na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego

186 KS. FRANCISZEK MAROIŃI
seminariów nauczycielskich oraz twórcą i wydawcą podręczników do
nauki religii jako też elementarza, który podobnie jak katechizm przetłumaczony
na język polski nosił tytuł: ,,Nowo-zebrane obiecadło do
sylabizowania y czytania dla potrzeby osobliwie Górnego Śląska szkół
po polsku y po niemiecku wyprawione", a wydany w r.1765 w Żaganiu
był jeszcze w użyciu w początkach XIX stulecia. 4
Nowością zarządzeń z lat 1763 i 1765 było przede wszystkim wprowadzenie
dotychczas nieznanego obowiązku szkolnego oraz postanowienia
karne za uchylanie się od tegoż obowiązku. Celem skuteczniejszej realizacji
tychże nakazów nauczyciel prowadzić musiał szczegółową ewidencję
dzieci szkolnych, katalog dzienny, generalny katalog, plan nauczania
oraz dostarczać co miesiąc miejscowym władzom administracyjnym i policyjnym
listę zaniedbujących naukę dzieci i przekładać corocznie czynnikom
nadzorczym sprawozdanie z wykonania całorocznego planu nauczania.
Przymus szkolny obejmować miał wszystkie dzieci od rozpoczętego
siódmego roku aż do ukończonego trzynastego roku życia. Najbliższy
nadzór nad szkołą sprawować miał właściwy proboszcz w charakterze
inspektora lokalnego albo rewizora. Drugą instancją był inspektor rejonowy,
którym z początku był zwykle dziekan. Wszelkie wydatki, połączone
z budową i konserwacją budynków szkolnych, z zaopatrzeniem
w przybory oraz opłatę personelu nauczającego pokrywać miała parafia
wraz z kolatorem, o ile chodziło o szkoły parafialne, jakimi były wszystkie
uczelnie, istniejące już przed rokiem 1765. O szkoły później powstałe
troszczyć się miała gmina przy współudziale miejscowego dominium.
Ustalenie prezentowanego przez patrona i zatwierdzonego przez regencję
nauczyciela należeć miało do wikariatu generalnego we Wrocławiu na
podstawie opinii, wydanej przez inspektora rejonowego.
Drugim podstawowym wskaźnikiem był ,,Regulament dla niższych
szkół katolickich w miastach i po wsiach w Xięstwie Szląskim i Hrabstwie
Glackim. Dan w Postdamie dnia 18 maja roku 1801. W Wrocławiu,
w drukarni Wilhelma Bogumiła Korna". 5 Spośród wyszczególnionych tam
licznych i ważnych nowości na uwagę zasługuje uregulowanie uposażenia
nauczycielskiego. Dotychczasowe pobieranie od mieszkańców opłaty
zastąpiono wypłacaną przez powiatową kasę podatkową gotówką oraz
deputatem, dostarczanym przez gminę i patrona. Nadal obowiązywać
miała szkoła wyznaniowa dla dzieci i nauczycielstwa tej samej religii.
O ile do takiej szkoły uczęszczały dzieci innego wyznania, wtedy o ich
wychowanie religijne troszczyć się miał dochodzący duchowny tego samego
wyznania. Innym ważnym i dotychczas nieznanym elementem był
wprowadzony przez regulamin z r. 1801 nowy i to oprócz Kościoła i Państwa
trzeci z rzędu współczynnik nadzorczy w osobach tzw. zarządu
szkolnego, który według Ogólnego Prawa Krajowego i patentu z dn.
28 VIII 1821 r. miał dbać o maksymalny udział dziatwy w nauce i ściąganie
kar za nieprzestrzeganie obowiązku szkolnego, o budowę i remont
szkoły, mieszkania nauczycielskiego i przynależnych zabudowań gospodarczych,
o należyty stan inwentarza i komplet przyborów, pomocy naukowej
i podręczników oraz o kasowość, czyli wpływy i rozchody szkol-
* J. M a cl e j a, Elementarze i nauka elementarna czytania i pisania na Śląsku w wiekach
XVIII i XIX (1763—1848), t. I, Kalowice 1960, 70.
5
Schneider-Bremen, dz. cyt., 706 nn.