na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego

SZKOŁA GÓRNOŚLĄSKA 217
I 1848 r. od ówczesnego hrabiego Rzeszy i obecnego księcia v. Hochberga
wokację na to stanowisko, na którym się dotychczas znajduję.
Kryry, dn. 27 kwietnia 1851 r. (—) Emanuel Hartmann.
Jako przykład rozlicznych egzaminów, jakie w razie różnych zastrzeżeń
przechodził kandydat, niech posłuży:
„Biografia katolickiego nauczyciela szkolnego Augustyna Nowaka w Paprocanach.
Dn. 13 VII 1826 r. urodziłem się z katolickich rodziców w mieście
Rybnik. Mój ojciec nazywa się Jan Nowak i jest obywatelem i mistrzem
ślusarskim. Po ukończeniu szóstego roku życia uczęszczałem przez dwa lata
do niższej klasy katolickiej szkoły miejskiej w Rybniku. Po przejściu
w r. 1834 do drugiej klasy korzystałem przez dwa lata z nauki nauczyciela
Kapołki, zajętego w tejże klasie. W grudniu r. 1836 przeniesiony do trzeciej
klasy byłem przez trzy lata uczniem nauczyciela Diirschlaga. Nauki religii
i do spowiedzi udzielali mi ks. dziekan Ruskę i ks. wikary Potyka. Po ukończonym
dwunastym roku życia otrzymałem sakramenta Pokuty i Ołtarza
i za zgodą ks. rewizora szkolnego zwolniono mnie ze szkoły, aby się przygotować
do zawodu nauczycielskiego, do którego od młodości miałem wielkie
zamiłowanie. Moi rodzice powierzyli mnie ówczesnemu nauczycielowi
drugiej klasy, p. Grachelowi, który jeszcze poprzednio wybadał moje zdolności
do pracy szkolnej. Wspomniany udzielił mi potrzebnych wiadomości
w nauce i muzyce. U niego uczyłem się przez cztery lata aż do r. 1843. Wtedy
przekazał mnie ówczesny ks. inspektor szkolny Fesser do Bełku na zastępczego
adiuwanta, gdzie pozostałem przez siedem miesięcy aż do zajęcia
miejsca przez aprobowanego adiuwanta. Na Wielkanoc następnego roku
udałem się do Głogówka, aby złożyć egzamin celem przyjęcia do seminarium.
Z powodu nadmiernej liczby kandydatów odstawiono mnie na rok.
W czerwcu r. 1844 inspektor szkolny, ks. Fesser, skierował mnie na zastępstwo
chorego adiuwanta do Radlina, gdzie pozostałem do lutego 1845 r.
Wtedy udałem się ponownie do Głogówka, gdzie po zdanym egzaminie
przyjęty zostałem do katolickiego seminarium nauczycielskiego. Pozostałem
tam przez trzy lata i w tym czasie byłem kilka tygodni zastępcą do wojska
powołanego adiuwanta w Racławiczkach. W trzecim roku byłem nauczycielem
we wyższej klasie seminaryjnej szkoły ćwiczeń i zdawałem egzamin
jako nauczyciel wobec nadprezydenta Wedella, który wówczas odwiedził
seminarium. W marcu r. 1848 opuściłem szkołę ze świadectwem dojrzałości
i od 1 IV tegoż roku zająłem miejsce substytuta w niższej klasie szkoły
miejskiej w Rybniku. Na tej posadzie byłem trzynaście miesięcy i w tym
czasie zdawałem cztery egzaminy szkolne i to dwa przed ks. inspektorem
powiatowym Wekertem, jeden przed ks. radcą szkolnym Bogedainem
a czwarty wobec radcy rządowego Bartela z Legnicy. W dn. 1 VI 1849 r.
hrabia Rzeszy v. Hochberg i obecny książę na Pszczynie przydzielił mi stanowisko
nauczyciela w Paprocanach w powiecie pszczyńskim. Na tej posadzie
znajduję się do dzisiejszego dnia i tymczasem dwa razy zdawałem
egzamin i to przed ks. inspektorem szkolnym Hawlickim oraz przed ks. rewizorem
szkolnym i dziekanem Skórką- w Tychach.
Paprocany, dn. 6 IV 1851 r. (—) August Nowak.
Jako dalszy przykład wybraliśmy stryja znanego księdza Rudolfa Lubeckiego,
Antoniego Lubeckiego:
„Krótki opis mego życia. Ja, Antoni, syn rolnika Jana Lubeckiego i jego
żony Marianny z d. Drabik, urodziłem się 12 VI 1820 r. w Bieruniu, w powiecie
Pszczyńskim i w dzieciństwie byłem wychowany w domu rodzin-