na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego

SZKOŁA GÓRNOŚLĄSKA 215
cielą uczyć się miały w pojedynczej i ciasnej salce. Nowo przybyły proboszcz,
który jeszcze nie miał instytucji kanonicznej, nie chciał się narażać
i mimo .napomnienia wikariatu generalnego ani nie nalegał na
patrona, ani odpowiednio nie nastrajał zleconych mu parafian. Tymczasem
zapowiadała się zmiana właściciela. Nastąpiło to jednak dopiero
w r. 1865, kiedy w jednej klasie pomieścić się musiało 325 dzieci. Wtedy
majątek zakupiony został przez księcia pszczyńskiego, który w tym wypadku
okazał się ustępliwszy. 63 Przydział pomocników poszczególnym
szkołom pozostawiła regencja wikariatowi generalnemu i jedynie wyjątkowo
wskazywała jakiś szczególnie przeciążony obwód szkolny, gdyż
dobrze zdawała sobie sprawę, iż za wzrastający niedobór adiuwantów
dwujęzycznych tylko ona sama odpowiadała.
Z chwilą ukończenia studium seminaryjnego rozpoczęło się dla adiuwanta
niewesołe życie. Z niecierpliwością czekali na niego wikariat generalny
i inspektorat powiatowy a bardziej jeszcze nauczyciel, czyli
przyszły i najbliższy przełożony. Jako pomocnik nie miał zapewnionego
stałego miejsca, ale zależnie od woli swej władzy przełożonej i zapotrzebowania
zmieniał miejsce pracy, zazwyczaj jednak tylko w obrębie
danego inspektoratu. We wskazanej miejscowości miał prawo do wolnego
mieszkania, które oczywiście było bardzo skromne i stanowiło
jedną gołą izdebkę, do 40 tl. rocznych poborów, które bez względu na
lata służby były stałe, i 30 tl. na utrzymanie, które zwykle wypłacano
wprost na ręce nauczyciela, u którego jadał, o ile jako starszy nie miał
własnej kuchni. Otrzymywał również drobne i skromne naturalia, najczęściej
zależne od łaski swego przełożonego. O jego samopoczuciu
decydowały dwie osoby z jego najbliższego otoczenia, nauczyciel i jego
żona. Nauczyciel przydzielał mu z zasady niższą klasę, z ilością dzieci,
o której tylko sam decydował. Na podstawie protokołów wizytacyjnych
z r. 1865 musiał wikariat generalny zwrócić uwagę inspektora na niewspółmierne
przepełnienie pierwszej klasy w Bojszowach, gdzie adiuwant
miał 223 a nauczyciel tylko 73 dzieci, oraz w Starej Wsi, gdzie na
108 dzieci w wyższej klasie przypadało 241 dzieci w niższej klasie.
Jeszcze ważniejszą rolę w życiu pomocnika szkolnego odgrywała żona
nauczyciela, która raczyła swego lokatora jedzeniem, ale często również
niańczeniem swoich dzieci i dopilnowaniem spraw gospodarczych.
Najbardziej atrakcyjne były posady w mieście oraz w miejscowościach
uprzemysłowionych, względnie zamieszkałych przez rodziny urzędnicze,
gdzie były widoki na dodatkowo płatne lekcje prywatne, jak to już spotkaliśmy
w Bieruniu Nowym. Mimo trudnych warunków bardzo rzadko
przydarzały się wypadki, aby adiuwant sprzeniewierzył się swojemu
powołaniu i dobrowolnie wybrał inne zajęcie. W całym omawianym
okresie odnośne akta zanotowały jedno tylko takie zdarzenie. W Tychach
uczył w r. 1850 Arnold Wilsch, który poza tym trudnił się bardzo
nielubianym przez zwierzchnie władze pokątnym pisaniem różnych
petycji oraz gospodarką rolną swojej narzeczonej, ewangelickiej wdowy
w Krasowach, poznanej w czasie zastępstwa. Na żądanie dominium
książęcego przeniesiony do Woszczyc, już po trzech miesiącach zrzekł
się dalszego nauczania i zajął rolnictwem.
63 AYSPI vol. I i II.