Tusmada - UDI

Tusmadaloogu talagalay degganayaasha xarumaha soodhowaynta magangelyo-doonkaSOMALI

Nuxurka••••••••••Gacaliye deggane 3Cutubka 1aad Coodsiga magangalyada 5Cutubka 2aad Caafimaadka 1Cutubka 3aad Waxbarashada 7Cutubka 4aad Bulshada Norwejiyaanka 1Tilaab-tilaab socodsiinta magangalyada 26Cutubka 5aad Garashada sharciga 31Cutubka 6aad Dib ugu laabasahada dalka (guriga) 37Cutubka 7aad Markii lagu siiyay fasaxa degganaashaha ee Norway 41Cutubka 8aad Magangalyo-doonka ka yar 18 jir 49

Gacaliye degganeMagacayga waa Mohamed. Agaasinka Soo-gelootiga eeNorwejiyaanka (UDI) waxuu i waydiistay inaan kuu soobandhigo buuggaan yar, oo aan rajaynaayo inuu ku noqdo midwaxtar iyo anfacaad leh.Waxaan ahay takhtar yimid Norwaybiloowgii 2004 si qaxooti ah. Kuma nooliNorway waqti dheeri, laakin waxaanogahay sida ay muhiim u tahay aqoontadalka ay ahaan karto. Adigoo ah qofcusub ee yimid dalka, waxaad ogaandoontaa inay jiraan waxyaabo badan ooaad baran doontid, laakin haddii aad waxbadan ka ogaatid Norway noloshada ayaaku fududaynaysa inta aad halkaan joogto.Waxaad u baahan tahay inaad wax kaogaato habka waxbarashada ee Norwejiyaankasi ay caruurtaada wax uga barankaraan intii suurto gal ah dugsiga. Waxaadu baahan tahay inaad ogaato shuruucdaNorwejiyaanka si aadan u jebin.Waxaa kale muhiim ah inaad ogaato sidadadka Norwejiyaanka ah naf ahaantoodau nool yahiin una shaqeeyaan.Waxay dumarka u baahan yahiin inaadogaadaan waxyaabaha sida gaarka ahugu muhiimsan. Waxay qooysaska caruurtaleh u baahan yahiin inay ogaadaanarrimaha khuseeyo xaaladdooda, waxaynacaruurta u baahan yahiin wararkaku habboon baahidooda.Kuwa coodsiyadooda la soo diiday waxayu baahan yahiin warar ka duwan kuwa loosoo oggolaaday inay joogaan Norway.Maaddada lagu soo bandhigay buuggaanyar waxaa si aad u badan loogahadli doonaa si faahfaahsan barnaamajkawararka ee xarunta soo-dhowaynta,kaasi oo dabooli doono moowduucyobadan.Waxaa buuggaan yar looga dan lee-yahayinuu kaa caawiyo inaad barato waxaku saabsan xuquuqdaada, waajibaadkaagaiyo fursadahaada oo aad ku lee-dahayNorway, iyada oo loo eegin in laguu oggolaandoono inaad joogto halkaan amain lagu waydiistay inaad ka baxdid.Markii la joogo xarunta soo-dhowayntawaxaa lagu la socodsiin doonaa waxyaabahaku saabsan nidaamka guriga,nidaamyada deb-demiska, nidaamyadalacagta, nidaamyada degganaanshahaxarunta soo-dhowaynta iyo nidaamyadalagu maamulo ka maqnaanshaha xaruntasoo-dhowaynta. Waxaa kale ay hawlwadeenadaxarunta soo-dhowaynta kuusheegi doonaan waxaad samaynaysidhaddii aad u baahato takhtar, iyo waxaku saabsan gaadiidka, dukaamanka,dugsiyada iyo xanaano-maalimeedka eedugsiga ka hor.Waxay xarumaha soo-dhowaynta siyaandegganyaasha tiro waxqabdyo ah. Waxaadwaydiin kartaa waxqabadyada aadka qayb qaadan karto.Adigoo ah qof cusubee yimid dalka, waxaadogaan doontaa inay jiraanwaxyaabo badan ooaad baran doontid, laakinhaddii aad wax badan kaogaatid Norway noloshadaayaa ku fududaynaysaninta aad halkaan jogto.Waxaa kale oo buug yarahaanlaga heli karaawww.nyinorge.no

Cutubka 1aadCoodsiga magangalyadaWaxay sharciga Norwejiyaanka iyo heshiisyada caalamiga fasirayaanin laguu oggolaan doono inaad joogto Norway iyo inkale.Waxuu Cutubkaan kuu micnaynayaa waxa dhacaya marka aadsoo coodsanaysid magangalyada.Dhammaan kuwa u baahan in lagu badbaadiyoNorway waa la siinayaa. Wanasidaa waxa ay UDI ugu fiirinayso sitaxadir leh coodsi kasto ee Magangalyo.Waxaa sidaan lagu magacaabaa habsocodsiintamagangalyada. Waxaa loogadan lee-yahay in loo sugo dhammaankuwa si dhab ah ugu baahan badbaadoin loo oggolaado inay joogaan, islamarkaa kuwa aan u baahnayn waa inayka baxaan Norway.Habsocodsiinta magangalyadaWaxay UDI u fiirinaysaa coodsi kastosi gooni-gooni ah si loo hubiyo in qofkasto loo la dhaqmo si caddaalad leh.Waxaa coodsigaada loo la dhaqmayaaisla sidaas iyo sida ay qabaan isla shuruucdaiyada oo loo fiirin qofka aad tahay.Markii aad ka soo coodsanaysidMagangalyo Norway, waxaad ka soocodsanaysaa dowladda Norwejiyaankainay ku badbaadiso. Waxay dowladdaNorwejiyaanka dhihi kartaa haa amamaya coodsigaada. Waxaa la diidaycoodsiyo badan ee soo samaysteen dadmagangelyo-doon ah waana inay dibugu noqdaan dalkooda.Waxay UDI la yeelanaysaa waraysisoo-coodsade kasto waxayna u istimaalaysaanatiijooyinka ka soo baxo wararkale si loo go’aamiyo inaad u qalantidmagangalyada iyo inkale. Waxay kaleay UDI u lee-dahay aqoon waxqabadwayn ee ku saabsan dalkaaga.MagangalyadaWaxaad xaq ugu lee-dahay magangalyoee Norway haddii naftaada ama xuriyaddaadaay ku jiraan halis, ama haddiiaad halis ugu jirtid jir-dil ama xumaankale oo loo gaysto bani’aadamka sababtaoo ah aaminaantaada siyaasadeed.Waxaa isla nidaamka lagu dhaqayaahaddii laguu cadaadinaayo caqiiddadadiintaada ama aad ka tirsan tahay jinsiyadgaar ah, ama xoog bulshadeed amajisiyeed.Waxaa dumarka la siin karaa magangalyohaddii ay cadaadis ugu jiraanujeeddada ah inay yahiin gaar ahaanWaxaad ku lee-dahayNorway xaqqa magangalyadahaddii naftaadaama xuriyaddaada ay halisku jiraan, ama haddii aadhalis ugu jirtid jir-dil amanoocyo kale oo ku xunbani’aadamka.

Dherirka waqtiga uu qaadanaayoin go’aan lagagaaro coodsigaada arrinbaarrin ayay ka duwan tahay.Haddii ay qaadato waqtidheer, waxay sababtanoqon kartaa in UDI uubaaraayo in wararka aadbixisay ay yahiin sax iyo inkale.dumar. Sababta oo ah cadaadiska galmada-ahaanshaha qaniisnimada, tusaaleahaan- waxuu u noqon karaa sabab magangalyada.Waxuu qorayaa heshiiskaQaramada Midoobay faahfaahino dheeriah ee ku saabsan Xaaladda Qaxootida.Haddii maamulayaasha ka jiro dalkaagaay kaa badbaadin karaan kuwa kucadaadinaayo, sida caadiga ah umaqalantid in lagaa siiyo magangalyo Norway.Caadi ma aha in la siiyo magangalyodadka ku nabad-gelaayo meelokale oo ah dhulkooda hooyo.BadbaadadaWaxaad weli lagaa siin karaa Norwayfasaxa degganaanshaha xitaa haddiiheerka cadaadiska oo aad la kulantayuusan ku filnayn in lagu siiyo magangalyosiyaasadeed. Waxay sidaan kunoqon kartaa sababta ah inuu ka socdodagaal dhulkaaga hooyo ama aad halisugu jirto in laguu la dhaqmo xumaantaloo gaysto bani’aadamka.Sababaha bani’aadanimoMarkii, ay jiraan arrimo gaar ah waxaalaguu oggolaan karaa inaad joogtidNorway haddii adiga ama caruurtaadaay qabtaan cudur aad u xun oo an lagudaawayn karin dalkaaga.DegganaantaWaxaa ku la soo socodsiinaayo booliskahaddii lagu siiyay fasaxa degganaanshahaee Norway. Waxaa markaa ka dibkuu bilaabanayso u diyaar garoowganoloshaada gudaha Norway. Waxaa kaakhrisan kartaa wax intaa ka sii badanCutubka 7aad.Waqtiga sidee ayqaadan kartaa?Dherirka waqtiga uu qaadanaayogo’aaminta coodsiga magangalyadawaxay uga kala duwan yihiin arrinba arrin.Haddii ay qaadanayso waqti dheer,waxay sababta noqon kartaa inay UDIbaarayso in wararka aad siiday ay saxyahiin iyo inkale. Waxay noqon kartaainay UDI fiirinayso xaaladda haatan kajirto dhulkaaga hooyo.Haddii la soo diido coodsigaada,waxaad ka soo qaadan kartaa racfaan.Waxaa racfaankaaga eegaayo GuddigaRacfaanada Soo-gelootiga (UNE).Waxay sida caadiga ah ku qaadanaysaUNE ugu yaraan 10 bilood inay go’aanlooga soo gaaro.Soo diidmada UDIHaddii uu UDI diido coodsigaada magangalyada,waxaa laguu qabanayaa qa-

een kaa caawiyo. Waxuu UDI u diraayala socodsiinta diidmada qareenkaaga.Waxuu qareenkaaga kuu soo sheegayaain la soo diiday coodsigaada waxuunakuu sheegayaa sababta. Waxuu qareenkaku qabanqaabinayaa tarjubaan haddiiaadan ku hadlin luqaddiisa.Waxaad xaq u lee-dahay inaad kaqaadatid racfaan lid ku ah diidmadaUDI. Waa inuu qareenkaaga ku soo hordhigaa racfaankaaga UDI wax aan kayareen seddax toddobaad ka dib markiilagu soo gaarsiiyay la socodsiintadiidmada.Waxuu qareenkaaga kaa caawinayaasida loo qaabayn lahaa racfaankaaga.Haddii uu UDI sii wado diidmadiisa inkasto oo loo keenay racfaanka, waxaaarrintaada loo dirayaa Guddiga RacfaankaSoo-gelootiga (UNE) si ay ugagaaraan go’aanka kama danbaysta ah.UNE waa hay’ad gooni ah oo wax kaqabato racfaanada soo-gelootiga.Inta uu qareenkaaga diyaarinaayoracfaankaaga, asaga/ayada waxaywaydiisanayaan in laguu oggolaadoinaad sii joogtid Norway ilaa inta lagaeegaayo racfaankaaga. Waxuu UDI kagaarayaa go’aan haddii laguu oggolyahay inaad sii joogto Norway inta laeegaayo racfaankaaga. Waxaa sidaasdarteed lagu waydiin karaa inaad kabaxdid Norway ka hor inta laga gaaraayogo’aanka ugu danbeeyo.Diidmada UNEHaddii UNE xitaa ay soo diido coodsigaada,waxay sida caadiga ah tahayinaad uga baxdid dalka waqti ah labotoddobaad gudeheeda.Waxaa looga qaadan karaa racfaanmaxkamadaha diidmada ugu damabysoee UNE. Haddii aad samayso sidaas, sikastaba ha noqotee, waxaa iska bixinaysaakharasyadaada ku baxaayo sharciga.Waxaad waydiisan kartaa maxkamaddainay amarto in UNE uu dib u eegoarrintaada (Coodsiga dib u Eegidda).Caadi ahaan ma laguu oggolaanaayoinaad sii joogto Norway inta UNE uu siieegaayo coodsigaada dib u eegidda.Dib ugu noqoshada dalkaHaddii la soo diido coodsigaada Magangalyo,waa inaad ka baxdaa dalka. Waxaaka coodsan kartaa Ururka Caalamigaee Socdaalka (IOM) caawinaaddasocdaalka dib u noqoshada. Waxuu IOMkaa bixinayaa kharashyada socdaalkaa-Haddii la soo diiday coodsigaadaMagangalyo, waainaad ka baxdid dalka.Waxaad ka coodsan kartaaUrurka Caalamiga eeSocdaalka (IMO) inuu kaacaawiyo socdaalka dibugu noqoshada.

Haddii aad horay u joogtaydal kale oo nabad ah kahor intaadan imaan Norway,waxaa coodsigaadaMagangalyo eegaayodalkaas.ga waxuuna ku siinayaa waxyaabo kaleoo waxqabad ah haddii aad la socdaalaysidiyaga. Waxaad wax intaa ka siibadan ka akhrisan kartaa Cutubka 6aad:Dib ugu laabashada dalka (guriga).CaruurtaCaruurta ka yar 18 jir ee la soo coodsanaayomagangalyada waaliddiintoodawaxay ku jiraan coodsiyada waaliddiintooda.Waxay waaliddiinta sheegikaraan haddii aysan doonayn in UDI uula yeesho waraysi caruurtooda. Waxayxaaladda caruurta samayn muhiim ahu lee-dahay tixgelinta UDI ee coodsigamagangalyada qooyska.Haddii waalidiinta la siiyo fasaxa ay kudegaayaan Norway, waxaa caruurtoodaka yar 18 jir xitaa loo oggolaanayaainay joogaan. Guud ahaan, waxaa lagudabaqayaa isla mabda’daas haddiicoodsiyada waaliddiinta la soo diido.Si kastaba ha noqotee, waxaa kale oocoodsiga cunug kasto loo eegayaa mudnaantagoonida ah uu lee-yahay.U celinta dalka oo nabad ahHaddii aad horay u soo joogtay dalkale oo nabad ah ka hor intaadan imaanNorway, ama aad ka haysato dal kugal (visa) dal kale oo nabad ah, waxaacoodsigaada magangalyada eegaayodalkaas. Waxaa sidaas darteed laguudiri karaa halkaasi. Waxaa sidaan lagumagacaabaa Habsocodka Dublin.Waxay dhammaan dalalka MidowgaYurub (EU) sidaasi oo kale Norway iyoAysland ka mid yahiin nidaamkaan.Haddii ay arrin kaa taalo Dublin, waxaanaf-ahaan soo dhammaystiri kartaafoomka waana lagu waraysanayaa,laakin maamulada Norwejiyaanka matixgelinayaan coodsigaa magangalyada.Mana lagu siinaayo fasaxa ah inaad kashaqayso Norway inta laga sugaayo inla gaaro go’aan.

Xaaladaha waxyeelo ku yeelankaraan sida loo qabanaayocoodsigaada magangalyada1. DembigaHaddii aad jebisid sharciga ee Norwayinta aad tahay Magangalyo-doon, waxayUDI wax uga qabanaysaa coodsigaadasi degdeg ah. Haddii la soo diido coodsigaada,waxaa laguu dhoofinayaa si degdegah. Waxaad kala kulmaysaa dhib siaad soo geshid taariikh dambe Norwayiyo qaar ka mid ah dalal Yurub.Fasaxyada shaqadaku meelgaarkaWaxay dadka ka soo coodsanaayomagangalyo Norway la siin karaa,markii ay jiraan xaalado qaarkood,fasaxa shaqada oo ku meel gaarah inta ay sugayaan in laga gaarogo’aan. Waa inay jiraan xaaladoka hor inta lagu siin fasaxa shaqadainta aad ka sugaysid go’aanka.Waydii hawlwadeenada xaruntasoo-dhowaynta faahfaahinadadheeriga ah.Waxii warar dheeri ah:www.udi.nowww.noas.orgwww.une.no2. Wararka dheeriga ah ee aan labixin intii lagu jiray waraysigaHaddii, ka dib waraysigaaga, aaddareemaysid inaad haysid warardheeri ah oo u noqon karaanmuhiim coodsigaaga magangalyada,waa inaad si degdeg ah ugusoo sheegtaa UDI. Waxaad xaqiyo waajib u lee-dahay inaad u soosheegtid wararka muhiimka ah sidegdeg ah. Kala hadal hawlwadeenadaxarunta soo-dhowayntahaddii ay jirto wax shaki ah.

10– Xanaanaynta caafimaadkaaga waxaynoloshaada ka dhigaysaa mid raaxo lehxarunta soo-dhowaynta

Cutubka 2 aadCaafimaadkaWaxuu caafimaadka fiican muhiim u yahay qof kasto. WaxuuCutubkaan ku siinayaa wararka ku saabsan nooca caawinaaddacaafimaadka oo aad xaqqa u lee-dahay waxuuna kuu sheegayaasida loo xanaaneynaayo caafimaadkaaga qof ahaaneed.In la xanuunsan yahay ma ka dhigaysoqalmidda magangalyo mid dhib ah. Waain, sidaas darteed, ka hadashaa haddiiaad la il-daran tahay wax xanuun amajirro. Waxaad Norway ka heli kartaadaaweyn. Waxaad xitaa ka heli kartaacaawinaadda horumarinta caafimaadkaaga.Waxaa dhammaan shaqaalaha xanaanadacaafimaadka waajib ku ah inaydhoowraan waxyaabaha gaarka u ahbukaanlayda. Waxay sidaan micnaheedutahay inaan loo oggolayn inay qof kaleu sheegaan waxa ku saabsan xaaladdaadacaafimaad, haddii adiga aad ufasaxdid mooyee. Ma loo oggolo xitaainay magacaada siiyaan qof kale, amaay la socodsiiyaan inaad tahay bukaan.Ma u baahan tahay tarjubaan?Waxaad xaq u lee-dahay inuu joogotarjubaan haddii aadan hubin inaadfahmaysid waxa la sheegaayo. Waxayshaqaalaha xanaanada caafimaadkamas’uul ka yahiin inay kuu soo helaantarjubaan haddii ay filaayaan in lagamaarmin. Waxaa marmar lagu tarjumaatelefoonka. Haddii aad u baahan tahaytarjubaan, waa inaad horay u la soosheegtaa ballankaaga aad u dhiganaysidtakhtarka. Waxay qaadan kartaa dhoowrmaalimood si loo helo tarjubaan. Waxaadhammaan tarjubaanada waajib ku ahinay dhoowraan sirta.Ku imaanshaha waqtigaHaddii aad ballan u soo dhigatay xirfadlahaxanaanada caafimaadka, waxaamuhiim ah inaad ku timaadid waqtiga.Waa inaad u soo sheegtaa haddii aadanimaan karin, ama haddii aad dib uga soodhacaysid. Haddii aadan soo ogaysiinin,waxaad dhuminaysaa ballankaagawaxaadna samaysanaysaa ballan kale.Sida nidaamka yahay, waxaad kale ooaad ku bixinaysaa kharsh ballan kastooo aadan imaan.Xanuun joogto ah/dhaawac culusHaddii aad si joogto ah u xanuunsantahay ama qabtid dhaawac culus, waainaad la socodsiidaa hawlwadeenadaxarunta soo-dhowaynta iyo/ama la sooxiriir isbitaalka deegaankaaga. Haddiiaadan awoodin inaa la soo socodsiididmidkoodna, waa inaad waydiisataa qofkale inuu kugu caawiyo si aad u heshiddaawayn. Waxaad wacdaa 113 haddiiaad u baahan tahay ambulanso.Waxaa dhammaanshaqaalaha xanaanadacaafimaadka ee Norwaywaajib ku ah inay ilaaliyaanwaxyaabaha gaarkau ah bukaanlayda. Waxaytaa micnaheedu tahayinaan loo oggolayn inay usheegaan qof kale waxaku saabsan xaaladdadacaafimaad, haddii aadadiga u fasaxin.11

Waxay dad badan dareemaancidlo iyo keliahaan. Waa iska caadiin la calool-xumaado, ayhurdada xumaato, in laxanaago, la daalo ama ladareemo badbaado la’aan.Waxay dadka qaarkoodku dhaco madax-xanuun,xanuun ama labbo-labbo.Arkidda takhtarkaLa soo xiriir xirfadlaha xanaanada caafimaadkahaddii aad jirran tahay ama aadqabtid dhibaatada caafimaadka. GudahaNorway, waxuu qof kasto xaq u leeyahayinuu xusho takhtarka (TakhtarkaGuud) oo ay si joogto ah loogu tegikaro. Waxay kale ay dadka magangalyo-doonkaah xaq u lee-yahiin inaylahaadaan Takhtarka Guud. Waa inaadwax ka bixisaa xoogaa kharashka latashigamarkii aad arkaysid TakhtarkaagaGuud. Waxuu Takhtarkaaga Guudkuu dirayaa takhtar xirfad leh haddii aynoqoto laga maarmaan. Waxaa caruurtala siinayaa xanaanada daawaynta oobilaash ah ilaa da’.DaawayntaWaxuu kiimistaha (farmashiga) Iibiyaadhammaan noocyada daawada.Waxaa badeecada qaarkood laga gadankaraa maaqalka, laakin intooda badanwaxaa soo qoraayo takhtarkaaga. Waxaaxoogaa daawooyin ah laga gadan karaasuuqyada waawayn (super markets) oocaadiga ah. Haddii aad doonaysid daawou gaar ah cudur waqti dheer, waxayxukuumadda kaa bixinaysaa kharashkaintiisa badan. Waxuu takhtarkaaga kuuqorayaa ‘qoraalka buluugga’ ka dibnawaxaad bixinaysaa qayb yar oo ah intaay joogto daawada.Caafimaadka maskaxdaAhaanshaha Magangalyo-doon aanmustaqbal sugan lahayn waa dhib.Waxuu waqtiga sugitaanka noqonkaraa mid dheer. Dad badan way kaxumaadaan.Waxay dadka qaarkii dareemaan cidloiyo keli ahaan. Waa caadi in lagaxumaado, in si xun loo hurdo, iyo inla xanaago, la daalo ama la dareemosugnaan la’aan. Waxay dadka qaarkiiqaadaan madax-xanuun, xanuun amalabbo-labbo.Waxaa jiraan waxyaabaha qaarkoodoo aad naf-ahaantaada samayn kartosi aad u sii hagaajisid caafimaadkaagamaskaxda. Waxaa ku caawini karo inaadsamaysid jimicsi maalin kasto. Orad,ciyaarta kubadda cagta, culays-qaadista,iyo ciyaarta waxay u fiican yahiinfiicnaanta jireed iyo maskaxeed. Waxaala mid ah akhriska, waxbarashada iyoka qaybgelidda waxqabadyada loo dhanyahay. Wax kasto oo kuu keenaayoinaad wax gaartid waa kuu fiican yahay.Inaadan waxba samayn inta aad ku jirtidsugidda ma kuu fiicno.Kuwo badan ee ku jirro xarumahasoo-dhowaynta ee Magangalyo-doonkawaxay la kulmeen noocyo kala duwanoo cadaadis ah, dagaal iyo xumaan.Waxay qaarkood u qaadeen dhibaatooyinkamaskaxda oo xun kuwaasi12

oo ah natiijada ka soo baxday waxa ayla kulmeen. Waxaa dhibaatooyinkaansii xoojin karaan ku noolaanshaha daliyo dhaqan aadan aqoon. La soo xiriirxirfadlaha xanaanada caafimaadkahaddii aad la il-daran tahay dhibaatooyinkamaskaxda aadna u baahan tahaycaawinaad.Caafimaadka maskaxda caruurtaWaxay caruurta u baahan yahiin qoffahamto oona kaalmayso. Caruurta lakulantay dagaal ama xumaan si gaar ahayay u nugul yahiin. Waxaa la mid ahcaruurta waayay kuwii ay jeclaayeenama ka dhintay qof ay la degganaayeen.Waxay had iyo jeer ka baqaan inay keliahaadaan, inay ku jiraan meel mugdi ah,ama waxay ka welwelaan inuu wax xunku dhaco. Haddii ay caruurtaada ay lail-daran yahiin xanuun ay la kulmeen,waxaa aad u muhiim ah inaad u sheegtidhawlwadeenada xarunta soo-dhowayntaama takhtarka.Ka hortagga cudurkaCuntada dheelitiranWaxaad ku cuni doontaa Norway cuntoka duwan cuntada aad isticmaali jirtay.Xilliga jiilaalka waa inaad qaadataafitamiinka D si aad u nagto maqnaanshahaIftiinka qoraxda. Si aad u ceshatocaafimaadka waa inaad cuntid cuntocaafimaad leh, cunto dheeli tiran oomiisaaban. Waxaa fiican in la cunomiro (fruits), khudaar, kalluun, hilib iyobadeecada ka samaysan caanaha. Haddiiaadan hubin cuntada kuu fiican, waxaadtalo waydiisataa xarunta soo-dhowaynta.Waxaa si gaar muhiim u ah inay caruurtacunaan waxyaabo sax ah. Sidaasdarteed waa inaad isha ku haysid cuntadadheelitiran ee caruurtaada.Nadiif ahaansho iyocaafimaad wanaagWa muhiim in meesha aad ku nooshahayay nadiif ahaato. Waxay yaraynaysaahalista bukashada. Waxay bakteeriyadaka dhalan kartaa halka ay wasaqdadaadsan tahay, sida jikada ama qolkaqubayska. Meelaha lagu dhaqdo, musqulaha,biyo-mareenada iyo aagaggakale ee leh biyo waa in la nadiifiyaa.Caafimaad wanaaggaqof ahaaneedCaafimaad wanaagga qof ahaaneed eefiican waxuu yahay oo kale mid lagubaajinaayo cudurka. Waa inaad ku dhaqdidsaabuun labadaada gacmood markiiaad tagtay suuliga, ka hor iyo ka dambemarkaad cunto diyaarisid.Caafimaadka ilkahaWaxay haraaga cuntada iyo bakteeriyadaisku uruursadaan ilkaha dhexdooda.Waxay caruurta u baahanyahiin qof fahmo oou kaalmeeyo. Caruurta lasoo kulantay dagaal amaxumaan si gaar ah ayay unugul yahiin.13

Cinjirrada waa difaacalidka ku ah HIV. Isticmaalinta lagu jirro dhammaannoocyada isu-tegidda galmadaoo ad la yeelanaysidqof aadan hubin inuu sooqaaday.Si loo baajiyo inay daataan ilkaha, waain ilkaha maalin kasto lagu nadiifiyaaburaashka ilkaha iyo daawada rumayga.Waa in ilkaha caruurta si taxadir leh loonadiifiyaa. Bar caruurtaada inay xanaaneeyaanilkahooda. In lo soo booqdotakhtarka ilkaha aad ayay qaali u tahay.Caafimaadka galmadaCudurada galmoahaan laysku daartoWaxaa dhammaan cudurada galmo eelaysku daarto lagu qaadaa galmada.Cinjirka iyo cinjirka dumarka (femidoms)waxay yahiin kuwa keliya eelooga hortegi karo faafinta cuduradagalmo ahaan laysku daarto. Waxaad kagadan kartaa cinjirrada suuqyada waawayniyo farmashiga. Waxaa laga helikaraa cinjirka dumarka farmashiga.Waxaad xaq u lee-dahay in si bilaashah lagaaga baaro lagaana daaweeyocudurada galmo ahaan laysku daarto.Tusaale ahaan, cudurada ku yimaadoisu-tegidda galmada oo ah HIV, jabtada,waraabowga, Chlamydia iyo fajada.Waxaad waydisataa hawlwadeenada xaruntasoo-dhowaynta ama takhtarkaagahaddii aad jeceshahay inaad wax intaaka badan ka sii ogaatid.HIV/AIDSMarkii aad timid Norway waxaa lagusiiyay fursadda aad iskaga baartid HIV.Waxaa lagu qaadaa HIV isu-tegiddagalmada aan layska ilaalin iyo dhiiggaoo laysku gudbiyo. Waxaa kale oo laguqaadi karaa HIV naasnuujinta.Cinjirrada waa difaaca lidka ku ah HIV.Isticmaal inta lagu jirro dhammaannoocyada isu-tegidda galmada oo ad layeelanaysid qof aadan hubin inuu sooqaaday.Ma ku qaadi kartid HIV haddii maalinka maalin la xiriirtid dad. Haddii aadqabtid HIV ama AIDS, waxaad xaq ulee-dahay inaad heshid caawinaaddadaawaynta. Waxaad waydiisataa hawlwadeenadaxarunta soo-dhowaynta amatakhtarkaaga haddii aad jeceshahayinaad ka sii ogaati wax intaa ka badan.Gudniinka dumarkaWaa ka caadi gudniinka dumarkadhaqamada qaarkood. Gudaha Norway,waxuu mamnuuc uga yahay si xoogleh. Waxuu gudniinka dumarka kusaa’idinayaa naafaynta xubinta dhalmada.Gudaha Norway, qof kasto oosameeyo ama ka qaybqaato samayntanaafaynta xubinta dhalmada waxaa laguxukumayaa siddeed sanadood oo xarigah. Waxaa lagu qaadayaa sharciga qofkasto oo ku nool Norway, xitaa haddiifalka uu ka dhacay dibedda.14

Dumar badan oo yimid Norway waagudan yahiin. Waxuu gudniinka u keenikaraa dumarka dhibaatoooyin caafimaadoo aad u xun. Waxay xirfadlayaashacaafimaadka siin karaan talo iyo caawinaadkuwa horay loo soo guday.Ka hortagga dhalmadaWaxay xirfadlayaasha xanaanada caafimaadkaku micnayn karaan hababkakala duwan oo aad u isticmaali kartidinaad iskaga celisid uurka. Waxuu habkacaadiga ah ay ragga uga hortagaanuurka waa cinjirka. Waxay dumarkalee-yahiin noocyo kala duwan ay kukala doortaan, tusaale, kaniiniyada kahortagga uurka, durid iyo plasters, iyocoil (qalab lagu xiro afka ilmo galeenka).Ka la hadal xirfadlaha xanaanadacaafimaadka waxa ku saabsan kan kuguhabboon oona aad ugu fiican xaaladdaada.Ilmo-dhicisintaGudaha Norway, waxay ku xiran tahaynaagta inay ka gaarto go’aan inay iskagajoojiso uurka ay lee-dahay 12 toddobaadee ugu horeeyo. Ma loo baahnooggolaanshaha takhtarka, wadaadka,imaamka ama qof kale. Ninka qaboxaaska ma u laha xaq inuu go’aan kagaaro arrintaan, xitaa haddii u yahayaabbaha dhiciska.inay iska soo tuurto. Haddii ay naagtajeceshahay inay iska soo tuurto ka dibmarkii uu uurka jirsaday 12 toddobaad,waa inay ka heshaa fasax guddigatakhaatiirta caafimaadka ee isbitaalkaugu dhow. Waxaa waajib ku ah umulisadaama takhtarka naagta inay kucaawiyaan coodsigeeda.Xanaanada dhalmada ka horMarkii aad uur lee-dahay waa in sijoogto ah laguu la socdaa. Adiga ayaaiska leh go’aanka ah inaad jeceshahayinaad aragtid umuliso, takhtarka amainaad u soo dhigatid ballan rugta dhallaankaiyo cunugga. Waxaa umulisadaiyo takhtarkaba labadooda loo sootabobaray inay sameeyaan baaristaan.Haddii aad jeceshahay waxaad u soowadan kartaa qof ballankaaga. Haddiiay soo baxaan dhibaatooyin inta aadlee-dahay uurka, waxuu takhtarkaagaama umulisidaada kuu gudbinayaan qoftakhasus u leh.Tegidda joogtada ah ee baarista waxaylee-dahay tiro faa’iidooyin ah. Caafimaadkaagaiyo dhallaankaaga aan welidhalan labaduba waa lala soconayaa,waxaana lagu siinayaa warar iyo gacansiin.La socodka ka hor dhalmada waabilaash.Haddii ay naagta jeceshahayinaay iska soo tuurto12 toddobaad ka dib, waainay oggolaansho ka raadsataaguddiga takhaatiirtacaafimaadka.Wararka dheeriga ah:www.trygdeetaten.nowww.fhi.noWaa inay naagta kala xiriirtaa takhtarama umuliso haddii ay jeceshahay15

16– Wuxuu cunug kasto xaqu lee-yahay waxbarasho

Cutubka 3 aadWaxbarashadaWaxuu cunug kasto xaq u lee-yahay waxbarasho. Waxay waaliddiintamas’uul ka yahiin inay u diraan caruutooda dugsiga.Waxuu cutubkaan ku siinayaa qaar ka mid ah wararka ku saabsansida ay waxbarashada Norwejiyaanka ay u shaqaynayso.Dugsiyada ee NorwayWaxaa ka jirro Norway 10 sanadoodoo ah waxbarashada khasabka ah, oomicnaheedu yahay inay waaliddiintageeyaan caruurtooda dugsiga iyo inayhubiyaan inay sameeyaan layligoodaguriga. Kharashka waxbarashada hooseiyo tan dhaxe waa bilaash, buugaggadugsiga ee caruurta waxaa bixinaayomaamulka deegaanka. Waxay caruurtabilaabayaan dugsiga Agosto ee ahsanadka ay lix jirsanayaan.Waa inay caruurta tagaan fasalada eemaaddo kasto. Waxa dhici karo in lagareebo caruurta qayb ka mid ah AqoontaMasiixiga iyo manhajka NidaamyadaAnshaxa Waxbarashada (CKREE), haddiiay sidaas soo coodsadaan waaliddiinta.Caruurta dhigato sanadka koowaadiyo kan labaad waxay dugsiga dhiganayaan4-5 saacadood maalintii. Sacadahadugsiga la dhigto waa ka dheeryihiin caruurta ka da’ wayn. Waa inaycaruurta Norway guriga ka keensadaanbaakadka qadada si ay ugu cunaan dugsiga.Dugsiga cunto ma bixiyo.Waxaa caruurta laga soo siinayaa dugsigalayliga guriga sanadka koowaad.Waxay waaliddiinta mas’uul ka yahiininay hubiyaan inay caruurtooda samaynayaanlayliga guriga iyo inay kacaawiyaan. Caruurta dugsiga hoose iyokan dhexe loo ma siinaayo wax darajooyinah shaqadooda, laakin waxaybarayaasha war celin qoran ka siinayaawaaliddiinta sida horumarinta ay ugaarayaan.Waxay wiilasha iyo gabdhaha wadadhigtaan isku fasallo, waxayna wadadersaan dhammaan isku maaddooyin.Inta lagu jirro sanadka koowaad eedugsiga waxay caruurta ku qaadanayaanmaalin hal toddobaad waxbarashodibedda. Waxaa sidaan lagu magacaabaawaxbarashada dibedda ka ahdugsiga. Inta badan sanadka ee Norwaywaa qaboob, oo la socdo roob, baraf iyobudada barafka. Waxaa sidaas darteedmuhiim u ah caruurta inay soo qaataandhar kulul, kobaha culus (boots) iyoroob-celiyaha. Waa inay xitaa iskagabeddelaan dharka dugsiga haddii ayqoyan yahiin.Ku soo qoriddaWaa in cunug kasto lagu soo qoraadugsiga deegaankiisa ka hor inta uusanbilaabin. Waxay dadka intooda badanhelaan warqad loogu sheegaayo markaWaxbarashada khasabkaah waa bilaash waxaanabuugagga wax laga bartobixinaayo maamulkadeegaanka. Waxay dugsilaydabilaabayaan dugsigaAgosto oo ah sanadka aylix jirsanayaan.17

Caruurta joogi doono Norwayin ka badan seddaxbilood waa inay waqti gaabanku bilaabaan dugsigaimaanshaha dalka ka dib.ay qorista la qabanaayo, laakin waxaaogaysiis lagu soo daabacayaa wargaysyadadeegaanka. Sanadka uu cunugganoqonaayo shan jir- oo ah had iyo jeerSebtembar- waa inay waaliddiintatagaan dugsiga waana inay dhammaystiraanfoomka ku qorista.Caruurta joogi doono Norway in kabadan seddax bilood waa inay waqtigaaban ku bilaabaan dugsiga ka dibimaanshaha dalka.Xanaanada ka hor dugsiga (SFO)Waxay dhammaan dugsiyada siiyaannidaamka xanaanada ka hor dugsiga(SFO) caruurtaa aad u dhallin yar,halkaasi ay ku ciyaari karaan iyaga ooay kor ka ilaalinayaan dad qaangaar ah.Waaliddiinta doonayaan inay caruurtoodatagto nidaamka xanaanada ka hordugsiga (SFO) waxay bixinayaan bishiibaxoogaa lacag ah. Waxaa caruurtategayo FSO la siinayaa cunto fudud.Waalidiinta Iyo dugsigaWaxay waaliddiinta iyo dugsiga si wadajir ah uga wada shaqaynayaan inay kacaawiyaan in caruurto korto. Waxa labojeer sanadkii dhammaan waaliddiintalagu cusamyaa inay ka soo qaybgalaaninay la qaatan fadhi barayaasha.Waxuu baraha hal mar sanadkii kucasumayaa waaliddiinta cunug kastofadhi uu baraha ugu sheegaayo sida uucunugga uga gaaraayo horumar dugsigawaxaana waaliddiinta la waydiisanayaaaragtiyadooda. Fadhiyadaan ka horwaxay caruurta waawayn qorayaanwaxay ka jecel yahiin ama aysan kajecleen dugsiga.Waxay waaliddiinta soo waydiisankaraan waqti kasto inay la yeeshaanfadhi barayaasha cunugga haddii ay ubaahan yahiin talo ama ay jecel yahiininay kala hadlaan arrimo kale.Caawinaadda luqaddaWaxaa la siin karaa caruurta dugsigakoowaad iyo kan sare-hoose ee Norwaycasharo dheeri ah, iyada oo lagu daraayomanhajka caadiga ah. Waxay dugsilaydabaraayaan fahmidda, ku hadalka,akhriska iyo ku qorista Norwejiyaanka.Waxuu muhiim u yahay Norwejiyaankabarashada maaddooyinka kale.Sidaas darteed waxay dugsiyo badanlee-yahiin fasallo gooni u ah dugsilaydaaan ku hadlin Norwejiyaanka. Waxaydugsilayda dhiganayaan fasalladaasiwaqti u dhexeeyo lix bilood ilaa labosanadood. Waxaa halkaan diiraddalagu saarayaa barashada aasaasiga u ahNorwejiyaanka. Waxay dugsiyada kalesi toos ah u gaynayaan dugsilayda fasallada.Haddii ay sidaasi noqoto waxa lasiinayaa caawinaad badan oo dheeri ahee luqadeed.18

Waxaa loo gudbinayaa dugsilayda fasalkaka tarjumaayo da’dooda ay haatanjiraan haddii uu baraha aaminsan yahayinuu Norwejiyaankooda si fiican ugufilan yahay kaasi oo u fasaxaayo inayraacaan manhajka caadiga ah.Markii lala yeesho wada tashi baraha,waxay waaliddiinta go’aan ka gaarayaaninuu Norwejiyaanka u noqdocunugga luqaddiisa/eeda koowaad amasida ka labaad. Waxaa dugsiloowgalaga soo wareejin karaa Norwejiyaankaah sida luqaddiisa labaad isag oo loosoo wareejinaayo fasallada Norwejiyaankaee caadiga ah inta ay dhiganayaandugsigiisa/eeda.Baahida loo qabo baridda luqaddahooyo waa ugu wayn yahay markiicunugga ku baranaayo akhriska iyoqorista dugsiga. Si kastaba ha noqotee,baridda luqadda hooyo waa la gaarsiinkaraa haddii ay jirto baahi loo qabo.Waxaa marmar dugsilayda lagu baraaluqaddooda hooyo maaddooyin kale.Markii ay jirto arrintaas waxuu cunuggadhiganayaa fasalka maaddada barahaisaga oo la jirro baraha luqadda hooyo,waxaana maaddada la baranaayo loogutarjumayaa isla luqaddiisa/eeda hooyo.Dugsilayda ku qabaan dhib inay kuhadlaan, ku akhriyaan iyo inay kuqoraan Norwejiyaan waxaa waxbarasholooga siin karaa xitaa dugsiga hoose-sare. Waxaa baridda luqadda hooyolagu saa’idin karaa dugsiga caadiga ahee maalinta waxaana lagu samayn karaadugsi kale oo aan ahayn dugsiga aycaadi ahaan dugsiloowga u dhigto.Dugsiga sareWaxay dadka magangalyo-doonkaah oo ay da’dooda tahay 16-18 xaq ulee-yahiin inay isku qoraan dugsigasare haddii ay soo dhammaystirteen 10sanadood ee waxbarashada khasabka ahama waxbarasho kale oo sare.Waxay waaliddiinta caadi ahaan kabixiyaan caruurtooda lacagta buugaggawax laga barto inta ay dhiganayaandugsiga sare. Kuwa deggan xaruumahasoo dhowaynta magangalyo-doonkawaxay ka coodsan karaan UDI, Iyagaoo soo maraayo xarunta soo-dhowaynta,in laga caawiyo maaliyadda lagu bixinaayobuugaggaas wax laga barto.Waxay ardayda qaarkood u baahankaraan Inay ka bartaan luqad saa’id ahdugsiga sare. Waxay dugsiyada qaarkoodsidaas darteed soo bandhigeenlabo sanadood oo ah fasalka aasaasigaoo inta ay ku jiraan ardayda ka helayaaninay bartaan barashada saa’idka ah eeNorwejiyaanka iyo Ingiriisiga. Waxaykale ay sidaa u oggolaanaysaa inay u helaanwaqti aad u badan ay ku darsadaanmaaddooyin kale. Waxaad waydiisaala-taliyaha waxii warar dheeri ah.Waxay waaliddiinta caadiahaan ka bixiyaan caruurtoodalacagta buugaggawax laga barto inta aydhiganayaan dugsiga sare.Kuwa deggan xaruumahasoo dhowaynta magangalyo-doonkawaxay kacoodsan karaan UDI,Iyaga oo soo maraayoxarunta soo-dhowaynta, inlaga caawiyo maaliyaddalagu bixinaayo buugaggaaswax laga barto.Wararka dheeriga ah:www.ung.nowww.bip.nowww.nokut.nowww.vox.no19

20– Waxay tahay ujeeddada laga lee-yahayhab-bulshadeedka Norway in dadkeedadeggan la gaarsiiyo barwaaqo

Cutubka 4 aadBulshada NorwejiyaankaWaxaad Cutubkaan ka akhrisan kartaa sida ay bulshada Norwejiyaankau shaqayso. Waa ka duwanaan kartaa dalkaaga.Waxaa muhiim ah in dhammaan xubnaha bulshada ay yaqaanaanwaxyaabahaan dhab ahaan muhiimka ah.DemoqaraadiyaddaNorway waa dal demoqaraadi ah. Waxaymicnaheedu tahay in qof kastou leeyahayxaq inuu codeeyo kuna caawiyogo’aaminta qofka xukumaayo dalka.Waxaa barlamaanka Norwejiyaankalagu magacaabaa Storting. Waxay xubnahaku jiro Stortin wakiilo ka yahiinxisbiyo siyaasadeed ee kala duwan.Waa in xukuumadda isku soo raacaanStorting. Norway waa boqortooyodastuuri ah. Waxuu Boqorka madax uyahay dowladda, laakin ma laha awoodsiyaasadeed.Waxay Norway lee-dahay hab leh laboheer ee xukuumadda deegaanka. waxaadoorashooyin loo qabanayaa xulashadawakiilada gobolada Golayaasha gobolkaiyo Goloyaasha Degmooyinka deegaaneed.Waxay dhammaan muwaadaniintaka wayn 18 jir xaq u lee-yahiin inayugu codeeyaan doorashooyinka guud(ee Storting ), laakin codaynta ma ahakhasab.In kastoo xitaa aadan ahayn muwaadanNorwejiyaan ah waxaad xaq u lee-dahayinaad uga codaysid doorashooyinkaGolaha Gobolka iyo Golaha Degmada,laakin waa inaad ahaataa degganahaNorway seddaxdii sanadood ee kahoreeyay maalinta doorashada.DastuurkaDastuurka waa sharciga ugu muhiimsanee Norway. Waxuu qayaxayaa qofka xukumaayodalka iyo sida loo xukumaayo.Waxaa kale uu Dastuurka qayaxayaaxuquuqda aasaasiga u ah kuwa ku noolNorway.Qaybinta awooddaGudaha Norway, waxay awoodda u qaybsantahay oo ay u dhexaysaa seddaxdahay’adood: Stortin (barlamaanka) eesoo saaro sharciyada, Xukuumadda oofulinayso sharciyadaasi, iyo Caddaaladda(maxkamadaha) ee xoojinaayo sharciga.Waxay awoodda u sii kala qaybsantahay seddax laamood si ay midbamidda kale u saarto miisaanka iyo siloo hubiyo in mid ka mid ah laamahaxukuumadda aysan ugu takri-falinawoodaheeda si ay uga faa’iidaysato.Nidaamka sharcigaQofna ma la dhigi karo xabsiga xukunla’aan. Waxay sharciga iyo nidaamyadasugayaan in xuquuqda dadka degganWaxay sharciyada iyo nidaamyadasugaayaan in ladhowro xuquuqda dadkadeggan Norway. Waxaysharciyada qayaxayaanwaajibaadka qof kasto eedeggan Norway. Qofna maloo tixaabi karo xabsigaxukun la’aan.21

Norway la dhoowr. Waxay sharciyadaqayaxayaan waajibaadka qof kasto eedeggan Norway. Maxkamaha keliyaayaa leh awoodda lagu ciqaabaayodadka. Waxaana lagu magacaabaanidaamka sharciga.Xuriyadda hadalkaWaxay xuriyadda hadalka muhiim utahay demoqaradiyadda. Waxuu micnahaxuriyadda hadalka yahay in qofnaloo cadaadin karin waxuu sheegaayoama ku fikiraayo. Waxuu qof kasto xaqu lee-yahay inuu sheego aaraadiisa kusaabsan xaaladaha bulshada.Waxaa ka jiraan Norway in ka badanhal boqol oo wargaysyo ah, sidaasi ookalena waxaa jirro qanaaddada telefishankaiyo radiyaha. Waxay saxafiyiinkahad iyo jeer cambaareeyaan xukuumadda,hay’adaha danta guud iyo dadkaawoodda ku leh Norway. Warbaahintamadax banaan waxay muhiim u tahaydemoqaradiyadda.Xuriyadda diintaIn kasto oo ay Kiniisadda ay tahayKiniisadda rasmiga ka ah Norway,waxuu qof kasto xaq u lee-yahay inuuisticmaalo diintiisa. Waxuu micnahaxuriyadda diimeed yahay xitaa xaqqaah inuu qofna aaminin diinta. Waxaydiinta ku lee-dahay raad yar noloshasiyaasadeed iyo tan bulshadeed eeNorway. Waxay dad badan u hay-22staan inay diinta tahay arrin gaar u ahqofka.Sinaanta iyo xuquuqdaloo siman yahayMa laga oggolo Norway in qof lootakooro sababta ah lab iyo dhiddig,jinsiga, diinta ama dhinaca galmada.Dumarka iyo ragga waa isku mid waanain laga siiyaa xuquuq simaan dhammaanqaybaha bulshada.Micnaha sinaanta labka iyo dhiddigawaa in dumarka iyo ragga ay ku lee-yahiinisku fursado, xuquuq iyo waajibaadguriga, goobta shaqo, siyaasadda iyomeel kasto oo ay lee-dahay bulshada.Barwaaqaynta dowladdaWaxay dowladda Norwejiyaanka sugaysaain qofna u silcin ama uusan wayninwaxbarasho, daawayn, dhar uu xirtoama guri. habka sidaan ah waxaa lagumagacaabaa barwaaqaynta dowladda.Waxay maamulada deegaanka iyoxukuumadda dhexe u qoondhaynayaanlacag dugsiyada, isbitaalada, dhisiddawaddooyinka, hawlgabka, adeegyadabulshada iyo danaha kale. Waxay lacagtaka timaadaa canshhurta tooskaah iyo tan ay bixiyaan dadka deggandalka. Mar kasto oo wax gadanaysid,qayb ka mid ah inta aad bixisay waxaaloo gudbinayaa dowladda. Waxay kaleay dowladda ka heshaa lacag soo-saarkasalidda iyo waxqabadyada ay sameeyaanmaharadaha kale. Waxay dowladdaNorwejiyaanka lee-dahay shirkadobadan oo muhiim ah.CanshuurtaWaxuu qof kasto ee joogo Norway kabixiyaa canshuur waxa soo galo. Dadkaay soo galaan wax aad u badan waxaybixiyaan canshuurta ugu badan, sidookale kuwa ay soo galaan wax aad uyar waxay bixiyaan canshuurta uguyar. Waxay soo ururinta canshuurtaawood u siinaysaa xukuumadda inaynagu siiyaan adeegyada kala duwan eebarwaaqaynta. Tusaale ahaan, xaruntasoo-dhowaynta magangalyo-doonka eeaad ku nooshahay, dugsiga ay caruurtaadatagaan iyo isbitaalka aad kaheshid daawaynta oo dhammaantoodlaga bixiyo canshuurta uu qof kasto kabixiyo Norway.Sababta oo ah In lagu bixiyo canshuurtaadeegyada danta-guud oo qof kasto kafaa’iidaysanaayo, waxaa muhiim ah inqof kasto ay soo gasho lacag ku biiriyaqaybtiisa isaga oo bixinaayo canshuurta.Haddii aadan bixin canshuurta lagugulee-yahay, waa lagu ganaaxayaa, waalaguu xiraayaa ama waxaad bixinaysaaqiimaha canshuurta oo ciqaab ah.Si aad uga heshid shaqo Norway waainaad haysataa lambarka aqoonsigaee shakhsiga ah ama fasaxa shaqada

Norwejiyaanka. Waxaa lagu siinayaalambarka aqoonsiga shakhsiga haddiilagu siiyay fasaxa degganaanta. Waainaad heshaa oo kale kaadhka canshuurtahaddii aad ka qabanaysid shaqomushahar leh Norway. Waxuu kaadhkatilmaamayaa inta ay la egtahay canshuurtalaga jaraayo mushaharkaaga.Waxaad kaadka canshuurta ka heli kartaaxafiiska canshuurta ee degaankaaga.Ma laga qaadaayo canshuur mushaharkahaddii waxa ku soo galo oo aad kaqaadatid shaqo-bixiye kasto ay ka yartahay NOK 1,000. Waa inaad ka bixisaaoo kale canshur waxa ku soo galo intaaad ka qaybgelaysid Nidaamka Soobandhigidda(fiiri cutubka 7aad). Waainaad la soo socodsiidaa xaruntaadasoo-dhowaynta haddii aad heshid shaqooo aad qaadanaysid lacag.Waxuu xafiiska canshuurta deegaankaagakuu sheegi karaa wax intaa ka badanee ku saabsan ka shaqaynta iyo canshuurtaNorway.Xuquuqda caruurtaWaxay caruurta lee-yahiin xuquuq cadoo muhiim ah. Waxay xaq u lee-yahiincunto, guri, xanaanada caafimaadka,dhar iyo waxbarasho. Waxay lee-yahiinxaq ay ku fikiraan ayna ku rumaystaanwaxay doonaan iyo inay ka helaancaawinaadda ugu fiican ay ka helikaraan bulshada. Caruurta waxay xaq uleeyihiin in la dhegaysto markii ay kahadlaayaan arimaha waxyeleen u leh.Culayska la saraayo wuxuu cunuggasheegaayo wuxuu u barbardhigma da’daiyo baluuqnimadiisa. Dawladda Norwaywaxay ma’suul ka tahay in xuquuqdacaruurta la eego. Xukumada waa Inayka difaacda caruurta aflagaado ama dhibkasto.Caruurta aan la joogin qooysaskoodawaxay xaq u lee-yahiin badbaadin iyocaawinaad dheeri ah. Waxay dowladdacaawinaysaa caruurta magangalyodoonkaah waxayna ka shaqaynaysaa siisugu wada keeni lahayd qooysaskooda.KorintaWaxay waaliddiinta u korinayaancaruurtooda si ay ugu xanaaneeyaancunugga danahiisa iyo baahidiisa.Waain caruurta la baro sida ay bulshadaNorwejiyaanka u shaqayso. Waxaa kaleoo la barayaa caruurta inay fahmaanmicnaha xuquuqda bani’aadamka iyosinaanta. Waa sharci-darro in la lagaraaco caruurta ama in si kale oo jirdil ah lagu ciqaabo, iyada oo loo eeginsababta. Waxaa kale oo sharci-darro ahin maskax ahaan loo xumeeyo cunugga.Caruurta iyo shaqadaMa la oggolo in caruurta ka yar 12 jiray qabtaan shaqo mushahar leh. Ka dibmarkii ay soo wareegatay seddax iyotoban sanadood malinta dhalashadooda,waxay caruurta qaban karaan shaqofudud, tusaale ahaan, inay qaybiyaanwargaysyada. Waa in shaqadu aysanwaxyeelaynin nabadgelyadooda, caafimaadkoodaama horumarkooda, waanain shaqo kasto uusan wax u gaysanlayligiisa/eeda dugsiga.Adeegga barwaaqo-siintacaruurtaWaajibka Adeegga Barwaaqo-siintaCaruurta waxuu yahay in lagu caawiyocaruurta ku jirto xaalad dhibban. GudahaNorway. Gudaha Norway, waxuuAdeegga Barwaaqo-siinta Caruurta soofaragashan karaa haddii ay dareensanyahiin in cunugga uu ku jirro halis.Waxay caadi ahaan Xafiisyada Barwaaqo-siintaCunugga siinayaan waaliddiintatusaale ay awood ugu yeelanayaaninay la socdaan caruurtooda.Markii ay jiraan arrimo aad u xun, ooah markii caafimaadka cunugga amanabadgelyadiisa ay ku jiraan halis, waxuuAdeegga Barwaaqo-siinta Cunuggau dhiibi karaa qooys hayo ama waxaala geeynayaa guriga caruurta. Waxayujeeddada tahay in cunugga si fiican looxanaaneeyo, iyada lala dejinaayo waaliddiintiisa/eedaama ay xanaanaynay-23

aan Adeegga Barwaaqo-siinta Cunugga.Waxaad waydiisa hawlwadeenada xaruntasoo-dhowaynta haddii aad qabtidwax su’aalo ah ee ku saabsan AdeeggaBarwaaqo-siinta Cunugga.Nolosha qooyskaDadka joogo Norway waxay la noolaankaraan qofkii doonayaan markii ay kawayn yahiin 18 jir. Waxay dad badannool yahiin keligood. Dadka qaarkiiswaa waaliddiin keligood ah, waxay qaarla nool yahiin lamaanaha ay isku yahiinisku galmo, inta kuwa kalena ay la noolyahiin saaxibo. Waad guursan kartaaama waxaad iskaga diiwaan gelin kartiinmaamulada sida lamaanayaal- amaisla noolaan kartaan keliya. Lamaanay-For more information:www.krisesenter.comwww.skatteetaten.nowww.bufdir.no24aasha qaniisyada ah ee Norway waxay uwada noolaan karaan iyaga oo si-diiwaangelin ama si lamaanayaal diiwaangashan.GuurkaSi ay isu guursadaan nin iyo naagwaa inay ahaadaan 18 jir.. Waxuu qofkasto xaq u lee-yaha inuu xusho qofkauu guursanaayo. Qof kasto oo joogoNorway ma lagu khasbi karo ama malagu cadaadin karo inuu guursado,mana loo diri karo caruurta inay ku sooguursadaan dal uu guurka khasab yahay.Haddii uu guurka ahaa mid ku dhacaycadaadis, markaa ma la oggolaan doonoinay qooyska isu yimaadaan. Waxaakale oo looga dhawaaqi karaa Norwayinuu guurkaasi khasabka ah waxba kajirin. Waxaa la furayaa dacwadda ahin muddo aan ka dambayn lix biloodka dib la baabi’yo guurka khasabka ahmarkii uu dhaqan galay.Waa ka dembi Norwayn in la guursadohal qof ka badan. Waa dembi ciqaab lehhaddii aad horay u guurasatey oo aanguurkii hore la soo baabi’inin.FuriinkaWaxay rag iyo dumar labaduba xaq ulee-yahiin inay is-furaan. Haddii uumidkood uusan sii doonayn in laysa siiqabo, isaga/iyada waa inay si caadi ahmarka koowaad u soo waydiisataa in lakala joogo (waqtiga sugitaanka ka horintuusan furiinka dhammaan). Markiiay lamaanayaasha ay kala joogeenugu yaraan hal sano, dhinac ayaa soowaydiisan karo furiinka. Ma wadanoolaan karaan lamaanayaasha waqtigakala joogista. Haddii ay lamaanayaashawada noolaayeen ugu yaraan labo sanadood,waxay dhinacyada soo waydiisankaraan furiin iyada oo lagu xisabtaminwaqtiga kala joogista. Haddii ay lamaanayaashais furaayo ay isu lee-yahiincaruur, waa inay tagaan fadhiyadatalosiinta ee qooyska ka hor inta aysansoo coodsan furiinka.Ma aha suurto gal inay maxkamaddaamar ku soo saarto baabi’inta guurkaiyada oosan jirin waqtiga kala joogistahaddii midkood oo dhinaca kale ugaystay xumaan ama isku dayay inuudilo, ama ku handado dagaal iyo faroxumayn.DagaalkaMa laga oggolo Norwy in loo gaystodagaal iyo handadaad oo lid ku ahxubnaha qooyska. Ka akhriso waxyaabodheeri ah ee ku saabsan Cutubka 5aad.Waxaa jiraan inay dalka ku baahsanyahiin 50 hooy oo loogu talogalaydagaalada guriga ka dhacaan. Waxayhooy aqbalaan dumarka iyo caruurtaoo jir ahaan la soo waxyeeleeyay oonadareensan handadaadyo. Ma u baahnidinaad soo waydiisato gabood ama aad lasoo xiriirtid mid ka mid ah hoyga.

– Waa muhim in la garto sida loo socodsiiyoarrimaha magangalyo-doonka25

28– Waxaa dhammaan coodsiyadamagangalyada lagu socodsiiyaa sida ayqabaan isla sharciyada

Waxaa muhiim ah inaadogaatid waxa kugu dhacaayointa la socodsiinaayocodsigaaga.29

30– Waxaa muhiim ah in la garto shuruucdaNorwejiyaanka si aan loo jebinin

Cutubka 5 aadGarashada sharcigaWaxuu dal kasto lee-yahay shuruuc ah inay dadkiisa deggan uhoggaansamaan. Waxay sidaan muhiim u tahay nabadgelyadaqof kasto.Waxuu qof kasto oo joogo Norway ubaahan yahay inuu ogaado waxii sharciah iyo waxii sharci-darro ah. Markiiaad joogtid Norway waa inaad u hoggaansantaasharciga. Waxay sharuucdaqaarkood ee Norway ka duwan yahiinkuwa dalalka kale. Waxaa laguguxukumi karaa dembi xitaa haddii aadanaqoon inaad jebinaysid sharciga Norwejiyaanka.Waxaa sidaas darteed muhiimah inaad garato shuruucda intoodabadan.Gudaha Norway, waxuu sharciga kahoreeyaa diinta iyo caadada. Waxaymicnaheeda tahay inaad u hoggaansantidsharciga Norwejiyaanka xitaa haddiiu lid ku yahay caadada aad ku soodhaqantay. Ma uga dhigi kartid sababfal sharci-darro ah adiga oo ku magacaabaayoinuu yahay caado ama faldiimeed.Haddii aadan hubin waxa ku saabsanarrinta inuu ka yahay sharci ama sharcidarroNorway, waxaad waydiisaa hawlwadeenadaxarunta soo-dhowaynta.Waxay hawlwadeenada xarunta soodhowayntasi intaa ka badan kuugumicnaynayaan waxa ku saabsan shuruucdaNorwejiyaanka sida qayb ka midbarnaamajka wararka.BooliskaWaxay booliska lee-yahiin shaqooyinbadan. Waxay ka hortagaan dembigawaxayna dhoowraan nabadda. Waxaykale ay ku difaacaan dadka gudahaxuduudaha dalka.Dadka Magangalyo-doonka ahiyo dembigaHaddii aad ku jebisid sharciga gudahaNorway inta aad tahay magangalyodoon,waxuu UDI u socodsiinayaa sidegdeg ah coodsigaaga. Haddii la soodiido coodsigaaga waxaa dalka lagaagadhoofinayaa si xoowli. Waxaa kale oodhib noqonayso inaad ku soo gashoNorway iyo dhoowr ah dalalka yurubtaariikh dambe.Waxuu sharciga ka horeeyaadiinta ama dhaqanka.Waxay micnaheedu yahayin qof kasto uu uhogaansamo sharcigaNorwejiyaanka xitaahaddii uu ka hor imaanaayodhaqanka aad horeyu isticmaali jritay.31

Haddii aad jebisid sharcigawaxaa lagu hor gaynayaamaxkamadda. Haddiilagugu helo laguna sooxukumo dembi ciqaabeedaad u xun, waxaa laguguxukumi karaa sanooyinbadan oo xabsi ah iyo/ama ganaax wayn.Waa sharci-darro in la sameeyo caddaynbeen-abuur ah ama la soo bandhigodokumenti been-abuur ah oo xiriiri laleh coodsiga magangalyada. DadkaMagangalyo-doonka ee la soo diidaycoodsiyadooda waa inay ugu baxaandalka muddada loo cayimay. Haddiiay sidaasi yeelin, waxaa soo qabanaayobooliska, waa la xirayaa waxaana lagaynayaa xarunta suga ee dhoofinta kahor inta dib looga dhoofin dalka.CiqaabtaHaddii aad jebisid sharciga , waxaa laguhorgaynayaa maxkamad. Haddii laguguhelo dembi oo lagugu xukumo dembiciqaabeed ee aad u xun, waxaa laguguxukumi karaa sanooyin badan oo xabsiah iyo/ama ganaax wayn ayaa laguguqaadi karaa.Ciqaabta ugu badan Norway waa 21sanadood oo xarig xabsiyeed ah. waxaaciqaabta ugu wayn lala xiriiri karaadembiyada muqaadaraadka iyo dilalkaaad u xun. Ma laha Norway ciqaabtadilka.Noocyada kala duwanee dembigaTakoorkaWaxuu micnaha takoorka yahay in loola dhaqmo qof si aad uga xun kuwa kalesababta oo ah labnimada iyo dheddignimada,jinsiyadda, jinsiga, diinta, midabkajirka, curyaanimada ama dhinacagalmada.Haddii laguu la dhaqmo si aad ugaxun kuwa kale sababta oo ah asalkajinsigaada, waxaad u tahay dhibbanemidabtakoor. Waa ka sharci-darro Norway,laakin waxuu ka dhici karaa dukaamada,goobta-shaqo ama meel kastoee bulshada. Waxuu kale uu takoorka kadhici karaa xaruntaada soo-dhowayntamagangalyada.Waxaad xaq u lee-dahay inaad sheegtidin lagugu sameeyay takoor kana qaadatidtilaab lid ku ah dhaqankaas. Haddiiaad u tahay dhibbane midabtakoor amatakoorid wayn, waxaa lagu qaadayaadembiilayaasha dacwad. Waxay kuusheegayaan hawlwadeenada joogo xaruntaadasoo-dhowaynta magangalyadawax intaa ka sii badan oo ka ah qaybbarnaamajka wararka.Dagaalka iyo hanjabaaddadagaalkaIstimaalidda dagaalka iyo in loo gaystodhaawac jireed qof waa ka sharci-darroNorway. Waxaa sidaan oo kale lagu la32

dhaqmayaa xubnaha qoyska. Waxaakale oo sharci-darro ah in loo gaystoqof hanjabaad dagaal leh. Waxuu kalesharciga si gaar ah culays u saarayaadagaalka loo gaysanaayo dumarka iyocaruurta. Dagaalka gudaha iyo dibeddaqooyska labaduba waa sharci-darro.Kufsiga/ faro-xumaynta galmadaKufsiga waa dembi aad ugu xunNorway. Waxaa kale dembi ah kufsigadadka is-qabo. Kufsiga ma laha cududaar,iyada oo loo eegayn sida uu dhibbanahau lebisnaa ama u dhaqmaayay.Dadka lagu xukumey kufsiga waxaa lootixaabayaa xabsiga.Da’ad galmada la ogol yahayWaa ka sharci-darro Norway in lalayeesho galmo qof ka yar 16 jir, xitaahaddii ay labada dhinac is-oggol yahiin.Waxuu qof kasto mas’uul ka yahay inuuogaado in lamaanahiisa galmada uu kawayn yahay 16 jir.Kuwa aan isgayninXiriirka galmada ee lala yeelanaayoxubnaha qooyska (tusaale ahaan waaliddiinta,caruurta, walaalaha, awoowayaashaiwm) ma is-geeyaan. Waa kamamnuuc isu-tegiddaas Norway.Naafaynta xubinta taranka(dhalmada)Waxuu gudniinka dumarka si xoog lehmamnuuc uga yahay Norway. waxaadhammaan noocyada gudniinka dumarka,uu ku jiro gudniinka “sunnada”inay yahiin naafaynta xubinta taranka.Waa sharci-darro in loogu khasbo qof,la oggolaado ama laga qaybqaato naafayntaxubinta tarmada ee gabdhaha amadumarka. Naafaynta xubinta tarmadawaxay keenaysaa ciqaabta ugu badanoo ah 8 sanadood oo xabsi ah. Waxaadka sii akhrisan kartaa wax inta ka badanCutubka 2aad. Waxay hawlwadeenadaxaruntaada soo-dhowaynta magangalyadakaa siin karaan warar badan ee kusaabsan sharcigaan.Cudurada layskuqaadsiiyo galmadaHaddii aad ogtahay inaad qaadaycudurka laysku qaadsiiyo galmada ooaad weli sii qaadsiinaysid kuwo kalecudurkaan, waa lagugu soo dacwaynkaraa. Haddii aad shaki kaaga jirroinaad qabtid iyo inkale cudurka layskuqaadsiiyo galmada, waa inaad kalatashataa takhtarka. waxay takhaatiirtaku khasban yahiin inay dhoowraansirta dadkooda jirran waxaad arrinta kaakhrisan kartaa Cutubka 2aad.Takoorka waa ka sharcidarroNorway. Haddiiaad tahay dhibbanahatakooridda jinsiga amatakooridyo kale oo wayn,dembiilayaasha gaystaywaxaa lagu soo oogi karaadacwad.33

Ma lagu ciqaabi karocaruurta dharbaaxyo,laad (haraanti) ama noockale ee dagaal. Dhammaanciqaabta jireed iyomaskaxeed ee caruurtawaa sharci-darro waxaynakeeni karaan xukunkaxabsiga.Guurka khasabka ahQof kasto oo joogo Norway kana wayn18 jir waxuu xaq u lee-yahay inuu iskiisu go’aansado qofka uu gbuursanaayo.Waxay micnaheedu tahay in qofka kunool Norway lagu khasbi karin innugalo guur lid ku ah rabitaankiisa- haahaato gudaha Norway ama dibedda.Waxuu qof kasto xaq u lee-yahay inuuiskiis u go’aansado haddii uu doonaayofuriin.Waxuu guurka ka yahay diimo badanmuqaddas, sidaasi oo yahay, waa insharciga loo hogaansamaa, xitaa haddiiay nidaamyada hiddaha ama dhaqamadadiimeed ay ka duwan yahiin. Ka akhrisowax intaa ka sii badan Cutubka 4aad.Xumaanta loogaysanaayo cunuggaMa looga ciqaabi karo caruurta dharbaaxyo,laad (haraanti) ama noocyokale oo ah dil gudaha ama dibeddaguriga. Dhammaan ciqaabta jireed iyomaskaxeed ee carruta waa sharci-darrowaxaana lagu soo oogayaa dacwaddembiilyaasha. Si xoog leh ayay u tahaymamnuuc faraxumaynta galmada ee loogaysanaayo caruurta waxayna dembiyadanoocaas ah keenayaan xabsi waqtidheer leh.Waa soo farogashan kartaa AdeeggaBarwaaqosiinta Caruurta haddii aydareensan tahay inuu cunugga ku jirrohalis. Waxaad la soo socodsiin kartaaAdeegga Barwaaqosiinta Caruurtahaddii aad ogtahay in cunug ku jirrohalis. Caadi ahaan waxay saraakiishabarwaaqaynta caruurta siiyaan waaliddiintatusaalooyin ay kula socon karaancaruurtooda. Ka akhriso wax inta kabadan Cutubka 4aad.HubkaWaa sharci-darro in la qaato qoryo,mindiyo ama hub kasto oo kale, xitaahaddii ay ujeeddada tahay in layskudifaaco. Waxaa isla sidaas lagu dhaqayaaqoryaha, daran-dooriga u dhaco,qalabka caruurta ku ciyaarto, qoryahahawada leh iyo waxyaabaha kale oo uekaan karo qoryaha. Waa mamnuuc inla gato ama la iibsado hub haddii aanlaga haysan fasaxa gaar ah maamuladaNorway.34

AalkolkaWaa ka sharci in aalkolka (khamriga)looga isticmaalo meel kasto oo ka midah Norway. Waa sharci-darro in la wadogaari adiga oo cabsan aalkol.MaandooriyayaashaGedidda, haysashada iyo ku isticmaaliddadhammaan noocyada maandooriyayaashasi xoog leh ayay sharci-darrouga yahiin gudaha xuduudaha Norway.Khaadka, xashiishka iyo kanabiska/marijwaanada, oo ka noqon karaansharci dalal kale qaarkood, waxayyahiin maandooriyayaal sharci-darro kaah Norway.KontorobaanMa la oggolo in alaab lagu soo geliyo sisharci-darro ah dalka. Dhammaan gadashadaiyo iibka alaabta kontorobaankaah waxay keeni karaan in dacwad la soooogo. Waxaad si shakhsi mas’uul ugatahay inaad hubisid inaadan gadan alaabkontorobaan ah.Tuugonimada iyo gacan kuhaynta alaabta la soo xadayWaa ka mamnuuc xatooyada Norway.Waxaa kale oo sharci-darro ah in la gatoama la iibsado alaab uu soo xaday qofkale.Dhillaysiga, isugaynta iyo dadsoo gelintaWaa sharci-darro in la gato ama la iibsadoqof kale oo ah bani’aadam. Waxaakale oo sharci-darro ah in loo kireestodad ujeeddo ah dhillaysi ama in lagucaawiyo dhillaysi.Haddii aad tahay dhibbanaha falalkaas,waxaad heli kartaa caawinaad aad ugabaxdid. Kala hadal hawlwadeenadaxarunta soo-dhowaynta magangelyadahaddii uu qof kugu khasbaayo ama iskudayaayo inuu kugu khasbo dhillaysiga.Waxaad kale u sheegaysaa UDI xaaladdaadaKala hadal hawlwadeenadaxaruntaada soo-dhowayntamagangalyadahaddii aad ogtahay inqof lagu khasbaayo amalaysku dayaayo in lagukhasbo dhillaysi. Waxaadkale oo aad u sheegtaaUDI waxa ku saabsanxaaladdaada.Waxii warar dheeri ah:www.politiet.nowww.lovdata.no35

36– Haddii la diido codsigaada racfaanka ugudambeeyo, waa inaad markaa u noqotaa dalkaaga.Waxaad caawinaad waydiisan kartaa IOM.

Cutubka 6aadDib ugu laabasahadadalka (guriga)Haddii ay diidmada codsigaada magangalyada tahay ugu dambayn,waxaad dhuminaysaa xaqqa aad ku joogaysid Norway.Waxuu Cutubkaan ku siinayaa wararka ku saabsan tilaabooyinkaaad qaadaysid haddii aad heshid diidmadaas.Waxuu codsiga magangalyada gelayaajawaab ah HAA ama MAYA. Waxaadad badan oo magangalyo-doon ah loodiiday fasaxa ay ku joogaan Norwaywaxayna dib uga labanayaan dalka.In la soo diiday codsigaaga magangalyowaxaa loo dareemi karaa caddaaladdarro.Waxay dad badan u haystaan inayqabaan sabab macquul ah oo aad u fiicanin loo oggolaado inay joogaan Norway.Waxaa dhici karto inaad ka sootagtay gurigaaga iyo hantidaada si aadugu qaxdo Norway. Laakin haddii la soodiiday coodsigaaga, waxay micnaheedutahay in maamulada Norwejiyaankaaysan aaminsanayn inay jiraan sababofiican ee lagugu siiyo magangalyo.Haddii aad heshid diidmada ugu dambaysoee codsigaaga magangalyada,waxay maamulada kaa sugayaan inaaddib ugu laabatid dhulkaaga hooyo.Waxaa caadi ahaan waajib kugu ahinaad uga baxdid 2-3 toddobaad gudahoodmarkii aad heshid la socodsiintadiidmada ugu dambayso.Waxaa muhiim ah inaad adiga iyoqooyskaaga u diyaar ahaataan inaysuurto gal noqon karto diidmadaas udambayso idinka oo ogsoon waxaadmarkaa ka dib samayn laheydeen. Waainaad haysataa aragti dhab ah ee kusaabsan fursadaha in lagu siiyo magangalyo.Haddii aad la timid caruur Norway,waxaa si gaar muhiim u ah inaadu micnaysid waxa dhici karo haddii aadku guul-darraysato codsigaaga.DiidmadaHaddii la soo diido codsigaaga magangalyo,waxaa laguu qabanayaaqareen. Waxaad xaq u lee-dahay inaadHaddii coodsigaaga la soodiido, waxaa laguu qabanayaaqareen. Waxaadxaq u lee-dahay inaad kaqaadato racfaan lid ku ahgo’aanka laguugu soo diidaycoodsigaaga. Waxuuqareenka kaa cawinayaasamaynta racfaankaaga.37

Inaad ku socdaasho IOMwaa bilaash. Waxaad kaleoo lagu siinayaa caawinaadaad ku heshid dokumentigasocdaalka iyotikidhka diyaaradda.ka qaadato racfaan lid ku ah go’aankalagu diidan yahay coodsigaaga. Waxuuqareenkaaga kaa caawinayaa samayntaracfaankaaga. Ka akhriso wax intaa kasii badan Cutubka 1aad.Dib ugu laabashada dalkaHaddii la gaaray go’aanka ugu dambeeyoee diidmada coodsigaaga, waainaad ka baxdid Norway. Waxaa lagugucasumayaa fadhi aad la qaadanaysidhawlwadeenada xarunta soo-dhowayntamagangelyada. Waxay kuu sheegayaanfursadaha kuu furan bacdamaa haatanugu dambayntii la soo diiday coodsigaaga.Waxaad ka codsan kartaa Ururka Caalimigaah ee Socdaalka (IOM) inuu kaacaawiyo kaana siiyo kaalmo maaliyadeedsocdaalkaaga dib u noqoshada.Waxaa lagu siinaaya caawinaadda haddiiaad dalkaaga hooyo ugu noqonaysidsi raalli ah.Waxuu IOM kugu caawinayaa helitaankadokumentiga safarka. Inaad kusocdaashid IOM waa kharash bilaashah.Faa’iidada ka codsiga IOM kaalmowaxay tahay in dhammaan kharashkalagaa bixinaayo, waxaana lagu siinayaacaawinaad aad ku heshid dokumentigadhoofka iyo tikidhka diyaaradda.Waa inaad ka coodsataa IOM kaalmadaka hor intuusan dhicin waqtigalaguu qabtay si aad ugu laabatid dalka.Waxaad kala hadashaa hawlwadeenadaxarunta soo-dhowaynta magangalyada.Dhoofinta khasabka ahHaddii aad sii joogtid Norway ka dibtaariikhda lagaa rabey inaad ugu laabatiddalka, waxaa arrintaada gacantaloo gelinayaa booliska. Waxaa dalkalagaaga saarayaa si xoog ah haddiiadiga oo raalli ah uga bixin. Markii ayjirto dhoofinta khasabka ah, waxaad38

lagaa doonayaa inaad siidid kharshkadhoofinta maamulada. Waaa in la bixiyaakharashyadaan ka hor inta aan laguuoggolaan inaad dib ugu laabatid dalka.Kaalmada maaliyadeed markiidib loo noqonaayoHaddii lagu siiyay fasaxa joogitaankagudaha Norway, laakin aad weli aaddoonaysid inaad dib ugu laabatid dalka,waxaad u qalmaysaa in lagu siiyokaalmo maaliyadeed (Gacasiinta Dib unoqoshada). Waxaa u sii dher gacansiintaan,in maamulada Norwejiyaanka kaabixinayaan kharashka socdaalka.Ma u mudnaanaysid gacansiintaan haddiicoodsigaaga uu weli gacanta laguhaayo ama haddii la soo diiday coodsigaaga.Waxii warar dheeri ah:www.iom.nowww.udi.no39

40– Haddii lagu siiyay degnaanta, waxaa jiro waxaad u badan oo laga baranayo Norway

Cutubka 7 aadMarkii lagu siiyay fasaxadegganaashaha ee NorwayWaxuu cutubkaan kuu micnaynayaa waxa dhacaayo haddii lagusiiyo fasaxa degganaanta ee Norway, ay ku jiraan fursadaha aadku helaysid meelo aad ku noolaatid iyo noocyada waxbarashooo la heli karo.Waxaa loo bixiyaa xarunta soo-dhowayntamagangalyada si ku meel gaar ahinta aad sugaysid jawaabta coodsigaagamagangalyo. Mar haddii lagu siiyofasaxa degganaanta ee Norway, waxaadka baxaysaa xarunta soo-dhowayntamagangalyada.Waxaad lahaanaysaa labodoorasho:1) Waxaad raadsanaysaa naf-ahaantaadameel aad ku noolaatid adiga oocaawinaad ka helaynaynin maamulada.Haddii aad sidaas samaysid, waa inaadadiga maaraysataa maaliyadda kubaxayso.2) Waxaad kala shaqayn kartaa xaruntasoo-dhowaynta magangalyadaiyo Agaasinka Is-dhexgalka iyo Kaladuwanaanta (IMDI) si loo helo meel aadku noolaatid.Adiga ayaa naf-ahaantaada u heli karomeel aad ku noolaatid. Markii ay sidaastahay, waa inaad haysataa lacag kugu filanoo aad ku kaalmaysid naftaada iyo qooyskaagasababta oo ah inaan lagu siinaynwax caawinaad ah si aad u heshid meelaad ka degtid munishiibiyadaada cusub.Haddii aad ku xiran tahay kaalmadamaaliyadeed ee lagaa siiyo maamuladaguud, waxay xarunta soo-dhowayntamagangalyada iyo IMDI kaa caawinayaaninaad heshid maamul deegaanoo aad deggi kartid. Waxuu IMDI kusiinayaa hal fursad oo dejin ah. Haddiiaad diidid, waxaad dhuminaysaa xaqqaaad ku joogaysid xarunta soo-dhowayntamagangalyada. waxaad kale oo aaddhuminaysaa kaalmada maaliyadeed.Waraysiga dejintaMarkii adiga iyo xarunta soo-dhowayntamagangalyada aad heshaan la socodsiintaah in lagu siiyay fasaxa degganaantaee Norway, waxaa la qabanqaabinayaafadhi loo hadlaayo dejintaada. Waxayujeeddada fadhigaan yahay in la ogaadowaxa aad doonaysid inaad samaysidmustqabalka. Waa muhiin in la helomunishiibiyo kugu habboon. Waraysigadejinta waa in lagu qabtaa labo toddobaadgudahood markii lagu siiyayfasaxa degganaanta.Waxay xarunta soo-dhowaynta magangalyadaiyo IMDI ku salaynayaanraadintooda munishiibiyada wararkaWaxaad iskaa u heli kartaameel aad ku noolaatoadiga oo aan ka helin waxcaawinaad ah maamulada,ama waxaad sidaas usamayn kartaa adiga oo lakaashanaysid xaruntaadasoo-dhowaynta magangalyadaiyo IMDI.41

Waxuu IMDI go’aaminayaamuniishibiyada lagu dejinaayo.Waxuu IMDI iskudayayaainuu tixgeliyowaxaad ku soo sheegtaywaraysigaaga dejinta.aad adiga siiday waraysigaaga dejinta.Waxaa sidaas darteed muhiim ah inaadsheegtid nooca shaqada, tabobariddaama waxbarashada dheeriga ah oo aadjeceshahay. Waaa inaad u sheegtaa haddiiaad horay ugu lahayd qooyska gudahaNorway, iyo warar kale oo muhiimu ah halka aad rabtid inaad degto.Inta lagu jirro waraysiga dejinta waxaalagu siinayaa warar wax ku ool ah ee kusaabsan habka aad ku helaysid munishiibiyadaku maligelinayso.DejintaWaxuu xafiis gobaleedka ee IMDIgo’aaminayaa munishiibiyada lagudejin doono. Waxuu IMDI isku dayayaainuu tixgeliyo waxaad ku sheegtay waraysigaaga.Laakin had iyo jeer suurtogal ma aha in la helo munishiibiyada kuhabboon waxa aad si fiican u jeceshahay.Waxuu IMDI kuu helayaa halkaaad ku lahaanaysid fursadda aad kuhelaysid shaqo ama waxbarasho dheeriah adiga oo ka qaybqaadanaysid barnaamajkais-barashada. Waxaad sidaanaad uga akhrisataa qaybta daboolaysobarnaamajka is-barashada.Raadi meelaha ku siinayaan waxa aadraadinaysid. Waxay hawlwadeenadaxarunta soo-dhowaynta magangalyadaku tusin karaan sida looga raadsadomunishiibooyinka kala duwan ee Norway.Haddii aad tahay ka qaybqaatahafirfircoon ee habsocodsiinta waxaa aadu fududaanaayo helitaanka meel aad kunoolaatid.Waxay dad badan rabi karaan inay degaanisla aagga, ama ay helaan meel kudhow deegaankooda ay markii koowaaddoorteen.Waxay dad badan rabi karaan inaydegaan isla magaalada. Waxay munishiibiyokasto lee-dahay tiro xadidan ooah meelo la dego, ma la gayn karo qofkasto deegaankii oo markii koowaaddoortay.Haddii aad oggolaatay dejinta lagaasiiyay munishiibiyada, waxaad siijoogi kartaa xarunta soo-dhowayntamagangalyada ilaa magaalada kumartigelinayso ay diyaar u noqonaysoinay ku oggolaato. Inta ay la egtahayinaad sii joogti xarunta soo-dhowayntamagangalyada waqtiba waqti ayuu kaduwan yahay.Markii la go’aamiyo halka aad degidoontid, waxay la soo xiriiraysaa adigaiyo xarunta soo-dhowaynta magangalyada.Waxay kugu soo wargelinayaanhalka lagaa siinaayo guri iyo markaaad u guuri kartid. Waxa kale oo lagu42

siinayaa warar kale oo wax ku ool ah eeku saabsan guuritaanka.Xasuuso inuu IMDI ku siinaayo halsiismo oo keliya (hal mar oo keliyaayuu guri ku siin doona). Haddii aaddiidid siismadaan, waxaad dhuminaysaakaalmada lacageed oo aad qaadanaysaywaana inaad ka guurtaa xarunta soodhowayntamagangalyada.Barashada NorwejiyaankaDadka intooda badan la siiyay fasaxadeganaanata waxay xaq u lee-yahiin,waajibaadna ka ah, inay tagaan casharkaluqadda Norwejiyaanka. Waa inaaddhammaysid fasalkaan si aad u heshofasaxa degganaanta joogtada ah amajinsiyadda Norwejiyaanka.Waa inaad dhammaysid fasalka luqaddaNorwejiyaanka ka hor dhammaadkaseddaxdaada sanadood ee koowaad eeaad joogtid Norway. Waxaa nidaamkaanlagu dhaqayaa kuwa la siiyay fasaxadegganaanta Norway ka dib 1 Sebtembar2005.In lagu hadli karo Norwejiyaankawaxay muhiim u tahay in la fahmoiyo lagu fahmo, in la helo shaqo amawaxbarasho, iyo ka qaybqaadatid bulshadaNorwejiyaanka. Haddii u lahaydxirfadaha Norwejiyaanka fiican amaluqadda Sami, waxaa lagaa dhaafi karaabarashada khasabka ah ee luqadda.Waxaa mas’uul ka ah munishiibiyadaadabarashada luqadda Norwejiyaanka.Iyaga ayaa go’aaminaayo inaad dhigatidfasallada Norwejiyaanka. Haddii aadanhelin waxbarashada aad xaqqa u lee-dahay,waxaad xaq u lee-dahay inaad soosamaysatid cabasho.Barnaamajka Is-barashadaWaa inay dadka intooda badan lasiinaayo fasaxa degganaanta qayb kaqaataan barnaamajka is-barashada.Waxaad ku soo biiraysaa dhowaanbarnaamajka markii aad u soo guurtomagaaladaada ku martgelinayso. Waabarnaamaj waxbarasho oo aad xaq ulee-dahay oo dhammaan dadka soogelootida qaangaarka ah ee asal ahaanqaxooti ah oo ay da’dooda u dhexayso18 iyo 55 jir xaq iyo waajib u lee-yahiininay tagaan.Waxay ujeeddada barnaamajkaan tahayin laguu fududeeyo helitaanka shaqada,in awood laguu siiyo inaad kaalmaysidnaftaada iyo qooyskaaga. Waxaa kujirro nidaamka is-barashada ragga iyodumarka labadooda. Waxaad baranaysaanNorwejiyaanka iyo bulshada Norewejiyaankaiyo nolosha shaqada.Markii lagu siiyay fasaxadegganaanta, waxaad xaqu lee-dahay inaad dhigatidfasalka waxbarashadaluqadda Norwejiyaanka.Waa inaad dhamaysidwaxbarashadaan si aad uhesho fasaxa degganaantaama u heshid jinsiyaddaNorwejiyaanka.43

Waxbarashada lagugusiiyay barnaamajka isbarashadawaxuu ku cabiranyahay asalnimadaadaiyo qorshayaashaada eemustaqbalka.Waxbarashada lagu bixiyay barnaamajkais-barashada waxay ku cabiran tahayasalkaaga iyo qorshayaashaada mustaqbalka.Barnaamjka is-barashada waa barnaamjwaqti-buuxo, shan maalin toddobaadkii,oo ku dhamaanaayo ilaa labo sanadood.Haddii aad heshid shaqo lacag leh ooaad noqotid qof leh madaxbanaanimaaliyadeed, waxaad ka bixi kartaa barnaamajkaka hor dhammaadka labadasano. Waa inay munishiibiyada ku siisooggolaanshaheeda haddii aad jeceshahayinaad ka baxdid barnaamajka.Waxaa lagu siinayaa deeq hordhac ahintii aad dhiganaysid barnaamajka isbarashada.Waa mushahar lagu dhiganaayobarnaamajka. Waxuu barnaamajkais-barashada lee-yahay nidaamyobadan oo ah isla kuwa shaqada. Waainaad ka bixisaa canshuur barnaamajkadeeqda aad qaadatid, waana lagaajarayaa deeqda haddii aad uga maqnaatidnasabab la’aan. Waxaa laguu oggolyahay inaad qabatid shaqo dheeri ah eesaa’id ku ah barnaamajka is-barashada.Waxay munishiibiyadaada mas’uul katahay nidaamka hordhaca. Waxay kaleay munishiibiyadaada go’aaminaysaahaddii ay tahay inaad tegtid barnaamajkais-barashada.Waxaad xaq u lee-dahay inaad ka soocabatid haddii aan laguu oggolaanininaad ka qaybgashid barnaamajkais-barashada. waxay hawlwadeenada xaruntasoo-dhowaynta magangalyada kuusheegayaan waxa ku saabsan nidaamkahordhaca.WaxbarashadaMarkii lagaa siiyay Norway fasaxadegganaanta sare, waxaa laguu oggolaadayinaad wax ka barato jaamacadama college-ka waxbarashada sare.Waxaa jiraan dhoowr shuruudadood eewaxbarashada sare. Haddii aad ka haysatidshahaadooyin dhulkaaga hooyo,waa inay maamulada Norwejiyaankaaqoonsadaan. Waxaad waydiisaa faahfaahinadahawlwadeenada xarunta soodhowayntamagangalyada ama xaruntawaxbarashada dadka qaangaarka ah.Lambarka aqoonsiga shakhsigaiyo jinsiyaddaMarkii lagu siiyay fasaxa degganaanta,waxaa lagu siinayaa lambarka aqoonsigashakhsiga Norwejiyaanka. Waxuumuhiim u yahay lambarkaan si loo gartobixinta caymiska bulshadeed, daawayntacaafimaadka, waxbarashada amafasaxa shaqada ee Norway. Waxaa kusiinayo lambarka aqoonsiga shakhsigaDiiwaangeliyaha Dadka ee Qaranka.44

Isu-keenidda qooyskaMarkii lagu siiyay fasaxa degganaanta,waxay xubnaha sokeeye ee qooyska soocoodsan karaan kinay ugu soo biiraanNorway. Waa inay ka soo coodsadaansafaaradda Norwejiyaanka ee ugu dhow,qunsuliyadda ama ergayda. Waxaa laoggol yahay sanadkiiba mar.Waxay yahiin xubnaha sokeeye eeqooyska kuwa is-qabo iyo lamaanayaashadiiwaangashan, lamaanayaashaisla deggan in ka badan labo sandood eejoogto ah iyo caruurta ka da’ yar 18 jir.Waxaa kale oo laga siin karaa Norwaydegganaansho qaar kale oo ka mid ahxubnaha qooyska.Marar aad u badan waa inaad haysataaxooga dakhli ah ka hor inta aan loo soooggolaanin xubnaha qooyskaaga inayyimaadaan Norway.Waxay kale dadka ku imaanaayo Norwaynidaamka isu-keenidda qooyskaxaq iyo waajib u lee-yahiin inay dhigtaanluqadda Norwejiyaanka. Kuwa badanoo ka mid ah waxay u qalmaayaanbarnaamajka is-barashada. Ka akhrisowax badan ee ku saabsan kor.Waxaa jiraan nidaamyo badan oomuhiim u ah in la raaco markii aad soocoodsanaysid nidaamka isu-keeniddaqooyska. Waxaad wararka aad u baahantahay ka helaysaa shabakadda internet-kaee UDI (www.udi.no). Waxaywararka ku tarjuman yahiin luqadobadan ee kala duwan. Waxaad waydiisaahawlwadeenada xarunta soodhowayntamagangalyada haddii aad ubaahan tahay in lagaa caawiyo wararkasaxda ah.Hoygaaga cusubMarkaad u soo guuraysid guri amadabaq, waxaa jiraan waxyaabo badanoo ah inaad siidid taxadir. Haddii aadanhubin waxa ku saabsan sida loo xanaaneeyoguriga, waxaa aad u fiican inaadwaydiisid intii aad sugi lahayd inay waxqaldamaan. Hawlwadeenada maamulkadeegaankaaga ayaa awoodo inay kajawaabaan su’aalahaada.Mas’uuliyadda.Haddii aad ku nooshahay guri kiro ah,waxaad mas’uul ka tahay gacan kuhayntiisa gudaha. Waxaa sidaan ka midah gacan ku haynta dabaqyada, derbiyada,saqafyada, waxyaabaha ku xir-xiran,iyo dhammaan alaabta guriga. Haddiiadan ugu dhoowrin gurigaada dayactirfiican, waxaad bixinaysaa wax kasto ooka jaboBiilashaMarkaad si madaxbanaan u nooshahay,waxaa lagugu soo dirayaa si joogto ahbilaal ee la rabo Inaad bixiso. Waxaa kaMarka lagu siiyo fasaxadegganaanta, waxayxubnaha sokeeye eeqooyskaaga soo coodsankaraan inay kugu soo biiraanNorway.45

Waxuu Nidaamka CaymiskaQaranka siinayaasugnaanta maaliyadeedkuwa aan shaqayn karinsoona gelayn wax ay kunoolaadaan. Si aad u heshidkaalmooyinka badbaadadabulshada, waa inaadka soo baxdaa dhoowrsharuudadood.mid ah kirada, korontada, shatiga telefishankaiyo telefoonka. Waxaa biilashalaguugu soo dirayaa boostada. Waainaad bixisid kiradaada bil kasto. Haddiiaysan munshiibiyada gelin korontadagurigaaga cusub, waa inaad adiga kafikirtaa.Haddii aadan ku bixin lacagta biilashadawaqtiga lagaa doonaayo, waxaalaguu soo dirayaa xasuusin- oo lagayaabo inuu la socdo kharashka dheerigaah ee xasuusinta. Haddii aadan welibixin waxa lagugu lee-yahay, waxaaarrinta loo gudbinayaa wakaaladdaamaahda soo ururiso. Waxay micnaheeduyahay in lagaa xaraashaayo alaabku qiimo ah inta lagugu yeeshay, amawaxaad bixinaysaa kharash dheeri ah ooganaax ah. Waxaa kale lagu gelinayaaliiska madoow ee amaahda oo kaa horistaagaayo in lagu siiyo amaah.CaysmikaWaa inaad ka caymisa debka, daadkaiyo xatooyada hantidada iyo gurigaga,Waxay micnaha gelinta caymiska yahayinaad ka helaysid magdhow waxiimaaliyad ahaan qasaartay haddiiba aysidaasi dhacdo. Waxuu caymiska lagubixiyaa lacag.DebkaWaa In guri kasto lee-yahay ugu yaraanhal kiciye deb ah Iyo qalabka debkalagu demiyo. Waxaa deb-demiyahaloo isticmaalayaa in debka looga saarohabka korontada ama qalabka. Debkaaan koronto la socon waa in lagu shubaabiyo ama in la daboolo ilaa uu ka demo.Haddii uu deb kaco, waa inaad kawacdaa adeegga deb-demisaka 110.Caymiska QarankaNidaamka Caymiska Qaranka eeNorway waxuu siiyaa dadka lambarkacaymiska bulshadeed ee kaalmadalacageed. Xasuuso inuu dembi yahay insi been-abuur ah loo sheegto kaalmadabadbaada bulshadeed.Waxuu Nidaamka Caymiska Qarankaee Norway siiyaa sugidda maaliyadeedkuwa aan shaqayn karin oo aan soogelin wax ay ku noolaadaan. Si aad umudatid kaalmada sugidda bulshadeed,waa inaad ka soo baxdaa dhoowr shuruudadood.Ma u haysano buuggaan yarmeel aan ku wada sheegno. Waxaa kaasiin karo xafiiskaaga deegaanka ee sugiddabulshadeed wararka aad u baahantahay. Waxaa halkaan ku xusan liiskakuwa ugu caansan kaalmadas ugiddabulshadeed:Kaalmada jirradaHaddii aad jirran tahay oo aadan tegikarin shaqo, waxaad xaq u lee-dahaykaalmada la siiyo dadka jirran si lookabo mushaharka ka go’ay. Waa inaad46

ka shaqaynaysay ugu yaraan afar toddobaadgoobta shaqada si aad u mudatidkaalmda dadka jirran, waxaana xaq ulee-dahay kaalmada jirrada maalintaugu horayso oo aad ka fadhiisatayshaqada. Waxaa la bixiyaa kaalmadajirrada dhammaadka bisha.Kaalmada cunugga jirranWaxaad xaq u lee-dahay inaad soo codsatidkaalmada lagu bixiyo cunugga jirranhaddii aad ka joogsanaysid shaqadasi aad u la socotid cunug ka da’ yar 12jir oo aad mas’uul ka tahay. Kaalmadaxanaanaynta cunugga waxay ku xadaysantahay dhoor maalmood sanadkii iyocunuggiiba.Kaalmada dadka tabarta daranHaddii aadan u shaqayn karin sababjirro joogto ah ama dhaawac, waxaadxaq u lee-dahay kaalmada dadka tabartadaran oo ku meel gaar ah ama hawlgabkacuryaanimada. Waxaad mudan kartaakaalamada dadka tabarta daran haddiiaadan shaqayn karin intii muddo ah.Waxaa la bixiyaa hawlgabka curyaanimadahaddii la ogaado inaadan marnabashaqayn karin mar kale.Hawlgabka waayeelkaMarkii aad gaarto shaqo ka fadhiisad,caadi ahaan 67 jir, waxay dowladda kusiinaysaa hawlgabka waayeelka . Intauu la eg yahay hawlgabka waxay kuxiran tahay inta aad qaadan jritay markiiaad shaqaynaysay naftaada. Waxuu qofkasto oo gaaray 67 jir xaq u lee-yahayhawlgabka dowladda ee ugu yar.Haddii aad jeceshahay inaad ogaatidsida loo xisaabo hawlgabka waayeelka,ama inta aad rajaynaysid in lagu siiyomarkii aad ka fadhiisatid shaqada kalaxiriir xafiiska badbaadada bulshada eedeegaankaada.Kaalmooyinka badbaadadabulshadaWaxay adeegyada bulshada kaa caawinikaraan xal u helidda ama ka hortegiddadhibaatooyinka bulshada. Waxay kaleoo ay adeegyada bulshada ka khasbanyahiin inay u helaan meel ay degaankuwa aan awoodin inay helaan meelay ku noolaadaan. Waxay dadka aanshaqayn karin ama aan iskood isu-kaalmaynkarin laga siinayaa kaalmo maaliyadeedxafiiska badbaadada bulshada eedeegaanka.Waa inaad waydiisataa adeegyadabulshada caawinaad haddii aad u baahatid.Waxaad xaq u lee-dahay inaadka qaadatid racfaan haddii coodsigaadagacansiinta la soo diido.Ka akhriso waxii warardheeri ah:www.nyinorge.nowww.imdi.nowww.udi.nowww.velkommenoslo.nowww.aetat.nowww.skatteetaten.nowww.trygdeetaten.no47

48– Waxay caruurta aan lala socon xaq u lee yahiinxanaano dheeri ah xarunta soo-dhowayntamagangalyada

Cutubka 8 aadMagangalyo-doonka kayar 18 jirHaddii aad ka yar tahay 18 jir oo aad timid Norway adiga oola socon waaliddiintaada, waxaad ka mid noqonaysaa kooxdalagu magacaabo caruurta aan lala socon oo ah magangalyodoonka.Markaad timid Norway, waxaa laguushegay waxa aad la kulmaysid haatanoo aad noqotay Magangalyo-doon.Caruurta aan qaangaarka ahayn (caruurtaiyo dadka dhallinta yar ee ka yar18 jir) waxay u qabaan baahi gaar ahbadbaadin. Waxaan Cutubkaan kuugumicnaynaynaa fursadaha aad qabtid iyowaxa xaqqa u lee-dahay inta lagu jirrowaqtigaaga biloowga ah ee Norway.Xarunta soo-dhowaynta eecaruurta aan lala soconWaxuu lee-yahay cunugga magangalyodoonkaah ee lala socon xuquuq gaar ah.Waxay lee-yahiin xarumaha soo-dhowayntamagangalyo-doonka unugyogooni u ah caruurta magangalyo-doonkaaan lala socon iyo tobaneeyo-jirka.Waxaa unugyada joogo hawlwadeenosaacad kasto. Mid ka mid ah dadka kashaqeeyo xarunta soo-dhowaynta ayaasi gaar ah u noqonaayo xiriiriyahaada.Waxay hawlwadeenada xarunta soodhowayntamas’uul ka yahiin adiga,waxayna kugu caawinayaan baahidaadamaalinba-maalinta xigto.IlaaliyahaMarkii aad timaado Norway, waxaalaguu magacaabayaa ilaaliye. Waxuuilaaliyahaada hubinayaa in aad qaadatiddhammaan kaalmooyin aad xaqqa ulee-dahay. Waxuu kale asaga ama iyadala soconayaan danahaada sharciyeediyo maaliyadeed. Waxaad waydiisaahawlwadeenada xarunta soo-dhowayntamagangalyada waxii ku saabsan caawinaadauu ku siinaayo ilaaliyahaada.QareenkaWaxaa kale oo lagu siinayaa qareenku caawiyo. Waxuu qareenkaaga kaacaawinayaa coodsiga magangalyada eeNorway. Waa inaad caadi ahaan la kulantaaqareenkaaga ka hor waraysigaagaoo aad la yeelanaysid UDI, asaga amaayada ayaa kugu cawinayaan diyaarintawaraysigaas. Ka dib, adiga iyo qareenkaagawaxaad maraysaan waraysigawaxaana hubinaysaan inay caddayntasax tahay. Haddii coodsigaaga magangalyadala soo diido, waxuu qareenkaagakaa cawinayaa ka qaadashadaracfaanka. Ka akhriso wax Intaa kabadan ee ku saabsan habsocodsiintaanCutubka 1aad.WaxbarashadaCunug walba ee ku nool Norway waainuu aada dugsi. Haddii da’daada udhaxeyso 6 Iyo 16 jir, waxaad aadidoonta dugsiga hoose ama kan dhexe.Waxay xarutaada soo-dhowayntamagangalyada kugu qoraysaa dugsi.Haddii aad jirtid 6 ilaa 16 jir, waxaaddhiganaysaa dugsiga hoose ama kandhexe. Waxay xaruntaada soo-dhowayntamagangalyada ku qoraysaa dugsigakugu habboon. Haddii ay da’daada udhexayso 16 ilaa 18 jir, waxaad xaq ulee-dahay inaad dhigatid waxbarashadaluqadda norwejiyaanka. Waxaad kale ooxaq u lee-dahay waxbarashada maaddooyinkalaga barto heerka dugsigadhexe. Waxay ujeeddada laga lee-yahaytahay inaad ka qaybqaadato imtixaankadugsiga dhexe. Waxay hawlwadeenadaxarunta soo-dhowaynta magangelyadala xiriiriyaan dugsiga waxayna hubinayaaninaad heshid caawinaadda layligaagaguriga.Barnaamajka wararkaWaxaad ka baran doonta dugsiga maaddooyinbadan.. Laakin waxaa jiraanwaxyaabo loo baahan yahay inaad ogaatiduusan dugsiga daboolayn. Bacdamaaaad tahay magangalyo-doon waxaad ubaahan tahay inaad ogaatid wax aad xaqu lee-dahay iyo fursada aad lee-dahay.Waxaad kale oo u baahan tahay inaadogaatid waxii aad samayn leheed naf-49

taada markii aad ku jirtid xaalado kaleduwan. Waxay hawlwadeenada xaruntaadasoo-dhowaynta magangalyada kuusheegayaan waxa ku saabsan kuwaaniyo dhoowr arrimo kale oo qayb ka ahbarnaamajka wararka.Xaqiijinta da’daWaxay dadka qaangaarka ah qaarkoodsheegtaan da’ ka yar 18 jir sababta ooah waxay u malaynayaan inay siinaysofursad aad u fiican oo ay ku helaan inlagu siiyo magangalyada. Waa sababtaanwaxay ay UDI ay u samaynaysobaaritaanka caafimaadka si loo ogaadoda’da qofka magangalyo-doonka ah.Waxaad oggolaan kartaa baaristaan amawaa diidi kartaa, laakin waxay dhaciifinaysaacodsigaaga haddii aadan marinbaaritaankaan.Waxii warar dheeri ah:www.noas.orgwww.bip.nowww.udi.noRaadinta waaliddiinta iyoqaraabadaMarkii aad imaanaysid Norway, waxaalagugu caawinayaa soo helidda waaliddiintaada,haddii ay weli nool yahiin.Waxaa kale oo lagu siin karaa caawinaaddalagu helaayo qaraabadaada kale.Haddii aad bixisid warar ka caawinaayohelitaanka qooyskaaga, aad ayayu sii fududaanaysaa in lala xiriiro.Waxaad kala hadli kartaa hawlwadeenadaxarunta soo-dhowaynta magangalyadasi looga ogaado wax intaa ka siibadan oo ah sida aad iskugu dayi kartooo aadna u heli kartid qooyskaaga.DejintaWaxuu UDI wax uga qabanayaa coodsiyadacaruurta magangalyo-doonka ah siuga degdegsan coodsiyada kale. Waxaasidaan loogu samaynayaa inaad si gaabanu joogtid xarunta soo-dhowayntahaddii ay suurto gal tahay.Haddii lagu siiyo fasaxa degganaantaee Norway, waa inaad ka heshaa in lagusiiyo dejin maamulka deegaanka inaan ka dambayn seddax bilood ka dibmarkii uu UDI ku siiyay fasaxa joogistahalkaan.Kala hadal hawlwadeenada xarunta soodhowayntamagangalyada waxii warardheeri ah ee ku saabsan xaaladdaada.Dib ugu laabashada dalkaHaddii aad jeceshahay Inaad dib ugulaabatid dalkaaga, waxaad waydiinkartaa hawlawadeenada xarunta soodhowayntamagangalyada sida aad uheli kartid caawinaadda lagu qabanqaabinaayosocdaalkaaga. Ka akhriso waxiiwarar dheeri ah Cutubka 6aad.LacagtaWaxaad u baahan tahay lacagaad jeebkaku ridatid intii aad joogtid xaruntasoo-dhowaynta magangelyada. Waa siibadanaysaa xisaabta aad qaadanaysidhaddii aad adiga soo gadanaysid cuntadaadaiyo badeecooyin. Waxaa lacagtalooga dan lee-yahay Inay dabooshodharka, daawooyinka caafimaadka, Isdaawaynta,Iwm. Waxaa la soconaayomaareeyaha xaruntaada soo-dhowayntamagangalyada lacagtaada haddii aadtahay cunug magangalyo-doon ah oolala socon. Adiga ayaa la gaaraayogo’aan waxa lacagta lagu bixinaayo.Waxaad waydiisaa hawlwadeenada xaruntasoo-dhowaynta inta ay la eg-tahaylacagta aad xaqqa u lee-dahay.50

– Waxuu buggaan yar ku siinaya warar muhiimah. Haddii aad doonaysi inaad sii ogaato waxitaa ka badan, waxaad waydisaa hawlwadeenadaxarunta soo-dhowaynta.51

Sawirka iyo la tashiga waxaa sameeyay: Geelmuyden.Kiese. Sawir: Lillan Jonassen, Ole Walter Jacobsen, Trond Isachsen, maktabadda sawirada ee UDI. Soo saarey: Jonny Fladby.Agaasinka Soo-gelootigaNorwejiyaanka (UDI)PO Box 8108 Dep.NO-0032 OsloNorwayCinwaanka xafiiska: Hausmannsgate 21Tel: +47 2335 1500Fakis: +47 2335 1503www.udi.no www.nyinorge.noEmail’ka: udi@udi.no52