NR 3-4/2009 - WOM Rybnik

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009wyłącznie świadectwa w postaci „satysfakcjonującegopapierka”. Ogólna erudycja, głębszy namysłnad swymi postawami bądź specyfiką otaczającegoświata, przestaje mieć dziś jakakolwiek cenę. Efektemjest zagubienie i stopniowy brak poczuciasensu czegokolwiek – ostatecznie postawa takaprowadzi do nihilizmu. 6 A tymczasem trzeba„dobrego humanistycznego wykształcenia, krytycyzmu,posiadania w sobie kryteriów aksjologicznychi etycznych, zdolności sądzenia, żebyznajdować rozwiązania dla własnej drogi w […]labiryncie. Większość ludzi nie ma po temu anikompetencji, ani potrzeby ich kształtowania. Wsytuacji gwałtownego przesilenia uciekają oni ododpowiedzi na postawione pytania egzystencjalne”.7 W efekcie ludzie tacy sięgają wyłącznie poto, co „miłe, łatwe i przyjemne”. Trud związany zprzyjęciem bardziej wymagających egzystencjalniewartości, jest dziś nagminnie odrzucany jako nieciekawyi zbyt trudny. Realizm życiowy został wtakim wypadku przysłonięty przez świat ułudy.Osobowość współczesnego człowiekauwikłana jest zatem w zawiły proces dezintegracji,poszukiwań, konfliktów wewnętrznych, konstytuującychnowe kreatywne cechy. Człowiek musi więckonstruować obraz świata i refleksyjnie formułowaćcele życiowe przy pomocy odpowiedniowybranych wartości zapewniających możliwośćurzeczywistnienia własnego człowieczeństwa.Potrzeba zatem, aby w procesie edukacyjnymzachodziło „kształcenie do ciągłego i świadomegoposzukiwania, odkrywania, wybierania i realizowaniawartości oraz odpowiedzialnego podejmowaniakonsekwencji, jakie każdy wybór niesie”. 8Szczególnego więc charakteru nabierają wszelkiekontakty pomiędzy uczniem a nauczycielem, któryw bezpośredni sposób – najczęściej poprzez swezachowanie i sposób bycia – wywiera olbrzymiwpływ na rozwój osobowy i proces decyzyjny uswego podopiecznego. Stąd też nauczyciel winienzdawać sobie sprawę jak olbrzymi wpływ wywierajego wizerunek na każdego z jego uczniów, orazjak istotnym w procesie kształtowania postaw, stająsię prezentowane przez niego wartości.Pojawia się jednak w tym miejscu zasadniczyproblem: czym są wartości i jak je uszeregować?Zagadnienie to ze swej istoty filozoficzne,przekłada się jednak na konkretne postawy idziałanie każdego człowieka, a poprzez trwanie wgrupie społecznej – także na inne jednostki. Wartoprzy tym zauważyć, iż wartości istnieją niezależnieod przyjmowanych przez człowieka poglądów. Wsubiektywnym odczuciu są one właściwościamiukonstytuowanymi przez człowieka w odniesieniudo jego pragnień, potrzeb czy dążeń. W koncepcjiobiektywistycznej są utożsamiane z przedmiotami,rzeczami, zjawiskami czy zachowaniami. 9 Nieprzesądzając o tym sporze i rozpatrując go na kanwienauk społecznych, można za Gerhardem Kloskawskazać na pięć typów desygnowania wartości,wyróżniając definicje: relatywistyczne (zależne odcech lub zespołu cech), subiektywistyczne (są tocechy podmiotu zaspokajające jego potrzeby),relacjonistyczne (interakcje zachodzące międzycechami jednostki a grupami lub przedmiotami),instrumentalne (uzależnione od tego, czemu służą),oraz kulturowe (nie odnoszące się do osoby). 10Ogólnie za wartości społeczne można przyjąć„wszelki przedmiot posiadający empiryczną treśćdostępną członkom grupy społecznej oraz znaczenie,wskutek którego jest on lub może być obiektemdziałalności”. 11Trzeba jednak zauważyć, iż rozważaniapowyższe pomijają zupełnie niezmiernie istotnewartości moralne, próbując co najwyżej w różnorodnysposób umieścić je w którąś z powyższychgrup. Tymczasem pojawia się zasadnicze pytanie oobiektywizm istnienia wartości moralnych,niezależny od przyjmowanej przez jednostkę strukturypodziału własnych wartości. Z problemem tym6Zob. V. Possenti, Filozofia po nihilizmie, Lublin 2003.7Z. Kwiecień, Zapętlenie kwestii edukacyjnej w sytuacji gwałtownej zmiany jej kontekstu, „Forum Oświatowe” 1-2:1997. Zob.także tegoż, Od skumulowanej ciemnoty do powszechnego oświecenia. Dylematy reformy edukacyjnej w sytuacji gwałtownejzmiany ich kontekstu społecznego i kulturowego, [w:] M. Ochmański red., Możliwości i zagrożenia reform edukacyjnych, Warszawa1997, s. 13 – 21.8Zob. A. Murawska, Rola nauczyciela akademickiego w kontekście edukacji aksjologicznej, [w:] E. Radecki red., Student –nauczyciel akademicki, Szczecin 1998, s. 115. Zob. także s. 112 n.9Spośród bogatej literatury podejmującej ów problem zob. chociażby następujące pozycje: H. Borowski, Wartość jako przeżycie.Wprowadzenie do aksjologii, Lublin 1992; H. Buczyńska – Garewicz, Uczucia i rozum w świecie wartości, Wrocław 1975; R.Ingarden, Przeżycie, dzieło, wartość, Kraków 1966; S. Ossowski, Konflikty niewspółmiernych skal wartości, [w:] tegoż, Dzieła, T. 3,Warszawa 1967; W. Stróżowski, Istnienie i wartość, Kraków 1981; J. Tischner, Myślenie według wartości, Kraków 1993.10Zob. G. Kloska, Pojęcia, teorie i badania wartości w naukach społecznych, Warszawa 1982, s. 42 – 58.11W. J. Thomas, F. Znaniecki, Chłop polski w Europie i Ameryce, T. 1, Warszawa 1976, s. 54 n.str. 3

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009DOSKONALENIE I DOKSZTAŁCANIEZAWODOWEGO NAUCZYCIELI W SUBREGIONIERYBNICKIM - RAPORTJolanta SpyrczakRaport powstał w ramach prac zespołu powołanego przez Śląskiego Kuratora Oświaty w Katowicachdo spraw badania potrzeb oraz określenia priorytetów w zakresie doskonalenia i dokształcania nauczycieliw województwie śląskim.Zadaniem zespołu było przygotowanie, organizacja, przeprowadzenie badań oraz opracowanie ichwyników. Efektem pracy są raporty na temat potrzeb szkoleniowych nauczycieli z terenu poszczególnychdelegatur Śląskiego Kuratorium Oświaty oraz raport wojewódzki.W analizie wyników badań uwzględniono odpowiedzi 1860 nauczycieli ze 155 szkół i placówek zterenu Delegatury KO w Rybniku. Największy wpływ na wyniki badań mają odpowiedzi nauczycieli szkółpodstawowych (625), a najmniejszy nauczycieli przedszkoli (153).Tab. 1 Liczba szkół, placówek i nauczycieli biorących udział w badaniu w Delegaturze KO w RybnikuTyp szkoły/liczbaPrzedszkolaSzkołypodstawoweGimnazjaSzkołyponadgimnazjalneSzkoły/placówkipozostałeRazemliczba % liczba % liczba % liczba % liczba % liczba %SzkołyLiczba szkół 32 20,6 52 33,5 30 19,5 23 14,8 18 11,6 155 100% założonejpróbyNauczycieleLiczbanauczycieli153 8,3 625 33,7 425 22,8 424 22,7 233 12,5 1860 100,0Potrzeby nauczycieli w zakresie doskonalenia i dokształcania zawodowegoW kwestionariuszu adresowanym do nauczycieli pytania o potrzeby szkoleniowe w zakresie doskonaleniazawodowego zawarto w 6 obszarach. W każdym z nich wymieniona została tematyka szczegółowa, arespondenci mogli wskazać więcej niż jeden interesujący ich temat z każdego zakresu.str. 5

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w poszczególnych obszarach doskonalenia zawodowegoPoniżej przedstawione są wskazania nauczycieli na poszczególne tematy szkoleń doskonalących wkażdym z obszarów z osobna.Obszar szkoleń A – Pomiar dydaktyczny i ocenianieW obszarze tym znalazła się następująca tematyka szczegółowa:A1 Diagnozowanie umiejętności uczniów (budowanie planów wynikowych, konstruowanie testów i zadań,opracowywanie ich wyników, przygotowanie ucznia do egzaminów zewnętrznych, itp.);A2 Tworzenie szkolnego i przedmiotowego systemu oceniania, formy oceniania, obiektywizm oceniania,efektywność oceniania kształtującego, itp.;A3 Dostosowanie wymagań edukacyjnych (kryteriów sprawdzania i oceniania) do ucznia ze specjalnymipotrzebami edukacyjnymi (uczeń słabo widzący, słabo słyszący, itp.);A4 Wymagania edukacyjne (kryteria sprawdzania i oceniania) a indywidualne potrzeby ucznia;A5 Pomiar dydaktyczny: podstawowe pojęcia i zastosowanie.A54%A421%A126%A329%A220%Wykres 1. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń AObszar szkoleń B – Wychowanie, opieka i profilaktykaObszar ten zawiera następującą tematykę:B1 Praca z uczniem sprawiającym trudności (nadpobudliwym, z ADHD, sprawiającym problemy wychowawcze,z rodziny rozbitej i dysfunkcyjnej);B2 Agresja i przemoc w szkole (zapobieganie, bezpieczeństwo dziecka w środowisku szkolnym i lokalnym);B3 Praca z rodziną (współdziałanie z rodzicami, odpowiedzialność rodziców, eurosieroctwo);B4 Konstruowanie szkolnych programów profilaktyki, planowanie pracy opiekuńczo- wychowawczej;B4 Innowacyjne formy pracy opiekuńczo – wychowawczej.B4.W obszarze B najwięcej wskazań zyskała tematyka B1, natomiast najmniej wskazań otrzymał tematstr. 7

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009B46%B519%B135%B322%B218%Wykres 2. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń B (%)Obszar szkoleń C – MetodykaW obszarze C – Metodyka zawarta została następująca tematyka szczegółowa:C1 Praca z uczniem zdolnym;C2 Metody pracy z uczniem ze specyficznymi trudnościami w nauce (z dysleksją, dysgrafią, dyskalkulią);C3 Nowoczesne metody uczenia się – nauczania (dobór metod i pomocy dydaktycznych, innowacje,zajęcia terenowe);C4 Wspomaganie rozwoju dziecka;C5 Metody pracy opiekuńczo – wychowawczej w świetlicy szkolnej;C6 Techniki informatyczne w nauczaniu.Wykres 5 wskazuje, że w tym obszarze najpopularniejsza jest tematyka C3, a najmniej wskazańotrzymała natomiast tematyka C5.C54%C412%C614%C328%C119%C223%Wykres 3. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń CObszar szkoleń D – Aktualizacja i poszerzanie wiedzy przedmiotowejSzczegółowa tematyka tego obszaru to:D1 Planowanie pracy dydaktycznej a nowa podstawa programowa;D2 Programy nauczania w świetle nowej podstawy programowej;D3 Podręczniki – kryteria wyboru, nowe treści, trendy, wprowadzanie nowych materiałów;D4 Technologia informatyczna i multimedia na zajęciach;D5 Zarządzanie wiedzą;str. 8

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Obszar szkoleń F – Organizacja i zarządzanie placówkąTematy szczegółowe z tego obszaru były przedmiotem zainteresowania przede wszystkim nauczycielipełniących funkcje kierownicze w szkołach i placówkach.F1 Planowanie i organizacja pracy dydaktycznej zgodnie z założeniami reformy szkolnictwa ogólnego;F2 Przepisy prawne w szkole/placówce;F3 Jakość w placówce, nadzór pedagogiczny (w tym planowanie i dokumentowanie nadzoru), ocenianienauczycieli, hospitacje;F4 Bezpieczeństwo w szkole/placówce;F5 Współdziałanie z rodzicami i środowiskiem lokalnym;F6 Pozyskiwanie funduszy (w tym z EFS), projekty unijne, projekty lokalne;F7 Psychologia zarządzania (prowadzenie zebrań, rozmowa z podwładnym, techniki perswazji i motywacji,radzenie sobie ze stresem, twórcze rozwiązywanie konfliktów);F8 Szkoła ucząca się, wizerunek szkoły, promocja szkoły;F9 Planowanie i samoocena rozwoju zawodowego nauczyciela.Zdecydowanie najczęściej okazywano zainteresowanie tematyką F6, nieco mniejsze tematom: F7oraz F4 i F5.F811%F712%F98%F621%F18%F514%F211%F412%F34%Wykres 6. Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie doskonalenia w obszarze szkoleń FInna tematyka szkoleńNauczycieli zapytano także o tematykę szkoleń doskonalących, którą są zainteresowani, a która niebyła wymieniona w poszczególnych obszarach kwestionariusza ankiety. Na to pytanie udzielono łącznie 70odpowiedzi. Najczęściej powtarzające się tematy szkoleń to:• metodyka nauczania - 16 wskazań, ale w różnych kontekstach, np. „skuteczne nauczanie”, „nowoczesnemetody”, „zajęcia muzyczne i teatralne”, „KLANZA”, Betti Strauss”;• języki obce - 5 wskazań w następującym ujęciu „doskonalenie”, „klasy I –III SP” (tu nauczycielewymieniali tylko język angielski);• szkolenia komputerowe - 4 wskazania (wykorzystanie multimediów, tworzenie stron www, grafika komputerowa).Potrzeby szkoleniowe nauczycieli w zakresie dokształcania zawodowego.Nauczyciele w ankiecie odnieśli się również do potrzeb uzyskiwania dodatkowych kwalifikacji formalnych.W odpowiedzi uzyskano łącznie 140 wskazań różnych przedmiotów i zajęć. Najczęściej wymieniano:str. 10

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009• informatykę - 17 wskazań;• matematykę – 8 wskazań;• logopedię – 7 wskazań;• język angielski (jęz. obce) - 6 wskazań;• doradztwo zawodowe, socjoterapia, wychowanie w rodzinie, diagnoza i terapia pedagogiczna – po 5wskazań;• oligofrenopedagogikę i wiedzę o społeczeństwie – po 4 wskazania.Preferowane przez nauczycieli formy dokształcania i doskonalenia.Z analizy danych wynika, że kursy kwalifikacyjne są formą dokształcania wyżej cenioną (53%wskazań) niż studia podyplomowe (48%). Natomiast wśród form doskonalenia preferowane są przedewszystkim warsztaty (ponad 44% wskazań), potem dopiero kursy doskonalące (27,5% wskazań) i konferencje(blisko 18% wskazań). Najmniej cenione są seminaria i konsultacje (choć i tak łącznie wskazało na nieblisko 140 nauczycieli).Powyższe preferencje nie zależą od miejsca zatrudnienia nauczycieli. Bez względu na typ szkoły, wktórych pracują, wskazania są podobne: wśród form dokształcania najwyżej cenione są kursy doskonalące, awśród form doskonalenia warsztaty.Propozycje dyrektorów szkół/placówek dla nauczycieli w zakresie doskonaleni i dokształcania zawodowego.Analiza odpowiedzi na pytanie o proponowaną tematykę szkoleń doskonalących dla nauczycieli(łącznie podano 445 tematów) wykazała, że respondenci objęli swymi propozycjami pełen zakres tematykizwiązanej z oświatą.Tabela 3. Klasyfikacja tematów szkoleńObszary liczba tematów 445nowa podstawa programowa 122praca z uczniem 95wspomaganie procesu edukacyjnego 69bezpieczeństwo 34diagnoza edukacyjna 33rozwój własny nauczycieli 26przepisy prawa oświatowego 19fundusze unijne 17ocenianie 10promocja szkoły 2pozostałe, niesklasyfikowane tematy 18W odpowiedziach respondentów dominowały tematy związane z nową podstawą programową (122wskazania ): wdrażanie nowej podstawy programowej, praktyczna realizacja nowej podstawy programowej,tworzenie programów nauczania oraz planowanie pracy dydaktycznej. Respondenci zainteresowani bylitakże tematami uwzględniającymi uczniów (diagnozowanie umiejętności, dostosowanie wymagań i budowanieindywidualnych programów nauczania) oraz nauczycieli (nowoczesne metody nauczania, wykorzystanietechnologii informatycznej w nauczaniu, e-learning, zajęcia z wykorzystaniem multimediów).Z realizacją podstawy programowej wiąże się diagnoza edukacyjna. W ankiecie respondenciwymienili szereg tematów z tego obszaru (33 wskazania) – diagnoza w wieku przedszkolnym, diagnoza gotowościszkolnej, diagnoza umiejętności uczniów. Dyrektorzy zgłaszają także tematykę związaną z edukacyjnąwartością dodaną, pomiarem dydaktyczny oraz diagnozowaniem umiejętności w kontekście eg-str. 11

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009zaminów zewnętrznych.Dyrektorzy szkół uwzględniają w swoich propozycjach (95 wskazań) pracę z uczniem – zdolnym,sprawiającym trudności, ze specyficznymi trudnościami, niepełnosprawnością fizyczną, bądź umysłowa, zADHD. Pragną także przeszkolić nauczycieli w zakresie indywidualnych programów nauczania przeznaczonychdla uczniów z wyżej wymienionymi niedoborami.W związku z powyższym obszar wspomagania procesu edukacyjnego znalazł odzwierciedlenie wpropozycjach respondentów. Wśród tematyki dominowały innowacyjne formy pracy opiekuńczowychowawczej,w tym zajęcia w świetlicy szkolnej, szkolne programy edukacyjno-wychowawcze. Dyrektorzyzwracają uwagę na wspomaganie i motywowanie uczniów do nauki, a także działania terapeutyczne.Ważnymi szkoleniami z punktu widzenia prawidłowej pracy szkoły powinny być szkolenia dotyczącewspółdziałania z rodziną i problem eurosieroctwa.Istotna jest także sugestia obejmująca obszar bezpieczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem tematykiagresji i przemocy. Z badań ankietowych wynika, że respondenci pragną szkoleń w zakresie ogólniepojętego prawa oświatowego z wyszczególnieniem przepisów prawnych w szkole, nadzoru, dokumentacjiszkolnej, jakości w placówce, prawa pracy i zmian w przepisach prawa. W obszarze prawa oświatowegoważna jest propozycja szkoleń dotycząca innowacji i eksperymentów pedagogicznych.Kwestie dotyczące oceniania, skupiały się wokół oceniania kształtującego, motywującego i wspomagającego.Tab. 4. Proponowane przez dyrektorów formy doskonaleniaLp. Forma doskonalenia Liczba wskazań %1. Kursy doskonalące 15 3%2. Warsztaty26760%3. Konferencje4. Seminaria5211112%25%5.Konsultacje---------- ---------Razem 445 100%Wśród proponowanych przez dyrektorów form doskonalenia dominuje forma warsztatów (60 %wskazań). Znacznie rzadziej wskazują oni na pozostałe formy: kursy doskonalące (3%) i konferencje (12%),natomiast forma konsultacji nie została wymieniona ani razu. Pewnym zaskoczeniem jest to, że na drugimmiejscu znalazła się względnie rzadko wymieniana forma, jaką jest seminarium (25%).Propozycje dyrektorów szkół/placówek dla nauczycieli w zakresie dokształcania zawodowego orazform, w jakich powinny się odbywaćRespondenci wysuwali propozycje dokształcania zawodowego nauczycieli, które byłyby pożądane zpunktu widzenia szkoły /placówki. Najczęściej powtarza się oligofrenopedagogika – 22 wskazania. Wynikato z faktu, że w szkołach powszechnych tworzone są klasy integracyjne.Poza tym w ankietach dominuje: terapia pedagogiczna, edukacja dla bezpieczeństwa, język angielskii wychowanie do życia w rodzinie. Wyniki wskazują, że w powyższych kierunkach dyrektorzy, czyli decydenci,chcą, aby nauczyciele uzyskali dodatkowe uprawnienia.Dyrektorzy wskazali też, w jakich formach dokształcanie powinno się odbywać.str. 12

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Tabela 6. Formy realizacji dokształcania zawodowego.dyrektorzynauczycielestudia podyplomowe 52% 40%kursy kwalifikacyjne 48% 59%Jak wynika z powyższych danych, dyrektorzy preferują studia podyplomowe jako formę uzyskaniadodatkowych kwalifikacji przez grono pedagogiczne. Kadra zarządzająca wyżej ceni dyplom szkoływyższej, niż świadectwo wydane przez placówki doskonalenia nauczycieli. Natomiast nauczyciele preferująkursy kwalifikacyjne, prawdopodobnie z powodu ściślejszego związku uzyskanej tam wiedzy z praktycznymwymiarem kształcenia oraz z kosztami, które są niższe niż w ofercie szkół wyższych.Jolanta Spyrczak – nauczyciel konsultant RODNiIP „WOM” w RybnikRODNiIP “WOM” w Rybnikuproponuje zajęcia na następujących kursach:• Jak ciekawie i skutecznie wychowywać ekologicznie?Nowe alternatywne metody prowadzenia zajęć edukacyjnychna terenie i warunkach szkolnych.• Program Ekozespołów i Ekoreporterów, czyli szkolnakampania ekologicznego stylu życia.Szczegółowa oferta edukacyjna dostępnana naszej stronie www.wom.edu.plstr. 14

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Tomasz StadnickiE-DZIENNIK, E-EDUKACJA, E-SZKOŁA…Od września bieżącego roku obowiązujezmieniony akt prawny dotyczący sposobuprowadzenia dokumentacji: ROZPORZĄDZENIEMINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 16lipca 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawiesposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola,szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania,działalności wychowawczej i opiekuńczej orazrodzajów tej dokumentacji. Powyższy dokumentumożliwia wprowadzenie placówkom edukacyjnymnowej formy dokumentowania przebiegunauczania.po § 20 dodaje się § 20a i 20b w brzmieniu:„§ 20a.1. Przedszkole, szkoła lub placówka mogą prowadzić dzienniki, o których mowa w § 2, 7, 9—11,18 i 20, także w formie elektronicznej, zwane dalej „dziennikami elektronicznymi”2. Za zgodą organu prowadzącego przedszkole, szkołę lub placówkę, dzienniki, o których mowaw § 2, 7, 9—11, 18 i 20, mogą być prowadzone wyłącznie w formie elektronicznej.W poprzednich latach niektóre szkołyprowadziły także dzienniki elektroniczne lub inneformy udostępniania informacji o pracy szkoły orazpostępach i frekwencji uczniów (np. wywiadówkaon-line), jednak była to tylko działalność dodatkowa,która nie mogła zastąpić całkowicie dokumentacjitradycyjnej. Obecnie sytuacja się zmienia.Jednak wprowadzenie dokumentacji elektronicznej- jako podstawowej - wymaga spełnienia kilku warunków:1. zachowania selektywności dostępu do danychstanowiących dziennik elektroniczny,2. zabezpieczenia danych stanowiących dziennikelektroniczny przed dostępem osób nieuprawnionych,3. zabezpieczenia danych stanowiących dziennikelektroniczny przed zniszczeniem, uszkodzeniemlub utratą,4. rejestrowania historii zmian i ich autorów.Przedstawione wymagania można rozpatrywaćw stosunku do dokumentacji tradycyjnej.Do dziennika papierowego mają dostęp nauczycieleoraz dyrekcja. Rodzice mogą śledzić postępyswoich podopiecznych, ale w tym celu musząprzyjść do szkoły na wywiadówkę lub umówić sięw wyznaczonych godzinach z wychowawcą lubnauczycielem. Z własnego doświadczenia wiemy,że niestety najczęściej rodzice odwiedzają szkołędopiero wówczas, gdy dziecku zagraża ocena niedostateczna,wagaruje lub sprawia, ogólniemówiąc, problemy wychowawcze. Co prawda, istniejąmożliwości kontaktu z rodzicami w formielistownej lub telefonicznej, ale nie zawsze mamyszansę szybko otrzymać informację zwrotną odrodzica. Natomiast dzienniki elektroniczne mająwbudowane dodatkowe funkcje pozwalające nawysyłanie informacji pomiędzy szkołą a rodzicami.Co więcej, systemy te przechowują informacje oprzesłanych wiadomościach, pozwalają naśledzenie historii przesyłanych informacji – mogązatem stanowić dowód poinformowania rodziców osytuacji ucznia w szkole i być podstawą do wyciąganiaokreślonych konsekwencji prawnych.str. 15

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Logowanie do systemuSystem Librus pozwala między innymi na:• Wprowadzanie ocen i nieobecności.• Przesyłanie wiadomości i ogłoszeń.• Posługiwanie się interfejsem lekcyjnym.• Wydruki oraz eksporty.• Konfigurację systemu pod kątem konkretnejszkoły.Karta wprowadzania informacji natemat lekcjistr. 16

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Oceny i nieobecnościSystem pozwala na bezpośrednie wprowadzanie nieobecnościoraz ocen na danej lekcji poprzez przeglądarkę lub papierowe karty. Wygodniejszymsposobem jest wykorzystanie przeglądarki internetowej, zapomocą której można po zalogowaniu się do systemu wprowadzić informacjęo nauczycielu, lekcji, którą prowadzi, frekwencji na zajęciach orazewentualne oceny. Wymaga to jednak dostępu do komputera oraz Internetu.W przypadku braku dostępu do komputera i sieci nauczyciel możewprowadzać informacje za pomocą specjalnych kart, na których zaznaczadatę, numer lekcji, klasę, może wpisać temat zajęć, frekwencję i oceny.W przypadku błędnego wprowadzenia danych istnieje możliwość korektyinformacji.Od września 2009 roku dziennik elektroniczny posiada dodatkowywidok – interfejs lekcyjny. Jego zadaniem jest wspomaganie nauczycielaw prowadzeniu elektronicznej dokumentacji. Po uruchomieniuwyświetla kolejne ekrany zgodnie z czynnościami, jakie powinien wykonaćnauczyciel. Ułatwia on nawigację pomiędzy naj-częściej wykorzystywanymiwidokami w trakcie trwania lekcji. W jednym miejscuzgromadzone zostały skróty do najczęściej używanych podczas lekcjiopcji Systemu Kontroli Frekwencji i Postępów w Nauce.Interfejs lekcyjnyKartoteka uczniaDla każdego ucznia system prowadzi jego kartotekę.Kartoteka uczniastr. 17

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009W jednym widoku mamy możliwość przeglądu wszystkich ocen danego ucznia. System sam wyliczana podstawie ocen oraz ich wagi ocenę semestralną oraz końcoworoczną. Do widoku ma dostęp wychowawcaoraz właściciel konta. Nauczyciele mogą samodzielnie ustalać kategorie oraz wagi ocen – przykładowodla sprawdzianu wagę punktową „3” a dla zadania domowego wagę „1”. Takie działania wspomagająprowadzenie oceniania punktowego lub tzw. średniej ważonej bez konieczności dodatkowego przeliczaniaocen na punkty.StatystykiOgromną zaletą dziennika elektronicznego jestmożliwość generowania statystyk. Wychowawca klasy,nauczyciel czy dyrektor mają sposobność za pomocą kilkukliknięć otrzymania bardzo szczegółowych statystyk naprzykład dotyczących frekwencji, średniej ocen, uczniów zokreśloną średnią i wiele innych. Tradycyjne zestawieniatego typu wymagają zebrania danych i żmudnego procesuprzeliczania, generowania w arkuszu kalkulacyjnym itworzenia wykresów. Osoby zarządzające szkołą mogątakże w prosty sposób porównywać wyniki osiągane przezposzczególne klasy a nawet pojedynczych uczniów. Dyrekcjama także możliwość śledzenia i kontrolowaniapracy nauczycieli poprzez kontrolę wprowadzanych kart,ilości ocen, osiąganych wyników nauczania.Wybór statystykiPraktykaE – dziennik w Zespole Szkół Technicznych w RybnikuPrzykładowa statystykastr. 18

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Wdrożenie e-dziennika w Zespole Szkół Technicznych Rybniku zostało poprzedzone programempilotażowym. W kwietniu 2009 roku pani dyrektor Grażyna Kohut brała udział w konferencji, na którejzostał przedstawiony system kontroli frekwencji oraz postępów w nauce „LIBRUS”. Dostrzegając jegozalety oraz szansę na poprawę przepływu informacji pomiędzy szkołą a rodzicami postanowiła sprawdzićjego działanie na wybranych czterech klasach Technikum nr 1. W maju i czerwcu 2009 testowano działaniee-dziennika, by od września wprowadzić go we wszystkich klasach Technikum nr 1, Liceum Profilowanymnr 1 oraz Zasadniczej Szkole Zawodowej nr 1.Początek pracy z systemem wymagał, oczywiście, określonego nakładu pracy. Jak każdy system informatycznywymaga on wprowadzenia danych w postaci list uczniów, klas, przedmiotów, nauczycieli –czyli wszystkich elementów wchodzących w złożony mechanizm, jakim jest współczesna szkoła. Przedsięwzięcieobejmowało ponad 1000 uczniów i powyżej 100 nauczycieli. Przy takiej ilości uczestnikówtrudno było pracować bez pojawiających się problemów, jednak w miarę upływu czasu błędów pojawia sięcoraz mniej.Projekt ten spotkał się z bardzo pozytywnym odzewem wśród rodziców. Bardzo dużą zaletą jest poprawaprzepływu informacji pomiędzy szkołą a rodzicami. Dziś codziennie rodzice mogą sprawdzać, czy ichpodopieczni są w szkole, czy zaliczyli sprawdzian, poprawili ocenę, czy też mają problem z konkretnymprzedmiotem. Pozwala to im na szybsze reagowanie w trudnych sytuacjach. Poprawiła się także frekwencjana zajęciach. Uczniowie zdają sobie sprawę, że wszystkie ich poczynania mogą być na bieżąco śledzoneprzez rodziców.Nauczyciele także dostrzegają pozytywne strony wprowadzenia e-dziennika. Korzystanie zestatystyk, wyliczanie frekwencji a w przyszłości wydruk świadectw prosto z systemu to tylko niektóre zaletyelektronicznej dokumentacji. Jeśli szkoła ma być nowoczesna, postępowa i wychodzić naprzeciw oczekiwaniomśrodowiska, to e-dziennik jest krokiem we właściwym kierunku.Źródła w sieci: www.dziennik.librus.plTomasz Stadnicki - konsultant RODNiIP „WOM” i nauczyciel Zespołu Szkół Technicznych w RybnikuRODNiIP “WOM” w Rybnikuproponuje zajęcia na następujących kursach:• Jak ciekawie i skutecznie wychowywać ekologicznie?Nowe alternatywne metody prowadzenia zajęć edukacyjnychna terenie i warunkach szkolnych.• Program Ekozespołów i Ekoreporterów, czyli szkolnakampania ekologicznego stylu życia.Szczegółowa oferta edukacyjna dostępnana naszej stronie www.wom.edu.plstr. 19

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009EDUKACJA KREATYWNA – RZECZYWISTOŚĆCZY FIKCJA?Kreatywność to cud połączenia dziecięcej, niczym nieograniczonej energii z czymś przeciwnym i wrogim –poczuciem porządku wynikającym ze zdyscyplinowanej inteligencji dorosłegoKrystyna KieretaNorman PodhoretzŻyjąc na progu XXI wieku jesteśmy świadkamiwielu radykalnych zmian zachodzącychniemal w każdej dziedzinie życia. Dla nas, nauczycieli,szczególne istotne są przeobrażenia dokonującesię we wszystkich sferach związanych z nauczaniemi wychowaniem. Coraz większe zainteresowaniebudzą zagadnienia dotyczące twórczości imożliwości intelektualnych uczniów.Zmieniają się podstawy programowe, którewśród nauczycieli i rodziców wywołują wieledyskusji. Zmieniają się też treści i cele kształcenia,a dotychczasowe metody pracy nie zawsze dajązadowalające efekty. Niewystarczające okazują się:odpowiedni zasób wiedzy z różnych dziedzin życiaoraz bezmyślne przepisywanie ćwiczeń, czytanietekstów oderwanych od otaczającej rzeczywistościi zapamiętywanie zawiłych reguł oraz skomplikowanychtwierdzeń. Takie nauczanie nie rozwijatwórczej inwencji i kreatywności ucznia,wprost przeciwnie, ogranicza ją, a nawet tłumi. Nawspółczesnej szkole spoczywa więc obowiązekpodejmowania wciąż nowych przedsięwzięć,mogących sprostać nie tylko aktualnym społecznymoczekiwaniom, ale i zainteresowaniom uczniów.Od szkoły wymaga się, by pamiętała o stwarzaniuswoim wychowankom klimatu bezpieczeństwai poczucia godności, możliwości wszechstronnegoi optymalnego rozwoju wszystkich predyspozycjipoznawczych, w tym głównie zdolnościtwórczego myślenia.Kreatywność (z łac. creatus - twórczy) tozdolność do tworzenia czegoś nowego, postawatwórcza, proces umysłowy pociągający za sobąpowstawanie nowych idei, koncepcji, lub nowychskojarzeń, powiązań z już istniejącymi. Kreatywnośćto nie tyle jedna cecha, ile wzajemnyzwiązek pomiędzy kilkoma. Zaangażowane jesttutaj poczucie własnej wartości i związana z nimodwaga tworzenia, pozytywne myślenie, otwartość,umiejętność koncentracji, inteligencja (jakiś jejwymiar) i inne przymioty charakteru. 1Kreatywność obejmuje myślenie twórcze,czyli myślenie w szerszej perspektywie, któregocelem jest odkrywanie nowych, nietypowych rozwiązańproblemów. Myśleć kreatywnie zaczynamyw dzieciństwie i stanowi to wtedy niemal 100%myślenia, dlatego, że dla dziecka wszystko jestnowe. Po 5 roku życia, w miarę nabywania nowychdoświadczeń, proporcje myślenia kreatywnego,aktywnego i reaktywnego, zmieniają się, u niektórychna korzyść myślenia reaktywnego(odtwórczego). 2Ken Robinson - brytyjski wykładowca,znany na świecie z wykładów na temat: Czy szkołyzabijają kreatywność? stwierdził, iż nauka kreatywnościpowinna być równie istotna jak naukaumiejętności pisania i czytania. Jeżeli człowiek niebędzie przygotowany na pomyłkę, to nigdy niewymyśli nic oryginalnego. Dorosłego człowieka oddziecka odróżnia to, iż dziecko nie boi się pomyłek,dzięki czemu coś później odkrywa. Człowiekdorosły nie ma już tej zdolności. Można powiedzieć,że zamiast dorastać do kreatywności, wyrastaz niej. 3Obecnie skupiamy się tylko na aspektachintelektualnych. Dziecko idzie do szkoły i wszyscypracują nad jego rozwojem umysłowym. Innezainteresowania dzieci są piętnowane przezrodziców, czy nauczycieli, często wmawia się im,że i tak nie będą artystami. Tłumi się ichprawdziwe zainteresowania, takie jak taniec, śpiew,rysunek czy poezję.Z kreatywnością wiąże się innowacja,często używana jako określenie całego procesu, wktórym tworzy się pomysł. 4 Kreatywność i innowacyjnośćodnoszą się do wszelkiej aktywności1Krzysztof J. Szmidt, Trening kreatywności. Podręcznik dla pedagogów, psychologów i trenerów grupowych,Sensus.pl, Gliwice 2008, s. 9-10.2Krzysztof J. Szmidt, Trening kreatywności…, s. 23.3Z wykładu brytyjskiego prof. Kena Robinsona na TED Talks w USA 9 kwietnia 2009 r.. Ken Robinson (autor książek okreatywności, doradca rządów i firm) mówił o kreatywności , o tym jaką istotną rolę pełni w naszym życiu i jak bardzo jestniszczona przez system oświaty na całym świecie.4Majewska - Opiełka Iwona, Innowacje w oświacie. Edukacja i Dialog, 2009, nr 4, s. 6-9str. 20

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009człowieka, gdyż naukowo udowodniono, że ważnajest twórcza postawa zarówno wobec życia jak isiebie samego. Dziecko kreatywne, to dziecko otwartena nowe wrażenia, chętnie przełamującestereotypy i schematy poznawcze, wystarczającosamodzielne w poszukiwaniach, często innowacyjnych.Postawa twórcza to też twórcze myślenie, awięc umiejętność rozwiązywania problemów,poszukiwania odkrywczych rozwiązań. Kreatywnośćnie jest pojęciem abstrakcyjnym, przejawiasię we wszystkich obszarach naszego życia. Jestnaturalnie niezbędna nie tylko w sferze idei, sztukiczy kultury - istnieje także w wymiarze praktycznymi użytkowym. Jest fundamentem rozwoju naukścisłych, nowoczesnych technologii, produktów iusług; jest źródłem zmian w procesach społecznychi gospodarczych. Dlatego tak ważne jest, bystworzyć ludziom warunki do rozwijania i pełnegowykorzystania ich talentów i potencjału – w domu,szkole, pracy – i dążyć do kształtowania w nichpostaw otwartości i ciekawości świata orazumiejętności czerpania i łączenia ze sobą dorobkuróżnych dziedzinW literaturze przedmiotu, kreatywność jestnajczęściej rozpatrywana w kontekście dwóchpojęć: uzdolnień i talentów. Uzdolnienia i talentprzypisuje się osobom i ich zachowaniom, a rozpatrywanesą w aspekcie twórczości, tj. uzyskiwanychrezultatów i wytworów. Uzdolnienia, jakonajogólniejsze pojęcie, opisuje cechy osobowościowejednostki, a wśród nich: wysoką inteligencję,kreatywność, wiarę w siebie i swoje siły,posiadanie określonych cech osobowościowych,wysoką motywację oraz zaangażowanie w określonyobszar ludzkiej działalności i aktywnośćzwieńczoną sukcesem. 5Talent pedagogiczny to umiejętność pomaganiadziecku w odnalezieniu jego talentów i mocnychstron oraz oparcie na nich pracy dydaktyczneji wychowawczej. Rozpoznanie talentów i oparciena nich pracy w szkole, to klucz do sukcesu nauczycielai samego ucznia. Można śmiało powiedzieć,że wszystkie dzieci w szkole są utalentowane –każdy ma tylko inny talent.Teoria Wielorakiej Inteligencji HowardaGardnera 6 – opublikowana w 1983 roku zostałauznana za najbardziej odkrywczą ideę w ramachnauk humanistycznych XX wieku. Dzięki niej zbadanoi opisano wiele różnych typów inteligencji,udowodniono, że wszystkie rodzaje inteligencjimogą być kształtowane i rozwijane, co znakomiciepowiększa możliwości uczenia się. Tradycyjna iobecna szkoła – jej programy oraz profilepożądanych umiejętności - były i są jeszcze ciągleosadzane na intelektualnych predyspozycjach ucznia,czyli na tym, co mierzą klasyczne testy inteligencji:zdolnościach werbalnych i numeryczno -logicznych. Tymczasem Gardner wyróżniłpoczątkowo 7 rodzajów inteligencji. Obecnie mówisię już o 10, a może nawet o 12 jej rodzajach.Teoria Wielorakiej Inteligencji powinnastać się podstawą dla pracy dydaktyków i pedagogów.Szkoła musi być bardziej otwarta na potencjałuczniów i ich talenty – nie możemy sięzawężać w ocenach uczniów do nagradzania tylkotych, którzy ,,dobrze mówią i liczą”. Każde dzieckoma naturalne predyspozycje do określonegorodzaju inteligencji, na ogół jest to zestaw kilkuinteligencji. Nie jest też tak, że pewien rodzaj czypewne rodzaje inteligencji są dane raz na zawsze iniezmienne. W wyniku samodoskonalenia, możnaje rozwijać i powiększać. Uzdolnienia i talenty,choć ,,tkwią” w człowieku, mogą zostać nieodkrytez powodu trudności i problemów związanych znieodpowiednim spełnianiem przez dziecko oczekiwańjego opiekunów, wychowawców i nauczycieli.Chodzi o pewną ,,skłonność” nauczycieli dozajmowania się u dziecka tym, czego nie ma, zamiasttym, co ma. „Braki” manifestowane przezdziecko w postaci nieosiągania właściwychpostępów w nauce zawężają pole widzenia dzieckaw całości. A tymczasem to, co dziecko w sobie ma,ten pozytywny potencjał, ,,leży odłogiem” i nikt sięnim nie zajmuje. Tacy uczniowie najczęściejotrzymują obniżenie stopni ze sprawowania za złezachowanie na lekcjach. 7Rok 2009 to Europejski Rok Kreatywnościi Innowacji, którego celem jest podniesieniepoziomu świadomości społecznej na temat znaczeniatwórczości i innowacji jako kompetencjikluczowych dla rozwoju osobistego, społecznegooraz gospodarczego. Podkreślając wagę twórczościi innowacji amerykańskie organizacje Partnerstwona rzecz Umiejętności XXI Wieku i NarodowaRada ds. Studiów Społecznych przygotowały mapękompetencji społecznych na miarę wyzwań XXIwieku. Mapa zawiera katalog umiejętności społecznych,które zostały uznane za niezbędne dopełnego funkcjonowania w społeczeństwach XXIwieku. Ujęto w niej następujące obszary kompetencji:• kreatywność i innowacyjność,5Czelakowska Danuta, Inteligencja i zdolności twórcze dzieci w początkowym okresie edukacji : rozpoznawanie i kształcenie,IMPULS, Kraków 2007, s. 19.6Howard Gardner, Inteligencje wielorakie.Nowe horyzonty w teorii i praktyce, Laurum, W-wa 2009, s. 38-40.7Edukacja kreatywna , red. Ewa A. Zwolińska., Wydaw. UKW, Bydgoszcz 2005, s. 35-38str. 21

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009• krytyczne myślenie i rozwiązywanie problemów,• komunikowanie,• umiejętność wyszukiwania, analizowania izarządzania informacją,• korzystania z cyfrowych mediów,• posługiwanie się narzędziami technologii informacyjno- komunikacyjnej,• umiejętność dostosowywania się dozmieniających się warunków,• inicjatywa i samodecydowanie o swoim życiu,• funkcjonowanie w zróżnicowanym i wielokulturowymśrodowisku,• produktywność,• umiejętności liderskie i odpowiedzialność.Mapa Umiejętności Społecznych 8 jestpierwszą z cyklu map wyznaczających kierunkirozwoju systemu edukacji w XXI wieku. Pokazuje,w jaki sposób zintegrować dzisiaj nauczanie i uczeniesię, jak rozwijać kluczowe umiejętności - takiejak krytyczne myślenie, bycie kreatywnym i pomysłowymwraz z interdyscyplinarnym podejściempogłębiającym świadomość obywatelską, przedsiębiorczość,czy globalną perspektywę. Jest cennąwskazówką również dla polskich nauczycieli i edukatorów.Fundacja Teraz Edukacja przygotowałapolską, skróconą i dostosowaną do polskiej szkoływersję mapy. Jej autorzy zadbali również o dopasowanedo poszczególnych kompetencji –przykładowych celów i zadań, które uczniowiepowinni zrealizować w czwartym, ósmym idwunastym roku nauki. Pozwala to lepiej zrozumieć,w jaki sposób umiejętności XXI wieku mogąbyć rozwijane w codziennej szkolnej rzeczywistości.Czy we współczesnej polskiej szkole istniejeklimat dla kreatywności? Czy obecny systemnauczania wspiera i rozwija twórczy potencjał uczniów?Obserwowane ciągłe zmiany w systemieoświaty, zapewne nie dają jednoznacznej oceny iadekwatnych odpowiedzi, raczej inspirują dopostawienia kolejnych znaków zapytania i wątpliwości.Z przeprowadzonych badań 9 wynika, żepolska szkoła zabija umiejętności twórczegomyślenia. Twórczy uczniowie są dla nauczycieliniewidoczni lub niewygodni. Okazało się, że kiedypolskie dzieci osiągną dziesięć lat, gwałtowniespada u nich umiejętność twórczego myślenia. Cogorsza, nigdy nie wracają już do takiej formy, wjakiej były przed osiągnięciem tego wieku. Na 2tys. skontrolowanych szkolnych lekcji tylko na 2procentach z nich nauczyciele stosowali technikipobudzające uczniów do twórczego myślenia.W szkołach panuje wielka moda nakreatywność. Wszystkie reklamują się, że pracują zuczniami w sposób twórczy. Tyle że to są tylkopuste hasła. Bo wszystko co twórcze, odbywa się wszkole w ,,małej salce” po lekcjach. Na lekcjach sąnajczęściej tablica, kreda i wygłaszanie ,,prawdobjawionych.” I lepiej, żeby uczeń z nimi niedyskutował (dr Witold Ligęza). 10Obecna szkoła ma tę ,,niezwykłą zaletę”, żeignoruje wszystko, co wiemy o nauczaniu i uczeniusię (Ken Robinson). Tak bardzo „przejęła się”edukacją a raczej rankingami, uczeniem ,,podsztywne” standardy egzaminacyjne, planamiwynikowymi realizowanych treści i zadań edukacyjnych,że zapomniała o wadze takich przedmiotówszkolnych jak: prace ręczne, rysunki, śpiew,zajęcia teatralne, itp.. Dobrze, że po latach swojegoniebytu, znowu wracają do łask.Szkoła kreatywności nie sprzyja, gdyż niema na to w szkole miejsca i czasu (ograniczeniafinansowe i czasowe). Bardzo wiele zależy takżeod nauczyciela i jego metod pracy. Ważne jest, abynauczyciel wzbudził w sobie kreatywność, anastępnie zaczął tej kreatywności poszukiwać wwśród uczniów. Choć, jak wiemy, kreatywnośćtkwi w każdym człowieku, tylko jedni potrafią ją wsobie odnaleźć i się otworzyć na świat, a inni,,siedzą cichutko” i ,,nie odzywają się”.Oprócz wymienionych barier, wymienićnależy także niedostrzeganie i wręcz marginalnetraktowanie potrzeby stworzenia systemowychdziałań w edukacji, które umożliwiłyby iupowszechniły kształcenie postaw kreatywnychwśród dzieci i młodzieży. Nauczyciele mająwprawdzie sporą swobodę co do metod realizacjiprocesu nauczania, brakuje im jednak skutecznychnarzędzi rozwijania aktywności twórczej w zespoleklasowym. W nowej podstawie programowej, nakażdym szczeblu nauczania, istnieje zapis okonieczności twórczego rozwiązywania problemów,występuje on jednak nie jako samodzielne,ważne zadanie we współczesnej edukacji, ale jakojeden z celów w rozwoju poznawczym i estetycznymdziecka.Nowoczesna i konkurencyjna szkoła projektujeprzyszłościowo swe funkcjonowanie. Wartoowo projektowanie rozpocząć od motywującegosposobu stawiania zadań nauczycielom, jakkreatywnie nauczać i jak nauczać kreatywnościuczniów. Postawy kreatywne wśród młodych ludzi8Z portalu Edunews.pl9Z badań pracowników Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie przeprowadzonych na 2 tys. szkolnych lekcji w l. 2006- 2008.10Dr Witold Ligęza, psycholog, dyrektor Grupy Edukacyjnej Ośrodka Twórczej Edukacji "Kangur"str. 22

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009rozwijają się dzięki sprzyjającemu środowisku ipozytywnemu obrazowi samego siebie, dobrej samoocenie.Nowe, twórcze idee pojawiają sięwówczas, gdy ludzie ich poszukują, dostrzegająckonieczność zmian, kiedy są zaangażowani, dociekliwii zmotywowani.Tworzenie klimatu dla rozwoju kreatywnościw szkole to pozostawienie uczniowi życzliwejswobody i autonomiczności w tworzeniu idziałaniu. a także zgoda na popełnianie przez niegobłędów, poszukiwanie, eksperymentowanie,możliwość dyskutowania i podejmowanie ryzykabez konsekwencji i krytyki ze strony nauczyciela.Twórczy nauczyciel inspiruje uczniów do tworzenia,stwarzając sytuacje nie do końca określone,czy zdefiniowane. Wspiera ich w możliwości uczeniasię i doskonalenia w wybranych zagadnieniach,stosuje ocenę kształtującą odnosząc się do wytworówpracy ucznia i jego sukcesów. 11Istnieje też potrzeba zmiany modelukształcenia nauczycieli, którzy jako eksperci odnauczania powinni świadomie podchodzić doróżnic między dziećmi i młodzieżą. Powinni byćaktywnymi przewodnikami ucznia, powinni umiećtrafnie zidentyfikować jego potencjał i na tej baziebudować karierę edukacyjną, w pełni akceptującfakt, że każdy człowiek jest inny i ma prawo dowyboru własnej drogi życiowej. Obowiązekkształtowania kreatywności u uczniów powinienbyć włączony w system pracy nauczycieli.Kreatywność i zdolność do innowacji tocechy stanowiące siłę napędową rozwoju ludzkości.Umiejętność myślenia kreatywnego i twórczegoprzekształcania otaczającego nas świata jestkluczowa w rozwoju osobistym, zawodowym ispołecznym. Rozwój tych kompetencji powinienbyć tak wspierany w procesie uczenia się człowiekaprzez całe jego życie, by mógł on dostosowywaćsię do szybko zmieniającej się rzeczywistości i jąwspółtworzyć.Problematyka kreatywności jest w ostatnichlatach przedmiotem szczególnego zainteresowaniazarówno teoretyków jak i praktyków reprezentującychróżne dziedziny wiedzy. 12 Wewspółczesnym świecie istnieje przekonanie, że abyczłowiek umiał przystosowywać się do szybkonastępujących zmian technicznych i społecznych atakże, aby miał wpływ na te zmiany, musi byćkreatywny.Przemiany dokonujące się w polskiej oświaciestawiają nauczycieli wobec koniecznościweryfikacji dotychczasowych sposobów nauczaniai poszukiwania nowych niekonwencjonalnych metodzmierzających w kierunku twórczych i innowacyjnychdziałań. Rozwijanie twórczego i krytycznegomyślenia staje się więc jednym z ważnychzadań współczesnej szkoły. Wysiłki nauczycieli,zmierzające do ukształtowania człowieka kreatywnego,zdolnego do tworzenia nowych rozwiązań iautokreacji, są ważną stroną zarówno teorii jak ipraktyki edukacyjnej. Współczesny świat wymagaod uczniów nowego zestawu umiejętności, dziękiktórym będą mogli w pełni korzystać z praw imożliwości rozwijającego się społeczeństwawiedzy. Czy współczesna polska szkoła na proguXXI wieku, podoła kolejnym, nowym wyzwaniom?Czy edukacja kreatywna okaże się rzeczywistością,czy też fikcją?Co zrobić, aby edukacja szkolna byłabardziej twórcza; w jakiej mierze twórcze myśleniei zachowania mogą być rozwijane i stymulowane wszkole; jakie są niezbędne warunki, aby nauczycielbył kreatywny w pracy dydaktyczno-wychowawczejoraz potrafił stymulować kreatywnezachowania uczniów; jakie warunki w szkolemożna zmodyfikować, a jakie nie, aby procesdydaktyczno-wychowawczy stał się bardziejtwórczy? Odpowiedzi na te pytania Czytelnicyznajdą w zmieszczonej poniżej bibliografii.BIBLIOGRAFIA1. Dymara Bronisława, Dziecko w świecieedukacji: przykłady zajęć kompleksowych:bliżej integracji osoby i pedagogiki współbycia.Kraków: IMPULS, 2009.2. Edukacja kreatywna / red. Ewa A. Zwolińska.Bydgoszcz: Wydaw. UKW, 2005.3. Nauczyciel między tradycją a współczesnością: teoria i praktyka / red. Eugenia IwonaLaska. Rzeszów: Wydaw. URz., 2007.4. Brausem Martina, Dzieci i kreatywność : pomysłyna cały rok. Kielce: Wydaw. "Jedność",2007.5. Czelakowska Danuta, Inteligencja i zdolnościtwórcze dzieci w początkowym okresieedukacji : rozpoznawanie i kształcenie -Kraków: IMPULS, 2007.11Małgorzata Taraszkiewicz i Agnieszka Karpa, Jak wspierać zdolnego ucznia, WSiP, Warszawa 2009, s.28-32.12Tamże, s. 9str. 23

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 20096. Jąder Mariola, Krok... w kierunku kreatywności:program stymulowania twórczości naetapie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej.Kraków: IMPULS, 2005.7. Kerksiek Alrun, Kozioł w polu kapusty:opowiadania i kreatywne ćwiczenia ruchowedla dzieci od 3 do 8 lat. Kielce: Wydawnictwo„Jedność”, 2006.8. Menedżer i kreator edukacji / red. CzesławPlewka, Henryk Bednarczyk. Radom: Wydaw.ITE - PIB, 2008.9. Dawid Dorota, Rozwijanie kreatywności uczniówdyslektycznych na lekcjach języka polskiegow klasach IV-VI szkoły podstawowej:scenariusze zajęć. Kraków: IMPULS, 2004.10. Rozwijanie twórczości i inteligencji emocjonalnejdzieci i młodzieży: poradnik dla wychowawcówi nauczycieli / red. Beata Dyrda.Kraków: IMPULS, 2004.11. Olczak Małgorzata, Trening twórczości -współczesna i efektywna forma wychowaniaprzez sztukę. Kraków: IMPULS, 2009.12. Herdtweck Waltraud, Warsztaty rytmiki dladzieci: od doświadczania wszystkimizmysłami po kreatywne tworzenie. Kielce:Wydawnictwo „Jedność”, 2005.13. Wojnowska Monika, Między przekazem aodkryciem: twórcze sposoby na rozwiązywaniezadań matematycznych przez dzieci.Kraków: IMPULS, 2007.14. Baumann, Katarzyna, Kreatywny nauczyciel -jeszcze o interesujących lekcjach. JęzykiObce w Szkole, 2006, nr 3, s. 42-45.15. Łukasik Joanna, Nauczyciel-dydaktyk wobecwyzwań XXI wieku. Nowa Szkoła, 2008, nr4, s. 10-19.16. Smogorzewska Joanna, Twórczy nauczyciel =twórczy uczeń? Nowa Szkoła, 2008, nr 3, s.35-37.17. Majewska - Opiełka Iwona, Innowacje woświacie. Edukacja i Dialog, 2009, nr 4, s. 6-9.18. Fazlagić Jan, Szkoła przyjazna dla ludzikreatywnych. Edukacja i Dialog, 2008, nr 5, s.16-17.19. Bula Danuta, Działania twórcze. ForumNauczycieli, 2008, nr 1, s. 8-13.20. Basińska Anna, Uczenie się metodą storyline.Życie Szkoły, 2009, nr 3, s. 26-30.21. Bartosik Marzena, Skarby...: scenariusze zajęćtwórczych. Wszystko dla Szkoły, 2005, nr 10,s. 9-11.22. Magda-Adamowicz Marzenna, Twórczekształcenie w szkole. Wychowanie Na coDzień, 2006, nr 7-8, s. 31-34.23. Górka Barbara, Współczesne zapotrzebowaniena twórczość. Nowa Szkoła, 2006, nr7, s.18-21.24. Adamek Irena, Twórcze rozwiązywanie problemów.Życie Szkoły, 2008, nr 3, s. 19-24.25. Rechnio - Kołodziej, Beata ,Zdolnościtwórcze uczniów: jak je wspierać? Wszystkodla Szkoły, 2009, nr 1, s. 13-15.26. Lassota Lucja, Twórczość dziecka przewleklechorego jako źródło wiedzy o samym sobie idroga spełniania. Edukacja, 2008, nr 4, s. 98-101.27. Głaz Elżbieta, Jak rozwijam twórczą aktywnośćdziecka? Życie Szkoły, 2007, nr 3, s.46-53.28. Masna Danuta, Jak stymulować twórczą aktywnośćdziecka? Nowa Szkoła, 2006, nr 3, s.32-3.29. Bednarska Małgorzata, Wyobraźnia i twórczość- deficytowe dobro naszych czasów.Edukacja i Dialog, 2008, nr 9, s. 23-31Krystyna Kiereta - nauczyciel historii i WOSstr. 24

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009KREATYWNOŚĆ, JAK JĄ OSIĄGNĄĆ?Wszyscy wiedzą, że czegoś nie da się zrobić, aż znajdzie się taki jeden, który nie wie, że się nie da, i ON TOZROBIJolanta SpyrczakA. EinsteinMasz dwa plastikowe kubki, dwie słomki,spinacze, kartki samoprzylepne i gumki recepturki.W ciągu siedmiu minut między dwoma ławkami,które stoją w odległości 30 cm, zbuduj most. Dostanieszpunkt za każdego resoraka, który po nimprzejedzie.Czy to scena wymyślona przez L. D. Zlotoffadla McGyvera? Nie, to tylko jedno z zadań wkonkursie „Odyseja Umysłu”. Jest to międzynarodowyprogram, którego celem jest pobudzaniekreatywnych i niekonwencjonalnych metod rozwiązywaniaproblemów. Należy zaznaczyć, że wnowej podstawie programowej, która właśniewchodzi do praktyki szkolnej, szczególne miejscezajmuje umiejętność wykorzystania wiadomości widentyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów, atakże formułowanie wniosków opartych na obserwacjachempirycznych. W związku z powyższymcelem, można uogólnić, iż szkoła powinnakształtować kreatywne myślenie uczniów.Profesor Samuel Micklus z Uniwersytetu wNew Jersey postawił tezę, że oryginalnego, kreatywnegorozwiązywania problemów można się nauczyć.Zauważa on, że zdolność myślenia twórczegonie jest cechą wrodzoną, lecz nabytą. Z powyższejtezy wypływa wniosek, że poprzez odpowiedniedziałania można u dzieci i młodzieży rozbudzićoraz rozwinąć zdolności twórcze, niezbędne dokreatywnego, niekonwencjonalnego rozwiązywaniaproblemów. Twórcze rozwiązywanie problemów, tometoda nauczania nakierowana zarówno na procesrozwiązywania problemów, jak i na rezultat.Zdolności twórcze posiada każdy człowiek,także każdy uczeń. Zadaniem szkoły powinno byćrozwijanie umiejętności szukania oryginalnychsposobów rozwiązań i ich praktycznej realizacji.Dlatego najlepszym miejscem rozwoju postawkreatywnych jest szkoła, miejsce, gdzie uczniowienabywają wiedzę i umiejętności pod okiem nauczycieli.Samuel Miklus stawia tezę, że samodzielne,twórcze myślenie można rozwijać odnajmłodszych lat, tj. od przedszkola, aż po szkoływyższe.Warunkiem nauczania kreatywności jesttworzenie grup uczniowskich (3 -7 osób). Tylkopraca grupowa inspiruje do wzajemnego uczeniasię, do wykorzystania różnorodnych talentów iumiejętności członków zespołu. Grupa stanowiwiększą siłę twórczą, niż pojedyncza osoba.Współdziałanie uczy szacunku dla odmiennychpoglądów i pomysłów, uczy wzajemnej tolerancji.Dzięki współdziałaniu uczniowie nabywająprawidłowych umiejętności pracy w grupie, a takżekształtują prawidłowe relacje międzyludzkie.Kierując się powyższymi tezami: myślenietwórcze, które jest cechą nabytą, oraz praca grupowadają lepsze rezultaty niż praca jednostki. ProfesorMiklus na bazie tej koncepcji, zorganizowałruch społeczny „Odyseja Umysłu”.Do Polski idea ta trafiły dzięki prof. JaninieSołowiej z Uniwersytetu Gdańskiego, dzięki którejw 1989 pierwsza polska drużyna rzuciła wyzwaniewłasnej wyobraźni. Drugim ważnym momentembyło powołanie Fundacji Odyssey of the Mind Polska,której celem jest administracyjne wspieranieprogramu. Wielkimi krokami „Odyseja” ruszyła wroku 1992, gdy przeprowadzono pierwszą krajowąedycję konkursu. Obecnie w rywalizacji bierze udziałkilkuset uczniów. Drużyny konkursowereprezentują różne zakątki Polski, ale brakujewśród nich reprezentantów Górnego Śląska.Odyseusze znad Wisły w Eurofestiwalach i FinałachŚwiatowych, odnoszą sukcesy. Naszamłodzież wykazuje się wyjątkową kreatywnością ipomysłowością w realizacji zadań konkursowych,otrzymując kolejne puchary. Odyseja Umysłu adresowanajest do wszystkich uczniów, bez względuna indywidualne zdolności i predyspozycje. Jednak,należy dodać, że drużyny składające się z 3- 7osób, podzielone są na grupy wiekowe :I. grupa wiekowa – do V klasy SPII. grupa wiekowa – od VI kl. SP do II kl. GIII. grupa wiekowa – od III kl. G do klas maturalnychIV. grupa wiekowa – studenciPodział ten związany jest z możliwościami intelektualnymiuczestników, uwzględniającymi wynikibadań psychologii rozwojowej.Drużyny z reguły reprezentują macierzystąszkołę lub placówkę wychowawczą, pracując podokiem trenera / trenerów. Należy podkreślić, że rolatrenera polega na wspieraniu kreatywności posz-str. 25

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009czególnych członków grupy, bez podpowiedzi iingerencji. Celem trenera jest stworzenie poczuciabezpieczeństwa i przyjaznego otoczenia, bez ocenianiarozwiązań.Wszelkie działania drużyny powinny odbywaćsię w formie zabawy, wykorzystującej metodyaktywizujące. Tematyka zadań konkursowychwykorzystuje elementy uśmiechu i nieskrępowanejimprowizacji, np. Po drodze do Ziemi ( Problem 1,edycja 2009). Każdy problem, w pięciu różnychkategoriach i dla różnych grup wiekowych, przedstawionyw tematyce konkursu, jest problememdługoterminowym. Oznacza to, że drużyna pracujenad jego rozwiązaniem w ciągu roku szkolnego.Grupy przedstawiają swoje propozycje w trakcieeliminacji konkursowej. Lecz to jest tylko jedenelement rywalizacji. Drugą część stanowią tzw.spontany, czyli problemy spontaniczne, w myślzasady „Spodziewaj się niespodziewanego!”Ich celem jest nauczanie „myślenia nazamówienie”. Problem drużyna rozwiązuje zespołowo,w warunkach niedoboru czasu, środków iinformacji. Dzięki „spontanom”, ubarwiającymkonkurs, uczestnicy uczą się podejmować ryzyko,wyciągać wnioski i ściśle współpracować ze sobą.Nabyte umiejętności kreatywnego myśleniai krytycznego rozwiązywania przeszkód będąstanowiły podstawą efektywnego działania wychowankówna rynku pracy i w pracy zawodowej.Ranga „Odysei Umysłu” wspierana jest przezNASA, głównego sponsora konkursu. Agencja rekrutujepracowników spośród uczestnikówkonkursu. W polskiej edycji patronami są MEN,Microsoft, Fundacja PZU oraz Polska FundacjaDzieci i Młodzieży.Jeśli, drogi Czytelniku, wierzysz w potencjałtwórczy uczniów, lubisz niestandardowemetody nauczani, pociągają Cię niespodzianki, a dotego umiesz bawić się wiedzą, to zapraszamy naszkolenia trenerów Odysei Umysłu w naszymośrodku.Literatura.http://pl.wikipedia.org/wiki/Odyseja_umysluhttp://www.odysejaJolanta Spyrczak – nauczyciel konsultant ROD-NiIP „WOM” w RybnikuRODNiIP “WOM” w Rybnikuproponuje zajęcia na następujących kursach:• Przygotowanie nauczycieli wychowania fizycznego dorealizacji zajęć o profilu tanecznym.• Warsztaty terenowe w zakresie edukacji przyrodniczej,kulturowej, krajobrazowej.Szczegółowa oferta edukacyjna dostępnana naszej stronie www.wom.edu.plstr. 26

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Maria Stachowicz-PolakW ŚWIECIE PRZYRODYPo dziesięcioletnich letnich zmaganiach zreformą edukacji możemy pokusić się o jej analizęi ocenę, zarówno pod względem struktury organizacyjnej,jak i procesu nauczania czy kulturyszkoły. Warto przede wszystkim postarać sięzwłaszcza o głęboką refleksję nad etosem zawodunauczyciela. Może - jak sugeruje L. Kołakowski -wystarczyłoby spróbować rozpocząć zmiany odsamego siebie, a to być może pozwoli zmienićotoczenie i sprawi, że życie będzie „znośniejsze(...) na naszym statku szaleńców”.W moim artykule podzielę się doświadczeniamizawodowymi w zakresie edukacji przyrodniczejoraz wpisanej w nią edukacji regionalnej.Podstawową ideą towarzyszącą wprowadzeniunauczania przyrody do szkół podstawowych byłaintegracja przedmiotowa obejmująca geografię,biologię, fizykę i chemię, a także stosowanie metodpoznawczych i poglądowych - typowych dla naukprzyrodniczych, ze szczególnym uwzględnieniemobserwacji i doświadczeń będących źródłemwiedzy dla uczniów.„…Zrobiłem i zrozumiałem” /Konfucjusz/Na zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnychw ramach edukacji przyrodniczej stosuję wwiększości metody, które zmuszają ucznia do samodzielnegomyślenia, zdobywania i weryfikowaniainformacji, kształtowania umiejętności podejmowaniadecyzji, funkcjonowania w grupie,odpowiedzialności oraz metody rozwijające wyobraźnięi stwarzające okazję do działania.Jednak najczęściej stosowaną przeze mniemetodą jest projekt, gdyż jedną z jego istotnych jejcech jest uwzględnianie podmiotowości ucznia.Zwiększa się ona wówczas, gdy uczniowi zapewnisię prawo do wyboru zadania, prawo do szukaniana własną rękę możliwych sposobów rozwiązywania,prawo do własnej oceny zarówno co do sposobuwykonania zadania, jak i wyniku. Natomiastnauczyciel jest przewodnikiem, doradcą i współorganizatoremzajęć.Pracując tą metodą, wspólnie osiągnęliśmyliczne sukcesy, czemu sprzyjało również umiejętnenim zarządzanie. Mówimy tu o efektywnej realizacjicelów przy neutralizacji ograniczeń i ryzyka,a także o budowaniu motywacji zespołu projektowegoi właściwej komunikacji pomiędzy uczestnikami.Nawet w „Kubusiu Puchatku” A.A. Milneczytamy: „Organizować się to znaczy robić to, cosię robi, zanim się coś zrobi, tak, żeby się wszystkonie pomieszało, kiedy się to robi”.„Stop – lekomanii”Pod taka nazwą realizowany był program,nad którym honorowy patronat objął PrezydentaMiasta Rybnika. Celem tego projektu było uświadomienieuczestnikom wpływu naturalnych witamini składników na stan układu immunologicznegooraz uwrażliwienie na reklamy leków uznawanychpowszechnie za niezbędne w codziennymfunkcjonowaniu. Przewodnią myślą przedsięwzięciabyła złota myśl Hipokratesa: „Niech żywnośćbędzie Twoim lekarstwem, a lekarstwoTwoją żywnością”.Program obejmował wiele zadań, które zewzględu na formę, podzielono na trzy moduły:Moduł I zajęcia lekcyjne prowadzone w ramachlekcji przyrody i lekcji wychowawczych.Moduł II zajęcia pozalekcyjne realizowane wramach kół zainteresowań i zajęć pozalekcyjnych.Moduł III działania wykonywane w formie akcjiskierowanych do całej społecznościszkolnej.W ramach modułu I uczniowie określaliindywidualne normy spożycia witamin i składnikówmineralnych i badali wartość odżywczą posiłków.Natomiast w ramach modułu II uczniowiebadali wpływ substancji czynnych na wzrost bakterii,przygotowywali zdrową żywność – bezchemicznych ulepszaczy, poznawali rośliny leczniczeoraz zakładali hodowlę kiełków zbóż i ziół.Zdania wypracowane przez uczniów to:• najpopularniejsze „sposoby babuni” wykorzystywanew leczeniu przeziębienia, grypy,anginy;• karta pracy – „Wpływ substancji czynnych pochodzeniaroślinnego na wzrost bakterii” orazwnioski opracowane w oparciu o przeprowadzonedoświadczenia;• opisane zdjęcia dokumentujące wytwarzaniezdrowej żywności oraz zdjęcia kolejnychetapów wzrostu ziół i zbóż;• najciekawsze opinie po przeprowadzonej wśródstr. 27

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009uczniów degustacji zdrowej żywności;• argumenty mające na celu przekonanie ludzi,że warto wzbogacić dietę o świeże zioła i kiełkizbóż;• wybrane wiersze zachwalające zalety spożywaniazdrowej żywności.Z kolei w ramach modułu III uczniowiekomponowali zdrowe potrawy, piekli chleb, kisilikapustę; prowadzili badania ankietowe dotyczącezdrowej żywności. Zadania wypracowane przezuczniów to „Książka kucharska” podzielona rozdziałamina cztery pory roku oraz raport z badaniaankietowego dotyczącego zdrowego żywienia.Dokumentem potwierdzającym przeprowadzenieakcji była szkolna kronika – „Stop Lekomanii”,która zawierała materiały wypracowane przez u-czestników projektu. Uczniowie prowadzili badania,doświadczenia, eksperymenty, po czym wyciągaliwnioski.WycieczkiInną formą pracy z uczniami może być organizowaniewycieczek szkolnych, zwłaszcza krajoznawczych.Są one doskonałą okazja do wzajemnegopoznania się, integrowania zespołu klasowego,wspólnego pokonywania trudności. Dajątakże możliwości zastosowania metody poglądoweji,opartej na bezpośredniej obserwacjirzeczywistości - obiektów i zjawisk geograficznych,przyrodniczych oraz ich analizie.Możliwości na realizację tegoż zadaniastworzył m.in. projekt „Równy start w przyszłość -wyrównywanie szans edukacyjnych w Rybniku”realizowany przez Urząd Miasta Rybnika w ramachEuropejskiego Funduszu Społecznego - SektorowegoProgramu Operacyjnego Rozwój ZasobówLudzkich Działanie 2.1. Instytucją wdrażającą dlatego Projektu było Ministerstwo Edukacji Narodowej.Głównym celem Projektu było stworzeniemożliwości równego dostępu uczniom rybnickichszkół do edukacji (poza godzinami lekcyjnymi)poprzez opracowanie i wdrożenie ProgramówRozwojowych, odpowiednio dostosowanych dorodzaju i poziomu nauczania w danej szkole.W program projektu wpisały się równieżmoje zajęcia koła ekologiczno-przyrodniczegodziałającego w Szkole Podstawowej nr 18 w Rybnikupod nazwą Vademecum młodego przyrodnika…Program zajęć przeznaczony był dla uczniówdrugiego etapu edukacyjnego, chcących poszerzaćswoją wiedzę i umiejętności w zakresie przyrodyi edukacji ekologicznej. Umożliwiało touczniom poznawanie świata w jego jedności izłożoności, wspomagało ich samodzielność, inspirowałodo wyrażania własnych myśli i przeżyć,rozbudzało ich ciekawość poznawczą oraz motywacjędo dalszej edukacji.Program koła został podzielony na czteryjednostki modułowe:1. Obserwacje ekologiczno-przyrodnicze.2. Warsztaty kreatywności zmysłami dziecka3. Doświadczenia i eksperymenty.4. Przyrodnicze rozrywki umysłowe.W ramach obserwacji ekologicznoprzyrodniczychodbyły się wycieczki i wizyty studyjne.Uczniowie z planem Boguszowic i wytyczonątrasą zajęć terenowych poznawali dzielnicę, wktórej mieszkają: oceniali stan czystości ulic i drógoraz natężenie ruchu, po których się poruszali;zwracali uwagę na zieleń dzielnicy, np. ogródkiprzydomowe, miejsca zielone przy blokach,klomby itp.; poszukiwali dzikich wysypisk w okolicy;odwiedzili ogródki działkowe „PODROZKWIT”; wskazywali najładniejsze i najbrzydszemiejsca w dzielnicy.Uczniowie odwiedzili też na Folwarkachhodowlę strusi; dokonali obserwacji stawubędącego siedliskiem żaby moczarowej orazstanowisk zawilca wielkokwiatowego; przybyli zwizytą do Leśniczówki w Kłokocinie, gdzieleśniczy na pobliskiej polanie przeprowadził,krótką lekcję o lesie. Największy podziw wśróduczniów wzbudzały zwierzęta z „gospodarstwaleśnego”, w tym dziki i konie.Uczniowie poznali historię i legendę Jankowic– Studzienki; zapoznali się z florą i fauną natrasie wycieczki oraz z otoczeniem bukowograbowymlasu. Miejsce to wyzwoliło w uczniachduże emocje, które stały się inspiracją do wykonaniaprzez nich rysunków i fotografii.W czasie wizyty studyjnej w Parku Krajobrazowym„Cysterskie Kompozycje KrajobrazoweRud Wielkich” – w Nadleśnictwie Rud Wielkichuczniowie spotkali się z pracownikami parku,którzy opowiadali im o powstaniu i działalnościparku oraz o historii i regule Zakonu Cystersów, atakże o pracach renowacyjnych budynków klasztornych.Dowiedzieli się także o dawnych działaniachproekologicznych w tym miejscu. Ponadtouczestniczyli w zajęciach przeprowadzonych naścieżce dydaktycznej parku przypałacowego „Obrazymalowane drzewami” oraz w warsztatachprzyrodniczych z marszem na orientację rozwiązujączadania przygotowane na trasie ekopodchodów,odnajdując wśród ścieżek i dróg parkuliczne ciekawe okazy roślin czy obiektów history-str. 28

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009cznych.Kolejnym etapem projektu była wizytastudyjna Ścieżką rybnickich parków, zieleńców iskwerów oraz spotkanie z pracownikiem ZarząduZieleni Miejskiej w Rybniku. Uczniowie obejrzeliprezentację multimedialną, albumy i foldery z rybnickimiparkami, zieleńcami i skwerami. Dowiedzielisię, w jakich konkursach dotyczących zieleniuczestniczył Rybnik i jakie zajmował w nich lokaty.Uczniowie przeszli w śródmieściu Rybnika„szlakiem” parków, zieleńców i skwerów, w tymm.in.: Zieleniec przy Teatrze Ziemi Rybnickiej,Park im. św. Jana Sarkandra, Zieleniec PolskiejOrganizacji Wojskowej, Skwer z Fontanną, Zieleniecprzy Zamku, Zieleniec przy ul. Wieniawskiego,Zieleniec im. Rozalii Biegeszowej.W ramach warsztatów kreatywnościzmysłami dziecka odbyły się następujące warsztatyprowadzone w pracowni przyrodniczej oraz wterenie:• Ziołowe dekoracje - warsztat dekoratorstwa,• Syriusz modny ekologicznie – warsztat projektowaniastroju dla maskotki dzieci Unii Europejskiej,• Ekologiczne papierowe cuda – warsztat o-rigami,• Świat przyrody słowem, rysunkiem, muzykąmalowany - warsztaty z zastosowaniemprzekładu intersemiotycznego,• Podróż do krainy fantazji – warsztat napobliskiej łące,• Fotografia emocji - warsztat fotografowania.Ponadto uczniowie samodzielnie pod okiemopiekuna przeprowadzali eksperymenty i interpretowaliich wyniki. Tym samym zapoznawalisię z zasadami postępowania badawczego obowiązującegow przyrodoznawstwie.Inną forma zajęć były przyrodnicze rozrywkiumysłowe. Uczniowie zgłębiali wiedzę przyrodnicząza pomocą gier dydaktycznych planszowych,jak i multimedialnych; quizów, logografów,krzyżówek itp.W ramach koła ekologiczno-przyrodniczegozostały wypracowane między innymi:liczne karty pracy; prace plastyczne, pisemne i fotograficzne;projekty ścieżek dydaktycznych(Szlakiem rybnickich miejsc i okolic o urokliwychkrajobrazach) i scenariusz zajęć pozalekcyjnych(Zielone światło dla ekologii w dzielnicy BoguszowiceOsiedle i okolic)Uczniowie uczestniczący w zajęciach kołaosiągnęli również sukcesy w konkursach międzyszkolnych.Czteroosobowa drużyna naszej szkołyzdobyła I miejsce w V Rybnickim PlenerowymKonkursie Przyrodniczym Leśnym tropem zorganizowanymprzez Społeczną Szkołę Podstawową wRybniku (moim uczniom udało się zdobyć „mistrza”w tym konkursie, gdyż od 4 lat są nie pokonanizajmują I miejsca). Natomiast w konkursieRybnicka Młodzieżowa Nagroda Nobla uczeńnaszej szkoły otrzymał Nagrodę Nobla w kategoriifotografia (uczeń do konkursu wystawił fotografieobiektów przyrodniczych).Z kart ewaluacyjnych przeprowadzonych nakole ekologiczno-przyrodniczym.„Pewnego kwietniowego dnia na kółkuekologiczno-przyrodniczym, nasza Pani od przyrodyzabrała nas na pieszą wycieczkę do zagrodystrusi, znajdującej się parę kilometrów od naszejszkoły. Był to upalny dzień, po drodze zwiedzaliśmystaw Papierok, pobliską wieś i las, w którymprzechodziliśmy przez mały strumyk. Idąc leśnąścieżką oglądaliśmy wiewiórki, a także Pani nauczyłanas jak określa się wiek drzewa. Po ciekawejleśnej przechadzce mieliśmy odpoczynek na polanie,nad którą krążył myszołów. W końcu ruszyliśmydo centralnego punktu naszej wycieczki mijająccztery stawy. Bardzo zmęczeni doszliśmy dozagrody, w której było 15 strusi. W drodze powrotnejschłodziliśmy się wodnymi lodami, które kupiliśmyw pobliskim sklepie. Po tem ruszyliśmydalej i doszliśmy do leśniczówki, gdzie przywitałnas pan leśniczy i dzik, którego nazwaliśmy Elvis.Po wyczerpującej, ale bardzo ciekawej i pouczającejwycieczce wróciliśmy do domu”. MichałL. - uczeń klasy VF„Nasze koło ekologiczno-przyrodniczewraz z kołem historyczno-regionalnym udało się doSanktuarium Bożego Ciała „Studzienki” w Jankowicach.Miejsce to położone w małej kotlince wotoczeniu bukowo-grabowego lasu, posiada klimaturoczyska. Nie sposób tego miejsca nie odwiedzić,gdyż tu legenda stapia się z prawdą historyczną. Aco równie ważne dla nas młodych przyrodników topołożenie tego obiektu właśnie wśród lasów, dolineki wąwozów. Obserwując przyrodę, która nasotaczała, mogę stwierdzić, iż odkryliśmy tu ŚląskieBieszczady”.Karol P. - uczeń klasy VFstr. 29

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Praca na temat: Moje spotkanie z lekcją przyrodypt. Lekcja przyrody autorstwa Jakuba A. – uczniaklasy VbPraca na temat: Moje spotkanie z lekcją przyrodypt. Przyroda jest O.K. autorstwa Liwii G. – uczennicyklasy VbBIBLIOGRAFIA1. Dymara B., Michałowski S. Cz., Wollman-Mazurkiewicz L., Dziecko w świecie przyrody, OficynaWydawnicza IMPULS, Kraków 2000.W artykule wykorzystano fragmenty wypowiedzi uczniów klas IV-VI na temat: Moje spotkanie z lekcjąprzyrody oraz Z kart ewaluacyjnych przeprowadzonych na kole ekologiczno-przyrodniczym w ramach Projektu„Równy start w przyszłość - wyrównywanie szans edukacyjnych w Rybniku”.Maria Stachowicz - Polak – nauczyciel przyrody Szkoły Podstawowej nr 18 w Rybniku, doradca metodycznyRODNiIP “WOM”w Rybniku.str. 30

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009PROMOCJA ZBIORÓW I USŁUG PEDAGOGICZNEJBIBLIOTEKI WOJEWÓDZKIEJ W RYBNIKUJoanna BłażycaPedagogiczna Biblioteka Wojewódzka wRybniku, wraz ze swymi filiami w Raciborzu iWodzisławiu Śląskim, wchodzi w skład RegionalnegoOśrodka Doskonalenia Nauczycieli i wspólniez nim tworzy zespół pod nazwą Regionalny OśrodekDoskonalenia Nauczycieli i Informacji Pedagogicznej„WOM” w Rybniku. Biblioteka ta zatrudnia6 nauczycieli – bibliotekarzy (6 etatów).Poza tym w ramach obsługi zatrudnione są jeszczedwie osoby (razem 1, 5 etatu).Zbiory biblioteczne wymienionej wyżejplacówki obejmują piśmiennictwo głównie z zakresunauk pedagogicznych i pokrewnych, tj. psychologii,socjologii i filozofii, wydawnictw metodycznychdla nauczycieli, bibliotekoznawstwa iinformacji naukowej, literatury pięknej polskiej iobcej, kultury, sztuki, historii, wiedzy o literaturze,a także nauk ścisłych, przyrodniczych i stosowanych.Stan księgozbioru w dniu 31 XII 2008 r. wynosiłogółem 38080 woluminów, w tym 33823 wydawnictwzwartych oraz 106 tytułów czasopism.Biblioteka gromadzi również zbiory specjalne. Dokońca 2008 r. zarejestrowała 1033 jednostki, w tym450 kaset video, 261 płyt gramofonowych, 263mapy i 57 zbiorów graficznych. Przyrost zbioróww roku 2008 to 767 woluminów książek i 7 nowychtytułów czasopism.Biblioteka Pedagogiczna w Rybniku udostępniaswoje zbiory przede wszystkim nauczycielomi studentom, pracownikom oświaty i administracjiszkolnej, a także osobom dokształcającymsię. W roku 2008 pracownicy biblioteki zarejestrowali1558 czytelników, w tym 1023 studentów,423 nauczycieli i 112 osób dokształcających się.Wśród wypożyczanych zbiorów największympowodzeniem cieszyły się książki, których w2008 roku wydano czytelnikom 14572 woluminów.Spośród zbiorów specjalnych czytelnicy przeważniewybierali kasety video, których wypożyczono24 jednostki.Czytelnia Biblioteki Pedagogicznej dysponuje16 miejscami czytelnianymi. W 2008 rokubibliotekarze udostępnili 1804 woluminów książeki 3193 woluminów czasopism. Poza tym do dyspozycjiczytelników są 4 stanowiska komputerowe. Wminionym roku odnotowano 150 udostępnień natych stanowiskach.Biblioteki pedagogiczne, jak i inne instytucjeniekomercyjne, szczególną uwagę powinnypoświęcać działaniom marketingowym.Marketing, czyli „ogólny sposób postępowania,dostosowany do oczekiwań i potrzeb użytkowników",1 jest coraz bardziej popularnym zjawiskiem,dzięki któremu placówki biblioteczne budują pozytywnywizerunek i stają się miejscami otwartymina nowe usługi. Promocja w bibliotece polegaprzede wszystkim na szerokiej informacji i propagowaniuw środowisku lokalnym jej zbiorów, formusług oraz zakresu działalności.Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka wRybniku podejmuje szereg przedsięwzięć, któremają na celu promowanie jej zasobów. Wewnątrzbibliotecznaforma marketingu niekomercyjnego wPBW przybiera różnorakie formy. Najważniejsząjest bezpośredni kontakt z czytelnikiem, m. in.poprzez: rozmowy, fachową obsługę, doradztwo wdoborze odpowiedniej literatury, pomoc wznajdowaniu potrzebnych materiałów, itp. Czytelnicyzachęcani są do składania dezyderatów, któresą podstawą przy planowaniu zakupu nowości dlabiblioteki. Bibliotekarze tworzą dla czytelnikówzestawienia bibliograficzne, które cieszą się wśródnich coraz większym zainteresowaniem. Zestawieniate stanowią olbrzymią pomoc dla studentówpiszących różnego rodzaju prace, a takżedla nauczycieli zbierających literaturę na temat interesującychich zagadnień. Personel bibliotekipodchodzi do swych zadań bardzo sumiennie i profesjonalnie,a przy tym stwarza podczas rozmowymiłą i sympatyczną atmosferę, co jest przez czytelnikówbardzo cenione.Biblioteka dba o swój wizerunek poprzezużywanie własnego logo oraz drukowanie ulotekinformacyjnych z danymi teleadresowymi i godzinamiotwarcia. Istotnym elementem marketinguBiblioteki Pedagogicznej w Rybniku jest własnastrona www.wom.edu.pl/biblioteka/rybnik/, naktórej znaleźć można m. in. informacje dotyczącegromadzonego księgozbioru, historii biblioteki, atakże organizowanych spotkań i imprez czytelniczych.Każdy użytkownik może tutaj zapoznać sięz zestawieniami bibliograficznymi, zestawieniami1J. Wojciechowski, Organizacja i zarządzanie w bibliotekach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 181.str. 31

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009nowości, obowiązującym regulaminem, godzinamiotwarcia zarówno wypożyczalni, jak i czytelni orazcentrum multimedialnego.Dużą rolę w promowaniu biblioteki odgrywająspotkania metodyczne, szkolenia i lekcjebiblioteczne organizowane przez bibliotekarzy dlazainteresowanych szkół. Pedagogiczna Bibliotekaw Rybniku podjęła już wiele tego typu przedsięwzięćm.in.: spotkanie z p. Bożeną Naczyńską –logopedą z Poradni Psychologiczno – Pedagogicznejw Rybniku, która przekazała uczestnikomswoją wiedzę na temat wpływu wady wymowy nakarierę szkolną dziecka. Dużym zainteresowaniemwśród nauczycieli cieszyło się również spotkanie zekspertem Ministerstwa Edukacji Narodowej – p.Grażyną Szmidt, która udzielała porad dotyczącychawansu zawodowego. Poza tym biblioteka zorganizowałakilka spotkań z przedstawicielami policji m.in. na temat: „Patologia wśród dzieci i młodzieży”,„Grupy psychomanipulacyjne. Sekty”, a także „ZagrożeniaInternetu”. W kalendarz działalności bibliotekiwpisało się również spotkanie dzieci zespecjalistą służby leśnej na temat pracy leśniczego izagrożeń dla lasu. W ofercie dydaktycznej dla szkółprzeważają lekcje biblioteczne prezentujące warsztatinformacyjny biblioteki i pomagające uczniomw samodzielnym korzystaniu z księgozbioru.Biblioteka Pedagogiczna w Rybniku stosujerównież artystyczną formę promocji poprzez:wykonywanie gazetek okolicznościowych, organizowaniewystaw, wernisaży i spotkań autorskich.Swą tematyką gazetki okolicznościowe nawiązujądo aktualnych wydarzeń oraz rocznic. Poza tymistnieje gazetka stała o charakterze instruktażowym,która podpowiada czytelnikowi, jak przeszukiwaćkatalogi oraz jak poprawnie wypełnić rewersi złożyć zamówienie.Biblioteka aktywnie włącza się w popularyzowanietwórczości artystycznej i pisarskiej.Świadczą o tym m.in. spotkanie autorskie JadwigiMandery – pisarki, której wielką pasją jest malarstwoi podróże. Zostało ono zorganizowane przezbibliotekarzy w Szkole Podstawowej nr 1 w Rybniku.W kwietniu 2009 r. Biblioteka gościła TadeuszaCiurabę i jego obrazy, które można byłopodziwiać przez cały miesiąc. Zwiedzający wystawę„Słomowe Impresje” mogli zobaczyć obrazywykonywane przez artystę ze słomy.Istotnym elementem marketingu bibliotecznegow rybnickiej Bibliotece Pedagogicznej jestorganizowanie konkursów i imprez czytelniczych,które są skutecznym sposobem rozwijania czytelnictwa.Biblioteka zorganizowała m. in. konkurs naswoje logo, skierowany do uczniów szkół średnich,w którym zwyciężył Przemysław Jaskóła z VII LOw Rybniku. Jego praca do dziś stanowi logo PedagogicznejBiblioteki Wojewódzkiej w Rybniku.Poza tym biblioteka przeprowadziła konkurs na Exlibris, w którym pierwsze miejsce zajęła praca SebastianaStańki z Gimnazjum nr 2 w Rybniku.Dużym zainteresowaniem wśród czytelników cieszyłsię również konkurs na recenzję książki, skierowanygłównie do studentów i nauczycieli. Zadaniemuczestników było napisanie recenzjinajciekawszej ich zdaniem książki ze zbiorów rybnickiejbiblioteki. Biblioteka Pedagogiczna wraz zbibliotekami szkolnymi miasta Rybnika zorganizowałateż konkurs międzyszkolny dla uczczenia500-lecia twórczości artystycznej renesansowegoiluminatora Stanisława Samostrzelnika. Konkurszorganizowany pod hasłem: „Jak wyglądałabykartka z Twojej ulubionej książki 500 lat temu?”skierowany został do uczniów gimnazjów i szkółponadgimnazjalnych Rybnika.Największą imprezą czytelniczą, w którąregularnie angażuje się Pedagogiczna BibliotekaWojewódzka w Rybniku jest akcja „Cała Polskaczyta dzieciom”, organizowana w ramach OgólnopolskiegoTygodnia Czytania Dzieciom. Wubiegłym roku w imprezie uczestniczyło ponad stuuczniów z SP nr 1, 5, 11 i 12. W rolę lektorówwcielili się m. in. poseł Marek Krząkała, zastępcaprezydenta Rybnika – Joanna Kryszczyszyn,wiceprezes Sądu Rejonowego w Rybniku – AndrzejGozdawa – Grajewski, ks. Arkadiusz Sitko i inni.Po wysłuchaniu bajek czytanych przez zaproszonychgości, dzieci uczestniczyły w grach, zabawachi konkursach prowadzonych przez harcerzy.W ostatnim czasie Pedagogiczna BibliotekaWojewódzka w Rybniku rozwija się bardzo intensywnie.Planowana jest jej rozbudowa, trwa równieżkomputeryzacja zbiorów. Można powiedzieć,że biblioteka ta staje się instytucją na miarę XXIwieku. Promocja i reklama stają się tutaj niezbędnymelementem pomagającym zabiegać o czytelnika.Z tego względu niezbędne jest podejmowaniedziałań umożliwiających skuteczne dotarcie z ofertądo czytelników. Jednym z ważniejszych działańmarketingowych jest stworzenie informatora. Wdalszej części pracy zaprezentuję przykładowy informatoro bibliotece, który mam nadzieję, przyczynisię do jeszcze większego zainteresowaniarybnicką Biblioteką Pedagogiczną. Informatorstworzony został w oparciu o stronę internetowąPBW w Rybniku.BIBLIOGRAFIAWydawnictwa zwarte1. Andrzejewska J., Bibliotekarstwo szkolne.str. 32

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Teoria i praktyka, t. 1-2, Wydawnictwo SBP,Warszawa 1996, ISBN 83-85778-59-4, 83-85778-60-8.2. Bibliotekarstwo, red. Zbigniew Żmigrodzki,wyd. 2 uzup. i rozsz., Wydawnictwo SBP,Warszawa 1998, ISBN 83-87629-09-X.3. Saniewska – Telecka D., Vademecum nauczyciela– bibliotekarza, wyd. 3 zm. i uzup.,Agencja „Sukurs”, Warszawa 1996, ISBN 83-904529-5-2.4. Wojciechowski J., Bibliotekarstwo: kontynuacjei zmiany, wyd. 2, WydawnictwoUniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001,ISBN 83-233-1439-X.5. Wojciechowski J., Organizacja i zarządzaniew bibliotekach, Wydawnictwo NaukowePWN, Warszawa 1997, ISBN 83-01-12432-6.Wydawnictwa ciągłe6. Adamska A., Działania marketingowe w biblioteceszkolnej, „Poradnik Bibliotekarza”,2002, nr 5, s. 28.7. Arkabus A., Zarządzanie w bibliotekach cz. 1,„Poradnik Bibliotekarza”, 2007, nr 3, s. 3-7.8. Beller R., Public relations biblioteki, „PoradnikBibliotekarza”, 2006, nr 12, s. 13-15.9. Budyńska B., Działalność kulturalna bibliotekpublicznych, „Poradnik Bibliotekarza”, 2006,nr 1, s. 3-8.10. Cybulski R., Wizerunek biblioteki w strategiimarketingowej, „Bibliotekarz”, 1997, nr 7-8,s. 8-10.11. Dorożyński R., Marketing w bibliotece, „PoradnikBibliotekarza”, 1990, nr 11-12, s. 3-5.12. Frankiewicz E., Zarządzanie marketingowebiblioteką, „Poradnik Bibliotekarza”, 2008, nr4, s. 16-18.13. Hall H., Projektowanie strategii marketingowejw organizacjach niekomercyjnych naprzykładzie biblioteki, „Poradnik Bibliotekarza”,2008, nr 6, s. 9-13.14. Kubów S., Jak promować bibliotekę?, „Bibliotekarz”,2006, nr 9, s. 10-15.15. Lison B., Lobbing na rzecz bibliotek, czyli jakzareklamować własną bibliotekę?, „Bibliotekarz”,2008, nr 6, s. 5-9.16. Wajnor Małgorzata, Promujmy naszą pracę,„Biblioteka w Szkole”, 2004, nr 3, s. 8.Joanna Błażyca - uczestniczka kursu kwalifikacyjnegoz zakresu bibliotekoznawstwa. Praca zaliczeniowanapisana pod kierunkiem mgr Marii Kyclerstr. 33

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Marek WróbelBEZPIECZNA I PRZYJAZNA SZKOŁABezpieczeństwo w szkole zdeterminowanejest postępującą liberalizacją norm prawnych,zjawiskami patologii społecznej i postępującą demoralizacjąmłodzieży, a także frustracją nauczycieli,nieradzących sobie z problemami szkolnymi,a często rodzinnymi uczniów.Szkoła obciążona jest realizacją wielufunkcji i wypełnianiu stawianych przed nią zadańdydaktyczno-wychowawczych i opiekuńczych, wtym zobowiązana jest zapewnić bezpieczeństwouczniom. Szkoła w procesie dydaktycznowychowawczymwinna kreować postawy bezpiecznei prospołeczne. Wychowanie dla bezpieczeństwapowinno się w szczególności wyrabiać udzieci i młodzieży zachowania pozytywne i możliwościradzenia sobie w sytuacjach zagrażającychżyciu i zdrowiu, także w zdarzeniach nadzwyczajnych.Uczniowie bardzo często ulegają nieszczęśliwymwypadkom, które powodują długotrwałyuszczerbek na ich zdrowiu, a czasami sątakże przyczyną zgonów. Sytuacja ta plasuje Polskęwśród państw o największym zagrożeniu. Tymczasemszkoła stara się oddalać od siebie problemyzwiązane z zagrożeniem życia i zdrowia oraz z demoralizacjąprzestępczością wśród nieletnich.Zjawiska patologii społecznej, takie jak: agresja,przestępczość, narkomania, alkoholizm, prostytucja,pedofilia, a ostatnio także „dopalacze”,przemoc seksualne itp. nie mogą być tematem tabu.Dodatkowo hermetyzacja szkoły generuje dalszezjawiska patologiczne, a wtedy często pozostaje jużtylko postępowanie karne lub leczenie. Dlatego teżnależy szybciej i skuteczniej rozpoznawać zagrożoneśrodowiska i podejmować wspólnie z policją,strażą miejską, sądem i innymi instytucjamizdecydowaną walkę ze złem. Musimy razem przeciwstawićsię zjawiskom patologii w szkole i wśródmłodzieży. Działania te powinny być włączone doPowiatowego Programu Zapobiegania Przestępczościoraz Porządku Publicznego i BezpieczeństwaObywateli i włączone do całego systemubezpieczeństwa w regionie (w Jastrzębiu Zdrojubędą wpisane działania do Strategii Bezpieczeństwai Porządku).Do realizacji programu „Bezpieczna i przyjaznaszkoła” przyczyni się koordynator do sprawbezpieczeństwa, który w imieniu dyrektora szkołyrealizować będzie zadania. Taki koordynator powinienposiadać predyspozycje wychowawcze, a wszczególności powinien być kreatorem aktywnościspołecznej w zakresie działań profilaktycznych,przyczyniać się do rozwiązywania problemówludzkich i przeciwdziałania zjawiskom patologii, zktórymi spotyka się w szkole. Powinien być takżedobrym organizatorem i współpracować zmłodzieżą. Powinien posiadać kompetencje w zakresieumiejętności socjoterapeutycznych, psychoedukacyjnych,umiejętność interwencji socjoprofilaktycznych,mediacji, udzielania pomocy wróżnych sytuacjach kryzysowych w rodzinie i grupachkoleżeńskich. Szkolny koordynator do sprawbezpieczeństwa winien współpracować z wielomapodmiotami działającymi prospołecznie, a wszczególności z pełnomocnikiem starosty, prezydentaczy burmistrza do spraw bezpieczeństwa izwalczania patologii społecznej (jeżeli jest takipowołany), z policją, sądem, strażą miejską, rodzicami,samorządem terytorialnym oraz KomisjąBezpieczeństwa i Porządku Publicznego.Edukacja w zakresie bezpieczeństwa pozwoliłabyrealizować programy kreujące bezpiecznepostawy przede wszystkim uczniów i z udziałemuczniów, a także nauczycieli i rodziców. Koordynatorszkolny byłby odpowiedzialny za edukację narzecz bezpieczeństwa i stanowiłby ogniwo pomiędzyszkołą a wyżej wymienionymi instytucjami,organizacjami pozarządowymi i rodziną.Koordynator byłby inicjatorem i organizatoremnadzoru prewencyjnego nad młodzieżą w szkole ipoza nią, współuczestnicząc w programie „Bezpiecznei przyjazne osiedle”. Proponuje się tamzorganizowanie patroli szkolnych złożonych zpedagoga, dzielnicowego policji i straży miejskiej,przedstawiciela społeczności lokalnej, np. z RadyOsiedla, przedstawiciela Rady Rodziców. Działaniaich oparte byłyby na podstawie oddzielnego planu iharmonogramu działania.Uważam, że stworzenie w szkołach stanowiskakoordynatora takich działań może poprawićbezpieczeństwo w regionie. Działania te doskonalewpisują się w samoobronę i samoochronę obywatelską,którą w Jastrzębiu Zdroju planujemy wpisaćdo programu „Bezpieczne i przyjazne osiedle”.Jednak system wówczas będzie sprawnie działał,gdy będzie prawidłowo zarządzany, a do tegoniezbędne jest stanowisko koordynatora (pełnomocnika)prezydenta, starosty, burmistrza ds. bezpieczeństwai rozwiązywania patologii społecznych.Projekt ten tworzony był w województwieśląskim już w 2000 r. i wydawało się, że jest bliskirealizacji. Niestety tylko w nielicznych miastachstr. 34

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009jest stworzone takie stanowisko. Władzom brakujeświadomości, że tylko takie rozwiązanie daje gwarancjędobrego zarządzania bezpieczeństwem, bowiemosobiście nie są one w stanie nim kierować iprawidłowo organizować współpracę służb powołanychdo ochrony prawnej i działających w zakresiebezpieczeństwa i porządku publicznego.Bezpieczeństwo szkoły jest wpisane takżew program „Razem bezpieczniej”, który podejmujepodobne problemy. Poniżej cytuję jeden z rozdziałówtego programu:4.2 BEZPIECZEŃSTWO W SZKOLE:Problemy• Przestępstwa i wykroczenia w szkołach oraz wbezpośrednim sąsiedztwie szkół;• Łatwy dostęp do alkoholu i narkotyków w środowiskuszkolnym;• Niewłaściwa reakcja społeczna na przejawyzjawisk patologicznych w otoczeniu szkół.;• Niezadowalający stan współpracy osób, a takżeinstytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwow środowisku szkolnym, a zwłaszcza na linii:dyrekcje - nauczyciele – uczniowie – rodzice -policja, niski poziom wzajemnego zaufania, comoże skutkować:o brakiem możliwości identyfikacji istniejącychproblemów,o obawą, niechęcią przed rzetelnym zajęciemsię niepokojącymi zjawiskami;• Tolerancja dla zachowań patologicznych.Zadania• Rzetelna analiza i identyfikacja problemówbezpieczeństwa szkolnego nie tylko napoziomie ogólnym, ale także w odniesieniu doposzczególnych placówek oświatowych i ichokolic;• Ograniczenie liczby przestępstw i wykroczeń wszkołach oraz w bezpośrednim otoczeniuszkół.;• Zbudowanie skutecznych i podlegających oceniemechanizmów współpracy dyrekcji (nauczycieli)– rodziców – uczniów i policji wrazze strażami gminnymi (miejskimi) w zakresiebezpieczeństwa w szkołach;• Zwiększenie skuteczności ochrony szkół: - patroleszkolne, posterunki w rejonach i placówkachnajbardziej zagrożonych, - powiązanieodpowiedzialności policjantów i strażnikówgminnych (miejskich) za poszczególne rejonyszkolne, - upowszechnienie wizyjnego monitorowaniawejść do publicznych i niepublicznychszkół i placówek oświatowych dladzieci i młodzieży;• Konsekwentne reagowanie na patologie – budowanieprzekonania, że nie są one tolerowane;• Ograniczenie dostępu do alkoholu i narkotykóww środowisku szkolnym;• Systematyczne kontrolowanie pod względembezpieczeństwa szkół i ich okolic, w szczególnościdróg do i ze szkoły;• Edukacja dla bezpieczeństwa, w tym takżeedukacja medyczna, ze szczególnym uwzględnieniempierwszej pomocy;• Podniesienie wiedzy na temat symptomówprzemocy w szkole wśród pielęgniarek orazhigienistek szkolnych;• Upowszechnienie w szkołach programów profilaktycznychukierunkowanych na wyeliminowanieagresji wśród młodzieży oraz używaniaprzez nią substancji psychoaktywnych(alkohol, narkotyki);• Usprawnienie systemu prawnego, stworzenieprawnych gwarancji ochrony dzieci i młodzieży;• Wykorzystanie środków masowego przekazu wcelu promowania prospołecznych wzorcówzachowań;• Sposoby wsparcia realizacji zadań;• Tworzenie grup szkolnych – łączących dyrekcjeszkół, nauczycieli, rodziców, policję i strażegminne (miejskie): - dokonujących wspólnychanaliz zagrożeń, - wypracowujących szkolneprogramy bezpieczeństwa, - oceniających stanbezpieczeństwa szkoły i okolicy;• Inicjowanie i prowadzenie badań dotyczącychbezpieczeństwa szkolnego (takich jak np. badania„Opinia uczniów, nauczycieli orazrodziców na temat bezpieczeństwa w szkole”przeprowadzone przez Ośrodek KonsultacjiDialogu Społecznego w Warszawie w maju2005 r.).• Promowanie skutecznych rozwiązań w zakresiebezpieczeństwa szkolnego: organizowaniekonkursu „Bezpieczna szkoła”;• Rozszerzenie współpracy z organizacjami pozarządowymii instytucjami kościelnymi narzecz zapewnienia bezpieczeństwa w szkole ijej okolicy;• Współpraca z organizacjami społecznymi wcelu propagowania spędzania wolnego czasu.Marek Wróbel - komendant Straży Miejskiej w JastrzębiuZdrojustr. 35

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Aleksandra MikaMAM PRZYJACIÓŁ„Przyjaciele Zippiego” to międzynarodowyprogram kształtowania i rozwijania umiejętnościpsychospołecznych u małych dzieci. Opowiada ono grupie przyjaciół, a Zippi to patyczak – ulubieniecjednego z chłopców. Program obejmuje cykl24 spotkań pogrupowanych w 6 części tematycznych:• uczucia,• komunikacja,• nawiązywanie i zrywanie więzi,• rozwiązywanie konfliktów,• przeżywanie zmiany i straty,• dajemy sobie radę.W naszym przedszkolu program realizowanyjest po raz drugi. Stanowi on doskonałe uzupełnienieopracowanego przez nauczycielki przedszkolawłasnego programu wychowania: „Znamsiebie, komunikuję się i współpracuję z innymi, dostrzegamich problemy”, który ma kształtować charakterdziecka, rozwijać inteligencję emocjonalnąpoprzez zdobywanie wiedzy i życiowego doświadczenia.Spotkania z Zippim odbywają się u nas razw tygodniu, w ramach zajęć popołudniowych.Zasady zachowania, których dzieci mają nauczyćsię przestrzegać, są uzupełnieniem kontraktu grupowegowypracowanego z dziećmi we wrześniu.Zawieszone w widocznym miejscu w sali pozwalająodnosić się do nich nie tylko podczas spotkań zZippim, ale także w trakcie innych zajęć dydaktycznych,zabaw, sytuacjach codziennych.Dzieci bardzo polubiły spotkania z przyjaciółmiZippiego. Biorą w nich aktywny udział, wyrażająsiebie, swoje uczucia, potrafią o nich rozmawiać,wiedzą jak nawiązywać i utrzymywaćprzyjaźnie, rozwiązywać konflikty, uczą sięzachowań w nowych sytuacjach, radzenia sobie wsytuacjach trudnych. Pomaga w tym fakt, że każdespotkanie oprócz opowiadania ilustrowanego zabawnymiobrazkami uzupełnione jest różnorodnymizadaniami, takimi jak odgrywanie ról, rysowanie,ćwiczenia.Chcąc zaangażować rodziców wrealizację programu zaproponowałyśmy, by pomoglidzieciom w wykonaniu własnego Zippiego. Wnaszym kąciku mamy więc możliwość podziwianiaróżnorodnych patyczaków. Pomysły przeszły naszeoczekiwania.Wszystkich nauczycieli, szczególnie tychktórzy mają kontakt z dziećmi w wieku od pięciudo siedmiu lat, zachęcam do realizacji programu wswojej placówce, bo ważne jest, by dzieci od najmłodszychlat potrafiły nazywać swoje uczucia,rozmawiały o nich, uczyły się różnych sposobówradzenia sobie z trudnościami i wykorzystania nabytychumiejętności w codziennym życiu oraz doskonaliłyrelacje z innymi. Program „PrzyjacieleZippiego” jest doskonałą pomocą do realizacji tychcelów.Aleksandra Mika - nauczyciel mianowany wPrzedszkolu Publicznym nr 4 „Tęczowa Kraina” wRybnikustr. 36

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Marek Gryt, Elżbieta KłosekMŁODZI GŁOSUJĄWiosną 2009 roku nauczyciele oraz młodzieżZespołu Szkół Technicznych w WodzisławiuŚląskim wzięli udział w ogólnopolskim projekcie„Młodzi głosują” - Parlament Europejski 2009.Projekt był częścią ogólnopolskiej kampaniispołecznej 7 czerwca, zainicjowanej przez koalicjęorganizacji pozarządowych Fundację CentrumEdukacji Obywatelskiej i Forum ObywatelskiegoRozwoju. Kampania miała na celu zmianę nastawieniaPolaków do wyborów i zachęcenie ich dogłosowania w wyborach do Parlamentu Europejskiegooraz zaangażowanie młodych ludzi w demokratycznewybory i obywatelskie działanie.W kwietniu 2009 nauczycielka przedsiębiorczościw Zespole Szkół Technicznych wWodzisławiu Śląskim, Elżbieta Kłosek, przeglądającstrony Centrum Edukacji Obywatelskiejwww.ceo.org.pl i Forum Obywatelskiego Rozwojuwww.for.org.pl natrafiła na informacje dotycząceogólnopolskiego projektu związanego z nadchodzącymiwyborami do Parlamentu Europejskiegoi postanowiła się do niego włączyć wraz zinnymi nauczycielami. W skład zespołu weszłopięciu nauczycieli: Kinga Węglarz, Krzysztof Witosz,Waldemar Olszewski i Marek Gryt.Z trzech, proponowanych przez organizatoraogólnopolskiego, działań wiodących postanowiliśmyprzeprowadzić dwa – wewnątrzszkolnąsymulację wyborów do Parlamentu Europejskiegooraz happening propagujący ideę uczestniczenia wogólnoeuropejskich wyborach 7 czerwca na rynkunaszego miasta. Głównym celem naszych działańbyło budzenie świadomości obywatelskiej wśróduczniów i mieszkańców naszego miasta, a ponadto:• uświadamianie innym, że frekwencja ma znaczącywpływ na to, ilu posłów będzie reprezentowałonasz region w Parlamencie Europejskim;• zachęcanie uczniów do aktywnego działania;• kształtowanie patriotycznych postaw przezwspólne działanie;• rozwijanie u uczniów umiejętności kluczowychtakich jak: umiejętność pracy w grupie, komunikacji,negocjacji, planowania i organizacjipracy, korzystania z technologii informacyjnej.Naszą współpracę zaczęliśmy od studiowaniainformacji zawartych na stronach portaluCEO, FOR oraz powiązanych z nim witrynach,takich jak strona Pępek Europy – 7 czerwcawww.7czerwca.org.pl.Każdy z nauczycieli biorących udział wprojekcie przeprowadził wśród młodzieży akcjęinformacyjną, której celem było zaangażowanieuczniów w projekt oraz skompletowanie zespołuodpowiedzialnego za opracowanie poszczególnychjego elementów. Efektem akcji było powołanie dożycia trzydziestopięcioosobowej grupy składającejsię z uczniów różnych klas technikum oraz liceum.Podczas kilku spotkań z uczniami opracowaliśmyszczegółowy plan działania obejmującywspomniane akcje wiodące (wewnątrzszkolne wyboryi happening uliczny) oraz szereg pomniejszychakcji towarzyszących, mających na celuposzerzenie wiedzy uczniów na temat Unii Europejskiej,rozwijanie umiejętności pracy zespołowejoraz szeroko pojętą integrację młodzieży naszejszkoły.Pozyskaliśmy z Urzędu Miasta informacjedotyczące inwestycji realizowanych z funduszyunijnych w regionie oraz zgromadziliśmy, wykorzystującm.in. internet, najistotniejsze informacje oParlamencie Europejskim i Unii Europejskiej, byna ich podstawie opracować postery informacyjneoraz plakaty propagujące ideę uczestniczenia wwyborach.Ochotnicy zadbali o rekwizyty i materiałypotrzebne podczas happeningu (płótno w kolorzeniebieskim, stolik, namiot ogrodowy, laptop, itd.),ustaliliśmy także, że wszystkie osoby uczestniczącew akcji ubrane będę w barwy skojarzone z UniąEuropejską (żółty i niebieski), a jedna z grup podczashappeningu przeprowadzi ankietę opracowanąprzez opiekunów.Uczniowie podzieleni zostali na kilkuosobowegrupy odpowiedzialne za realizację konkretnychelementów projektu.Na jednym ze spotkań z młodzieżą ustalonyzostał skład komisji wyborczej, w której znaleźlisię przedstawiciele klas pierwszych, drugich itrzecich. Głosowanie należało przeprowadzić odpowiedniowcześnie, gdyż dane członków komisjibyły niezbędne do rejestracji naszej szkoły na stronachCEO.W kilka tygodni po wypełnieniu zgłoszeniado naszej szkoły dotarły paczki przesłane przezorganizatora akcji ogólnopolskiej, zawierającem.in.: plakaty, koszulki, ulotki i wlepki promującemłodzieżowe wybory oraz zachęcające do uczestnictwaw wyborach powszechnych.Wyznaczona grupa uczniów odwiedziłaUrząd Miasta w Wodzisławiu Śląskim, gdzie uzyskałainformacje na temat projektów finansowanychstr. 37

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009bądź współfinansowanych przez Unię Europejskąw naszym regionie.Poświęcając swój wolny czas, uczenniceklasy pierwszej wyruszyły wraz z opiekunem wmiasto, by z aparatami w ręku udokumentować, jakwiele zawdzięczamy środkom płynącym z Unii.Fotografie oraz sprawdzone i odpowiednio opracowaneprzez jednego z opiekunów dane posłużyłydo przygotowania plakatów informacyjnych, którewykorzystane zostały podczas szkolnych wyborówi akcji happeningowej na rynku.Uczniowie wraz z opiekunami, wykorzystującm.in. materiały pomocnicze zamieszczone nastronie CEO, przygotowali informacje na tematstruktur i funkcjonowania Parlamentu Europejskiegooraz zaprojektowali tablice zachęcające doudziału w wyborach. Tablice zostały profesjonalniewydrukowane i umieszczone w specjalnych witrynachoraz na sztalugach.Zarówno wybory, jak i happening postanowiliśmyprzeprowadzić w tym samym dniu, tak, byodbyły się one możliwie blisko wyborów ogólnoeuropejskich,a jednocześnie, by nasza aktywnośćnie dezorganizowała pracy szkoły w okresie poprzedzającymklasyfikację końcową. Zgodnie zdecydowaliśmy,że najlepszym terminem dla naszychdziałań będzie dzień 1 czerwca.Na kilka dni przed planowanymi akcjamiodbyło się ostatnie spotkanie całego zespołu z opiekunami.Wspólnie omówiliśmy szczegóły i wszelkieniejasności związane z podziałem zadań i obowiązkówposzczególnych grup.1 czerwca - na godzinę przed rozpoczęciemwewnątrzszkolnych wyborów - wszystkie grupyzjawiły się w komplecie we wskazanym miejscu,by pobrać koszulki przysłane przez organizatoraoraz gadżety i materiały niezbędne do zorganizowaniastanowiska wyborczego.O godzinie 8:00 na korytarzu głównympowstał punkt wyborczy - uczniowie rozwiesiliprzygotowane wcześniej materiały (plakaty i rolapy),na których umieszczono informacje dotyczącefunkcjonowania Parlamentu Europejskiego, inwestycjifinansowanych bądź współfinansowanychw powiecie wodzisławskim z funduszy unijnych,podstawowe informacje na temat Unii Europejskiejoraz materiały przysłane przez pomysłodawcę iorganizatora akcji. Część planszy z materiałamiinformacyjnymi posłużyła za parawan rozdzielającystoliki do głosowania. Za stołem przykrytympłótnem z żółtymi gwiazdkami zasiedli, czuwającynad porządkiem wyborów, członkowie komisji wyborczej.Głosujący pojawiali się przed stolikiemgrupowo. Osoby do tego powołane, rozdawały przyurnie (umieszczonej na stole obok komisji) kartydo głosowania (wzór pobraliśmy ze strony organizatora- koordynatorzy przygotowali formularze dlawszystkich okręgów wyborczych). Do godziny11:00 głosy oddało 82% młodzieży obecnej tegodnia w szkole.O godzinie 10:00 zespół uczniów zaangażowanychw realizację projektu „Młodzi głosują”podzielony został na trzy grupy. Pierwsza (członkowiekomisji wyborczej oraz osoby odpowiedzialneza stanowisko wyborcze) pozostała wszkole, by podliczyć głosy i spisać protokół wyborczy.Uczniowie i nauczyciele odpowiedzialni zaprzygotowanie stoiska na rynku, zajęli się pakowaniemplansz, posterów, gadżetów, stolika, namiotui reszty sprzętu, by udać się odpowiednio wcześniena rynek i przygotować przestrzeń na potrzeby akcji.Ostatnia, najliczniejsza grupa, przemaszerowaławraz z opiekunami w głośnym i radosnym pochodziena rynek Wodzisławia Śląskiego, gdzie odbyłsię happening uliczny podsumowujący akcję.Na rynku ustawiliśmy duży namiot ogrodowy,pod którym zainstalowaliśmy stanowiskokomputerowe, gdzie mieszkańcy - informowaniprzez młodzież o celu akcji - mogli zarejestrowaćsię na stronie Koalicji Na Rzecz Gromadnego U-działu w Eurowyborach i tym samym zwiększyćszansę na przesunięcie „pępka Europy” do WodzisławiaŚląskiego (Pępkiem Europy miała zostaćgmina o najwyższej frekwencji wyborczej, do wyborówjednak każdy mógł uczestniczyć w zabawieprzesuwania pępka po mapie, poprzez zdeklarowaniewoli uczestniczenia w wyborach i rejestrację nastronie www.7czerwca.org.pl.Wokół namiotu rozstawione zostały plakatyi rolapy propagujące ideę uczestnictwa w wyborachdo Parlamentu Europejskiego oraz przedstawiająceopracowane przez uczniów i nauczycieli ZST danena temat inwestycji i dotacji unijnych w powieciewodzisławskim. Przed nimi na płycie rynku rozłożyliśmyniebieskie płótno o długości 10 metróworaz plastikowe talerze z żółtą farbą, aby najmłodsiwodzisławianie również mogli uczestniczyć w naszymprzedsięwzięciu. Dzieci bardzo chętnie odciskałyna materiale dłonie zanurzone uprzednio wżółtej farbie, nagradzane były za to niebieskimi iżółtymi balonikami oraz cukierkami. Dodatkowąatrakcją było odciskanie na rękach chętnych osóbpieczątek, przedstawiających „pępek Europy” i rozdawanieróżnego rodzaju gadżetów, takich jak:smycze w kolorach Unii Europejskiej, karty do gryczy maskotki. Gadżety te pozyskaliśmy od fundacjiFOR i CEO.Podczas happeningu po płycie rynku krążyłydwójki uczniowskie rozdające nalepki z hasłemakcji oraz zapraszające przechodniów dowzięcia udziału w ankiecie opracowanej przez o-piekunów, badającej nastawianie mieszkańcówstr. 38

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Wodzisławia Śląskiego do Unii Europejskiej (poopracowaniu wyników ankiety okazało się, że choćzdecydowana większość przepytanych mieszkańcówWodzisławia Śląskiego zadowolona jest zprzystąpienia Polski do Unii Europejskiej, to ponadpołowa respondowanych nie zamierza uczestniczyćw wyborach do Parlamentu Europejskiego. Ponadpołowa nie cieszy się także z wprowadzenia wspólnejwaluty euro, które czeka nas niebawem).W tym samym czasie grupa uczniów odwiedzałasklepy na rynku i w uliczkach do niegoprzylegających, wyklejając, po uzyskaniu zgodywłaścicieli, sklepowe witryny plakatami propagującymiudział w wyborach 7 czerwca.Na przeprowadzenie akcji zgodę wyraziłUrząd Miasta, a o naszej obecności na rynku powiadomionazostała Policja oraz Straż Miejska.Strażnicy Miejscy czuwali nad bezpieczeństwemnaszego przedsięwzięcia i patrolowali okolicegłównego placu miasta od momentu, gdy pierwszyuczeń postawił stopę na płycie rynku, aż do zakończeniahappeningu.Każda szkoła, która zgłosiła swój udział wakcji „Młodzi głosują 2009”, rejestrując się drogąelektroniczną, zobowiązała się tym samym do relacjonowaniapodejmowanych działań na stronachCEO. Nasze zdjęcia oraz sprawozdania spotkały sięz uznaniem ogólnopolskich koordynatorów akcji, wzwiązku z czym uczniowie Zespołu Szkół Technicznychw Wodzisławiu Śląskim zostali zaproszenido Warszawy na prezentację efektów pracy zespołuoraz konferencję z udziałem ekspertów.Marek Gryt – polonista w Zespole Szkół Technicznychw Wodzisławiu ŚląskimElżbieta Kłosek - nauczycielka przedsiębiorczościw Zespole Szkół Technicznych w WodzisławiuŚląskimRODNiIP “WOM” w Rybnikuproponuje zajęcia na następujących kursach:• Podstawy gry w szachy w edukacji wczesnoszkolnej.(Projekt objęty patronatem MEN).• Pierwsza pomoc medyczna zgodnie z najnowszymistandardami ERC.Szczegółowa oferta edukacyjna dostępnana naszej stronie www.wom.edu.plstr. 39

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Eugeniusz SzymikCO NOWEGO W PODRĘCZNIKACH„NASZ WSPÓLNY ŚWIAT” ?Współczesna młodzież to pokolenie dobyInternetu, wychowane na podręcznikach zachodnioeuropejskich,np. anglosaskich i obcujące niemalżena co dzień z językiem angielskim. Mając nauwadze jej preferencje, autorzy podręczników pt.„Nasz wspólny świat” zadbali o to, by dobór treścizostał podporządkowany potrzebom i zainteresowaniomnastolatków oraz ich sposobom myślenia.Podręczniki Wydawnictwa EdukacyjnegoWiking dla klasy pierwszej - autorstwa Joanny Konowalskiej,Sławomira Matei i Iwony Mokrzanskładają się z dwóch części: kształcenie literacko -kulturowe oraz kształcenie językowe), 1 integralnieze sobą połączonych tematycznie (np. teksty przeznaczonedo analizy językowej w klasie pierwszejpochodzą z mitologii, Biblii, czyli tekstów kulturyzamieszczonych w podręczniku do kształcenia literacko- kulturowego). Koncepcja kształcenia językowegostanowi zatem część kształcenia literackiego.I to niezwykle interesujące połączenie dowodzio nowości podręcznika. Dotychczas teksty językowebyły przypadkowo dobierane do teorii, tzn.ilustrowały z góry założone tezy, bez korelacji zrzeczywistością językową bliską nastolatkom (byłysztywne, opierały się na frazesach, formułkach),stąd też nie wywoływały zainteresowania u ucznia inie poszerzały jego ogólnej wiedzy. Natomiastautorzy podręczników do kształcenia językowegodla klasy pierwszej oddziałują na młodego czytelnikapodwójnie i równolegle, tzn. kształcąc sprawnośćjęzykową, równocześnie wzbogacają jego intelekt.Walorem podręczników do kształceniajęzykowego jest naturalne przyswajanie wiedzy iumiejętności językowych, bez pamięciowegoprzyswajania reguł gramatycznych, dlatego teżwiedza gramatyczna została w nich ściśle podporządkowanawyrabianiu praktycznych umiejętnościjęzykowych, przydatnych w mówieniu i pisaniu.W moich spostrzeżeniach główny naciskkładę na podręczniki do kształcenia językowego,natomiast marginalnie traktuję podręczniki dokształcenia literacko – kulturowego, bowiem nieodbiegają one od bogatej gamy podręczników, oferowanejprzez inne wydawnictwa. 2 Układ materiałuw omawianym podręczniku dla klasy pierwszejzawiera cztery rozdziały, w których pojawiają sięzadania wielokrotnie przeplatane definicjami i graficzniewyodrębnionymi uwagami teoretycznymi.Teoria jest ograniczona do niezbędnych pojęć, natomiastzaproponowane zadania są rozbudowane istanowią zasadniczą część podręcznika, a zatemkształcą samodzielne dochodzenie do wiedzy. Zadaniapolegają na wypełnianiu tabelek, układaniurozsypanek itp. Wiedza przyswajana jest w sposóbnaturalny, a nacisk położony został na umiejętnościi sprawność językową ucznia.Warto dodać, iż ciekawe i intrygujące sątytuły niektórych rozdziałów, np. „Nie rzucać słówna wiatr”. Ponadto, tekst wzbogacony został interesującąikonografią – zastosowano reprodukcję malarstwa.Uczeń, opisując obraz, wykonuje nakazanećwiczenia językowe, np. wypisuje czasowniki (nas. 63 obraz Piotra Bruegla (młodszego) służy dowyszukiwania czasowników), co wzmacnia nietylko jego odbiór intelektualny, ale i wrażliwośćestetyczną (podwójne działanie na dwie sfery:umysł i zmysły). Zadania i ćwiczenia, powiązane zilustracjami (ilustracje dotyczą nie tylko malarstwa,ale i sytuacji życiowych, często dowcipnie ujętych),stanowią nowość na rynku wydawniczym iwydają się być największą zaletą książki, bowiemzrywają z nudą gramatyczną. Mocną stroną tegopodręcznika jest również atrakcyjna szata graficzna.W podręczniku, w ostatnim rozdziale, czytelnikznajdzie ciekawe formy zamknięte wypowiedzi,np. opis, opowiadanie, charakterystykę,1J. Konowalska, S. Mateja, Nasz wspólny świat. Podręcznik do kształcenia literacko – kulturowego dla klasy pierwszej gimnazjum,Wydawnictwa Edukacyjne Wiking, Wrocław 2009; J. Konowalska, S. Mateja, I. Mokrzan, Nasz wspólny świat. Podręcznik dokształcenia językowego dla klasy pierwszej gimnazjum, Wydawnictwa Edukacyjne Wiking, Wrocław 2009.2Przykładowo wymieńmy niektóre z nowo wydanych podręczników, podając tytuł, autorów i wydawnictwo: Przygoda z czytaniem.Podręcznik do kształcenia literacko – kulturowego dla klasy 1 gimnazjum (J. Detka, M. Jas, Wydawnictwo „Mac” S.A.), Skarb wsłowa zaklęty. Kształcenie literackie i kulturowe. Podręcznik dla klasy pierwszej gimnazjum (A. Cabak, A. Nocuń, WydawnictwaSzkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna), Świat w słowach i obrazach 2. Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego dlaklasy pierwszej gimnazjum (W. Bobiński, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna), Rozwinąć skrzydła. Język polski.Kształcenie kulturowe, Część 1 i 2 (T. Michałkiewicz, Prószyński i S – ka), Język ojczysty 2. Podręcznik do kształcenia językowegodla klasy pierwszej gimnazjum (K. Orłowa, H. Synowiec, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna).str. 40

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009wywiad, rozprawkę (poszerzają one wiedzęjęzykową ucznia, a zarazem kształcą jego sprawnośćstyli-styczną), jak również ćwiczenia użytkowe,np. pisanie zaproszeń, ogłoszeń, listów inajciekawszą rzecz – szukanie w Internecie numerówkonta i wypełnianie przekazu pocztowego.W ten sposób trafia się w zainteresowaniamłodzieży, która na co dzień korzysta z Internetu.Rubryka „To warto wiedzieć” dotyczy regułpoprawnościowych, w której zawarte zostałyżyczliwe porady, dotyczące unikania błędów w językupotocznym (uczeń dostrzega w ten sposóbskuteczność porad i nie lęka się śmieszności).W swojej wypowiedzi większą uwagę skupiłemwprawdzie na rozważaniach dotyczącychnowoczesnych koncepcji zawartych w podręcznikachdo kształcenia językowego, sądzę jednak, żewarto również poświęcić kilka zdań na krótkieomówienie podręczników do kształcenia literacko– kulturowego.Podręczniki do kształcenia literacko – kulturowegostanowią propedeutyczny wstęp do uczenialiteratury w liceum i przygotowują zarazem doprzyszłej, pogłębionej lektury (połączenie tekstóww motywy, np. Odysa czy Ikara stanowi podstawędo przyszłego opracowywania toposów w liceum).Przykładowo podręcznik dla klasy pierwszej zawieratrzy części: antologię tekstów kultury (tekstydawne i współczesne, skorelowane ze sobą), obudowędydaktyczną (pytania, polecenia, zadania) iczęść informacyjną (biogramy, definicje, terminy).Terminy zamieszczone na końcu każdegorozdziału zawierają wprawdzie syntezę przedstawionychw nim informacji i definicje ważnychpojęć teoretycznoliterackich oraz językoznawczych,jednakże wydają się, niestety, czasem zbytliczne i szczegółowe oraz nużące, można by je byłoograniczyć ilościowo do najważniejszych pojęć, bodzisiaj encyklopedyzm jest niepotrzebny. Wkażdym rozdziale, poświęconym jednemu zagadnieniu,znalazły się teksty literatury i kulturypowiązane tematycznie.Dobór tekstów oparty jest na kanonieklasyki światowej (mitologia, Biblia i tekstyśredniowieczne), z uwzględnieniem poziomu intelektualnegotrzynastoletniego odbiorcy. Wybranofragmenty interesujące młodego czytelnika, np.powstanie świata, dzieje i przygody bohaterów (np.Odys, bohater „powieści przygodowej, podróżniczej”),legendy arturiańskie, znane młodzieży zfilmów, np. o świętym Graalu.Najciekawszą partię stanowi zestaw tekstówdotyczących olimpiady greckiej (sportowezainteresowania współczesnych uczniów są oczywiste),a teksty o miłości, np. Heloiza i Abelardwywołają zainteresowanie obu płci.Mankamentem niektórych zamieszczonych tekstówjest ich objętość (są za długie i wymagają skrótów).Szkoda, że niektóre teksty są zbyt trudne i niezostały poprzedzone nagłówkiem: Dla ambitnych,np. wiersze Szymborskiej czy Miłosza. Ale nauczycielmoże dokonać własnego wyboru i pominąćte teksty.Uważna lektura tekstów zawartych w antologiipozwala wysunąć wniosek, że zbyt szerokijest rozdział „Twórca i sława”, można go ograniczyćdo motywu exegi monumentum. Natomiastuwagi o warsztacie pisarskim są dla trzynastolatkanudne i zbyteczne, a tajemnice warsztatu poetyckiego– obce i niedostępne (s. 173 - 190).Nie ulega jednak wątpliwości, iż ciekawesą teksty Stachury, Okudżawy (młodzież interesujesię stroną muzyczną bardziej niż literaturą).Baśniowość i legendarność średniowieczauwypuklona w tekstach zachęca do lektury. Nauwagę zasługuje fakt, że dział dotyczący średniowieczazostał wzbogacony o legendy słowiańskie ikroniki, skorelowane z historią. Uczeń nie napotykana barierę językową, gdyż pominięto analizęarchaicznego języka, np. Bogurodzicy (analiza odbędziesię w liceum). W ten sposób wychowanekzaznajamia się po raz pierwszy z tekstami średniowiecznymi,które będą omawiane bardziej szczegółowow liceum.Ostatni rozdział dotyczy mediów, zaśszczególnie ciekawe wydają się informacje o Internecie(magnes dla uczniów!).Założeniem autorów podręcznika byłokształcenie odbioru świata również przez pryzmatfilozofii, malarstwa, muzyki, rzeźby i filmu, toteżobok tekstów literackich znalazły się teksty filozoficzne(niektóre wydają się być bardzo interesujące,np. Gaardner Świat Zofii – ulubiona książkamądrych nastolatków). Warstwę wizualną podręcznikado kształcenia literacko – kulturowego tworząreprodukcje obrazów, fotografie rzeźb (np. muzeumw Luwrze), pomysłowo połączone z tekstemwerbalnym. Ułatwiają one rozumienie tekstu ikształcą wrażliwość estetyczną i intelektualną wychowanka,bo są rodzajem komentarza do literatury.Po każdym tekście pojawiają się poleceniado wykonania pewnych zadań. Stanowią one przedłużeniepracy lekcyjnej, inspirują do dalszychprzemyśleń, zwracają uwagę na najciekawsze sformułowania(analiza trudnych cytatów itp.), a tymsamym zmuszają do uważnej lektury i głębokiegomyślenia. Konkludując, można stwierdzić, że warstwaćwiczeniowa stanowi jedną z głównych zalettego podręcznika.Inspiracją do działań twórczych ucznia sązawarte w podręczniku ciekawe polecenia wyko-str. 41

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009nywania rysunków, plakatów, konkursów, scenekdramatycznych. Te działania pozawerbalne mogąbyć świetnym przykładem korelacji literatury z innymidziedzinami kultury.Nowością jest wprowadzenie przy każdymzagadnieniu hasła „To warto wiedzieć”, zawierającegociekawostki, wzbogacającego wiedzę (np.przy „Ikarze” informacje o balonach). Ciekawostkiłączą dawną wiedzę z dzisiejszym punktem widzeniai to stanowi cenną koncepcję całego podręcznika(dwutorowe widzenie – dawne i współczesne).Człowiek współczesny patrzy na tradycję i w tensposób staje się ona mu bliska.Reasumując, należy podkreślić, iż mamydo czynienia z wartościową publikacją, wykraczającąpoza dotychczasową praktykę szkolną, opartąna interesujących tekstach, uczącą samodzielnegomyślenia i wprowadzającą ucznia w świat tradycjikultury.Kolejnym walorem podręcznika jest odwoływaniesię do dzisiejszych doświadczeń trzynastolatków,czyli zręczne łączenie tradycji zewspółczesnością.dr Eugeniusz Szymik - Akademia Humanistyczno -Ekonomiczna w ŁodziRODNiIP “WOM” w Rybnikuproponuje zajęcia na następujących kursach:• Dysleksja w świetle nowoczesnych technik uczenia.Modelowy System Profilaktyki…• Komiks jako metoda aktywizująca w nauczaniu przedmiotówekonomicznych.Szczegółowa oferta edukacyjna dostępnana naszej stronie www.wom.edu.plstr. 42

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Norbert NiestolikDĄB W EDUKACJI SZKOLNEJWspółczesna polska szkoły boryka się zlicznymi problemami. Nauczyciele i dyrektorzyzadają sobie pytania: Jak uczyć i wychowywać? Couczynić, aby stać się nauczycielem spełnionym?Jak stworzyć szkołę o wyraźnym i czytelnym obliczu?W jaki sposób innowacyjność w nauczaniu iwychowaniu wpływa na jakość edukacji w szkole?Często w tzw. slangu młodzieżowymsłyszymy powiedzenia: „na drzewo”, „chyba urwałsię z drzewa”. Mają one wyraźnie pejoratywnywydźwięk. Czy możliwe jest więc zastosowanie wedukacji szkolnej nieco przewrotnego określenia„wychowanie i nauczanie na drzewie”? Poniżejprezentuję efekty pracy wychowawczej związanej zprojektem „Dąb w edukacji szkolnej”, który zostałzrealizowany w Gimnazjum im. księdza Walentegow Jankowicach.Dąb jest drzewem, rzadziej wysokimkrzewem, należącym do rodziny bukowatych.Występuje prawie wyłącznie na półkuli północnej.W Polsce rozróżniamy kilka gatunków dębu: szypułkowy,bezszypułkowy, błotny, burgundzki,czerwony, omszony. Pierwotne ludy Europywierzyły, że w dębach znajdują się przybytki bóstw.Starożytni Grecy i Rzymianie uznawali dęby zasiedzibę Zeusa i Jowisza, plemiona germańskiepoświęcały dąb bogu burz, zaś Słowianie Perunowi.Celtowie i Słowianie lokalizowali swojemiejsca kultowe w otoczeniu okazałych i starychdębów. W Starym Testamencie Abraham siedziałpod dębami Mamre. Wygląd dębu pomagałludziom w przepowiadaniu pogody i urodzaju.Jemioły rosnące na dębach stanowiły talizmany.Dąb jest synonimem długowieczności, okazałości,twardości, siły, szlachetności, dostojeństwa, majestatu,zdrowia i sławy. Motyw dębu, szczególniegałązek i żołędzi, występuje w herbach rycerskich,królewskich, w emblematach mundurowych,szczególnie germańskich. Dęby otaczano wielkimszacunkiem. Wiązano je z legendami o sławnychludziach np. o Władysławie Jagielle, KazimierzuWielkim, opisywano je w literaturze ludowej iczczono w pieśniach jako drzewo opiekuńcze. Dąbto także imię męskie. Dnia 4 kwietnia 2007 rokuNaczelny Sąd Administracyjny rozstrzygnął kwestięmożliwości nadania takiego imienia, jako drugiego,dziecku.Patrząc na najwspanialsze dęby Europy,Polski czy Górnego Śląska nie możemy oprzeć siępodziwowi nad ich pięknem, wielkością imistycyzmem. Do najbardziej znanych spośróddębów europejskich należą: Carbayon de Valentin,który rośnie w Tineo w Hiszpanii, Shobdon Oak zShobdon, Herefordshire w Anglii, Starkste Eiche InIvenack w Yvenack w Niemczech. Ekebyhov Ekenrośnie w miejscowości Ekebyhov na południowyzachód od Sztokholmu a Tausendjährige Eiche wmiejscowości Nagel w Bawarii w Niemczech.Dikke Boom to największy dąb w Holandii z około1767 roku. Kevill Eken rośnie z Rumskulla wSzwecji, Gros-Chene w Liernu w Belgii, OlafPalmes Eken w pobliżu Sztokholmu w Szwecji,Königseiche w Volkenroda w Niemczech. MajorOak możemy podziwiać w Nottingham Forest wAnglii w lasach Sherwood niedaleko Nottinghamshire.Łączy się go z legendą o Robin Hoodzie.Valdemarsegen rośnie w Ostfalster w Danii, Chenede Socquentot we Francji w Beauval en Caux wNormandii. Majesty, the Fredville Oak tonajbardziej imponujące drzewo w Wielkiej Brytanii.Dąb Królowej Elżbiety „The Queen ElizabethOak” podziwiamy w Cowdray Park koło Midhurst.Brur-oak rośnie w Norwegii, dęby „Drzewo Arpada”z Hedervar i „Drzewo Erkla” z Gyula naWęgrzech.W Polsce możemy podziwiać: dąbBażyńskiego rosnący w miejscowości Kodyn nadZalewem Wiślanym, dąb Bolesław, który rośnie wLesie Kołobrzeskim w gminie Ustronie Morskie iuznawany jest za najstarszy dąb w kraju, dąb Bartekrosnący miedzy Bartkowem a Zagnańskiem wwojewództwie świętokrzyskim uznawany zanajbardziej znany dąb w Polsce, dąb Bogusław X zPuszczy Wkrzańskiej. Dęby: Car, Jagiełło, Kongresowy,Krzyż Południa, Imperator Południa, ImperatorPółnocy, Beczka, Dominator, StrażnikZwierzyńca rosną w Puszczy Białowieskiej. DąbChrobry, podziwiamy w Piotrowicach na terenierezerwatu przyrody Buczyna Szprotawska w BorachDolnośląskich Żołędzie tego drzewa zostałypoświęcone 28 kwietnia 2004 roku w Watykanieprzez papieża Jana Pawła II, następnie wyhodowanew szkółce w Rudach Raciborskich. Pięćsettakich sadzonek rozsadzono w całym kraju dlaupamiętnienia Papieża - Polaka. Dąb Mieszkorośnie z warszawskiej dzielnicy Ursynów, dąb Napoleontrzy kilometry na wschód od Zaboru wpowiecie zielonogórskim, a dęby rogalińskie wewsi Rogalin w gminie Mosina w powieciepoznańskim w województwie wielkopolskim.Najsławniejsze z nich to: Lech, Czech i Rus liczące700 lat.str. 43

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Najpiękniejsze dęby województwaśląskiego możemy podziwiać w: Bieruniu Nowym,Kończycach Wielkich, Markowicach - dzielnicyRaciborza i w Ustroniu. Są one związane z wiktoriąwiedeńską króla Jana III Sobieskiego. Dąb z miejscowościKocierz Moszczenicki upamiętnia bitwękonfederatów z Rosjanami w 1768 roku. Dąb Cysters,który rośnie w Rudach w gminie Kuźnia Raciborskaswoją nazwę wziął od dawnego opactwaCystersów, Bartek z Poręby w powiecie zawierciańskimod zbójnika Bartka. Dąb Partyzanckirosnący w Złotym Potoku związany jest z walkamipowstania styczniowego 1863 roki a w czasie IIwojny światowej w jego koronie znajdował siępunkt obserwacyjny. W Żorach rośnie dąb Maryjnyzwiązany z cudownym ocaleniem kupca AntoniegoKentnowskiego. Dębową ostoję z pobliskich Baranowicnazwano „Śląskim Rogalinem”. W Żytnejrośnie dąb Eliasz, który odrodził się po podpaleniugo przez Rosjan pod koniec II wojny światowej. Wdzielnicy miasta Kalety-Zielona, 3 maja 1938 rokuposadzono dąb dla upamiętnienia rocznicy wydaniaKonstytucji 3 Maja i odzyskania niepodległościprzez Polskę. Starodrzew dębowy rośnie na GórzeSzubienicznej w Wodzisławiu Śląskim.Koncepcja edukacyjna oparta na dębie realizowanajest w Gimnazjum im. Księdza Walentegow Jankowicach od momentu powstania tejplacówki oświatowej, a więc od roku 1999. Składałasię ona z wielu zaplanowanych i zrealizowanychprzedsięwzięć.• Dąb księdza Walentego z 1433 roku – historiai tajemnicaW czasie wojen husyckich w Jankowicach, awłaściwie w nieistniejącej już osadzie Bijasowice,ginie ksiądz o imieniu Walenty. Bohaterskikapłan, nie bacząc na niebezpieczeństwo,śpieszy do chorej kobiety. Przedśmiercią, do której doszło w miejscu zwanymdzisiaj Studzienka, kryje Najświętszy Sakramentw dziupli wiekowego dębu. W tymmiejscu, około roku 1670, hrabia FerdynandLeopold Oppersdorff buduje drewnianykościół. Pod jego ołtarzem mieści się pień tamtegodębu. W edukacji regionalnej prowadzonejw jankowickiej szkole podstawowej i w gimnazjumproces dydaktyczny zawsze zaczyna sięod tego wydarzenia. Jest ono powszechnieznane. Stanowi ważny element budzenia świadomościdzieci i młodzieży oraz miejscowejludności. Na podaniu ludowym o księdzuWalentym i husytach oparto wiele szkolnych ilokalnych inicjatyw.• Ikonografia janowickiego dębu w źródłachhistorycznychNajstarszy wizerunek jankowickiego dębu pochodziz książki księdza WładysławaDługołęckiego „Jankowicka parafia i jej pamiątkiwedług źródeł historycznych i podanialudowego” wydanej w roku 1900 wKrólewskiej Hucie. Wizerunek stał się inspiracjądla zorganizowania kilku konkursówplastycznych, zamieszczono go w licznychpublikacjach i na sztandarze szkoły.• Dąb w herbie gminy ŚwierklanyHerb powstał w roku 1995. Tarcza podzielonejpionowo na dwie równe części w kolorachżółtym i niebieskim. W części żółtej umieszczonoświerk o sześciu gałązkach, co symbolizujesześć wieków wsi Świerklany (1305) wchwili ustalenia herbu. W części niebieskiejumieszczono dąb z siedmioma złotymi liśćmijako symbol siedmiu wieków Jankowic (1223).Symbolika herbu gminy jest znana uczniomjankowickich szkół. Omawiana jest na lekcjachwiedzy o regionie i w ramach realizacji ścieżkiregionalnej.• Gimnazjum im. Księdza Walentego w Jankowicach– sztandar, logo, tarcza szkolna,tablica pamiątkowaWażnym elementem łączącym społecznośćszkolną z jej placówką oświatową są symboletakiej jak: logo, tarcza, sztandar, tablica pamiątkowa.W przypadku Gimnazjum im.Księdza Walentego w Jankowicach nawiązująone do patrona szkoły i najstarszego jankowickiegodębu.• Nowy Dąb Księdza Walentego przy kościeleparafialnym w Jankowicach – pamiątka nadaniaimienia szkole w roku 2002W dniu święta Bożego Ciała roku 2002 nadanoszkole imię księdza Walentego. Jedną z częściuroczystości stanowiło zasadzenie przykościele parafialnym pod wezwaniem BożegoCiała w Jankowicach Dębu Księdza Walentego.Ma on symbolizować trwałość miejscowej legendyi łączyć jankowiczan z patronem miejscowejszkoły.• Szkolny Dąb Księdza Walentego z 2009 roku– w stronę lokalnych wartości: nauka, praca,rodzina, Ojczyzna, KościółZ okazji dziesięciolecia szkoły, przed gimnazjalnączęścią kompleksu oświatowego wJankowicach, ustawiono kolejny Dąb KsiędzaWalentego. Widnieje na nim tablica z pięciomawartościami ważnymi dla społeczności lokalneji kształtowanymi w procesie edukacyjnymuczniom szkoły. Są nimi: nauka, praca, rodzina,Ojczyzna, Kościół. Dąb wykonany technikąpołączenia drewna i metaloplastyki jest oświetlonyw godzinach nocnych.• „Jankowicki Park Pamięci” – dąb jako sym-str. 44

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009bol trwaniaW roku 2009 na placu sąsiadującym ze szkołąotwarto Jankowicki Park Pamięci. Stanowi gosześć dębów wykonanych poprzez połączeniedrewna z metaloplastyką. Przy każdym z nichumieszczono po dwie ławeczki. Na dębachumieszczono tabliczki upamiętniające osobyważne w historii Jankowic: księży, powstańców,nauczycieli, działaczy społecznych.• Hiszpański „Dąb Przyjaźni” – edukacja europejska„Dąb Przyjaźni” został posadzony przed szkołąw roku 2009. Wyhodowano go z żołędzia dęburosnącego na placu szkolnym partnerskiejszkoły z miasta Silleda w hiszpańskiej Galicji.Stanowi pamiątkę jednego z projektów programuSocrates-Comenius realizowanego wewspółpracy polsko – niemiecko - hiszpańskiej,o czym świadczy okolicznościowa tabliczkapamiątkowa.• Dąb w edukacji teatralnejSztuka teatralna „Jankowice Rybnickie podczaswalk husyckich a Kościół katolicki na Śląsku”powstała na podstawie scenariusza podobnej,zagranej w Jankowicach w latach 30-tych XXwieku. Aktorami stali się uczniowie szkoły -członkowie koła teatralnego. Nową sztukęwzbogacono o elementy multimedialne. Projektzrealizowany w roku 2006 nazwano „Teatrłączy pokolenia”. Został on opisany w okolicznościowejpublikacji książkowej wydanejstaraniem Rady Rodziców.• Jan i Michał – jankowickie dęby pomnikiprzyrody – edukacja przyrodniczaStaraniem szkolnego koła biologicznego RadaGminy Świerklany nadała imiona Jan i Michałdwóm najokazalszym dębom szypułkowymrosnącym w Jankowicach przy ulicy Akacjoweji Świerklańskiej. Stało się to w oparciu o UchwalęRady Gminy z dnia 25.04.2002 roku.• Dęby w „Parku Teofila” – projekt szkolnegokoła biologicznegoCzłonkowie koła biologicznego dokonali inwentaryzacjidrzew rosnących w tzw. „ParkuTeofila” w Jankowicach. Opis miejsca wzbogaconoo elementy historyczne i dokumentacjęzdjęciową. Całość ukazała się drukiem w okolicznościowejpublikacji „Parki i ogrody województwaśląskiego”. W „Parku Teofila” rosną23 drzewa objęte statusem pomnika jako wielogatunkowagrupa, w tej liczbie 7 dębów szypułkowych.Największy z nich posiada rozmiary:245 cm obwodu i 20 m wysokości.• Dęby z jankowickiej „Studzienki” – projekt„Ślady Przeszłości”Uczniowie szkoły realizowali w kilku edycjachprojekt „Jankowicka Studzienka-miejsceciekawe, miejsce niezwykłe”. Nawiązywał on,poza warstwą historyczną, do elementówzwiązanych z przyrodą miejsca. Efekty działańuczniów i ich nauczycieli przedstawiano naogólnopolskich spotkaniach w Warszawie.• Dąb jako temat konkursów plastycznych.Najciekawszym projektem był konkursplastyczny „Dąb w edukacji szkolnej”, któregorozstrzygniecie nastąpiło podczas WojewódzkiejKonferencji Naukowej „Nowe horyzontyw szerokim wymiarze rzeczywistości szkolnej”zorganizowanej przez Regionalny OśrodekDoskonalenia Nauczycieli i Informacji Pedagogicznej„WOM” w Rybniku orazStowarzyszenie Korzenie.pl w Rybniku. Wczasie tej konferencji osobom szczególniezasłużonym w dziesięcioletniej historii gimnazjumwręczono nagrody „Złoty Dąb-Przyjaciel Szkoły”. Są to gipsowe odlewyobrazów z symbolem złotego dębu.• Jankowickie dęby w literaturze ludowejSzkoła promowała miejscową poetkę ReginęSobik w wydanym przez Radę Rodziców tomikuwierszy „Jest takie miejsce” oraz płycieCD „W jankowickim lesie”. Szczególnie cennyjest wiersz „Opowieść o starym dymbie” zewspomnianego zbioru. Tomik wzbogacono oscenariusze lekcji opracowane w oparciu otwórczość poetki.• Dąb w materiałach promujących szkołę.Szczególnie cenna inicjatywą wydaje się wydanieserii dziesięciu widokówek promującychKompleks Oświatowy w Jankowicach. Prezentująone między innymi: „Janowicki Park Pamięci”,„Dąb Przyjaźni” oraz dąb z wartościamiważnymi dla miejscowej społeczności.Prezentacja wartości w procesie nauczania iwychowanie wydaje się nieodzownym warunkiemwłaściwej pracy współczesnej szkoły. Stanowiwielkie wyzwanie dla pedagogów. W sytuacji, gdyszkoła jest piękna wizualnie, nowoczesna,uczniowie osiągają wysokie wyniki w egzaminachzewnętrznych czas zainteresować się aksjologiączyli nauką o wartościach. Nadrzędną wartością wedukacji jest rozwój wychowanka, który ma corazlepiej funkcjonować w świecie, posiadać odpowiednizasób wiedzy i umiejętności, być kreatywnymwobec najbliższego otoczenia. Na rozwój wychowankama wpływ jego środowisko rodzinne,podwórkowe, przedszkolne i szkolne, a także wzajemnerelacje pomiędzy tymi środowiskami.Człowiek oprócz zaspokojenia swoich potrzebzwiązanych z życiem codziennym musi reprezentowaćswoim życiem świat wartości. Ukazaniestr. 45

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009człowiekowi tego świata jest jednym z podstawowychzadań szkoły. Świat wartości często„drzemie” w pokładach świadomości młodegopokolenia a zadaniem pedagogów jest jego odkrycie,uświadomienie młodym świata wartości ponadczasowych,ponadregionalnych i lokalnych. Wprzykładzie jankowickim dąb posłużył jako nośnikwartości regionalnych i ogólnoludzkich.Ważnym zadaniem nauczyciela jest tworzeniewarunków rozwoju wychowanka poprzezinterakcję dziecka z rówieśnikami i dorosłymi,wspieranie ucznia poprzez różnorakie działania.Tworzy on sytuacje i okazje do samodzielnegogromadzenia przez uczniów różnorakich doświadczeń,udziela wsparcia, organizuje i kieruje zmianamirozwojowymi poprzez innowacyjnośćprocesu nauczania i wychowania. Warunki takiegorozwoju spełnia jankowicki projekt pt. „Dąb wedukacji”.Edukacja, a więc szeroko pojęte uczenie inauczanie oraz wychowanie młodego pokolenia niemoże być zastygłym, nudnym, skostniałym przekazywaniemwiedzy i wartości wychowawczych.Działania pedagogów muszą być nowatorskie,trafione w gusta młodych ludzi.Ukazanie młodym świata wartości orazinnowacyjność w oświacie są możliwe na wszystkichpoziomach edukacji, na poszczególnychprzedmiotach nauczanych w szkole oraz na zajęciachpozalekcyjnych. Tego zadania powinnipodjąć się wszyscy pedagodzy. Istnieje wielośćrozwiązań w tym zakresie. Ich skuteczność zależyjednak w największym stopniu od samych nauczycieli,którzy muszą mieć pomysł i chęci do jegorealizacji. Warunkiem sukcesu jest także innowacyjnośćnauczycieli.Wartości stanowiących inspirację dla tegotypu działań nauczycielskich najlepiej szukaćblisko siebie, w lokalnym świecie, gdyż są onewtedy najbliższe, swojskie i własne. Motywemprzewodnim może być jakiś przedmiot, zjawisko,osoba. Dla społeczności gimnazjalnej w Jankowicachstał się nim dąb.Program uczenia wartości ułożony wokółkogoś lub czegoś musi być spójny, czytelny, dalekosiężny.Jego realizacja spowoduje, że młodziludzie będą lepsi, przepojeni uczuciem, związani zeświatem swojej Ojczyzny wielkiej, małej i europejskimdomem, a o to chodzi współczesnympedagogom. Przykład jankowicki dowodzi, że zdębem można wyjść do Europy, szukać wspólnychcech w inności różnych na pozór narodów.Realizacja takich zadań może także daćwiele radości samym nauczycielom. Być możezyskają oni uznanie, na pewno pamięć pokoleń,spełnią misję, jaką powinni pełnić w swoim środowiskulokalnym. Pozostawią swój czytelny śladw świadomości młodego pokolenia, a jeżeli ichdziałania były na to ukierunkowane, również wkrajobrazie kulturowym naszych miast i wsi. Mogątakże być bodźcem do realizacji kolejnych zadań.W Jankowicach dąb rodzi i będzie rodził kolejnepomysły edukacyjne.Prezentowany materiał prowadzi do kilkuwniosków końcowych:• Koncepcja edukacyjne, w której edukacja i wychowanieopiera się na dębie, jest projektemunikalnym, innowacyjnym i autorskim zastosowanymw jankowickim gimnazjum;• Realizuje ją grupa nauczycieli pracujących wtej szkole i uczących różnych przedmiotóworaz realizujących różne autorskie pomysły;• Projekt realizowany jest od dziesięciu lat ibędzie kontynuowany;• Skuteczność realizacji projektu jest trudnomierzalna w sferze wartości zaszczepionychuczniom szkoły, lecz pozostawiła wiele materialnychwartości, które będą służyły kolejnymrocznikom uczniów szkoły jako pamiątkadziałań nauczycieli i ich dawnych wychowanków;• Jankowickie dęby mają dać naszym uczniompoczucie uznania i podziwu dla: długowieczności,twardości, siły, szlachetności, dostojeństwa,majestatu, zdrowia i sławy. Należypostawić pytanie: jak można nie wykorzystaćtakiego drzewa w edukacji szkolnej?• Jankowickie dęby uczą miejscową młodzieżmiłości do stron rodzinnych, poszanowania dlapięknych opowieści z przeszłości, troski o jutro„Małej Ojczyzny” budowanej w oparciu odawne i tworzone obecnie ślady w krajobraziekulturowym wsi. Dzięki projektowi dąb stał sięsymbolem wsi. Okazuje się, że z dużymi sukcesamimożna uczyć i wychowywać „na drzewie”.dr Norbert Niestolik - pracuje w Gimnazjum im.Księdza Walentego w Jankowicach oraz na AkademiiHumanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi naWydziale Zamiejscowym w Wodzisławiu Śląskimstr. 46

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009TURYSTYKA I KRAJOZNAWSTWO W GIMNAZJUMEwa GatnarNaturalna dociekliwość i dynamizm młodzieżyw wieku 13 – 16 lat aż „proszą się”, byprzełożyć je na jakiś konkretny cel. Dlatego też odsześciu lat kieruję aktywność gimnazjalistów wstronę świadomej turystyki. Świadomej – to znaczyuprawianej z przygotowaniem, zarówno merytorycznym,jak i organizacyjnym. W tym celu latem2003 roku napisałam Program wychowawczy dlauczniów gimnazjum z oddziałami dwujęzycznymiwspomagany oddziaływaniami turystyczno-krajoznawczymi,którego realizację rozpoczęłam w klasieI B nowo powstałego Gimnazjum z OddziałamiDwujęzycznymi w Zespole Szkół im. PowstańcówŚląskich w Rybniku. W sierpniu 2006 roku programten został dostosowany do potrzeb nowegozespołu klasowego i uzupełniony o Program nauczaniajęzyka angielskiego dla Gimnazjum z OddziałamiDwujęzycznymi, zawierający elementyrealioznawstwa, zintegrowany z programem wychowawczymi oddziaływaniami turystycznokrajoznawczymi.We wrześniu 2009 roku objęłamopieką wychowawczą kolejny – trzeci już – zespółklasowy, z którym także zaczęłam realizowaćwyżej wymienione programy.Wycieczki, które są integralnym elementemprogramu, zawsze przygotowywałam samodzielnie,bez pośrednictwa biur podróży. Planuję je tak, byobok walorów przyrodniczo-rekreacyjnych, zapewnićwychowankom ciekawy kontakt z wytworamikultury materialnej danego rejonu oraz pobudzićich do refleksji historycznej. Każdy z wyjazdówwprowadza też problemy wielodyscyplinarne,wyszczególnione w programach poszczególnychwycieczek.Istotą komponentu turystyczno-krajoznawczegow Programie wychowawczym jestzałożenie, iż każda wycieczka szkolna to nie tylkoczas odpoczynku od zajęć lekcyjnych, lecz nowaważna sytuacja dydaktyczno-wychowawcza. Wprzypadku wycieczki wielodniowej realizacja tegozałożenia rozpoczyna się nie w momencie wsiadaniado pociągu czy autokaru, lecz o wiele wcześniej– w klasie, bibliotece, pracowni internetowej czydomu ucznia, gdzie młodzi ludzie poszukują iprzetwarzają informacje na temat miejsc, obiektówi problemów związanych z wycieczką. Jednym znajważniejszych ogniw na tym etapie jest lekcjawychowawcza (lub ich cykl), w czasie którejuczniowie prezentują zdobyte materiały w formiekonkursów międzygrupowych, wystawy prac plastycznych,opowiadania legend i podań związanychz odwiedzanym rejonem, przedstawiania wydarzeńhistorycznych na osi czasu itp. Właściwa wycieczka,starannie zaplanowana i przygotowana, jest praktycznympotwierdzeniem wcześniej uzyskanychwiadomości, połączonym z odpoczynkiem w pięknymotoczeniu w zgranej grupie osób. Po powrocieuczniowie uczestniczą w konkursach, wystawachzdjęć, prób malarskich (np. plenerowych) czy różnychwytworów tekstowo-graficznych. Często są toprace angielsko lub dwujęzycznych, które mógłbyzachęcić obcokrajowców do odwiedzenia danegozakątka naszego kraju.Spośród organizowanych dla moich klaslicznych wycieczek jednodniowych, są też wyjazdyrekreacyjno-sportowe, turystyczno-krajoznawcze,jak również wycieczki przedmiotowe. Te ostatnie –związane z różnymi dyscyplinami wiedzy –stanowią swoiste lekcje w terenie. Ich przygotowaniem,wykorzystaniem merytorycznym i podsumowaniem– obok wychowawcy klasy – zajmująsię także na swych lekcjach nauczyciele uczącydanych przedmiotów. Niektóre z tych wyjazdów sąteż wspaniałą okazją do edukacji regionalnej.Na tej podstawie można sporządzić zestawienieoczekiwanych efektów realizacji załączonegoProgramu wychowawczego, a w szczególnościjego komponentu turystyczno-krajoznawczego:1. Zainteresowanie młodzieży czynną turystyką(w tym górską);2. Uwrażliwienie na piękno ojczystej przyrody ipotrzebę jej ochrony;3. Pogłębienie wiedzy o walorach turystycznychnaszego kraju;4. Uświadomienie odwiecznej obecności Polskiw kręgu kultury europejskiej;5. Zaznajomienie z najwartościowszymi skarbaminaszego regionu (małej ojczyzny);6. Przygotowanie do świadomego zwiedzaniaprzez wcześniejsze poszukiwanie informacjio odwiedzanych terenach i obiektach;7. Wyrobienie kompleksowego spojrzenia naróżnorodne elementy odwiedzanych rejonów(przyrodnicze, geograficzne, historyczne, etnograficzne,przemysłowe etc.);8. Korzystanie z różnych źródeł informacji, wtym użycie mapy w terenie;9. Doskonalenie umiejętności opracowywania iprzetwarzania informacji;10. Kształcenie zdolności podsumowywania,relacjonowania i prezentacji efektów swychstr. 47

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009poszukiwań i wrażeń;11. Integracja międzyprzedmiotowa w praktyce;12. Zdobycie motywacji do poszukiwania informacjii poszerzania wiedzy;13. Wyrobienie efektywnych strategii uczeniasię, w tym: języka angielskiego;14. Osiągnięcie optymalnych wyników nauczania.Program wychowawczy dla GimnazjumDwujęzycznego nr 17 w Zespole Szkół nr 1 im.Powstańców Śląskich w Rybniku wspomagany oddziaływaniamiturystyczno-krajoznawczymiZałożenia ogólneNiniejszy Program wychowawczy powstałz myślą o pierwszym roczniku Gimnazjum z OddziałamiDwujęzycznymi utworzonego w ZespoleSzkół im. Powstańców Śląskich w Rybniku w rokuszkolnym 2003/2004. Przeznaczony został do realizacjiw trakcie całego III etapu edukacyjnego (czyliedukacji gimnazjalnej), dla młodzieży w wieku 13-16 lat. Po dokonaniu odpowiednich modyfikacji,może być realizowany z każdym kolejnym rocznikiemgimnazjalistów.Konstruując pierwszą wersję Programu,opierałam się na Rozporządzeniu Ministra EdukacjiNarodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. wsprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnegooraz kształcenia ogólnego w poszczególnychtypach szkół, planach i programach pracywychowawczej uprzednio przez siebie realizowanychoraz na własnym długoletnim doświadczeniudydaktycznym i wychowawczym, nie pomijając rodzicielskiego.W komponencie turystyczno-krajoznawczymosobiste zainteresowania i pasje splatają sięz konkretnie wytyczonymi celami wychowawczymi,jakie – przy współudziale wszystkich uczestnikówprocesu edukacyjnego – autorka ma nadziejęosiągnąć, łącząc elementy wypoczynku i rekreacjiz praktyczną nauką w terenie, treningiemorganizacyjnym, reporterskim i językowym. Zaplanowanewycieczki i wyjazdy w założeniach tegoprogramu mają za zadanie nie tylko dostarczyć uczniomodpoczynku, lecz przede wszystkim, wyposażyćw nowe umiejętności i dostarczyć satysfakcjiz pomyślnie wykonanego projektu.Program wychowawczy – zgodnie z obowiązującąw chwili tworzenia jego pierwszej wersjipodstawą programową – zakładał realizację wszystkichścieżek edukacyjnych (międzyprzedmiotowych).Zarówno w swej części zasadniczej, jak i wkomponencie turystyczno-krajoznawczym pomyślanyzostał również tak, aby w znaczący sposóbprzyczynić się do osiągnięcia przez uczniów efektywnejdwujęzyczności. W dobie wkraczania przezPolskę w struktury Unii Europejskiej nie tylko kładzienacisk na wspólny rynek, globalizm i nowoczesność,lecz także przywraca w rozsądnych proporcjachkwestie życia duchowego, patriotyzmu itradycji.Osobami odpowiedzialnymi za realizacjęprogramu są wychowawca klasy, pedagog szkolny,psycholog szkolny, nauczyciele uczący poszczególnychprzedmiotów – w zakresie swoich dziedzin izagadnień interdyscyplinarnych, a także kierownicyi opiekunowie wycieczek – w trakcie wyjazdówPriorytety wychowawcze (ogólne cele wychowania)I. „Żaden człowiek nie jest samoistną wyspą.”(John Donne) Edukacja młodego Polaka dożycia we współczesnym świecie.1. Normy i zasady obowiązujące ludzi żyjącychw społeczeństwie.2. Nasza szkoła i środowisko.3. Górny Śląsk, Ziemia Rybnicka – naszamała ojczyzna.4. Rzeczpospolita Polska a my – jej młodziobywatele.5. Jestem Europejczykiem – co to znaczy?6. Świat globalną wioską. Rola mediów.II. „Bądź sobą – szukaj własnej drogi. (...) Zdajsobie sprawę z tego, do czego sam jesteśzdolny (...).”(Janusz Korczak) Wychowywaniejako wspomaganie młodych w samowychowaniu.1. Stymulowanie wszechstronnego rozwojuosobowego uczniów.2. Wyrabianie odpowiedzialności.3. Kształtowanie u młodzieży szeroko pojętejkultury osobistej.4. Budowanie postawy szacunku dla drugiegoczłowieka.5. Propagowanie zdrowego stylu życia. Profilaktykauzależnień.6. Wychowanie prorodzinne.Szczegółowe cele wychowania – podstawa tematykigodzin z wychowawcąAd I1.(1) Integracja nowo powstałego zespołu klasowegoi jej ewaluacja po pierwszym rokustr. 48

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009nauki w gimnazjum.(2) Budowanie atmosfery życzliwości i przyjaźniw klasie.(3) Poszukiwanie sposobów zapobiegania konfliktomi optymalnego ich rozwiązywania.(4) Wypracowanie kultury dyskusji.(5) Uczulanie na konieczność przestrzeganiaprawa pisanego i niepisanego.(6) Zapewnienie wychowankom poczuciasprawiedliwości.(7) Wykształcanie potrzeby zachowania zasadbezpieczeństwa w szkole i poza nią.2.(1) Wprowadzenie uczniów do budynku i bazymaterialnej szkoły. Przygotowanie do jaknajefektywniejszego korzystania z wszelkichmożliwych zasobów.(2) Zapoznanie wychowanków z przepisami idokumentami, które ich dotyczą (statutszkoły, regulaminy szkolne, wewnątrzszkolnysystem oceniania, program wychowawczy,program profilaktyki, prawa iobowiązki ucznia gimnazjum, przepisy dotycząceoceniania, klasyfikowania i promowania).(3) Sformułowanie oczekiwań uczniów wobecszkoły.(4) Współdziałanie wszystkich klas gimnazjalnych,integracja rocznika.(5) Aktywny udział w strukturach samorządnościuczniowskiej.(6) W klasie drugiej i trzeciej – opieka nadmłodszymi kolegami.(7) Udział młodzieży w życiu szkoły (imprezykulturalno-artystyczne, patriotyczne i związanez ceremoniałem szkolnym; członkostwoi praca w zespołach artystycznych,kołach zainteresowań, SKS, SKKT i innych).(8) Uczestnictwo młodzieży w pozaszkolnychimprezach i przedsięwzięciach o charakterzeregionalnym, patriotycznym, religijnym,prozdrowotnym i innych – zgodnie zeświatopoglądem i wolą wychowanków iich rodziców.(9) Stały kontakt wychowawcy klasy z rodzicamipodopiecznych (spotkania wynikającez harmonogramu wywiadówek; kontaktybieżące – osobiste i telefoniczne – w miarępotrzeb; imprezy artystyczne dla rodziców).3.(1) Analiza historii Górnego Śląska i ZiemiRybnickiej na tle historii Polski (czasy historycznieodległe i najnowsze). Zrozumieniedziejowej roli patrona szkoły.(2) Kształtowanie poczucia terytorialnego patriotyzmu.(3) Poznawanie historii, topografii, atrakcji itp.własnej miejscowości.(4) Uświadomienie walorów turystycznych iinnych atutów regionu.(5) Zrozumienie wartości płynących z pielęgnowaniaregionalnych tradycji, obrzędów,zwyczajów oraz racjonalnego używaniagwary.(6) Próba określenia najbardziej palących problemówregionu i sposobów ich rozwiązania.4.(1) Kształtowanie dumy z przynależności narodowej.(2) Uświadomienie różnicy między patriotyzmema szowinizmem.(3) Pielęgnowanie tradycji patriotycznych (obchodyświąt państwowych, szacunek dlasymboli narodowych etc.) i pamięci o wielkichPolakach (historycznych bohaterach,noblistach i innych).(4) Poznawanie i promowanie turystycznychwalorów naszego kraju.(5) Analiza obrazu Polaka za granicą, przyczynistniejącego stanu rzeczy oraz możliwościzmiany niekorzystnych stereotypów.(6) Wyrabianie szacunku dla mniejszości narodowychi etnicznych.5.(1) Uznanie znajomości języków obcych zapodstawowy sposób zbliżenia między narodami.(2) Wyrobienie potrzeby permanentnegokształcenia się i gotowości do mobilnościzawodowej jako warunków dostosowaniasię młodych Polaków do wspólnego rynkueuropejskiego.(3) Uświadomienie zagrożeń związanych zpodróżowaniem i podejmowaniem zatrudnieniaza granicą.(4) Wpajanie konieczności godnego zachowaniasię w czasie pobytów za granicą.(5) Próba analizy stereotypów dotyczącychniektórych narodowości (ich geneza, przykłady,uzasadnienie, porównanie z realiami).(6) Dyskusja nad obyczajowością przeszczepianąz Zachodu do Polski w ostatnich latach.(7) Zestawienie pozytywów i negatywów zja-str. 49

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009Ad II1.wiska amerykanizacji różnych dziedzinżycia Europejczyków.(8) Podkreślenie wagi ekumenizmu dlazbliżenia przedstawicieli różnych narodówi religii oraz roli Jana Pawła II w tej dziedzinie.6.(1) Analiza zjawiska globalizacji, jej dobrych izłych stron. Porównanie czasów minionychz naszą rzeczywistością pod względemtempa przepływu informacji i jego konsekwencji.(2) Doskonalenie umiejętności korzystania zróżnych kanałów przepływu informacji.(3) Rozpoznawanie zagrożeń płynących znieodpowiedniego wykorzystywania mediów.(4) Ukierunkowywanie uczniów na świadomei właściwe korzystanie z telewizji, radia,prasy, sieci komputerowych.(5) Uświadomienie wagi znajomości językówobcych – a w szczególności języka angielskiego– dla sprawnego funkcjonowania w„globalnej wiosce”.(6) Dyskusja nad zaletami i wadami różnychśrodków transportu w aspekcie praktycznym,społecznym i ekologicznym.(1) Pielęgnowanie indywidualności każdejjednostki.(2) Stymulowanie dociekliwości poznawczej.(3) Rozwijanie sprawności umysłowych,pobudzanie rozwoju intelektualnego wychowanków.(4) Promowanie indywidualnych inicjatyw iaktywności.(5) Przyzwyczajanie podopiecznych do podejmowaniaroli organizatora.(6) Umiejętność samooceny.(7) Wprowadzanie dyscypliny i samodyscyplinyjako sposobów na bycie zorganizowanym.(8) Ukierunkowanie uczniów na pracę nadsobą i stawianie sobie wysokich wymagań.(9) Budowanie w wychowankach dojrzałościjako przygotowanie do dorosłego życia.(10)Określanie swoich ideałów życiowych.(11)Poszukiwanie, odkrywanie i dążenie nadrodze rzetelnej pracy do osiągania celówżyciowych i odnalezienia własnego miejscaw świecie.(12)Świadomość konieczności kontrolowania2.3.własnych emocji.(13)Stymulowanie potrzeby bogatego życiaduchowego podopiecznych.(14)Nauka właściwego wykorzystania czasuwolnego.(15)Wyposażenie uczniów w odpowiednie kryteriadoboru lektur, prasy, filmów i innychrozrywek.(16)Rozwijanie osobistych zainteresowań;hobby.(17)Wychowywanie przez życie twórcze.(18)Wpajanie niezbędności zdobywaniawykształcenia.(19)Uświadomienie uczniom życiowej użytecznościcałej edukacji szkolnej.(20)Wypracowywanie metod skutecznego u-czenia się.(21)Wykorzystywanie motywacyjnej roli oceniania.(22)Przygotowanie do wyboru kierunkudalszego kształcenia.(1) Kształtowanie w wychowankach sumienności,obowiązkowości i punktualnościjako wyznaczników odpowiedzialności.(2) Uświadamianie konieczności bycia odpowiedzialnymza własne słowa, czyny izachowania, powierzone funkcje i zadania.(3) Wyrabianie odpowiedzialności za życiezbiorowe, mienie i estetykę szkoły, porządekw sali lekcyjnej.(4) Budowanie w młodym człowieku odpowiedzialnościekologicznej obywatela świata.(5) Uczulanie na odpowiedzialność przy dokonywaniuwyborów.(6) Stosowanie odpowiedzialności w praktyce– praca nad sobą, stawianie sobie wysokichwymagań, dokonywanie samooceny, budowaniewłasnej dojrzałości.(7) Zrozumienie pojęcia asertywności i jegozwiązku z odpowiedzialnością.(8) Stwarzanie wychowankom warunków dowypracowania własnej postawy moralnej.(1) Podkreślanie wagi schludnego wyglądukażdego ucznia.(2) Wykształcanie potrzeby porządku w salilekcyjnej i jej odpowiedniego wystroju.(3) Uczulanie na właściwe zachowanie wobecnauczycieli i innych pracowników szkołyoraz kolegów.(4) Propagowanie kultury słowa. Analiza kryzysusłowa i sposobów przezwyciężaniago.str. 50

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 20094.5.6.(5) Doskonalenie kultury dyskusji.(6) Refleksja nad różnymi sposobami uzewnętrznianiauczuć. Trening panowanianad emocjami.(1) Zwrócenie uwagi na biblijne korzenie pojęciamiłości bliźniego.(2) Kształcenie postawy dialogu, umiejętnościsłuchania innych i rozumienia ich poglądów.(3) Zdobywanie umiejętności rozwiązywaniatrudnych sytuacji oraz konfliktów.(4) Przyswajanie metod i technik negocjacyjnychdo rozwiązywania konfliktów i problemów.(5) Opanowanie kontroli nad emocjami w aspekcieszacunku dla drugiego człowieka.(6) Dyskusja nad pojęciem tolerancji.(7) Pomoc ludziom niepełnosprawnym. Uzmysłowieniejej oddziaływania na osobowośćludzi pełnosprawnych.(8) Propagowanie cennych wzorców osobowościowych.(1) Próba zdefiniowania zdrowego stylu życia;porównanie indywidualnych koncepcjiracjonalnego trybu życia.(2) Kształtowanie postaw alternatywnych dopasywno-konsumpcyjnego modelu życia.(3) Uświadomienie zagrożeń płynących z nikotynizmu,alkoholizmu, narkomanii i lekomanii.(4) Refleksja nad chorobami naszych czasów(w tym: chorobami cywilizacyjnymi iAIDS). Podkreślenie przewag profilaktykinad leczeniem.(5) Uzmysłowienie roli sportu dla utrzymaniadobrej kondycji, zdrowia fizycznego i psychicznego.(6) Wpajanie przestrzegania zasad bezpieczeństwai higieny pracy.(7) Poszukiwanie zdrowych i bezpiecznychsposobów spędzania ferii i wakacji, czasuwolnego.(1) Konstruktywna analiza wzorców wyniesionychprzez wychowanków z własnych rodzin.(2) Podkreślenie roli domu rodzinnego dlakształtowania się osobowości uczniów i ichrodzinnej przyszłości.(3) Zapoznanie z prawami i obowiązkami poszczególnychczłonków rodziny.(4) Poznawanie różnorodności ról, jakie przyjmujemyw rodzinie.(5) Dyskusja nad dobrymi i złymi stronamiposiadania rodzeństwa oraz rolą rywalizacjiw kształtowaniu osobowości.(6) Zestawienie pozytywnych i negatywnychstron dyscypliny w wychowaniu.(7) Rozpoznawanie ewentualnych problemówrodzinnych (np. nieporozumienia, nadopiekuńczośćrodzicielska, patologie etc.).Poszukiwanie skutecznych sposobów ichprzezwyciężania.(8) Uznanie tradycji rodzinnych i świątecznychza czynnik spajający rodziny i pokolenia.(9) Zapewnienie wychowankom pomocy przyrozwiązywaniu problemów wieku dojrzewania.(10)Sformułowanie planów i marzeń dotyczącychrodzinnej przyszłości uczniów.Wybrane formy i metody pracy lekcyjnejDo preferowanych form pracy należą: pogadanka,metoda problemowa, dyskusje (spontaniczne,panelowe, debaty), praca w parach i wgrupach, metoda projektu, pisanie listów, wykorzystanietekstów narracyjnych (baśnie, legendyetc.), negocjacje, wywiady, ankiety, turnieje, technikidramy, filmy video, gry i zabawy, praca z ilustracjami,zdjęciami, praca z czasopismami, książkami,opracowywanie aktualności, twórczość artystyczna,spotkania z zaproszonymi gośćmi, wizytypedagoga/psychologa szkolnego, lekcje w terenie(kino, teatr, poznawanie najbliższej okolicy etc.).Ponadto wychowawca, będący jednocześnieanglistą, pozwala na prowadzenie zajęć równieżpo angielsku – w miarę rosnącego zaawansowaniajęzykowego uczniów.Komponent turystyczno-krajoznawczyCele:1. Trening samodzielności w trakcie wyjazdówpoza dom.2. Rozwijanie w wychowankach poczucia własnejwartości oraz wiary we własne możliwościkondycyjne i organizacyjne.3. Integracja klasy. Efektywne współdziałanie wzespole, budowanie więzi międzyludzkich.4. Nauka współżycia w grupie i współodpowiedzialnośćza bezpieczeństwo i porządek wmiejscach pobytu.5. Wyrabianie umiejętności planowania i organizowaniadziałań oraz przyjmowanie za niestr. 51

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009coraz większej odpowiedzialności.6. Rozwiązywanie problemów w twórczysposób.7. Stopniowe przygotowywanie do samodzielnościw zakresie współorganizowania imprezwyjazdowych i sprawozdawania, relacjonowaniai dokumentowania wrażeń.8. Stymulowanie współdziałania w grupie wtwórczy sposób.9. Doskonalenie umiejętności poszukiwania,porządkowania i wykorzystywania informacjiz różnych źródeł (w tym: posługiwanie siętechnologią informacyjną).10. Wykorzystywanie map, planów, przewodników,informatorów, folderów etc. w fazieprzygotowawczej oraz w terenie.11. Promowanie czynnej turystyki poprzez pieszewycieczki górskie:o uzmysłowienie walorów zdrowotnychaktywnego wypoczynku,o ukazanie piękna krajobrazu,o uczulenie na bezpieczeństwo w górach,o nauka organizacji czasu wolnego,o popularyzacja Górskiej Odznaki Turystycznej.12. Kształtowanie moralnej potrzeby poznaniaziemi ojczystej:o rejon najbliższy: miasto i okolice,o kraj: różne regiony i ich walory turystyczno-krajoznawcze(geograficzne,krajobrazowe, kulturowe, etnograficzne,historyczne etc.).13. Refleksja nad dziedzictwem kultury narodowejw perspektywie kultury europejskiej.Oczekiwane korzyści edukacyjne i językowe zrealizacji komponentu turystyczno-krajoznawczego.• Uczniowie w coraz większym zakresie używająjęzyka angielskiego podczas wstępnego opracowywaniawycieczek, w trakcie ich trwaniaoraz w czasie przygotowywania podsumowującychprojektów grupowych.• Uczniowie szlifują umiejętności dziennikarskoreporterskie:fotografowanie, dobór najlepszychzdjęć, sztukę opisu, sztukę ekspozycji etc.• Uczniowie ćwiczą – w języku polskim i angielskim– różne formy wypowiedzi (memo, notatka,ogłoszenie, krótka informacja, pocztówka,list, sprawozdanie, reportaż, recenzja i inne).Wybrane propozycje tematów godzin z wychowawcą.1. Poznajmy się wzajemnie – napisz do mnielist!2. Trzeba się zorganizować – wybieramy naszsamorząd, planujemy pracę na rok szkolny.3. Dlaczego tak ważne są higiena pracy orazzachowanie zasad bezpieczeństwa – w szkole,w drodze do szkoły, na wycieczce.4. Mienie szkoły mieniem wspólnym – dbajmyo nie wszyscy!5. Nasze oczekiwania wobec nowej szkoły.Oczekiwania szkoły wobec nas. Jak je pogodzić?6. Wycieczka integrująca – podsumowanie –nasze wrażenia (projekt grupowy).7. Atmosfera przyjaźni i życzliwości w klasie –to zależy od nas!8. Rybnik – moje miasto / miasto, w którym sięuczę.9. Moja dzielnica. / Moja rodzinna miejscowość.10. Używanie gwary – powodem do dumy czywstydu?11. Rocznica śmierci Jana Pawła II. W jaki sposóbpostać Karola Wojtyły może dziś zaimponowaćmłodemu człowiekowi?12. Hallowe’en czy Wszystkich Świętych? Którysposób wspominania zmarłych bardziej dociebie przemawia?13. „Narody tracąc pamięć tracą życie.” Dlaczegopamiętamy datę 11 XI 1918?14. Wygląd sali lekcyjnej i jej wystrój świadectwemkultury osobistej uczących się w niejludzi.15. Dzień solidarności z chorymi na AIDS. Jakchronić się przed chorobami naszej cywilizacji?16. Regionalne tradycje, obrzędy, zwyczaje –przeżytek czy sprawa wciąż aktualna?17. Globalizacja – dobrodziejstwo czy zagrożenie?18. Czy nasze wyniki w nauce satysfakcjonująnas i dlaczego?19. Oceniamy siebie i siebie nawzajem w połowieroku szkolnego.20. Klasowy przegląd prasy / programów radiowychi telewizyjnych / gier komputerowych.21. Czas wolny – wróg czy przyjaciel? Jak efektywniespożytkować ferie zimowe.22. Co to jest sprawiedliwość?23. Dlaczego warto zdobywać wykształcenie?24. Bądź zorganizowany! Jak pracować nad sobą.25. Rozrywka – tak, ale jaka? Dokonujemy mądrychwyborów.26. Dlaczego mówimy o „zabijaniu czasu”?27. Czy nazwałbyś się dobrym organizatorem?28. Moja postawa moralna – co się na nią składa,str. 52

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009co na nią wpływa.29. Dlaczego Konstytucja 3. Maja zasługuje nanaszą pamięć.30. „Będziesz miłował bliźniego swego jak siebiesamego.”31. Pomiędzy szacunkiem a źle pojętą tolerancją.32. Niepełnosprawni są wśród nas.33. Nasze wzorce osobowościowe – dlaczego sągodne szacunku? Co możemy od nich przejąć?34. Jedno mamy tylko życie – chrońmy je zawszelką cenę.35. Dlaczego kultywowanie tradycji rodzinnych iświątecznych spaja rodziny i pokolenia?36. Blaski i cienie posiadania rodzeństwa.37. Na ile nasza klasa zintegrowała się ze sobą wmijającym roku szkolnym – próba ewaluacji.Ramowy plan wycieczek dla klasy wychowawczejGimnazjum Dwujęzycznego nr 17 w Rybnikuw latach 2009-2012Przy opracowywaniu poniższej propozycji uwzględnionotrzy kryteria:1. Geografia Polski – z biegiem Wisły i Odry,dwóch największych rzek kraju2. Lista Światowego Dziedzictwa Kulturalnegoi Przyrodniczego UNESCO3. Wielcy Polacy i przedstawiciele innychnarodów (z uwzględnieniem wybitnych mieszkańcówŚląska).Wyboru imprez oraz uszczegółowienia ichprogramów dokonają wspólnie wychowawczyni,uczniowie oraz ich rodzice, uwzględniwszy możliwościfinansowe i preferencje uczestników oraz inneczynniki. Kolejność i rozłożenie wycieczek wlatach mogą również zostać uwarunkowane specyfikązespołu klasowego oraz aktualnymi potrzebamiedukacyjno-wychowawczymi. Każdy wybranywyjazd będzie związany ze specjalnie opracowanyminterdyscyplinarnym projektem edukacyjnym(angielsko lub dwujęzycznym), do którego zostanąprzygotowane autorskie materiały i zadania.Z biegiem Wisły – od źródeł do ujścia.1. Piesza wycieczka górska „do źródeł Wisły”(1 dzień): z Wisły-Czarnego doliną BiałejWisełki na Baranią Górę, zejście przezSchronisko PTTK „Przysłop” do Koniakowa.2. Oświęcim (1 dzień): Państwowe MuzeumAuschwitz-Birkenau – były hitlerowski obózkoncentracyjny Oświęcim/Brzezinka.3. Kraków / Wieliczka / Lanckorona / Kalwaria Zebrzydowska/ Wadowice (2 dni): m.in. park wodny,historyczne centrum miasta Krakowa, KopalniaSoli „Wieliczka”, manierystyczny klasztori park pielgrzymkowy oo. Bernardynów w KalwariiZebrzydowskiej (Czesław Miłosz, WisławaSzymborska, Jan Paweł II).4. „Szlakiem Renesansu” (3 dni): m.in. Sandomierz/ Kazimierz Dolny / Zamość – Stare Miasto.5. Warszawa (3 dni): m in. Muzeum PowstaniaWarszawskiego, spektakl w teatrze, historycznecentrum miasta Warszawy (Henryk Sienkiewicz,Maria Skłodowska-Curie, Fryderyk Chopin,Władysław Reymont).6. Toruń / Gdańsk / Frombork / Elbląg / Malbork (5dni): m.in. Stare Miasto w Toruniu, Kanał Elbląski,zamek krzyżacki w Malborku (MikołajKopernik, Lech Wałęsa).W dorzeczu Odry – Górny i Dolny Śląsk, Łużyce.1. „Nad górną Odrą – od Gołęszyców przezCystersów po współczesność” (1 dzień): grodziskoGołęszyców i Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Wielikąt” w Lubomi, budowapolderu „Buków”, Rezerwat „Łężczok”, Racibórz,Rudy Raciborskie (doktor JuliuszRoger, Joseph von Eichendorff).2. Góra Św. Anny / Masyw Ślęży / Wrocław (2dni): m.in. Panorama Racławicka, Hala Ludowa(Hala Stulecia), Stare Miasto, OstrówTumski (Kardynał Bolesław Kominek –pierwszy absolwent - maturzysta naszej szkoły,św. Jadwiga Śląska).3. Sudety Zachodnie i Łużyce – polsko-czeskoniemieckitrójstyk granic (5 dni): m.in. ParkMużakowski w Łęknicy, Kościół Pokoju wŚwidnicy, Kościół Pokoju w Jaworze, JeleniaGóra, Pogórze Kaczawskie, Rudawy Janowickie,Kowary, Karkonosze, Góry Izerskie(Gerhart i Carl Hauptmannowie).Ewa Gatnar – nauczycielka jezyka angielskiego wGimnazjum z Oddziałami Dwujęzycznymi Nr 17 wZespole Szkół Nr 1 im. Powstańców Ślaskich wRybniku.Przedstawiony w artykule program został nagrodzonyw Wojewódzkim Konkursie dla Nauczycieli natemat: „Nowatorskie rozwiązania dydaktycznowychowawczew placówkach oświatowych akształtowanie postaw dzieci i młodzieży oraz wychowaniedo wartości”, zorganizowanym przezRODNiIP „WOM” w Rybnikustr. 53

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009ASPEKTY DWUJĘZYCZNEGO WYCHOWANIA DZIECIW PRZEDSZKOLACHAnita SzendzielorzCzas globalizacji, w jakim przyszło namżyć, wymusza na nas władanie minimum dwomajęzykami. Znajomość języka ułatwia poruszanie sięw aktualnej rzeczywistości, rozszerza horyzontyduchowe, pozwala na lepsze odnalezienie się wwielokulturowym świecie. Z tego powodu w Europiepowstała koncepcja dwujęzycznego prowadzeniawczesnoszkolnej edukacji dzieci w przedszkolach.Wiele krajów przyłącza się do realizacjitej koncepcji i podejmuje pośrednie próby wprowadzeniadzieci w świat różnorodności językowejpoprzez rozwój dwujęzyczny już w wieku przedszkolnym.Niemcy dołączyły do tej dwujęzycznejkoncepcji i zaczynają wypróbowywać ją w sektorzeprzedszkolnym.Naukowcy od połowy XX wieku stawialisobie pytanie: co oznacza być dwujęzycznym,kiedy można mówić o dwujęzyczności? Pod pojęciemdwujęzyczności należy rozumieć umiejętnośćposługiwania się przez człowieka dwomajęzykami w takim stopniu, że nie daje się rozróżnićbliższego powiązania z którąś z grup językowychlub określić, który z języków jest jego ojczystymczy też którym z nich posługuje się swobodniej lubw którym z nich myśli. 1 Definicje dwujęzycznościpowstawały już przed rokiem 1950. Do dnia dzisiejszegopowstało ich 40. Dwujęzyczność w latach50. XX wieku była rozumiana jako zdolność gołegopojmowania języka. 2 W większości hipotezdwujęzyczność określa się jako aktywne i całkowicierównoległe opanowanie dwóch lub więcej języków.3 W doświadczalnych badaniach w latach 70.reprezentowano pogląd, że dwujęzyczność to znajomośćco najmniej specyfiki gramatycznej drugiegojęzyka. 4 Od lat 90. w nauce obserwuje się nowetrendy definiowania. O dwujęzyczności mówidobrze się jako o wybranym stosowaniu dwóch lubjednego języka przez jedną osobę, 5 zwłaszcza ozdolności do stosowania języka w różnychsytuacjach. 6 Niektórzy autorzy podkreślają, że niema ogólnej definicji dwujęzyczności: w literaturzenaukowej nie ma ogólnie obowiązującej definicjidwujęzyczności, która kreowałaby dwujęzycznośćjako jednolite zjawisko. Jednym wspólnym mianownikiemtych definicji jest określenie stanu, wktórym wy-stępuje więcej niż jeden język. 7W dwujęzycznym rozwoju dzieci na poziomiepierwotnym istotna jest kwestia idealnegowieku dziecka. Dzieci przyswajają język znacznieszybciej i łatwiej niż dorośli. Przy tym potrzebująwięcej czasu do przyjęcia i opracowania językowychstruktur dwóch języków. Najpierw badaczebyli zdania, że najbardziej podatne na naukę dwóchlub więcej języków są dzieci między 10. a 12. rokiemżycia, ponieważ w tym wieku mózg jest najlepiejprzystosowany do potrzebnych procesów.Dziś teza ta ma mniej zwolenników. Naukowcydoszli do następującego wniosku, że decydujące onabywaniu języka funkcje powstają w mózgu nadługo przed wejściem w wiek dojrzewania, mianowiciekończą się w wieku pięciu, najpóźniej sześciulat. Według tego można opracować znaczące1Patrz Blocher, E (1982): Dwujęzyczność: zalety i wady, In: Swift, J. (Hrsg.): wychowanie dwujęzyczne i wielokulturowe, Str.17-25.2Patrz Diebold, A.R: (1964) cytowane w: Fthenakis W./Sonner, A. et.al. (1985): Dwujęzyczne i wielokulturowe wychowaniedziecka. Podręcznik dla psychologów, pedagogów i lingwistów. Str. 15.3Patrz Braun, M. (1937):cytowane w Ebd. STR. 15.4Patrz Hall, R.A. (1952): Bilingualism and Applied Linguistics. Czasopismo o fonetyce i językoznawstwie nr 6, Str. 13-30.5Patrz Mackey, W.F. (1968): The Desription of Bilingualism, cytowane w: Fthenakis W./Sonner, A. et.al. (1985): BilingualbikulturelleDwujęzyczne i wielokulturowe wychowanie dziecka. Podręcznik dla psychologów, pedagogów i lingwistów. Str. 156Patrz Olsen, L.L. (1982): cytowane w: Fthenakis W./Sonner, A. et.al. (1985): Dwujęzyczne i wielokulturowe wychowanie dziecka.Podręcznik dla psychologów, pedagogów i lingwistów. Str. 16.7Patrz Lengyel, D. (2001): Dwujęzyczność u dzieci i pedagogika dzieci upośledzonych w mowie. Doświadczalne badanie polazadaniowego w toku praktyki związanej z terapią mowy. (Hrsg.) Landesarbeitsgemeinschaft der kommunalen MigrantenvertretungNordrhein-Westfalen, Str. 13.str. 54

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009granice zdolności językowej. 8 Najczęściej spotykamysię z następującym tokiem rozumowania:dwa ję-zyki można posiąść w sposób naturalny,bezproble-mowy i swobodny do szóstego roku życiadziecka. Dzieje się to niemalże w formie zabawy,podczas imitowania wymowy, ruchu ciała,akcentu i nastroju. Ta metoda zdobywania językaeliminuje w kolejnych latach problemy z akcentemi intonacją. Nie bez znaczenia są bariery językowe,które nie występują, kiedy dziecko jest prowadzonew dwóch językach. 9W procesie przyswajania języka przy omawianiudwujęzycznego wychowania w zakresieelementarnym decydujące zadanie przypisano dwujęzycznemumózgowi dziecka. Mózg jest skonstruowanytak, że potrafi podołać nauce wielu języków.Wraz z rozpoczęciem nauki pierwszego językamózg dostarcza impulsu do układu nerwowego.Jeśli w zakresie elementarnym dziecko będzie u-czyło się jednocześnie dwóch języków, już opanowaneukłady muszą zostać odłożone w strukturzemózgu. 10 Decydującą rolę w mózgu odgrywa lewa iprawa półkula, które są odpowiedzialne za przetwarzaniejęzyka. Do dziś naukowcy nie zdecydowali,która z półkuli mózgowych mocniej odpowiadaza język. Najnowsze badania językoznawstwawykazały, że wychowywane w środowisku dwujęzycznymdzieci gromadzą wiadomości językowew tej samej półkuli, a więc nie muszą się przełączaćmiędzy dwiema różnymi pamięciami językowymi.11 W wychowaniu dwujęzycznym na poziomieelementarnym stawia się w pierwszym rzędzienacisk na rozwój systemów językowych, jaksłownictwo i gramatyka. W przypadku słownictwadziecko przyjmuje słówka z pierwszego języka,które stanowią znaczną podstawę i impuls do rozwojusłownictwa w drugim języku. Struktury nabyteprzez dziecko w pierwszym języku określająstopień łatwości pozyskiwania nowych słów wdrugim języku. 12 Za pomocą opisywania i tłumaczeniadziecko próbuje pozyskiwać słowa z dwóchjęzyków. W przypadku wychowania dwujęzycznegodzieci mają tendencję do mieszania języków.Jest to całkowicie naturalny proces w obszarzeelementarnym, w którym dzieci nie potrafią jeszczerozdzielać dwóch systemów językowych od siebie inie znają definicji pojedynczych słów.Przy rozwijaniu słownictwa słowa dopasowywanesą najpierw do sytuacji i zachowań. Następniedzieci próbują pozyskiwać słowa i nazywaćzachowania i cechy. W końcu używają słów, wiążącje w zwroty i w ten sposób pojedyncze słowa sąrozwijane równolegle w dwóch językach na poziomieelementarnym. Słowa z pierwszego językadziecka stanowią znaczący impuls do rozwoju słownictwadrugiego języka. Podstawą do tego są nabytestruktury pierwszego języka. Ich zdaniem jestkształtowanie lekkości współokreślania przez stopieńłatwości nabywania słów w drugim języku. 13Struktury gramatyczne w wieku przedszkolnymsą pozyskiwane w sposób naturalny. W pierwszymrzędzie chodzi o definiowanie przez zaprzeczenie,które dziecko rozwija poniekąd z siebie.Zaprzeczenie jednowyrazowe „żaden, żadne,żadna” uzyskiwana jest w odpowiedzi na postawioneprzez wychowawcę pytanie. 14 W toku procesurozwoju języka opanowane zostało używanienegatora „nie” na początku zdania. W ten sposóbdziecko uczyło się kolejnych zaprzeczeń nacechowanychnegatywnie. Rozwijanie strukturgramatycznych przez dzieci na poziomie elementarnymoznacza także uczenie się pierwszych prostychzdań w obu językach. Dzieci uczą się prostychczasowników w obu językach, które używanesą w sytuacjach codziennych przez wychowawczyniew przedszkolu i czynią pierwsze próby doich spontanicznego odtwarzania w prostych zdaniach.Przy takim zróżnicowaniu językowym, w dalszymtoku nauczania u dzieci pojawiły się pierwszepytania przez intonację. Stosowane są one przypomocy czasownika głównego. Po upływie czwartegoroku życia dzieci potrafią spontanicznie i produkcyjnietworzyć pytania przez intonację w obu8Patrz Sandmeyer, P. (1999): Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie zrozumie: To się nie zgadza, mówią badacze. Ale będzie miałciężej. W: Stern 16, 80-82.9Patrz Kersten, K. (2005): Dwujęzyczne przedszkola i szkoły: nauka i praktyka podczas projektu wdrożeniowego w Kolonii, Str. 4.10Patrz Apeltauer, E. (1997): Podstawy uczenia się języka pierwszego i obcego. Wstęp. Str. 67.11Sandmeyer, P. (1999): Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie zrozumie: To się nie zgadza, mówią badacze. Ale będzie miał ciężej.W: Stern 16, 80-82.12Patrz Günther, B./Günther, H. (2004): Pierwszy i drugi język. Wprowadzenie pedagogiczne, Str. 133.13Patrz Günther, B. / Günther, H. ( 2004): Pierwszy i drugi język. Wprowadzenie pedagogiczne, Str. 133.14Patrz Apeltauer, E. (2004): Wczesne prowadzenie i rozwój rosnących w środowisku dwujęzycznym dzieci tureckich na etapiewczesnoszkolnym. Tymczasowy raport grupy modelowej w Kolonii, Str. 22.str. 55

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009językach. 15 Tworzenie pytań Tak/Nie nie jest bezznaczenia. Już w wieku trzech lat dzieci spontaniczniei naturalnie stosują tego typu pytania w obujęzykach.W przedszkolach stosuje się w praktycedwie różne metody rozwoju dwujęzycznego. Donajbardziej znanych należą: „jedna osoba – jedenjęzyk”, „jedna osoba – dwa języki” i „językprzedszkolaka – język potoczny”. Zasada „jednaosoba – jeden język” została sformułowana w roku1913 przez francuskiego lingwistę Jules Ronjat inależy do najbardziej znanych metod wychowaniadwujęzycznego. Złota zasada opisuje komunikacjęmiędzy wychowawcami a dzieckiem w jednymjęzyku i stanowi silny fundament dla udanego dwujęzycznegowychowania. Metoda bazuje na zasadzie,że osoba wychowująca zna język polskioraz język naturalnego środowiska, w którym dorastałodziecko. Taka interakcja jest związana zzasadą, że zawsze jedna osoba stosuje względemdziecka określony język. 16 W przypadku metody„jedna osoba – jeden język” rozdzielenie językówodgrywa bardzo ważną rolę. Zazwyczaj już wewczesnym okresie dziecko zaczyna rozróżniać irozdzielać oba języki według wychowawców. U-czące się dziecko podczas czasu pozyskiwania potrzebujepewności co do rozdzielania roli ludzi,którzy się z nim komunikują. 17Druga metoda nauczania nosi nazwę: „jednaosoba – dwa języki” i jest rozumiana jako metoda,która w ostatnich latach została stworzona wpolskich przedszkolach na podstawie własnych obserwacji.Przy pomocy tej metody rozwija siędzieci w państwowych przedszkolach w Polsce. Winstytucjach, w których notuje się deficyty środkówfinansowych, wychowawczyni ma za zadanieprzekazywanie dzieciom języka polskiego i niemieckiego.Wychowawczyni zgodnie z tym jestzmuszana udzielać dzieciom odpowiedzi raz wjęzyku niemieckim, raz w polskim. Jest ona zatemosobą komunikująca się w obu językach. Ta metodaw wychowaniu dwujęzycznym daje niewielkieefekty, ponieważ dzieci zwracają się do wychowawczynichętniej w języku polskim niż niemieckim,aby ułatwić sobie komunikowanie. Z obserwacjiwynika, że dzieci nie mają możliwości pozyskiwaniarównocześnie dwóch języków w naturalnymśrodowisku przedszkolnym. Język niemieckipozyskiwany jest na podstawie kreowanychsytuacji. Między tymi dwoma przedstawionymimetodami wychowania dwujęzycznego istniejeznaczna różnica: „jedna osoba – jeden język” i„jedna osoba – dwa języki”. Różnice te są widoczneprzede wszystkim w spontanicznych reakcjachdzieci w przedszkolach. Nabywanie opiera się nawychowaniu wyuczonego materiału językowego.W toku dalszych obserwacji nie obserwowanowśród dzieci spontanicznych wyrażeń i słów ani wciągu zabawy, ani w typowych sytuacjach. 18Ponadto w niektórych przedszkolach wPolsce badano inną metodę wychowania dwujęzycznegow praktyce, która opisywana jest jako „Językprzedszkolny – mowa potoczna”. W wielunaukowych artykułach metodę tę rozumie się jako„język rodziny –język potoczny”. W przypadku tejmetody wychowania dwujęzycznego dziecko wprzedszkolu wychowywane jest jedynie w językuniemieckim i dlatego w przedszkolu kładzie sięszczególny nacisk na opanowanie jednego języka.Język niemiecki używany jest w przedszkolu wkażdej sytuacji i przez wszystkich wychowawców.Dziecko nie ma w przedszkolu możliwości zdobywaniainnego języka. Taką możliwość daje dzieckuśrodowisko, w którym dominuje jeden język. Wśrodowisku dziecka mówi się w innym języku – wtym przypadku: po polsku. Dziecko przyswaja sobiew środowisku język polski od rodziny, rodziców,przyjaciół dzięki codziennej komunikacji.Zatem język polski dominuje w otoczeniu dziecka,a niemiecki w przedszkolu. Dziecko jest codzienniekonfrontowane z oboma językami i może być wychowywanew środowisku dwujęzycznym. Rolaprzedszkola ogranicza się do nabywania jedynie jednegojęzyka.Koncepcja wychowania dwujęzycznegojest realizowana między innymi w prywatnym niemiecko-polskimjęzykowym przedszkolu na GórnymŚląsku. Przedszkole należy do niemieckopolskiejinicjatywy, której przyświeca cel dwujęzycznegorozwoju dzieci w niemiecko-polskichprzedszkolach. Właściciele przedszkoli to obywateleniemiecko-polscy, którzy od dzieciństwa byliwychowywani dwujęzycznie. Prowadząc niemiecko-polskieprzedszkole, realizują cel przekazywaniawrodzonych tradycji językowych kolejnympokoleniom. Przedszkole językowe postrzeganejest jako instytucja, w której wdraża się i wspierazgodnie z celem indywidualny rozwój dziecka.Przedszkola są orędownikami wychowaniadwujęzycznego na polu kultury, muzyki, plastyki i15Patrz Felix, Str. (1982): Psychojęzykowe aspekty dwujęzyczności, Str. 35-36.16Patrz Pisek, R. (2003): „Jedna rodzina – dwa języki. Pedagogiczno językowa analiza dotycząca dwujęzycznego wychowaniadwójki dzieci w wieku wczesnoszkolnym, Str. 103.17Patrz Nodari,C./De Rosa R. (2003): Wielojęzyczne dzieci. Poradnik dla rodziców i opiekunów, Str. 58.18Własne spostrzeżenia z polskich przedszkoli.str. 56

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009sportu. Realizowane jest to dzięki współpracy polskichi niemieckich wychowawczyń oraz rodziców.Przedszkole językowe daje dziecku możliwośćbrania udziału w różnych rodzajach dwujęzycznychlekcji (lekcje sportu, matematyki, zabawy i muzyki)oraz w różnych zajęciach sportowych. Atmosferadwujęzyczności w przedszkolach wpływa narozwój zdolności. Dziecko czuje się zaakceptowane,bezpieczne, otoczone przychylnymi i przyjaznymiosobami. Dziecko w toku dwujęzycznegowychowania wprowadzane jest w świat wartościuniwersalnych – dobra, miłości, piękna, prawdy.Zwykły dzień w przedszkolu organizowany jestwedług niemiecko-polskiej zasady i z tego powodudziecko może decydować samodzielnie, czym chcesię zająć w danym momencie. Dzień w przedszkolujęzykowym jest naznaczony całą masą zajęć aktywnych.Wczesnym rankiem dzieci rozpoczynająluźne zabawy, dopasowane do potrzeb dziecka.Dzięki zajęciom dydaktycznym, dzieci w naturalnysposób przyswajają język niemiecki. Ponieważdzieci wykazują największą zdolność koncentracjiod wczesnego ranka do godzin południowych, towłaśnie w tym okresie wdrażane są oba języki.Podczas jedzenia (razem z rodzicami) modlitwajest odmawiana w języku niemieckim. Czas odpoczynku,w trakcie którego dzieci śpią, daje możliwośćdo śpiewania i czytania bajek w dwóch językach.Czasem zamiast południowej drzemki organizujesię dwujęzyczne wycieczki. Po południu następujeutrwalenie dydaktycznych zajęć w dwóchjęzykach.W przedszkolach językowych pracuje się zużyciem metody rozwoju dwujęzycznego: „jednaosoba – jeden język” (EPES). Wychowawczyniecodziennie starają się dzięki tej metodzie rozwijaćdziecko dwujęzycznie w codziennym środowisku.Metoda EPES jest obecna codziennie w ciągucałego dnia w przedszkolu językowym, i to nietylko przy myciu rąk, zębów lub obiadu, ale takżew przypadku wielu innych czynności w przedszkolu.Dzięki tej metodzie dzieci są w stanie oddzielaćdwa języki od siebie. Uczą się zwracania do wychowawczynipolskiej w języku polskim oraz dodatkowopodejmują próby zwracania się do wychowawczynidwujęzycznej w niemieckim języku.Podczas zajęć dydaktycznych dzieci próbują wypowiadaćswoje potrzeby i życzenia w dwóchjęzykach. Trudność przedstawia się w językowejprodukcji, ale mimo to w ciągu roku dzieci przyswoiływiele zwrotów, piosenek i piosenek w dwóchjęzykach. Metoda EPES jest realizowana przy pomocydwujęzycznego słownika. Słownik zostałstworzony w takim celu, by rodzice prowadziliswoje dzieci w toku wychowania dwujęzycznego imogą krok po kroku sterować językowym przebiegiemwychowania.Dwujęzykowy słownik pozwala rodzicomna bliższy kontakt ze swoimi dziećmi dzięki codziennymćwiczeniom językowym w domu. Ale zalecasię to jedynie w przypadku rodzin, które dobrzewładają językiem niemieckim. Dwujęzycznysłownik jest niczym dwujęzyczny plan wychowaniadla rodziców i wychowawców.Koncepcja dwujęzycznego wychowania wniemiecko-polskich przedszkolach językowych naGórnym Śląsku została poddana w roku 2006doświadczalnym badaniom. Do badania wdrożonogrupę dwudziestu czteroletnich dzieci, która wchwili badania uczęszczała rok do przedszkolajęzykowego.Tylko niewielka część dzieci była wychowywanadwujęzycznie w domu rodzinnym, większośćnie opanowała języka niemieckiego. W ciąguroku dzieci mają kontakt z językiem niemieckimprzez osiem godzin dziennie. Przeprowadzona analizadoświadczalna w tym przedszkolu pokazała, żewiększość dzieci opanowała pierwszy język w sensiekomunikatywnym i potrafią go stosować w codziennejkomunikacji w przedszkolu. Dzieci próbująpomagać sobie, zastępując brakujące hasła zpierwszego języka w drugim języku. Próbują tworzyćgramatycznie poprawne zdania i dialogi wpierwszym języku. W wieku czterech lat były wstanie swobodnie porozumiewać się w pierwszymjęzyku. Znaczący jest fakt, że dzieci wychowywanedwujęzycznie potrafią wyrażać swoje potrzeby iżyczenia w rożnych sytuacjach komunikacyjnychw pierwszym języku. Po roku dwujęzycznego wychowaniaw przedszkolach językowych dzieci potrafiłyprzedstawić się w dwóch językach i wiedziałymniej więcej, o czym niemieckojęzycznawychowawczyni mówi w drugim języku. Ważnymaspektem było zrozumienie słów, wyrażeń, któredzieci zaczynały pojmować w języku niemieckim.Istotne problemy sprawia produkcja językowa.W toku badania doświadczalnego okazałosię, że dzieci kodowały wszystkie językowe jednostkiw obu językach i próbowały tworzyć małejednostki językowe, jak: krótka piosenka, wierszyki inne. Działo się tak w naturalnej sytuacji, wcodziennym kontakcie z językiem niemieckim.Dzieci wykazywały zawsze duże zainteresowaniejęzykiem i cieszyły się na nowe zabawy dydaktyczne.Zaznaczyć należy fakt, że po jednym rokuwychowania w przedszkolach językowych dziecipotrafiły zrozumieć większość pytań wychowawczyni,natomiast mówienie wypadło słabo, dlategodzieci potrzebowały więcej ćwiczeń. Wszystkiedzieci umiały liczyć do dziesięciu w obu językach inie potrzebowały dodatkowych ćwiczeń. Poza tymstr. 57

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009zaobserwowano, że dzieci zaczynały mieszać obajęzyki. Dzieci potrzebowały więcej ćwiczeń zewzględu na mieszanie obu języków w mocnymstopniu. Interesującym zjawiskiem okazały sięspontaniczne wypowiedzi, których dzieci używaływ różnych codziennych sytuacjach w przedszkolu.Nie tylko na lekcji, ale także przede wszystkimpodczas zabawy, majsterkowania, mycia rąk i wrozmowie z rodzicami, dzieci używały spontanicznychzwrotów w języku niemieckim. Tworzeniezdań dzieci opierało się na zdaniach głównych ipobocznych i z prostych zdań. Niektóre dzieci używałytakże zdań jednowyrazowych.Znaczenie miało także słownictwo, któredzieci zaczynały przyswajać bardzo szybko w obujęzykach. Podejmowały pierwsze próby tłumaczeniapojedynczych słów w drugim języku.Kolejnym aspektem, który zaczynały rozwijaćdzieci w tym wieku, była wymowa. Większośćdzieci wysławiała się w obu językach bardzodokładnie i wyraźnie. Przeanalizowano takżewiek dzieci dla wychowania dwujęzycznego. Dzieciwykazały 100-procentową akceptację zarównowzględem zastosowania dwóch języków w przedszkolu,jak i względem zwracania się niemieckojęzycznejwychowawczyni do pojedynczego dziecka.Należy podkreślić, że dzieci w każdej sytuacjipróbowały podejmować kontakt z niemieckojęzycznymiwychowawcami. Oznacza to także, że dziecizaakceptowały metodę wychowania dwujęzycznego„jedna osoba – jeden język” i postawiły narówni wychowawczynię władającą polskim i wychowawczynięwładającą językiem niemieckim.Badanie wykazało, że ta metoda wychowaniadwujęzycznego ma pozytywny wpływ na rozwójdzieci w przedszkolach językowych i nie wykazywałasprzeciwu dzieci czy rodziców. Okazałosię jasne, że ta metoda nie ma żadnego negatywnegodziałania na dzieci. Stwierdzono jedyniepozytywne oddziaływanie, także w zakresie wychowaniaw przedszkolach językowych. Zaobserwowano,że ta metoda miała bardzo dobry wpływna dalszy językowy rozwój dziecka.BIBLIOGRAFIA1. Apeltauer, E. (1997): „Podstawy nauki językapierwszego i obcego. Wprowadzenie.“.(Hrsg.) Prof. D. Gerhard Neuner. Kassel:Langenscheidt Verlag.2. Blocher, E (1982): „Dwujęzyczność. Wady izalety”, W: Swift, J. (Hrsg.): Wychowaniedwujęzyczne i wielokulturowe.3. Diebold, A.R: (1964), W: FthenakisW./Sonner, A. et.al. (1985): „Dwujęzyczne iwielokulturowe wychowanie dziecka.Podręcznik dla psychologów, pedagogów ilingwistów. ”. (Hrsg.) Staatsinstitut fürFrühpädagogik. München: Max Hueber Verlag.4. Felix, S. (1978): „Lingwistyczne badania natemat naturalnego uczenia się dwóchjęzyków“.5. München: Wilhelm Fink Verlag.6. Felix, S. (1982): „Psychologiczne aspektyuczenia się dwóch języków”, Tübingen:7. Günter Narr Verlag.8. Günther B./ Günther H. (2004): „Język pierwszyi obcy. Wprowadzenie psychologiczne”.Winheim und Basel: Beltz Verlag.9. Hall, R.A. (1952): Bilingualism and AppliedLinguistics. Czasopismo o fonetyce ijęzykoznawstwie nr 6, str. 13-30.10. Kersten, K. (2005): „Dwujęzyczneprzedszkola i szkoły: Nauki i praktykapodczas projektu wdrożeniowego w Kolonii”.Vortrag. Kiel: Christian-Albrechts-Universität.11. Mackey, W.F. (1968): „The Desription of Bilingualism”,zitiert in: Fthenakis W./Sonner,A. et.al. (1985): „Dwujęzyczne i wielokulturowewychowanie dziecka. Podręcznik dlapsychologów, pedagogów i lingwistów” str.15.12. Nodari,C./De Rosa R. (2003): „Wielojęzycznedzieci. Poradnik dla rodziców i opiekunów”.Berne: Haupt Verlag.13. Olsen, L.L. (1982): cytowane w: FthenakisW./Sonner, A. et.al. (1985): „Dwujęzyczne iwielokulturowe wychowanie dziecka.Podręcznik dla psychologów, pedagogów ilingwistów”.14. Lengyel, D. (2001): „Dwujęzyczność dzieckai pedagogika dzieci upośledzonych w mowie.Doświadczalne badanie pola zadaniowego wtoku praktyki w terapeutyce mowy”. (Hrsg.)Landesarbeitsgemeinschaft der kommunalenMigrantenvertretung Nordrhein-Westfalen.str. 58

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 200915. Pisek, R. (2003): „Jedna rodzina – dwa języki.Pedagogiczno lingwistyczna analiza.16. dotycząca dwujęzycznego wychowaniadwóch dzieci w wieku wczesnoszkolnym”.17. Innsbruck: Dissertation University Press.18. Sandmeyer, P. (1999): „Czego Jaś się nienauczy, tego Jan nie zrozumie: To się niezgadza, mówią badacze. Ale będzie miałciężej”. W: Stern 16, 80-82.Anita Szendzielorz - doktorantka UniwersytetuOpolskiegoRODNiIP “WOM” w Rybnikuproponuje zajęcia na następujących kursach:• Wady postawy ciała u dzieci – zapobieganie, rozpoznanie,korekcja.• Sztuka poza horyzonty: literatura i muzyka w językachobcych.Szczegółowa oferta edukacyjna dostępnana naszej stronie www.wom.edu.plstr. 59

DIALOG EDUKACYJNY RODNiIP “WOM” RYBNIK Nr 3-4 (06-07)/ 2009NOWOŚCI W NASZEJ OFERCIE SZKOLENIOWEJ• Andragogika• Muzyka w procesie uczenia się i terapii• Literatura młodzieżowa na lekcjach języka polskiegow gimnazjum• Przygotowanie nauczycieli wychowania fizycznegodo realizacji zajęć o profilu tanecznym• Podstawy gry w szachy w edukacji wczesnoszkolnej.(Projekt objęty patronatem MEN.)• Zabawy muzyczno – ruchowe w edukacjiprzedszkolnej i wczesnoszkolnej• Etykieta zawodowa• Edukacja wielokulturowa – jedność w różnorodności• Cztery pory roku na holistycznych warsztatachkreatywności• Edukacja dla bezpieczeństwa• Dysleksja w świetle nowoczesnych technikuczenia• Odyseja Umysłu. Szkolenie Trenerów programu• ABC metod aktywizujących w nauczaniu• Praca metodą projektów w turystyce szkolnej• Odczytywanie krajobrazu kulturowego własnegoregionu• Edukacja krajobrazowa na przykładzie własnegoregionu• Warsztaty terenowe w zakresie edukacji przyrodniczej,kulturowej, krajobrazowej• Zasady przygotowania tekstów do publikacji• Jak efektywnie wykorzystać czas na lekcji chemii?• Pierwsza pomoc medyczna zgodnie z najnowszymistandardami ERC• Preorientacja i doradztwo zawodowe w szkole iplacówce• Antymanipulacja - program profilaktyki odgrup destrukcyjnych• W co grają uczniowie - klasa jako grupa• Trening działań twórczych dla nauczycieli iwychowawców• Zajęcia z komputerem w edukacji wczesnoszkolnej• Muzykujący nauczyciel• „Pokażę Ci świat” – ćwiczenia, zabawy i etiudyteatralne• Technika quillingu• Tańczymy i gramy• Gry i zabawy w nauczaniu języka niemieckiegoi angielskiego• Irish Folding – co to jest?• Eko-stwory z siana, drewna i nie tylko – warsztatytwórczości• W świecie barw, czyli ortografia inaczej• Uczyć inaczej w edukacji wczesnoszkolnej• Wady postawy ciała u dzieci – zapobieganie,rozpoznanie, korekcja• Taniec w pracy z dzieckiem przedszkolnym• Cuda z papieru i bibuły• Realizacja karty rowerowej i motorowerowej wpraktyce szkolnej• Nordic Walking• Dysleksja w świetle nowoczesnych technikuczenia. Modelowy System Profilaktyki…• Komiks jako metoda aktywizująca w nauczaniuprzedmiotów ekonomicznych• Sztuka Carvingu• Sztuka poza horyzonty: literatura i muzyka wjęzykach obcychSzczegółowe informacje na temat kursów organizowanychprzez Regionalny Ośrodek DoskonaleniaNauczycieli i Informacji Pedagogicznej„WOM” wRybniku znajdziecie Państwo na naszej stronieinternetowej oraz w dziale szkoleń ośrodka.www.wom.edu.pltel.: (032) 42 47 472, 42 47 384str. 60