HAZAR WORLD - SAYI 40 - MART 2016
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
www.hazarworld.com<br />
ekonomik krizden çıkmak amacıyla Tahran yönetimi ile<br />
hangi ticari projeleri gerçekleştirebilir? İşte bugünün<br />
ortamı bizi bu sorularla karşı karşıya bırakıyor.<br />
En önemli gelişme, şüphesiz ki, İran’ın Temmuz’da imzalanan<br />
nükleer anlaşmanın tüm gereklerini yerine getirmesi<br />
üzerine ABD ve Avrupa Birliği’nin Tahran’a yönelik<br />
ekonomik yaptırımları kaldırması. Realist yaklaşım,<br />
devletler arasındaki güç dengesindeki hâkim statükoyu<br />
bozan yükselen güç veya egemen güce karşı diğer aktörlerin<br />
dengeleme arayışı içine girmesi ve mukabil ittifakların<br />
kurulmasını öngörür. ABD nükleer güç olarak Soğuk<br />
Savaş sonrasında mağlup ettiği sosyalist blok karşısında<br />
dünya düzeninde tek egemen güç olduğunu Bush<br />
Doktrini ile deklare etmişti. Soğuk Savaş, İkinci Dünya<br />
Savaşı sonrasında ortaya çıkan iki süper gücün etki/<br />
nüfuz mücadelesi nedeniyle meydana geldi. İki kutuplu<br />
güçler dengesi, Sovyetlerin etki alanının daralmasıyla<br />
(1989) ve nihayetinde bu süper gücün çöküşüyle (1991)<br />
son buldu. Doktrinde bu tartışma Soğuk Savaş’ın kökenlerini<br />
tanımlayan Ortodokslar-revizyonistler tartışması<br />
olarak biliniyor. Öbür taraftan, teoride Soğuk Savaş’ın<br />
ideolojik veya jeopolitik bir rekabet olarak başladığı<br />
iddia edilse de, pratikte bu süreç 1960’lara kadar örtük<br />
bir biçimde Washington ve Moskova’nın emperyalist<br />
heveslerine hizmet eden dünyanın bölünmesine doğru<br />
evrildi. Doktrinde, Kenneth Waltz’a göre; uluslararası<br />
anarşi, devletleri güçlü olana katılmak/eklemlenmek<br />
(bandwagoning) yerine birbirlerini dengelemeye teşvik<br />
eder. Büyük devletlerin gücü ‘self-help’ bir sistemde her<br />
zaman bir tehlike olduğundan ötürü göreli olarak daha<br />
zayıf devletler riski azaltmak için güçlü olanı dengelemeye<br />
çalışırlar. 1 21. yüzyılın ilk çeyreğinde uluslararası<br />
sistemde meydana gelen radikal değişimlerin özellikle<br />
Ukrayna Krizi ve Suriye İç Savaşı ile Baltık-Karadeniz-<br />
İran Körfezi ekseninde şekillendiği gözlemleniyor. Batı,<br />
Ukrayna’ya Rusya karşısında destek sağlarken, İran<br />
ile de ekonomik işbirliği kapılarını aralamaya çalışıyor.<br />
İran, değişen vektörlere rağmen, aynı zamanda Rusya-<br />
Çin ikilisi ile askeri ve ekonomik ortaklığını sürdürmeyi<br />
planlıyor. Körfez bölgesindeki bu sektörel gelişmelerin<br />
teorik düzleminden yola çıktığımızda İran’ın dünya politikasındaki<br />
olası rollerinin parabolleri neler olacak?<br />
İRAN’IN YÜKSELEN ÖNEMİ VE POTANSİYEL PARAMETRELERİ<br />
İran neden bir anda büyük güçlerin ilgi odağı oldu<br />
ve hangi işbirliği projelerinde ön plana çıkıyor?<br />
Bilindiği üzere, siyasi tarih düzleminden bakıldığında<br />
Ortadoğu’da kadim medeniyetlerin temsilcisi konumuna<br />
ilaveten jeopolitik olarak Güneybatı Asya’da yer<br />
alan İran; Kafkaslar, Hazar Denizi, Orta Asya, Körfez<br />
bölgesi, Umman Körfezi, Türkiye, İran, Afganistan ve<br />
Pakistan ile çevrili. 2 Doğu ile batının, kuzey ile güneyin<br />
önemli ulaştırma ve geçiş koridorlarından birisi olan<br />
1 Klevis Kolasi: Soğuk Savaş’ın Barışçıl Olarak Sona Ermesi ve Uluslararası<br />
İlişkiler Teorileri’ , Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 68, No. 2, 2013, s.<br />
149–179.<br />
2 Ertan Efegil,“İran’ın Dış Politikada Yapım Sürecini Etkileyen Unsurlar”,<br />
Ortadoğu Analiz, 2012, Cilt:4, Sayı:48, 53–67, s.55.<br />
21. yüzyılın ilk çeyreğinde<br />
uluslararası sistemde meydana gelen<br />
radikal değişimlerin özellikle<br />
Ukrayna Krizi ve Suriye İç Savaşı ile<br />
Baltık-Karadeniz-İran Körfezi<br />
ekseninde şekillendiği gözlemleniyor.<br />
İran; Kafkasya, Orta Asya ve Orta Doğu bölgeleriyle aynı<br />
anda ve kolaylıkla bağlantı kurabilen stratejik konuma<br />
sahip kilit bir ülke. Güneyde Basra Körfezi, kuzeyde<br />
ise Hazar Denizi’ne açılan İran, hem bölgesel hem de<br />
küresel güçler için önemli bir coğrafi konuma sahip.<br />
İran, coğrafi konumunun yanı sıra sahip olduğu zengin<br />
enerji kaynakları, etnik, dil ve din yapısı ve kültürel<br />
zenginliği nedeniyle de Ortadoğu’nun önemli ve etkin<br />
aktörlerinden biri olarak kabul ediliyor.<br />
İran, petrol ve doğal gaz zengini kuzey-güney hattında<br />
Hazar Denizi ve Körfez arasındaki coğrafyada yer alıyor<br />
ve dünya ekonomisinin temelini oluşturan petrol ve<br />
doğal gazın bölgeden dünyaya açılacak kapılarını tutuyor.<br />
3 Kanıtlanmış dünya petrol rezervleri sıralamasında<br />
üçüncü sırada yer alan İran, bu rezervlerin yüzde 10’unu<br />
elinde bulunduruyor. Ayrıca kanıtlanmamış dünya doğal<br />
gaz rezervleri sıralamasında ikinci sırada bulunan<br />
İran, bu rezervlerin ise yüzde 16’sını elinde bulunduruyor.<br />
4 İran zengin jeoekonomik kaynaklarına sahip<br />
olmasının yanı sıra ekonomisinin yüzde 50,6’sını hizmet,<br />
yüzde 38,4’ünü sanayi ve yüzde 11’ini de tarım sektörü<br />
oluşturuyor. 5<br />
İran genel olarak ekonomide merkezi planlamanın<br />
hakim olduğu, petrol, doğal gaz ve diğer büyük ölçekli<br />
işletmeler üzerinde devlet mülkiyetinin devam ettiği,<br />
kırsal bölgelerde tarımsal üretimin ağırlıklı olduğu, özel<br />
ticaret faaliyetlerin ise sınırlı düzeyde olduğu bir ekonomik<br />
yapıya sahiptir. Ülke GSYİH’sinin sektörel dağılımı<br />
ise yüzde 45 sanayi, yüzde 44 hizmet ve yüzde 11 tarım<br />
olarak gerçekleşmiştir. 6<br />
Bu kısa ekonomik değerlendirmeden de anlaşılacağı<br />
üzere, İran doğal kaynakları ve insan gücü ile<br />
ağır ambargo koşullarına rağmen, dış dünyadan<br />
izole olmadan siyasal yaşamını sürdürdü. Yeni konjonktürde,<br />
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani,<br />
Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande ile görüşmesi<br />
sonrasında 20 farklı konuda işbirliğini kapsayacak 30<br />
3 Kaan Dilek, İran’ın Orta Asya Politikaları Raporu, Ahmet Yesevi Üniversitesi,<br />
Ankara, 2011, s.28.<br />
4 OPEC Annual Statistical Bulletin 2010/2011, s.22–23, http://www.opec.org/<br />
opec_web/en/publications/202.htm<br />
5 CIA The Central Intelligence Agency Economy, “Intelligence Unit Iranian<br />
Main Country Report 2012”, http://cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/goes/ir.html.<br />
6 http://www.deik.org.tr/5995/%C4%B0ran_%C3%9Clke_B%C3%BClteni_<br />
Ocak_2015.html<br />
<strong>HAZAR</strong> <strong>WORLD</strong><br />
9
Change language