Polska transformacja i jej przyszłość - Polskie Towarzystwo ...

Dział alokacyjny ma zapewnić konkurencyjny system cen, przeciwdziałając powstawaniu
nadmiernej potęgi na rynku. Zadania tego działu wykraczają jednak poza konwencjonalne
pojmowanie alokacji. Ma bowiem diagnozować i przeciwdziałać odchyleniom od zasady
efektywności wynikające z faktu, że ceny nie odzwierciedlają społecznych korzyści i kosztów.
Mają temu służyć nie tylko podatki i subsydia, lecz także rewizja zakresu i pojmowania praw
własności.
Dział stabilizacji ma sterować „silnym rzeczywistym popytem” umożliwiającym „w miarę”
pełne zatrudnienie i swobodę wyboru zawodu.
Dział transferów odpowiada za minimum socjalne. Chodzi nie tylko o godziwy byt i
respektowanie roszczeń wynikających z potrzeb, lecz także o maksymalne poprawianie sytuacji
osób najmniej uprzywilejowanych.
Dział dystrybucji ma za zadanie „stopniowe i ciągłe korygowanie podziału bogactwa i
zapobieganie koncentracji władzy, godzącej w wolność polityczną i równość szans. Jednym z
celów jest znaczne rozproszenie własności zapewniające „autentyczną wartość równych
wolności” (Rawls, 1994: 379-381).
Wszystkie te działy razem mają tworzyć ramy takiego systemu, w którym ziemia i kapitał
są w posiadaniu, niekoniecznie równym, ale jednak szerokich rzesz, a nie małej grupy
kontrolującej większość zasobów. Dopiero taki system dystrybucyjnej sprawiedliwości wytrąca,
zdaniem Rawlsa, większość argumentów socjalistów wymierzonych przeciw gospodarce
rynkowej 18 .
Ważnym uzupełnieniem teorii Rawlsa jest głoszona przez innego myśliciela liberalnego
Bruce’a Ackermana Przyszła rewolucja liberalna ([1977] 1997). Jej punktem wyjścia jest
stwierdzenie, że dotychczasowa realizacja programów liberalnych poniosła klęskę. „Ustrój
oparty na zasadach laissez-faire z jednej strony akceptuje ogromną koncentrację dziedzicznego
bogactwa, a z drugiej strony dopuszcza istnienie klasy niewykształconej, pozbawionej
wszelkiego majątku. Taka systematyczna wadliwa dystrybucja bogactwa zamienia w farsę ideał
równego uczestnictwa politycznego. Spójna jest również z wszelkimi przejawami zawodności
rynku: tworzeniem karteli, degradacją środowiska, powszechnym nadużywaniem ignorancji
konsumentów. Żaden myślący liberał, niezależnie od tego, co twierdzi Hayek, nie będzie się z
radością przyglądał tak jawnym niesprawiedliwościom” (Ackerman 1996: 15).
Podobnie jak Rawls, Akerman dowodzi, że własność powinna być podporządkowana
postulatowi równości. Choć więc jest zwolennikiem prywatnej własności i swobody zawierania
umów, to uważa równocześnie, że nowy ustrój powinien zadbać o sprawiedliwość również w
sferze własności majątkowej. Bowiem „dla współczesnego liberalizmu prawo własności nie jest
największą świętością. W odróżnieniu od dziewiętnastowiecznych liberałów leseferystycznych
cele współczesnego liberalizmu są bardziej wzniosłe: chodzi w nich (...) o umożliwienie
obywatelom rozwoju osobowości w warunkach swobody i równości” (tamże., 94-95).
Duże wsparcie dla lewicowych racji przyszło niespodziewanie również od dwóch
politologów amerykańskich (obu o dobrym przygotowaniu ekonomicznym) – Roberta Dahla i
Charlesa Lindbloma. Uczeni ci wcześniej wnieśli znaczący wkład do teoretycznego
uzasadnienia reform cząstkowych jako politycznej podstawy współczesnego welfare state. Ich
głośne dzieło sprzed ponad półwiecza: Politics, Economics and Welfare (1953) uważano za
sztandarową pozycję liberalnej ortodoksji. Dalsze studia jednak doprowadziły obu autorów – już
każdego na własny rachunek - do poważnej rewizji ich dawnych poglądów. Lindblom w Politics
and Markets (1977) poddał wnikliwej analizie politycznie uprzywilejowaną (dominującą) pozycję
prywatnego businessu w systemie liberalnej demokracji parlamentarnej. Wielka własność
generuje władzę polityczną, umożliwia kontrolę nad instytucjami politycznymi, redukując realny
wpływ politycznej woli większości wyrażanej w wyborach powszechnych. Jeszcze dalej poszedł
R. Dahl (1985), argumentując na rzecz rozszerzenia, głównie w formie pracowniczego
samorządu, politycznej demokracji na sferę ekonomiczną. Współuczestnictwo w podejmowaniu
18
Znów jednak zadziwia swym „ponadustrojowym” obiektywizmem, pisząc: „Jest jednak jasne, że – w
każdym razie w teorii – liberalny system socjalistyczny również może odpowiadać naszym zasadom
sprawiedliwości” (tamże, 285). Warunkiem jest jednak taka forma własności, w której zarząd firmami
sprawują rady pracownicze lub przez nie wyznaczeni zarządcy.
26