na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego

SZKOŁA GÓRNOŚLĄSKA 201
Przesłane protokoły wizytacyjne opracowywali referenci od spraw
kościelnych i szkolnych zarówno w regencji, jak w wikariacie generalnym
i jedni i drudzy przekazywali swoje spostrzeżenia inspektorowi
powiatowemu. Natomiast między sobą uwag nie wymieniali, o ile nie
chodziło o księży-rewizorów, których widocznie inspektor osobiście nie
chciał upominać. Wikariat generalny ograniczał na ogół swoją kontrolę
do nauki religii oraz katechetów świeckich i duchownych, a regencja
badała wszystkie inne sprawy: personalne, metodyczne i materialne.
Pierwszym inspektorem pszczewskiego okręgu szkolnego w omawianym
okresie był od r. 1804 ks. Mateusz Nyga, prepozyt mysłowicki. Urodził
się w dn. 9. IX 1765 r. w Starym Bieruniu i po studiach gimnazjalnych
u ojców cystersów w Rudach i teologicznych we Wrocławiu wyświęcony
we wrześniu 1791 r., był najpierw wikarym w Mysłowicach
i w Mikołowie. W czerwcu 1795 r. wrócił do Mysłowic i po śmierci tamtejszego
prepozyta Jurzyczka został wprowadzony dn. 21 IX 1800 r. 28a
Po przyłączeniu ziemi mysłowickiej do powiatu bytomskiego złożył
w r. 1818 swój urząd inspektora bez większego żalu za utraconą posadą,
gdyż wszelkie jego prośby, propozycje i wywody, dotyczące budowy
nowych i powiększenia starych szkół, jego nawoływania do obsadzenia
wakującydh stanowisk nauczycielskich, jak np. w Chełmie 'i Krasowach,
które już przeszło rok były bez nauczyciela, pozostały bez odpowiedzi
albo doczekały się urzeczywistnienia dopiero po latach.
Jego następcą został ks. Stanisław Kosmol, ówczesny proboszcz
w Krzyżowicach. Urodzony w kwietniu 1768 r. w Pyskowicach, objął
tam po swoim wujku, Andrzeju Tysbiereku, w r. 1799 rodzinną parafię.
Kiedy przy budowie plebanii doszło do nieporozumienia z parafianami,
zrezygnował z Pyskowic i w r. 1802 przydzielono mu parafię w Krzyżowicach
pod Żorami. Tutaj doczekał się w r. 1808 nominacji na dziekana
dekanatu żorskiego, w lipcu 1810 r. kanonikatu kolegiaty opolskiej,
a w r. 1820 zatwierdzenia na inspektora szkolnego rozszerzonego inspektoratu
pszczyńskiego. Mimo przyjaznych stosunków, utrzymywanych
z księciem pszczyńskim, nie zyskiwał wiele w sprawach szkolnych. Za
jego czasów odbyła się w październiku 1824 r. generalna wizytacja,
przeprowadzona przez radcę konsystorialnego, Sedlaka, z której protokoły
się nie zachowały. Zmarł dnia 21 VII 1828 r. w wieku 58 lat. Jego
ciało spoczęło za głównym ołtarzem kościoła krzyżowickiego. 29
W dn. 4 V 1829 r. objął parafię w Krzyżowicach, a niebawem również
urząd inspektora powiatowego, ks. Andrzej Gilge. Przyszedł z Ćwiklic,
gdzie od 1821 r. był proboszczem po rezygnacji z parafii w Ostropie pod
Gliwicami. Z końcem r. 1831 powrócił znowu do Ćwiklic i tam zmarł
w dn. 6 IX następnego roku jako 54-letni kapłan. 30 Obowiązki powiatowego
inspektora szkolnego powierzono teraz ks. Janowi Hawlickiemu.
Urodzony dn. 1 VI 1801 r. w Posucicach, powiat głubczycki, i wyświęcony
na kapłana dn. 1 III 1828 r., spędził pierwsze lata duszpasterskie
jako wikary w Pszczynie. Od grudnia 1831 r. był proboszczem
w Studzionce, a od dn. 9. VI 1845 r. w Starym Bieruniu. Tutaj przeżył
28a K s. J. Ku der a, Historia parafii mysłowickiej, Mysłowice 1934, 106.
29 A. No wack, dz. cyt., 121.
80 AKDK, Cwiklice, Obsadzenie t. I: 1821—1888, 3 nn.