POST_SCRIPTUM_3_2023_23

POST 

NIEZALEŻNY KWARTALNIK 

LITERACKO-ARTYSTYCZNY 

SCRIPTUM 

ISSN 2633-1292 

P R O Z A P O E Z J A P U B L I C Y S T Y K A S Z T U K I W I Z U A L N E 

ArtAkty Post Scriptum 

IZA POŁOŃSKA ARTYSTKĄ ROKU 2022 

KASIA BIAŁEK 

Ciałopozytywny różowy kubek 

W akwarelach skłaniam się ku morzu 

RUKIYE GARIP 

Gość specjalny 

Kobiety i ich światy 

ANNA RĄCZKA 

G R U P P A S I E D E M 

ROBERT HECZKO 

MALINA WIECZOREK 

MALARKA AKTYWISTKA 

ZAPROŚCIE MNIE DO STOŁU 

BOGUSŁAWA SCHUBERT 

PRZYLĄDEK TAJNARON 

H A S I O R 

Jak można rzeźbą przebić niebo? 

3 / 2023 (23) 

www.postscriptum.uk 

www.postscriptumfundacja.com 

fb: post scriptum 

EDEN BY MAGGIE PIU 

POST SCRIPTUM 

1

WERSJA ELEKTRONICZNA DO POBRANIA ZA DARMO: 

https://www.yumpu.com/user/postscriptum.mag 

DRUK NA ŻYCZENIE: 24,95 zł 

ZAMÓWIENIA BEZPOŚREDNIO W DRUKARNI: 

https://www.wyczerpane.pl/wydawnictwo-post-scriptum,dBA-0io.html 

Prawa do indywidualnych utworów pozostają przy twórcach. 

Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych 

i zastrzega sobie prawo do redagowania tekstów. 

FUNDACJA WSPIERANIA KULTURY „POST SCRIPTUM” 

05-092 Łomianki 

ul. STANISŁAWA STASZICA 14/5, 

KRS 0000908539 

NIP 1182225810, 

e-mail: biuro@postscriptumfundacja.com 

www.postscriptum.uk postscriptum.mag@gmail.com fb: post scriptum redakcja@postscriptum.uk 

SPIS TREŚCI: 

PROZA 

24. Samochwała z chwalipiętą – felieton Juliusza Wątroby 

50. Przylądek Tajnaron – Esej Renaty Szpunar 

66. Lambada – opowiadanie KAROLINY KUŁAKOWSKIEJ 

102. KRZYSZTOF DĄBROWSKi – Drabble 

110. Robert Knapik – recenzja książek: Kato-tata. Nie-pamiętnik 

i Mireczek. Patoopowieść o moim ojcu 

poezja 

sztuki wizualne 

23. JERZY STASIEWICZ – wiersze 

32. Wywiad z poetką ALICJĄ KUBERSKĄ – Wanda Dusia Stańczak 

46. MAGDALENA PODOBIŃSKA – wiersze 

62. Poezja polecana – JACEK JASZCZYK 

87. ARKADIUSZ AULICH – wiersze 

88. TADEUSZ ZAWADOWSKI – wiersze 

91. BEATA KOŁODZIEJCZYK – wiersze 

98. Wywiad z poetą i dziennikarzem DARIUSZEM ZELLEREM – Agnieszka Kuchnia-Wołosiewicz 

104. KĄCIK SATYRYCZNY 

106. Bo Jaroszek o festiwalu poezji STARDUST 

6. Daniel Wójtowicz o HASIORZE 

16. GRUPPA SIEDEM – Minął rok – Izabela Winiewicz-Cybulska 

30. Eden by MAGGIE PIU – relacja z wystawy – Katarzyna Brus-Sawczuk 

36. Wywiad z akwarystką RUKIYE GARIP – Renata Cygan 

54. Kobiety i ich światy w malarstwie ANNY RĄCZKI 

92. Gruppa Siedem – ROBERT HECZKO – Izabela Winiewicz-Cybulska 

108. Magdalena Adaszewska o wystawie PIOTRA MICHNIKOWSKIEGO 

inne 

4. IZA POŁOŃSKA Artystką Roku 2022 – ArtAkty Post Scriptum 

34. Monika Janowska – BABALOOKA 

68. Wywiad z ceramiczką KASIĄ BIAŁEK – Anna Maruszeczko 

82. Wywiad z aktorką BOGUSŁAWĄ SZUBERT – Agnieszka Herman 

ZESPÓŁ REDAKCYJNY: 

Renata Cygan (redaktor naczelna), Zastepczynie redaktor naczelnej: Joanna Nordyńska i Katarzyna Brus-Sawczuk 

Redaktorzy: Juliusz Wątroba, Anna Maruszeczko, Izolda Kiec, Wanda Dusia Stańczak, Renata Szpunar, 

Robert Knapik, Iza Smolarek, Alex Sławiński, Agnieszka Herman, Bo Jaroszek, Daniel Wójtowicz, Monika Janowska 

Gościnnie: Izabela Winiewicz-Cybulska, Agnieszka Kuchnia-Wołosiewicz, Magdalena Adaszewska 

Rysunek satyryczny: Jarosław Janowski 

Korekta: Aleksandra Krasińska, Joanna Olszewska, Dominika Paluch i Małgorzata Nowak 

2 

Tłumaczenia z języka angielskiego: Renata Cygan 

POST SCRIPTUM Skład, łamanie i opracowanie graficzne: Renata Cygan

Na okładce: 

akwarela Rukiye Garip 

WSTĘPNIAK 

Lato, lato i po lecie... Czas pędzi jak zwariowana karuzela, świat nie nadąża, 

ludzie chyba też. Na co dzień (chcąc nie chcąc) tkwimy po uszy w wyścigu 

szczurów, w korporacyjnych gierkach i brudzie polityki. Dlatego tak bardzo 

potrzebna jest Sztuka – ta bezcenna chwila na refleksję, zadumę i uspokojenie 

serca i głowy. U nas w „Post Scriptum” można odnaleźć to (tak potrzebne wszystkim) 

ukojenie. Zebraliśmy w tym numerze wiele ciekawych treści: ponad trzydziestu 

artystów uprawiających rozmaite gatunki szeroko pojętej Sztuki, pięć wywiadów, 

relacje, recenzje, dużo dobrej poezji i pięknych obrazów. 

Ciszę, spokój, przeczystą, nieskalaną naturę, której uroda zapiera dech w piersiach, 

znajdziecie Państwo w niezwykle realistycznych, subtelnych akwarelach 

artystki z Turcji (gościa specjalnego tego numeru) – Rukiye Garip. Patrząc na jej 

dzieła, niemal można usłyszeć (a na pewno odczuć) pląsające światło, które muska 

obłe kamienie otulone wodą morską, i wiatr grający symfonie. Zapraszam do 

przeczytania wywiadu na str. 36. 

Kto by nie chciał napić się kawy z ciałopozytywnego kubka? Albo mieć w kolekcji 

wazony macice zwane rozwarciami? To dzieła Kasi Białek – ceramiczki, którą bliżej 

możecie poznać z rozmowy z Anną Maruszeczko (str. 69). Bardzo gorąco polecam! 

Bogusława Schubert zaprasza do stołu, by porwać nas w cytrynową podróż, Ania 

Rączka prezentuje magiczny świat złapanych w sieć kobiet, Jacek Jaszczyk czaruje 

poezją, a Adam Gwara płodzi limeryki, jakby to była bułka z masłem. No i Hasior. 

Kontrowersyjny i niezwykły. Lubiany i krytykowany. Jedyny w swoim rodzaju. Zapraszamy 

do powystawowej refleksji Daniela Wójtowicza na str. 6. 

Nasz coroczny plebiscyt został rozstrzygnięty. Znakomita polska wokalistka, doktor 

sztuk muzycznych i trenerka głosu Iza Połońska – po „dżentelmeńskiej”, wyrównanej 

walce z jedną z czołowych projektantek mody Violą Śpiechowicz – zdobyła 

tytuł „Artystki Roku 2022”. Tak, tak – zdajemy sobie sprawę z tego, że cała dwudziestka 

nominowanych zasługiwała na ten zaszczytny tytuł, ale zasady plebiscytu 

są nieubłagane. Wygrała artystka, która zdobyła największą liczbę głosów od 

naszych czytelników. Z całego serca gratulujemy zacnej zwyciężczyni (a właściwie 

z wszystkich wrażliwych redakcyjnych serduch, które dla artystów biją podwójnie). 

Wręczenie statuetki ArtAkty odbędzie się w legendarnej Piwnicy pod Baranami 

8 października o godz. 16.00. Przybywajcie, a spotkacie wielu nietuzinkowych 

twórców i posłuchacie anielskiego głosu naszej laureatki. 

Zapraszamy! 

www.postscriptum.uk, fb: post scriptum, e-mail: redakcja@postscriptum.uk 

Wydawca: Post Scriptum LTD, Watford, UK 

NUMER KONTA: IBAN: GB82 LOYD 3096 2657 4181 60 

UK: SORT CODE: 309626 ACC Number: 57418160 


3

IZA POŁOŃSKA 

ARTYSTKĄ ROKU 2022 

LISTA 

NOMINOWANYCH 

ARTYSTÓW: 

ANDRZEJ OLCZYK 

ANDRZEJ RODYS 

ANJA CHOLUY 

ARTUR SMOŁA 

DANYLO MOVCHAN 

DARIA ANDREWS 

DOMINIKA KĘDZIERSKA 

GERARDO APUD 

IZA POŁOŃSKA 

JERZY JARNIEWICZ 

JOHN PORTER 

KRZYSZTOF CZADER 

MAGDA ATKINS 

MICHAŁ ZABŁOCKI 

PAWEŁ BILIŃSKI 

RAMADAN HUSSIEN 

RODICA TOTH POIATĂ 

SALUSTIANO GARCÍA 

TOMASZ JASTRUN 

VIOLA ŚPIECHOWICZ 

gratulacje! 

4 


WRĘCZENIE STATUETKI ARTAKTY 

ODBĘDZIE SIĘ W LEGENDARNEJ 

PIWNICY POD BARANAMI 

8 PAŹDZIERNIKA O GODZ. 16.00. 

SERCECZNIE ZAPRASZAMY!

Autorzy zdjęć: HaWa, Agnieszka Małasiewicz, 

Dariusz Kulesza, Tomasz Kamiński, 

Łukasz Ułanowski, Joanna Nordyńska 

Zwyciężczynią ostatniej edycji plebiscytu 

na Artystę Roku, ogłaszanego od kilku lat 

przez nasz kwartalnik, jest znakomita polska 

wokalistka, doktor sztuk muzycznych i trenerka 

głosu Iza Połońska. Tylko 66 głosów mniej 

zdobyła projektantka mody Viola Śpiechowicz. 

Na trzecim miejscu uplasowała się fotografka 

Anja Choluy. 

Artystka śpiewa w różnych stylach od klasyki po 

piosenkę aktorską i jazz. W latach 2003–2009 

intensywnie koncertowała w Europie: w Belgii, 

Austrii, Hiszpanii, Niemczech, we Włoszech 

oraz Francji. Na swym koncie ma występy m.in. 

w Bibliotece Polskiej w Paryżu czy w legendarnej 

Piwnicy Artystycznej Kurylewiczów w Warszawie 

u boku Wandy Warskiej. Ostatnie lata wypełniły 

jej koncerty z orkiestrami filharmonicznymi 

w Polsce z projektami Połońska Śpiewa Osiecką, 

Młynarski Symfonicznie, Krajewski Symfonicznie, 

a także kameralne projekty: Pejzaż bez Ciebie, 

Trzy miłości, Kochany mój Bełz, Czułość, Wystarczy 

być (projekt we współpracy z Witkiem Cisłą), 

a także Samotne wyspy serc w duecie z Bogdanem 

Hołownią. W latach 2010–2016 współpracowała 

z Katedrą Kameralistyki Akademii 

Muzycznej w Łodzi. W okresie 2012–2017 była 

członkinią zarządu Łódzkiego Oddziału Stowarzyszenia 

Polskich Artystów Muzyków (SPAM). 

Wśród uczelni, z którymi współpracowała, wymienić 

należy poza Akademią Muzyczną w Łodzi 

także Szkołę Aktorską przy Teatrze Śląskim w Katowicach 

i Wydział Aktorski PWSFTviT w Łodzi. 

Obecnie współpracuje z Instytutem Wokalno- 

-Aktorskim na Wydziale Sztuk Scenicznych Akademii 

Muzycznej w Łodzi. 

Na rynku fonograficznym ukazały się jak dotąd 

2 płyty Izy Połońskiej: Pejzaż bez Ciebie (2019 r.) 

i SING! Osiecka (2021 r.). W lipcu 2022 r. na rynku 

pojawił się pierwszy singiel napisany specjalnie 

dla artystki Noce bez gwiazd z muzyką Witka Cisły 

i tekstem Magdaleny Wojtalewicz, a w czerwcu 

b.r. artystka po raz pierwszy wypuściła na rynek 

swoją piosenkę Kaskady, do której muzykę 

współtworzył Michał Grott. 

Iza Połońska na scenie spotyka się ze znakomitymi 

artystami, m.in. ze Zbigniewem Zamachowskim, 

Mietkiem Szcześniakiem czy Wojciechem 

Myrczkiem. Jest także zapraszana do dużych 

przedsięwzięć koncertowych, na których występowała 

u boku m.in.: Doroty Miśkiewicz, Moniki 

Borzym, Anny Rusowicz, Małgorzaty Walewskiej, 

Igora Herbuta, Janusza Radka, Marcina Januszkiewicza. 

W 2022 r. została zaproszona przez 

Adama Sztabę do nagrania kultowej piosenki 

Mamy siebie dla Ukrainy – wedle pomysłu i kompozycji 

Adama Sztaby (w projekcie udział wzięli 

topowi polscy wokaliści: Anna Maria Jopek, Natalia 

Kukulska, Natalia Niemen, Magda Steczkowska, 

Anna Karwan, Kayah, Katarzyna Cerekwicka, 

Kasia Dereń, Mietek Szcześniak, Kuba 

Badach, Piotr Cugowski, Krzysztof Napiórkowski, 

Andrzej Piaseczny i wielu innych). 

Wiele utworów wykonywanych przez Izę Połońską 

zostało opracowanych plastycznie w formie videoklipów. 

[JN] 

JOANNA NORDYŃSKA 


5

Hasior 

6 

POST SCRIPTUM

Dręczyło go pytanie, jak można rzeźbą przebić niebo? 

Daniel Wójtowicz 

Brylant złożony pod Giewontem 

Odpowiedź „tkwi ukryta 

w nierozłupanej jeszcze 

skale, nierozdartej blasze, 

a może w przestrzeni między światłem 

a cieniem. Nawet słup prześwietlonej 

wody, wiatr i głos, i włosy, i kamień, 

i czas, dym i prąd – każda materia może 

być tworzywem sztuki pod warunkiem, 

że ją wybierze, połączy, rozerwie czy 

spali zuchwała fantazja”. 

A jego fantazja, krok po kroku, okazywała 

się zuchwała niebywale. I bezkresna. 

Nie był, i nadal nie jest, rozumiany 

przez wielu ludzi o duszach 

pozbawionych oczu, którzy patrzą 

na wszystko dosłownie, we wszystkim 

szukają tylko sobie znanych sensów 

i oczywistości. Tymczasem dzieło 

sztuki – tłumaczył, choć mówienie 

chyba nie przychodziło mu łatwo – 

jest niczym list miłosny. Zrodzone 

bywa z nieodpartej potrzeby wyrażenia 

swoich uczuć i emocji. Nie trzeba, 

wręcz nie wolno, doszukiwać się 

w nim niczego więcej. Można jedynie 

starać się je odczuć. Bardzo wielu się 

to udaje. 

Twórca najtrafniej tłumaczył swoje 

spojrzenie na przykładzie ulubionej 

materii – szyby. Gdy ją masz przed 

sobą, w swoim oknie, ona sama nie 

niesie żadnej wartości. Nie ma swojego 

wyrazu. Ale spróbuj tylko w nią 

uderzyć, nadtłuc czy rozbić – utworzy 

natychmiast całkowicie oryginalną, niepowtarzalną 

kompozycję pełną ukrytej 

ekspresji, jakichś nieodgadnionych znaczeń. 

Podobnie ostro rozszarpana blacha 

wyraża nieopisany ból, krzywdę. 

Niesie grozę i lęk, i niewiadomą. 

7 


8 


W jego plastyce szkło i blacha są wszechobecne… Ale to mało 

Fantastyczne jest to, że – podobnie 

jak później Olga Tokarczuk opisywała 

swoje doznania z dzieciństwa i jak wyraża 

to w swoich książkach – przemawiał 

do niego każdy przedmiot z codziennego 

otoczenia. Uświadomiłem 

sobie nagle w jego galerii, że przecież 

to nic dziwnego: na przykład młynek 

do kawy, który został mi po matce, 

mówi coś do mnie z kuchennej półki. 

Codziennie. Faktycznie wszystkie 

sprzęty i przedmioty potrafią gadać 

do każdego z nas. Pod warunkiem 

jednak, że chcemy ich słuchać i choć 

trochę staramy się je zrozumieć. 

Był on fenomenalnym assemblistą 

1 . Składał stare, zniszczone rzeczy 

w kompozycje, które dopełnione tytułem-podpowiedzią 

niosą swoją niepowtarzalną 

i nieprzemijającą treść. 

1 assemble (ang) – złożyć, składać 

Czasem wstrząsającą jak mała, naga 

laleczka dziecięca, ułożona pod igłą 

starej maszyny do szycia w znanym 

i podziwianym na całym świecie dziele 

„wyszywanie charakteru”. Mało co 

mogłoby mocniej wykrzyczeć o… Nie, 

nie powinienem dopowiadać. Każdy, 

kto to zobaczy, sam się dowie, sam 

tego dozna. Ale wiele jego prac jest 

żartem, satyrą, lekką grą wyobraźni, 

zabawą naszymi różnymi upodobaniami 

czy słabościami. Można się 

uśmiechać i bawić. 

9 


Każdy przedmiot ma swój 

sens, a złożone dają aforyzm. 

Aforyzm jest bardzo 

podobny do prawdy, 

ale nie jest samą prawdą 

10 


Autorem wszystkich zdjęć jest Daniel Wójtowicz

W Ł A D Y S Ł A W H A S I O R 

Nie mam patrona 

w żadnym artyście. 

Moje majsterkowanie 

miało swe źródła w zdolnościach 

Janka Muzykanta 


11

Każda materia 

może być 

tworzywem sztuki, 

pod warunkiem że 

ją wybierze, połączy, 

rozerwie czy spali 

zuchwała 

fantazja 

12 


Jego prace w latach drugiej połowy 

tamtego stulecia, czyli 

w czasach mojej młodości, miały 

niezliczone wystawy w całym 

świecie. Od Londynu po Nowy 

Jork i Sydney. Budziły podziw 

i zachwyt. 

Cały świat twórczy znał nazwisko 

Hasior. 

Wszyscy widzieli, że Władysław 

Hasior to twórca wyraźnie wybiegający 

poza nasz świat i nasz czas. 

Zaliczano go do grupy największych 

artystów współczesności. 

W czasach żelaznej kurtyny proponowano 

mu pozostanie w Paryżu. 

Oferowano pracownię. Odmówił. 

Twierdził, że jest zrośnięty z Polską, 

z jej kulturą, że może tworzyć tylko 

na swoim Podhalu. Powrócił do 

swojej biednej, ale ukochanej pracowni 

w Zakopanem. I do prostych 

tutejszych ludzi, którzy intuicyjnie 

i emocjonalnie akceptowali jego 

najdziwniejsze twórcze pomysły, 

choć pewnie sami nie rozumieli 

dlaczego. Może właśnie te ich proste 

dusze miały oczy? 

Nasi lokalni polscy twórcy, którym 

nikt nigdy nie organizował wystaw 

w Londynach i Berlinach, którym 

nikt nie proponował pozostania 

w żadnym miejscu na świecie, nie 

mogli mu tej decyzji darować. Podobnie 

jak całego jego sukcesu. 

W tym również, a może przede 

wszystkim, uznania okazywanego 

mu w naszym kraju przez ówczesne 

władze, którego nie odrzucał. 

Po zmianach politycznych wraz 

z nastaniem nowej Polski środowiska 

twórcze szyły mu buty konformisty 

i kolaboranta. Pomniejszano jego 

osiągnięcia i izolowano. Były wnioski 

o rozbieranie jego pomników, 

którym poprzednie władze nadały 

niefortunne, polityczne „tytuły” 

i znaczenia. W najbardziej znanym 

wypadku, pod Czorsztynem, nie 

dopuszczono jednak do realizacji 

takiej koszmarnej destrukcji. Ale 

nienawistnicy obsadzili „skażoną” 

instalację drzewami, żeby nie była 

od drogi widoczna… 

Polska przez lata zrobiła wiele, 

aby gwiazda Hasiora zgasła. Jedynie 

Muzeum Tatrzańskie (filia Muzeum 

Narodowego) konsekwentnie 

utrzymuje ekspozycję ponad 

dwustu jego prac. Jest ona niewątpliwie 

najciekawszym zjawiskiem 

artystycznym w Zakopanem, ale 

też – według mnie – najbardziej 

fascynującą galerią sztuki w Polsce 

i jedną z ciekawszych w Europie. 

Jest jednak znana i nagłaśniana niewspółmiernie 

mało do jej niebywałej 

wartości. 

Znaczące czasopismo artystyczne 

z USA umieściło go ostatnio na 

pierwszym miejscu w kategorii „artysta 

niesłusznie zapomniany”. Nie 

wydaje mi się jednak, aby kogokolwiek 

w naszym państwie to martwiło. 

[DW] 

DANIEL WÓJTOWICZ 


13

14 


Foto: Pixabay

NAD RZEKĄ 

W piaszczystych wykrotach głupota i chciwość 

chrabąszcze biegają niepewne dziś jutra 

korzenie korzeniom obwieszczą wieść smutną 

dąb leży na plecach i serce rozrywa 

wiekowe kasztany potrzebne do życia 

i ładnym i brzydkim i dobrym i drwalom 

po wałach mknie lament już nic nie zostało 

a kruki kołują zerkając na nicość 

mój kufer goryczy przepełnił się wczoraj 

nic nie da się zrobić – wygrały znów piły 

bezsilność i niemoc odbiera mi siły 

brak wróbli doskwiera w porżniętych topolach 

niechybnie świat pęka i w nicość zapada 

a pszczoły mrą cicho – raz po raz – bez skargi 

człek mknie w nienażarciu wkręcony w wir matni 

a w oczach szaleństwo a w głowie bałagan 

Renata Cygan 


15

Jan Żyrek 

Jan Norbert Dubrowin 

Robert Heczko 

16 


Dariusz 

Miliński 

Monika Ślósarczyk 

Leszek Żegalski 

Piotr Jakubczak 

Janusz Szpyt 


17

GRUPPA SIEDEM 

MINĄŁ ROK 

Największą wartością jest czyste malarstwo – mówi 

Piotr Jakubczak, artysta malarz, z inicjatywy którego 

ośmioosobowa grupa twórców wystawia 

wspólnie już ponad rok. Od czerwca 2022 do lipca 2023 

odbyło się siedem wystaw – od Bielska-Białej po Gdańsk. 

Gruppę Siedem, bo pod taką nazwą funkcjonuje ta artystyczna 

formacja (nazwa wymyślona przez Jakubczaka), 

tworzą artyści różnorodni zarówno w sposobie wypowiadania 

się, jak i w preferowaniu malarskich tematów. Opisując 

tę wspólnotę malarskich celów, można znowu wykorzystać 

wypowiedź Piotra zawartą w jednym z wywiadów: 

„Artyści nie pracują nad żadnym stylem, a wszystkim 

zależy, by obraz miał coś do powiedzenia – by odbiorca 

nie przeszedł obok niego obojętnie”. Rocznica skłania do 

podsumowań, które być może przydadzą się z czasem do 

udokumentowania tej niezwykłej działalności artystów 

współczesnych pierwszego dwudziestolecia XXI wieku. 

Trzeba przyznać, że to niemałe wyzwanie logistyczne, by 

w ciągu roku zorganizować siedem wystaw, nie pokazując 

jednakowego zestawu obrazów i nie mając etatowego 

menadżera. Grupy artystyczne to nic nowego – były i będą 

(była już nawet formacja o nazwie „gruppa”). Jak długo 

działać będzie ta – bez statutu i sztywnych zasad – oparta 

jedynie na relacjach towarzyskich? Czy rozpadnie się na 

skutek różnic programowych, niezgodności charakterów – 

18 


tak, jak zwykle dzieje się w przypadku takich „związków”? 

Może tak się nie zdarzy, bo ta grupa nie ma sztywnego 

programu, a formalna perfekcja malarstwa i jej doskonalenie 

wydaje się być dla tej pogruppowanej ósemki sensem 

i celem życia. Artyści tworzą ze świadomością, że sztuka 

nie jest ozdobą, ma wywoływać emocje, angażować, nawet 

skłaniać do pogłębionej refleksji nad problemami naszej 

rzeczywistości i współczesnego świata, w którym życie 

bez sztuki jest niemożliwe. 

O Gruppie Siedem pisałam już w „Post Scriptum” dwukrotnie 

, a od roku każdy numer tego kwartalnika prezentuje 

artystyczną sylwetkę jednego z pogruppowanych twórców. 

Przypomnijmy skład. Piotr Jakubczak, Robert Heczko, 

Jan Żyrek i Monika Ślósarczyk są praktycznie sąsiadami, 

dlatego pisząc o początkach Gruppy, portal ox.pl – Wiadomości 

Śląska Cieszyńskiego – użył określenia „buntownicy 

z Istebnej”, bo to przedsięwzięcie artystyczne narodziło 

się właśnie tu – w Dworze Kukuczka. Z beskidzkiego obszaru 

wywodzi się więc większa część Gruppy (Ustroń, Wisła, 

Cieszyn i Koniaków, gdzie w malowniczym starym domu 

Jan Żyrek ma swoją autorską galerię). Piotr, choć urodzony 

we wschodniej Polsce i mający za sobą pobyt w różnych 

miejscach Europy, od wielu lat utożsamia się z Istebną, bo 

tutaj tworzy i pewnie zostanie tu na stałe. Stąd pochodzi 

także Leszek Żegalski, który ponad trzydzieści lat temu 

wraz z Piotrem Naliwajką i Januszem Szpytem (Janusz 

jest teraz także w Gruppie Siedem; mieszka w Lubaczowie) 

stworzył Tercet Nadęty. W słynnym manifeście Tercetu 

artyści skrytykowali warsztat współczesnych twórców, 

domagając się rzetelności. „Chcemy prawdziwego współczesnego 

malarstwa – solidnego i trwałego ” – apelowali 

Nadęci, potępiając jednocześnie twórców, którzy z powodu 

niewiedzy, braku umiejętności, nieuczciwości i zbytniej

pewności siebie doprowadzają do upadku malarstwa. To 

już przeszłość, ale coś z tego dadaistycznego buntu – wraz 

z Leszkiem Żegalskim – przeniknęło do Gruppy Siedem, dla 

której dobra sztuka będąca sensem życia, stanowi okazję 

do wyrażenia samego siebie, z uwzględnieniem kontekstów 

współczesnego świata – problemów, wobec których 

artyści nie potrafią przejść obojętnie. 

Każdy twórca to osobowość – inna, a wszyscy razem to 

różnorodność oparta na przeciwnych temperamentach 

twórczych. Jan Norbert Dubrowin z Piotrkowa Trybunalskiego 

to malarska subtelność – sztuka emanująca spokojem 

i ciszą. Dariusz Miliński, w którego malarstwie wielu 

dostrzega czytelny wpływ sztuki Bruegla, w Pławnej na 

Dolnym Śląsku stworzył „miejsce magiczne”, gdzie sztuka, 

teatr, zabawa i historia splatają się w jedna całość. 

Trudno uwierzyć, że tak różne twórcze osobowości i charaktery 

stworzyły zgrany artystyczny zespół. Może dlatego, 

że wszyscy postawili na spontaniczność i improwizację, 

sprzeciwiając się – jak mówi Piotr – diskopolonizacji 

w sztuce i krytycznie postrzegając współczesny rynek 

sztuki. Artyści, pozostając wierni sobie i nie malując pod 

publikę, postawili na prawdę w sztuce. Wszyscy razem 

i każdy osobno są aktywni nie tylko w tworzeniu w zaciszu 

pracowni, lecz także w działalności wystawienniczej i społecznej, 

i choć pokazują się razem, to w międzyczasie każdy 

z nich ma obszar swojej własnej działalności. Na początku 

lata Dariusz Miliński w krakowskiej Galerii u Zofii Weiss 

był „Strażnikiem bajek”. Przez całe lato Monikę Ślósarczyk 

można było oglądać na przykład w Galerii Restauracji 

Domolo w Dąbrowie Górniczej. Piotr Jakubczak wziął 

udział w wystawie malarstwa metaforycznego w warszawskiej 

Galerii Stalowa. Niedawno Robert Heczko (autor 

logotypu Gruppy) w Galerii Na Gojach w Ustroniu 

realizował własny projekt Gołe ściany, będący akcją promującą 

różne gatunki i działania, która stała się kampanią 

promocji sztuki tworzonej przez tych, którzy mają odwagę 

pokazać prawdę o człowieku – niełatwą do akceptacji 

społecznej prawdę o samym sobie. Obrazy artystów 

z Gruppy Siedem wiszą na ścianach w tej ustrońskiej galerii 

i są też stale w Galerii Tadeo-Art w Bielsku-Białej, która 

objęła patronatem tę wyjątkową gruppową działalność. 

Kilku Gruppowiczów wzięło również udział w drugim Letnim 

Salonie Sztuki w Miejskim Domu Kultury Prażakówka 

w Ustroniu. To tylko fragmenty ich ostatniej aktywności. 

Społeczeństwo 

należy koniecznie 

przygotować 

do odbioru sztuki 


19

Piotr Jakubczak, animator Gruppy założył, że Gruppa będzie 

mieć charakter otwarty i mogą do niej dołączyć twórcy 

o podobnych przekonaniach – zarówno malarze, jak 

i rzeźbiarze – wszyscy ci, dla których liczy się dobry warsztat. 

Czas pokazał, że stałość składu utrzymująca się przez 

rok, miała jednak duże znaczenie. Warto wspomnieć, że 

do tego zgranego zespołu artystów dołączyli sympatycy 

Gruppy – na przykład muzycy, których koncerty towarzyszą 

często wernisażom: Paweł Ćwik, czyli punkrockowy 

zespół Smoleńsk (na okładce albumu Nowy Ład znajduje 

się Ołtarz hipokryzji Piotra Jakubczaka) i Piotr Restecki, 

gitarzysta i kompozytor. Z Gruppą od samego początku 

(a nawet jeszcze przed jej powstaniem) związany jest Łukasz 

Radwan, dziennikarz, krytyk sztuki, artysta, nazwany 

przez Piotra ojcem chrzestnym tego gruppowego przedsięwzięcia. 

Działalność Gruppy Siedem zainicjowała wystawa w Sopockiej 

Galerii Sztuki, otwarta 24 czerwca 2022, kolejna 

(wernisaż 7 września) miała miejsce w warszawskiej Galerii 

Stalowa, która przy współudziale Galerii Sopockiej i Tadeo-Art 

jest głównym wydawcą katalogu. Pomiędzy tymi 

dwoma zaplanowanymi pokazami Gruppa zaistniała także 

z wielką wystawą w Dworze Kukuczka w Istebnej, której 

wernisaż był częścią Beskidzkich Biesiad Kulturalnych. To 

miejsce ważne, bo związane z historycznym już początkiem 

Gruppy i to także przestrzeń, która choć na co dzień 

restauracyjna, funkcjonuje jako stała galeria malarstwa 

Piotra Jakubczaka. 

Gruppa nie ma określonego programu i nie ma też sztywnego 

terminarza, bo spontaniczne działania wpisane są 

w charakter jej działalności. Rok 2022 zakończono wystawą 

w częstochowskiej galerii Konduktorownia, otwartą 

3 grudnia, zorganizowaną przez Regionalne Towarzystwo 

Zachęty Sztuk Pięknych w Częstochowie. Tamtejszy portal 

20 


kulturalny zamieścił relację Rafała Kwaska 1 , który uczestnicząc 

w wernisażu, zwrócił uwagę na kameralną przestrzeń 

ekspozycyjną sprzyjającą kontemplacji takiej sztuki, podkreślając, 

że wystawę stanowią obrazy twórców dojrzałych 

ze świetnie opanowanym warsztatem. Autor, choć 

jak zaznaczył, „jest nieobyty w materii warsztatu malarskiego”, 

trafnie zwrócił uwagę na „wychodzące z malarskich 

ram” plandeki Leszka Żegalskiego, proste formy scen 

oszczędnych w szczegółach i rozedrganą energię Moniki 

Ślósarczyk. Zauważył polityczny komentarz Janusza Szpyta, 

surrealistyczny detal Dariusza Milińskiego, pewne pociągnięcia 

Roberta Heczki i wilcze oczy patrzące na niego 

z obrazów Jana Norberta Dubrowina. Podkreślił poczucie 

różnorodności i zaznaczył, że tematem dominującym jest 

tu człowiek jego postać i psychika. 

Kolejną wystawę Gruppy otwarto 15 kwietnia 2023 roku 

w Zamku Tarnowskich w Tarnobrzegu. Także tu obrazy 

wyeksponowano dość kameralnie – w piwnicznej przestrzeni 

– i trzeba przyznać, że zróżnicowanie malarskich 

rozwiązań i gatunków sprawia, że w każdym wnętrzu malarstwo 

wygląda „inaczej”, zaskakująco i po prostu dobrze. 

Podsumowaniem pierwszego roku działalności była wystawa 

zorganizowana z wielkim rozmachem – w nietypowej 

scenerii – w bielsko-bialskiej zabytkowej hali fabrycznej 

– w garażu przy Komorowickiej, na którą zapraszała 

Galeria Tadeo-Art i Manufaktura Sztuki. Już wcześniej – 

przy wystawie indywidualnej Piotra Jakubczaka Oldtimer 

Garage sprawdził się jako niekonwencjonalna sala ekspozycyjna. 

Wernisaż 27 maja uświetniła muzyka: koncert 

Piotra Resteckiego i Pawła Ćwika z Konradem Wuborodo, 

a całą imprezę otworzył – z telebimu – Łukasz Radwan. 

Piotr Jakubczak, uczestniczący w tym czasie w plenerze 

Rajd na Połomiu organizowanym przez katowicką Alma 

Art, na „roboczy” pokaz z obrazami zaprosił obecnych 

tam gości. Była to całkiem spora grupa: Iwo Birkenmajer, 

Gruppę Siedem 

tworzą 

artyści 

różnorodni 

1 R. Kwasek, Malarstwo Pogruppowane, [online] https://cgk.czestochowa.pl/blog/ 

artykul/154,malarstwo-pogruppowane, [data dostępu: 21.08.2023].

Największą wartością 

jest czyste 

malarstwo 

Eleonora Babuszkina, Stanisław Chomiczewski, Barbara 

Frankiewicz, Bogusław Jagiełło, Włodzimierz Kwiatkowski, 

Tomasz Lubaszka, Anna i Jarosław Luteraccy, Anatol Martyniuk, 

Yuliia Mykhaliuk, Adam Papke, Alicja Słaboń-Urbaniak, 

Mira Skoczek-Wojnicka, Michał Smółka, Anna Ujma- 

-Lubaszka, Maciej Urbaniak, Anna Zadora i Ewa Zawadzka. 

Obrazy zmieściły się z powodzeniem na sztalugach na 

dole, a u góry goście i gospodarze, czyli Gruppa Siedem. 

Cała ogromna ekspozycja znakomicie korespondowała 

z industrialnym, garażowym wnętrzem odpowiednio zaaranżowanym 

specjalnie dla potrzeb tego artystycznego 

wydarzenia. Sztukę można przecież pokazywać wszędzie, 

co zapoczątkowała pierwsza wystawa impresjonistów zorganizowana 

w fotograficznym atelier, a malarstwo obok 

samochodów – to także już było: w salonie automobilowym 

– sto lat temu – wystawił swoje malarstwo Henryk 

Berlewi, nasz konstruktywista. 

Ostatnia – nomen omen siódma wystawa Gruppy Siedem 

– była częścią dziesiątej edycji Art Piknik Festivalu, 

a jej wernisaż odbył się 28 lipca w Galerii Zamek w Szczecinku. 

Autorem plakatu imprezy „przybliżającej sztukę 

najwyższych lotów” był Dariusz Miliński (bardzo trafny 

projekt z samolotem), a ponieważ to prawdziwe święto 

sztuki (jubileuszowa edycja Festivalu), nie mogło zabraknąć 

muzyki, która przecież często towarzyszy wystawom 

Gruppy. Zagrał Lady Pank. 

Jak wygląda kalendarium kolejnych wystaw po intensywnej 

rocznej działalności? Nie ma sztywnych terminów, bo 

wciąż dominuje spontaniczność, improwizacja, przypadek. 

Artyści różnorodni, uprawiający figurację, posługujący 

się własnym językiem formalnym chcą nadal wystawiać 

razem. Wiadomo już, że nie stronią od tradycji, nie zatracają 

własnej tożsamości, nie powielają cudzych wzorców, 

a odstępując od schematów, burzą czasem tradycyjny 

porządek, mając odwagę wykonać nawet malarskie obrazoburcze 

gesty. Jakubczak wierzy, że to malarstwo pomoże 

zwalczyć tępotę, bestialstwo i nienawiść, ale społeczeństwo 

należy koniecznie przygotować do odbioru 

sztuki. Bo sztuka jest potrzebna, tylko trzeba uczyć, jak 

ją zrozumieć, aby wyraźnie dostrzec granicę między kiczem 

a dobrą sztuką, granicę między sacrum a profanum. 

Artyści stawiają na tradycyjny dobry malarski warsztat 

i nie myślą o stworzeniu nowego stylu. „Zacząłem malować, 

nie żeby zmieniać style w sztuce, ale żeby oderwać 

się od patologii świata” – mówi Dariusz Miliński, a Janusz 

Szpyt podkreśla, że jego malarstwo (podobnie zresztą jak 

całej Gruppy) jest „nakierowane na człowieka w wymiarze 

jednostkowym” – człowieka, który sam musi rozwiązywać 

swoje problemy, aby dojść do tego, jak naprawdę 

żyć. A na pytanie: „Jak żyć?” zadane Monice Ślósarczyk 

w jednym z wywiadów, artystka odpowiedziała: „Żyć 

prawdziwie, cieszyć się każdą chwilą”, i żyć tak, żeby właśnie 

ta chwila była najpiękniejszą. Wielu takich pięknych 

chwil należy więc życzyć Gruppie na dalszy nieograniczony 

czas wspólnej działalności, zapraszając jej sympatyków 

do wirtualnej galerii – na Facebookową stronę Gruppy 

Siedem, gdzie widnieje znane już motto Jakubczaka: „Największą 

wartością jest czyste malarstwo”. I oby nie stało 

się ono domeną wąskiej grupy i nie utopiło się w masowej 

kulturze zabarwionej kiczem. [IWC] 

IZABELA WINIEWICZ-CYBULSKA 


21

22 


NAPISAĆ WCZORAJ 

Napisać wczoraj tak 

jak pisze się ikonę 

w czasie co jest ale był 

i pozostaje tylko na fotografii naszej pamięci 

Jerzy Stasiewicz 

Świat rotunda obrazu 

choćby dal drzewa w drzewa 

i woda co płynie lustrem nawrotu 

i wiatr zagubiony niszczący ożywczy 

i mężczyzna patrzący na kobietę 

i kobieta prowadząca chłopca 

i chłopiec… mężczyzna 

Czerpać ze słów Słowa 

ciszy otwartej 

na przestrzeń przełaj 

do czasu narodzin 

dzieciństwa 

dojrzałego owocu 

… nieboskłonu 

PRZESIEWANIE CZASU 

I 

We śnie zegar 

płomienie 

Cofa się - - - czas 

uległy wiatrom 

II 

Cyferblat lustrem 

ludzie w oknach 

w oczodołach okien 

Krzyk 

kwitnącego sadu 

… ptaki 

III 

W białych trawach wzgórza 

w tłumie masek 

w martwych śladach stóp 

moja nasza 

przeszłość 


23

Samochwała z Chwalipiętą 

Juliusz Wątroba 

Motto: 

Samochwała w kącie stała 

I wciąż tak opowiadała: 

„Zdolna jestem niesłychanie, 

Najpiękniejsze mam ubranie, 

Moja buzia tryska zdrowiem, 

Jak coś powiem, to już powiem, 

Jak odpowiem, to roztropnie, 

W szkole mam najlepsze stopnie, 

Śpiewam lepiej niż w operze, 

Świetnie jeżdżę na rowerze, 

Znakomicie muchy łapię, 

Wiem, gdzie Wisła jest na mapie, 

Jestem mądra, jestem zgrabna, 

Wiotka, słodka i powabna, 

A w dodatku, daję słowo, 

Mam rodzinę wyjątkową: 

Tato mój do pieca sięga, 

Moja mama – taka tęga 

Moja siostra – taka mała, 

A ja jestem – samochwała!” 

Wiem, wiem, że to motto jest zbyt długie i w dodatku to wierszyk dla 

dzieci Jana Brzechwy, który też za niedługo będzie zakazany, przemija 

bowiem postać tego świata i pisze się na nowo historię (która 

zmienia się w histerię). Tracą znaczenia stare (non)sensy. Wybrałem jednak taki 

wstęp, bo jest jak najbardziej uzasadniony i adekwatny (ach, jakie modne, mądre 

i takie piastowskie, wszechobecne słowo!) do poruszanych dzisiaj tematów. 

1Zacznijmy mądrze i uczenie – od epok wa-trawa płynie rwącym potokiem, 

prehistorycznych. Najpierw epoka nie do zatrzymania. W przeciwieństwie 

jednak do ludzi z tamtej epoki, 

kamienia, czyli mówiąc krótko: już 

były drzewa, z których małpy zeszły. współcześni troglodyci nie mają nic 

Teraz ludzie chcieliby wejść na nie do powiedzenia. Mądrego! W epoce 

z powrotem (na drzewa, nie małpy!), 

ale już nie ma na co, bo zostały papierosów. Narzędzia łupano z ka- 

kamienia był już ogień, ale nie było 

wycięte. Poruszali się na nogach, bo mieni, a sam kamień gładzono, by 

jeszcze nie było samochodów. Porozumiewali 

się za pomocą mowy, gdyż ce, niewygodnych współplemieńców 

łatwiej było kamienować nierządni- 

mieli sobie coś do ważnego do powiedzenia. 

Dziś wystarczą im komórki ki kamienia łupanego z łupaniem 

i zabijać czas. Nie należy mylić epo- 

i smartfony. Mowa zanika. Chyba że w krzyżu. Potem nastała epoka brązu. 

Jak sama nazwa wskazuje, składa 

jest kampania wyborcza, wtedy mo- 

24 


się z miedzi i cyny, które to metale 

trzeba razem stopić, żeby miedź się 

tak nie rumieniła, a cyna nie była 

tak anemicznie blada. Przestrzegam, 

by nie mylić cyny z ceną (bo 

ceny rosną nieustannie, a złoża 

cyny maleją sukcesywnie), a miedzi 

z miedzą, na której pasą się barany. 

Współcześnie jest na miedze 

wielkie zapotrzebowanie, bo baranów 

ci mnogość, a wyganiać nie 

ma gdzie! Epokę brązu wymusiły 

niegdysiejsze piękności, bo chciały 

mieć biżuterię, na którą się nie 

nadawały kamienie łupane (a nawet 

gładzone) z poprzedniej epoki. 

Epoka żelaza była lepsza, bo żelazo 

występowało w większych ilościach, 

ale za to rdzewiało, w przeciwieństwie 

do brązu. Już wtedy 

bylejakość wypierała szlachetność.

OBRAZY: EMILIA WASZAK 

Do uzyskania żelaza wystarczało tylko 

żelazo, a właściwie jego ruda (nie 

mylić z rudymi osobnikami – kobiety 

są uwodzicielskie, a faceci fałszywi, 

jak głosi fałszywie tradycja), a do 

pozyskania brązu – zbliżenie miedzi 

z cyną, by z tego stosunku urodził się 

nowy metal. Z żelazem wyczyniano 

różne niecne rzeczy, by było posłuszne 

i zmieniało się w to, co trzeba. Gdy 

to, co trzeba, stawało się niepotrzebne, 

przetapiano je za karę i robiono 

z upodobaniem topory, aby mieć je 

w zasięgu ręki, a mordowanie nazwano 

sztuką wojenną, którą namiętnie 

rozwijano w następnych epokach. 

Efektem tych psychopatycznych poczynań 

może być zwinięcie i zniknięcie 

ludzkości. Na złość samej sobie, by 

nie miał się już kto złościć!!! 

2Nie dość, że motto zbyt długie, to 

wstęp jeszcze dłuższy. Dlatego z bólem 

serca pomijam (choć swędzi 

mnie pióro i język) starożytność, średniowiecze 

i nowożytność, by wreszcie 

zająć się współczesnością, a właściwie 

tym, jak tę epokę najtrafniej 

określić. Zastanawiam się nad tym 

już pół wieku i nie mogę się zdecydować 

na jedną, najtrafniejszą nazwę. 

Przychodzą mi na myśl: epoka śmieci, 

epoka samounicestwienia, epoka 

antyekologiczna, epoka totalnej 

głupoty, epoka psychopatów… Każda 

trafna, ale ostatnio skłaniam się 

ku temu, by czas, w którym przyszło 

nam pielgrzymować po ziemi, nazwać 

epoką chwalipięt i samochwał (!). 

Właśnie dlatego takie motto, które, 

mam nadzieję, rozjaśniło chwilowe 

zaciemnienie słoneczek umysłów, 

świecących na inteligentnym niebie. 

Chwalimy się indywidualnie i zbiorowo. 

Od sfer rządzących poczynając, 

aż do samego dna. By jednak nie być 

posądzonym o teoretyzowanie czy 

początki choroby psychicznej, objawiającej 

się urojeniami, posłużę się 

kilkoma przykładami prosto z życia 

wziętymi, a by było jeszcze wiarygodniej, 

to z autopsji. 

* 

Byłem na wczasach. Pogoda pod 

zdechłym azorkiem, a że nie lubię 

włóczenia się po barach, wybrałem 

się na spotkanie poetyckie, które 

reklamowano szeroko na tablicach 

informacyjnych, słupach ogłoszeniowych 

i gdzie się tylko dało. 

25 


Impreza odbywała się w zamku, 

w głównej sali lustrzanej, ociekającej 

złotem i pełnej przodków spoglądających 

ciekawsko z portretów. Sala przygotowana 

do występów – scenka złota 

jak cała reszta, foteli na sto osób… 

I zaczyna się: pianista gra na fortepianie, 

flecistka na flecie swoje trele plecie, 

a harfistka na harfie czule struny 

szarpie… Nawiedzone poetessy w wieku 

balzakowskim czytają w uniesieniu 

wielkim po dwa wiersze tak smutne, 

że z żyrandoli kapią łzy światła i nawet 

przodkowie na portretach nie mogą 

powstrzymać szlochu. O poziomie artystycznym 

zamilczymy przez wzgląd 

na chrześcijańskie miłosierdzie. 

Smutna była nie tylko tematyka prezentowanych 

utworów, ale przede 

wszystkim to, że na widowni było… 

2 (słownie: dwóch) widzów, łącznie ze 

mną. Kamera pooooszła! Panie niezrażone 

się produkują… Zawodowy 

fotograf skacze dookoła poetek w wieczorowych 

kreacjach, by nic nie uronić 

z ich wdzięku. A wyglądają tak pięknie, 

tak pięknie, że niejedno serduszko 

pęknie! Smutne (prócz wierszy) jest to, 

że nie pierwszy raz – bo czasem zdarza 

się to nawet na imprezach z autentycznie 

wybitnymi twórcami – frekwencja 

mizerna… 

Nie to mnie jednak zaskoczyło. Po 

kilku dniach przeżyłem szok, gdy 

w mediach społecznościowych zobaczyłem 

relację z tego „wydarzenia”, 

wzbogaconą licznymi fotografiami. 

Jakie zachwyty organizatorów! Jakie 

peany na cześć uczestniczek, tak jakby 

wszystkie razem i każda z osobna 

zdobyły przynajmniej nagrodę Nike! 

Mówiąc krótko: pełny sukces! Szczyty 

maestrii! Pełna sala! Standing ovation! 

26 


* 

Mężczyzna, nazwijmy go umownie 

Gedeon, został poetą późno, bo dopiero 

wtedy, gdy przeszedł na zasłużoną 

emeryturę. Wtedy odkrył własny 

talent i powołanie do tego, by uszczęśliwiać 

bliźnich jego wytworami. 

W przeciwieństwie do innych, licznych 

odkrywców zakamarków przewrażliwionych 

duszyczek, radzi sobie 

z tym całkiem nieźle, gdyż dostał 

już kilka wyróżnień w konkursach 

poezji – nieważne jakiej rangi. 

Pewnego pięknego dnia wyczytałem 

ze zdumieniem, oczywiście 

w mediach społecznościowych, jak 

się chwali, że zdobył pierwszą nagrodę 

w konkursie gminnym, w którym 

udział wzięło aż 148 osób! I byłbym 

cieszył się jeszcze bardziej, gdybym 

nie znał prawdy. Prawda była taka, 

że w tym konkursie utworzono chyba 

z sześć kategorii: malarstwo (najliczniej 

obsadzone), fotografia, tkactwo 

artystyczne, koronkarstwo, proza i 

wreszcie poezja. W kategorii poetyckiej 

zgłosiło się… 14 uczestników. Gedeon 

rzeczywiście dostał pierwszą 

nagrodę, bo napisał niezły wiersz, 

a ja byłem jurorem. Laureat zasłużenie 

się chwalił! Ale przecież lepiej, 

gdy się jest lepszym od 147 niż od 13 

uczestników. Tym bardziej, że się powiedziało 

prawdę, tylko nie do końca… 

Ale jak się chwalić to tak, żeby to 

ładniej wyglądało! 

* 

Mam znajomą artystkę – rzeźbiarkę! 

Tak przynajmniej pisze na plakatach 

powstających przy okazji wystaw. 

Chwali się nieustannie, jakie to wystawy 

i gdzie. Jedna miała miejsce 

nawet w samej Wenecji! Choć znam 

ją od dziecięctwa, nie lubię z nią rozmawiać. 

A właściwie to jej słuchać, 

bo zamiast rozmowy, czyli wymiany 

myśli, toczy się, w mojej niemej obecności, 

zawsze ten sam monolog: jaką 

jest genialną artystką, jakie odnosi 

sukcesy, gdzie była na międzynarodowym 

(rzecz jasna) plenerze, kto 

się nią ostatnio zachwycał – najczęściej 

profesorowie itd., itp. Chce się 

dowartościować, bo ma kompleks 

niedouczenia, gdyż ukończyła jedynie 

zawodową szkołę fryzjerską. 

Dlatego też (chyba z tego powodu) 

wiodącym tematem jej rzeźb są 

popiersia – tyle się naoglądała główek 

klientek i klientów… W każdej rozmowie 

podkreśla, że jest uczennicą… I tu 

padają nazwiska znanych rzeźbiarzy, 

których widziała w telewizji, rzadziej 

na żywo. A że jest wygadana i przekonująca, 

ludzie kupują jej fantasmagorie 

i zapraszają do prezentacji 

w domach kultury oraz gdzie tylko 

można. W swojej paplaninie jest tak 

nakręcona, że autentycznie i święcie 

uwierzyła w niezwykły obraz siebie, 

który wykreowała: lepsza od Fidiasza 

z Michałem Aniołem razem wziętych. 

Do perfekcji opanowała sztukę 

autokreacji i autoreklamy, nim ta się 

rozpanoszyła na ekranach i w naszej 

(pod)świadomości. 

Trzeba przyznać obiektywnie, że 

rzeźbiarka jest pracowita, zaradna, 

utalentowana talentem takim sobie, 

na miarę amatorskiej twórczości. 

Mitomanka i megalomanka. Właściwie, 

chwaląc się, nieustannie, mówi 

prawie prawdę. Choć „prawie” robi 

tu zasadniczą różnicę, bo między-

narodowy plener rzeźbiarski to spotkanie 

kilku przeciętnych amatorów, 

a o międzynarodowości ma zaświadczać 

udział jednego Słowaka, który 

znalazł wczoraj dłuto w starej komodzie 

i coś tam próbuje dłubać. Natomiast 

„wystawa” w Wenecji miała 

rzeczywiście miejsce w jakimś prywatnym 

domku, w izdebce o wymiarach 

3 na 3 metry. Nie wiedziałbym 

o tym, gdyby poprzestała na paplaninie, 

ale nie – nie wytrzymała i pokazała 

fotkę z tej wystawy, a wtedy 

wyszło… szydło z worka. Jej sukcesem 

w 40-letniej pracy twórczej jest 

j e d n o wyróżnienie w regionalnym 

konkursie sztuki, a zachwycał 

się jej rzeźbą, czy raczej bardziej nią 

samą (bo mimo wieku nosi mini, głębokie 

dekolty i wypacykowaną twarz 

ze wzdętymi wagami) 89-letni, słabowidzący 

profesor… fizyki kwantowej… 

Patrząc na nią, rzeźbię w słowach, 

żeby też się przypodobać! 

* 

Moja kolejna znajoma chwali się nieustannie 

tym, jakie ma wspaniałe 

wyniki analiz wszelakich, od moczu 

poczynając, poprzez krew i wszystko 

inne, co jest do przebadania, kończąc 

na… kale. Z jej barwnych opowieści 

wynika, że nie tylko ona zachwyca się 

swoim zdrowiem, ale także wszyscy 

lekarze, z którymi ma do czynienia. 

Wynikiem tych cudownych parametrów 

jest niezwykle młody wygląd, 

będący obiektem zazdrości i podziwu 

jej rówieśnic. Albo ona wygląda kilkanaście 

lat młodziej albo one starzej… 

Ostatnio, gdy była w sanatorium, skaczące 

obok niej pielęgniarki nie mogły 

się nadziwić, jaką ma gładką skórę 

na brzuchu! I jakie jędrne pośladki! 

O piersiach, z niewiadomych przyczyn, 

nie wspominała. 

Podobno z jedną ze współkuracjuszek 

wywiązał się taki dialog: 

– Jak pani będzie w moim wieku, to 

też będzie pani tak wyglądać. 

– A ile pani ma lat? – zapytała moja 

znajoma. 

– Pięćdziesiąt pięć. 

– To ja jestem dziesięć lat starsza! – 

odparła. I relacjonowała potem 

z przejęciem: „Wiesz, jaką miała minę?”. 

Ponieważ spotykam tę znajomą prawie 

codziennie, chyba i ja uwierzyłem 

w jej młody wygląd, w cudowne wyniki 

analiz i we wszystkie inne bzdury, 

które rozsiewa dookoła. Jednak mimo 

młodego wyglądu, idealnych analiz, 

jędrnej skóry, twarzy bez zmarszczek, 

codziennego biegania, ćwiczenia 

i jogi wylądowała biedaczka w… szpitalu! 

Odwiedziłem ją. Ożywiła się na 

mój widok i wycharczała: „Lekarze 

się nie mogą nadziwić, jakie mam 

wspaniałe wyniki!”. Naprawdę! Nie 

ściemniam… 

* 

Pół biedy, gdy chwalipięty chwalą 

się rzeczywistymi sukcesami. Najczęściej 

jednak różni megalomani 

pompują balonik urojonych sukcesów, 

unoszący się wysoko, wysoko, 

by pęknąć z hukiem. Stają się wtedy 

pośmiewiskiem, ale czasem nawet 

udaje im się zaistnieć na chwileńkę, 

która mija jak sen o potędze. 

Choć, mówiąc szczerze, wolę już samochwały 

z chwalipiętami niż narzekaczy 

i pesymistów, o których kiedyś 

wspominałem. Oczywiście, że ego 

rozdęte do monstrualnych rozmiarów 

jest nienormalne i głupkowate, 

ale skoro to tak powszechne zjawisko, 

to widać potrzebne ludzieńkom, 

by poczucie własnej wartości rosło 

im jak sałata z truskawkami na nawozach 

o każdej porze roku. Wprawdzie 

nie mają one witamin (a bywają 

trujące jak rzodkiewki i kalafiory), ale 

za to jak ładnie wyglądają. Jak pani 

z pucharem (za karę), jak pan z panią 

(co ofiarą)… Widać ludzie lubią być 

oszukiwani i sami lubią oszukiwać. 

Dlatego wszyscy wszystkich oszukują. 

I dobrze im z tym. I tak dalej… 

Szkoda tylko, że nie da się oszukać… 

śmierci… A może jednak??? 

* 

PS By nie być gorszym, też wypada 

mi się pochwalić. Przez wrodzoną 

skromność robię to na końcu: napisałem 

283 książki, wygrałem setki, 

a może tysiące konkursów, z których 

przywiozłem setki, a może tysiące 

dyplomów i statuetek, o mamonie 

nie wspominając. Z braku miejsca 

nie byłem już w stanie wszystkiego 

wyeksponować, więc zamówiłem 

duży kontener (za który zapłaciłem 

1500 zł usankcjonowanym złodziejom!), 

by przekazać to na złom czy 

do recyklingu… 

Tłumaczono mnie już na tyle języków, 

że język mi się pętli jak pismo 

węzełkowe, gdy mam wymienić 

wszystkie, więc powiem w skrócie: 

od pisma węzełkowego i hieroglifów 

po język używany na Antarktydzie, 

głównie przez pingwiny. Aby 

było goręcej, przywołam też języki 

Afryki: suahili, khoisan, hausa, joruba, 

oromo, igbo, zulu, shona… Dla 

równowagi był też oczywiście język 

27 


28 


eskimoski, gdy nad przekładami biedzili 

się w domkach z lodu opatuleni i ociekający 

foczym tłuszczem tłumacze, którzy 

najwięcej problemów mieli z erotykami, 

bo ich kobiety (aby sprzyjało im translatorskie 

natchnienie), mimo usilnych 

próśb, nie chciały się rozbierać i to nie 

ze względów obyczajowych czy wstydliwości, 

ale przez ten cholerny mróz, który 

nie sprzyja seksowi! (ciekawe, swoją drogą, 

jak ci Eskimosi się rozmnażają). Nie 

wspomnę już o językach europejskich 

i azjatyckich: chińskim, japońskim czy indyjskimi 

– od urdu poczynając na hindi 

(oczywiście!) kończąc. 

Mówiąc krótko i bez fałszywej skromności: 

jestem najlepszy! Tak – nie przesłyszeliście 

się państwo! To prawda, przynajmniej według 

Juliusza Wątroby, a wiem, co mówię, 

bo się znam na sobie jak nikt inny. Byli 

wprawdzie wielcy poeci, taki na przykład 

Mickiewicz Adam, który napisał Ballady 

i niuanse, czy jakoś tak. Ostatnio w Krakowie 

widziałem jego pomnik z żałosną 

miną, bo cały był obsrany przez gruchające 

gołąbki… Był jeszcze Słowacki Juliusz (nie 

wiem, kto dał mu pozwolenie na używanie 

tego pięknego imienia!), co też tam 

coś naskrobał, chyba Król w kij dmucha 

czy Król ją rucha, ale nie mam pamięci do 

tytułów. Był Krasiński czy Kraszewski, co to 

napisał dziełko Stara właź. Potem już chyba 

tylko Miłosz i Szymborska, którą lubię 

za to, że tak mało napisała, a tak wiele 

powiedziała. Jaki mi zgrabny aforyzm wyszedł! 

(co tam Lec, do pięt mi nie dorasta!). 

A poza tym to miernota, miałkie pisanie 

bez rymów – zimny ogień bez dymu. Bo 

jak ja wysmaruję wiersz, to jest wiersz! 

A nie jakieś tam łzawe zawodzenia czy 

niby-intelektualne duperele… Ale nie 

będę się więcej chwalił, by nieszczęśni piszący 

nie spłonęli z zazdrości. Przecież to 

też stworzenia boże, więc niech żyją jak 

najdłużej, jeśli muszą i niech piszą, choć 

nie powinni… Ale co tam, na ich bladym 

tle mogę lśnić jeszcze jaśniejszą gwiazdą 

ze skrzydłami Pegaza… Zahaczyłem 

o kosmos, więc jeszcze tylko powiem na 

koniec, że właśnie kończą się prace nad 

przekładem moich astronomicznie wybitnych 

dzieł zebranych na język marsjański! 

Aha, muszę dodać, że Nobla dostanę 

w tym roku. Wczoraj telefonowali do mnie 

ze Sztokholmu, z Komitetu Noblowskiego, 

i bardzo przepraszali, że dopiero teraz, ale 

sobie zapomnieli. Wiadomo, to pięć starszych 

osób, które mogą mieć już problemy 

z pamięcią… [JW] 

JULIUSZ WĄTROBA 


29

Eden 

Samanta Belling, Maggie Piu i Katarzyna Brus-Sawczuk 

by maggie piu 

30 


MAGGIC 

„Gdziekolwiek była ona, tam był raj” 

Mark Twain 

Tam właśnie zaprasza nas Maggie. 

Do raju, który wyczarowała na płótnach. 

Raju, który wabi kolorami, 

secesyjną formą i przerysowanym zdobnictwem. 

Zaprasza do kobiecości – trochę 

niebezpiecznej, tajemniczej, unikatowej, 

niezwykłej. Bo każda z nas, potomkiń biblijnej 

Ewy, jest niezwykła. 

„Maggie Piu” to pseudonim i marka 

stworzona przez krakowską malarkę, rysowniczkę 

i architektkę Małgorzatę Bieniek. 

Historia malarstwa artystki zaczęła 

się przed jej urodzeniem. Wuj Kazimierz 

Smuczak wraz z prof. Janem Rosenem 

[Jan Henryk Rosen – polski malarz, znany 

z cyklu obrazów ściennych i fresków o tematyce 

nowotestamentalnej w katedrze 

ormiańskiej we Lwowie oraz z szeregu 

dzieł plastycznych o tematyce sakralnej, 

zrealizowanych w Stanach Zjednoczonych 

dla tamtejszych kościołów. Malował ornamenty 

i freski w wielu kościołach takich 

jak Katedra Ormiańska we Lwowie czy 

kaplica herbów w Wiedniu – przyp.red.]. 

Ojciec artystki Zygmunt Bieniek, był metaloplastykiem 

i rzeźbiarzem, a brat Jakub 

utalentowanym, niestety przedwcześnie 

zmarłym, malarzem. W 2003 r. Maggie 

była jedną z 12 kobiet wybranych z całej 

Polski w akcji „Twojego Stylu” – „Ja kobieta 

– najbardziej kobiece Polki” uzyskała 

tytuł Damy XXI wieku, emisariuszki piękna 

i kultury. Została wyróżniona na Fashion 

Warsaw Street 2009 i Street of design 

2011 oraz przez włoski magazyn „Vogue”. 

Artystka tworzy i mieszka w Krakowie, 

gdzie prowadzi autorską galerię sztuki 

Maggie Piu Gallery. Jej obrazy znajdują się 

u wielu kolekcjonerów w Polsce i na całym 

świecie. 

Jako kwartalnik promujący sztukę i literaturę 

nie mogliśmy przeoczyć jej wystawy. 

Mimo wakacji wernisaż obrazów niezwykłej 

artystki ściągnął bardzo liczną i barwną 

publiczność. Tak barwną, jak obrazy, do 

których zaprosiła nas artystka. Prawdziwa 

uczta wizualna pełna kolorów i kraski secesyjnej, 

choć współczesnej. Kobiecość 

w utraconym, odnalezionym raju. Obrazy 

wyeksponowane w oranżeryjnej części 

lobby warszawskiego hotelu Mercure 

zachwyciły publiczność swoją ekspresją, 

feerią barw i emocji. Sukces pomysłu 

gwarantowany – jeśli spotykają się dwie 

kobiety o takich osobowościach: Maggie 

Piu – malarka i rysowniczka, architektka 

oraz Samanta Belling (Diamonds Craft NFT 

Art.) – historyczka, kuratorka sztuki, która 

ma wyczucie do osób wyjątkowych, zdolnych 

i do wyjątkowej sztuki. 

„Twórczość Maggie, mieszcząca się w secesyjnej 

estetyce sprzeczności, jest połączeniem 

wizji kobiety okresu art nouveau 

ze współcześnie surrealistyczną wizją kobiecego 

ciała – umieszczonego w melancholijnej 

otoczce baśniowego marzenia. 

Specyfiką uprawianego przez nią gatunku 

sztuki, który sama nazywa »grafiką seksurealną«, 

jest swoista maniera prowadząca 

do niepowtarzalnego i rozpoznawalnego 

stylu” [www.maggiepiu.com, https:// 

www.facebook.com/maggiepiugallery/]. 

W imieniu „Post Scriptum” serdecznie 

gratulujemy artystce. Jeszcze niejednokrotnie 

będzie o niej głośno. [KBS] 

KATARZYNA BRUS-SAWCZUK 

Wystawę „Eden by Maggie Piu – Raj Utracony” 

można było obejrzeć w minione wakacje 

w warszawskim hotelu Mercure. 

Zdjęcia udostępnione przez Kris Staszewski, 

Kris Media Studio 


31

Foto: Aleks Olaf L 

ALICJA MARIA KUBERSKA 

Zaczęło się od Maroka 

Alicja Maria Kuberska. Zanim do niej 

zatelefonuję, upewniam się, czy moja 

polska kieszeń nie zostanie wyczyszczona 

przez impulsy. Alicja może być 

bowiem na krańcu świata, bo akurat 

tam wygrała konkurs. Poetycki. Wróci, 

przepakuje walizki i znów na lotnisko. 

Tak ma. A wszystko zaczęło się 

od Maroka. I trochę poopowiada, bo 

do Włoch leci dopiero jutro. 

Tak, od Maroka, ale poetka z Meksyku 

była pośrednio sprawczynią – uśmiecha 

się Alicja. – To Alicia Minjarez 

Ramírez. Poznałyśmy się przez internet, 

dużo rozmawiałyśmy, zaprzyjaźniłyśmy 

się. Ona miała wielu przyjaciół 

poetów m.in. w Maroku i poleciła 

mnie organizatorom festiwalu. Tak się 

złożyło, że mogłam zabrać ze sobą koleżankę, 

Izabelę Zubko z mężem, bo 

jedna z uczestniczek meksykańskich 

nie mogła przyjechać – było to w tym 

czasie, kiedy doszło do trzęsienia ziemi 

w Meksyku. I całe szczęście, że nie 

poleciałam sama. 

Ty, odważna Alicja i nagle strach? Nie 

wierzę. 

Uwierz, splot wydarzeń mnie psychicznie 

osłabił. Z powodu różnych 

zawirowań w Maroku festiwal został 

przesunięty o tydzień, a my już mieliśmy 

kupione bilety. No i trzeba było 

dokupić nowe powrotne. Spędziliśmy 

w Maroku w sumie dwa tygodnie – 

połowę kosztów pokryli organizatorzy, 

a resztę my. 

Słyniesz z tego, że masz szczęście. Nie 

wierzę, że nie trzymało Cię za rękę. 

Trzymało. Napisałam list z prośbą 

o pomoc do Ministerstwa Spraw Zagranicznych 

i chyba wzruszyłam serca, 

bo ambasada polska w Maroku 

udzieliła nam dużej pomocy – udostępniono 

nam willę w Casablance, 

32 


której nikt w tym czasie nie zajmował. 

Placówka dyplomatyczna była tam 

likwidowana i w pustej rezydencji 

dzwoniła cisza. Nawet przysłano po 

nas na lotnisko samochód i zostaliśmy 

zawiezieni do Casablanki, gdzie 

czekała dwupiętrowa luksusowa willa. 

Mieliśmy strażników, ogrodnika, 

który codziennie podlewał kwiatki, 

oraz kawę, herbatę, środki czystości… 

Mieszkaliśmy w dzielnicy ambasad, 

na głównej pięknej ulicy. 

Było dużo czasu na zwiedzanie… 

Tak, a gdy już poznaliśmy Casablankę, 

pojechaliśmy pociągiem do Rabatu, 

odwiedziliśmy też z podziękowaniami 

ambasadę. I, wyobraź sobie, na rozpoczęcie 

festiwalu, na galę, przyjechała 

żona ambasadora – było nam miło. 

Na pewno. A na festiwalu – nowe 

kontakty, sympatie i plany. 

Festiwal poezji w Indiach 2019 r. 

To na pewno. Ale i chętniej zaczęłam 

wyjeżdżać. Festiwale w Bułgarii, na 

Węgrzech są pięknie organizowane, 

poznałam wielu poetów z różnych 

stron. I dostaję od nich często zaproszenia, 

także do udziału w konkursach. 

Często jest bowiem zwyczaj, 

że poeci polecają poetów, tłumaczą 

sobie nawzajem wiersze, zapraszają 

do międzynarodowych antologii. I tą 

drogą właśnie dostałam też zaproszenie 

do udziału w konkursie „Nosside” 

w Reggio di Calabria we Włoszech. 

Napisałaś, wysłałaś i wygrałaś. Ale 

to naprawdę trzeba uznać za duży 

sukces, zważywszy na ogromną konkurencję. 

Tu może troszkę ukryję skromność 

– muszę przyznać, że najwyższe podium, 

jakie podzieliłam z Alessandro 

Inghilterrą i Cateriną Mariną Ner 

(oboje z Włoch), jest dla mnie zaszczytem. 

Uczestnikami byli poeci z ponad 

100 krajów, posługujący się 150 językami. 

Nagroda „Zwycięzcy Absolutnego” 

nie pozwala mi już brać udziału 

w konkursie, ale przewodniczący 

prof. Pasquale Amato zaproponował 

mi w tym roku tytuł ambasadora konkursu. 

Przyjęłam z przyjemnością. 

Moim zadaniem jest propagowanie 

„Nosside” w świecie oraz nawiąza-

„Zwycięzca Absolutny” – ambasadorem 

Moim zadaniem jest 

propagowanie „Nosside” 

w świecie oraz nawiązanie 

współpracy poetyckiej 

pomiędzy 

Włochami a Polską 

nie współpracy poetyckiej pomiędzy 

Włochami a Polską. 

Gratulacji nie poskąpię, to naprawdę 

duża sprawa. Wiem, że także pełnisz 

zaszczytną rolę w amerykańskim wydawnictwie. 

Masz na myśli Inner Child Press… Tak, 

tam z kolei powierzono mi funkcję dyrektora 

do relacji międzynarodowych. 

Działasz też w redakcji w Indiach, 

w Albanii, i to wcale nie wszystko. Ale 

ja chciałam Ci tu podziękować za coś 

innego. Wylądujmy na chwil parę na 

polskiej ziemi, bo godna uwagi jest 

Metafora Współczesności. To tomisko 

gromadzi co roku utwory kilkuset 

poetów. Wielu, bardzo wielu ze świata, 

z utworami przetłumaczonymi 

na język polski. Otwieram Metaforę 

i co widzę w spisie? Wielka Brytania, 

Bangladesz, RPA, Włochy, Syria, Bułgaria, 

Rumunia, Meksyk, USA, Litwa, 

Portugalia, Izrael, Kirgistan, Indie… 

I tak dalej. Bardzo mnie ciekawią zamieszczone 

wiersze i dumna jestem, 

że znajduję w kolejnych wydaniach 

także moje nazwisko. Naprawdę 

w Metaforze poezja, proza – zatrzymują. 

Dziękuję, staramy się. My, bo jesteśmy 

cztery: oprócz mnie – Izabela Zubko, 

Agnieszka Jarzębowska i mieszkająca 

w Australii Teresa Podemska. Tak, to 

prawda, kilkuset autorów, mnóstwo 

tłumaczeń, ponad 300 stron, które 

staramy się zapełnić jak najciekawiej. 

Mordercza praca. Dlatego w roku wychodzi 

tylko jedna książka. Ale póki 

sił i chęci – nie wyobrażamy sobie, że 

kiedyś mogłoby jej nie być. 

I tego życzę. Budujcie ten wspaniały 

pomost z wersów. [WDS] 

WANDA DUSIA STAŃCZAK 


33

Na to mamy 

cztery ściany 

i sufit, aby 

brudy 

swoje 

prać w domu 

i aby nikt o nich nie wiedział. 

Rozwłóczyć je po 

świecie to ani moralne, 

ani uczciwe. 

Dulska/Zapolska miała 

rację. Świat się jednak 

zmienił, czasy obecnie 

także skrajnie inne – przenieśliśmy 

życie do sieci i sami się 

migiem w nią daliśmy złapać. 

Z wora wyszło szydło i brudne 

gacie. Trupy z szafy, których nie 

można już upchnąć pod dywan, 

dziarsko kroczą przed upadkiem, 

licząc na ostanie namaszczenie 

na Long Island. A w filharmonii 

lokalny Rigoletto robi gwiazdę 

z podskoku i z siebie. Chłam 

i cham się przyczepili dzisiaj do 

okrętu i dają nam lekcje pływania. 

A my już po uszy w tym bagnie. 

Jeszcze próbujemy złapać 

oddech, jeszcze nas ponosi ułańska 

fantazja, jeszcze nadzieję 

w nas wzbudza tupot białych 

mew, ale już mamy jasność 

w temacie, że nuże, po nas tylko 

potop! I albo kraczesz jak te siwe 

wrony, albo przemijasz. Jak i one. 

Czy to zawróci? I czy się zwróci? 

Czy moja wiara wystarczy? 

„Istnieje tylko jeden czas, w którym 

należy się przebudzić. 

Tym czasem jest TERAZ”. 

Nie trać go już nigdy więcej. [MJ] 

B A B A L O O K A 

MONIKA JANOWSKA 

34 


Ilustracja: Renata Cygan 


35

36 


RUKIYE GARIP 


37

38 


Tworząc akwarele, 

przywiązuję 

dużą wagę 

do detali 


39

Jak rozpoczęła się Twoja droga twórcza? 

Głębokie zainteresowanie malarstwem 

zrodziło się we mnie we wczesnym 

dzieciństwie i rozwijało przez 

lata szkolne. Studiowałam sztukę 

na uniwersytecie, a następne trzy 

lata zajmowałam się projektowaniem 

mody. Kolejne dwadzieścia lat 

poświęciłam nauczaniu malarstwa 

w szkole, a potem kontynuowałam 

nauczanie w mojej pracowni, szkoląc 

studentów w różnym wieku. Znam 

wszystkie techniki malarskie – kiedyś 

malowałam, używając różnych 

mediów, ale w 2014 roku przeszłam 

transformację i zdecydowałam się 

całkowicie skupić na akwareli. Jako 

akwarelistka stałam się dość znana 

40 


dzięki mediom społecznościowym. 

W ciągu dziewięciu lat stworzyłam 

portfolio 350 prac, brałam także 

udział w międzynarodowych wystawach 

i różnorakich konkursach. 

Dlaczego akwarela? 

Kiedy w 2014 roku po raz pierwszy 

skupiłam się na akwareli, uznałam to 

za chwilową, odświeżającą odmianę. 

Szybko jednak wciągnęłam się w tę 

technikę, dałam się jej ponieść, porwać 

– zdałam sobie sprawę, że jest 

to coś więcej niż tylko tymczasowa 

odskocznia. Po trzecim obrazie, który 

namalowałam w pierwszym tygodniu 

po zmianie, całkowicie przerzuciłam 

się na akwarele. Zafascynowała mnie 

nieprzewidywalność w połączeniu 

z ekscytacją i ciekawością towarzyszącą 

każdemu pociągnięciu pędzla. 

Woda wyzwala w moich obrazach 

dynamikę, płynność i transparentność. 

Malowanie akwarelami jest jak 

uczestnictwo we wdzięcznym tańcu 

lub symfonii, która płynie i łączy się, 

przenika, tworząc harmonijną całość. 

Wymaga jednak również dużego skupienia 

i dbałości o szczegóły, gdyż 

nawet najmniejszy błąd może mieć 

znaczący wpływ na efekt końcowy. 

Nauczyłam się, że staranne planowanie 

i przygotowanie są kluczem do 

osiągnięcia pomyślnego efektu. Dokładam 

wszelkich starań, aby wybrać 

odpowiednie materiały i zaplanować 

każdy etap obrazu, zanim sięgnę po

pędzel. Ten początkowy proces pracy 

jest przyjemny i satysfakcjonujący. 

Tak, nie jest to najłatwiejsza z technik. 

Jak sama powiedziałaś akwarele wymagają 

dużo cierpliwości i dokładności. 

Czy jesteś osobą cierpliwą? 

Tak. Jestem cierpliwa. Akwarela bowiem 

wymaga zarówno spokoju, jak 

i skupienia. Trzeba dokładnie przewidzieć 

wynik każdego ruchu ze względu 

na interakcje kolorów między 

warstwami. Zawiłe detale obecne 

w moich dziełach mogą być podstawą 

do przypuszczenia, że mam ogromną 

cierpliwość. Nie pracuję jednak nad 

obrazem długie godziny – nie muszę 

się tak trudzić. Nie zwalniam tempa, 

opieram się naturze wody, która jest 

głównym elementem tej techniki, ale 

zawsze pozwalam kolorom swobodnie 

płynąć. Największe i najbardziej 

nasycone szczegółami obrazy wykonuję 

znacznie szybciej, niżby się można 

było spodziewać – zwykle w ciągu 

tygodnia. Obrazy kończę szybko, chcę 

jak najszybszej zrealizować zamierzony 

efekt – można więc powiedzieć, że jestem 

również niecierpliwa. 

Jak wygląda Twój przeciętny dzień 

pracy? 

W moim studio spędzam około 10 godzin 

dziennie. Maluję zwykle między 

14:00 a 18:00 – skupiam się wtedy na 

myśleniu, projektowaniu, rysowaniu 

i malowaniu kompozycji. Potrzebuję 

wówczas całkowitego wyciszenia, minimalizuję 

więc wszelkie interakcje ze 

światem zewnętrznym. Oprócz tego 

wykonuję codzienne obowiązki, spędzam 

czas z rodziną, dbam o obecność 

w mediach społecznościowych, zarządzam 

e-mailami, rozmawiam przez telefon 

itp. 

Jak opisałabyś swoje idealne miejsce 

pracy? 

Każdy nowy obraz zaczynam z poczuciem 

gotowości, uzbrojona w czystą 

paletę, pędzle i świeży papier. Mam 

swobodę wyboru pomiędzy pracą 

w plenerze a dobrze zorganizowanym 

zaciszem studia. Wolę jednak studio, 

ponieważ uważam je za bardziej wydajne 

pod względem organizacyjnym. 

Spokój przestrzeni odzwierciedla się 

niewątpliwie w mojej pracy. Minimalizowanie 

czynników rozpraszających 

uwagę, dobre oświetlenie, muzyka 

i porządek – to wszystko jest ważne 

dla utrzymania produktywności. 

Studio jest moim sanktuarium 

w chwilach, gdy potrzebuję odpocząć, 

zaczerpnąć tchu. Oferuje wygodną 

i bezpieczną przestrzeń – przestrzeń, 

w której mogę się naładować. 

Każdy element w sztuce jest komunikatem dla odbiorcy 


41

Związek z naturą jest najważniejszym związkiem 

w życiu każdej istoty. Większość Twoich obrazów 

wynika z głębokiej więzi z przyrodą. Co Cię nauczyło 

takiego rozumienia natury? 

Przez całe dzieciństwo żyłam w malowniczym otoczeniu, 

które teraz istnieje tylko w moich wspomnieniach. 

Jego istota i ponadczasowe formy nadal 

mnie jednak inspirują i napełniają moje serce 

nostalgiczną tęsknotą. Dynamika zmieniających się 

pór roku i obfita obecność powietrza, wody i gleby 

wywarła na mnie głęboki wpływ. Dorastanie w naturalnym 

środowisku, w rodzinie, która naprawdę 

doceniała dobrodziejstwa natury, znacząco przyczyniło 

się do ukształtowania mojego rozumienia 

i doceniania przyrody. W swoich obrazach staram 

się uchwycić zapamiętane z dzieciństwa detale, 

które wciąż są tak żywe, czyste i sielskie, że wywołują 

silne zmysłowe skojarzenia poza zasięgiem 

wzroku. Moje artystyczne preferencje i poszukiwania 

spokoju nasilają się jeszcze bardziej, gdy zmagam 

się z negatywnymi skutkami miejskiego życia. 

Morze czy las? 

Próba wyboru między nimi jest dla mnie przyjemnym 

dylematem, ponieważ cenię sobie zarówno 

kojące morze, jak i poczucie odkrywania i zachwytu, 

jakie oferuje las. Ostatecznie moja decyzja zależy 

od tego, jakiego rodzaju doświadczenia szukam 

w danym momencie. Kiedy myślę o zabawie i relaksie, 

moim ulubionym kierunkiem będzie morze, 

a chęć odkrywania cudów natury ukrytych w szczegółach 

zaprowadzi mnie do lasu. 

W moich akwarelach natomiast decyzja skłania 

się ku morzu. Jest to naturalna preferencja, wynikająca 

z paralelizmu materiału i tematu. To piękna 

alegoria, że woda, wspólny surowiec zarówno 

akwareli, jak i morza, poprzez kreację przekształca 

na papierze jedno w drugie. 

Natura Cię wycisza czy prowokuje? 

Spokojne elementy, takie jak płynąca woda, miękki 

piasek i mech, dają poczucie spokoju i komfortu, 

podczas gdy dynamika nagich, skalistych skał, 

stromych zboczy i ruchów termicznych wywołuje 

ekscytujące poczucie pędu, energii, entuzjazmu 

i zachwytu. W zestawieniu z robotami, monotonnymi, 

sztucznymi i wyczerpującymi aspektami życia 

w mieście, uważam tę stymulującą jakość natury 

za ożywczą i pozytywną siłę. Moje obrazy są inspirowane 

zarówno kojącymi, jak i prowokującymi 

aspektami natury. 

No właśnie, patrząc na Twoje prace, czuć tę niesamowitą 

energię. Twoje obrazy, choć na pozór spokojne, 

emanują siłą instynktów, żywiołów i mocy 

Matki Ziemi. Malujesz z natury czy z fotografii? 

42 


Staram się tworzyć kompozycje, które pasują do obrazów w mojej głowie 

Staram się tworzyć kompozycje, które 

pasują do obrazów w mojej głowie, 

ale fotografii referencyjnych nigdy 

dość. Traktuję je jako punkty odniesienia 

i puszczam wodze fantazji, aby 

stworzyć nową kompozycję według 

własnego uznania. 

Znajduję inspirację w środowisku, 

w którym żyję, rzeczach, na których 

mi zależy, rzeczach, które kocham, 

rzeczach, które chcę zobaczyć. W moich 

podróżach i podczas codziennego 

życia fotografuję widoki, które mnie 

poruszają. Służą one jako źródło dla 

moich przyszłych prac. Czasami wychodzę 

na łono natury i fotografuję 

motyw, który zamierzam namalować. 

Chłonę go również zmysłami, 

obserwuję światło, cień i tekstury we 

wszystkich ich szczegółach. Czasami 

wracam do miejsc, które zostawiły we 

mnie jakiś ślad w przeszłości. Są one 

katalizatorami zmian w mojej pracy; 

kształtują moje obrazy jako wyraz 

tego, co sobie wyobrażam i czuję. 

Malując, uciekasz w inny, lepszy 

świat? 

Uwielbiam malować i zamierzam 

kontynuować tę pasję tak długo, jak 

tylko pozwoli mi na to moja kondycja. 

Jednak równowagę odnajduję 

też w życiu, zajmując się codziennymi 

obowiązkami i spędzając czas 

z rodziną. 

Lubię morze, nie tylko jako ulubiony 

temat malarski, lecz także uwielbiam 

się w nim zanurzać – zagłębiać się 

w pięknie realnego krajobrazu. Bezpośredni 

kontakt z naturą i jej wspaniałością 

to coś, co naprawdę cenię 

i czego nie chcę przegapić. Pierwotne, 

niefiltrowane osobiste doświadczenia 

zapewniają głębsze poczucie 

rzeczywistości. 

Twój ulubiony kolor? 

Niebieski. Ale również odcienie brązu, 

które zawierają wszystkie kolory 

podstawowe. 

Kiedy po raz pierwszy poczułaś, że 

malarstwo będzie odgrywać ważną 

rolę w twoim życiu? 

Moja miłość do malarstwa zaczęła 

się w wieku 6 lub 7 lat i pozostała 


43

W akwarelach 

skłaniam się 

ku morzu 

44 


niezachwianą pasją przez całe życie. 

Jednak dopiero po zakończeniu kariery 

nauczycielskiej i przejściu na 

emeryturę, zdałam sobie sprawę, jak 

głęboki wpływ wywarła ona na kształtowanie 

biegu mojego życia. 

Jak określiłabyś swój styl artystyczny? 

Technika, której używam, to klasyczna 

transparentna technika akwareli. 

Choć mój styl może być postrzegany 

jako realistyczny lub hiperrealistyczny, 

to mnie zupełnie nie interesuje wierne 

odtwarzanie tego, co widać gołym 

okiem. Zależy mi, aby skutecznie 

przekazać emocje i nawiązać głęboką 

więź z przelewanymi na papier obiektami. 

W trakcie tego procesu, dzięki 

mojemu bezgranicznemu oddaniu 

tematowi, moje obrazy ewoluują – 

ciągle coś w nich zmieniam i uzupełniam, 

przez co zaczynają żyć własnym 

życiem. Ważne jest dla mnie, aby to 

emocjonalne połączenie rezonowało 

z odbiorcą w kategoriach miłości do 

natury. Żeby wyrażało prawdziwą miłość 

do wszechświata w sposób przejrzysty, 

dostępny, możliwy do zinterpretowania 

i zrozumiały bez instrukcji 

obsługi. Szczegóły są bardzo ważne; 

każdy element w sztuce jest komunikatem 

dla odbiorcy – włączam je do 

obrazu bez potrzeby wyjaśniania istoty 

przekazu. 

Gdybyś nie była artystką malarką, 

byłabyś… 

Gdybym nie zajmowała się malarstwem, 

zwróciłabym się w stronę innej 

dziedziny artystycznej, w której 

mogłabym skutecznie wyrazić swoje 

uczucia. Może spełniłabym się jako 

poetka, pisarka lub projektantka 

mody. 

Czego nie lubisz w sztuce? 

Sztuka powinna być zasadniczo swobodna 

i odznaczać się oryginalnością. 

W czasach, gdy jest wiele zamieszania 

co do jakości dzieł sztuki, sprzeciwiam 

się idei, że sztuka powinna kierować 

się nakazowymi dyskursami na temat 

tego, jaka powinna być. Piękno sztuki 

tkwi w jej oryginalnych przejawach, 

a wszelkie próby naśladowania podważające 

tę oryginalność uważam za 

wielką pogardę dla sztuki. 

RUKIYE 

GARIP 

Urodziła się w 1964 roku w mieście 

Bartin w Turcji. Ukończyła studia licencjackie 

na Uniwersytecie Gazi w Ankarze. 

Po studiach zainteresowała się 

projektowaniem mody i przez jakiś czas 

pracowała jako stylistka, a potem zajęła 

się ceramiką. W 1989 roku zatrudniła 

się jako nauczycielka plastyki w liceum 

ogólnokształcącym. Po przepracowaniu 

20 lat przeszła na emeryturę, by całkowicie 

poświęcić się malarstwu. Malowała 

i rysowała używając różnorakich 

technik malarskich, ale gdy w 2014 roku 

odkryła akwarelę, całkowicie przerzuciła 

się na to medium malarskie, które 

należy do jednej z najbardziej urokliwych, 

ale też najtrudniejszych technik. 

Akwarela wymaga od twórcy niezwykłej 

precyzji, pewności i biegłości technicznej. 

Jest w pewnym sensie bezlitosna, 

bo nie daje szans na poprawki czy zatuszowanie 

błędów – obraz musi powstać 

za pierwszym podejściem – każde pociągnięcie 

pędzla jest na stałe wpisane 

w końcowy efekt obrazu. 

„Moje uczucia, moje życie, rzeczy, które 

zgromadziłem; przekształcanie ich 

akwarelą w oryginalne, przejrzyste, 

poetyckie historie są dla mnie źródłem 

motywacji, która pozwala mi budzić się 

radośnie każdego nowego dnia." 

Rukiye Garip jest rozpoznawalną na 

całym świecie akwarystką, zdobyła 

międzynarodową sławę biorąc udział 

w wielu znaczących wystawach na 

wszystkich kontynentach. Jest członkiem 

American Watercolor Society i International 

Master of Watercolor Alliance. 

Jej realistyczne akwarele charakteryzują 

się rzetelnym warsztatem i dbałością 

o szczegóły. Artystka przedstawia na 

swoich obrazach głównie nietkniętą, 

czystą, nieskalaną przyrodę, a te najbardziej 

znane przedstawiają płynącą 

wodę – jej eteryczność i przejrzystość. 

Rukiye Garip jest mistrzynią w uchwytywaniu 

ulotności chwili, lekkości, pięknych 

barw i padającego lub odbijającego 

się światła. 

Krytyka oparta wyłącznie na osobistych 

uprzedzeniach uniemożliwia 

prawdziwe docenienie wizji 

i kreatywności artystów. Ponadto 

uważam, że należy być szczerym 

w uznaniu dobra i zła. W środowisku, 

w którym zło jest często 

chwalone jako dobre, uczciwa krytyka 

staje się koniecznością. Jestem 

przeciwna manipulacyjnej inżynierii 

lingwistycznej, nie tylko w sztuce, 

ale także w innych dziedzinach. 

Jaka jest główna cecha Twojej artystycznej 

osobowości? 

Główną cechą mojej osobowości 

artystycznej, która znajduje odzwierciedlenie 

w moich obrazach, 

jest wewnętrzna intuicja natury. Synergia 

między moją mentalnością 

artystyczną a wrodzoną miłością do 

malarstwa pozwala mi skutecznie 

wykorzystywać i przekazywać ten 

rodzaj spontaniczności i nadawać 

moim obrazom oryginalny wyraz, 

który naprawdę ucieleśnia ten potencjał. 

Kto jest Twoim mistrzem? 

Studiowałam sztukę na uniwersytecie 

i zdobyłam zarówno wiedzę teoretyczną, 

jak i praktyczne doświadczenie 

we wszystkich technikach 

malarskich, ale nigdy nie miałam 

mistrza, którego technikę czy styl 

bym naśladowała lub od którego 

brałabym lekcje malarstwa. Podążam 

swoją drogą. 

Jakie masz plany na przyszłość? 

Moim głównym celem we wszystkich 

przedsięwzięciach zawsze było 

podnoszenie poprzeczki. Gdy się 

skupiam, wkraczam w taki stan, 

w którym nieustannie tworzę. Przelewam 

wtedy na papier obraz, który 

mam w głowie i najczęściej moja 

akwarela okazuje się przewyższać 

to wyobrażenie. Zasadniczo to dążenie 

podsumowuje moją „wizję 

przyszłości”. [RC] 

RENATA CYGAN 


45

DZIADEK DO ORZECHÓW 

dziadek był surowy 

to przez wojnę i Majdanek 

a babcia nie 

babcia piekła chleb i smażyła pączki 

dziadek był wysuszony jak śliwka 

pomarszczony 

jak kora orzecha który rośnie za płotem 

odszedł wcześnie 

babcia miała okrągłą twarz 

wyglądała jak uśmiechnięte słońce 

w bajkach dla dzieci 

odeszła później 

dziadek palił papierosy 

– tytoń zawijany w bibułkę 

i często nas przeganiał 

„wyrywaj!” wołał 

babcia nie 

trudno było go rozgryźć 

pamiętam jak w rozkołysanym 

zatłoczonym autobusie typu Jelcz 

cierpliwie ścierał z siebie treść 

mojego małego żołądka 

i jak zimą ciągnął nas na sankach 

kiedy przyjechał do nas do miasta 

dziadek umiał szyć buty 

dobre solidne buty 

46 


Foto: Pixabay

Magdalena Podobińska 

BABCIA 

na barwnej fotografii wywołanej tuż pod powiekami 

moja przygarbiona babcia w polu 

w kraciastej zielonej sukience 

fartuchu i kapciach 

zbiera ziemniaki do wiklinowego koszyka 

a mi się na płacz 

prostuje się na mój widok 

bierze mnie pod rękę i idziemy do domu 

tego z czarnych belek pomiędzy którymi 

prześwituje jasno niebieska farba 

jak dobrze że przyjechałaś 

uśmiechają się jej wypłowiałe od słońca oczy 

siadamy przy drewnianym stole w kolorze olchy 

takim z toczonymi nogami i szufladką 

babcia stawia przede mną dymiące ziemniaki ze skwarkami 

i schłodzone w studni mleko 

potem daje mi chustkę żeby przykryć ból głowy 

który wtedy tak przygniatał 

i ściąga wzorzystą kapę z łóżka 

nad którym Jezus tak dobry że do rany przyłóż 

a ja odsypiam smutki i lęki 

pod gęsimi piórami 

babcia cichutko niemal na palcach 

krząta się po pokoju którym mnie obdarzyła 

i odgania ze mnie wszystkie muchy 


47

Rozmowy-spotkania z ludźmi. 

Czasem z no name, czasem 

z rozpoznawalnymi, czasem 

z ekspertami. Zawsze z takimi, 

którym zależy. Dzielimy się 

wiedzą i opowieściami o przełomach 

w życiu, w przekonaniu, 

że „opowiadanie historii 

to nasz ludzki sposób radzenia 

sobie z rzeczywistością", 

a kryzys to szansa. 

LINK DO PODCASTU: 

https://open.spotify.com/show/3RjoeghoM8ZSU9RiAX2cmA 

A N N A M A R U S Z E C Z K O 

Dziennikarka, freelancerka z wyboru. Kolekcjonerka poruszających 

historii i budujących rozmów. Lubi mówić 

i słuchać. Wierzy, że „opowiadanie historii to nasz ludzki 

sposób radzenia sobie z rzeczywistością”. Entuzjastka 

wielokulturowości i przyrody. Autorka kanału na IG 

pn. Między Bugiem a prawdą. 

Interesuje mnie metamorfoza, człowiek w zmianie. 

Moi bohaterowie to ludzie poszukujący i zaangażowani. 

Walczą, stawiając granice, postępując w zgodzie 

z sobą, dzieląc się. Czasem wygrywają bitwy ze światem 

zewnętrznym, jednak podkreślają, że najtrudniej wygrać 

z samym sobą. Opowiadają o wzlotach i upadkach na 

drodze do życiowego i zawodowego spełnienia. W tle 

często ważne zjawiska i trendy społeczne, energia kobiet, 

praktyki rozwojowe, etyczny biznes, fair travel i in. 

Moi bohaterowie 

to ludzie 

poszukujący 

i zaangażowani. 

Walczą, stawiając granice, 

postępując w zgodzie z sobą, 

dzieląc się. 

Wygrywają bitwy 

ze światem zewnętrznym, 

ale podkreślają, że najtrudniej 

wygrać z samym sobą. 

Opowiadają o wzlotach 

i upadkach 

na drodze do życiowego 

spełnienia. 

Inspirują. 

48 


Foto: Renata Cygan 49 


Przylądek 

Tajnaron 

Renata Szpunar 

Na południowym krańcu Peloponezu, jak język 

potężnej jaszczurki, wysuwa się głęboko 

w morze przylądek Tajnaron. Tam, dalej jeszcze 

niż schowane wśród traw mozaiki w ruinach świątyni 

Posejdona, stoi samotnie ostatnia budowla – kamienna 

morska latarnia. Morze Jońskie szturmuje tu ląd potężną 

falą, która w małej zatoce Marmari tworzy regularne kręgi. 

Ich rytm, jak echo zanikających w chmurach tęsknych 

melodii manijskich miroloi, powtarzają skalne murki 

zbudowane przez całą wysokość potężnego wzniesienia. 

Droga w głąb Mani prowadzi mnie daleko na południe, 

wysoko ponad lśniącą taflą morza, pomiędzy potężnymi, 

szarymi masywami Gór Złych – teraz, jesienią, w porze 

deszczów, przyprószonych zielonkawą patyną świeżych 

traw. Góry, jak ogromne niedźwiedzie grzbiety, piętrzą 

się wysoko, dotykając swoimi obłymi, rudymi szczytami 

nieskończoności otwartych przestworzy. W ich ciszy 

czasem odzywa się głos kruka szybującego ponad 

niedostępnymi zboczami. Jego drobna sylwetka wyraźnie 

rysuje się w bezmiernej pustce krajobrazu Mani i bywa 

niekiedy jedynym życiem w martwocie tego pejzażu. 

Jedna z jaskiń położonych w miejscu, gdzie kończy się 

ziemia i zaczyna bezmiar wód Morza Śródziemnego, 

stała się dla starożytnych Greków wrotami Hadesu. Teraz 

jej wejście przesłania bujnie rozrośnięty krzew agnus 

castus – baranek niewinny. 

Mani jest krajobrazem żałoby. Dziwne i zastanawiające 

jest upodobanie człowieka do takich miejsc. Na szarym 

tle nieskończonej pustki, postaci przyobleczonych 

w czerń kobiet – wiecznych wdów – są jak naturalny 

sztafaż. Ich żałoba to ślad historii i tradycji. A może 

także po prostu zewnętrzny obraz głębin ich duszy… 

To smutek celebrowany z uporem, z zapamiętaniem, 

z namiętnością… Z pasją tragedii zakorzenionej w greckiej 

ziemi. To ekspresja prawdziwej sztuki, którą wymusza 

na człowieku pełnia zwyczajnego życia. W oczach 

tych kobiet zakorzeniła się wieczna melancholia i cień 

pamięci wiecznej utraty. Z otchłani swego smutku patrzą 

przybyszowi z daleka głęboko w oczy, jakby zadawały 

pytanie o sens jego wędrówki. I zdaje on sobie wtedy 

sprawę, że nie zna odpowiedzi. Być może jego wędrówka 

nie ma sensu i jest jedynie ucieczką z własnego miejsca… 

A właściwie – ucieczką od siebie… 

Na tle przepastnego, kobaltowego nieba kołyszą się 

delikatnie ogromne osty. Ich dorodne głowy na długich 

szyjach łodyg kłaniają się Posejdonowi. Morze srebrzy 

się ze wszystkich stron Gór Złych, aż po rozległe krańce 

horyzontu. Migocze w słońcu. Mrocznieje w cieniach 

chmur. Łagodnieje w ciszy. Burzy się w sztormowym 

wietrze. Sprzyja łagodnej żegludze lub zatapia statki 

w głębinach wód otaczających przylądek Tajnaron. 

Na dnie tych odmętów ciała okrętów śpią wiecznym 

snem jak na archaicznym cmentarzysku, na którym 

czas kolejnymi warstwami przykrywa minione epoki. 

Najstarsze z nich pochodzą jeszcze z wojen lamijskich, 

z IV wieku przed Chrystusem. Kolejne opadły tu na dno 

w XVIII wieku naszej ery, w czasie wojny wenecko-tureckiej. 

A długie wieki potem u przylądka Tajnaron rozegrała się 

największa bitwa morska II wojny światowej. W tamte 

marcowe dni 1941 roku flota włoska starła się z siłami 

aliantów – i poległa, co zmieniło bieg historii oraz układ sił 

na Morzu Śródziemnym. I wtedy na drewnianych ciałach 

subtelnych, wyszukanych w kształtach starożytnych trier 

i nowożytnych karawelach spoczęły zakute w metalowe 

zbroje krążowniki i niszczyciele… 

To miejsce magiczne – początek i kraniec Europy. Tu 

kończy się Mesa Mani – kraina martwej pustki i śmierć ma 

tu swoje wrota do Hadesu. Ale gdy spojrzeć na południe, 

w odległości dziesięciu mil morskich widać wyraźnie 

Cyterę, wyspę bogini miłości – Afrodyty. W tym punkcie 

na Ziemi Eros i Thanatos zwarły się ze sobą w jednym 

uścisku. W swoim nigdy niekończącym się tańcu destrukcji 

i odrodzenia. I zapewne to dzięki wyczuwalnemu tu 

wyraźnie potężnemu napięciu pomiędzy potencją życia 

50 


a bezwładem śmierci, niepostrzeżenie 

i mimowiednie, przychodzi do wędrowca 

katharsis… I czuje on na sobie nieuchwytny 

dotyk Absolutu. A wszechobecny ciepły 

wiatr od morza przynosi doń tchnienie 

upragnionej wolności. 

W czasach panowania bogów olimpijskich 

na przylądku Tajnaron pewnego dnia stanął 

Herakles. Spojrzał w głąb Krainy Wiecznych 

Cieni i nie przeląkł się. Przyszedł aż tutaj 

po trzygłowego psa Cerbera, pilnującego 

zejścia w zaświaty. Wydarł go z podziemi 

i odwiózł do Myken. To była ostatnia, 

dwunasta praca z kary nałożonej na niego 

przez wyrocznię delficką. Tym czynem 

odzyskał swoją wolność. 

Wchodzę pomiędzy gęste krzewy agnus 

castus. Niepozorne to miejsce. I nie ma 

w nim grozy. Ślady Charona już dawno przykrył muł 

licznych przypływów. Kilka cyklopich głazów tworzy jak 

Ruiny świątyni Asomati 

gdyby ślad bramy… Ale za tą bramą nie czai się wieczność 

– promienie słońca docierają tu do ślepej skalnej 

ściany, która prowadzi donikąd… Staję na wzgórzu 

u wejścia do ruin świątyni Asomati. To tutaj kiedyś były 

wyrocznia Posejdonia i starożytne miasto Tajnaron. 

Wchodzę pod łukiem niegdysiejszych drzwi i znajduję 

się w niewielkim prostokątnym pomieszczeniu. Kolejne 

przejście prowadzące w głąb świątyni jest ciasne i wąskie, 

wymaga pokornego pochylenia się wpół. Na złamanym 

kikucie jedynej kolumny, pośrodku ciasnej absydy, ktoś 

położył strzęp papieru, a na nim zapisane są słowa… Nie 

czytam – zapewne to intymny list do wyroczni. Takich 

listów jest tutaj więcej. I kwiatów ostu. Być może złożonych 

w dziękczynnym darze za celną przepowiednię lub radę. 

Zatoczka Asomati 

Schodzę w kierunku morza. 

Woda w zatoczce Asomati 

jest niesłychanie przejrzysta, 

bladoturkusowa. Słońce 

dotyka jasnych porfirów na 

dnie, wyraźnie rysując ich 

porowate i nieregularne 

kształty. Orzeźwiający chłód 

zachęca do zanurzenia się 

w głąb… Cisza tego miejsca 

daje wytchnienie odpędzające 

zgiełk wielu, wielu miesięcy 

w mieście. Niekończąca się jest 

ta cisza, jak niekończący się 

jest zgiełk wielkich miast. Tutaj 

szmer szmaragdowej wody 

w zatoce odbija się echem 

od niewysokich, jasnych 

skał. Tam nigdy zaś nie ustaje 

męcząca kakofonia dźwięków, 

uwięziona pomiędzy murami. 

Metalowy drogowskaz do latarni morskiej kieruje mnie 

ścieżką wzdłuż morza. Po prawej stronie, w trawie, 

napotykam resztki mozaiki ze świątyni Posejdona. 

Drobne kamyczki, kremowe i w kolorze sepii, tworzą 

okrąg otoczony falami. Ścieżka prowadzi dalej stromym 

urwiskiem. Sztormowy wiatr wzmaga się. Na horyzoncie 

przepływają okręty zmierzające z niedalekiej Kalamaty 

do oddalonej o około 200 mil morskich Algierii. Widzę, 

jak potężne tankowce nikną co chwilę w falach, które 

zalewają ich pokład. Rozbryzgują się potężne masy wody 

o burty, o ściany kontenerowców. To niezwykle przejmujące 

– patrzeć, jak za każdym razem spod fal pojawiają się 

znowu. Jak przemyślny, choć kruchy człowiek wygrywa 

w tym starciu z potężnym żywiołem. 


51

Zdjęcia: Renata Szpunar 

Latarnia morska na przylądku Tajnaron 

Jest październikowa ciepła noc 2011 roku. Małym 

namiotem, który postawiłam przy ścianie latarni 

morskiej na Matapanie, szarpie porywisty, północno- 

-zachodni wiatr Meltemi. Kryjemy się za wschodnią ścianą 

potężnego budynku, ale nie znajdujemy skutecznego 

schronienia przed wiatrem. Trudno zasnąć i noc 

upływa bardzo niespokojnie, ale za to widoki na morze, 

w kierunku oddalonej o około 10 mil morskich Cytery, 

są oszałamiające. Księżyc w pełni co chwilę chowa się 

za pędzące po niebie chmury. Jego blask rozświetla fale 

w nagłych strugach, przebłyskach, rozmazaniach… Jestem 

w obrazie Turnera. Wokół mnie wirują bladosrebrzyste 

kolory księżycowej poświaty. Morze huczy i przelewa 

się przez skały Matapanu. Gwałtownie mieszają się 

wody Morza Jońskiego i Egejskiego. Każdy moment jest 

zjawiskiem, obrazem. Jeden za drugim. Światło zmienia 

się. Ciemna noc powoli napełnia się brzaskiem. Głębia 

pruskich błękitów ustępuje kobaltowi zbliżającego się 

dnia… 

Nad ranem znienacka z budynku wychodzi latarnik. 

Jest zaskoczony naszą obecnością tak samo, jak my 

jego widokiem. Ze zdumieniem kręci głową… Jest jak 

nieziemskie zjawisko – smukły i piękny jak olimpijski bóg 

z antycznej wazy. Czarne kędziory włosów opadają mu 

na wysokie czoło ponad greckim profilem nosa. Ubrany 

jest w tradycyjny służbowy strój marynarki. Wprawnie, 

pełnym szacunku wyuczonym gestem, zdejmuje z masztu 

postrzępione płótno narodowej flagi szarpane porywistym 

wiatrem. Powoli, z niezmierną czułością, jakby była 

najcenniejszym jego skarbem, kruchym i delikatnym, 

składa ją pieczołowicie w precyzyjny prostokąt – i znika 

wraz z nią w latarni Tajnaronu. 

52 


Pozostałości mozaiki świątyni Posejdona 

Ścieżka do latarni morskiej na skraju Przylądka Tajnaron 

Zostaje po nim pusty metalowy maszt odarty z symboli 

błękitnego greckiego nieba i wody, i bieli morskiej piany, 

z której zrodziła się Afrodyta na samotnej skale Avgo 

u brzegu Cytery – Wyspy Miłości, na którą patrzę teraz – 

stojąc tu, na przylądku Tajnaron, jak z każdą chwilą wyraźnieje. 

I jak policzki jej szarych skał zaróżowiają się subtelnie 

światłem wschodzącego poranka… [RS] 

Esej pochodzi ze zbioru „Podróż na Cyterę” 

RENATA SZPUNAR

53 


Foto: Renata Cygan

kobiety i ich światy 

54 


ANNA RĄCZKA 


55

56 


Każdy mój 

obraz 

zaczyna się 

od poszukiwania 

w sobie 

nastroju, 

emocji 

lub inspiracji 

ANNA RĄCZKA jest absolwentką Państwowego 

Liceum Sztuk Plastycznych im. Juliana 

Fałata w Bielsku-Białej, ale z malarstwem zaprzyjaźniła 

się już we wczesnym dzieciństwie, 

bo od zawsze największą przyjemnością dla 

niej było tworzenie własnego świata. 

Po skończeniu szkoły zaczęła pracę w pracowni 

plastycznej, gdzie spełniała się przez 

kilka lat. Gdy pracownia się rozwiązała, całkowicie 

oddała się działalności plastycznej 

na własną rękę – zaczęła projektować odzież, 

suknie ślubne, a także zajęła się malowaniem 

bombek choinkowych oraz pisanek 

wielkanocnych. 

Ponieważ cały czas towarzyszyło jej malowanie, 

to gdy skończyła z bombkami i jajkami, zanurzyła się w malarstwo. 

Artystka najczęściej maluje farbami olejnymi, choć czasem sięga po akryl. Zajmowała 

się również grafiką i projektowaniem ceramiki. Obecnie skupia się głównie 

na rysunku i malarstwie, w którym stara się podążać własną indywidualną drogą. 

W obrazach wykorzystuje swoje graficzne doświadczenia, co powoduje, że jej sztuka 

jest świeża i oryginalna. Prace Anny Rączki wystawiane były w wielu miastach 

w Polsce i poza granicami kraju, m.in. na Biennale Sztuki w Versilli we Włoszech, 

na wystawie Talenti Emergenti 2017 w Galerii Mentana we Florencji. Brała też 

udział w wystawach Ragione e Sentimento i It`s Art w Galerii Merlino we Florencji, 

Renata Fine Arts w Palm Beach na Florydzie, a także w Gallery Lumino w Perth. 

Artystka maluje głównie kobiety. Nostalgiczne, zadumane, zanurzone w świecie pełnym 

poezji i spokoju. [RC] 


57

58 


Wyznaczyłam sobie 

trzy „ścieżki”, którymi 

podążam w swoim 

malarskim świecie. 

Pierwsza z nich to 

black-white, 

bardzo graficzna 

i wymagająca 

maksymalnego 

uproszczenia przekazu. 

Druga to sepia, 

gdzie pozwalam sobie 

na dodanie koloru, 

przeważnie 

w odcieniu 

starego złota, 

przez co można mieć 

skojarzenie ze starą 

fotografią. 

Trzecia jest 

kolorowa 


59

60 


W 

życiu codziennym 

tworzymy relacje, 

sieć związków, 

ale często się boimy, 

że wyrażanie uczuć może 

być odbierane jako słabość. 

Chowamy je we wnętrzu 

i to często powoduje, że 

czujemy się samotni. Staram 

się pokazać, że nasze 

uczucia są tym, co nas 

określa i pozwala na relacje 

z drugim człowiekiem. Linie 

wokół postaci są tkanką zależności 

pomiędzy światem 

wewnętrznym a rzeczywistością 

– pomostem, który 

pozwala na komunikację. 

Malując, staram się pokazać 

intymny i subtelny 

świat, to co dzieje się w duszy 

każdej i każdego z nas. 

W dążeniu do przekazania 

tego, poszukuję własnych 

środków wyrazu, sięgając 

często do osobistych doświadczeń.

Nie szukaj prawdy o mnie 

W słów wartkim strumieniu 

W urodzie mego ciała 

Czy skinieniu głowy 

Prawdę o mnie odkryjesz 

W moim zamyśleniu 

Gdy będziesz gotowy 

Abym tego chciała. 

Anna Rączka 

Niektóre 

moje 

obrazy 

malują się 

same 


61

POEZJA 

Polecane 

JACEK JASZCZYK – poeta, dziennikarz, radiowiec, 

redaktor naczelny pisma „Poezja dzisiaj”. Publikował 

m.in. w „Helikopterze”, „Tlenie Literackim”, „Salonie 

Literackim”, „Latarni Morskiej”, „Wydawnictwie J”, 

„Obszarach Przepisanych”, „Piśmie Literackim Epea”, 

„Akancie”, „Migotaniach”, „LiryDramie”, „Autografie”, 

„Poezji dzisiaj”, „Toposie”, „Fabulariach”, „Afroncie”, 

„Wyspie”, „Akcencie” i „Odrze”. Jego wiersze znalazły 

się w wielu krajowych i międzynarodowych antologiach 

oraz czasopismach literackich wydawanych za granicą. 

Tłumaczony na języki: włoski, białoruski, ukraiński, rosyjski, 

niemiecki oraz angielski. Autor książek Tańczą w 

nas życia geniusze (2018), pomiędzy / between (2020). 

Laureat prestiżowego konkursu Wybitny Polak w Irlandii 

(2019) Fundacji Polskiego Godła Promocyjnego 

„Teraz Polska” w kategorii Osobowość. W latach 2020- 

2021 nominowany przez Kapituły Redakcji „Gazety Pomorskiej”, 

„Expressu Bydgoskiego” i „Nowości Dziennika 

Toruńskiego” do tytułu Osobowość Roku w kategorii 

Kultura. W 2022 roku podczas XV Festiwalu Poezji Słowiańskiej 

uhonorowany medalem im. Barbary Jurkowskiej 

za wkład w organizację i promocję literatury polskiej 

na forum międzynarodowym. Laureat Nagrody XX 

Światowego Dnia Poezji ustanowionego przez UNESCO 

(World Poetry Day UNESCO 2020 Award). 

62 


POEZJA 

*** 

z tkanki szarych chmur 

wypowiedz andromedę 

z płomienną raną mgławicy 


wypowiedz jaskrawość 

wszystkich upadłych sumień 

w których staje się Arktyka 


wypowiedz serce kosmosu 

niech pęknie na dnie rzeki 

nie wypowiadaj skostniałych myśli 

są zimne jak śmierć 

WIERSZ Z BIODEGRADOWALNEGO 

HYDROFOBOWEGO SPRAYU 

*** 

jesteśmy 

błyskiem boga Wisznu 

cieniem leżącym 

w grobli olbrzyma 

komety w nas 

i brzdęk żelaza 

my – pradawne ognie 

na dnie wulkanu Etna 

w którym cyklop 

z iskier wykuwa 

nowy świat 

my – krzyk Hadesa 

trójząb Posejdona 

piorun Zeusa 

w oczach bogów 

chłodem laterytu 

zamykający niebo 

OKNO 

Kto nie doświadczył, nie wie, 

jak trudno przebywać wśród obcych ludzi… 

przeciętny Eir jest kimś 

kto między naszymi światami 

czeka na deszcz 

który płynie naszym bólem 

może takim samym jak zrozumienie 

dlaczego te same przestrzenie 

tak samo jaskrawe 

inaczej palą ciało 

pytasz jak objąć ten świt 

przegryzany jak słowa na ich ustach 

które coraz częściej 

stają się ustami zwierząt 

w trzewiach tej ziemi 

wypalonej goryczą 

bliznami gojąc groble 

gdzie kości martwych dni 

na poboczu Mlecznej Drogi 

z widokiem donikąd 

Chcemy nieść ludziom poezję. To zabawny, 

ale i ekscentryczny sposób, aby tego dokonać. – Sara Siegel 

Piszę, bo nasza wieczność to chwila. 

Może wśród spacji i dwukropków staniemy 

się niezniszczalni. W ciszy kamienia 

słyszę dno ziemi i czuję jak umiera we mnie 

poezja. Tylu was bez miary i nikogo 

wprost. Pusto z wami i zimno po was. 

W oknie śladów waszych smugi. Tu byłem – 

wciął się między nas lot ważki i waży 

się rym spopielonych wierszy, po których 

bruzdą tnie się i żądli pustka. Niemi 

i folwarczni. Posłowie, apostołowie, 

domokrążcy i przewodnicy. Nie zapłacze 

nad wami żaden deszcz. Zamieć zagubi 

was i rozwieje. Od środka waszej nicości 

boli mnie ciało. Niebo przyspiesza, niebo 

opada. Wybiegam przez tkankę osiedla 

dalej niż rysa, z której rzucam się w otchłań. 

Jesteście w niej cząstkami kurzu – bólem 

w ranie wszechświata, w którym nie mieszczą 

się już słowa. Tak żyjąc jak więzień z utopii, 

umieram między wami łagodnie. 

DEWON 

mój sąsiad 

który w kieszeni nosi słońce Ulissesa 

śpiewa przez ścianę o człowieku 

który wyjął siekierą z lasu serce 

jego żona która w klasztornej ciszy 

układa w głowach papieży 

zanik pamięci 

przypomina drzewo lasu deszczowego 

przez który przechodzi mój lęk 

trzymamy między sobą kamień ulicy 

i wierzymy w życie wieczne 

zamknięte w muszli amonita 


63

Nieszablonowe myślenie 

Będziesz musiał(a) zerwać ze sobą, żeby odnaleźć 

siebie. Często szukamy bezpiecznej strefy 

w działaniu, schematów, które nam coś ułatwią. 

Ale te schematy uniemożliwiają odnalezienie 

siebie i swojego unikalnego języka artystycznego. 

Nastaw się na dużą dawkę inspiracji 

i unoszenie się nad ziemią! 

Unikalny język artystyczny 

W mojej autorskiej metodzie nauczania najważniejsze 

jest poszukiwanie unikalnego języka 

artystycznego. Każdy ma swoją wrażliwość, 

ja pomogę Ci się o nią zatroszczyć i rozwinąć. 

Zaangażowanie 

Nie talent, a szczere zaangażowanie jest najważniejsze 

dla osiągnięcia artystycznych celów. Dlatego 

zapraszam tylko osoby, które chcą poświęcić 

czas i są gotowe do pracy. Wszystkie kursy zakładają 

intensywne działanie również między zajęciami. 

Jeśli nie znajdziesz na to czasu, to nie jest to miejsce 

dla Ciebie albo jeszcze nie ten moment. 

Wyższy poziom 

Większość ludzi korzysta z niewielkiego procenta 

swoich możliwości. Tutaj spróbujemy sięgnąć po 

znacznie więcej. Moje wieloletnie doświadczenie 

w nauczaniu pokazało mi, że odpowiednie nastawienie 

- wiara w siebie i w to, co chcemy stworzyć, 

uskrzydla bardziej niż napoje energetyzujące. 

Jesteś ważny(-a) 

W dużej grupie i przy dużym gronie pedagogicznym 

możesz zniknąć, szczególnie jeśli jesteś osobą 

wycofaną. Tutaj Ci to nie grozi. Dla mnie każda 

osoba jest ważna i każdej poświęcam odpowiednią 

uwagę, dającą możliwość rozwoju i poszukiwania 

siebie. 

64 


Grupa 

Oczywiście będziesz przede wszystkim pracować 

sam(a), ale w umiejętnie prowadzonej grupie 

osób z otwartymi umysłami osiągniesz znacznie 

więcej i przeżyjesz coś, co pomoże Ci się otworzyć 

na samego siebie.

K r z y s z t o f B i e l i ń s k i 

Czy twórczego myślenia można się nauczyć? 

Krzysztof Bieliński – artysta fotograf, twórca 

fotografii abstrakcyjnej, jeden z czołowych 

fotografów teatralnych, autor fotografii 

do blisko dziewięciuset spektakli krajowych 

i zagranicznych, twórca plakatów teatralnych 

oraz albumów fotografii teatralnej: 

Lupa/Teatr, Treliński, Staniewski-Gardzienice-Antyk, 

BTL/Lalki, Warlikowski/Teatr 

(współautor), Kudlička. VolumeI (współautor). 

Od 2008 roku jest stałym fotografem 

Teatru Wielkiego – Opery Narodowej, stale 

współpracuje z kilkunastoma innymi teatrami. 

Wykładał fotografię teatralną oraz 

plakat w Warszawskiej Szkole Filmowej i na 

Fotografii UW. W 2019 roku został jurorem 

V Konkursu Fotografii Teatralnej, organizowanego 

przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa 

Raszewskiego. W 2020 roku prowadził 

pierwsze w Polsce Master Class z fotografii 

teatralnej online we współpracy z Instytutem 

Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego 

zakończone wystawą w Starej Galerii ZPAF. 

We wrześniu 2020 na łamach miesięcznika 

„Teatr” ogłosił Manifest Twórczej Fotografii 

Teatralnej. W 2021 roku otrzymał tytuł 

Artysty Roku 2020 pisma Post Scriptum. 

Wykłada fotografię abstrakcyjną w Studium 

Związku Polskich Artystów Fotografików. 

Zapraszam wszystkie osoby, 

które chcą rozwijać 

swoją wrażliwość 

i odnaleźć (lub odnaleźć na nowo) 

swój unikalny 

język artystyczny. 

Zapraszam też tych, 

którzy chcą się szybko nauczyć 

fotografować 

i nie boją się wyzwań. 

www.szkolafotografiieksperymentalnej.pl 


65

Lambada 

Mam sześć lat, trwają wakacje. Pewnego dnia 

wujek przywozi króliki, które mają zostać u nas 

na jakiś czas. Są piękne: z gęstą sierścią i długimi 

uszami. Uwielbiam je głaskać, choć nie mam ku temu zbyt 

wielu okazji – są zamknięte w szopie. A tam pajęczyny, 

które mnie brzydzą. Wtedy jeszcze nie wiem, że te 

wspaniałe sierściuchy będą kiedyś obiadem. Ze wszystkich 

najbardziej lubię brązowego, nazywam go Bronek. 

Umaszczeniem przypomina kota europejskiego. Czasami 

jest wypuszczany na trawę i wtedy go dopieszczam. Ojciec 

robi zdjęcie. Jak zwykle chce mnie ustawiać i starannie 

komponować, ale przecież króliki są szybkie. Więc zdjęcie 

jest na szybko, choć wychodzi jak pozowane. W tle 

fragment domu, krzaki agrestów i piękne kwiaty, które nie 

pachną. Cieszę się bardzo z tej pamiątki, tym bardziej, że 

mam na sobie ulubioną spódniczkę uszytą przez babcię – 

lambadę. Nazwa zapożyczona jest z przeboju ostatnich lat. 

W teledysku panie tańczą w falbaniastych miniówkach, 

właśnie takich jak moja: biała w niebiesko-różowe wzory. 

Lubię rzeczy szyte przez babcię, ponieważ nigdy nie są za 

ciasne, jak te ze sklepu. Ile to razy mówię jej, by sukienkę 

uszyła szerszą w talii o kilka centymetrów. Wtedy jest 

wygodnie i nawet dobrze. 

Kilka miesięcy później wraca temat królików. Przychodzi 

wujek i mówi: „Mam coś dla ciebie”. Bardzo się cieszę, bo 

lubię niespodzianki. Dostaję skórkę królika, która wygląda 

znajomo. Zbyt znajomo. „To z tego twojego ulubionego, 

będzie ci nogi grzał” – dodaje z uśmiechem. – „A mięsko 

zjemy w kiełbasie”. Faktycznie, zauważam, że to sierść 

Bronka, tak samo się układa pod palcami. Dziwnie mi z tym 

wszystkim, ale nie daję tego po sobie poznać. Grzecznie 

dziękuję za prezent. Odtąd będę go kładła na udzie, by 

miał prawdziwy kształt, i wtedy głaskała. 

Cały rok czekam na urodziny. Listopad nigdy nie jest ładny, 

obłapia deszczem lub mrozem. Z dwojga złego wolę, by 

padał śnieg, bo wtedy jest bajkowo. Pięknie – myślę, gdy 

wstaję rano, a na dworze jest już biało. Trafiło w sobotę, 

a więc sprzątanie, później pieczenie ciast, i tak aż do 

późnego popołudnia. Wszyscy w domu mają dużo roboty, 

w końcu musi być perfekcyjnie. Mama lubi czystość. 

Z niecierpliwością czekam na gości, aż przyjadą, zwracają 

na mnie uwagę i dają jakieś prezenty. Czasami pieniądze, 

które można odkładać na późniejsze lata. Babcia jest 

zawsze na końcu, i to jej się boję. Chciałabym by kochała 

mnie tak jak inne wnuki, ale wiem, że jestem na to zbyt 

brzydka. Że tylko włosy mam piękne. Kiedyś dziadek 

powiedział, by mnie nie brała na kolana, bo jestem za 

gruba. Miałam wtedy kilka lat mniej, a mimo wszystko… 

Teraz dostaję od niej dwie jeansowe spódniczki. Są 

prześliczne, choć bardzo ciasne. Nie mieszczę się w żadną 

z nich i jestem na siebie zła. Później płaczę. Druga babcia, 

krawcowa, mówi, że zrobi z nich jedną. Że w końcu będę 

mieć wszystko na miejscu. 

Żałoba jest trudna. Mam sen o matce, która leży w łóżku. 

Jest całkiem zdrowa, głaszczę ją po włosach, bo jeszcze 

są. Czuję się dobrze, dość dobrze. Aż pióra na mojej 

głowie unoszą się do góry. Mam skojarzenia z Incepcją, 

z wodą, która wypadała ze szklanek. Nagle wiem, że to 

sen. Mówię mamie, że nie żyje od jakiegoś czasu. Budzę 

się, a z niej uchodzi życie. Teraz jest prawdziwiej, kiedy 

tak nie żyje. Znajduję huśtawkę i zaczynamy (z innymi 

osobami) zabawę. To dziwne, bawić się beztrosko po 

śmierci bliskiego. Nie pamiętam, jak się wtedy czuję, tego 

nie rejestruję. Tylko to, że huśtawka jest różowa. Nigdy 

nie lubiłam tego koloru, nawet wtedy, gdy miałam sześć 

lat. Odcienie błękitu towarzyszą mi od dziecka. Po chwili 

znowu się budzę. To był sen we śnie. Skojarzenia z Incepcją 

były uzasadnione. [KK] 

KAROLINA KUŁAKOWSKA 

* 

66 


OBRAZ: KRZYSZTOF ŁOZOWSKI 


67

68 

Foto: Kama Rokicka 


KASIA BIAŁEK 

Foto: Kasia Białek 




69

Foto: Agata Vera Schiller 

70 



KASIA BIAŁEK 

Czy zawsze byłaś zjednoczona ze 

swoją ceramiką? 

Rozpoznaję glinę od 20 lat. Cały czas 

jest to dla mnie ekscytujące. I wciąż 

nie mogę powiedzieć, że ją rozpoznałam, 

raczej stworzyłam sobie z nią 

taką relację, że mogę robić dużo ciekawiej 

niż kiedyś. Więc rozpoznałam 

glinę, ale na swoje potrzeby. Praca 

w innego rodzaju materiale byłaby 

dla mnie kłopotem. 

Stworzyłaś własne tworzywo? 

Tak, mam swoją autorską mieszankę. 

I jestem jej bardzo wdzięczna. Do 

końca nie wiem, czy jest efektem mojej 

wiedzy, zbiegiem okoliczności, czy 

wynikiem lat prób. Pewnie wszystkiego 

po trochu. W ceramice szukam 

tego, co ponadczasowe i surowe jak 

Sens kruchości 

Ceramika z przekazem 

kamień. Opracowałam unikalny sposób 

malarskiego szkliwienia. Lubię 

minimalistyczną dekorację i barwy 

ziemi, gliny, tlenków. Kolory, jeśli już, 

to spłowiałe, niewyraźne, mgliste. 

Zatem te poszukiwania adekwatnego 

materiału musiały trwać? 

Musiały. Teraz jestem w bezpiecznym, 

głębokim związku. Moim partnerem 

jest glina, która weszła w relację ze 

mną. 

Rozmawia Anna Maruszeczko 

Ty tworzysz ceramikę czy ceramika 

tworzy Ciebie? 

To, co wytwarzam… Mogę się w tym 

zobaczyć. Najwyraźniej zaspokajam 

swoją głęboką potrzebę, żeby cały 

czas przerabiać siebie na glinę. 

Opowiesz, jak przebiega proces przerabiania 

doświadczeń życiowych na 

ceramikę? 

Ostatnio miałam bardzo dużo do 

71 



przerobienia. Można śmiało powiedzieć, 

że nastąpiło zawalenie się 

systemu: rozwód w pandemii, a po 

dwóch latach strata najbliższej przyjaciółki. 

Po roku żałoby po pierwszej stracie 

złapałam kontakt ze sobą. Wracało 

zaufanie do siebie i powoli odzyskiwałam 

poczucie bezpieczeństwa. 

A jak to się wyrażało w glinie? Glina 

zmieniła fakturę. Stawała się satynowa. 

Wcześniej lubiłam chropowate 

powierzchnie. 

Moje ciało stało się inspiracją. Przestało 

być tylko narzędziem, stało 

się modelem. Przyglądałam się 

mu. Była w tym jakaś upojna płynność. 

Wyczulił mi się zmysł dotyku. 

On u mnie zawsze musiał być dość 

rozwinięty – choćby po to, żeby móc 

robić to, co robię – ale właśnie w procesie 

odzyskiwania wewnętrznego 

spokoju pojawiła się zmiana kolorystyki, 

zaczęłam odkrywać ciepły cielisty 

kolor. Wtedy, gdy zaczęłam odzyskiwać 

poczucie równowagi, w mojej 

ceramice pojawił się motyw powrotu 

do ciała. Spod palców wychodziły mi 

na przykład ceramiczne piersi. 

Do czego służą te naczynia? 

Ceramiczne piersi służą do celebrowania 

faktu, że kobiece piersi istnieją. 

(śmiech) To ten rzadki przypadek, 

gdy to, co robię, nie ma konktretnego 

przeznaczenia, poza dzieleniem się radością 

życia. Kubek Raj z wywieniętym 

jak usta brzegiem to już konkretne naczynie, 

ale nie mam pojęcia na co. 

Cofnijmy się trochę. Jakie były korzenie 

chropowatości w Tobie i w Twojej 

ceramice? 

Ta ceramika jest użytkowa. Ma służyć 

ludziom. Fakt, że ja tam jestem, 

to wartość dodana, że tak to ujmę. 

(śmiech) Ona nigdy nie była tak chropowata, 

żeby nie dało się z tego jeść 

czy pić, jednak później, gdy zaczął 

się zmieniać mój stosunek do samej 

siebie, gdy pojawiła się delikatność 

i czułość, to było to też wyczuwalne 

w przedmiotach, które tworzę. Wyraźnie 

poczułam, że to jest potrzebne. 

Chciałam, żeby ci, którzy dotykają 

moich naczyń, na przykład pijąc 

z kubka, dotykając jego brzegu, doświadczali 

optymalnej przyjemności. 

Ergonomia i komfort użytkowania są 

dla mnie priorytetem. 

Wcześniej uwielbiałam dodawać do 

gliny szamotu, przez co potęgowałam 

efekt surowości. Jeśli ceramika po wypaleniu 

miała nierówną, chropowatą 

powierzchnię i przypominała naturalny 

kamień, byłam przeszczęśliwa. Określałam 

się poprzez ten kamienny styl. 

Twoja miłość do kamienia sprowadzała 

się do estetyki? 

Estetyka, której pierwowzorem jest 

najbliższe otoczenie, jest dla mnie 

ukojeniem, bezpiecznym domem. 

Najlepiej, gdy miska czy talerz zaniesione 

do lasu lub nad brzeg rzeki wtopią 

się w tło. Kontekstem nie jest obrus 

na stole w domu. To jest tak, jakbym 

robiła dekorację leśnej polany, 

niekoniecznie dla ludzi. Jeśli wydaje ci 

się, że trzymasz w ręce wazon zrobiony 

z kamienia, to o to chodzi. 

Nigdy nie pociągała Cię delikatność 

porcelany? 

Delikatność porcelany jest niedościgła, 

próbuję robić najlżejsze naczynia, 

jak to jest możliwe. Zdarzają się serie 

tak cienkie jak porcelanowe, ale to 

jest bardzo kosztowne. 

72 


Lubię 

minimalistyczną 

dekorację, 

kolory ziemi, 

gliny, 

tlenków 

Foto: Marlena Twardowska 

Tak czy owak doświadczyłaś metamorfozy. 

Z epoki kamienia przeszłam do epoki 

eksplorowania wnętrza. Bardziej niż 

świat zewnętrzny zaczęło mnie interesować 

to, co mam w środku. 

Nieoczekiwanie delikatność, wręcz 

kruchość, której doświadczałam 

w procesie dochodzenia do równowagi, 

okazała się moją siłą. Zaczęłam 

ją postrzegać jako swój największy 

potencjał. 

Jakim cudem? 

Gdy zostałam postawiona w sytuacji, 

w której musiałam sobie radzić sama, 

mogłam też wreszcie lepiej się sobie 

przyjrzeć. Dowartościowałam wrażliwość, 

której nie doceniałam i o której 

zawsze słyszałam, że jest wadą. 

Serio? Tak o tym myślalaś, czy świat 

Ci to wmówił? 

Miałam to uwewnętrznione. „Nie 

idź tam”, „Nie rób tego, bo będziesz 

cierpieć” etc. Skąd to się wzięło, nie 

wiem. 

A teraz to uwolniłaś i uprawomocniłaś? 

Tak. Mam cieńszą skórę i nierzadko 

z tego powodu cierpię, ale taka jestem. 

Dzięki temu czuję więcej. 

Zobacz, ile musi się stać, żeby człowiek 

mógł dać sobie prawo do bycia 

sobą i jaki zasadniczy ma to wpływ 

na jego twórczość. 

To prawda, niektórym trzeba katastrofy, 

żeby wypaść z roli. Jednak, gdy 

rola się kończy, czasami jest pustka. 

Musisz się przeorganizować, a bywa, 

że nie ma na to pomysłu. Pozostawanie 

w „nie wiem”, „boję się” jest dojmujące. 

Zwodnicza jest też strategia 

obronna, która zakłada, że będę bardzo 

dużo pracować, żeby nie czuć. 

Pandemia sprawiła, że zostałam mocno 

skonfrontowana sama ze sobą, nie 

miałam gdzie uciec. 

Być może w innych okolicznościach 

uciekałabyś gdzieś na zewnątrz. 

Na pewno. Trudno się do tego momentu 

konfrontacji zbliżyć. Ale myślę, 

że gdy się już w tym jest, to też 

jest trudno. Też wymyślasz różne powody, 

żeby tego nie robić, żeby nie iść 

na terapię. 

Ty zdobyłaś się na odwagę, żeby pójść 

za impulsem. Czy ta zmiana w Tobie 

to był długi proces czy olśnienie? 

Na pewno nie olśnienie. Proces, ale 

nie długi. Tego się nie da przewidzieć, 

zatamować ani przyspieszyć. To jest 

życie po prostu. 

Dałam sobie prawo i czas na zbliżenie 

się do siebie, do swojej istoty. Dawałam 

sobie tego czasu coraz więcej, 

również na przeżywanie. Po drugiej 

stracie, kiedy zmarła moja przyjaciółka, 

bardzo chciałam w tym być. 

Z namysłem być w żałobie. Z szacunku 

do niej chciałam w tym pobyć, nie 

odwracać się. Doświadczenie przejścia 

przez tego rodzaju graniczne doświadczenie 

bardzo zmienia. 

Ludzie, może instynktownie, zagłuszają 

smutek… 

To jest naturalne. U mnie było inaczej 

dzięki pracy, bo ja sobie wstaję i robię 

kubek pod tytułem Smutek. 

Albo świecę pod tytułem Bezkres. 

Te świece także powstały pod wpływem 

przeżyć związanych ze śmiercią, 

prawda? 

Tak. Bardzo chciałam dać temu miejsce 

gdzieś w swoim świecie. Bo nie 

miałam pomysłu na śmierć. Nie wie- 


73

działam, co się z tym robi. Ja się tylko 

zawsze odwracałam. Nie chciałam tego 

doświadczać. Odczuwanie śmierci bliskiej 

osoby miało w sobie kres. Jakbym 

prędzej czy później natrafiała na ścianę. 

Wiedziałam, że można dojść do jakiegoś 

momentu, a potem to już raczej 

trzeba się odwrócić. 

Tym razem poszłaś za tym? 

Tak jakby… samo się poszło. 

Nie wykalkulowałaś tego? 

Pracując, próbowałaś się bronić, 

przetrwać ten trudny czas? 

Z jej śmiercią przyszedł ogromny lęk 

przed śmiercią, przed samotnością. 

Również tę sprawę załatwiałaś? 

To już wtedy idzie po całości. 

A ta biała plamka na czarnej ceramice? 

To dawało przestrzeń. Chciałam pokazać, 

że To nie jest płaskie. 

A talerz z napisem „Kochanie, płacz”? 

Piszę na moich naczyniach to, co przychodzi 

do mnie w formie słów. A pod 

słowami są przestrzenie. Jest bezkres, 

bezmiar, spokój, czułość, miłość, żar 

i płacz. 

Staram się być uważna na to, co mówi 

mój wewnętrzy głos. I nie kryję, że on 

czasem przemawia do mnie głosem 

patriarchalnego dziada. „Nie płacz” 

czy „weź się w garść” jest dla mnie 

bardzo przemocowe. 

Pisarka Agnieszka Szpila woła do nas 

z kart swoich Heks: „Rypać martwiaki!”. 

Ty także w jakiś sposób wykrzykujesz 

hasła wymierzone w patriarchat. 

Foto: Kasia Białek Foto: Kasia Białek Foto: Sławek Bujnowski 

Wazony z cyklu „Rozwarcie...“ 

Instynktownie chciałam połączenia 

myślenia z czuciem. Nie za dużo myśleć 

o tym, ale jednak myśleć, odczuwać i 

dać się temu przeżyć. I wypalanie czarnej 

ceramiki, już bez żadnego szkliwa, 

na której jest jedna jasna plamka, to 

było właśnie o tym. 

Nie w kontekście ciemności zagrażającej, 

budzącej lęk, tylko takiej, która 

jest ciszą, bezkresem, roztopieniem 

się. Robiąc to, będąc w tym, pomogłam 

sama sobie. 

Przyjaciółka miała świadomość, że 

w ten sposób reagujesz na jej chorobę 

i nieuchronność śmierci? 

To było poza nią. Ona chorowała bardzo 

krótko. Wtedy nie byłam w stanie 

tego przerabiać. Chociaż… odkryłam, 

że zaczęłam wypalać tę czerń jakiś czas 

przed tym, jak ją zdiagnozowano. Szok. 

74 


„Kochanie, płacz” jest o wolności, 

którą sobie daję, do wyrażania uczuć. 

Wzięło się z przekonania, że to przynosi 

ogromną ulgę, że to działa. Wysyłam 

też zaproszenie do mojego kochania, 

żeby się wypłakało, jeśli ma 

potrzebę. I żeby czuło, kimkolwiek 

to kochanie jest, że nie musi się powstrzymywać, 

bo zaprzeczanie uczuciom, 

blokowanie swojej wrażliwości, 

to tak naprawdę niepokazywanie 

tego, że jest się człowiekiem. Ten talerz 

jest przekazem o równym dostępie 

do łez dla każdego. O szacunku 

dla wrażliwości i szacunku do bycia 

we wszystkich możliwych odsłonach 

człowieka. Bez oceniania, że tylko 

baby płaczą. To jest dla mężczyzny, 

który naprawdę może przestać nosić 

swoją męskość jak ciężar. „Kochanie, 

jesteś pełen różnych emocji, płacz, jeśli 

tego potrzebujesz”. 

Wszyscy jesteśmy stworzeni przez 

system patriarchalny. Gdy zaczynamy 

chcieć się z tego wyrwać, to jeszcze 

ostrzej widzimy, jak on nas trzyma. 

Ale jeśli w ogóle go widzimy, to już 

dużo. 

Co z tego może wyniknąć? Z tego 

wstydu i usilnej potrzeby maskowania 

swoich uczuć? 

Ból. I rozpad naszego świata. Bo wrażliwość 

nie jest szanowana. Nie jest 

wartością. 

Pewnie obie jesteśmy przepełnione 

lękiem przed światem zarządzanym 

przez nieczułych, znieczulonych

wręcz władców czy właścicieli. A to 

droga do zatracenia. 

Rabunkowe eksploatowanie Ziemi 

wymaga dezaktywowania w sobie tej 

części, która jest wrażliwa. Od pozwolenia 

sobie na bycie wrażliwym runie 

stary okrutny świat. 

Teraz jesteśmy już na innym etapie 

rozwoju. Widzimy, że eksploatacja 

Ziemi poszła za daleko i musimy wrócić 

do swej wrażliwej natury, żeby ją 

uratować. 

Absolutnie. To jest nowy mit. 

Twoja ceramika pośredniczy w tworzeniu 

tego nowego mitu. 

Chcialabym. To jest najpiękniejsze, co 

możesz o niej powiedzieć. Ona mogłaby 

być częścią, drobnym znakiem, 

symbolem szukania połączenia. Jestem 

w bardzo głębokiej relacji z materiałem, 

z gliną z ziemi. Ale to nie jest 

tylko materiał, w zachodnim rozumieniu. 

Dla rdzennych ziemia jest żywa. 

Jesteśmy całością. 

Wszystko, co tu jest, jest żywe. Dla 

mnie to, ile czasu z nią spędzam, 

pracując w glinie, i to, co mogę dzięki 

niej tworzyć, to jest…. Codziennie 

dziękuję za to, że mam taki luksus 

i przywilej, że ją transformuję w użytkowe 

przedmioty, które służą ludziom 

do tego, żeby podać obiad, jakiś przysmak, 

żeby celebrować śniadanie, żeby 

stworzony przeze mnie przedmiot dodawał 

coś do tego, czym się karmimy. 

Pomyślałam, że gdy na przykład jakiś 

mężczyzna weźmie w swoje duże 

dłonie Twoją miseczkę, to siłą – tej 

– rzeczy musi wypuścić powietrze, 

uelastycznić się, żeby jakoś się obejść 

z tą delikatną formą. Ona go uczy delikatności. 

A może nawet wyzwala 

z gorsetu stereotypu? (śmiech) 

Widzę i napawa mnie to radością, że pojawiają 

się mężczyźni, którzy nie zadowolą 

się już seryjną produkcją ze sklepu, 

potrzebują bardziej wyrafinowanej ceramiki. 



75

KASIA BIAŁEK 

„Jestem socjologiem, co 

oczywiście nie świadczy 

najlepiej o praktyczności, 

ale wydawało mi się 

to mniej szalone niż ASP”, 

mówi. Gdy mieszkała we 

Wrocławiu, pełnym artystów 

ceramików, w dużej 

mierze absolwentów 

Wydziału Ceramiki ASP, 

poznała osobę, która zaproponowała, 

że będzie 

ją uczyć tego rzemiosła 

w swojej pracowni. 

Foto: Agata Vera Schiller 

Po przeprowadzce do Warszawy 

trafiła do kultowej 

pracowni Keramos na Żoliborzu, 

która działa od ponad 

30 lat, najdłużej w Polsce. 

„Uczyłam się ceramiki 

od artystów-zapaleńców, 

była to nauka nasycona treścią 

i doświadczeniem. Przekazywano 

mi wiedzę, ale też 

swoje nastawienie do gliny, 

etos, pasję”. Uczyła się tam 

z przerwami 5-6 lat. 

Obecnie działa samodzielnie 

w pracowni ceramicznej 

Kasia Białek Ceramika, 

gdzie powstaje głównie 

ceramika użytkowa 

w pojedynczych egzemplarzach 

lub krótkich seriach, 

zawsze z autorskim przekazem 

do świata. Jej podstawowym 

wzorem jest 

odbicie linii papilarnych. 

Bardzo się stara zachować 

autentyczność, cały czas 

pyta siebie, czy to, co powstaje 

w jej pracowni, idzie 

z niej, czy jest w tym wierna 

sobie. Dawniej szukała 

inspiracji w naturze. Teraz 

eksploruje swoje wnętrze, 

niezmiennie w połączeniu 

z Naturą. 


76 



Ciałopozytywny różowy kubek 

Czują różnicę? 

I opowiadają o swoich wrażeniach dotykowych 

czy kolorystycznych. Ja tego 

wcześniej od mężczyzn nie słyszałam. 

To jest nowy język, który pojawił się 

dopiero niedawno. Mówią mi o tym, 

co odczuwają. Wcześniej takie wyznania 

były udziałem przede wszystkim 

kobiet. Myślałam, że tak zostanie. 

A jednak zmienia się. Nasz świat się 

zmienia. 

Widziałam zdjęcie Roberta Lewandowskiego 

z kubkiem wypalonym 

w Twojej pracowni. Nasz superhero 

też uczynił takie wyznanie? 

Nie miałam z nim bezpośredniego 

kontaktu. Wiem, że rodzina państwa 

Lewandowskich używa mojej ceramiki 

na co dzień. Myślę, że sprawia im to 

przyjemność. 

Oni kojarzą się z innym rodzajem luksusu. 

To prawda. 

„Moja praca jest rodzajem medytacji. 

Kiedy tworzę, nie czuję upływu czasu”, 

mówisz. To szczęście, przywilej. 

Tak, czuję się wyróżniona. 

Skądinąd wiadomo, że proces twórczy 

bywa bolesny. Nie doświadczasz 

męki twórczej? (śmiech) 

Medytacja jest faktem, ale nie trwa 

osiem godzin. (śmiech) Wszystko, co 

jest nowe, co jest kreacją, co jest działaniem 

z ciała to jedna część mojej 

pracy. Druga jest ciężka, w kurzu, przy 

gorącym piecu. Więc gdy robię wazony, 

które przypominają macice, to dla 

mnie jest to zabawa. Wtedy nie czuję 

upływu czasu. Ale jak robię dwudziestą 

taką samą miskę, to jest jak w każdej 

pracy, bywam wykończona. 

Ciało – wątek, który powraca. Od 

momentu „przewrotu”, tworzysz 

tak, jakbyś manifestowała swoją cielesność. 

Nagle się okazało, że moje ciało ma 

głos. Poczułam, jakbym odczepiła się 

od jakiegoś systemu. Teraz moje ciało 

jest dla mnie interesujące, bywa 

piękne. Bywa też przestrzenią, której 

nie znam i dopiero poznaję, ale już 

bez ocen i obowiązującego myślenia. 

Ale też bez przekonania czy dążenia, 

że ja je rozpoznam, poznam 

wszystkie jego potrzeby i będę z nim 

w stanie akceptacji czy pogodzenia. 

Tego nie wiem. 

Na pewno nie mogę jeszcze powiedzieć, 

że słucham mojego ciała. 

Często nie słucham. Dalej go 

nadużywam i zagłuszam, ale mam 

świadomość i potrzebę, żeby 

o nie dbać, dostrzegać, jak jest cenne. 

To się przejawia w prostych rzeczach, 

na przykład w takich, żeby kłaść się 

wcześnie spać – wtedy, kiedy poczuję 

się zmęczona. Nie chcę nadużywać 

tego, co mam. Szacunek do niego będzie 

rósł. 

Sztuka pomaga Ci w pilnowaniu się 

w swoim postanowieniu. 

Hmmm, sztuka… jestem skromnym 

rzemieślnikiem. 


77

Fota: Kama Rokicka 

78 


Połączenie 

Ziemi 

(poprzez glinę), 

która rodzi, 

z macicą 

kobiety 

było 

dla mnie 

olśnieniem 

Twoja ceramika mieści w sobie mnóstwo 

treści, komunikatów. 

Na pewno bardziej siebie lubię po 

tych swoich eksperymentach łączących 

życie z pracą. Nie wstydzę się ani 

tego, co robię, ani siebie. To jest zupełnie 

nowe dla mnie. 

Czasem innych zawstydzasz. Gdy 

ostatnio przywiozłaś swoją ceramikę 

do sklepu, do NAP-a, pracujący tam 

młodzi mężczyźni byli tak samo zaintrygowani, 

jak onieśmieleni Twoimi 

wazonami i tym, jak je nazwałaś. 

Wytrącasz ludzi ze schematów myślenia 

o ceramice, o kobietach. 

Ja ich bardzo lubię. Czuję się przez 

nich bardzo zaopiekowana. A czy ich 

onieśmieliłam? To możliwe. Przynoszę 

te swoje wazony – macice, które 

nazywam rozwarciami. (śmiech). Dla 

mężczyzny to faktycznie może być 

kłopot. Dla kobiet takie tytuły – „Rozwarcie 

8”, „Rozwarcie 12”, „Rozwarcie 

15” – to jest konfrontacja z traumą 

porodową. Świadomie to zrobiłam. 

Połączenie Ziemi (poprzez glinę), która 

rodzi, z macicą kobiety było dla 

mnie olśnieniem. 

Przecież wazon to przedmiot, do którego 

wkładamy kwiaty, a więc leczymy 

naszą traumę. Łączymy się z Matką 

Ziemią, myśląc o tym, że wszystkie 

jesteśmy z niej. 

Nie odcięłyśmy się już od niej? 

W procesie odradzania wciąż jesteśmy 

razem. Tę ceramikę akurat zaczęłam 

robić wiosną, kiedy wszystko wokół 

mnie – przyroda –była na tym samym 

etapie cyklu, wszystko coś rodziło. To 

był święty moment. Doświadczenie 

tego połączenia, uświadamia, że nie 

różnimy się aż tak bardzo. My, ludzie 

i wszystkie inne istoty. 

Patrzysz na świat z respektem i troską. 

Człowiek mógłby służyć Ziemi w roli 

opiekuna, bo przecież ma świadomość 

i narzędzia, by dbać o innych, 

nie tylko o swoje dzieci. Jednak nie 

jesteśmy w tej roli, choć moglibyśmy. 

Zabiliśmy w sobie moc. 

Mam dreszcze, jak to mówisz. A nie 

czujesz, że to się teraz zmienia? 

Też mam dreszcze. 

To idzie jak fala. Skądś to do nas przyszło. 

A więc będzie lepiej? 

Tak. Czuję to. Wierzę w to. Idę do 

tego, jak do źródła czystej wody. 

Więc można inaczej niż lękowo myśleć 

o przyszłości, pod warunkiem, że 

damy się unieść tej fali świadomości, 

która wzbiera? 

Wiem już, że można odwrócić się od 

lęku i usłyszeć swój głos. Na skalę globalną 

to mogłoby dużo zmienić. 

Dajemy się zagłuszać z zewnątrz. 

W mediach króluje marketing strachu. 

Tak, informacje, które mają mnie 

przestraszyć, szybciej wypełniają 

moją przestrzeń. Dlatego wolę zamknąć 

się w pracowni, odsunąć od 

szumu, dać sobie szansę. 

I nie dać się pogrążyć byle wpływom? 

Mam momentami życie dla siebie. 

Mam czas, żeby pomyśleć. Teraz mam 

moje życie. Bez nacisków i wpływów. 

To wycofywanie się, bycie w ciszy to 

jest praktyka i bywa trudno. Ale robię 

to i to mnie zmienia. Wcześniej tego 

nie robiłam, bo bałam się, co zobaczę, 

co usłyszę. Musiało mnie wywalić ze 

starego życia i starego myślenia. 

Dociekasz prawdy o sobie, robisz 

zaangażowaną ceramikę, ale też angażujesz 

się w pracę wspólnot lokalnych. 

Skąd taka potrzeba? 

Praca społeczna to był luksus, na 

który teraz nie mogę sobie pozwolić. 

Zrobiłam sobie przerwę. Dużo 

czasu temu poświęciłam, bo wierzę, 

że działanie razem z sąsiadami, chodzenie 

od domu do domu i szukanie 

sojuszników, na przykład w sprawie 

ustawy o ograniczaniu hałasu, ma 

wielki sens. Poza tym przekroczenie 

swojego egoistycznego interesu jest 

wspaniałe, wyzwalające. Na pewno 

do tego wrócę. 

Połączenie, współzależność, współdziałanie. 

Czym to dla Ciebie jest? 

Potrzebowałam nowego mitu i znalazłam 

go. To uznanie połączenia 

i współzależności od innych ludzi, istot, 

od Ziemi. Wspólnotowość, szacunek 

dla innego, akceptacja dla polifonii 

różnic to moja nadzieja, zmiana na lepsze, 

która właśnie się dokonuje. [AM] 

ANNA MARUSZECZKO 

Autorka podcastu 

https://www.youtube.com/@wojowniczkiiwojownicypodca7689 


79

FOTO: PIOTR LECZKOWSKI 

Modelka: Oliwia Rosa 

80 



81

ZAPROŚCIE MNIE DO STOŁU 

rzecz o teatrze 

Bogusławy Schubert 

Skąd pomysł na Teatr Przy Stole? 

ROZMAWIA AGNIESZKA HERMAN 

82 

Voyage, voyage. Cytrynowa podróż Bogusławy 

Schubert – Teatr Przy Stole – to kolejna 

odsłona znanego z przeszłości teatru 

domowego, żeby przypomnieć chociażby 

teatr Mirona Białoszewskiego przy Tarczyńskiej 

czy Teatr Domowy w mieszkaniu 

Ewy Dałkowskiej na warszawskim Ursynowie. 

Od niedawna działa też Teatr Na Dole, 

prowadzony przez Joannę Szczepkowską. 

Bogusława Schubert, dawniej aktorka 

grająca na paryskich i warszawskich scenach 

– m.in. Théâtre National de Chaillot, 

Teatru Polonia – a także w filmach Agnieszki 

Holland (i obecnie Olgi Chajdas) kilkanaście 

lat temu, z dnia na dzień, bezkompromisowo 

zrezygnowała z zawodu. Zrozumiała, 

że już nie może mówić cudzym 

tekstem. Nie miała wtedy planu B. 

I tak oto po kilku ważnych, choć trudnych 

latach, po przygodzie, jaką z pewnością 

było stworzenie Cytrynowego Królestwa, 

w którym dwie siostry-królowe robiły 

niezwykłe konfitury (popisując się bujną 

wyobraźnią i rozmaitością ich smaków!), 

aktorka zdecydowała się przemówić własnym 

głosem. Brawurowy w formie i treści 

spektakl Voyage, voyage. Cytrynowa 

Podróż to opowieść o odwadze – przeciwstawianiu 

się innym, nawet wielkim, 

wypowiadaniu czy wykrzykiwaniu własnych 

racji, ujmowaniu się za samą sobą. 

Z matrioszki wychodzą kolejne kobiety, 

które dotykają czułych punktów ich kreatorki 

– Bogusławy Schubert. Widzowie, 

a jest ich na spektaklu nie więcej niż 10 

osób, spotykają się z artystką przy stole 

i w tak kameralnym gronie słuchają osobistej, 

miejscami niezwykle trudnej emocjonalnie 

opowieści. 


Po 12 latach od porzucenia desek teatru i zawodu aktorskiego 

napisałam monodram. On mnie w jakiś sposób 

skłonił, żebym powróciła do zawodu, ale już inaczej. Na 

swoich warunkach. Siedząc przy stole z widzkami i widzami, 

jestem opowiadaczką. Możemy oczywiście powiedzieć, 

że jestem aktorką, ale ja bym się trzymała tej 

opowiadaczki. Dotarło wtedy do mnie, że zostawiłam za 

sobą, tę, powiedzmy, „normalną” formułę teatru, czyli: 

aktor wychodzi sam lub w towarzystwie innych aktorów 

na scenę (małą, średnią, dużą lub olbrzymią) i gra w świetle 

reflektorów, w przygotowanej scenografii, i jest tam 

jakaś muzyka czy inne atrakcje. I to jest wielkie przedstawienie, 

widowisko. Chociaż sama bardzo lubię wielkie widowiska, 

czyli teatr, nie chcę już więcej w takim przedsięwzięciu 

brać udziału. Nagle się okazało, że zupełnie mi nie 

po drodze z całym tym zamieszaniem – teatr to instytucja, 

miejsce pracy, czyli również wszystkie zależności, układy, 

przymusy, musy i naciski. 

Dlaczego? Co jest złego w tradycyjnej formule teatru? 

Pracowałam ze wspaniałymi reżyserami w świetnych teatrach, 

grałam wyjątkowe przedstawienia, ale narastało 

we mnie przekonanie (choć początkowo nie umiałam go 

nazwać do końca), że chciałabym powiedzieć ludziom coś 

ważnego – od siebie. I taki teatr, teatr przy stole, wydał mi 

się miejscem idealnym. Innego nie widziałam. Bo jeśli mogłabym 

to opisać dobitniej – w pewnym momencie dotarło 

do mnie, że nie chcę malować ikon, ale je pisać. Chciałam, 

żeby to, co robię, miało coś z misji, a nie żeby było to 

wykonywanie zawodu pod tytułem „bycie aktorką”. 

Ludzie przychodzą do Twojego teatru, siadają wokół 

stołu, patrzysz im w oczy. Jak widzowie wytrzymują taki 

kontakt, to napięcie wynikające z bliskości twojego spojrzenia? 

Tak, to jest wyzwanie! Dla nas wszystkich. Gdybym siadła 

wcześniej i pomyślała, jak to może być, pewnie bym 

tego nie zrobiła, tylko uciekła z krzykiem, przerażona. Powiedziałabym, 

że znowu wzięłam się za jakąś cytrynową 

konfiturę, czyli za produkt nieznany, który nie jest łatwy, 

a raczej bardzo wymagający zarówno dla mnie, jak i dla widza. 

Niby to przeczuwałam, ale wolałam się trzymać myśli, 

że to, co wymyśliłam, jest proste i genialne. Prosty teatr, 

można powiedzieć, że jakoś tam pierwotny – tylko aktor

i słowo, które ich łączy. A my wszyscy 

przy stole jesteśmy na wyciągnięcie 

ręki, na oddech, oczy w oczy, tak blisko, 

że prawie słyszymy bicie swojego 

serca… to mi się wydawało absolutnie 

„naj, naj”. Zupełnie nie przewidziałam, 

że to bardzo trudne. 

Studia w paryskiej szkole teatralnej 

w czasach podzielonej Europy, niechęć 

Francuzów do wpuszczania na 

tę uczelnię obcokrajowców, szczególnie 

takich, co nie znają francuskiego, 

odważne role na tamtejszych 

scenach, podróże po całym świecie, 

granie u Warlikowskiego, cytrynowa 

przygoda, czyli robienie konfitur 

o smakach w Polsce nieznanych… 

Nie możesz chyba powiedzieć, że robisz 

w życiu rzeczy łatwe. 

Nie mogę. 

Skąd się wzięła w tytule cytrynowa 

podróż? 

To wielki kawałek mojego życia! Doliczyłam 

się ośmiu lat robienia cytrynowych 

konfitur w każdej formule (czyli 

z drugą królową), co oznaczało stanie 

każdego dnia przy garnkach, krojenie, 

mieszanie, nalewanie i tak dalej, i tak 

dalej. Potem było jeżdżenie po całej 

Polsce i wystawianie tych konfitur, 

zachęcania ludzi do próbowania tego 

nieznanego smaku, sprzedawanie, 

albowiem była to podstawa naszego 

bytu. Zarabiałyśmy na tym, co wymyśliłyśmy 

od podstaw, na kanwie pewnego 

rodzaju zabawy, w porywie fantazji, 

ale za tym wszystkim kryła się 

ciężka, codzienna praca. 

Jednak cytrynowe konfitury to nie 

tylko doskonałej jakości produkt premium, 

ale coś więcej. Stworzyłyście 

Cytrynowe Królestwo, cytrynowy 

język, cytrynową wyobraźnię. Niektórzy 

ludzie, jak wiesz, posługują 

się tym w dalszym ciągu. To nie tylko 

tworzenie nowych smaków, ale 

tworzenie jakości życia. Cytrynowe 

oznacza energetyczne, pełne radości 

zachłyśnięcie się cudem, jakim jest 

życie: śpiewanie, tańczenie, przyjaźń. 

Dokładnie tak! I potem przyszła pandemia, 

która nie dla wszystkich była 

nieprzyjazna. Jako że nie mogłyśmy 

jeździć po Polsce, spotykać się z ludźmi, 

zakładać swoich koron, sprzedawać 

konfitur, opowiadać o nich, 

jak to w ostatnich latach miałyśmy 

w zwyczaju, powstał nowy projekt. 

Razem z wybitnym szefem kuchni 

i z właścicielem Pałacu Ojrzanów 

postanowiliśmy, że zrobimy wielką 

kolację. Wszystko było zamknięte, 

ale można było się spotykać bardziej 

Siadam z ludźmi przy stole. I do nich mówię 

Foto: Agnieszka Herman 


83

Foto: Wojciech Dańko 


Nie boję 

się mówić 

o bardzo 

intymnych 

sprawach 

prywatnie. Pomysł powstał dość 

spontanicznie, ale nauczyłam się słuchać 

tego, co mi przychodzi do głowy, 

ufać sobie. 

To właśnie są te wydarzenia, których 

nigdy nie przewidzisz. Magia życia. 

Jednego dnia wymyślasz, że dzisiaj 

piszesz powieść o krasnoludkach, 

a dalej, pisząc, nie masz zielonego pojęcia, 

gdzie z tymi krasnoludkami wylądujesz. 

Bo w jakiś sposób prowadzi 

cię życie, kosmos, Bóg albo gwiazdy, 

anioły i krasnoludki. Bo w końcu dlaczego 

cytrynowe konfitury, a nie z buraczków? 

To byłoby prostsze, chciałyśmy 

zarobić pieniądze, no to trzeba 

było robić buraczki albo powidła, 

takie, które każdy Polak chętnie zje, 

jak są dobrze zrobione. W ten sposób 

masz zapewniony byt i nie musisz 

przecierać szlaków. A my wystartowałyśmy 

z konfiturami, które rzadko 

kto jada, bo nawet od tych włoskich 

i francuskich znacznie się różnią, więc 

w ogóle o czym tu gadać? Któregoś 

dnia nazwałyśmy siebie cytrynowe 

królowe i zaraz potem włożyłyśmy 

korony na głowy. Bo jak może być 

królowa bez korony? Najpierw były 

papierowe, z kamyczkami naklejonymi 

jak dla dziewczynek. I kiedy stanęłyśmy 

tak po raz pierwszy z naszymi 

słoiczkami na mokotowskim bazarku, 

dotarło do mnie, że oto dzieje się 

właśnie coś fantastycznego i magicznego. 

Normalni ludzie na nasz widok 

powinni byli pukać się w głowę albo 

rechotać: panie koło sześćdziesiątki, 

zakutane, w rękawiczkach (bo to była 

zima i było tak zimno, że można było 

umrzeć) i w chustach na głowie, a na 

84 


tych chustach nasadzone papierowe 

złote korony – a oni kłaniali się nam 

jak królowym. Niezwykły teatr. Mijali 

nas, patrzyli z uśmiechem i dość nisko 

się kłaniali, a czasem dorzucali „witamy 

królowe”. I to było niezwykle! To 

samo w sobie warte jest monodramu. 

Wystarczyło założyć koronę! 

I w monodramie tak zaczynasz swoją 

opowieść – zakładasz koronę. 

Tak, robię to znienacka. Najpierw trochę 

się krzątam, coś tam mówię, żeby 

usiedli, donoszę wodę, dostawiam 

szklankę. Czasami jeszcze czekamy na 

kogoś, kogo jeszcze brak, czasami ktoś 

idzie do toalety. Czasami zadaję pytanie 

statystyczne, czyli skąd się dowiedzieli 

o przedstawieniu. I jest taki moment, 

że sięgam po koronę, która leży 

przede mną i zakładam ją na głowę, 

wkładam cytrynowe mitenki i coś tam 

jeszcze opowiadam, a potem niemal 

na jednym oddechu przechodzę do 

zdania rozpoczynającego moją opowieść. 

Jak ludzie reagują na taką bliskość? 

Generalnie na co dzień ludzie nie patrzą 

sobie w oczy. Pukamy w komórki, 

czegoś tam żądamy, wydajemy jakieś 

komunikaty. Więc to patrzenie na 

siebie przy stole (a z reguły jesteśmy 

sobie nieznani) urasta do wyzwania 

gigantycznych rozmiarów. I to spojrzenie 

też jest innego rodzaju. Różni 

się od tego, którym patrzymy, gdy zrelaksowani 

siedzimy przy stole i popijamy 

kawkę. 

I ludzie różnie sobie z tym radzą. Są 

tacy, którzy po prostu nie mogą tego 

znieść. Spuszczają albo odwracają 

głowę, albo zamykają oczy. Niektórzy 

zasłaniają ręką twarz. Kiedy widzę 

takie osoby, to ich nie dociskam. Nie 

rzucam się im do gardła, jedynie delikatnie 

muskam, opuszczam, i mówię 

obok nich. 

Jest nas tak mało i jesteśmy tak blisko, 

że każdy ruch, każdy mrugnięcie 

okiem jest widoczne. Czasami ludzie 

nie mają nawet odwagi poprawić się 

na krześle, a to znaczy, że jest strasznie 

dużo rzeczy, które w normalnej 

sytuacji robisz, a tu nie. W teatrze 

siedzisz w ciemności na widowni, 

możesz założyć nogę na nogę, zmienić 

pozycję, dyskretnie za plecami sąsiada 

włączyć komórkę i zobaczyć, co 

tam ciekawego się dzieje na świecie. 

Tu nie. Jedna opowieść to mój monodram, 

druga opowieść jest o nas 

samych, o naszych relacjach z innymi, 

poczuciu własnej wartości, umiejętności 

znalezienie się w nowej sytuacji. 

Kiedy kończę, za każdym razem jest 

inaczej. To przedstawienie żyje swoim 

życiem – słowa niby takie same, ale 

nic nie jest tak samo. Mam poczucie, 

że z każdym przedstawieniem nabieram 

mocy. 

Można powiedzieć, że Voyage, 

voyage to rzecz o odwadze. O odwadze 

kobiet, kolejnych bohaterek, ale 

również Twojej i przybyłych. 

W taki sposób o tym przedstawieniu 

mówią z reguły aktorzy.

Voyage, 

voyage. 

Cytrynowa 

Podróż 

B O G U S Ł A W A S Z U B E R T 


Bo też przychodzą do Ciebie reżyserzy, 

z którymi pracowałaś, m.in. 

Agnieszka Holland czy Magdalena 

Łazarkiewicz, przychodzą ludzie 

kultury oraz sztuki, i po ich relacjach 

z przedstawienia widać, że są 

ogromnie poruszeni. 

Rzeczywiście, kiedy przychodzi człowiek 

spoza branży, to jego zaskoczenie, 

zadziwienie nie jest czymś niezwykłym. 

Natomiast jeśli podobnie 

zaskoczeni są ludzie, którzy widzieli 

niejedno przedstawienie, (niektórzy 

sami je robią) tak zwani starzy wyjadacze, 

to dopiero jest dla mnie odkrycie. 

A to wszystko jest bardzo proste. 

Siadam z ludźmi przy stole. I do 

nich mówię. Mówię o rzeczach bardzo 

osobistych, intymnych, mówię 

o uczuciach, które oni znają. Każdy 

z nas przerobił lęk, bunt, odwagę, 

wolność, miłość – każdy inaczej, ale 

jednocześnie spotykamy się w tym 

samym odczuwaniu. Łzy, śmiech, 

radość – to są nasze najbogatsze, 

najprostsze, najpiękniejsze uczucia 

i jednocześnie nasz motor. 

Zaprosiłaś m.in. Mariusza Szczygła, 

który napisał potem: „Do stołu zaprasza 

10 osób, kładzie sery, winogrona, 

zachęca do jedzenia. Zakłada 

koronę na głowę i staje się cytrynową 

królową. [...] Opowiada… jak gra 

nago we francuskim teatrze narodowym, 

ludzie krzyczą: „skandal!”, 

a ona nie schodzi ze sceny; … jak gra 

w Lamencie na Placu Konstytucji 

w reżyserii Jandy, stoi na niewielkim 

podium za przystankiem, dzwonią 

tramwaje, przechodnie gonią, 

a ona ma ich zatrzymać słowami: „Na 

imię mam Zofia, jestem mamą Justyny 

i babcią Ani…”; …jak wczuwa się 

w kobietę na dachu, która z rozpaczy 

wyciągnęła w banku nóż… Opowiada 

o tym, jak aktorka się wstydzi i boi. 

[...] Wyczarowała teatr w pokoju stołowym, 

trzy kroki od kuchni". 

Tak, jego wpis zapełnił miejsca przy 

stole na cały miesiąc. Pobił wszystkie 

rekordy. Król po prostu. Tak wielkim 

zaufaniem ludzie darzą jego zdanie 

i uznają go za autorytet. I to są ludzie, 

którzy przyjeżdżają nie tylko z Warszawy, 

ale z całej Polski. 

Od kilkunastu lat obserwuję Twój rozwój 

i Twoje kolejne kroki. Z niecierpliwością 

czekam na to, co będziesz 

robiła dalej. Mam poczucie, że jesteś 

prowadzona, ale to jest tylko efekt 

owej wielkiej odwagi, o której rozmawiamy, 

zachłyśnięcia życiem, ogromnej 

otwartości na to, co niesie życie. 

Ku swojemu zdumieniu zobaczyłam, 

że największe wrażenie na ludziach 

wywiera to, że ja się tak obnażam, że 

nie boję się mówić o bardzo intymnych 

sprawach. Ja o tym wcześniej 

w ogóle nie pomyślałam. Mówię 

o tym, co dla mnie ważne. 

Sztuka nie lubi asekuracji. 

Mam takie poczucie, że wyruszyłam 

w drogę, która jest dopiero początkiem 

jakiejś wędrówki. Nie wiem jesz- 

cze, czy to jakaś cudowna siła mnie 

prowadzi, czy moja dusza, czy Bóg, 

czy kosmos, czy po prostu ta Bogusia 

Schubert tak się sama prowadzi 

za rękę. Mam rozmaite plany, ale 

na razie chciałabym przetłumaczyć 

mój monodram na francuski i zagrać 

go przed koleżeństwem z mojej paryskiej 

szkoły teatralnej – w końcu 

oni są częścią tej opowieści. Poza 

tym postanowiłam swoim zwyczajem 

podjąć kolejne wyzwanie – do 

tej pory to ja zapraszałam do stołu, 

a teraz rzucam hasło – ZAPRO- 

ŚCIE MNIE DO STOŁU! Przyjadę. 

Mam już sporo takich podróży na 

koncie – to zarówno festiwale monodramu 

(m.in. w Kiloni i w Rzeszowie) 

czy domy kultury, jak i mieszkania 

prywatne – ostatnio miałam wspaniałą 

przygodę z widzami w Poznaniu. 

Po Poznaniu był stół na Podlasiu: 

pod namiotem, wśród drzew, 

latały gzy, upał nieziemski, piał kogut, 

szczekał pies, my w środku dnia 

w pełnym słońcu, odlot, ludzie płakali. 

Był stół na Mazowszu i była po 

monodramie uczta paryska – niezwykły, 

zapierający dech wieczór, 

wspólny projekt mój i Magdy ze 

Śródborskiej Manufaktury Serów. No 

i swoją podróż zaczęła Frytka, którą 

gram w filmie Olgi Chajdas – Imago – 

i bardzo jestem ciekawa, dokąd ona 

zawędruje. Niech trwa kolejna cytrynowa 

podróż, niech żyje voyage, 

voyage! [AH] 

AGNIESZKA HERMAN 


85

86 

OBRAZ: GERARDO APUD 


BYNAJMNIEJ TO (NIE)LAMENT 

Liczyłem na cud 

tamtej ostatniej nocy 

monumentalnie zaklęty w jej intymnej strefie 

Arkadiusz Aulich 

No wiesz 

kobiety lubią wzdychać 

tak dla męskiej przyjemności 

KONKWISTADOR 

WIDMO 

W szczerym polu strach na wróble 

dygotał do utraty ostatniej słomy 

Ostatecznie legł w kartofliskach 

do kolejnych zbiorów 

Jedynie pożółkły szal 

przybierał postać żurawia 

Jakaś wrona wpatrzona 

z niedowierzaniem kręciła ptasim móżdżkiem 

uskakując z jednej hałdy na drugą hałdę 

czarnoziemu 

Spojrzenie pragnienie mgnienie 

twoje udo 

krocze Kolumba wytycza nowe lądy 

ta noc będzie dla nas odkryciem Ameryki 

krzycz 

że jestem władcą tej ziemi 

Oto stoję nagi i następny 

niech nasz wszechświat się rozpadnie 

będziemy wylegiwać się w łóżku 

wymyślać nowe królestwa 

dla nowych kobiet i mężczyzn 


87

ODLOT 

odleciały ptaki z mojego ogrodu. stoję pod drzewem 

i kreślę orbity ich powrotu. próbuję 

naszkicować zarysy skrzydeł. ręka 

jednak coraz bardziej chwiejna i kształty niepewne. 

lotki nie wytrzymują naporu powietrza i gną się ku ziemi. 

śpiew niczym echo odbija się od drzewa które jeszcze 

daje schronienie. stoję pod nim i patrzę w niebo. 

powoli rozprostowując 

skrzydła. 

PRZYGOTOWANIE DO WYJŚCIA 

czuję że nadchodzi czas 

by wyjść. rzucić ostatnie spojrzenie 

na książki które cicho leżą na regałach 

jakby wciąż miały nadzieję że do nich powrócę 

że nie pozwolę im okryć się patyną kurzu. 

jakby wierzyły że wystarczy zamknąć 

oczy by to co nieodwracalne stało się 

nieoczywiste. powoli zakładam buty 

próbując przeciągnąć tę chwilę 

w nieskończoność. ale drzwi ciągle kuszą 

klamką. wystarczy nacisnąć. 

MIASTO 

to był zwyczajny dzień. miasto jak zwykle parowało 

tłumem spieszących do pracy i zapachem spalin 

snujących się wzdłuż ulic. szukałem 

pośród nich swojego miejsca ale moje kroki 

odeszły gdzieś daleko. tam gdzie miasto 

kończy swe panowanie a linia morza łączy się 

z horyzontem. siedziałem na opuszczonej łajbie 

i liczyłem przybijające do brzegu fale. miasto odpływało 

ode mnie a jego gwar zakrzykiwały zgłodniałe 

Tadeusz Zawadowski 

mewy. 

88 



89 



90 


Beata Kołodziejczyk 

W PISANIU WAŻNE JEST CZEKANIE 

trzecia godzina na sorze. to będzie długi wiersz. 

boli jak cholera, ale trzymam się, bo kto potem 

przepisze na czysto. hemoroidy żądają przyjęcia na cito 

i zupełnie nie idzie zgubić weny. Wiolka śle zielone serduszka, 

a ja do niej, żeby spadała, tutaj zielony znaczy śmierć 

z wygłodzenia. przemalowuje na czerwono i od razu biorą 

pod nóż. przy stanie zapalnym obejmującym całą prawicę 

nawet igła wymięka. mrożą tylko, jakbyśmy mało mieli 

efektu mrożącego, wdzięczni za ciche cierpienie. 

skąd mogą wiedzieć, że właśnie ono przyczyną. 

obok złamana żona i mąż w kawałkach na wieść o świętach 

bez pierogów. pójdę już, tam czeka dom bez żadnego lepienia, 

męża w kawałkach z byle powodu. po siedmiu godzinach na sorze 

nawet cieknące kolanko pod zlewem i muszka owocówka 

płynąca żabką w porannej kawie 

stają się miłością. 


91

gruppa siedem 

W 

pewne czerwcowe południe, gdy wilgoć zawisła 

w powietrzu, udało mi się dotrzeć do Ustronia 

jeszcze przed deszczem. Gdy w Galerii Na Gojach 

spotkałam się z Robertem, za oknem rozległo się 

mocne uderzenie pioruna, które na moment przerwało 

dopływ prądu. Burze w górach mają dużą siłę wyrazu. 

Przy dźwiękach deszczu grającego na szybie zapytałam, 

co skłoniło mojego rozmówcę do uczestnictwa w Gruppie 

Siedem. Odpowiedź była wymijająca – bo pytanie może 

dość niefortunne – trochę też żartobliwa, gdyż w sposobie 

bycia Robert Heczko nie jest „na poważnie”. Emanuje 

wrażliwością i skromnością, o sobie mówi niewiele. Niewiele 

mówi też o swej malarskiej edukacji, podkreślając, 

że „malować musisz nauczyć się sam” – zarówno praktycznie, 

jak i od strony teorii. To dzięki Dziennikom Delacroix 

Robert wie na przykład, jak skutecznie rozbijać czerń, 

co wypraktykował już w swoich obrazach. Moje pierwsze 

pytanie przeszło więc w żart, w anegdotę, bo oto jeden 

z pogruppowanej ósemki dokładnie nie wie, o co w malarstwie 

Gruppy chodzi i dlaczego do Gruppy tej dołączył. 

Łatwo się domyśleć, że Robert Heczko (rocznik 1973), 

podobnie jak pozostali Gruppowicze, ceni w malarstwie 

przede wszystkim warsztatową rzetelność. Wszystkiego 

nie da się nazwać – malarski język jest nie dla każdego zrozumiały 

– i twórca ma tego świadomość. „Nie można dać 

widzowi instrukcji obsługi obrazu” – powiedział mi ktoś 

z Gruppy; nie powinno się tłumaczyć, o co w obrazie cho- 

92 


dzi, bo to odbierze wielowątkowość jego interpretacji. 

Jednak odbioru sztuki trzeba uczyć i najlepiej na dobrych, 

współczesnych przykładach. 

W sztuce i w życiu nie ma przypadków. Na ścianach dostrzegam 

obrazy Janusza Szpyta i Leszka Żegalskiego 

z Gruppy Siedem. Chwilowo przerwany przez piorun dopływ 

prądu pokazał tę szczególną wartość malarskiej materii, 

która żyje nawet w półmroku. Właściwa odpowiedź 

na pytanie o sens Gruppy padła, gdy Robert wskazał mi 

tę najważniejszą cechę malarskich płócien, którą dostrzec 

można nawet przy braku światła, bo ta malarska materia 

na obrazach po prostu świeci, nawet jeśli to świecenie 

może wydawać się metaforą. 

Oprócz obrazów Leszka, Janusza i Roberta, który, jak 

mówi, „lubi pokazywać się w dobrym towarzystwie”, 

widzę też Monikę Ślósarczyk; artyści z Gruppy są widoczni 

i rozpoznawalni nie tylko dzięki malarskiej strukturze 

obrazu, lecz także dzięki metodzie obserwacji otaczającego 

świata, przepełnionego różnorodnością problemów. 

Obrazy „działają” zarówno formą, jak i często treścią. To 

prawdziwa sztuka, która potrafi przeniknąć do środka, 

kształtować wrażliwość, tylko problem w tym, żeby wszystko 

umieć dostrzec – zauważyć, zrozumieć, a może nawet 

wyciągnąć wnioski. Ten problem w dostrzeganiu wydaje 

się priorytetem Gruppy Siedem, także i Roberta – jednego 

z ósemki zgruppowanej po to, aby zawalczyć o odbiorcę 

i sens dzisiejszej sztuki.

obert heczko 


93

Otoczenie Galerii, w której spotkałam się 

z artystą – z widokiem na Równicę – uświadamia 

mi, że w malarstwie Roberta trudno 

odnaleźć pejzaż. Skoro otacza go na co 

dzień (artysta ma w pracowni widok na 

Czantorię), może nie jest już dobrym tematem 

sztuki, choć przecież od wieków był 

to pretekst do malarskich formalnych rozważań. 

Mam wrażenie, że jedynie żywioły 

w naturze mogą być dla artysty tematem 

godnym jego malarskiej uwagi pod warunkiem, 

że będą też pretekstem (może metaforą) 

do pokazania głębszych, społecznych czy 

egzystencjalnych problemów współczesnego 

człowieka. W doborze gatunków, także 

w szukaniu inspiracji, Robert sięga więc 

daleko, ceniąc tych klasyków sztuki, którzy 

odważnie malują prawdę o sobie. Jest tak 

pewnie dlatego, że tej prawdy o samym 

sobie Robert także nie ukrywa. I dlatego 

też jego wygląd na wernisażu Gruppy 

w bielsko-bialskiej hali pofabrycznej był dla 

wielu zaskoczeniem wywołującym konsternację. 

Reakcja na inność jest dziś naszym 

poważnym społecznym problemem, tak jak 

problematyczne jest nierozumienie malarstwa 

– niewłaściwy jego odbiór. Ludzie nie 

widzą sztuki – mówi Robert – bo są nieświadomi 

swoich emocji i tę świadomość trzeba 

wypracować, ale – dodaje – ludzie muszą 

najpierw opanować własne lęki (wiedzieć 

przede wszystkim, czego się boją), 

w tym ten najważniejszy, lęk odrzucenia 

przez ogół. Wtedy pomiędzy odbiorcą 

a obrazem naprawdę coś się wydarzy, tak 

jak zawsze coś ważnego dzieje się między twórcą a obrazem. 

W przeciwnym razie trudno mówić o sensie sztuki. 

W swojej sztuce Robert odnosi się do skutków społecznych 

działań, umieszczając w centrum zainteresowania człowieka 

i jego emocje, czyli – jak twierdzi – to, czego nie da się zmierzyć 

ani zważyć. Robert wie, co chce mieć na obrazie, bo jest to 

efekt informacji, którą odbiera z zewnątrz – z otaczającej 

niełatwej rzeczywistości dnia codziennego. Nie maluje tłumu. 

Wizerunek współczesnej femme fatale, który nie jest 

portretem i w którym liryzm splata się z ekspresją, wydaje 

się tematem wiodącym. Czasem właściwy odbiór sugeruje 

tytuł, może atrybut, detal, symbol ważny także w obrazach 

o innej tematyce. Kobiece rysy mogą posłużyć do zobrazowania 

– malarskiego uzupełnienia – poetyckich słów, wierszy, 

które artysta właśnie ilustruje. Dla Roberta ważna jest 

nie tylko plama, ale też linia, bo oprócz malarstwa zajmuje 

się także grafiką – jest twórcą cyfrowym, autorem graficznego 

logo Gruppy Siedem. 

Wszystkie działania artysty, oprócz dużej dawki emocji, zawierają 

ważny przekaz. Robert uważa, że nie musi mówić 

głośno o tym, co namalował, choć często w jego obrazy 

trzeba się mocno wczytać. Maluje szybko, to znaczy, że szybko 

też wyczerpuje malarski temat, a z powstałym dziełem 

nie czuje emocjonalnego związku. Może to dobry sposób 

na wyrzucenie z własnego wnętrza egzystencjalnego bólu 

i niezgody na rzeczywistość? Moje odwiedziny w Galerii 

Na Gojach zbiegły się z zakończonym niedawno projektem 

Gołe Ściany, którego pomysłodawcą i realizatorem 

był Robert. Zapytany o swoją rolę w ustrońskiej Galerii, 

której właściciel ma takie samo nazwisko, powiedział 

z właściwym sobie spokojem, że jest tu „stróżem” – można 

powiedzieć, że stróżem sztuki, bo ma tu „w opiece” 

jedną salę, gdzie organizuje wystawy. Trwająca tu prawie 

miesiąc akcja Gołe Ściany miała promować dobrą 

sztukę. Różne gatunki i działania z uczestnictwem tych, 

którzy mogli odważnie pokazać prawdę o człowieku, stały 

się kampanią promującą sztukę. „Pokazując prawdę 

o sobie, pokazali też prawdę o mnie” – opowiada Robert. 

Odwaga w pokazywaniu samego siebie, odwaga 

bycia sobą, to w dzisiejszym świecie niemałe wyzwanie. 

Trzeba mieć odwagę też i w sztuce, bo inaczej nie będzie 

miała ona większego sensu i upodobni się do prostego 

przekazu w stylu disco polo. Ekspresjonistka Marianne 

von Werefkin miała rację mówiąc, że ci, którzy 

w sztuce nie mają nic osobistego do powiedzenia, powinni 

milczeć – powinni milczeć ci, którzy w ogóle nie potrafią 

wiele powiedzieć, powielają cudze wzorce, dążą nieświadomie 

do zatarcia granic między sztuką a tandetą. Robert 

pokazuje, że nie potrafi milczeć. Mówi (krzyczy) nie tylko 

linią i plamą – mówi całym sobą. [IWC] 

94 


IZABELA WINIEWICZ-CYBULSKA

ROBERT HECZKO 


95

96 


FOTO: PIOTR LECZKOWSKI 

Modelka: Oliwia Rosa 


97

ozmawia Agnieszka Kuchnia-Wołosiewicz 

Poeta prawdziwy, natchniony, wielowymiarowy. 

Jego dzieła nie tylko oddają głębię własnych 

przeżyć, ale także wprowadzają czytelnika 

w świat metafizycznych refleksji. Podmiot liryczny, czyli 

głos rozbrzmiewający w wierszach Dariusza Adama 

Zellera, to istota bogata w pragnienia, przekraczająca 

granice codzienności. Twórca posługuje się wyszukanymi 

epitetami działającymi jak soczewki, które skupiając 

intensywność przeżyć, czynią je jeszcze bardziej 

wyrazistymi, przez co przenikają do najdalszych zakamarków 

człowieczej duszy, jak również są inspiracją 

do odkrywania światów równoległych. Poezja tych hiperbolizowanych 

tęsknot jest jak pryzmat, który rozbija 

światło emocji na tęczę barw, odsłaniając niezwykłe 

piękno i głębię ludzkiego doświadczania na pograniczu 

jawy i snu, normalności i szaleństwa. 

A 

Dariusz 

Zeller 

„Literackie szaleństwa” 

Dariusza Adama Zellera 

(poety, pisarza, dziennikarza) 

DARIUSZ A. ZELLER – urodzony w 1972 r. poeta, 

prozaik, dziennikarz, działacz społeczny. Autor wielu 

publikacji i opracowań literackich. Debiutował 

w 1999 r. tomikiem Spojrzenia. Jego najnowsze 

publikacje książkowe to Pocztówka z Père Lachaise 

(2020), Nauka czytania z pamięci (2022) oraz 

wiersze w antologii polskiej Trzynaście pokoi (2022), 

a także polsko-niemieckiej Ulotność chwili — Die 

Flüchtigkeit des Augenblicks (2023). 

Jego prace ukazały się na łamach magazynów literackich, 

w antologiach poezji, almanachach, na 

internetowych stronach literackich oraz w wydawnictwach 

autorskich. Wraz z Remim Juśkiewiczem 

organizuje Londyńskie Spotkania Autorskie. Współtworzy 

grupę literacką PoEzja Londyn. Członek Stowarzyszenia 

Pisarzy Polskich. 

98 


Jest laureatem prestiżowych dla Polonii odznaczeń, 

m.in. nagrody Złota Sowa Polonii (tzw. polonijnego 

Oscara), przyznawanej corocznie w Wiedniu przedstawicielom 

światowej Polonii za ich wkład w życie 

Polaków poza granicami kraju. Wyróżniony został 

nagrodą w plebiscycie Osobowość Polonijna Roku 

im. Edyty Felsztyńskiej, którą w ubiegłym roku przyznano 

mu w Rzymie, a w grudniu 2022 r. otrzymał 

Złote Pióro przyznawane przez belgijskie Międzynarodowe 

Stowarzyszenie Artystów Autorów Dziennikarzy 

i Prawników Virtualia ART za pracę na rzecz 

promocji Polski poza jej granicami. 

Współpracuje z wydawnictwami w Polsce oraz środowiskami 

polonijnymi na całym świecie.

Jakie jest lato w Londynie? 

Ekscytujące, emocjonujące i zmuszające 

do twórczego działania. Będzie 

gorąco! I nie chodzi mi tylko o pogodę. 

Mówiąc metaforycznie – nie tylko 

świat nam rozkwita w Twoich dłoniach. 

W ostatnim czasie kwitnie 

również polska kultura w POSK-u 

w Londynie – mam oczywiście na 

myśli Londyńskie Spotkania Autorskie 

Zeller & Juśkiewicz. 

Tak, wspólnie z Remim Juśkiewiczem 

zapoczątkowaliśmy pół roku 

temu cykl spotkań z ludźmi kultury, 

a konkretnie Polakami żyjącymi 

poza granicami kraju, którzy działają 

w przestrzeni artystycznej. Dzieje 

się to dzięki przychylności zarządu 

z naszych spotkań coś dobrego, będzie 

to znaczyło, że ta inicjatywa miała 

sens. Wierzę głęboko, że tak będzie, 

a patrząc na reakcje osób, które 

śledzą nasze działania, jestem wręcz 

o tym przekonany. Pomimo i na przekór. 

(śmiech) 

Czyli kondycja twórcza Polaków 

w Anglii jest znakomita, a jedynie 

napotykają oni na liczne bariery 

uniemożliwiające im przedstawienie 

swojej aktywności szerszej, złaknionej 

publiczności? 

Owa kondycja opiera się w dużej 

mierze na indywidualnych działaniach 

poszczególnych osób. Wiem, 

ponieważ jestem, jak wiesz, dziennikarzem, 

który filtruje ten rynek od 

Tak więc zapotrzebowanie jest i można 

tylko się z tego cieszyć. 

Pytasz, czy jest wystarczające wsparcie 

instytucjonalne. Polityka obecnego 

zarządu POSK-u jest tu pozytywnym 

wyjątkiem, ponieważ najczęściej 

brak takiego wsparcia. Ale nie winię 

za to tylko tychże instytucji, ale całe 

rozpierzchłe, tutejsze środowisko 

artystyczne, które jak dotychczas 

niewiele robi, aby zmienić ten stan 

rzeczy. Jak widzisz, jestem w tym 

aspekcie dość surowy, ale skoro wymagam 

dużo od siebie, to podobnie 

podchodzę do innych. Sztuka nie zna 

kompromisów. 

W ostatnim czasie na Facebooku 

pojawiła się Twoja strona autorska. 

Podziwiam osoby 

potrafiące 

pisać 

o leżącym na stole 

widelcu 

Dariusz A. Zeller i Agnieszka Kuchnia-Wołosiewicz 

POSK-u z prezesem Markiem Laskiewiczem 

na czele. Zapraszamy na te 

spotkania osoby już uznane, a także 

twórców będących u progu ewentualnej 

kariery artystycznej. Remi zapewnia 

oprawę muzyczną, ja natomiast 

rozmawiam z zaproszonymi gośćmi. 

Cieszę się, że udaje nam się skutecznie 

funkcjonować na płaszczyźnie 

twórczej. Pokazuje to, że jest zapotrzebowanie 

na tego typu wydarzenia. 

A z przykrością muszę stwierdzić, 

że „polski Londyn” był w tym zakresie, 

delikatnie rzecz ujmując, pustynią 

organizacyjną. Niektórzy mogą 

z tym polemizować, ale taka jest moja 

opinia na podstawie ponad 18-letniego 

spostrzeżenia. A jeśli wykiełkuje 

wielu lat. Odnajduję osoby, których 

twórczość warta jest ukazania szerszej 

publiczności, a najczęściej są to 

autorzy niewychodzący przed szereg, 

nieszukający błysku fleszy – jednocześnie 

tworzący rzeczy piękne i unikatowe. 

Brakuje mi jednak klamry, 

która mogłaby spinać tego typu działania 

wielu osób, pałających miłością 

do różnych form artystycznych. 

Moim pierwszym krokiem ku temu 

są wspomniane Londyńskie Spotkania 

Autorskie. Częściowo spełniają 

one zapotrzebowanie na obcowanie 

z polską kulturą poza granicami kraju, 

ale oczywiście tylko w pewnym stopniu. 

Mam nadzieję, że wkrótce zrobimy 

kolejny krok na tej drodze, ale 

nie chciałbym zdradzać szczegółów. 

Co wydawniczo dzieje się u Ciebie 

obecnie? 

Przyznam szczerze, że w ostatnim 

czasie główny nacisk położyłem na 

pisanie tekstów do piosenek. To bardzo 

wdzięczna, choć żmudna praca, 

jak sama wiesz, ale jednocześnie 

sprawiająca mnóstwo frajdy. Sylaby, 

wersy, rymy, refreny to cudny galimatias, 

który trzeba okiełznać – jeśli już 

to się uda, satysfakcja jest podwójna. 

Niedawno moje wiersze ukazały się 

w antologii polsko-niemieckiej Ulotność 

chwili (Die Flüchtigkeit des Augenblicks), 

na dniach ukaże się też 

antologia polsko-brytyjsko-austriacka 

pt. Poezja Półcieni, zresztą pod 

Twoją redakcją. Mam też mnóstwo 


99

Wszystkie zdjęcia pochodzą z archiwum 

prywatnego Dariusza Zellera 

materiału na kolejne książki poetyckie, 

ale z tym jeszcze poczekam, ponieważ 

skupiam się na promocji Nauki 

czytania z pamięci, czyli mojej 

najnowszej pozycji, która ukazała się 

w ubiegłym roku w poznańskim wydawnictwie 

FONT. Jednocześnie pracuję 

nad tekstami prozatorskimi, jeśli 

oczywiście znajduję czas pomiędzy 

tym i owym. Krótko mówiąc, coś się 

dzieje, i niech tak już będzie. 

Niedawno zostałeś także członkiem 

Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. 

Tak, to prawda. Przyznam, że przez 

długi czas nie zastanawiałem się nad 

przynależnością do jakiejkolwiek organizacji, 

ale najwidoczniej musiało 

to we mnie dojrzeć. Swoją drogą długo 

dojrzewało, skoro trwało to około 

30 twórczych lat. (śmiech) Wracając 

do meritum – przynależność do SPP 

i obecność w gronie uznanych pisarzy 

jest dla mnie nobilitacją i zachętą 

do dalszego intensywnego działania 

literackiego. Tu dziękuję w szczególności 

pani prezes Oddziału Wielkopolskiego 

SPP Łucji Dudzińskiej oraz 

krajowemu zarządowi stowarzyszenia 

z siedzibą w Warszawie. W marcu 

tego roku znalazłem się w gronie 

kilku zaledwie osób przyjętych i na 

ów czas jako jedyny z Wielkiej Brytanii. 

Mogę się mylić, ale byłem chyba 

pierwszą osobą z Wysp Brytyjskich 

przyjętą do SPP, a to dodatkowa motywacja. 

Darku, jakie są Twoje inspiracje poetyckie? 

Zacznę od tego, jakie były na początku 

mojej drogi literackiej. Przeważała 

wówczas poezja śpiewana i muzyka 

jako taka, ponieważ byłem m.in. 

stałym bywalcem „starego Jarocina”. 

Zaczytywałem się w różnorakich 

tekstach i książkach, a to prowadziło 

prostą drogą do konkretnych 

twórców. Byli zatem: Allen Ginsberg, 

Sylvia Plath, Jim Morrison, William 

Blake, Charles Baudelaire, Arthur 

Rimbaud, Aleksander Błok. Z polskich 

twórców natomiast tzw. poeci wyklęci, 

czyli: Edward Stachura, Rafał Wojaczek, 

Andrzej Bursa, Kazimierz Ratoń 

czy też Halina Poświatowska. Co do 

tej ostatniej – przypominam sobie, 

że mój pierwszy wiersz, który ukazał 

się na łamach pisma literackiego, był 

właśnie jej zadedykowany. W tym 

miejscu muszę także wymienić dwie 

szczególne postaci, których twórczość 

jest ze mną i pozostanie na zawsze. 

Są to Zbigniew Herbert i Tadeusz Różewicz 

– mistrzowie absolutni, geniusze 

pióra. 

Teraz natomiast czytam dużo i czasami 

recenzuję twórczość mniej 

znanych autorów, ale sprawia mi satysfakcję 

odkrywanie perełek poetyckich, 

prozatorskich i tym podobnych. 

Nazwisk przytaczać nie będę, aby nie 

zapeszyć. 

O czym piszesz najchętniej? 

Jeden z najbardziej znanych i uznanych 

krytyków literackich w Polsce, pan 

100 


MY 

nie ubyło nic z ubiegłego poranka 

nie uległo degradacji 

nie rozpierzchło się po rozłogach 

ślęczy nad głowami 

mimo że uboższe 

a może lepsze jak wino 

co z wiekiem 

flirtuje z ulotnością wersów 

a przecież w słowach 

zamordowałem człowieka 

spaliłem świat 

jak intruz 

wewnątrz wszechświata 

kot przy oknie jest aktualny 

taki jak wczoraj 

MY jesteśmy na pozór inni 

Zbigniew Mirosławski, nazwał 

moje wiersze introwertycznymi. 

I poniekąd zgodzę się z tym 

stwierdzeniem. W swoich 

tekstach bytuję niejako 

w świecie równoległym, 

a właściwie w światach równoległych. 

Podziwiam osoby potrafiące 

pisać o leżącym na stole 

widelcu czy pięknie kwiatów polnych, 

ja jednak najczęściej wybieram 

się wyobraźnią do struktur 

mniej namacalnych, częstokroć 

ulotnych. Mam w sobie 

potrzebę uduchowienia wiersza 

Hiszpanie. (śmiech) Gwoli uściślenia 

nie stronię także od historii, 

polityki i, rzecz jasna, kultury. 

Ale odpowiadając na pytanie, 

może nie chodzi o poezję, ale 

biorąc przykład z mistrza Bohdana 

Tomaszewskiego, czy nawet 

obecnie z Przemysława Babiarza, 

staram się mówić o sporcie tak, 

żeby oprócz samych wyników 

wnieść do programu coś ekstra. 

Tak, żeby słuchacz, zamykając 

oczy, choćby na chwilę mógł poczuć 

się świadkiem wydarzenia. 

Mam nadzieję, że czasami mi się 

*** 

nie zabijam dla przyjemności 

jedynie karmię swoje spektrum 

spojrzenia na rzeczywistość 

zabijam myślą słowem porównaniem 

bez żalu i skrupułów 

wskrzeszam na nowo 

upiory przeklętej codzienności 

CIEŃ 

najpiękniejsze jest to 

czego nie widać 

– jest na tyle uniwersalne 

aby móc być wszystkim 

tym z czego się składamy 

i czego nam brakuje na co dzień 

nie przytuli się do tego nikt 

– żadna Antygona 

nie przeleje z pustego w próżne 

nie napełni dobrocią 

cień dumnego Galilejczyka 

dostrzegalny pomimo zamieci 

czujemy jego obecność 

chociaż jeszcze jest nieuchwytny 

z wysokości pryczy 

nie widać już prawie nic 

oprócz sensu istnienia 

– wyznania wiary w życie wieczne 

Sylaby, wersy, rymy, refreny to cudny 

galimatias, który trzeba okiełznać 

czy też innego tekstu, ale w taki 

sposób, aby pulsował w wyobraźni. 

Dotykam tematów, które kształtują 

mnie jako człowieka i twórcę jednocześnie, 

bez uciekania w skrajności, 

ale z bardzo wyrazistym przekazem. 

Takie moje „tu i teraz”. 

Czy do Twoich wiadomości sportowych 

na antenie Polskiego Radia 

Londyn również zakrada się nuta 

poezji? 

To zabawne, ale i w pewnym sensie 

miłe, że część osób kojarzy mnie 

jako dziennikarza sportowego. Faktem 

jest, że możesz obudzić mnie 

o trzeciej w nocy i spytać o daty, 

nazwiska, wyniki. Cada loco con 

sutema [Każdy wariat ma swój temat 

– przyp. red.] – jak to mówią 

to udaje. To wymaga wiedzy, odpowiedniego 

przygotowania i przede 

wszystkim pracy nad sobą. Ale warto, 

ponieważ jeśli coś się kocha, to 

praca jest przyjemnością. 

Czy masz swój ulubiony cytat, 

może motto życiowe, którym 

chciałbyś się podzielić z czytelnikami? 

„Czasami wątpię, ale tylko po to, 

żeby potem wierzyć jeszcze głębiej”. 

Powtarzam go sobie ostatnio 

dosyć często. (śmiech) 

Darku, dziękuję za Twoją opowieść 

o sobie i życzę Ci wiary – nie tylko 

głębokiej, ale i szerokiej! [AKW] 

AGNIESZKA KUCHNIA-WOŁOSIEWICZ 


101

ABORCJA 

– Chciałabym ją usunąć. 

– Jest pani pewna? 

– Tak. 

– Bo wie pani, to dopiero drugi tydzień. Ma pani 

jeszcze cztery do namysłu. 

– Wiem, ale już to przemyślałam i nie zmienię zdania. 

– I wie pani, że to będzie kosztować, a wpłaty za 

klonowanie nie zwracamy. 

– Zdaję sobie z tego sprawę. Po prostu jednak nie 

byłam gotowa na to, że po świecie będzie chodziła moja kopia. 

– Dobrze, zatem zapraszam do klonarium. Takie 

przepisy, że przed aborcją klona, osoba rezygnująca musi 

zobaczyć swoją kopię w sztucznej macicy. Politycy liczyli, że 

taka konfrontacja doprowadzi co wrażliwszych do zmiany 

zdania. 

– No cóż, skoro nie da się inaczej. 

BARDZO WROGIE POWITANIE 

Wysłannik Xerran przybył na Ziemię na pokładzie 

jednoosobowego zakrzywiacza czasoprzestrzeni. 

Był przekonany, że ludzie z utęsknieniem czekają na 

poznanie gwiezdnych braci. 

Niestety, gdy tylko zaczął lądować, nocne niebo 

rozbłysło serią eksplozji. 

Potem były kolejne i kolejne, aż w końcu było ich 

tak wiele, że Xnahtho uznał, że jedyne, co może zrobić, to jak 

najszybciej się ewakuować. 

Gdy wrócił na Xerrę oświadczył, że Ziemianie to 

bardzo agresywna rasa i że dla bezpieczeństwa wszechświata 

trzeba będzie ich eksterminować. 

Nie wiedział, że przyleciał na Ziemię w chwili, gdy jej 

mieszkańcy hucznie obchodzili nowy rok, ale co do ich natury, 

to niestety miał rację. 

ABSURDALNE LUDZKIE ZACHOWANIA 

Obcy, kosmici – taki ich nazywano. 

Ludzkie młode, do pewnego wieku mówiło o nich, 

że są ufoludkami – było to powiązane z ich zakrzywiaczami 

czasoprzestrzeni, o których mówiono, że to UFO. 

W rzeczywistości nie były to wcale pojazdy, 

bo przecież się nie poruszały – one tylko zakrzywiając 

czasoprzestrzeń przenosiły zakrzywiacz w inne miejsca, 

a czasem i czas. 

Porwania – tego już zupełnie nie potrafili zrozumieć. 

Eksperymenty – a to ich obrażało. 

Ludzie, nie dość, że okazali się strasznymi 

niewdzięcznikami, to jeszcze podczas naprawiania ich 

popsutych ciał, przeraźliwie krzyczeli i byli autentycznie 

przerażeni. 

Szaracy nie potrafili tego zrozumieć – być może 

dlatego, że w przeciwieństwie do „naprawianych”, oni nigdy 

nie odczuwali bólu? 

Drabble Krzysztof Dąbrowski 

102 


Ilustracja: Renata Cygan 


103

ZDARTA PŁYTA 

Satyra zabija, nie obraża – Stanisław Jerzy Lec 

Nad Serwami chmury szare jak ortalion. 

Już nie liczę, który to bez ciebie deszcz. 

Moknie Necko, Sucha Rzeczka moknie też... 

Goła Zośka otuliła się nostalgią. 

Z siedmiu dziewcząt z „Albatrosa”, ty, Beato 

gdzieś w Kanadzie, za wierności robisz wzór. 

Czas poplątał kormoranów długi sznur. 

Zdarta płyta przypomina tamto lato. 

Jeszcze wczoraj lipiec mazał jagodami. 

Atramentem niewysłany plamił list. 

Potem sierpień odszedł w jesień, a ty za nim. 

Zanim zszyła nas babiego lata nić – 

wyjechałaś. Dziś przez słomkę na przystani, 

sączy piwo przemoczony biały miś. 

Adam Gwara 

Rysunki: Jarosław Janowski 

BRZYDKIE PANIE 

Nikt nie kocha pań brzydkich psychicznie. 

Wszyscy wolą natchnione estetki. 

Bo to miło jest i estetycznie, 

kiedy pani ma duszę poetki. 

Nie zaprosi nikt nigdy do wierszy. 

Nie przytuli wśród mroźnej zamieci. 

Wszyscy wolą się gapić na piersi. 

Ech, poeci... Niedzielni poeci. 

Smok Bartłomiej gdzieś z Pcimia Dolnego, 

siedem głów miał, lecz członka – jednego. 

W mózgach seks razy siedem, 

a przyrządzik zaś jeden... 

Bóg poplątał się w matmie. Dlaczego?! 

Adam Gwara 

104 


Renata Cygan

adam gwara 

LIMERYKI 

*** 

Pewna pani – ogólnie Trójmiasto, 

ma z lenistwa kochanka. Niech was to 

nie oburza – skromnego. 

On chce tylko jednego. 

Nie jak mąż. Zupa, drugie i ciasto. 

*** 

Przyczepiła się Hania z Zawoi 

do Mariana i chłopak się boi, 

że w wyniku gadania – 

Ty od...pitol się, Hania! 

jeszcze bardziej się dziewczę wystroi. 

*** 

W starym porcie, na Bonifratrów, 

jest apteka miłych geriatrów, 

w której dawni bosmani 

mogą nabyć lek tani 

z życzeniami pomyślnych wiatrów. 

*** 

– Za gorąco – wysapał Jan z Raczek. 

– Wybacz Zofio. On dzisiaj jak flaczek. 

– Ach! – westchnęła Zofija – 

Niech Jan choć powywija. 

W upał liczy się każdy wiatraczek. 

Nie wierzcie kelnerce z Bergamo! 

W kawiarni o nazwie „Ti amo” 

namówi na loda, 

a sorbet wam poda. 

Jej zdaniem to prawie to samo. 

SŁABA PŁEĆ 

Jak kocha – to do upadłego 

jak zemsty chce – walczy jak bokser 

osłania od zimna i złego 

i serce otwiera na oścież 

żongluje żelazkiem i tłuczkiem 

przemienia otręby w kolację 

naprawia stosunki i spłuczkę 

łagodzi codzienne frustracje 

potrafi zatracić się w wrzosach 

to czego nie umie – to dogra 

najbliższym serwuje niebiosa 

jak mus – to podpisze cyrograf 

pozwala się kochać i mamić 

rozdając tematy poetom 

przemyka pomiędzy burzami 

szczęśliwa że bywa kobietą 

Pixabay 

jest wróżką obłokiem powietrzem 

wielbłądem murarzem katedrą 

kamieniem i piórkiem na wietrze 

a księżyc lśni dla niej jak srebro 

smakuje i słono i słodko 

wzbudzając nadpodziw w człowieku 

jest tarczą mimozą idiotką 

lecz nie puchem marnym 

– na przekór! 

Renata Cygan 

*** 

Pewien bas operowy z Bawarii 

tak się nadął, gdy przyszło do arii, 

że z podparcia przeponą 

wyszedł dźwięk drugą stroną, 

przez co doszło do większej awarii. 

*** 

Pytał szkielet szkieleta w Cordobie – 

Znowu w nogę zrobiłeś coś sobie, 

że masz gips założony? 

Rzekł – To sprawka mej żony. 

Zmyśla tak, że przewracam się w grobie. 

Pixabay 


105

Po co nam poezja u progu ery sztucznej inteligencji? 

U 

podstaw Festiwalu Poezji 

STARDUST, oprócz sporej dozy 

wariactwa, jest międzyludzkie, 

międzygatunkowe, międzyplanetarne 

wręcz, a może i międzygalaktyczne 

radowanie się poezją, która wzmacnia, 

ujędrnia skórę, czyści naczynia 

krwionośne, marszczy mózg, uzdrawia, 

czyni szczęśliwszym (albo i nie) 

i daje wszystkim długowieczność, 

a niektórym wręcz – wieczność. Poezja 

taka właśnie jest, więc nie ma 

co dyskutować, należy żyć poezją 

i pomóc sobie i tej części ludzkości 

o dodatniej wrażliwości w tworzeniu 

bocznych dróg i ścieżek, by na tych 

głównych, szerokich i utwardzonych 

betonowym, gładkim myśleniem nie 

dać się rozjechać czy rozdeptać. Nie 

próbujmy zrozumieć, dokąd zmierza 

ludzkość. Gdzieś zmierza, to pewne. 

Ale nieważne gdzie. Najważniejsze 

jest – dokąd zmierzamy my, pamiętając, 

że kierunek, w którym płyniemy, 

nie zależy od kierunku wiatru, ale 

od tego, jak ustawimy żagle. Z takim 

nastawieniem wsiadamy na festiwalowe 

statki poezji, raz na żaglowy, to 

znowu na kosmiczny (choć czasem 

bez „s”), by penetrować bezdroża kosmosu, 

na razie tego wewnątrz szarej 

masy w mózgoczaszce, ale pewnie już 

niedługo… kto wie? Pozostawiamy 

prozę życia na chwilę za sobą, 

wiedząc, że musimy tam wrócić. 

I wrócimy – jednak inni, lepsi, może 

szczęśliwsi, ale czegoś się dowiemy 

o poezji, o sobie, o ustawianiu żagli 

i o tym, jak płynąć pod prąd. Na 

chwilę wysiedliśmy z codziennego 

pendolino, co to szybko potrafi i czasem 

nawet jedzie, ale infrastruktura 

jeszcze stara, tory nieprzystosowane, 

więc trzęsie niemiłosiernie i nie 

da się jechać bez trzymania, bo albo 

siniaki czy guzy, albo i kontakt z podłogą 

zdarzyć się może. A później pojawia 

się ból egzystencji, a zaraz po 

nim refleksja, że gdybym wiedział, że 

mnie tak dzisiaj będzie głowa bolała, 

to bym się wczoraj napił. A zatem nie 

rywalizacja, zawody, nagrody i miejsca 

na podium, ale radość i nauka. 

Nauka? Tak! To jest właśnie to miejsce 

i czas, kiedy każdy może wykazać 

się otwartością na nowe, na inne. 

Młodzi twórcy – przybywajcie. Nie 

tylko po to, aby się czegoś nauczyć 

od bardziej zaprawionych w ujawnianiu 

swojego wnętrza za pomocą 

tych czarnych znaczków. Być może 

niektórzy, trochę od Was starsi twórcy, 

będą mieli szansę usłyszeć, co? 

i jak? w młodych duszach gra, i może 

da im to mocny impuls do własnych 

poszukiwań nowych dróg, bo te, po 

których od lat chodzą, wydeptane są 

do kości i nic nowego na tych ścieżkach 

się nie dzieje. Bądźmy uważni 

i obserwujmy, nagrywajmy (sic!) siebie, 

kiedy czytamy poezję. Nie znam 

lepszej metody służącej przekonaniu 

się, jakie błędy popełniamy przy czytaniu. 

Pamiętajmy, że Wena kapryśną 

jest i trzeba o nią dbać, bo kiedy przestaniemy 

się rozwijać, kiedy uwierzymy 

otoczeniu i fachowcom, że tworzymy 

świetne dzieła, kiedy wpadniemy 

w stan samozadowolenia i zaczniemy 

myśleć, że teraz to my możemy uczyć 

innych, jak tworzyć – przepadliśmy. 

Jedynie kretes będzie zadowolony, albowiem 

znowu ktoś z nim przepadł. 

Próbujmy wszyscy uczyć się, próbujmy 

zrozumieć, gdzie współczesna poezja 

się znajduje, jakimi drogami chadza 

i gdzie kończą się utarte ścieżki, 

a rozciąga niezbadana jeszcze puszcza 

poezji. Bo, że poezja się puszcza, to 

wiadomo. Z kim? – najczęściej też. Ale 

gdzie? i jakie potomstwo z tego będzie? 

– nie wie nikt. I nawet ten nikt 

nie jest w stanie tego przewidzieć. Tak 

jak wodór, hel i odrobina litu – jedyne 

pierwiastki obecne przy powstaniu 

wszechświata około 14 mld lat temu 

106 


Bierzmy przykład 

z gwiazd, 

obracajmy w pył 

całą dotychczasową 

twórczość, 

bo najważniejsze wciąż 

przed nami 

PROGRAM STARDUST 2023 

21 września 2023 – czwartek – Czechowice-Dziedzice 

08:15 – Spotkanie z poetami – LO im. Marii 

Skłodowskiej-Curie 

10:00 – Spotkanie z poetami – Stowarzyszenie 

FELICITAS Kreacja Rzeczywistości 

17:00 – Poezja Pawła Kuszczyńskiego – Miejska 

Biblioteka Publiczna w Cz-Dz 

22 września 2023 – piątek – Bielsko-Biała 

08:30 – Spotkanie z poetami – Państwowe Liceum 

Sztuk Plastycznych 

08:30 – Spotkanie z poetami – Zespół Szkół 

Elektronicznych Elektrycznych i Mechanicznych 

11:00 – Lucyna Brzozowska – wernisaż wystawy 

„Cały świat w jednej kropce ” – Galeria Uniwersytetu 

Bielsko-Bialskiego 

12:00 – Oficjalne otwarcie, Gala Festiwalu, występ 

teatru Poruszeni (Stowarzyszenie FELICITAS) oraz 

wykłady: prof. Mirosław Dzień oraz prof. Marek 

Bernacki – aula Uniwersytetu Bielsko-Bialskiego 

15:45 – Przystanek Poezja – przystanki specjalnej 

linii MZK „Festiwal Poezji” na trasie: dworzec PKP – 

Cygański Las – dworzec PKP 

17:00 – Prezentacje poezji zaproszonych Gości – Dom 

Kultury im. Wiktorii Kubisz 

19:30 – Bo Jaroszek – (concert) – koncert / 

performance / poezja, z cyklu „Muzyka na Zamkach” 

– Zamek Sułkowskich w Bielsku-Białej 

23 września 2023 – sobota – Jasienica 

11:00 – Warsztaty Haiku/Haigi – Krzysztof Macha 

12:00 – Poetycki Hyde Park – panel 1 (zaprezentuj się!) 


17:30 – Koncert zespołu Inne Słowa 


20:00 – Zakończenie Festiwalu STARDUST 2023 

nie przewidziały, że to właśnie 

one, po transformacjach 

we wnętrzach rodzących się 

i umierających gwiazd, wypełnią 

cały układ okresowy 

pierwiastkami pochodzącymi 

z wyrzucanego w przestrzeń 

gwiezdnego pyłu (star dust). 

Całe nasze ciała, od wapnia 

w kościach po węgiel w DNA, 

są zbudowane z pierwiastków 

pochodzących z gwiezdnego 

pyłu. Żelazo – główny 

składnik masy Ziemi powstało 

w wyniku wybuchów supernowych. 

Bez umierających 

gwiazd masywnych, będących 

źródłem krzemu czy miedzi 

nie powstałaby nie tylko żadna 

elektronika, lecz także nie 

zaistniałby prąd elektryczny. 

Nie miałby też dla kogo zaistnieć, 

ponieważ tlen, który 

potrzebny nam do życia jak 

kani dżdże, powstał również 

w gorących wnętrzach owych 

gwiazd. Cały wszechświat, 

od pierwiastków i związków 

chemicznych, poprzez Ziemię 

i ziemską florę, i faunę, aż 

do galaktyk, czarnych dziur 

i co tam jeszcze nieodkryte 

istnieje, zrodziło się… nadal 

się rodzi z popiołów gwiazd, 

z gwiezdnego pyłu. Bierzmy 

więc przykład z gwiazd, obracajmy 

w pył całą dotychczasową 

twórczość, bo najważniejsze 

wciąż przed nami, bo 

w krytycznych temperaturach 

naszych serc (z tym ogniem 

należy igrać) i pod ogromnym 

ciśnieniem w naszych głowach 

mogą urodzić się nowe 

pierwiastki, nowe związki… 

może i frazeologiczne, ale to 

już… bez dwóch zdań – czary- 

-mary i ani chybi, beczka bez 

dna. Magia, znaczy się. Jedynie 

gwiazdy neutronowe 

mogłyby sobie darować, ponieważ 

to w wyniku ich kolizji 

kosmos zasypuje srebro, 

złoto, uran i pluton. Ileż to 

problemów zaoszczędziłby 

ludzkości ich brak. A sztuczna 

inteligencja? Pewnie wygra 

z nami, później zacznie się, 

bez umiaru, rozwijać i sama 

siebie zje. Tak, jak my. Ale, 

tymczasem , nie ograniczajmy 

się do podziwiania gwiazd, 

ponieważ jesteśmy tą samą 

materią, tylko w innym czasie. 

Lśnijmy. [BJ] 

BO JAROSZEK 


107

„Kawałki barw” 

Piotr Michnikowski 

artysta rzeźbiarz 

Życie niekiedy rozpada się na kawałki. 

Jedyne, co można z tym zrobić, to poskładać 

z powrotem w jakąś całość. A tak 

naprawdę, to może jest tak, że ta całość 

zawsze składa się z różnych kawałków, 

które nie zawsze do siebie pasują… Nic 

nie jest idealne, choć wszystko jest. 

Wystawa „Kawałki barw” to prezentacja 

najnowszych prac artysty rzeźbiarza Piotra 

Michnikowskiego, wykonywanych autorską 

techniką reliefu ceramicznego. Powstanie 

tej unikalnej, malarsko-rzeźbiarskiej 

formy wypowiedzi jest wynikiem 

jego fascynacji wyjątkowymi właściwościami 

szkliw ceramicznych i malarskimi 

efektami, jakie dzięki nim można uzyskać, 

oraz pracy z fakturą i możliwościami 

kształtowania gliny, utwardzanej później 

w wysokiej temperaturze. Okazuje się, 

że tę technikę można wykorzystać do 

opowiedzenia o czymś dużo głębszym, 

a jednocześnie dużo bardziej subtelnym 

niż samo piękno materii. Obrazy lub reliefy, 

jak woli je nazywać artysta, charakteryzują 

się wyjątkową intensywnością 

i trwałością barw, a także niezwykłą 

zmiennością w zależności od oświetlenia. 

Wynika to stąd, że szkliwa ceramiczne załamują 

światło w sobie tylko właściwy 

sposób. Efekt ten jest zależny ponadto 

od struktury powierzchni gliny, na którą 

są nałożone. Kształty elementów, z których 

składają się prace, są przemyślanym 

Nic nie jest 

zabiegiem formalnym, współistniejącym 

idealne, 

z ich treścią. 

Piotr Michnikowski ukończył Warszawską 

Akademię Sztuk Pięknych. Dyplom 

na Wydziale Rzeźby uzyskał w 1985 roku. 

Twórca kameralnych rzeźb z brązu i ceramiki 

oraz autorskich instrumentów 

choć wszystko jest 

muzycznych i instalacji. Jednym z jego 

charakterystycznych i unikatowych projektów 

jest cykl reliefów ceramicznych 

Pracuję wielowątkowo, na pograniczu różnych technik 

i sztuk. Interesuje mnie głównie pogłębione odczuwanie wykorzystujących malarski charakter 

i refleksja pozawerbalna, pozostająca w sferze niedostępnej 

rozumowej analizie, lecz żywo obecna: ta, w której technikami i recepturami powstałymi na 

szkliwa. Pracuje, posługując się własnymi 

człowiek może się jedynie odnaleźć, lecz nie może jej stworzyć. 

Ciekawią mnie wszelkie aspekty ludzkiego istnie- 

przestrzeni wielu lat. Oprócz rzeźby zajmuje 

się także muzyką i pisaniem. [MA] 

nia jako niezwykłego faktu. Nie interesuje mnie w sztuce Kontakt z Artystą: 

ani prowokacja, ani przeciwstawianie się czemukolwiek. Magdalena Adaszewska – manager. 

Zamiast tego wolę poszukiwanie uniwersalnych odniesień magdalena.adaszewska.art@gmail.com 

i wewnętrznego spokoju. Moje prace mają być lustrem, 

Foto: Filip Błażejowski, projekt plakatu: Rafał 

w którym każdego dnia odbiorca może się przejrzeć, tak, 

Wiśniewski 

jak ja się w nich przeglądam w trakcie tworzenia. Sztuka to Wernisaż 20 września 2023 r., godz. 19.00 / finisaż 

22 października 2023 r., godz. 16.00 Prom 

jest przekaz, nie tyle myśli, co subtelnych emocji i doznań, 

które często są przez nas niezauważane i ignorowane, a to Kultury Saska Kępa / ul. Brukselska 23 / 03-973 

Warszawa / www.promkultury.pl / wstęp wolny 

108 one tak naprawdę tworzą nasz świat. Ten świat. 


Moje prace mają być 

lustrem, 

w którym odbiorca 

może się przejrzeć 


109

Dymimy, krusząc ojcowizną 

Halszka Opfer Kato-tata. Nie-pamiętnik 

Aleksandra Zbroja Mireczek. Patoopowieść o moim ojcu 

R o b e r t K n a p i k 

Wyjątkowo przykre były dla mnie święta Bożego 

Narodzenia. Jak każda katolicka rodzina, dzieliliśmy 

się opłatkiem. Składaliśmy sobie świąteczne życzenia, 

padając sobie w ramiona. I tak co roku. Starałam 

się, na ile to było możliwe, odwlec ten przykry 

moment. Nie chciałam dzielić się opłatkiem z tatą, 

a tym bardziej go całować. Znowu czułam jego twardy 

zarost i oślizgły język. Sama myśl dzielenia się 

z nim opłatkiem i całowania go była ohydna. Musiałam 

sobie jednak z tym jakoś radzić. Nikt nie mógł 

się zorientować, co naprawdę czuję. Wchodziłam 

sztywna do pokoju, gdzie stół stał zastawiony wigilijnymi 

potrawami i czekał śmiejący się i żartujący 

tatuś. Starałam się go nie zauważać. On jednak zawsze 

upominał się o życzenia. Mdliło mnie. Nie słyszałam, 

czego mi życzy, bo było to tak samo wstrętne 

i obłudne jak on sam. Potem musiałam przy wszystkich 

go pocałować. Zasiadaliśmy z całą rodziną do 

wigilijnego stołu, a ja wciąż grałam wyuczoną rolę. 

Okres świąt był przykry jeszcze z innego powodu. 

Wszyscy byliśmy świadomi, że tatuś w pierwszy, 

a najpóźniej drugi dzień świąt spije się jak świnia 

i będzie się awanturował lub molestował nas seksualnie. 

To była nasza rodzinna świąteczna tradycja. 

Inne dzieci dostawały prezenty, śpiewały kolędy przy 

choince, chodziły z rodzicami na świąteczne spacery, 

a my drżeliśmy ze strachu, co nasz tatuś tym 

razem wywinie. Kiedyś wbrew zwyczajowi przyszedł 

do domu zalany w Wigilię. Przyjechała do nas wtedy 

siostra taty i idąc z dworca widziała zataczającego 

się pijaka. Pomyślała sobie: Biedna żona, ale będzie 

miała smutne święta. Pijak skręcił do naszego domu. 

Czekaliśmy tylko na tatusia, żeby zasiąść do stołu, 

który tego dnia był suto zastawiony. Staraliśmy się 

jak zwykle przy takiej okazji, pięknie go udekorować. 

Tata ledwo trzymał się na nogach. 

Tego dnia miał czym rzucać po ścianach, bo zgodnie 

z tradycją potraw na stole było aż dwanaście! 

Fragment pochodzi z książki Halszki Opfer, Kato-tata. Nie-pamiętnik. 

110 


To my, pomirki. Jest nas więcej i więcej. Wychodzimy 

z ukrycia. My, którzy nie zaznaliśmy wsparcia, stabilności. 

Żyliśmy w lęku, atmosferze nadciągającej katastrofy. 

A czy tak w ogóle wiadomo, jak tego wsparcia udzielać? 

Czy można się tego nauczyć? Dlaczego poszkodowany wciąż 

musi udowadniać swoją niewinność? W jednej z rozmów 

psycholog Izabela Żbikowska powiedziała, że przemoc zmienia 

wszystko i to bynajmniej nie na dobre. Ludzie doświadczający 

przemocy, ale też jej świadkowie, są widocznie starsi 

i bardziej zmęczeni niż ich niedojrzali emocjonalnie rodzice. 

Oddać przemoc i siłę jej rażenia i nie uronić przy tym ani 

jednego ważnego słowa – w moim odczuciu to niemożliwe. 

Media codziennie bombardują widzów najróżniejszymi formami 

przemocy, przewijają się setki krwawych obrazów. 

Przemoc spowszedniała. Ja, ty, oni – uodparniamy się na 

widok martwego psa na poboczu drogi. Nadmierne emocje 

nie są wskazane, człowiek je wypiera. Nie da się tak działać 

w nieskończoność. Epatowanie przemocą ma zapewnić oglądalność. 

Coraz to nowsze sprawy zajmują uwagę odbiorcy, 

następnie przenoszą się do pamięci krótkotrwałej, a potem 

odchodzą w zapomnienie, robiąc miejsce na inne krwawe 

spektakle. Krzywda drugiego człowieka stała się towarem, 

nie ma tu miejsca na moralizowanie. Zdziwienie: „jak tak 

można”, patologia – to najprostszy i najczęstszy odruch. Problem 

w tym, że jest to zwykle zakamuflowanie zakłopotania. 

Najczęściej bowiem nie wiemy, co począć z informacją 

o przemocy. Zaangażowanie emocjonalne jest niebezpieczne, 

może zagrozić samopoczuciu. Jak to opisała prof. Ewa 

Jarosz we wstępie do Kato-taty – przemocą, bezradnością 

można się pobrudzić, wniknąć za bardzo i nieuchronnie 

wciągnąć się w balansowanie na emocjonalnej linie. 

Sytuacja odizolowania i pozostawienia ludzi samych sobie 

jest korzystna, oczywiście, ale dla sprawcy. W jednej z kampanii 

społecznych mającej na celu promowanie tzw. życia 

rodzinnego z ust młodej osoby pada stwierdzenie, iż rodzina 

jest jej całym światem. Wydaje się, że nie ma tu nic hańbiącego, 

natomiast ten szczelny, śmierdzący, rodzinny „słój” 

jest w ten sposób jeszcze bardziej uszczelniany. Tylko pod 

żadnym pozorem nie mów nic złego o rodzinie, najświętszej 

z najświętszych, poświęconej przez patrona – papieża Polaka. 

Dodam tylko, że nie ma nic złego w tym, że człowiek nie 

chce być tzw. „czarną owcą”, tym, który próbuje coś rozbić, 

zniszczyć, zrobić wokół siebie szum. Jeżeli w ogóle to miano 

jest mu nadawane, to nie z powodu, że jakoś usilnie do 

tego dąży. W przestrzeni domowej dochodzi do przemocy, 

oddziela ją gruba ściana milczenia. Sprawca na ogół poza domem 

robi dobrą minę do złej gry. A tutaj ktoś, filip z konopi, 

zaczyna robić szum. Nie jesteśmy jeszcze na tym poziomie 

świadomości i mentalności, który widoczny jest chociażby 

w dziełach noblistki Annie Ernaux. W swojej prozie pisarka 

pokazuje, że rodzice, rodzina mogą być neutralni, poza

A. Zbroja, Mireczek. Patoopowieść o moim 

ojcu, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2021 

H. Opfer, Kato-tata. Nie-pamiętnik, 

Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2013 

emocjonalnym radarem, bez manipulacji i szantażu. 

Powinności, nakazy, zakazy często powodują rozgardiasz 

w życiu emocjonalnym – a to niedobrze wróży 

jakimkolwiek relacjom, a już szczególnie tym w kręgu 

rodzinnym. Można nie zgadzać się z tym, co proponują 

rodzice, a wręcz, jak to ilustruje Ernaux, odcinać się 

od bagażu przodków. I bynajmniej nie chodzi o to, że 

potomek się czegoś wstydzi, tylko zwyczajnie chce zbudować 

własny system wartości, bez przeinaczeń, bez 

tego, co wypada, co się powinno. 

Krąg tajemnic rodzinnych sprzyja bezradności, zapętleniu 

się w niemocy. Rodzina „święta krowa” jest 

powoli rozpadającym się monolitem. Warto czynić 

wszystko, co możliwe, aby rozszczelnić więzi, które 

uzależniają za bardzo. Jak to zrobić? Przede wszystkim 

wpuścić tam świeże powietrze, rzucić w kąt stare porzekadła: 

„Nie mów nikomu, co się dzieje w domu”, 

„Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej” i tak dalej. 

Rodzina jest Alex taką Sławiński, samą stoisko przestrzenią Związku Pisarzy Polskich jak na każda Obczyźnie inna, 

tyle że jeśli mówi się chociażby o bezpieczeństwie – 

to rodzina pojawia się tutaj bez żadnego zająknięcia. 

A czy to zawsze i wszędzie jest bezpieczne środowisko? 

Nad tym powinny się zastanowić sądy , przyznając 

opiekę nad dzieckiem, służby nieudolnie chroniące 

obywateli. Ośmioletni Kamilek z Częstochowy uciekał 

z domu, był katowany przez swojego ojczyma. Urzędnicy 

nie widzieli problemu, na powrót umieszczali go 

w piekle, gdzie ostatecznie spotkała go śmierć. 

W dziecku nie buduje się asertywności, poczucia ważności, 

odrębności. Każdy niedorosły członek rodziny ma 

być potulny, posłuszny, powiem więcej – bezrozumny. 

Ma wyłącznie wykonywać polecenia, a już zgroza, gdyby 

miał inne zdanie. Przejaw dziecięcego buntu traktowany 

jest jako krnąbrność, wygłupianie się. Niespecjalnie 

lubiłem przytulanie cioć, babć i tym podobnych, 

natomiast dziecko nie ma prawa sprzeciwu, bo będzie 

to potraktowane jako niegrzeczność. Dorosła osoba 

może wyrazić swoją niechęć do powszechnie panujących 

rytuałów, ale dziecko nie ma takiego prawa. 

Katarzyna Brus-Sawczuk (zastępczyni redaktor 

naczelnej PS) i poetka Barbara Gruszka-Zych 

Iza Smolarek, stoisko Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie 

Patoklany gnijące od wewnątrz – panują tam trudne do 

przyjęcia reguły życia. Nie sposób zajrzeć do środka, tej 

„prywatności” strzegą najbardziej. Przemoc, metody 

ujarzmiania nieposłusznych przechodzą z pokolenia na 

pokolenie. Dlaczego ofiary nie krzyczą? W pustych domach 

nie słychać krzyku. Rozpacz jest niema. Doświadczający 

przemocy są osamotnieni, bezradni, wyczerpani 

– psychiczne obciążenie jest zbyt duże. Osamotnienie 

niejako scala historie Halszki Opfer przekazane 

w książce Kato-tata. Nie-pamiętnik oraz Aleksandry 

Zbroi w Mireczku. Patoopowieści o moim ojcu. W przemocowych 

domach często realizuje się koszmarny projekt 

rzeczywistości. Świat i ludzie są źli. Osoby dotknięte 

jakąkolwiek przemocą czy dysfunkcją mają kryzys zaufania. 

W dorosłym życiu to nie ułatwia kontaktów. Wspólne 

złe doświadczenia cementują toksyczne uzależnienie. 

Oprawcy obniżają poczucie wartości innych współdomowników. 

Im wyższy status, społeczna ranga kata, tym 

jego zdanie ma większą wagę. Manipulowanie, wyszydzanie, 

ośmieszanie – różne formy przemocy – mogą utrzymać 

w cuglach osoby wyłamujące się z toksycznych więzi. 

Z jednej strony mamy głos oprawcy: „Jesteś niczym, nie 

poradzisz sobie”, a z drugiej strony słyszymy głos ewentualnych 

pomocodawców, którzy motywują do wyjścia 

z piekła. Problem w tym, że żaden z tych głosów nie jest 

do końca prawdziwy. Oprawca manipuluje i zastrasza złem 

świata, natomiast ludzie, naoczni lub postronni świadkowie 

przemocy działają tymczasowo. Oferują pomoc, mając 

na ustach hasła typu: „Ludzie nie są tacy źli, wystarczy 

zaufać. Każdy tobie pomoże”. Otóż ludzie są różni, dobrzy 

i źli, pomocni i niezbyt mili. Zwracam tutaj uwagę na to, 

w jaki sposób kierować komunikaty, raczej nie tworzyć 

pięknych obrazków, bowiem dotknięci przemocą mają 

i tak potworny młyn w głowie. 

Można powiedzieć, że występowanie różnych zjawisk 

związanych z przemocą zwiększyło się w czasie pandemii. 

Mówi się, że pandemia koronawirusa to też pandemia 

przemocy. Przymusowe przebywanie z innymi ludźmi 

pod jednym dachem, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, 

wcale nie wpływa na poprawę wspólnych 

kontaktów. Nie zdały egzaminu wymówki, że podobno 

nie mamy czasu na przebywanie razem. Zbliżenie poskutkowało 

jeszcze większą falą przemocy i bliższe stały 

się tym samym literackie świadectwa opisujące ten 

problem. Halszka Opfer przedstawia swoje piekło, które 

zgotował jej ojciec gwałciciel. Do tego nieobecna matka, 

jakby niewidząca cierpienia córki. Z narracji wyłania się 

samotna dziewczynka, która nie ma się do kogo zwrócić. 

Rzucona na pastwę wilków, innych mężczyzn, tj. księdza, 

kuzyna, doktora. Są „tatuś” i „mamusia”, nazwani tak jakby 

w kontraście do odrażającej rzeczywistości. Halszka nie chce 

pokazać innym, jak bardzo cierpi, nie chce siebie za bardzo 

odkryć, ciągle na pasie startowym gotowa do ucieczki. Każdy 

kolejny mężczyzna to potencjalne zagrożenie, a pomocnych 

ludzi nie ma. Ta historia nie ma dawać komfortu. 

Jeśli nie byłbym świadomy, że to relacja o przemocy, pomyślałbym, 

że czytam niecenzuralne porno story, w którym 

każde zbliżenie z mężczyzną kończy się aktem płciowym. 

Podczas lektury już nie chcę tego dłużej doświadczać, odwracam 

oczy, jednak to nadal się dzieje. Napaści seksualne 

kolejnych mężczyzn wywołują nieokreślone poczucie 

groteski i narastającego absurdu. Przesuwanie granicy 

111 


tego, co zabronione i co dozwolone, 

obracanie w żart pozwala nie zwariować. 

Halszka pisze o przyzwyczajeniu, 

tak jakby bycie nałożnicą ojca należało 

do jej powinności. Rytuały pozwalają 

przeżyć w domowym horrorze. 

Dom ma być miejscem bezpiecznym. 

Tutaj bezpieczeństwo może przynieść 

jedynie sen. Sen i niepamięć. 

Jeśli Halszka przedstawiła siebie w roli 

ofiary 1 , to Aleksandra Zbroja wychodzi 

z roli ofiary, co zresztą wedle niektórych 

nie pasuje do opisu przemocy, 

bo przecież człowiek nie jest już 

bezradny i zagubiony. W czasie jednej 

z awantur Zbroja odpycha ojca, a na 

matkę wylewa miskę z budyniem, 

potem jeździ tramwajem od pętli do 

pętli, a z samego rana ma kolokwium. 

Zadałem sobie pytanie, ale jak zauważyłem, 

nie tylko ja – czy Aleksandra 

Zbroja ma prawo podważać godność 

swojego ojca i matki? Czy jako potomek 

niedojrzałych emocjonalnie 

rodziców może głośno wyrazić swój 

żal i pretensje? Swego czasu opublikowałem 

na Facebooku klepsydrę, 

były tam informacje o zmarłej, data 

pogrzebu oraz niezbyt pochlebne słowa 

syna na jej temat. Rozpętała się 

niemała dyskusja: a to, że syn bez czci 

i honoru, nie dorósł, jak on może tak 

obrażać własną matkę. Jednak pojawiły 

się również osoby, które oznajmiły, 

że być może tego rodzaju manifest, 

krzyk żalu był temu człowiekowi 

potrzebny. Żałobnicy przyjdą i pójdą, 

a syn zostanie ze swoim cierpieniem. 

Przeżywa żałobę na swój sposób, chce 

utulić lęk i smutek małego skrzywdzonego 

dziecka w sobie. 

Mam nieodosobnione wrażenie, że 

podobnie jest z Mireczkiem Aleksandry 

Zbroi. Świadectwo pisarskie jest 

pewnego rodzaju sposobem na przepracowanie 

traumy, poradzeniem sobie 

z ropiejącymi ranami, które niestety 

nigdy się nie zagoją. Wyrzucenie 

żalu w świat niejako pomoże w odcięciu 

się od strasznego bagażu, jakim 

jest dramat opuszczonego dziecka. 

Zbroja wykorzystuje w swojej opowieści 

różne formy i konwencje: 

konfesję, wywiad, przeróżne listy, 

komentuje również fragmenty z innych 

publikacji. Inwencja twórcza 

w tym zakresie nie zna granic. No 

i dodajmy, że zatopione jest to w dość 

mocno ironicznym sosie. Niektórym 

ta błazeńska momentami maskarada 

może nie przypaść do gustu. 

1 opfer (niem.) – ofiara 

112 


Tyle że maska błazna, tak samo jak 

w przypadku Halszki Opfer, pozwala 

przetrwać, zdystansować się emocjonalnie. 

A udział emocji nie jest 

bynajmniej wskazany. To dziecko ma 

być buforem samopoczucia rodziców 

i w miarę potrzeb łagodzić spory. 

Emocje wepchnięte pod dywan 

w dorosłym życiu powodują niemałe 

zamieszanie, dokonuje się implozja, 

która co rusz podważa stabilność codziennego 

funkcjonowania. Niezwykle 

trafnym zobrazowaniem jest tutaj 

przyrównanie niestabilnego życia do 

rozgrywek drużyny sportowej. Mała 

Ola należy do drużyny matki, jednak, 

jak to w grze, są zwroty akcji, nie każdy 

gra fair. Upadki i dezercje. Zdarzają 

się też sytuacje podbramkowe. Takie 

chwyty jak zdjęcie rodziców z obrazka 

jest potrzebne, chociaż ta ironia 

balansująca na granicy żartu i kpiny, 

gdzie rodzic nie jest szczerozłoty, to 

kubeł zimnej wody wylany na zaciekle 

broniących patriarchatu wszelakiej 

maści dewotów, księży, przemocowych 

mężów i ojców. 

A warto mieć na uwadze, że Zbroja 

nie pisze dla siebie, nie chowa zapisków 

do szuflady. Mireczek. Patoopowieść 

o moim ojcu to jednocześnie 

świadectwo o żałobie (bardziej udane 

niż Bezmatek Miry Marcinów), reporterski 

obraz Mireczków, pokolenia zatopionego 

w alkoholu, oraz historia 

Oli próbującej w tym wszystkim odzyskać 

siebie. Mam wątpliwości co do 

tego intymnego zapisu, który później 

przeradza się w monografię na temat 

nałogu alkoholowego. Być może wolałbym 

opowieść odchudzoną z treści, 

a poprzez to bardziej wyważoną. Dodatkowo 

wprowadzona chronologia 

wsteczna rozmywa cały istotny sens 

książki. Dopóki jestem świadkiem wydarzeń 

współczesnych narratorce, dopóty 

czuję wspólnotę przeżywanego 

dramatu. Przykładem jest chociażby 

pogrzeb ojca, gdzie Aleksandra czuje 

się jak przysłowiowy kwiatek u kożucha, 

zbędna i poirytowana. Zostaje 

zauważona przez kuzynkę ojca i tym 

samym wepchnięta do fałszywego rodzinnego 

obrazka. Im dalej od życia 

w cieniu alkoholika, tym bardziej widzę 

zbędność poszczególnych rozdziałów. 

Mam problem z ujęciem w całość intencji 

autorki, bowiem próba naszkicowania 

pokolenia Mirków, Mireczków, 

pomirków, również tych, którzy 

razem z nimi niosą bolesne brzemię, 

to z jednej strony odpowiedzialne zadanie, 

a z drugiej pachnie to tendencyjnością, 

dydaktyzmem, zamiarem 

edukacyjnym, co nie jest zbyt dobrym 

rozwiązaniem. Dawniej wszyscy pili, 

grzechem było odmówić sznapsa na 

zabawie tanecznej. Abstynenci musieli 

mieć sporo silnej woli. Gorzałka 

zawsze dobra jest, na wszelkie bóle 

i niedole pięćdziesiątka pomoże. 

Echem w ostatnim czasie odbiła się 

reklama, w której Magdalena Cielecka 

promuje alkohol wysokoprocentowy. 

Kilka lat wcześniej aktorka wyznała, 

iż dzieciństwo u boku ojca alkoholika 

było dla niej bardzo trudnym doświadczeniem. 

Bynajmniej nie mam 

zamiaru nikogo etykietować, jednak 

takie zachowanie wiąże się nie tylko 

z profitami finansowymi, ale również 

z ostracyzmem społecznym wobec 

samej Cieleckiej. Wystąpiła w reklamie, 

zgodziła się na to, że może być 

negatywnie oceniona, bo to nie promocja 

szamponu czy cukierków, ale 

alkoholu – z powodu którego wiele 

osób w Polsce traci rodziny, przechodzi 

terapię czy zwyczajnie traci życie 

– i na nic zdadzą się iluzjonerskie 

reklamy, towarzystwo, świetny humor 

i balanga do białego rana. 

O swoim/nie swoim doświadczeniu 

z alkoholem pisali między innymi Stanisława 

Celińska, Beata Kozidrak czy 

jeden z Braci Collins. Świadectwa literackie 

próbują przyciągnąć czytelnika 

autentyzmem, wolą pomocy innym, 

ukojeniem w troskach, ale też – nie 

ukrywajmy – to lepik, żeby osiągnąć 

wyższą sprzedaż danej pozycji. Jak to 

wygląda u Halszki Opfer oraz Aleksandry 

Zbroi? Piszą o nie swoim nałogu 

alkoholowym. Pili ojcowie. Picie 

niejako ukonstytuowało całe życie 

w domu, ukształtowało zespół reguł 

i zasad, których należało przestrzegać. 

Przede wszystkim nie drażnić 

pijącego, robić, co możliwe, by uniknąć 

awantur. Dom rodzinny Halszki 

Opfer to życie dzień w dzień z ojcem 

alkoholikiem i gwałcicielem, gdzie nie 

było możliwości, by się w jakiś sposób 

odseparować. Halszce nie było 

dane odetchnąć. U Aleksandry Zbroi 

sytuacja wyglądała nieco inaczej, jej 

prawnymi opiekunami byli dziadkowie, 

jednak zalany w trupa rodzic co 

jakiś czas dobijał się do drzwi. Zresztą 

opis drzwi u Zbroi to jeden z lepszych 

fragmentów w Mireczku. Bezpieczny 

ojciec to ten w perspektywie „był”, 

perspektywa „jest” przywodzi na 

myśl lęk i bezradność. Komunikacja 

z ojcem jest o wiele lepsza po jego 

śmierci. [RK] 

ROBERT KNAPIK

REKLAMA 

Profesjonalna 

korekta tekstów 

ALEKSANDRA KRASIŃSKA 

Redakcja i korekta 

kontakt@krasinska.eu 

Piszesz książkę, e-book, pracę naukową, a może artykuły 

na blog albo stronę internetową? Ciągle się wahasz, 

gdzie postawić przecinek, i martwisz się, że w tekście są 

błędy, których nie widzisz? Skontaktuj się z naszymi korektorkami 

– z nimi Twój tekst będzie lepszy. 

Jestem magisterką bibliotekoznawstwa oraz absolwentką licznych kursów i szkoleń 

dla redaktorów i korektorów. Na co dzień współtworzę dwa czasopisma i poprawiam 

teksty użytkowe dla szkół wyższych. Chętnie pomogę zarówno przy tekstach krótszych, 

jak i dłuższych. 

MAŁGORZATA NOWAK 

malgorzata.nowak122@gmail.com 

Jestem literaturoznawczynią związaną obecnie z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza 

w Poznaniu. Najchętniej redaguję teksty naukowe, beletrystykę i eseje. Proces 

redakcyjny znam również od strony autora, dlatego zawsze dokładam starań, by tekst, 

stając się coraz lepszy, pozostawał w pełni Twój. 

DOMINIKA PALUCH 

Było słowo 

dominika.paluch@interia.pl 

Absolwentka Akademii korekty tekstu Ewy Popielarz. Licencjatka polonistyki-komparatystyki, 

magistrantka językoznawstwa ogólnego i licencjantka filologii klasycznej. 

Zakochana w słowach, czujna strażniczka przecinków. 

JOANNA OLSZEWSKA 

jot.olszewska@gmail.com 

Jestem absolwentką filologii słowiańskiej, ukończyłam profesjonalny kurs korekty 

tekstu oraz stale się dokształcam, uczestnicząc w szkoleniach dla korektorów. Obecnie 

współpracuję z czasopismem „Post Scriptum” oraz firmą copywriterską w zakresie 

korekty artykułów blogowych. 

Zapraszamy do kontaktu 

p a r t n e r z y m e d i a l n i : 


113

FUNDACJA „POST SCRIPTUM” 

Oprócz dzielenia się z czytelnikami aktualnościami w dziedzinie 

sztuki oraz literatury pragniemy wspierać młode talenty. 

W tym celu stworzyliśmy Fundację Wspierania Kultury „Post Scriptum”. 

Darowizny dla fundacji będą służyły szeroko pojętej promocji 

młodych artystów zarówno na łamach kwartalnika, jak 

i w formie pomocy w organizacji wystaw, warsztatów czy wydawaniu 

książek. Jeśli chcesz przekazać datek na działalność naszej 

fundacji, możesz zrobić to za pośrednictwem strony internetowej 

www.postscriptumfundacja.com lub wpłacić darowiznę bezpośrednio 

na konto fundacji: 75114020040000310281956333. Dane 

kontaktowe: FUNDACJA WSPIERANIA KULTURY „POST SCRIPTUM” 

05-092 Łomianki ul. STANISŁAWA STASZICA 14/5, KRS 0000908539 

NIP 1182225810, e-mail: biuro@postscriptumfundacja.com 

114

POST_SCRIPTUM_3_2023_23

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?