Nr 3/2011 - 2013/04/23 08:49:06 +0300 - pl_PL.ISO8859-2 ...

More documents

Recommendations

Info

176 ku do określonego obszaru aktywności człowieka. Obszarem tym jest transcendencja rozumiana jako wykraczanie poza „Ja realne” w sensie wzrostu, rozwoju. Wartości w sferze niematerialnej nadają kierunek owej transcendencji [2]. Za istotny determinant zdrowia psychicznego i duchowego uznano obraz własnej choroby. Szewczyk wymienia pięć czynników wpływających na sposób przeżywania choroby. Jednym z nich jest obraz własnej choroby. Chory może spostrzegać swoją chorobę jako: wyzwanie, wroga, którego trzeba pokonać, karę, ucieczkę od problemów życiowych i odpowiedzialności oraz wartość, która rozwija i pogłębia wewnętrznie. W pracy przyjęto sposób rozumienia obrazu własnej choroby jako złożony, dynamiczny schemat poznawczy, powstający pod wpływem informacji dotyczących osoby chorej oraz samej choroby, tj. własne samopoczucie, rodzaj, nasilenie i dynamika objawów, informacje od lekarza i innych pracowników służby zdrowia [3]. Leventhal definicję obrazu własnej choroby poszerza o wymiary, do których należą: konsekwencje, samokontrola, ostrość/chroniczność, kontrola leczenia, poczucie koherencji, częstość objawów, reprezentacja emocjonalna. Dostępna literatura dostarcza szeregu informacji na temat badań odnoszących się do obrazu własnej choroby. Hampson i współpracownicy przeprowadzili badania na osobach młodych chorych na cukrzycę, w których wykazali, że ocena wysokiej powagi choroby i możliwości wystąpienia dalszych komplikacji zdrowotnych zwiększają zaangażowanie w działania zdrowotne. Podobne wyniki osiągnęli Skinner i współpracownicy oraz Glasgow i współpracownicy. Kolejnym potencjalnym determinantem zdrowia obok obrazu własnej choroby jest poczucie koherencji (SOC). Jest to wewnętrzny, centralny czynnik, który powoduje, że ludzie radzą sobie ze stresem i nie chorują lub szybko wracają do zdrowia [5]. Z perspektywy psychologicznej można powiedzieć, że poczucie koherencji jest złożoną zmienna osobowościową, która ma strukturę przekonań o świecie, własnej osobie i swoich relacjach ze światem [2]. Na SOC składają się trzy komponenty: poczucie zrozumiałości, poczucie zaradności oraz poczucie sensowności. Dzięki poczuciu zrozumiałości jed- nostka odbiera bodźce jako posiadające sens poznawczy, jasną i przewidywalną informację. Osoba posiadająca wysokie poczucie koherencji wchodząc w sytuacje otwarte ma pewność, że można w nich znaleźć sens i porządek. Poczucie zaradności to zakres, w jakim osoba spostrzega, że ma do swojej dyspozycji odpowiednie zasoby pomagające jej sprostać wymaganiom stawianym przez bodźce. Osoby cechujące się wysokim poczuciem zaradności, mają poczucie, że za pomocą zasobów są w stanie poradzić sobie z niefortunnymi zdarzeniami w swoim życiu. Trzeci komponent – poczucie sensowności – określa czy coś „ma sens” w kategoriach emocjonalnych dla danej osoby. Ludzie o wysokim stopniu sensowności czują, że życie ma sens emocjonalny, że przynajmniej niektóre problemy i wymagania przez nie stawiane warte są inwestowania energii, poświęcenia Marta Lenkiewicz i inni i zaangażowania i są raczej pozytywnymi wyzwaniami niż zbędnymi obciążeniami [5]. Przeprowadzone badania wykazują, że poczucie koherencji wpływa pozytywnie na efektywność radzenia sobie ze stresorami oraz pełni rolę kluczowej zmiennej w procesach osiągania, ochrony i przywracania zdrowia [2]. W badaniach Kowalskiej (1999), Ziarko (1999), Sęk, Pasikowskiego (2000) zastosowano kwestionariusz do oceny subiektywnego zdrowia ( tzn. poczucia zdrowia w wymiarze somatycznym psychicznym i społecznym). Wyniki wskazują, że poczucie koherencji koreluje w sposób istotny z poczuciem zdrowia somatycznego i psychicznego oraz całościowym pomiarem zdrowia, z wyjątkiem zdrowia społecznego [6]. Bardzo rozpowszechnione są badania dotyczące poczucia koherencji i poczuciem zdrowia negatywnego, za którego wskaźniki można uznać przede wszystkim lęk i depresję. Ten bardzo silny związek jest odwrotnie proporcjonalny [6]. Poczucie koherencji globalnie ujęte i poszczególne jako komponenty przeciwdziałają negatywnym emocjom i patologii [2]. W świetle powyższych informacji na temat zdrowia i jego determinantów powstaje interesujący problem zależności obrazu własnej choroby i poczucia koherencji u osób ze stwardnieniem rozsianym a zdrowiem psychicznym oraz duchowym. Stwardnienie rozsiane (multiple sclerosis – SM) jest przewlekłą chorobą zapalną. U jej podłoża leży demielinizacja włókien nerwowych w mózgu oraz rdzeniu kręgowym. Przebieg SM jest sprawą indywidualną, u każdej osoby można zaobserwować inną kombinację objawów. Do najczęstszych zalicza się: zaburzenia czucia kończyn, twarzy, kłopoty z poruszaniem się, zaburzenia motoryki jelitowej, zaburzenia połykania. Wyróżnia się cztery odmiany SM: rzutowo-remisyjną, „niemą”, wtórnie postępującą oraz postępującą. Badania podejmujące problem zależności pomiędzy funkcjonowaniem psychologicznym chorych a przebiegiem choroby wykazały wyraźne trudności emocjonalno-poznawcze jako typowe dla osób z postępującym przebiegiem SM, zwłaszcza wtórnie postępującym [7]. Pacjentów z przebiegiem SM pierwotnie postępującym i wtórnie postępującym charakteryzują uogólnione trudności, ale o różnym stopniu nasilenia, natomiast chorych z postacią rzutoworemisyjną – deficyty planowania i pamięci [7]. Każdy etap choroby, począwszy od pojawienia się pierwszych objawów neurologicznych, staje się krytycznym wydarzeniem dla chorego. Pogorszenie sprawności ruchowej powoduje znaczące ograniczenie aktywności społecznej (uczestniczenia w życiu rodzinnym i zawodowym, realizowania hobby, aktywności seksualnej), może też prowadzić do poczucia izolacji. Zmianie ulegają role partnerskie i małżeńskie. Młodsi chorzy przeżywają wątpliwości związane z założeniem rodziny i prokreacją. Stwierdza się, że chorzy na SM znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia zaburzeń depresyjnych. Rozpoznanie zaburzeń jest utrudnione z po- wodu nakładania się objawów depresji na objawy typowe dla SM [7].
Reprezentacja własnej choroby i poczucie koherencji jako predykatory zdrowia u osób z SM 177 W świetle studiów literatury wydaje się, że skoro SM jest nieuleczalne, to silne poczucie koherencji może wpłynąć na złagodzenie objawów i przebieg choroby. Być może jasny, racjonalny obraz własnej choroby pozwala choremu przygotować się na wszelkie niespodziewane zdarzenia związane ze schorzeniem. W związku z tym pojawia się interesujący problem dotyczący roli obrazu własnej choroby i poczucia koherencji w mechanizmach kształtowania i osiągania zdrowia. Badania miały na celu potwierdzenie przypuszczeń, że silne poczucie koherencji oraz pozytywny obraz własnej choroby mogą sprzyjać silnemu zdrowiu psychicznemu i duchowemu. Metoda Uczestnicy W badaniach wykorzystano dane pochodzące od trzydziestu czterech osób (N = 34), w tym 73,5% (n = 25) kobiet, 26,5% (n = 9) mężczyzn, w wieku od 30 do 65 lat (M = 50 lat). Największy procent badanych 44,1% (n = 15) posiadało wykształcenie średnie, wykształcenie wyższe i zawodowe deklarował taki sam odsetek badanych 20,6% (n = 7), wykształcenie podstawowe deklarowało 8,8% (n = 3) badanych, a licencjat 5,9% (n = 2). 55,9% (n = 19) badanych było na emeryturze lub rencie, 35,3% (n = 12) to osoby aktywne zawodowo, 8,8% (n = 3) nie pracowało. Mieszkańcami miast było 70,6% (n = 24), natomiast 29,4% (n = 10) wsi. 85,3% (n = 29) badanych żyło w związku małżeńskim, jednakowy odsetek – 5,9% (n = 2) stanowiły osoby rozwiedzione oraz wdowy lub wdowcy, a 2,9% (n = 1) nie było w związku małżeńskim. Potomstwo posiadało 97,1% (n = 33) badanych, 2,9% (n = 1) nie posiadało dzieci. Badani chorowali od 1 roku do 35 lat, średni czas trwania choroby wynosił 13 lat. Respondenci spędzali średnio w szpitalu 10 dni w roku (min 0, max 60 dni). Badani dobrowolnie i anonimowo odpowiadali na pytania zawarte w zestawie metod. Badania miały charakter indywidualny. Przeprowadzone były w Szpitalu Wojewódzkim w Poznaniu na Oddziale Neurologicznym z Pododdziałem Intensywnego Nadzoru nad Chorymi z Udarem Mózgu i Zespołem ds. Stwardnienia Rozsianego, przez chorych należących do Polskiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego oraz przez chorych w domach. Narzędzia badawcze Kwestionariusz Samoopisu posłużył do oceny subiektywnych odczuć jednostki dotyczących jej sfery duchowej obejmującej postrzeganie świata, postępowanie moralne, itp. Narzędzie bada trzy aspekty: religijność (np. „Wiara w Boga pozwala mi przetrwać trudne chwile w życiu”), wrażliwość etyczną (np. Reaguję gdy komuś dzieje się krzywda) oraz harmonię (np. Postrzegam świat jako przyjazny). Osoby badane ustosunkowywały się do 20 stwierdzeń opartych na 5-punktowej skali (1 – zdecydowanie nie; 5 – zdecydowanie tak). Analiza rzetelności wyniosła: α = 0,92. Kwestionariusza Ogólnego Stanu Zdrowia (GHQ 28) [3] użyto do oceny zdrowia psychicznego. Pytania dotyczyły stanu zdrowia w jakim znajdowali się badani w ostatnich tygodniach. Dwadzieścia osiem pytań różnicowało objawy w czterech wymiarach: symptomów somatycznych (np. „Czy ostatnio miewałeś/aś bóle głowy?”), objawów niepokoju i bezsenności (np. „Czy ostatnio miewałeś/aś po przebudzeniu trudności z ponownym zaśnięciem?”) zakłóceń w codziennym funkcjonowaniu (np. „Czy ostatnio czułeś się zdolny do podejmowania decyzji?”) oraz symptomów depresji (np. „Czy ostatnio pragnąłeś własnej śmierci, bycia z dala od wszystkiego?”). Odpowiedzi udzielane są w odmienny sposób, w każdym wymiarze na 4-stopniowej skali (np. 1 – „lepiej niż zwykle”; 2 – „znacznie gorzej niż zwykle”). Analiza rzetelności wyniosła: α = 0,93. Kwestionariusz Postrzegania Własnej Choroby (IPQ-R) (http://www.uib.no/ipq/) mierzy subiektywne postrzeganie własnej choroby przez jednostkę. Składa się z trzech części, prezentujących oddzielnie dwa wymiary spostrzegania własnej choroby: charakter choroby (identity) i przyczyny (causal). W badaniach nie wykorzystano pierwszej części metody oceniajacej odczuwane objawy. Druga część kwestionariusza jest poświęcona charakterowi choroby (identity), zawiera 38 twierdzeń na temat własnej choroby. Odpowiedzi udzielane są na skali, której krańce opisano następująco: 1 – zdecydowanie się nie zgadzam, a 5 – zdecydowanie się zgadzam. Twierdzenia odnoszą się do trzech wymiarów spostrzegania własnej choroby. Są to: ostrość/ chroniczność (timeline) (np. „Moja choroba jest bardziej trwała niż tymczasowa.”), konsekwencje (consequences) (np. „Moja choroba ma poważne konsekwencje w moim życiu.”), kontrola leczenia (cure-contol) (np. „Leczenie efektywnie wyleczy moją chorobę.”), samokontrolę (personal control) (np. „Jest wiele rzeczy, które mogę robić by kontrolować moje objawy.”), poczucie spójności (sence of coherence) (np. „Objawy mojej choroby są dla mnie zagadkowe.”), częstość występowania objawów (timeline cyclical) (np. „Objawy mojej choroby zmieniają się na lepsze z dnia na dzień.”), reprezentacja emocjonalna (emotional representation) (np. „Czuję się przygnębiony kiedy pomyślę o mojej chorobie.”). Ostatnia, trzecia część metody poświęcona jest przyczynom choroby (causal), których kwestionariusz dopuszcza osiemnaście (np. „Zarazki lub wirusy spowodowały moją chorobę”). Badani zaznaczają odpowiedzi na identycznej jak w części drugiej 5-stopniowej skali. Kwestionariusz Orientacji Życiowych (SOC-29) [5] mierzy poczucie koherencji wg teorii Aarona Antovskyego. Kwestionariusz składa się z 29 pozycji przyporządkowanych 3 podskalom: zrozumiałości (np. „Gdy rozmawiasz z ludźmi, czy masz poczucie, że nie rozumieją Cię?”), zaradności (np. „Czy masz wrażenie, że jesteś w nieznanej Ci sytuacji i nie wiesz, co robić?”), sensowności (np. „Przewidujesz, że Twoje życie osobiste będzie w przyszłości: zupełnie bez sensu czy celu/w pełni sensowne i celowe?”). Przy każdym
Page 1 and 2: P IELĘGNIARSTWO P praktyka klinicz
Page 3 and 4: Uniwersytet Medyczny im. Karola Mar
Page 5 and 6: Od Redaktora ......................
Page 7 and 8: Od Redaktora Szanowni Czytelnicy, W
Page 9 and 10: Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 135-
Page 11 and 12: Wpływ mass mediów na poszerzanie
Page 19 and 20: a) komponent emocjonalny - są to e
Page 21 and 22: Rys. 1. Rozkład grupy badanej pod
Page 23 and 24: łych kategorii, które podawali m
Page 25 and 26: Ryzyko zabójstw i agresji wobec no
Page 27 and 28: Ryzyko zabójstw i agresji wobec no
Page 31 and 32: Astma jako stan zagrożenia życia
Page 33 and 34: Pasje, zainteresowania oraz formy s
Page 45 and 46: Zgodnie ze współczesnym stanem wi
Page 47 and 48: - zmniejszenie stosunku cholesterol
Page 49: Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 175-
Page 53 and 54: Reprezentacja własnej choroby i po
Page 57 and 58: py, w odkrywaniu własnego zestawu
Page 59 and 60: Zapowiedź książki pod redakcją
Page 61 and 62: POLSKIE TOWARZYSTWO NAUK O ZDROWIU
Page 63 and 64: Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 189,
Page 65 and 66: Pielęgniarstwo Polskie 3(41), 191,
Page 67 and 68: REGULAMIN OGŁASZANIA PRAC „Piel

Nr 3/2011 - 2013/04/23 08:49:06 +0300 - pl_PL.ISO8859-2 ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?