182007_preprint his ZR_mntaz

?
?
Rozwijające się osiedla neolityczne są imponującym dowodem
osiągnięć ludzkich w epoce, w której nie znano metali, oraz świadectwem
coraz wyższego poziomu stosunków społecznych i rozwoju
kultury. Już w VII tysiącleciu p.n.e. istniało w Anatolii (Azja Mniejsza,
dziś teren Turcji) duże osiedle w Çatalhöyük (czytaj: czatalhijik),
w którym znajdowały się liczne świątynie Wielkiej Matki. Przypuszcza
się, że kult tej bogini był w okresie neolitu rozpowszechniony
w całej wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, a może także
na Zachodzie. Mało jednak wiemy o wierzeniach i kulturze duchowej
ludzi epoki neolitu.
W końcowych fazach neolitu ludzie po raz pierwszy zaczęli posługiwać się metalami. Początkowo
była to miedź, znana na niektórych obszarach Bliskiego Wschodu już w połowie VI tysiąclecia
p.n.e. Okres ten, aż po schyłek IV tysiąclecia p.n.e., nazywa się niekiedy chalkolitem
(gr. chalkos – miedź). Nie wystąpił on jednak na wszystkich obszarach neolitycznych, a znajomość
miedzi pojawiła się na różnych terenach w różnym czasie. Następnie opanowano umiejętność
wytopu złota i srebra. W tym czasie metale służyły do wyrobu ozdób, natomiast narzędzia
w dalszym ciągu wytwarzano przede wszystkim z kamienia.
Przełomowe znaczenie miało opanowanie techniki wytopu brązu. Jest to stop miedzi
i cyny, o wiele twardszy od czystej miedzi, a jednocześnie łatwiejszy w obróbce ze względu
na niższą temperaturę topnienia. Z brązu – w przeciwieństwie do używanych wcześniej
miękkich metali – można było wytwarzać narzędzia i uzbrojenie, dużo doskonalsze niż produkowane
z kamienia. Rozpowszechnienie się tego stopu na Bliskim Wschodzie nastąpiło
w III tysiącleciu p.n.e. Epoka brązu przyniosła głębokie zmiany w sztuce wojennej. Pojawiły się
33