na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego

SZKOŁA GÓRNOŚLĄSKA 213
rzystów a w następnym roku szkolnym było na wyższym kursie 21, na
średnim 26 a na niższym 24, czyli razem 71 uczniów. Ze zgłaszających się
cofnięto wtedy pięciu z powodu młodego wieku, a czterech określono
jako niezdolnych. W Głogówku w tym samym roku zdało maturę 28,
a na poszczególnych kursach studiowało 25 + 23 + 24, czyli razem było
72 studentów 58 .
Tymczasem na przełomie lat 1851/2 wywiązała się na łamach tygodnika
„Schlesisches Kirchenblatt" ożywiona dyskusja na temat wprowadzonego
oficjalnie w r. 1844 do studiów seminaryjnych języka polskiego,
który za staraniem ks. radcy Bogedaina coraz więcej był uwzględniany
we wszystkich wykładanych przedmiotach. Na skutek tego w r.
1851 nie dopuszczono do egzaminu wstępnego ani w Głogówku, ani
w Pyskowicach młodzieńców nie władających dobrze językiem polskim.
Dyskusję spowodował anonimowy autor z powiatu głubczyckiego, który
w artykule pod tytułem Ne quid nimis (Czy nie za dużo) nazwał górnośląskie
seminaria katolickie „polskimi uczelniami". Przed zarzuconym
mu w następnym numerze szowinizmem bronił się tym, iż przy obecnym
nastawieniu i wymaganej dobrej znajomości języka polskiego dla
chłopców, wychowanych w domu niemieckim, pozostanie tylko katolickie
seminarium nauczycielskie we Wrocławiu, aby się tam przygotować
do zawodu nauczycielskiego. Wprawdzie na razie pod dostatkiem jeszcze
jest tutaj nauczycieli niemieckich, ale za kilka lat może ich zabraknąć.
Później jeszcze raz się odezwał, ale tym razem już tylko wyraził
swoje ubolewanie, iż nie ogłoszono warunku znajomości języka polskiego
w przystępniejszych gazetach. Wskutek tego wielu podjęło uciążliwą
podróż do dalekich Pyskowic czy też Głogówka, aby się tam dopiero
dowiedzieć, iż nie ma dla nich widoków dopuszczenia do egzaminu,
gdyż nie opanowali języka polskiego. 59 Zobaczymy jeszcze, że były to
płonne obawy.
Tymczasem przez wszystkie lata omawianego okresu realny był ciągły
brak pomocników szkolnych, nazywanych adiuwantami. Najbardziej
odczuwano niedobór sił dwujęzycznych. Kiedy np. regencja w r.
1831 zażądała od wikariatu generalnego, aby usunąć z powiatu tych
wszystkich adiuwantów, którym ostatnie protokoły wizytacyjne wytykały
lenistwo i opilstwo, oponował wikariat generalny i domagał się
większej liczby utrakwistów oraz zwolnienia ich od służby wojskowej. 60
Według sprawozdania ks. inspektora Hawlickiego było w r. 1841 pod
opieką tylko jednego nauczyciela w Chełmie 198 dzieci, w Ćwiklicach
212, w Imielinie 210, w Krasowach 274, w Lędzinach 354, w Łące 248,
w Miedźnej 189, w Ornontowicach 246, w Orzeszu 241, w Starej Wsi
351, w Studzienicach 220, w Tychach 379, w Woszczycach 226 dzieci.
W marcu 1847 r. ten sam inspektor donosi wikariatowi generalnemu, że
w obrębie jego inspektoratu znajduje się 15 stanowisk, które należałoby
koniecznie obsadzić adiuwantami. Oprócz tego główny urząd celny we
Wrocławiu zgłosił zapotrzebowanie na pomocnika nauczycielskiego do
Bierunia Nowego, któryby pobocznie przygotował dzieci tamtejszych
urzędników przygranicznych do średniej szkoły, za co otrzymałby
58 AVSPI vol. I.
59 Schlesisches Kirchenblatt 1851 (r. 17), nr 48 i 50 oraz 1852 (r. 18), nr 1.
60 AVSP vol. I.