Polska transformacja i jej przyszłość - Polskie Towarzystwo ...

władze państwowe, miast stanąć na czele masowego ruchu przebudowy, działały ponad
społeczeństwem. Ponad jego głowami realizowano program etatystyczno-technokratyczny, co
spychało większość w roszczeniową lewicowość” (…) w latach 1990-93 dokonało się
zniszczenie ruchu »Solidarności« przez rząd i administrację”. Już na początku bieżącej dekady,
a więc zanim zamanifestowana została „Polska Solidarna”, załamała się oficjalna doktryna
sprowadzająca sukces polskiej transformacji do wysokiego tempa wzrostu PKB. Nie sposób
było już dłużej ukrywać „brzydkiej twarzy polskiej transformacji”, ignorować pytanie: komu ten
wzrost służy. A służy mniejszości. Zaledwie połowa ludności w wieku produkcyjnym znajduje
zatrudnienie. Tylko co ósmy zarejestrowany bezrobotny otrzymuje zasiłek z tego tytułu. Przed
exodusem na Zachód, pond 40% ludzi młodych nie miało pracy. Nie było i nie ma dla nich
tanich mieszkań. Ponad połowa bezrobotnych nie ma pracy dłużej niż rok. Z trzech czwartych
gospodarki, w sektorze prywatnym, niemal całkowicie wyeliminowano związki zawodowe przy
biernym współudziale władzy. Nic więc dziwnego, że w ponad połowie badanych firm zalegała
się z wypłatą wynagrodzeń, nierzadko – wielomiesięcznej płacy, co polski papież nazwał
„grzechem wołającym o pomstę do nieba”.
Od dziesięciu lat w bezprecedensowo szybkim tempie wzrasta liczba ludzi żyjących w
skrajnej nędzy (poniżej lub na granicy minimum egzystencji, niekiedy określanego jako
biologiczne). Tylko w latach 1996-2005 ich liczba wzrosła niemal trzykrotnie (z 4,3 do 12,3
proc.). Już blisko dwóch trzecich społeczeństwa znalazło się w strefie minimum socjalnego.
Dokonało się to w warunkach, gdy PKB wzrósł prawie o jedną trzecią. Od miliona do dwóch
niedożywionych lub głodujących dzieci. Kontynuowana przez kolejne rządy bierność wobec tych
procesów, a zwłaszcza podatkowe sprzyjanie bogatym jest skandalem i hańbą. Łamaniem
podstawowych gwarancji Konstytucji RP. Nawet w okresie poprawy koniunktury nie zmienia się
polityki społecznej.
Te długo utrzymujące się, choć w różnym napięciu, osobliwości skłoniły mnie do
wyrażenia dziesięć lat temu opinii, że w Polsce powstał jeden z najbardziej niesprawiedliwych
ustrojów społeczno-ekonomicznych Europy drugiej połowy XX wieku. Do określenia polskiej
(kontr) rewolucji jako epigońsko-mieszczańskiej. Dalszy bieg wypadków tylko umacniał mnie w
tym przekonaniu.
Demokracja właścicielska
Ideologiczną podstawą polskiej transformacji stała się recepcja skrajnego nurtu
konserwatywno-liberalnego, związanego z Hayekiem-Friedmanem, a przykładem praktycznym -
Reaganomics. Doprowadzono to do kompromitacji samego pojęcia liberalizmu. Zredukowano
liberalizm do egoistycznej rywalizacji jako głównej siły motorycznej rozwoju społecznogospodarczego,
co jest ogromnym uproszczeniem. Dlatego też dość powszechnie słowo liberał
brzmi jak obelga. Dzieje się tak z wielką szkodą nie tylko dla rozwoju myśli społecznej, lecz
także dla kształtowania polityki społeczno-ekonomicznej. Utrudnia dialog pomiędzy
zwolennikami demokratycznego liberalizmu i socjaldemokratami, co zamyka drogę do
wspólnego działania na rzecz uspołecznienia kapitalizmu. To właśnie skłania mnie do obrony
liberalizmu, choć nie w nim tkwią moje największe sympatie (o czym niżej).
Najpoważniejszym dziełem, które przyczyniło się do unowocześnienia myśli liberalnej jest
oczywiście książka Johna Rawlsa Teoria sprawiedliwości ([1971] 1994), która wywołała
ogromną literaturę. W tej, jednej z najważniejszych publikacji czasu powojennego, autor
przedstawił oryginalną propozycję równości, która jest z pewnością czymś znacznie więcej niż
formalną teorią równych szans. Własność, bogactwo występuje w tej koncepcji obok dochodu i
innych dóbr pierwotnych już w jego „koncepcji ogólnej”, czyli w postulacie najbardziej
programowym: „Wszelkie pierwotne dobra społeczne – wolność i szanse, dochód i bogactwo, a
także to, co stanowi podstawy poczucia własnej wartości – mają być rozdzielone równo, chyba
że nierówna dystrybucja któregokolwiek z tych dóbr bądź wszystkich jest z korzyścią dla
najmniej uprzywilejowanych” (Rawls, 1994: 416)
Pisząc przedmowę do polskiego przekładu w czasie wielkich przemian systemowych,
właśnie w niej Rawls przedstawił najdobitniej swą ogólną wizję ustrojową, mogłaby służyć za
podstawę jednej z odmian kapitalizmu. Wyznał, że gdyby ponownie pisał swą książkę, ostrzej
przeciwstawiłby koncepcji państwa opiekuńczego własną koncepcje „demokracji
właścicielskiej”. Oddajmy mu głos: Przeciwstawia je w następujący sposób:
24