hér - Matvælastofnun

VI
VI
6. Hross
Hrossaræktin hefur þá sérstöðu í íslenskum landbúnaði að skapa miklar gjaldeyristekjur með útflutningi á lifandi hestum
auk þess sem útflutningur á hrossakjöti er umtalsverður. Mikið er í húfi að viðhalda heilbrigði íslenska hrossastofnsins
enda er hann einhver dýrmætasta erfðaauðlind landsins. Samkvæmt forðagæsluskýrslum fyrir árið 2009 eru nú 102.625
hross í landinu.
Á árinu voru 1589 hross flutt út á fæti, flest til Þýskalands, 448 hross, en rúmlega 300 hross fóru til Dannmerkur og álíka
fjöldi til Svíþjóðar. Um 340 tonn af hrossakjöti voru flutt út á árinu, en heildar hrossakjötsframleiðslan var um 1000 tonn.
6.1 Sjúkdómar
6.1.1 Smitsjúkdómar
Engar tilkynningar um smitsjúkdóma bárust á árinu.
Fyrstu mánuði ársins var þó enn verið að takst á
við salmonellusýkingu sem kom upp í hrossahjörð
á Kjalarnesi. Dýralæknir hrossasjúkdóma vann
í samvinnu við héraðsdýralækni að úttekt á
viðbrögðunum við því tilviki. Í framhaldinu voru
viðbrögð við hópsýkingum í dýrum til sérstakrar
skoðunar hjá MAST.
Tvær fræðslugreinar um smitsjúkdóma og
hópsýkingar í hrossum komu út á árinu.
6.1.2 Skimanir
Tilgangur skimana er að afla reglubundið gagna sem eru lýsandi fyrir stöðu smitsjúkdóma í íslenska hrossastofninum.
Slík gögn eru mikilvæg fyrir útflutning hrossa frá landinu, t.d. með því að rökstyðja að þau eigi að vera undanþegin
sóttkví við komuna til annara landa, og einnig leggja þau grunn að áhættumati vegna hugsanlegra óska um innflutning
á lifandi hrossum eða efðaefni þeirra.
Sýnatökuáætlun var gerð vegna skimunar fyrir þremur smitsjúkdómum í hrossastofninum: hestainflúensu, herpes týpu
1/4 og smitandi blóðleysi. Skoðuð voru sýni úr 60 stóðhestum víðsvegar að af landinu, sem hver um sig hafði sannanlega
haft náin samskipti við a.m.k. 100 hross mánuðina fyrir sýnatökuna. Sýnin voru valin úr lífsýnabanka íslenska hestsins.
Öll sýnin reyndust neikvæð.
6.1.3 Spatt
Dýralæknir hrossasjúkdóma vinnur í samvinnu við Bændasamtök Íslands að fyrirbyggjandi aðgerðum gegn spatti í
íslenska hrossastofninum. Sýnt hefur verið fram á að lækka megi tíðni sjúkdómsins með því að forðast að rækta
undan hestum sem sjálfir greinast ungir með spatt. Frá árinu 2005 hefur verið gerð sú krafa til allra stóðhesta sem
koma til kynbótadóms 5 vetra og eldri að þeir hafi verið röntgenmyndaðir m.t.t. sjúkdómsins og niðurstaða þeirrar
greiningar gerð opinber í gagnabankanum Veraldarfeng (WF). Dýralæknir hrossasjúkdóma sér um samræmdan aflestur
röntgenmyndanna og skráningu niðurstaðna í WF og hefur auk þess yfirumsjón með aflestri og skráningu sjúkdómsins
í öðrum aðildarlöndum alþjóðasamtaka íslenska hestsins (FEIF).
Árlega berast myndir af um 150 - 200 stóðhestum til aflestrar í þessum tilgangi.
6.2 Dýravelferð
Helstu verkefni dýralæknis hrossasjúkdóma eru:
• Fyrirbyggjandi aðgerðir gegn hrossasjúkdómum
--
Rannsóknir
--
Fræðsla, auglýsingar
--
Greiningar
• Viðbrögð gegn smitsjúkdómum
• Skimanir fyrir smitsjúkdómum
• Dýravernd
--
Stefnumótun
--
Viðbrögð
• Sjúkdóma- og lyfjaskráningar í hrossum
--
Eftirlit
--
Úrvinnsla
• Önnur stjórnsýsluverkefni varðandi hross og afurðir þeirra
Eftirlit með fóðrun og aðbúnaði hrossa fór fram skv. lögum um búfjárhald. Héraðsdýralæknar fylgdu málum eftir hver í
sínu héraði.
Önnur áhersluatriði á sviði dýravelferðar voru: Heilbrigði og meðferð keppnishesta og munnur hestsins.
Dýralæknir hrossasjúkdóma hafði yfirumsjón með eftirliti með heilbrigði keppnishrossa á Fjórðungsmóti Vesturlands
og fór einnig á Heimsleika íslenska hestsins í Brunnadern í Sviss sem nefndarmaður í Dýraverndarráði FEIF og skilaði
skýrslu um dýravernd á leikunum.
Unnið er að sérstöku fræðsluátaki um særindi í munni hesta m.t.t. beislisbúnaðar og vandamála tengdum tönnum.
Verkefnið er styrkt af Þróunarfjárnefnd hrossaræktarinnar og er það unnið í samstarfi við Helgu Thoroddsen reiðkennara
og Torbjörn Lundström tannlækni.
6.3 Rannsóknir
6.3.1 Sumarexem
Dýralæknir hrossasjúkdóma situr í verkefnisstjórn sumarexemsrannsókna. Rannsóknirnar hafa skilað umtalsverðum
árangri og er m.a búið að einangra og staðfesta áhrif allra helstu ofnæmisvaldanna sem eru prótein í munnvatni
smámýsins Culicoides spp. Nú er verið að þróa aðferðir til afnæmingar og/eða bólusetninga gegn sjúkdómnum.
Rannsóknirnar eru unnar í samstarfi við fjölda erlendra rannsóknahópa. Dýralæknir hrossasjúkdóma á einnig aðild
að nýju verkefni á þessu sviði sem unnið er í samvinnu við Cornell háskólann í Bandaríkjunum og Tilraunastöðina á
Keldum. Í því verkefni verður prófuð kenningin um að mótefni í broddmjólk hryssna, sem þegar hafa verið stungnar af
smámýi Culicoides spp., verji afkvæmi þeirra gegn sumarexemi.
6.3.2 Spatt
Spatt (slitgigt í flötu liðum hækilsins) er algengur sjúkdómur í íslenska hestinum sem leitt getur til langvinnrar helti og
komið niður á ganghæfileikum hrossa. Hestar geta einnig verið einkennalausir þrátt fyrir umtalsverðar kalkanir í flötu
liðum hækilsins og helgast það af því að ekki er um eiginlega hreyfiliði að ræða heldur er hlutverk þeirra fyrst og fremst
að dempa högg. Sýnt hefur verið fram á arfgengi sjúkdómsins og á grundvelli þeirrar þekkingar hafa fyrirbyggjandi
aðgerðir nú verið byggðar inn í kynbótastarfið. Áframhaldandi rannsóknir á spatti eru nauðsynlegar til að flýta þessum
erfðaframförum enn frekar. Verið er að prófa þá kenningu að sjúkdómurinn erfist í gegnum óheppilega byggingu hækilsins
og að þann byggingargalla sé hægt að greina strax frá unga aldri. Rannsóknin er unni í samvinnu við Dýralæknadeild
Landbúnaðarháskóla Svíþjóðar og Dýralæknaskólann í Alfort í Frakklandi.
„Aðferðir til að meta fyrstu stig slitgigtar í hæklum á íslenskum hestum með þrívíðri byggingargreiningu, myndgreiningum
og greiningu blóðþátta“ er rannsóknaverkefni sem beinist að því að greina byggingu hækilsins með nákvæmum
mæliaðferðum hjá tveimur hópum unghrossa. Hóparnir eru þannig valdir að líklegt er að þeir beri með sér mismunadi
mikla arfgenga hættu á að fá spatt. Annar hópurinn er undan hryssum og hestum sem ekki er hægt að greina að hafi
spatt samkvæmt röntgenmyndatöku en í hinum hópnum greindust báðir foreldrarnir með spatt. Tilraunahrossin lifa í
þrjú sumur og verður bygging þeirra metin einu sinni að sumri. Við 15 – 17 mánaða aldurinn var elsta fyrsta árgangi
tilraunahrossanna slátrað og hæklarnir fluttir ferskir til Svíþjóðar til myndgreiningar og meinafræðilegra greininga.
Samstarfsaðilar við sænska dýralæknaháskólann framkvæma mjög nákvæmar rannsóknir á byggingu hæklanna
og heilbrigði þeirra með sneiðmyndatökum og vefjameinafræðilegum rannsóknum. Þannig verður hægt að greina
beinabygginguna í smáatriðum og sjá hvar nákvæmlega í liðunum brjóskeyðingin byrjar og hvernig hún breiðist út. Með
þessu móti verður vonandi hægt að finna út hvað veldur brjóskeyðingu í flötu liðum hækilsins hjá ungum hrossum og
hvort greina megi þann byggingargalla með berum augum og nota til að flýta kynbótum á þessu sviði.
6.3.3 Önnur rannsóknaverkefni
Dýralæknir hrossasjúkdóma sat í tveimur doktorsnefndum við Landbúnaðarháskóla Íslands á Hvanneyri;
• Gunnfríður Elín Hreiðarsdóttir. Uppruni íslenska hrossastofnsins. 2006 –
• Þorvaldur Kristjánsson. Samband byggingar og hæfileika hjá íslenskum hrossum. 2007-
78 79