na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego

SZKOŁA GÓRNOŚLĄSKA 223
towi królowi pruskiemu, wszelkie do mnie należące obowiązki według najlepszej
wiedzy i sumienia dokładnie wypełnią i konstytucji przestrzegać
będę. Tak mi dopomóż Bóg i ta św. Ewangelia".
Teraz dopiero mógł być spokojny, że wbrew swej woli zwolniony może
być tylko na podstawie zasądzającego go wyroku sądowego.
Byt materialny nauczyciela kształtował się rozmaicie. Na przełomie
XVIII i XIX stulecia, kiedy prawie wszystkie szkoły były parafialnymi
i zajęci przy nich nauczyciele byli równocześnie pracownikami kościelnymi,
dochody roczne z tytułu nauczania wynosiły przeciętnlie 25 tl.,
15 korców zboża i 9 sążni drzewa, a za zajęcia przy kościele przysługiwały
mu tzw. akcydensy, czyli pewna część z opłat przy chrztach, ślubach
i pogrzebach, ofiary zebrane przy kolędzie, w której chętnie uczestniczyli,
chociaż udział nauczyciela zakazany został rozporządzaniem
z dn. 31 III 1821 r., oraz różne świadczenia parafian w naturaliach, które
wszystkie zależały od majętności parafian i parafii. Tak np: nauczyciel-organista
korzystał w Pawłowicach z 65 mórg pola organistowskiego,
w Warszowicach miał 33 morgi, w Łące 43 morgi, natomiast w Tychach
obliczało się same akcydensy na około 50 tl. rocznie, w Woszczycach
i Ornontowicach na 30 tl. Pobieranie naturaliów napotykało często na
trudności, szczególnie ze strony innowierców, którzy według możności
starali się o wysyłanie dzieci albo do pokątnych szkółek, albo też do
szkoły swego wyznania poza właściwym obwodem szkolnym. Do zatargów
z nimi dochodziło zwykle przy realizacji starodawnych danin, jak
np. tzw. snopków burzowych w zamian za dzwonienie w czasie burzy,
pożaru i innej sposobności. Konflikty na tym tle powtarzały się corocznie
przez cały omawiany okres mimo wyraźnej decyzji z dn. 18 III 1831 r.,
która poranne, południowe i wieczorne jako też burzowe i pożarowe
dzwonienie zaliczyła do czynności policyjnych, za które opłaty obowiązywały
wszystkich mieszkańców bez względu na przynależność wyznaniową.
73 Na opory przy uiszczaniu świadczeń natrafiali nauczyciele również
ze strony dominiów. Już w pierwszych latach XIX w. uskarżał się
ówczesny inspektor, ks. Nyga, że w bogatym w drzewo i węgiel powiecie
pszczyńskim brakuje go szkołom i nauczycielstwu, gdyż dominia nie
chcą dostarczyć swojej części udziałowej. 74 Wobec nauczyciela Floriana
Operskalskiego w Bogucicach od sześciu lat zalegały dominia w Katowicach
z dostarczeniem drzewa deputatowego, w Załężu od pięciu lat,
w Małej Dąbrówce nawet od piętnastu. Podobnie dwory w Ćwiklicach
i Rudołtowicach ociągały się z wypełnianiem swoich powinności wobec
nauczyciela w Ćwiklicach. Gorzej przedstawiało się wynagrodzenie nauczyciela
przy szkołach nieparafialnych, gdzie miał często tylko mały
ogródek, skromne pobory i jeszcze skromniejsze naturalia. Mimo to spotkaliśmy
się w tym okresie tylko raz z prośbą o wsparcie, skierowaną
przez nauczyciela do władz. Nie było też nikogo, któryby mógł udzielić
pomocy. Kościół po sekularyzacji nie miał na to funduszów, rząd pruski
wynagradzał i honorował tylko dzielnych germanizatorów, jak Fuchsa
w Pszczynie i Rendschmidta w Mikołowie, a gminy zaledwie potrafiły
się wywiązać z rozlicznych podatków: gruntowych, klasowych, przemy-
73 AVSPI vol. I.
74 SVAP vol. I.