VI 2010.pdf - Zeus - strona główna - Lublin

Nauka i Ludzie12 000 metrówAkumulacjaładunkówwyładowaniepomiędzychmurami4 000 metrów0 metrówwyładowaniedo ziemicyrkulującewiatryWyładowaniewewnątrzchmury-51°C28°CStruktura wysokościowa, termiczna i jonowa w trzechrodzajach wyładowań elektrycznych chmury burzowejuderzenie pioruna. Na kilkanaściesekund przed gwałtownym wyładowaniemdaje się odczuć intensywnenaelektryzowanie otoczenia. Wówczasjeżą się włosy, a na ciele odczuwasię „elektryczny powiew”. W tymprzypadku trzeba błyskawicznie zająćjak najniższą pozycję.Uderzenie pioruna może być pośrednielub bezpośrednie. W pierwszejsytuacji śmierć jest rzadkością,w drugiej prawie regułą. Obrażeniaspowodowane uderzeniem piorunaróżnią się od porażenia prądemprzez urządzenie elektrycznedomowe lub przemysłowe i są częstobłędnie interpretowane nie tylkoprzez zwykłych ludzi, ale i przezniektórych lekarzy. Badania skutkówuderzenia pioruna przeznaczasię nauce zwanej keraunomedycyną.Do ważniejszych obrażeńi dolegliwości po porażeniu piorunemnależą: oparzenia zewnętrznei wewnętrzne, przewlekły ból, silnyból głowy, poważne uszkodzenieucha, utrata słuchu, szum w uszach,sztywność stawów, skurcze mięśni,zdrętwienie, zaburzenia snu, utratapamięci, zaburzenia koncentracjiuwagi, depresja, utrata zdolnościradzenia sobie z życiem, rozdrażnienie,zawroty głowy, problemyz koordynacją ruchów, dezorientacja,ogólne osłabienie, przewlekłezmęczenie, osłabiony pociągseksualny i fobie.Uderzenia pośrednieSą to najczęściej spotykane przypadkiporażenia piorunowego. Prąd elektrycznyprzechodzi przez człowieka,który ma z nim kontakt (napięciestykowe) lub dochodzi do powstaniałuku elektrycznego, który pokonujeniewielką odległość dzielącą przedmiotod znajdującego się w pobliżuczłowieka (porażenie boczne). Czasamiładunek wędruje ziemią i „przechodzi”przez część ciała, która maz nią kontakt (napięcie schodkowe).We wszystkich wyżej wspomnianychprzypadkach przedmiot lub ziemiaprzejmuje znacznie większą częśćenergii i dzięki temu szansa przeżyciaporażonego ciała jest całkiem duża.Piorun nie musi zamienić ludzkiegociała w dymiący popiół. Głównąprzyczyną śmierci jest w tej sytuacjizatrzymanie akcji serca. Choć sercepo jakimś czasie często zaczynaponownie bić, to brak tlenu spowodowanyparaliżem układu oddychania,może je zatrzymać po raz drugi,czasem ostateczny.Piorun liniowy sięgający Ziemi stanowizagrożenie dla ludzi, budynkówi wszelkich urządzeń naziemnych.Jako ochronę przed uderzeniem piorunastosuje się tzw. piorunochronylub odgromniki. Błyskawice trafiająw miejsca o najmniejszym oporzeelektrycznym i lokalnie najwyżejpołożone, a przykładowo najczęściejw wysokie drzewa, wzgórza i budynki.W metalowy krzyż na Giewoncierocznie uderza około 1000 piorunów.Słynna iglica Empire StateBuilding w Nowym Jorku iskrzy siępo uderzeniach piorunów przeciętnie23 razy w roku, a niekiedy około500. Najgorszym miejscem do schronieniasię przed burzą z piorunamijest wysokie, odosobnione drzewo.Gdy błyskawica uderza w drzewomoże przeskoczyć i porazić chroniącąsię pod nim osobę, o lepszym niżdrzewo przewodnictwie elektrycznym.Jeśli znów błyskawica uderzaw wilgotny przedmiot – na przykładdrzewo czy ścianę – natychmiastowewrzenie wilgoci powoduje gwałtownerozszerzenie się pary wodnej.Przedmioty te eksplodują jak bomba.Silne wyładowanie elektryczne przenikająceprzez wilgotny piasek scalajego ziarna w „skamieniały piorun”.Odnosi się to tzw. fulgurytu, strzałkipiorunowej o strukturze kawałkapręta z ciemnego szkliwa.Dużą rolę w przeskoku błyskawicyodgrywają wilgotność i klimat.Im większa jest wilgotność,tym łatwiej dochodzi do wyładowania.Rozmieszczenie ładunkówzależy od krzywizny przedmiotu.Gromadzą się głównie w miejscachkształtu ostrzy i wypukłych. Na poważneniebezpieczeństwo są narażeniludzie znajdujący się pod gołymniebem. W tej sytuacji nie należytrzymać metalowego przedmiotu,np. grabi, wideł, strzelby, parasola,kija golfowego. Przedmioty tezwiększają prawdopodobieństwotrafienia przez błyskawicę. Możeona spowodować straszliwe oparzenia,okaleczenia ważniejszychorganów czy zatrzymać bicie serca.Z takiej przyczyny na świecieginie co czwarty człowiek.W plenerze w czasie burzy najbezpieczniejjest pozostawać w pierwszymnapotkanym budynku i to najlepiejz piorunochronem. Bezpieczniejest również przebywać w zamkniętymsamochodzie. W tym przypadkuprądy uderzenia błyskawicy, dziękimokrym oponom kół, spływajądo ziemi przez metalową karoserię.Zasadnicze praktyczne zabezpieczeniaprzed uderzeniem piorunasą następujące:• podczas burzy pozostawać w domui nie wychodzić,• trzymać się z daleka od otwartychokien, drzwi, kominków,pieców, umywalek, wentylatorówi urządzeń elektrycznych podłączonychdo prądu,• nie używać telefonu,• nie używać wędki, kija golfowego,• nie przenosić łatwopalnych materiałóww otwartych pojemnikach,• nie przebywać w wodzie i w łódkach,• zostać w samochodzie w trakciepodróży,• poszukać schronienia w budynku,jaskini, kanionie,• jeśli nie ma w pobliżu schronienia,należy unikać wysokich obiektóww okolicy,48 Wiadomości Uniwersyteckie czerwiec 2010