Polska transformacja i jej przyszłość - Polskie Towarzystwo ...

Wschodniej Azji prowadzące politykę egalitarną, uczyniły nieważną znaną koncepcję
automatycznej redukcji nierówności w wyniku rozwoju gospodarczego (słynna koncepcja trickle
down). Simon Kuznets dowodził, że wzrost gospodarczy jest związany ze wzrostem
nierówności; Arthur Lewis uważał, że nierówności są konieczne, gdyż akumulacja kapitału jest
sednem rozwoju. Ponieważ bogaci więcej oszczędzają niż biedni, wyższy poziom nierówności
zwiększa oszczędności, a tym samym i wzrost. Gospodarki Wschodniej Azji pokazały, że
wysoki stopień oszczędności może być zapewniony w egalitarnym otoczeniu i że akumulacja
kapitału ludzkiego jest równie ważna - jeśli nie ważniejsza niż wzrost kapitału fizycznego”
(Stiglitz, 1997: 13, podkr. autora).
Dwie rzeczy są tu bardzo ciekawe: 1. że w rewizji dawnych poglądów bodajże największy
był udział Banku Światowego, który przez długie lata uchodził za bastion ortodoksji
ekonomicznej; 2. że rewizji tych poglądów dokonano w czasie, gdy w polityce gospodarczej
większości krajów kapitalistycznych, przynajmniej w tych dużych, zwłaszcza w Stanach
Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, ale także w łonie kierowniczych gremiów Unii Europejskiej,
dominował (chyba nadal dominuje) duch sprzeczny z egalitaryzmem, z postulatami
sprawiedliwości społecznej. Co więcej, działania wielu rządów i wielkich korporacji zmierzają
raczej do negatywnego zweryfikowania nadziei Kuznetsa, że wysoki, nawet najwyższy, poziom
rozwoju gospodarczego przynosić będzie łagodzenie nierówności dochodowych i majątkowych.
Parę lat później, zastanawiając się nad sprawiedliwością społeczną, J. Stiglitz
następującej konstatacji: „Jestem (…) przekonany, że wszyscy zyskujemy, żyjąc w
społeczeństwie, w którym podziały są mniejsze. Ameryka należy do tych krajów, w których
bardzo duży odsetek obywateli przebywa za kratkami, czego częściową przyczyną są na pewno
ogromne nierówności społeczne. Wydaje się czymś skandalicznym, że w najbogatszym kraju
świata wielu ludzi biednych nadal nie Am właściwego dostępu do opieki zdrowotnej., że stopa
umieralności niemowląt w pewnych miejscach w Ameryce może być wyższa niż w niektórych
krajach mniej rozwiniętych. Azja Wschodnia pokazała, że w tych krajach rozwijających się, które
ograniczyły nierówności wzrost był szybszy – po części dlatego, że potrafiono lepiej
wykorzystać potencjał ludzki, po części zaś dlatego, że większa równość łączy się z większą
stabilnością społeczną i polityczną” ([2003]2006:256).
Autor ten podobnie traktuje nierówność w dostępie do edukacji, do pracy. Bardzo mocno
opowiada się za polityką pełnego zatrudnienia, adresując swój postulat przede wszystkim do
Europy: „Dziś Europa nawet bardziej niż Ameryka powinna potwierdzić zobowiązanie do
prowadzenia polityki pełnego zatrudnienia, do zapewnienia miejsca pracy każdemu, kto chce
pracować (…) oraz co najważniejsze, do prowadzenia takiej polityki makroekonomicznej, która
sprzyja pełnemu zatrudnieniu (…) Gdy Bill Clinton z pomocą poprawki do konstytucji w sprawie
zrównoważonego budżetu z powodzeniem odparł podejmowane przez republikanów usiłowania
skończenia z ekonomia keynesowską, Europejczycy prawie z entuzjazmem pozwolili sobie
związać ręce” (tamże, 258) 25 .
Cytowane tu wypowiedzi wskazują, że ten noblista, szef doradców Clintona, główny
ekonomista Banku Światowego, zwolennik politycznego liberalizmu, miałby w Polsce trudne
życie. Bo już przytoczone poglądy brzmią nad Wisłą jak herezje. Ekonomista polski domagający
się polityki pełnego zatrudnienia? Sprawiedliwości społecznej? Nałożenia na NBP obowiązku
dbania o wzrost i zatrudnienie? Upomnienia się o keynesowską politykę makroekonomiczną? A
przecież reakcje na specyficznie polskie realia, gdyby je znał, musiałyby być jeszcze dalej
idące.
Gniew jako czynnik rozwoju
Wielokrotnie dowodziłem banalną dla zachodnich liberałów prawdę, że dla normalnego
funkcjonowania kapitalizmu konieczna jest pewna równowaga społeczna, której niezbędnym
25
Stiglitz bardzo krytycznie ocenia politykę Europejskiego Banku Centralnego, ograniczającego się do
zwalczania inflacji. W najnowszej książce pisze: „Obecnie, w całym Eurolandzie panuje
niezadowolenie, ze Centralny Bank Europejski prowadzi politykę, która – dokonując cudów na rynku
obligacji, utrzymując niskie stopy inflacji i wysokie kursy obligacji – zaprzepaścił wzrost i zatrudnienie
w Europie” (Stiglitz, 2007: 290). W oryginale ostatnia część zdania brzmi: has left Europe’s growth
and employment in shambles (2006: 280),
30