Świat w słowach i obrazach klasa 8

56
od autora
ŚWIAT W GABINECIE LUSTER,
czyli o powieści
Kiedy przyglądamy się wypełnionym po brzegi półkom księgarskim,
nie zawsze sobie uświadamiamy, że ogromna większość
książek to powieści*. A jeszcze większa część – bogatsza o opowiadania*,
baśnie*, bajki*, nowele* i inne gatunki – należy do
epiki*, świata, w którym rządzi narrator*. Tak naprawdę jednak nad światem
książki w każdym momencie panuje jej autor, choć książkowy „opowiadacz”,
który odsłania przed nami świat przedstawiony*, nie jest autorem. Mimo że
narrator ma zazwyczaj pewne cechy autora, to przecież nim nie jest: wiemy na
przykład, że Stanisław Lem nie jest astronautą Ijonem Tichym, a Daniel Defoe
(czytaj: difoł) – Robinsonem. No dobrze, a jeśli narrator pozostaje anonimowy
i opowiada w pierwszej osobie? Oznacza to jedynie, że bierze udział w akcji*, a nie,
że jest osobą rzeczywistą. Pozostaje nadal postacią fikcyjną, poruszającą się w fikcyjnym
świecie. Podobnie (choć może wyraźniej) fikcyjną postacią jest narrator trzecioosobowy,
czyli obserwator umieszczony poza obrębem świata przedstawionego.
Kto nadal miałby kłopoty z odróżnieniem narratora od autora, niech sobie wyobrazi
napisaną przez kobietę książkę, w której osobą opowiadającą jest mężczyzna. Dzieje
literatury znają wiele takich (i odwrotnych) przykładów.
Dlaczego tak wiele mówimy o narratorze? Bo to właśnie jego obecność kwalifikuje
utwór do epiki, której jednym z wielu gatunków jest powieść. A ona nas teraz interesuje
z racji swego królowania w świecie literatury współczesnej.
Powieść jest „dzieckiem” pewnego nawyku ludzkości. Ten nawyk to
odwieczna mania opowiadania.
Już prehistoryczni twórcy opowiadali w obrazkowych historiach o polowaniach, bitwach,
uroczystościach. Do dziś można oglądać stworzone wówczas malowidła naskalne.
Najsławniejsze dzieła literatury starożytnej to właśnie opowieści. Już 1500 lat p.n.e.
w Babilonii przekazywano sobie historie o legendarnym królu Gilgameszu i jego niezwykłych
przygodach. Staroindyjskie księgi Wedy (ok. 2500–500 r. p.n.e.) zawierają
opowieści o duchach i demonach. Opowieściami są też mity Su merów, Egipcjan,
Greków, Rzymian, Indian. Wreszcie Iliada i Odyseja, przypisywane ślepemu poecie
Homerowi (tradycja głosi, że śpiewał je, akompaniując sobie na instrumencie), to
ułożone regularnym wierszem opowieści, poematy epickie, czyli eposy*. Późniejsi
Grecy (III–II w. p.n.e.) układali już przygodowo-podróżniczo-miłosne romanse
(utwory narracyjne pisane wierszem lub prozą), dziś uznawane za najdawniejsze
powieści. Od tej pory literatura nieustannie sięga po te popularne tematy, a czytelnicy
wciąż oczekują przygód, zaskakujących zdarzeń, wzruszających historii, czyli ciekawej
fabuły*. Jej obecność w utworze to druga, po obecności narratora, cecha epiki.