WOJEWÓDZKI PROGRAM OCHRONY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO MA£OPOLSKIV. DIAGNOZA – DZIEDZICTWOI KRAJOBRAZ KULTUROWYJAKO ELEMENT POLITYKI ROZWOJU1. KONTEKST SPO£ECZNO-EKONOMICZNY80. Podstawowa charakterystyka Województwa Ma³opolskiego na tle kraju – pozwalaj¹ca oceniæjego potencja³ spo³eczny i ekonomiczny – przedstawia siê nastêpuj¹co 4 :1.1. Ma³opolska zajmuje 12 miejsce wœród województw pod wzglêdem obszaru (15,1 tys. km 2 ),1.2. zajmuje 4 miejsce wœród województw pod wzglêdem ludnoœci (3,2 mln mieszkañców),1.3. zajmuje 10 miejsce wœród województw pod wzglêdem wartoœci produktu krajowego bruttow przeliczeniu na mieszkañca; w 2001 roku wskaŸnik PKB/mieszkañca wyniós³ 16.788 z³ (o 13,6%mniej od œredniej dla kraju),1.4. zajmuje 12 miejsce wœród województw pod wzglêdem wydajnoœci pracy mierzonej wartoœci¹ dodan¹brutto przypadaj¹c¹ na 1 pracuj¹cego (36 051z³ w roku, co stanowi o 18,2% mniej ni¿ œrednia dlaca³ego kraju),1.5. jest stosunkowo s³abo zurbanizowane – w miastach mieszka zaledwie oko³o po³owa ludnoœci (11,5pkt mniej ni¿ œrednio na kraju),1.6. w odró¿nieniu od tendencji ogólnopolskich notuje dodatni przyrost naturalny (wskaŸnik 1,4 na 1000ludnoœci, w porównaniu z – 0,1 w skali kraju),1.7. równie¿ w odró¿nieniu od tendencji krajowych notuje dodatnie saldo migracji wewnêtrznych i zagranicznychna pobyt sta³y (wskaŸnik 1,0 na 1000 ludnoœci w porównaniu z 0,005 w skali kraju),1.8. wykszta³ceniem wy¿szym legitymuje siê 10,1% mieszkañców województwa, wykszta³cenieœrednie ogólnokszta³c¹ce i zawodowe posiada 27,9% mieszkañców (na tle odpowiednio 9,9% i 28,3%w skali kraju),1.9. 18,2% ludnoœci województwa to osoby niepe³nosprawne (589 tys. osób),1.10. wiêkszoœæ osób pracuj¹cych znajduje zatrudnienie w sektorze us³ug (³¹cznie 54,4%): w us³ugach rynkowych– 35,2%, w us³ugach nierynkowych – 19,2%, w przemyœle i budownictwie pracuje 27,2%, zaœ w rolnictwie18,4% wszystkich pracuj¹cych,1.11. udzia³ us³ug w tworzeniu wartoœci dodanej brutto wynosi ok. 66% (dane za 2001 rok)1.12. sektor prywatny zatrudnia ponad 70% ogó³u pracuj¹cych w województwie.81. Pod wzglêdem si³y nabywczej i potencja³u ekonomicznego mieszkañców Ma³opolska lokuje siê wyra-Ÿnie poni¿ej œredniej krajowej:w zajmuje 5 miejsce w kraju pod wzglêdem wielkoœci dochodów do dyspozycji brutto w sektorze gospodarstwdomowych; przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie brutto w sektorze przedsiêbiorstw wynios³o w 2003 roku2065 z³ (o 11,2% mniej ni¿ œrednio w kraju), przeciêtna miesiêczna emerytura i renta brutto z pozarolniczegosystemu ubezpieczeñ spo³ecznych wynosi³a 1017 z³ (o 6,9% mniej ni¿ œrednio w kraju), zaœ dla rolnikówindywidualnych 703 z³ (o 3,3% mniej ni¿ przeciêtnie w kraju),w blisko 60% ogó³u mieszkañców posiada w³asne Ÿród³o utrzymania, ale oznacza to równoczeœnie, ¿e ok. 40%pozostaje na utrzymaniu innych; g³ównym Ÿród³em utrzymania jest praca (31,9% mieszkañców Ma³opolski)oraz tzw. Ÿród³a niezarobkowe (27,5%),4Za: Informacja o sytuacji spo³eczno-gospodarczej Województw nr 4/2003. G³ówny Urz¹d Statystyczny. Warszawa, kwiecieñ 2004.––––– 33 –––––
WOJEWÓDZKI PROGRAM OCHRONY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO MA£OPOLSKIw nie dysponujemy danymi szczegó³owymi nt. skali wydatków gospodarstw domowych Ma³opolski na kulturê,jednak¿e odnosz¹c siê do przywo³anych powy¿ej danych nt. przeciêtnych dochodów z ró¿nych Ÿróde³, mo¿-na siê spodziewaæ, ¿e przeciêtne wydatki na kulturê ma³opolskich gospodarstw domowych kszta³tuj¹ siê conajwy¿ej na poziomie porównywalnym do œredniej krajowej; przeciêtne miesiêczne wydatki gospodarstw domowychna us³ugi i dobra u¿ytku kulturalnego na 1 osobê rocznie wynios³y w Polsce w 2002 roku 234,24 z³,przy czym kwota ta obejmuje wydatki na szeroko rozumian¹ kulturê, z gazetami i czasopismami oraz zakupamisprzêtu audio-telewizyjnego i op³atami za abonamenty telewizyjne i radiowe w³¹cznie; najwiêcej na kulturêwydaj¹ gospodarstwa domowe osób pracuj¹cych na w³asny rachunek (przeciêtnie 310 z³/1 osobê/miesi¹cw 2002 roku), najmniej gospodarstwa domowe rolników (112 z³/1 osobê/miesi¹c).82. Pod wzglêdem dostêpnoœci do us³ug kultury Ma³opolska ujmowana jest w œrodkowej, III grupie województw– razem z Wielkopolsk¹, województwem zachodnio-pomorskim, kujawsko-pomorskim, pomorskimi ³ódzkim 5 .W 2003 roku 36,22% gospodarstw domowych w Ma³opolsce deklarowa³o 6 , ¿e ich cz³onkowie zmuszeni byliw ci¹gu ostatniego roku zrezygnowaæ ze wzglêdów finansowych z wizyty w muzeum lub na wystawie (dla porównania:w skali kraju wskaŸnik ten wynosi 34,93%, w województwie dolnoœl¹skim 37,05%, w Wielkopolsce32,63%).W skali kraju najczêœciej z odwiedzenia muzeum lub wystawy rezygnowaæ musz¹ osoby utrzymuj¹ce siê z niezarobkowychŸróde³ (ponad 56%!), najrzadziej – osoby pracuj¹ce na w³asny rachunek (wci¹¿ jednak jest toa¿ 21%). Z kolei z punktu widzenia miejsca zamieszkania w najtrudniejszej sytuacji s¹ mieszkañcy ma³ych miastlicz¹cych do 20 tys. mieszkañców, a w stosunkowo najlepszej – mieszkañcy miast licz¹cych od 100 do 200tys. mieszkañców (odpowiednio niespe³na 40% i ok.30% musi rezygnowaæ z muzeum lub wystawy z przyczynfinansowych).2. DZIEDZICTWO KULTUROWE JAKO ELEMENT PRZEMYS£U KULTURY83. Dziedzictwo kulturowe jest jednym z fundamentów rozwoju przemys³u kulturowego, szczególniew szerokim znaczeniu tego terminu, ujmuj¹cym nie tylko dziedziny dzia³alnoœci gospodarczej, które zajmuj¹siê produkcj¹ i dystrybucj¹ dóbr i us³ug kultury, ale i dzia³alnoœæ niedochodow¹, która generuje przychódw innych bran¿ach.84. Ma równie¿ podstawowe znaczenie dla rozwoju turystyki oraz przemys³u czasu wolnego.85. Z punktu widzenia rozwoju spo³eczno-gospodarczego województwa rozwój przemys³u kulturowegojest niezwykle po¿¹dany, jako ¿e uwa¿a siê, i¿ jest to sektor gospodarki o korzystnej specyfice, mieszcz¹cejsiê m.in. ju¿ w nowym modelu Gospodarki Opartej na Wiedzy (GOW):2.1. jest pracoch³onny, a wiêc tworzy miejsca pracy, a jednoczeœnie wykorzystuje nowoczesne technologie,2.2. opiera siê na dziedzictwie kulturowym, wiedzy i informacji,2.3 jest powi¹zany z innymi sektorami bazuj¹cymi na wiedzy (edukacja, turystyka kulturalna),2.4. tworzy du¿e zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych specjalistów,2.5. opiera siê na sieci licznych ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, dzia³aj¹cych obok niewielu du¿ych,2.6. obejmuje rynek ponadlokalny i opiera siê na ponadlokalnych powi¹zaniach,2.7. jest czysty ekologicznie.86. Zasoby kulturowe Ma³opolski maj¹ce w tym kontekœcie podstawowe znaczenie to:w muzea i zasoby muzealne,w tradycyjny krajobraz kulturowy,w ¿ywe, zachowane i kultywowane tradycje, zwyczaje i folklor, g³ównie wiejski.Wokó³ tych w³aœnie zasobów rozwija siê turystyka kulturowa i edukacyjna, a tak¿e inne rodzaje turystyki orazprzemys³ czasu wolnego.5Za: Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013. Ministerstwo Kultury. Warszawa 2004. W grupie pierwszej znajduje siê Mazowieckie, w grupiedrugiej – Dolnoœl¹skie. Na podstawie wskaŸnika syntetycznego opracowanego w oparciu o ocenê: sieci bibliotek i wskaŸników czytelnictwa, dzia³alnoœciwydawniczej, skali nasycenia instytucjami szkolnictwa artystycznego oraz ich dostêpnoœci dla m³odzie¿y, skali dostêpnoœci klasycznych instytucji kultury,nak³adów regionalnych na finansowanie kultury. Skala obejmuje szeœæ grup.6Za: Szanse i zagro¿enia uczestnictwa w kulturze w latach 1990-2003 w œwietle badañ G³ównego Urzêdu Statystycznego. Wies³aw £agodziñski. NarodoweCentrum Kultury. Warszawa 2004.––––– 34 –––––