Polska transformacja i jej przyszłość - Polskie Towarzystwo ...

M. Friedman przyznał, że „traktowanie podaży pieniądza, jako naczelnego celu i zasady
regulującej decyzje ekonomiczne nie zdało w pełni egzaminu. Nie jestem pewien, czy dzisiaj
upierałbym się przy tym poglądzie tak mocno jak kiedyś”. Zarysowujący się wyraźnie przełom w
poglądach teoretyków znajduje też odzwierciedlenie w publikacjach tak wybitnych ekonomistów
jak noblista, J. Stiglitz, J. K. Galbraith i inni.
Kolejne pytanie dotyczy ustrojowych zapisów konstytucyjnych i pesymistycznej konstatacji W.
Wilczyńskiego, że w Polsce „nie wygasły spory o kształt ustroju gospodarczego, do którego
zmierza polityka transformacyjna. Wprawdzie formalnie uznaje się, że powinna to być
gospodarka rynkowa, ale w pojmowaniu jej istoty różnice są nadal ogromne. Wpływa to ujemnie
na politykę ustrojową, a raczej na jej brak”. 5 Rzeczywiście brak ten jest wyraźny i to mimo
zapisu w Konstytucji RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ (Art. 20), że „Społeczna gospodarka
rynkowa oparta na wolności, działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności,
dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego
Rzeczypospolitej Polskiej”. 6 Dlaczego jednak konstytucyjny zapis nie doprowadził, niestety, do
uporządkowania kwestii ustroju gospodarczego? A w dodatku pojęcie społeczna gospodarka
rynkowa, mimo jego konstytucyjnej rangi, jest wciąż w Polsce (i z pewnością nie tylko) raczej
mało rozpoznane. Co gorsze, nierzadko przypisuje mu się treści i znaczenie zgoła sprzeczne z
koncepcją ordoliberalną – stanowiącą teoretyczną podstawę koncepcji społecznej gospodarki
rynkowej. Mimo, że jest to koncepcja z gruntu liberalna, przypisuje się jej interwencjonistyczny,
pozaliberalno-rynkowy charakter. W. Wilczyński gorzko przy tym konstatuje, że „naukowe
środowisko ekonomistów za rzadko i za słabo zabiera głos w obronie pryncypiów ekonomii jako
nauki. Za słabo reaguje na przejawy niewiedzy, powodujące nieporozumienia w polityce
gospodarczej, w ocenie realiów. Nawet wśród ekonomistów słabo znane bywają np. tezy
ordoliberalizmu, błędnie interpretowany bywa monetaryzm, nie docenia się wpływu
komputeryzacji na gwałtowne przyspieszenie reakcji podmiotów gospodarczych na decyzje
polityków”.
I wreszcie pytanie, czy konstytucyjny zapis o społecznej gospodarce rynkowej jest
współcześnie w ogóle zasadny, czy rzeczywiście zalety modelu SGR przeważają na tle cech
innych modeli ustroju gospodarczego?
Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej została z powodzeniem wdrożona w Niemczech
Zachodnich po II wojnie światowej przez L. Erharda i przez lata sprawdzała się, owocując
doskonałymi wynikami gospodarki niemieckiej, co znajdowało m.in. odzwierciedlenie w ocenach
i hasłach, takich jak „cud gospodarczy”, czy erhardowski „dobrobyt dla wszystkich”. SGR nie
jest tożsama ani z gospodarką rynkową ani z leseferyzmem. Ale SGR nie oznacza też dualizmu
polityki gospodarczej i społecznej. Charakterystyczna dla tej koncepcji symbioza rynku i celów
socjalnych wyraża się we wprzęgnięciu mechanizmów rynkowych w rozwiązywanie problemów
socjalnych. Obowiązująca tu zasada subsydiarności (czyli pomocy dla samopomocy) umożliwia,
w odróżnieniu od bezpośredniego dotowania socjalnego, długofalowe efekty, a jednostki
wymagające pomocy socjalnej stają się zdolne do samodzielnego rozwiązywania problemów.
Można sądzić, że te właśnie cechy społecznej gospodarki zadecydowały o jej przyjęciu jako
wzorca ustrojowego w projekcie konstytucji UE, także w Polsce, ale paradoksalnie, mimo
formalnych deklaracji model wciąż nie przekształca się w rzeczywistość.
Na tym tle zasadne jest pytanie czy jednak wywodząca się sprzed kilkudziesięciu lat koncepcja
społecznej gospodarki rynkowej nie straciła na aktualności i nadal można ją traktować jako
efektywny model ustrojowy?
Powstaje zarazem pytanie, kto ma być podmiotem polityki kształtowania ładu gospodarczego i
pytanie o zasięg takiej polityki Dysproporcje w gospodarce światowej i napięcia społeczne
wyraźnie wskazują, że model ustroju gospodarczego bazujący tylko na jednej – ekonomicznej –
„nodze”, przestaje wystarczać. Coraz wyraźniej uwidacznia się konieczność należytego
uwzględniania obok kwestii ekonomicznych także kwestii społecznych i ekologicznych.
5 Wacław Wilczyński, „Polski przełom ustrojowy 1989-2005. Ekonomia epoki transformacji”, Wydawnictwo
Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2005 s.11
6 KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. 1997, NR 78 poz.
483.
8