na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego

SZKOŁA GÓRNOŚLĄSKA 233
nia treści. Odpisywanie z tablicy było dobre, natomiast pod dyktandem
niedostateczne. W rachunkach niższy oddział liczył od 1 do 20, średni
był dosyć pewny w dodawaniu i ujmowaniu, tak samo wyższy oddział
we wszystkich czterech działaniach. Wiadomości z geografii i przyrodoznawstwa
były dostateczne. W śpiewie według słuchu były dzieci wystarczająco
wyćwiczone. Jedynie z historii wizytator nie przeprowadził
egzaminu. W północnym rejonie pszczyńskim, wizytowanym po podziale
przez ks. Troskę, godne uwagi było ogólne niezadowolenie nauczycieli
z nowego katechizmu diecezjalnego, który w swym tłumaczeniu na język
polski nie był dostosowany do przeciętnej pojętności dziecka górnośląskiego.
88
Najmniejszym zamiłowaniem darzyła młodzież tzw. naukę powtórzeń,
czyli wtórną, która była pomyślana i zaplanowana jako powtórka zarówno
z religii, jak z wszystkich świeckich przedmiotów w godzinach niedzielnych.
Była wprawdzie nakazana, ale nie była ani obwarowana jakimikolwiek
sankcjami karnymi, ani dozorowana przez przełożonych, dlatego
też jej powodzenie zależało wyłącznie od gorliwości duszpasterza
i nauczyciela. Wtórną katechizację łączono zazwyczaj z nabożeństwem
mszalnym, które wówczas w kościołach wiejskich i przy jednym kapłanie
było zasadniczo tylko jedno. Toteż księdzu na ogół udawało się zwłaszcza
w okresie zimowym zebrać młodzież po mszy św. wokół ambony i przeprowadzić
z nią powtórkę katechizmu i biblii. Natomiast w bardzo wyjątkowych
wypadkach powiodło się nauczycielowi zgromadzić w szkole
młodzież, której spieszyło się po wypełnieniu obowiązku niedzielnego do
domu na posiłek i do zajęć gospodarczych.
VII UDZIAŁ W NAUCE
Jak już zaznaczyliśmy, już w r. 1765 wyszedł regulamin, ogłaszający
m.i. obowiązek szkolny, ale faktycznie oddziaływać zaczął dopiero z początkiem
XIX stulecia. Nawet wtedy istniały jeszcze warunki, które częściowo
uniemożliwiały zastosowanie w całej pełni przymusu szkolnego.
Przedstawił je w urywkach ówczesny ks. inspektor Nyga w piśmie z dn.
8 III 1814 r. do wikariatu generalnego: ,,Przy złych czasach, na jakie się
dziś powszechnie narzeka, nie podpadłoby, gdyby nawet w zimie dzieci,
mieszkające opodal szkoły, przyszły boso i niedostatecznie odziane do
szkoły, ale wymagać tego nie można od młodzieży z odległych wiosek.
Tak samo w lecie trudno żądać od ludzi odrabiających pańszczyznę i od
biedy własne pole, żeby dzieci swoje zamiast za bydłem posyłali do szkoły.
Możliwe jest to tylko w miastach, gdzie mieszczanie nie są zobowiązani
do pańszczyzny." 89 Na podstawie protokołów wizytacyjnych, spisanych
przez wspomnianego ks. Nygę przy rewizji w porze zimowej
w r. 1817, czyli w okresie najdogodniejszym dla młodzieży wiejskiej do
spełnienia obowiązku szkolnego, możemy sobie wytworzyć obraz ówczesnego
ruchu szkolnego:
Powyższe liczby określają jedynie stosunek ilościowy dzieci, mieszka-
88 SVAPII voi. I.
89 SVAP voi. I.