na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego

SZKOŁA GÓRNOŚLĄSKA 191
kładem jest pismo naczelnika gminy Imielin do proboszcza w sąsiednim
Chełmie, w którym pyta o szkołę, istniejącą już od blisko 250 lat:
„Wielmożny Mości Dobrodzieju. Sub petito remissionis przyłączam kopią
reskryptu przewielebnej Kamery Wrocławskiej, z której tl. Pan Dobrodziej
wyczytać raczy, jakiej relacji względem szkoły w Imieleniu, Chełmie i Kosztowach
żąda. Że nie mogę służyć tl. Panu Dobrodziejowi w domu tego dla
omówienia się w tym interesie, tedy jak najpokorniej upraszam o uwiadomienie
mnie, jeżeli miejsce na założenie szkoły w Chełmie znalazłoby się,
albo jeżeli już kiedy szkoła w Chełmie była i czyliby w tej chałupinie,
gdzie Zosia siedziała przynajmniej tymczasem, gdyby nagroda za posiedzenie
nastąpiła, szkołę założyć można? Wiele dzieci do nauki zdatnych? Funduszu
na szkołę zapewnie żadnego nie ma w Chełmie? Książek szkolnych
też zapewnie nie ma? Gdy szkoły nie ma, toć też i szkolarzy, szulmistrza
czyli profesora też wiem, że nie ma. Że zaś Kamera subiectum podane mieć
chce, któreby po niemiecku i po polsku umiało za profesora, tedy, jeżeli
Pan wie o takim, proszę o wiadomienie. Jakimżeby sposobem obmyślić sposób
do życia temuż profesorowi? Nie możnaby kawałka gruntu gdzie z pastwiska
nadać? Jeżeliby się musiało szkołę wybudować, gdzieżby najprzyzwoitsze
miejsce dla niej było? Dodaj tl. Pan Dobrodziej jak najlepszego
i najłatwiejszego sposobu, aby to do skutku przyjść mogło i przeto ludzie
tutejsi więcej światła nabyli...
W Imieliniu, dnia 4-to marca 1801 r. (—) Maindok" 15
Toteż pierwszy oficjalnie zamianowany i uznany inspektor powiatowy,
ks. Nyga, żalił się w liście z dn. 8 III 1814 r. do wrocławskiego wikariatu
generalnego jako ówczesnej kościelnej władzy nadzorczej, iż już
przed kilku laty zwrócił się do „Deputacji Duchownej i Szkolnej" przy regencji
we Wrocławiu, aby rozdrobnić przynajmniej największe obwody
szkolne, jak np. Mikołów przez założenie nowych szkół w Wyrach dla
Górnych i Średnich Łazisk, w Gostyni oraz w Piotrowicach dla Ligoty
i Panewnik, pozostawiając tylko Zarzecze, Podlesie i Dolne Łaziska przy
szkole mikołowtskiej a z pozostałych miejscowości 'przydzielając Smilowi
ce do Mokrego a Starą Kuźnię do Kochłowic. Zwrócił też uwagę na
rozkładające się szkoły wiekowe w Ćwiklicach, Goczałkowicach i Wiśle
Małej, gdzie konieczne były nowe budowle, i na cały szereg innych
szkół, wymagających poważnego remontu. Tego nawet już nie poruszył,
że szkoły ówczesne przeważnie były ciasne, gdyż oprócz rozmaitych komór,
nie nadających się do potrzeb szkolnych, była zwykle tylko jedna
izba, przeznaczona na mieszkanie i na klasę. W takim pomieszczeniu
znajdowały się więc najkonieczniejsze sprzęty kuchenne i mieszkalne,
duży piec, który służył również do wypieku chleba i do spania oraz jedna
czy dwie ławki dla dzieci szkolnych. 153 Odpowiedzi, jakich regencja
udzielała, brzmiały zwykle jednakowo: „Ponownie wezwaliśmy księcia
pszczyńskiego do wykonania i usunięcia braków", gdyż on był patronem
większości szkół pszczyńskich. 16 Nie lepiej też dbali sami gospodarze,
czyli nauczyciele, o stan szkoły i przynależnych budynków szkolnych.
Na nich bowiem ciążył obowiązek, aby szkody powstałe przy budynkach,
15 AKDK „Currenda" parafii Chełm Sl., 22 n.
ISa
Opisy szkół z tych lat znalazły się w AKDK, Schul-Visitations-Acta der Ratiborer
[nsDection, vol. I: 1802—1806.
16 SVAP vol. I.