na przykładzie ówczesnego powiatu pszczyńskiego

SZKOŁA GÓRNOŚLĄSKA 227
Jeszcze w dn. 8 III 1814 r. ks. inspektor Nyga w swym sprawozdaniu
powizytacyjnym do wikariatu generalnego donosił, że „nauczycielstwo
dosyć pilnie uczy obowiązkowych przedmiotów, jak czytania, pisania,
rachunków i udziela chrześcijańskiej nauki, ale po wsiach wyłącznie
w języku polskim". Wyliczył przy tej sposobności szkoły w Bojszowach,
Chełmie, Miedźnej, Goczałkowicach, Łące, Wiśle Małej, Suszcu, Woszczycach
i Imielinie. Tak samo w Pawłowicach nauczyciel, Stanisław
Kempny, nie rozumiał po niemiecku. 78 Mimo to regencja wrocławska już
w dn. 26 XII 1832 r. wydała instrukcję, w której polecała inspektorom
szkolnym, aby „w szkołach, w których znajdują się dzieci bez dostatecznie
opanowanego języka niemieckiego, przy każdej sposobności a szczególnie
przy przeprowadzeniu egzaminów zwracać uwagę na to, żeby nie
wydawano żadnemu dziecku świadectwa ukończenia szkoły, dopóki nie
wypełni całkowicie następującego warunku: zupełnego opanowania języka
niemieckiego w mowie i piśmie, aby mogło się w nim z łatwością
porozumiewać i nim posługiwać w przyszłej pracy zawodowej. Jeżeli
zaś dziecko bez zezwolenia zostanie zabrane ze szkoły, należy za to ukarać
rodziców, opiekunów lub pracodawcę". 79 Było to jedno z tych licznych
i typowych zarządzeń, które w praktyce nie miały pokrycia.
Długoletnia dyskusja na temat nauczania szkolnego w językach niemieckim
i polskim wywiązała się na łamach śląskiej prasy niemieckiej
ze szczególnym ożywieniem po ukazaniu się notatki anonimowego korespondenta
potępiającego wszelkie objawy, zmierzające do faworyzowania
języka polskiego. 80 Obwiniał księży i nauczycieli, że w tym duchu
pisują, oskarżał „Schlesisches Kirchenblatt" o popieranie narodowości
polskiej na Górnym Śląsku i z dużym zastrzeżeniem wspomniał o liście
Edmunda Bojanowskiego, opublikowanym w pierwszym numerze pedagogicznego
pisma „Katholischer Jugendbildner" z r. 1842, w którym
zwracał się do Ślązaków jako „długo oddzielonych braci". Odezwały
się też życzliwe głosy, jak przedstawiającego się pod kryptonimem A. Ep.
z Gliwic i popierającego duchowieństwo, domagające się od ministerstwa
zatwierdzenia w szkołach elementarnych języka polskiego jako ojczystego
i podstawowego a języka niemieckiego jako przedmiotu nauczania,
w szkołach średnich zaś wprowadzenia języka polskiego jako obowiązkowego.
Miarodajne czynniki poczyniły wówczas pewne ustępstwa.
W r. 1844 zgodził się minister Eichhorn na wprowadzenie dwóch godzin
w tygodniu nauki języka polskiego w seminariach w Głogówku i Pyskowicach,
powiększone niedługo o dalsze dwie godziny przy równoczesnym
uszczupleniu o tyleż godzin lekcji języka niemieckiego. Dyskusja pozornie
się wyczerpała z chwilą, kiedy R. Fiedler zapewnił, iż frankfurckie
zgromadzenie narodowe w dn. 31 V 1848 r. zagwarantowało równouprawnienie
języka polskiego na wszystkich terenach Związku Niemieckiego.
Ale zgromadzenie frankfurckie zostało rozwiązane i już w następnym
78 SVAP vol. I.
79 Materiały do dziejów nowożytnych Ziem Zachodnich, t. III, Poznań—Wrocław
1951, 16.
80 T. Gospodarek, Germanizatorzy i polonofiie na łamach „Schlesische Chronik".
(W:) Kwartalnik Opolski 1965 (r. XI), nr 2, 89 nn. i J. Ender, Obrońcy ludu śląskiego,
Warszawa 1956, 165 n.
ir.*