(February) 2008r. No 3 (945) - Nowy Kurier

More documents

Recommendations

Info

Strona 8 1-15 /02/ 2008 N o 03 (945) Jeszcze o nieznanych materia³achHanki Ordonówny Zenowiusz Ponarski „Gazeta Wyborcza” 24 paŸdziernika 2007 opublikowa³a naprawdê sensacyjn¹ wiadomoœæ podan¹ przez Iwonê Sobczyk, o odnalezieniu dot¹d nieznanych zdjêæ Hanki Ordonówny i in. materia³ów z ni¹ zwi¹zanych. Zbiór odziedziczy³ Jan £ukasiewicz po stryju, aktorze, W³adys³awie £ukasiewiczu, jednym z przyjació³ Ordonki. Obecnie jest w posiadaniu Andrzeja Sawickiego. Opublikowane zdjêcia zaopatrzone s¹ opisem, nie zawsze zgodnym z rzeczywistym stanem rzeczy, podobnie jak b³êdne s¹ niektóre stwierdzenia autorki i jej rozmówcy, odnosz¹ce siê do osoby aktora, odludka, stroni¹cego od towarzystwa; „Ot, stary kawaler, zaabsorbowany swoj¹ osob¹. Zmar³ w 1980 roku i wtedy pami¹tki Ordonki trafi³y do Sosnowca, do szafy bratanka”. Autorka przytacza wypowiedŸ w³aœciciela kolekcji; ”Po wojnie aktor wróci³ do Warszawy, gra³ na polskich scenach. Archiwum Ordonki przywióz³ oczywiœcie ze sob¹ i traktowa³ je zawsze z ogromn¹ czu³oœci¹ … Ordonówna nigdy ju¿ jednak do Polski nie wróci³a i z tego, co mi wiadomo, nie mia³a ¿adnego kontaktu z W³adys³awem - opowiada Sawicki”. A jednak korespondowa³a z nim o czym œwiadcz¹ listy zachowane w zbiorach Tadeusza Wittlina. Pan W³adys³aw nie jest postaci¹ nieznan¹. Biogram jego zamieszczony w „S³owniku Biograficznym Teatru Polskiego”(t. II): ”£ukasiewicz £ukasz w³aœ. W³adys³aw Antoni (24.I.1909 Choroszcz w Bia³ostockim /25.XII.1980 Warszawa), aktor, recytator. By³ synem Stanis³awa i Anieli £ukasiewiczów. Ukoñczy³ Gimn. im. Mickiewicza w Grodnie, a nast. w Warszawie Wydz. Aktorski PISTu- (1935)… w lecie 1937 gra³ w T. Polskim w Warszawie. W 1939 znalaz³ siê w Wilnie, tam w sez. 1939/40 i 1940/41 wystêpowa³ w T. Polskim; podczas okupacji niem. pracowa³ jako kelner w hotelu „Georgie,a”. W 1943 bra³ udzia³ w recytatorskich wystêpach w Filharmonii; w lecie 1944 wystêpowa³ w Ogródku Artystów”… po wojnie u¿ywa³ imienia £ukasz…”. Biogram uzupe³niæ mo¿na o szczegó³y z lat wojny. Ju¿ w paŸdzierniku 1939 r. wystêpuje w Wilnie, w Teatrze na Pohulance we wznowionych sztukach: ”Jej syn” (W. Alexandrowicza) i „Spadkobierca” (A. Grzyma³y- Siedleckiego). A w hotelu Georgie,a, obs³uguj¹cym oficerów niemieckich, pracowa³ równie¿ Igor Œmiarowski, student podziemnej Szko³y Teatralnej. Na Pohulance wystêpowa³a te¿ Irena Brzeziñska, która powiadomi³a Ordonówn¹ w marcu 1946 roku: ”Ja z Wilna wysz³am, a w³aœciwie wyjecha³am do Warszawy, po wejœciu Niemców do Wilna a wiêc we wrzeœniu 1941. Ciotki Twojej nie widzia³am, ale wiem od W³adka (£ukasiewicza), który opiekowa³ siê Twoimi psami, ¿e ciotka Twoja jest i dobrze siê czuje” ( A. Mieszkowska, Listy do pani Hanki, w „Archiwum Emigracji” z 2003, z.5/6). W listopadzie 1939 gra³ w sztuce re¿yserowanej przez S.Perzanowsk¹ „Cieszymy siê ¿yciem”; w grudniu w „Pastora³kach”, L. Schillera. W styczniu- marcu 1940 r. wystêpuje w „Zemœcie” Fredry, „¯eglarzu” Szaniawskiego i „ Marii Stuart” J. S³owackiego. W czerwcu gra³ w„Damach i huzarach”. Wspomina³ o tym Jan Ciecierski, ¿e grali t¹ sztukê w bardzo dobrej obsadzie:… Z mêskiej obsady: majora - Zygmunt Chmielewski, rotmistrza - Aluœ £obodziñski - porucznika - £ukasz £ukasiewicz, kapelana gra³em ja” („Zwyczajne ¿ycie aktora”). Na pocz¹tku lipca uczestniczy³ w uroczystym wieczorze „Zamiast Komedii…” z udzia³em Hanki Ordonówny. Wczeœniej w kwietniu na Pohulance odnios³a ona du¿y sukces w sztuce” Madame Sans-Gene” a jeszcze wiêkszy w recitalu „Wieczór piosenek Hanki Ordonówny” (1 i 13.VI.). Jak poda³a prasa; ”Deklamacja, œpiew i taniec wype³niaj¹ ca³y ten niezwyk³y wieczór, jeden z tych o których zdumieni recenzenci z zagranicy pisali, ¿e daje niecodzienne wzruszenia, powoduje g³êbok¹ zadumê i przywraca ochotê do ¿ycia”. Wedle relacji Tadeusza Wittlina, który dobrze j¹ zna³ osobiœcie i spotyka³ siê w ró¿nych okresach ¿ycia; „ Ordonka jest (w Wilnie) w ogniu pracy we wszystkich odmianach sceny i nadscenki, gdzie czêsto jej sekunduj¹ jej dwaj koledzy, serdeczni jej przyjaciele: £ukasz £ukasiewicz i W³adys³aw Surzyñski” (Pieœniarka Warszawa Hanka Ordonówna i jej œwiat”). O jej przyjeŸdzie doniós³ ”Kurier Wileñski” 1 marca 1940 r.; „ I oto wczoraj, w godzinach popo³udniowych, poci¹giem z Kowna artystka przyjecha³a do Wilna… wygl¹da³a nie tylko dobrze, ale piêknie … Ubrana w palto karaku³owe, na g³owie modny czarny kapelusz z czarn¹ woalk¹”. Wywiad z ni¹ opublikowa³ K.W.” 10.III. pt. „ U Hanki Ordonówny”; „Rzucam wreszcie pytanie… czy i jakie ma plany artystyczne na najbli¿sz¹ przysz³oœæ. - Pozwólcie mi trochê odpocz¹æ… W ostatnich dniach pobytu w Warszawie chorowa³em, i to powa¿nie... Wiêc gdy odetchnê i lekarze mi na to pozwol¹ - pomyœlê, co mam dalej robiæ”. Zamieszka³a od razu w mieszkaniu swego ma³¿onka Micha³a Tyszkiewicza przy ul. Kasztanowej 2 (róg 3 maja). PóŸniej zaœ uda³a siê na wypoczynek do jego posiad³oœci w Ornianach. Gdy wróci³a odwiedzali j¹ licznie dawni i nowi przyjaciele i znajomi, Bywa³ u niej czêsto pisarz Aleksander Maliszewski, który zajmowa³ siê przygotowywaniem wielu przedstawieñ i recitali: „Szeligowski zaci¹gn¹³ mnie do Ordonki. ChodŸ, powiada, potrzebne nam jest ¿abie oko; tylko b³agam ciê, b¹dŸ bez litoœci, bo Hanka uparta jest jak szatan, a nie wszystkie teksty nadaj¹ siê dziœ do wykonania - wspomina³ Maliszewski- Piêknie urz¹dzone mieszkanie pañstwa Tyszkiewiczów; okna na plac £ukiszki, koœció³ œw. Jakuba, a z boku srebrna szrama Wilii” (”Na przekór nocy”). Przedstawi³ dok³adn¹ dyslokacjê mieszkania. A jego wygl¹d opisa³ redaktor ukazuj¹cej siê od niedawna „Gazety Codziennej”, Józef Mackiewicz. Odwiedzi³ hrabiego, szukaj¹c u niego wsparcia dla swojej gazety. Boryka³ siê z powa¿nymi k³opotami natury finansowej. Oto jego relacja, przedstawiona w ksi¹¿ce napisanej w 1942 w Wilnie a niedawno odnalezionej i w 2002 roku opublikowanej w Londynie: ”WyobraŸmy sobie zimê roku 1940. Mróz. Ulica 3 maja … Przy tej ulicy le¿y pewna kamienica, a w mieszkaniu na drugim piêtrze … Otwiera lokaj. Kandelabry. Cenne obrazy. Na stoliku francuskie angielskie czasopisma. Otwarty fortepian. Ciasteczka i herbata … gospodarz, hr. Micha³ Tyszkiewicz, ³¹cznik (rz¹du londyñskiego) ze spo³eczeñstwem polskim w Wilnie, o¿eniony z najs³ynniejsz¹ z polskich aktorek, Ordonówn¹ … Teraz przyjecha³a w³aœnie z Warszawy przez Prusy. Dlatego z wpó³otwartej sypialni dochodzi zapach pudru, dobrej wody koloñskiej i skóry najdro¿szych walizek („Prawda w oczy nie kole”). Po krótkim odpoczynku, natychmiast zabra³a siê do pracy. Na scenie mia³a licznych przyjació³, wœród nich by³ te¿ W³adys³aw £ukasiewicz. Gdzie i kiedy go zapozna³a? Nad Wis³¹ czy Wili¹? Przed wojn¹ czy po klêsce wrzeœniowej? Musia³ cieszyæ siê jej szczególnym wzglêdami i du¿ym zaufaniem skoro, gdy wyje¿- d¿a³a z wystêpami do Moskwy, powierzy³a mu pieczê nad swym mieszkaniem i opiekê nad ukochanymi psami. Powracaj¹c do reporta¿u o nieznanych materia³ach Ordonki, nale¿y stwierdziæ, ¿e ba³amutne s¹ niektóre zawarte w nim stwierdzenia jak te¿ napisy pod zdjêciami, np. pod 4- m; „NKWD aresztowa³o hrabiego a potem Ordonkê” i 6-m ;” Gdy NKWD aresztowa³o artystkê, psami zaopiekowa³ siê aktor W³adys³aw £ukaszewicz”. A w rzeczywistoœci by³o zupe³nie inaczej. Micha³a Tyszkiewicza aresztowano w nocy z 9 na 10 lipca 1940 roku podczas pierwszej akcji likwidowania elementów antysocjalistycznych na Litwie. Polacy poszli na pierwszy ogieñ, a po kilku dniach zabrano siê za Litwinów. Hanka Ordonówna wystêpowa³a natomiast jeszcze prawie rok na deskach teatralnych Wilna. Potwierdzi³ to w pe³ni jej dobry znajomy, muzyk i kompozytor Tadeusz Szeligowski. W „Prawdzie Wileñskiej” napisa³ 13 czerwca 1941 roku: ”Koncert … w dniu 12 czerwca by³ jak gdyby generalnym przegl¹dem dorobku twórczego znakomitej pieœniarki w przededniu jej goœcinnych wystêpów w Moskwie”. W tej¿e gazecie 21 czerwca zamieszczono notatkê;” Z Wilna do Moskwy przyby³a na goœcinnie wystêpy wybitna pieœniarka polska, Hanka Ordonówna. Wystêpy rozpoczê³y siê 17 b.m. w Teatrze Pañstwowym Filharmonii w Moskwie „Ermita¿”… Ju¿ na pierwszych wystêpach publicznoœæ stolicy zgotowa³a artystce serdeczne przyjêcie”. Pisa³em o tym przed laty, kiedy w nadanym w TV filmie dokumentalnym „Ordonka” ukaza³y siê na ten temat nieprawdziwe stwierdzenia („Gazeta Telewizyjna” z 18 marca 1995 r.). W³adys³aw £ukasiewicz w rzeczywistoœci zaopiekowa³ siê mieszkaniem Ordonówny i jej psami dopiero po 13 czerwca 1941 roku, prawie rok po aresztowaniu M. Tyszkiewicza. We wrzeœniu 1942 roku podczas pobytu Niemców, powsta³ polski teatrzyk „Ali Baba”. Marian Œwiêcicki, jego za³o¿yciel zatrudni³ przedwojennych artystów scen wileñskich i tych którzy znaleŸli siê na miejscu; Brusikiewicza, Piaseck¹, Mirsk¹; „ pocz¹tkuj¹c¹ gwiazdê humoru, Hankê Bielick¹ i wielu innych, których nazwisk ju¿ dziœ nie pamiêta. W teatralnej pracy pomaga³ po kryjomu Sempoliñski; by³ on poszukiwany przez Gestapo i oczywiœcie na scenie wystêpowaæ nie móg³” („¯ycie na wulkanie”). W¹tpiæ nale¿y, aby wœród tych „innych” znalaz³ siê W³adys³aw £ukasiewicz. I to z oczywistego powodu. Dlaczego? OdpowiedŸ ni¿ej. I w tym miejscu naprawdê sensacyjna wiadomoœæ o tym, ¿e mieszkanie Ordonki podczas niemieckiej okupacji by³o punktem kontaktowym kierownictwa miejscowej Armii Krajowej. Wspomina³ o tym major Edmund Banasikowski, jeden z przywódców AK na WileñszczyŸnie. ”Po zaaklimatyzowaniu w Wilnie nawi¹za³em bliski kontakt z ks. kapelanem Wiktorem Gogoliñskim. Wspólne prze¿ycia partyzanckie zbli¿y³y nas do siebie. Wkrótce do³¹czy³ do nas „Kowal”; znalaz³ siê w Wilnie du¿o wczeœniej ode mnie. Spotykaliœmy siê czêsto we trzech na plebanii koœcio³a œw. Katarzyny lub w drugim lokalu ks. Wiktora, przy Chartered in Ontario Charitable Cultural Organization Placu £ukiskim od strony ul. Adama Mickiewicza. Kiedyœ mieszka³a tam Hanka Ordonówna, a wówczas zajmowa³ ten wspania³y apartament £ukasz £ukasiewicz, znany polski artysta. W saloniku na jednej ze œcian wisia³ olbrzymi portret Ordonki. Kolorowa postaæ by³a jak ¿ywa, jej piêkne oczy i uœmiech przyci¹ga³y wszystkich” („Na zew ziemi wileñskiej”). Micha³ Kwakszys („Kowal”) by³ szefem sztabu zgrupowania Oszmiañskiego, jednego z trzech dzia³aj¹cych w Okrêgu w Wileñskim AK. Skazano go w ZSRR w Dokoñczenie na stronie 9 The W. Reymont Foundation c/o 14 Hester Street, Hamilton, Ontario L9A 2N2 Tel/Fax 905-574-9212 www.reymountfoundation.com KOMUNIKAT Kuratorzy Fundacji im. W³adys³awa Reymonta podaj¹ do wiadomoœci, ¿e XXXVIII Konkurs Recytatorski im. Marii i Czes³awa Sadowskich oraz Koncert Laureatów odbêdzie siê w niedzielê 1 czerwca 2008 roku w Toronto. Termin nadsy³ania zg³oszeñ up³ywa z dniem 30 marca 2008 roku. Zachêcamy rodziców i nauczycieli do zapoznania siê z Regulaminem Konkursu Recytatorskiego i rozpoczêcia przygotowañ dzieci i m³odzie¿y polonijnej do udzia³u w konkursie. Z radoœci¹ informujemy uczestników XXXVIII Konkursu Recytatorskiego organizowanego przez Fundacjê im. W. Reymonta, ¿e g³ówn¹ nagrod¹ bêdzie wyjazd trzech laureatów na Ogólnopolski Konkurs Recytatorski pt. "Mówimy Reymontem." Dok³adny Regulamin Konkursu, Kwestionariusz Uczestnictwa i wszelkie informacje s¹ dostêpne na stronie Fundacji pod adresem www.reymontfoundation.com lub telefonicznie pod numerem 905-574-9212. Komitet Konkursu Recytatorskiego
N o 03 (945) 1-15/02/2008 Strona 9 Dokoñczenie ze strony 8 1945 r. na karê œmierci, zamienion¹ na 10 lat obozów ciê¿kiej pracy. Wróci³ do Polski w 1956 roku gdzie zmar³ w 1972 roku, pochowany w Olsztynie. Wiktor Gogoliñski (1904 - 1958) by³ proboszczem od 1936 roku w kilku parafiach na kresach wschodnich. Podczas wojny by³ kapelanem Oszmiañskiego zgrupowania AK. PóŸniej ulokowa³ siê w parafii œw. Katarzyny w Wilnie. Zagro¿ony w 1945 roku aresztowaniem przez NKWD wyjecha³ do Bia³egostoku. Przedstawi³em sylwetki trzech konspiratorów, którzy spotykali siê w dawnym mieszkaniu, zajmowanym przez W³adys³awa £ukasiewicza, aby id¹c ich tropem, ustaliæ jego rolê w wileñskim podziemiu niepodleg³oœciowym. Mo¿e odpowiedŸ na ró¿ne w¹tpliwoœci znajdzie siê w odnalezionym materiale? Zenowiusz Ponarski NATIONAL HOMESTEAD REALTY INC. BROKERAGE ERIK TURSKI BROKER OF RECORD TEL.: 905-624-4807 juz od 1.5% prowizji $129,900 MissisaugaDwusypialniowe Condo, Dixie/Bloor $169,000 3,000 Sq Ft Budynek komercyjny – 2 Apt + Delikatesy $106,900 Brampton Delikatesy z wyrobem wêdlin $249,900 Aprox. 9000Sq Ft budynek komercyjny (banquet hall, sklep meblowy, Fleemarket $1,750,000 10,000 Sq Ft Mississ., Zak³ady produkcji wêdlin Hwy 427/D $289,000 Estate Sale- Bungalow na du¿ej dzia³ce Rocznice 2008 roku Jerzy Jasieñski „Okr¹g³ych” rocznic w bie¿¹cym roku jest sporo. Na pierwszym miejscu plasuje siê niew¹tpliwie nasze polskie wyzwolenie po 123 latach niewoli. W œwiatowej historii dzieñ 11 listopada 1918 roku-to zakoñczenie czteroletniej wojny œwiatowej, która przynios³a nam wolnoœæ. Okres niewoli - to bezkres przelanej krwi, strat personalnych, wielkie ubytki maj¹tku narodowego (w tym bezcennych dokumentów historycznych), kulturowego, naukowego.. .Wydawa³o siê, ¿e wreszcie mamy bezgraniczn¹ wolnoœæ. Tym czasem znów wojna, znów olbrzymie, niepowetowane straty. Ale Polska ¿yje i jest wolna. Na drugim miejscu plasuj¹ siê liczne rocznice kulturowe i oœwiatowe. 235-lecie Komisji Edukacji Narodowej, pierwszego ministerstwa oœwiaty w Europie. Powo³ana zosta³a ta Komisja do ¿ycia w 1773 roku po kasacie zakonu jezuitów dla przejêcia szkó³ jezuickich i wprowadzenia reform szkolnych. Dzia³a³a pod auspicjami króla, cieszy³a siê pe³n¹ autonomi¹, jedynie w sprawach finansowych by³a kontrolowana i odpowiada³a za nie przed sejmem. Reforma szkolnictwa sz³a zaœ w kierunku zdobywania wiedzy nie tyle ogólnej, co utylitarnej, realnej, potrzebnej w ¿yciu codziennym. Kszta³towa³ siê te¿ profesjonalny zawód nauczycielski. Dzia³a³a ta Komisja do 1794 roku, bêd¹c dobrym przyk³adem dla wielu pañstw i krajów. W roku 1918 zreaktywowa³y siê w Polsce wy¿sze zak³ady naukowe : uniwersytety, akademie politechniki; w Lublinie powsta³ KUL - Katolicki Uniwersytet lubelski. Odnowi³o siê i odœwie¿y³o szkolnictwo podstawowe i œrednie. Odnotowaæ wypada, ¿e 110 lat temu (21 grudnia 1898 roku) po licznych doœwiadczeniach Maria Curie-Sk³odowska i jej m¹¿ Piotr Curie odkryli pierwiastek chemiczny rad, niezwykle cenny w badaniach i potrzebach medycznych. W kulturze odnotujmy nastêpuj¹ce rocznice: oto 12 stycznia 1848 r. - wiêc 160 lat temu pokazano w Wilnie na kameralnej scenie miejskiego ratusza, przy ulicy Wielkiej, dwuaktow¹ operê Stanis³awa Moniuszki „Halkê”, a w dziesiêæ lat póŸniej w warszawskim Teatrze Wielkim tê¿e „Halkê” ale ju¿ czteroaktow¹ z tañcami góralskimi i s³ynnymi ariami Halki i Jontka. Przypominam to, gdy¿ „Halka” jest nasz¹ reprezentacyjn¹ oper¹ narodow¹, ciesz¹c¹ siê coraz wiêkszym uznaniem na obu pó³kulach. „Straszny Dwór” Moniuszki, uznawany powszechnie za operê dojrzalsz¹. od „Halki” wysoko ceni¹ wybitni liczni twórcy wielu krajów. Siedz¹c na spektaklach warszawskich obu tych oper obok s³ynnego Dymitra Szostakowicza, mog³em obserwowaæ jego reakcjê na poszczególne sceny, gdy d³onie jego zrywa³y siê do oklasków. Byæ mo¿e burzy³a siê w nim polska krew jego dziadków, gdy s³ysza³ i widzia³ piêkn¹ polskoœæ tych oper, „Wspania³e” mówi³ mi do ucha ! Przypada te¿ w tym roku 230-ta rocznica premiery pierwszej opery polskiej „Nêdzy uszczêœliwionej” Macieja Kamieñskiego do kantaty Franciszka Bohomolca, poszerzonej i uzupe³nionej, stanowi¹cej libretto operowe, przez Wojciecha Bogus³awskiego. Operê tê wystawiono po raz pierwszy 11 lipca 1778 roku w sali teatralnej Pa³acu Radziwi³³owskiego w Warszawie. Chcia³oby siê przy okazji tego wydarzenia wspomnieæ i wiele powiedzieæ o Bohomolcu , bojowniku o czystoœæ jêzyka polskiego, mowy polskiej, która w XVIII wieku zaœmiecona zosta³a licznymi „makaronizmami”. Niespo¿yty w swej pracy i w swej energii ten jezuita zwi¹za³ siê póŸniej z nowo obranym królem, Stanis³awem Augustem Poniatowskim, widz¹c w nim dobrego inspiratora, inicjatora i opiekuna kultury i sztuki polskiej. Bohomolec nawi¹zywa³ do czystoœci i piêkna jêzyka polskiego z czasów z³otego wieku odrodzenia, epoki zygmuntowskiej, a w³aœnie w bie¿¹cym roku przypada 430 rocznica (12 stycznia 1578 r.) wystawienia na dworze króla Stefana Batorego w Ujazdowie pierwszego polskiego dramatu wysokiej rangi „Odprawy pos³ów Greckich” Jana Kochanowskiego - wielkiej przestrogi dla ówczesnej Rzeczypospolitej. Nawo³ywa³ bowiem ten dramat do rozwagi, zbrojenia, do obronnoœci kraju. Przedstawienie odby³o siê z okazji wesela kanclerza Jana Zamoyskiego z Krystyn¹ Radziwi³³ówn¹. Aktorami przedstawienia byli m³odzieñcy ze znanych rodzin szlacheckich, re¿yserowa³ je Wojciech Oczko (!) - znany lekarz. Nad ca³oœci¹ zaœ inscenizacyjn¹ czuwa³ sam Jan Kochanowski. Jêzyk dramatu jest czysty i piêkny. Mówi³ o nim z wielkim Dokoñczenie na stronie 16
Page 1 and 2: POLISH-CANADIAN INDEPENDENT COURIER
Page 4 and 5: Strona 4 Jerzy Przystawa Uniwersyte
Page 6 and 7: N o 03 (945) 1-15/02/2008 Obserwacj
Page 10 and 11: Strona 10 1-15/02/2008 N o 03 (945)
Page 12 and 13: Strona 12 Dokoñczenie ze strony 11
Page 14 and 15: Strona 14 1-15 /02/ 2008 N o 03 (94
Page 18 and 19: Strona 18 Mieszanka noworoczna: Par
Page 22 and 23: Strona 22 1-15/02/ 2008 N o 03 (945
Page 24: Strona 24 1-15/02/ 2008 N o 03 (945

(February) 2008r. No 3 (945) - Nowy Kurier

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?