gjuha shqipe dhe letersia 11 - Media Print

www.mediaprint.al 

KLIKONI KËTU

Libër mësuesi 

Gjuhë shqipe 

dhe letërsi 11 

Teksti mësimor Gjuhë shqipe dhe letërsi është hartuar nga: 

Agron Tufa, Ingrit Prizreni

Titulli: 

Drejtoi botimin: Anila Bisha 

Redaktore: 

Dizajni: 

Kopertina : VisiDesign 

Shtypi: Mediaprint 

ISBN: 978-99956-93-35-0 

Botimi i parë: 2011 

Libër mësuesi Gjuhë shqipe dhe letërsi 11 

Elona Çali 

Mirela Ndrita 

© Të gjitha të drejtat janë të rezervuara 

Të gjitha të drejtat e autorit lidhur me këtë botim janë ekskluzivisht te zotëruara/rezervuara nga Shtëpia Botuese 

“Mediaprint” sh.p.k.. 

Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, 

huapërdorje, shfrytëzim dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cënues me çfarëdo lloj 

mjeti apo apo forme, pjesërisht dhe/ose tërësisht, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese 

“Mediaprint” sh.p.k. 

S H T Ë P I A B O T U E S E 

Ky botim, në tërësi dhe/ose në pjesë të tij, ndalohet të transmetohet dhe/ose përhapet në çdo lloj forme dhe/ose 

mjet elektronik, mekanik, regjistrues dhe/ose tjetër, të ruhet, depozitohet ose përdoret në sisteme ku mund të 

cënohen të drejtat e autorit, pa miratimin paraprak me shkrim nga Shtëpia Botuese “Mediaprint” sh.p.k.. 

Çdo cënim i të drejtave të autorit passjell përgjegjësi sipas legjislacionit në fuqi. 

Kontaktet: 

www.mediaprint.al 

Shtëpia Botuese Sektori i Shpërndarjes dhe Marketingut: Shtypshkronja: 

Kutia Postare 7467 - Tiranë Tel.: 04 4500605 

Tel.: 04 4500605 

Tel.: 04 2258 156 Cel.: 069 40 44 441 

Cel.: 069 40 50 380 

Cel.: 069 40 44 443 Cel.: 069 40 20 201 

Cel.: 069 20 79 021 

botime@mediaprint.al distributor@mediaprint.al print@mediaprint.al 

Komente dhe sugjerime janë të mirëpritura në email: botime@mediaprint.al

Dy fjalë për librin e Gjuhë shqipe dhe letërsi 11 

Libri shkollor “Gjuhë shqipe dhe letërsi 11” gërsheton në vetvete një 

çelës hyrës drejt shkencës së shkrimit akademik dhe drejt universit 

të pafundmë të letërsisë. Unifikimi i këtyre dy disiplinave filologjike 

në një tekst të vetëm shkollor ndihmon në përmirësimin e punës 

analitike për sa i përket analizës së tekstit. Nëpërmjet disiplinës së 

shkrimit, nxënësi përpunon aftësitë e tij shprehëse, argumentuese 

dhe interpretuese. Ana teknike e të shkruarit ndihmon në 

përgatitjen e nxënësit për shkrimin shkencor. Aspekti tjetër i librit, 

letërsia, është trajtuar në aspektin estetik, etik dhe stilistik të saj. 

Nga kjo pikëpamje, nxënësi aftësohet të dallojë përjetimin dhe 

zbukurimin e ndjenjave nga vlerat morale të tyre. 

Megjithatë, me fjalë të tjera në filozofinë e këtij libri qëndron 

aftësimi i nxënësit në komunikimin e qëllimshëm për çdolloj 

subjekti dhe për çdolloj audience. Nëpërmjet pesë rubrikave: të 

vëzhguarit, të lexuarit, të dëgjuarit, të folurit, të shkruarit nxënësi 

aftësohet për tu bërë një qytetar kompleks në komunikim dhe për 

të realizuar suksesshëm aktivitetin e tij komunikues. 

Ky libër që ju keni në duar dhe që shoqëron librin e nxënësit është 

konceptuar në mënyrë të tillë që të ndihmojë të gjithë përdoruesit e 

librit drejt një orientimi studimor të tekstit shkollor. Ai është 

konceptuar për të ndihmuar mësuesit në zgjerimin e 

këndvështrimeve alternative për tekstet studimore. 

5

Përmbajtja Faqe 

Plani mësimor për lëndën Gjuhe Shqipe dhe Letërsi 11 

Kreu I: Teksti informativ 

7 

1.1 Gjuha e Ilirëve 22 

Komunikimi, elementet dhe funksionet e tij 23 

Teksti informativ 25 

1.2 Shqiptarët 

Ashpërsia dhe bujaria e shqiptarit - Një kuptim i lartë për nderin- 

Gjuha-Feja-Zakonet 

28 

Shkrimi i tekstit informativ (ora II) 32 

Shkrimi i tekstit informativ (ora III) 33 

Detyrë me shkrim 1 (1 orë) Shkrimi i tekstit informativ 34 

Kreu II: Teksti shpjegues 

2.1 Ikja nga kompleksi i Rozafës 35 

Teksti shpjegues (ora II) 37 

Teksti shpjegues (ora III) 43 

2.2 Ekspozita Andhroniqi Zengo 46 

Shkrimi i esesë 52 

2.3 Konica Versus Hamiti. Prometeu i lidhur. Kaptina III- Eseistika, Sabri Hamiti 55 

Shkrimi i esesë shpjeguese letrare 74 

Honore de Balzak “Xha Gorioi” 74 

Kompozicioni i romanit “Xha Gorioi” 81 

Drama e palumturisë së Xha Gorioit 84 

Kreu III: Teksti përshkrue 

3.1 Si e shohim letërsinë shqipe 99 

Teksti përshkrues dhe shkrimi i tij 103 

3.2 Josif Brodskij, fjalimi i Nobelit. Teksti kulturologjik 113 

Detyrë me shkrim 3 129 

Kreu IV: Teksti bindës - argumentues 

4.1 Fjalimi i Kadaresë në ceremoninë e çmimit Asturias 130 

4.2 Virxhinia Vulf dhe feminizmi 137 

4.3 William Faulkner 143 

Lev Nikolajeviç Tolstoi 149 

Novela “Pullaliu”: bota me sytë e një kafshe 151 

Kreu V: Teksti dramatik 

5.1 Medea, Euripidi 153 

5.2 Fausti, Gëte 157 

5.3 Izraelitë dhe filistinë, Fan S. Noli 161 

5.4 Shtëpi kukulle, Ibsen 163 

Kreu VI: Teksti poetik 

6.1 Ferri, Kënga III, Dante (1265-1321) 182 

6.2 Letra e Tatjanës, Pushkin (1799-1837) 186 

6.3 Shenjtëreshë, Stefan Malarme 190 

6.4 Liria, Ndre Mjeda (1866-1937) 191 

Lirikë me shi, Shkreli 195 

Lasgush Poradeci (1899-1987) 199 

Kreu VII Teksti narrativ 

7.2 Nikollaj Gogol - “Shënimet e një të çmenduri” 207 

7.5 Odin Mondvalsen, Trebeshina 209 

Petro Marko (1913-1991) 210 

6

Plani mësimor për lëndën Gjuhe Shqipe dhe Letërsi 11 

Numri i orëve gjithsej 108 

Detyra me shkrim 7 orë 

Analizë vepre 5 vepra x 6 orë = 30 orë 

71 orë studim teksti 

Kapitulli 1 / TEKSTI INFORMATIV (7 orë) 

Mësimi 1 Gjuha e ilirëve, John Wilkes (3 ore) 

ora 

1 Objektiva: 

a) Të kuptuarit e tekstit informativ dhe leximi i tij 

b) Të vëzhguarit dhe evidentimi i lidhjes mes shkencës se 

gjuhës dhe asaj të historisë 

c) Nxjerrja në pah e tipareve informative të tekstit historik 

dhe informacioni që merret nëpërmjet hartave 

2 Objektiva: 

a) Elementet e komunikimit dhe funksionet e tij; 

b) Të përvetësuarit e karakteristikave të një teksti 

informative 

c) Të identifikuarit e elementeve informative në tekst dhe të 

analizuarit e argumenteve në tekst. 

3 Objektiva: 

a) Të përvetësuarit e shkrimit informativ duke analizuar 

qëndrimet e autorëve në tekst; 

b) Të krijuarit e bibliografive, fjalorthëve dhe shkrimi i 

përmbledhjeve, si dhe i raporteve informative. 

Mësimi 2 Shqiptaret, John Fraser (3 orë) 

ora 

1 Objektiva: 

a) Nxjerrja e informacionit të llojit të ndryshëm nëpërmjet të 

vëzhguarit dhe renditja e tij sipas karakteristikave të tekstit 

informativ; 

b) Të lexuarit e tekstit në mënyrë të orientuar dhe 

sintetizimi i mendimit të nxënësit për refleksionet 

individuale; 

c) Të debatuarit mbi informacione të ndryshme duke 

shprehur qëndrime e gjykime personale. 

2 Objektiva: 

a) Të përvetësuarit e shkrimit të një teksti informativ; 

b) Të qëmtuarit e tekstit për nga pikëpamja e tipareve të 

tekstit informativ; 

c) Të analizuarit e tekstit për nga organizimi i brendshëm. 

3 Objektiva: 

a) Të ushtruarit mbi shkrimin e artikujve informativë; 

b) Të përmirësuarit e shkrimit informativ nëpërmjet 

teknikave të krahasim-kontrastit; 

c) Të diskutuarit mbi përmbajtjen e tekstit. 

7

Detyrë me Shkrimi i tekstit informativ (1 orë) 

shkrim 1 

ore 

1 Objektiva: 

a) Të shkruarit sipas parametrave dhe tipareve të një teksti 

informative; 

b) Të shkruarit saktë dhe në mënyrë të përqendruar të 

hyrjes dhe mbylljes; 

c) Të shkruarit e një brendie koherente dhe të plotë; 

d) Të përdorurit e një gjuhe të zgjedhur të ligjërimit të 

shkruar. 

Kapitulli 2/ Teksti përshkrues (16 orë) 

Mësimi 1 Ikja nga kompleksi i Rozafës, Artan Fuga (3 orë) 

Ora 

1 Objektiva: 

a) Të lexuarit e tekstit dhe të kuptuarit e tij; 

b) Të analizuarit e qëndrimit të Fugës për legjendën e Rozafës; 

c) Të diskutuarit e raporteve të interpretimit të legjendës si 

e njohim me parashtrimin e Fugës. 

2 Objektiva: 

a) Të përvetësuarit e tipareve të një teksti shpjegues; 

b) Të analizuarit e tipareve shpjeguese të tekstit “ikja nga 

kompleksi i Rozafës”; 

c) Të studiuarit e qëndrimeve të Fugës mbi kompleksin e 

Rozafës. 

3 Objektiva: 

a) Vazhdimi i të studiuarit e qëndrimeve të Fugës mbi 

kompleksin e Rozafës; 

b) Të analizuarit dhe të arsyetuarit e kuptimeve të 

simboleve dhe metaforave që janë përdorur në tekst; 

c) Të gjykuarit mbi këtë shkrim; 

d) Të ushtruarit mbi tekstin shpjegues. 

Mësimi 2 Ekspozita e Andhroniqi Zengo, Lasgush Poradeci (3 orë) 

orë 

1 Objektiva: 

a) Nëpërmjet të vëzhguarit, nxënësi të përpiqet të shpjegojë 

qëndrimet e tij mbi vepra të artit pamor; 

b) Të lexojë dhe të ushtrohet në drejtshqiptimin e grupeve 

të bashkëtingëlloreve; 

c) Të redaktojë tekstin duke e sjellë në shqipen e normuar; 

d) T’i përgjigjet pyetjeve mbi tekstin dhe të evidentojë tiparet 

shpjeguese të tij. 

2 Objektiva: 

a) Nxënësi të asimilojë koncepte mbi artin dhe të 

interpretojë shpjegimet e L. Poradecit duke u mbështetur 

tek ato; 

b) Të analizojë qëndrimet e autorit mbi piktoren Zengo; 

c) Të zgjerojë njohuritë e tij mbi shkrimin e një eseje dhe 

gjithë hapave që e ndjekin shkrimin e saj. 

8

3 Objektiva: 

a) Të dallojë tiparet e një teksti informativ nga tiparet e një 

teksti shpjegues; 

b) Të mbledhë informacione për të plotësuar figurën e 

Poradecit; 

c) Të analizojë tiparet e shkrimit të L. P. si estet. 

Mësimi 3 Konica versus Hamiti (3 orë) 

orë 

Detyrë me 

shkrim 2 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të lexojë dhe të kuptojë esenë Prometeu i lidhur të 

Konices; 

b) Të analizojë esenë Prometeu i lidhur; 

c) Të vlerësojë stilin e shkrimit të eseve të Konicës. 

2 Objektiva: 

a) Të lexojë dhe të kuptojë qëndrimet e Sabri Hamitit mbi 

eseistikën e Konicës; 

b) Të evidentojë dhe të analizojë gjykimet e Hamitit mbi 

esenë Arti i Prometeut të Konicës; 

c) Të diskutojë mbi figurën e Prometeut në raport me atë të 

heronjve të tjerë letrarë. 

3 Objektiva: 

a) Të analizohen aftësitë gjuhësore të Konicës për mesazhin 

që jep eseja sipas S. Hamitit; 

b) Të vlerësohet aftësia eseshkruese e S.Hamitit; 

c) Të mësohet shkrimi i një eseje letrare; 

d) Të krahasohen aftësitë eseshkruese mes Konicës dhe 

Hamitit; 

e) Të diskutohet nëpërmjet të vëzhguarit simbolika e 

figurave të Sizifit dhe Prometeut. 

Shkrimi i esesë shpjeguese (1 orë) 

1 Objektiva: 

a) Të respektojë parimet e shkrimit të një eseje shpjeguese; 

b) Të zbatojë rregullat gjuhësore të një eseje shpjeguese; 

c) Të realizojë një tekst koherent për nga përmbajtja dhe të 

Analizë e 

veprës letrare 

orë 

mirëredaktuar për nga paraqitja përfundimtare. 

Honore de Balzak (6 orë) 

1 Objektiva: 

a) Të nxitet nxënësi për leximin e veprës letrare; 

b) Të njihet nxënësi me figurën e Balzakut dhe rëndësinë e 

veprës Xha Gorioi; 

c) Të bëhet përmbledhja e fabulës së romanit duke u 

ndalur në pikat më të rëndësishme të tij. 

2 Objektiva: 

a) Të dallohet organizimi i brendshëm në roman si 

rrëfimtari, dëshmitari etj.; 

9

) Të evidentohen dramat sociale që vërehen në roman 

nëpërmjet raporteve dhe sjelljeve mes personazheve; 

c) Të nxjerrë konkluzione mbi dramën e romanit. 

3 Objektiva: 

a) Të analizohet kompozicioni i romanit Xha Gorioi; 

b) Të ilustrohen me shembuj tiparet e kompozicionit të veprës. 

4 Objektiva: 

a) Të analizohet drama e Xha Gorioit; 

b) Të gjykohet mbi tërësinë e figurës së Xha Gorioit; 

c) Të nxirret një mesazh përfundimtar mbi veprën. 

5 Objektiva: 

a) Të komentohet fragmenti në tekst; 

b) T’i përgjigjen pyetjeve mbi fragmentin. 

6 Objektiva: 

a) T’i përgjigjen pyetjeve mbi fragmentin; 

b) Të nxirren përfundimet mbi romanin; 

c) Të shkruhet harta e tekstit për fragmentin. 

Kapitulli 3/ Teksti përshkrues (8 orë) 

Mësimi 1 Si e shohim letërsinë shqipe, M. Kuteli (3 orë) 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të diskutohet në klasë për prirjet e letërsisë shqipe në 

periudha të caktuara; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet qëndrimi i Kutelit për letërsinë; 

c) Të analizohen qëndrimet e Kutelit për aspekte të 

ndryshme të letërsisë. 

2 Objektiva: 

a) Të zgjerohen njohuritë mbi tiparet, shkrimin, strukturat 

dhe karakteristikat e një teksti përshkrues; 

b) Të analizohen aspektet e një teksti përshkrues në esenë e 

Kutelit; 

c) Të analizohen qëndrime të ndryshme të Kutelit lidhur me 

letërsinë, gjuhën, kombin etj. 

3 Objektiva: 

a) Të analizohen teknikat argumentuese të Kutelit në ese; 

b) Të analizohen aspekte gjuhësore të eseistikës së Kutelit; 

c) Të gjykohet mbi esenë Si e shohim letërsinë shqipe 

Mësimi 2 Fjalimi i Nobelit; Josif Brodskij (4 orë) 

orë 

10 

1 Objektiva: 

a) Të përvetësuarit e disa koncepteve estetike; 

b) Të lexuarit dhe të kuptuarit mirë e fjalimit të Broskijt. 

2 Objektiva: 

a) Të analizuarit e esesë së Brodskijt duke iu përgjigjur pyetjeve; 

b) Të vlerësuarit e qëndrimeve të Brodskijt si disident; 

c) Të analizuarit e qëndrimeve estetike të Brodskijt. 

3 Objektiva: 

a) Të analizuarit e qëndrimeve estetike dhe etike të Brodskijt; 

b) Të kuptuarit e një teksti kulturologjik;

4 

c) Të analizuarit e tipareve të një teksti kulturologjik. 

Objektiva: 

a) Të analizohen aspektet kulturologjike të tekstit dhe 

Detyrë me 

shkrim 3 

orë 

qëndrimeve të Brodskijt; 

b) Të krahasohet figura e Brodskijt me të Kutelit; 

c) Të evidentohen tiparet e shkrimit përshkrues në esenë e 

Brodskijt; 

d) Të ekzekutohen hapat e shkrimit të një interviste, bazuar 

në esenë e Brodskijt. 

Shkrimi i esesë përshkruese (1 orë) 

1 Objektiva: 

a) Të realizohet shkrimi i një eseje përshkruese duke patur 

parasysh shkrimin e saktë të hyrjes, paraqitjes dhe 

trajtimit të argumente, si dhe mbylljen; 

b) Të redaktohet eseja dhe të mbahen parasysh tiparet 

gjuhësore të esesë përshkruese. 

Kapitulli 4/ Teksti bindës-argumentues ( 16 orë) 

Mësimi 1 Fjalimi i Kadaresë në ceremoninë e çmimit të Asturias 

orë 

(3 orë) 

1 Objektiva: 

a) Të diskutohet mbi kompleksitetin e figurës së Kadaresë; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet deri në fund eseja; 

c) Të analizohen tiparet dalluese të shkrimit; pozicionin e 

shkrimtarit në të; raportet Kadare-letërsi. 

2 Objektiva: 

a) Të analizohen qëndrime të ndryshme të Kadaresë në tekst; 

b) Të vlerësohen idetë universale të shkrimtarit; 

c) Të krahasohen idetë e Kadaresë me Brodskijn dhe Kutelin; 

d) Jepni gjykimet tuaja mbi esenë. 

3 Objektiva: 

a) Të rikujtohet eseja me pesë paragrafë; 

b) Të analizohen teknikat e shkrimit eseistik të Kadaresë; 

c) Të ndërtohet profili i Kadaresë për nga aspekti i 

shkrimtarit idealist. 

Mësimi 2 

orë 

Virxhia Vulf dhe Feminizmi (3 orë) 

1 Objektiva: 

a) Të kuptohet karakteri i V. Vulfit nëpërmjet të vëzhguarit; 

b) Të diskutohet se çfarë është feminizmi dhe vendi i Vulfit 

në letërsinë feministe; 

c) Të lexohet teksti deri sa të kuptohen këndvështrimet e 

shkrimtares. 

2 Objektiva: 

a) Të analizohet përmbajtja kuptimore e esesë së Vulfit duke 

iu përgjigjur pyetjeve të tekstit; 

b) Të zgjerohen njohuritë mbi tiparet dhe shkrimin e tekstit 

bindës-argumentues. 

11

3 Objektiva: 

a) Të analizohen aspektet bindëse-argumentuese të esesë së 

Vulfit; 

b) Të japë gjykimet e veta mbi esenë; 

c) Të zbulojë aspekte të ndryshme të shkrimtares nëpërmjet 

esesë. 

Mësimi 3 Ligjerata e Nobelit, William Faulkner (3 orë) 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të lexohet dhe të kuptohet ligjërata e Faulknerit; 

b) Të diskutohet mbi karakterin e shkrimtarit duke vëzhguar 

foton; 

c) Të analizohen qëndrimet e Faulknerit në ligjëratë. 

2 Objektiva: 

a) Të vazhdohet me analizën e ideve të Faulknerit ne ese; 

b) Të arsyetohet mbi trajtimin e thelbit njerëzor në letërsi 

sipas autorit dhe qasjeve ndaj misionit të autorit; 

c) Të zgjerohen njohuritë mbi shkrimin e esesë bindëseargumentuese. 

3 Objektiva: 

a) Të analizohet teksti nga pikëpamja e teknikave te shkrimit 

bindës-argumentues; 

b) Të fillojë puna parapërgatitore mbi shkrimin e esesë 

bindëse-argumentuese. 

Detyrë me Shkrimi i esesë bindëse-argumentuese (1 orë) 

shkrim 4 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të shkruhet një ese bindëse-argumentuese mbi letërsinë; 

b) Të zbatohen parametrat e shkrimit bindës-argumentues; 

c) Të realizohet një nivel i lartë i koherencës së mendimit dhe 

i të shprehurit gjuhësor. 

Analizë e Pullaliu, Lev Tolstoi (6 orë) 


orë 

1 Objektiva: 

a) Të nxitet nxënësi për leximin e veprës; 

b) Të diskutohet mbi procesin e krijimit të novelës Pullaliu 

dhe për figurën e Tolstoit në tërësi; 

2 Objektiva: 

a) Të analizohet thelbi filozofik i novelës Pullaliu; 

b) Të analizohet struktura e organizimit të brendshëm dhe të 

jashtëm të novelës; 

c) Të gjykohet mbi thelbin ekzistencial të trajtuar në novelë. 

3 Objektiva: 

a) Të bëhet prezantimi i projektit; 

b) Të komentohet imtësisht Kapitulli 1 i novelës; 

c) Të analizohet aspekti i thelbit filozofik të Tolstoit ne këtë 

kapitull; 

12

d) Të nxirren disa përfundime mbi stilin e shkrimit të 

Tolstoit. 

4 Objektiva: 

a) Të komentohet kapitulli 4 i novelës; 

b) Të analizohen dramat sociale të trajtuara në kapitull; 

c) Të arsyetohet mbi aspektin psikologjik dhe ekzistencial në 

fragment; 

d) Të vërehen mjeshtëritë shkruese të Tolstoit si sarkazma; 

surrealizmi e veçori të tjera të autorit/ 

5 Objektiva: 

a) Të komentohet kapitulli i 12 i novelës; 

b) Të analizohet aspekti tragjik i fragmentit; 

c) Të analizohen teknikat rrëfimtare të Tolstoit. 

6 Objektiva (një për secilin grup): 

a) Të realizohet produkti i projektit duke u mbështetur në pikat: 

- analizë e konceptit të vëzhgimit të botës me sytë e 

kafshës; 

- Të analizohet zhvillimi moral dhe etik i qenieve të 

gjalla; 

- Të dalin në pah tiparet e artit të Tolstoit; 

- Të analizohet universalizmi i artit të Tolstoit 

Kapitulli V/ Teksti dramatik (16 orë) 

Mësimi 1 Medea, Euripidi (3 orë) 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të asimilohen konceptet estetike të dramatikes dhe tragjikes; 

b) Të kuptohen drama dhe tragjedia në figurën e Medeas; 

c) Të lexohet dhe të kuptohet fragmenti për studim; 

d) Të analizohen aspektet tragjike në fragment. 

2 Objektiva: 

a) Të asimilohen tiparet e tekstit dramatik; 

b) Të komentohet fragmenti; 

c) Të zbulohen aspektet psikologjike si pasioni, hakmarrja, 

frika nga humbja e qytetarisë të tragjedisë së Medeas; 

d) Te karakterizohen personazhet e tragjedisë. 

3 Objektiva: 

a) Të analizohet aspekti feminist i tragjedisë; 

b) Të analizohen dramat sociale që mbart figura e Medeas; 

c) Të zbulohet thelbi i hakmarrjes dhe vetëgjyqgjyqësisë së 

Medeas; 

d) Të arsyetohet mbi zgjidhjen dues ex machine të tragjedisë; 

e) Të gjykohet mbi tragjedinë. 

Mësimi 2 Fausti, Gëte, (3 orë) 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të njihen nxënësit me veprën Fausti dhe domethënien 

humaniste te fragmentit Dhomë Studimi; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet sa më mirë fragmenti; 

c) Të fillohet me komentin e fragmentit; 

13

2 Objektiva: 

a) Të zbulohet simbolika iluministe dhe humaniste në 

fragment; 

b) Të analizohet procesi i metamorfozës tek konia; 

c) Të komentohet qasja e Faustit ndaj kompleksitetit të 

figurës së Mefistofelit; 

d) Të krahasohen figura e Faustit me atë të Mefistofelit. 

3 Objektiva: 

a) Të zbulohet aspekti meskin i figurës së Mefistofelit; 

b) Të nxirren përfundime mbi fragmentin; 

c) Të zgjerohen dijet mbi parafrazën; 

d) Të ushtrohen mbi shkrimin e parafrazës. 

Mësimi 3 Izraelitë dhe filistinë, F. Noli (3 orë) 

orë 

Detyrë me 

shkrim 5 

orë 

14 

1 Objektiva: 

a) Të njihen nxënësit me përmbajtjen e dramës “Izraelitë dhe 

filistinë; 

b) Të lexohet fragmenti dhe të tejkalohen vështirësitë 

gjuhësore që paraqet gjuha e Nolit; 

c) Të analizohen veprimet e Samsonit dhe të Daliles ndaj njëritjetrit. 

2 Objektiva: 

a) Të zbulohet thelbi i dashurisë së heronjve ndaj njëri-tjetrit; 

b) Të analizohen aspektet etike të qëndrimit të heronjve ndaj 

jetës; 

c) Të analizohet drama po edhe tragjedia që mbart raporti 

Dalila-Samson; 

d) Të arsyetohet shprehja”Qëllimi i justifikon mjetet”. 

3 Objektiva: 

a) Të analizohet thelbi tragjik i dramës; 

b) Të nxirren përfundimet e nxënësve mbi mesazhin e dramës; 

c) Të zgjerohen dijet mbi përmbledhjen dhe shkrimin e saj; 

d) Të ushtrohen nxënësit me shkrimin e përmbledhjes. 

Shkrimi i parafrazës dhe i përmbledhjes (1 orë) 

1 Objektiva: 

a) Të shkruajnë parafrazën dhe përmbledhjen duke zbatuar 

parametrat e shkrimit të tyre; 

b) Të jenë koherent ndaj përmbajtjes se tekstit që do 

parafrazojnë e do përmbledhin; 

Analizë e 


orë 

c) Të dëshmojnë kulturë shkrimi. 

Shtëpi kukulle, H. Ibsen, 6 orë 

1 Objektiva: 

a) Të stimulohen nxënësit të lexojnë dramën Shtëpi Kukulle; 

b) Të njihen dhe të kuptojnë risitë e kompozicionit analitik të 

Ibsenit;

c) Të thellohen mbi organizimin e brendshëm dhe të jashtëm 

të dramës Shtëpi kukulle. 

2 Objektiva: 

a) Nëpërmjet subjektit të veprës, të zbulohen dramat sociale 

dhe të brendshme të individit në shoqërinë e kohës; 

b) Të analizohet dualiteti i jetës së Nora Helmerit; 

c) Të portretizohen personazhet e pjesës; 

d) Të vlerësohen aspekti etik dhe estetik i dramës. 

3 Objektiva: 

a) Të analizohen problemet familjare në dramën sociale sipas 

Ibsenit; 

b) Të arsyetohet drama e një familjeje të gënjeshtërt; 

c) Të analizohet drama e shkatërrimit të individualitetit njerëzor në 

dramë; 

d) Të vlerësohet aspekti moral i dramës; 

e) Të diskutohet novatorizmi i figurës së Nora Helmerit. 

4 Objektiva: 

a) Të analizohet personaliteti i Nora Helmerit mes 

personalitetit dhe kukullës; 

b) Të thellohet mbi dramën ekzistenciale të njeriut tek Ibseni; 

c) Të diskutohet novatorizmi i dramës së Ibsenit; 

d) Të vlerësohet koncepti i çlirimit tek figura e Nora Helmerit. 

5 Objektiva: 

a) Të lexohet fragmenti për koment dhe të kuptohet sa më 

mirë ai; 

b) Të komentohet sensi i të moskuptuarit dhe i dyshimit mes 

bashkëshortëve; 

c) Të analizohet thelbi i personazheve në dramë. 

6 Objektiva: 

a) Të analizohet thelbi i shtëpisë së kukullës në fragment; 

b) Të arsyetohet mbi kuptimin e të edukuarit të vetvetes në 

fragment; 

c) Të komentohet aspekti psikologjik I romanit dhe mjeshtëria e 

Ibsenit për ta dhënë atë, pa iu referuar përshkrimit të 

gjendjeve emocionale; 

d) Të analizohet thelbi universal i dramës. 

Kapitulli VI/ Teksti poetik, ( 23 orë) 

Mësimi 1 Ferri, Dante Alighieri, 3 orë 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të kuptuarit e Komedisë hyjnore dhe aspektit alegorik të saj; 

b) Të komentuarit e fragmentit Portat e Ferrit për të kuptuar 

mekanizmin e brendshëm të funksionimit të veprës. 

2 Objektiva: 

a) Të lexuarit dhe të kuptuarit e simboleve të këngës Paolo 

dhe Franceska; 

b) Të analizohet thelbi i tragjedisë së heronjve mes 

sinqeritetit të dashurisë dhe errësirës së kohës; 

c) Të komentohet lirizmi dhe pasioni mes fjalëve të heronjve. 

15

3 Objektiva: 

a) Të zgjerohen njohuritë mbi ndërtimin e vargjeve dhe të 

strofave; 

b) Të kuptohet organizimi fonetik; 

c) Të analizohet mjeshtëria artistike e Dantes dhe tiparet e 

letërsisë së Rilindjes në këtë këngë. 

Mësimi 2 Eugjen Onjegini, Pushkin (3 orë) 

orë 

1 Objektiva: 

a) të kuptohen figurat e Tatjanës dhe Onjeginit në raport me 

njëri-tjetrin dhe në raport me shoqërinë; 

b) Të kuptohen figurat e heronjve tanë në raport me letërsinë 

romantike; 

c) Të lexohet fragmenti dhe të diskutohet mbi të. 

2 Objektiva: 

a) Të komentohet aspekti romantik i fragmentit mes letrës, 

largimit të heronjve nga njëri-tjetri etj. 

b) Të analizohet karakteri i Tatjanës mes romantizmit dhe 

qëndrueshmërisë; 

c) Të arsyetohet mbi evoluimin e personazheve; 

d) Të krahasohet figura e Tatjanës me Norën dhe Medean. 

3 Objektiva: 

a) Të analizohet koncepti i ngadhënjimit të dashurisë ndaj 

paragjykimeve; 

b) Të thellohen më shumë mbi aspektin e dashurisë dhe 

romantizmit në roman; 

c) Të zgjerojnë njohuritë mbi gjuhën poetike, figurat e 

sintaksës dhe ato të intonacionit; 

d) Të ushtrohen mbi figurat e sintaksës dhe intonacionit. 

Mësimi 3 Shenjtëreshë, Stefan Malarme, 3 orë 

orë 

Mësimi 4 

orë 

16 

1 Objektiva: 

a) Të lexohet dhe të kuptohet poezia; 

b) Të kuptohet figura e Malarmesë mes simbolizmit; 

c) Të analizohen disa aspekte simbolike të poezisë. 

2 Objektiva: 

a) a)të analizohet thelbi i shenjtëreshës në poezi; 

b) Të komentohet thelbi I simboleve biblike; 

c) Të vlerësohen raportet ndjesi-ndjenjë, parafytyrim dhe 

perceptim në poezi. 

3 Objektiva: 

a) Të zgjerohen njohuritë mbi figurat e kuptimit dhe të 

parafytyrimit; 

b) Të analizohen raportet ndjenjë-muzikë-figuracion në poezi; 

c) Të analizohet aspekti i mjeshtërisë stilistike të Malarmese 

në poezi; 

d) Të nxirren përfundimet e përgjithshme. 

Liria, Ndre Mjeda, 3 orë

1 Objektiva: 


b) Të kuptohet arti poetik i Mjedës në poezi; 

c) Të diskutohet për konceptin e lirisë nëpërmjet të 

vëzhguarit. 

2 Objektiva: 

a) Të vërehen disa tipare romantike të poezisë; 

b) Të analizohen aspektet e një poezie të angazhuar në sonet; 

c) Të komentohen qëndrimet e moralit kombëtar të Mjedës në 

poezi; 

d) Të vlerësohen tonet autokritike në sonet. 

3 Objektiva: 

a) Të zgjerohen njohuritë mbi përmbledhje analitike dhe 

shkrimin e saj; 

b) Të analizohet poetika e Mjedës në poezi duke u mbështetur 

tek figuracioni i veprës; 

c) Të ushtrohen mbi shkrimin e përmbledhjeve analitike. 

Mësimi 5 Krahasimi i teksteve poetike, A. Shkreli, F. Rreshpja, 4 

orë 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të kuptohet poetika e Azem Shkrelit; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet poezia; 

c) Të komentohet aspekti imagjinar dhe mistik I zërit të 

krijimit për lexuesin. 

2 Objektiva: 

a) Të komentohet aspekti lirik i poezisë; 

b) Të nxirren vlerësimet stilistike për poezinë Lirikë në shi; 

c) Të zgjerohen njohuritë për onomatopenë dhe aliteracionin. 

3 Objektiva: 

a) Të njihet dhe të kuptohet figura e F. Rreshpes në letërsi; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet poezia Elegji për nënën; 

c) Të analizohen raportet vdekje prani e shpirtit në poezi; 

d) Të komentohet madhërimi për figurën e nënës në poezi; 

e) Të analizohet aspekti lirik i poezisë dhe të evidentohen 

figurat letrare ne poezi. 

4 Objektiva: 

a) Të krahasohen poezitë për nga aspekti i lirizmit; leksikut; 

imazhit që krijojnë, figuracionit; tematikës etj. 

Detyrë me Shkrimi i përmbledhjes analitike (1 orë) 

shkrim 6 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të shkruhet sipas parametrave të duhur përmbledhja 

analitike; 

b) Të jenë koherent ndaj mendimeve të autorëve për të cilët 

po shkruajnë; 

c) Të zbatojnë parimet gjuhësore të shkrimit të përmbledhjes 

analitike; 

d) Të shprehin qëndrimin e tyre vetjak; 

17

e) Të dëshmojnë kulture të shkruari. 

Analizë e Vepra letrare, Lasgush Poradeci (6 orë) 


6 orë 

1 Objektiva: 

a) Të stimulohet nxënësi për leximin e veprës; 

b) Të kuptohet figura e Lasgush Poradecit si figura e një 

reformatori të artit poetik shqiptar dhe e një liriku të 

përjetshëm; 

c) Të kuptohen burimet e poezisë së Poradecit; 

d) Të diskutohet mbi vendin e Poradecit në letërsinë shqipe. 

2 Objektiva: 

a) Të kuptohet aspekti modernist i poezisë së Poradecit; 

b) Të analizohet poetika e Poradecit nëpërmjet fjalëve kyçe të 

përdorura në poezi; 

c) Të vlerësohet ligjërimi poetik i Poradecit në kuadrin e 

letërsisë shqipe të shekullit XX 

3 Objektiva: 

a) Të analizohet trajtimi i erosit në poezinë e Poradecit; 

b) Të arsyetohet mbi konceptin e hapësirës kombëtare te 

Poradeci; 

c) Të vlerësohet vepra e Poradecit në kuadrin e përsosmërisë 

së gjuhës shqipe. 

4 Objektiva: 

a) Të lexohet dhe të kuptohet poezia Përjetësia; 

b) Të diskutohet koncepti mbi përjetësinë dhe domethënia e 

saj në poezinë e Poradecit; 

c) Të analizohet koncepti trup-shpirt në poezi. 

5 Objektiva: 

a) Të analizohet konceptimi panteist i Poradecit në poezi; 

b) Të komentohet misticizmi i dashurisë në poezi; 

c) Të vlerësohen gjithë qasjet ndaj dashurisë në poezi. 

6 Objektiva: 

a) Të analizohet koncepti i ekzistencës së përhershme në poezi; 

b) Të arsyetohet mbi aspektin simbolik të poezisë së 

Poradecit; 

c) Të jepen përfundimet mbi poezinë Përjetësia. 

Kapitulli 7/ Teksti narrativ , 22 orë 

Mësimi 1 Zonja Bovari, Gustav Flober, 3 orë 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të kuptohet dhe të vlerësohet thelbi i romanit dhe i 

personalitetit të Zonjës Bovari; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet fragmenti; 

c) Të diskutohet mbi ndjesitë që lë fragmenti. 

2 Objektiva: 

a) Të analizohet gjendja psikologjike e Ema Bovarisë në 

kuadrin e mjeshtërisë artistike të Floberit; 

b) Të analizohet aspekti tragjik i fragmentit; 

18

c) Të vlerësohet aspekti i gjykimit të vetvetes nga ana e 

heroinës; 

3 Objektiva: 

a) Të thellohet mbi dramën individuale të heroinës dhe 

tragjizmit psiko-social që mbart universalizmi i figurës së 

saj; 

b) Të zgjerohen njohuritë mbi analizën e tekstit narrativ dhe 

elementeve të rrëfimit; 

c) Të zgjerohen njohuritë mbi drejtshkrimin e fjalëve; 

fjalëformimin dhe kuptimet e ndryshme të fjalëve. 

Mësimi 2 Shënimet e një të çmenduri, N.Gogol, 3 orë 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të kuptohet çmenduria në modelin antiromantik të romanit; 

b) Të perceptohet thelbi dhe aspekti antiromantik i 

Poprishçinit para se të lexohet vepra; 

c) Të lexohet dhe të kuptohet fragmenti letrar. 

2 Objektiva: 

a) Të analizohen teknikat narrative të Gogolit në fragment 

për të dhënë çmendurinë dhe absurdin e personazhit dhe 

të situatave; 

b) Të vlerësohet çmenduria tek Poprishçini në kuadrin e 

fatit tragjik të botës; 

c) Të analizohet aspekti i heroit romantik dhe idealist tek 

drama sociale e botës; 

3 Objektiva: 

a) Të nxirren përfundimet ideore, morale e estetike të 

fragmentit; 

b) Të zgjerohen njohuritë mbi drejtshkrimin e ë-së; 

c) Të shkruhet një përmbledhje analitike mbi fragmentin. 

Mësimi 3 Shkëlqimi dhe rënia e Shokut Zylo, D. Agolli, 3 orë 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të kuptohet organizimi i brendshëm i romanit dhe roli i 

personazheve në të; 

b) Të vlerësohet aspekti komik i romanit dhe qëllimi i tij; 

c) Të lexohet dhe të kuptohet fragmenti letrar. 

2 Objektiva: 

a) Të analizohet kriza ekzistenciale e intelektualit në një 

shoqëri të mbyllur; 

b) Të analizohet gjendja psikologjike e personazheve; 

c) Të vlerësohet ndërgjegjja e vetë rrëfimtarit në fragment; 

d) Të përsëriten dukuri si sinonimia dhe antonimia. 

3 Objektiva: 

a) Të arsyetohet koncepti i të huajësimit shoqëror të 

intelektualit në kuadrin e dramës sociale; 

b) Të njihen me shkrimin e esesë narrative; 

c) Të nxirren përfundime mbi fragmentin. 

19

Mësimi 4 Rrungaja në mars, M. Camaj, 3orë 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të kuptohet motivi i vetmisë në roman; 

b) Të kuptohet aspekti i organizimit të brendshëm dhe 

dramat individuale që mbart romani; 

c) Të lexohet dhe të kuptohet qartë fragmenti. 

2 Objektiva: 

a) Të analizohet thelbi ekzistencial i fragmentit; 

b) Të mësohet shkrimi i grupeve dhe bashkimeve të 

bashkëtingëlloreve; 

c) Të zbulohen dhe të zbërthehen simbole të ndryshme të 

fragmentit; 

d) Të analizohet tragjizmi i pjesës. 

3 Objektiva: 

a) Të analizohet tragjizmi i fatit të njeriut përballë të 

drejtave të tij dhe egërsisë së natyrës; 

b) Të analizohet aspekti lirik i Jerës dhe figura e Loshit; 

c) Të komentohen dramat sociale në fragment; 

d) Të vlerësohet mjeshtëria poetike e Camajt. 

Mësimi 5 Odin Mondvalsen, K. Trebeshina, 3 orë 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të kuptohet figura e K. Trebeshinës dhe letërsia e tij; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet fragmenti i romanit; 

c) Të analizohet aspekti i absurdit në roman për nga qasja 

kuptimore dhe mjetet gjuhësore. 

2 Objektiva: 

a) Të arsyetohet aspekti i tragjedisë së individit në sistemin 

komunist; 

b) Të mësohet shkrimi i esesë narrative; 

c) Të analizohet dëshira për dashuri në një sistem të 

mbyllur. 

3 Objektiva: 

a) Të analizohet absurdi në tërësinë e vet në fragment; 

b) Të analizohet gjendja psikologjike e personazheve në pjesë; 

c) Të diskutohet mjeshtëria e Trebeshinës për të realizuar 

absurdin në letërsinë shqipe; 


Detyrë me Shkrimi i esesë narrative, 1 orë 

shkrim 7 

orë 

1 Objektiva: 

a) Të zbatohen me përpikëri parimet e shkrimit të esesë 

narrative; 

b) Të respektohen parimet gjuhësore të shkrimit të esesë 

narrative; 

c) Të ruhet koherenca e mendimit individual të nxënësit; 

d) Të dëshmohet kulturë e lartë edhe artistike të shprehuri. 

20

Analiza e 


orë 

Qyteti i fundit, P. Marko, 6 orë 

1 Objektiva: 

a) Të stimulohet nxënësi për leximin e veprës letrare; 

b) Të kuptohet subjekti i veprës dhe rëndësia e tij për nga 

mënyra e rrëfimit; 

c) Të vlerësohet romani për rëndësinë që pati në letërsinë 

shqipe. 

2 Objektiva: 

a) Të analizohet aspekti humanist i romanit; 

b) Të diskutohen teknikat e rrëfimit në roman; 

c) Të arsyetohet shestimi i ideve nëpërmjet kontrastit në 

roman. 

3 Objektiva: 

a) Të kuptohet koncepti i një fabule të përqendruar për 

romanin; 

b) Të analizohet humanizmi i personazheve në vepër; 

c) Të kuptohet shkrimtari P. Marko nëpërmjet personazhit 

të Lekës. 

4 Objektiva: 

a) të analizohet gjendja psikologjike e personazheve në 

fragment; 

b) Të kuptohet thelbi i tragjedisë ekzistenciale në pjesë; 

c) Të vlerësohet karakteri i Ana-Marias. 

5 Objektiva: 

a) Të analizohen krizat sociale dhe morale qe mbjellin 

luftërat në fragment; 

b) Të karakterizohen personazhet e pjesës në kuadrin e 

kompleksitetit të tipave njerëzorë; 

c) Të analizohet gjendja psikologjike e Ana-Marias. 

6 Objektiva: 

a) Të analizohet fundi tragjik i romanit; 

b) Të nxirren përfundimet e përgjithshme mbi të. 

21

Kreu I: Teksti informativ 

1.1 Gjuha e Ilirëve 

Ora I 

Objektiva: 

a) Të kuptuarit e tekstit informativ dhe leximi i tij; 

b) Të vëzhguarit dhe evidentimi i lidhjes mes shkencës së gjuhës dhe asaj të 

historisë; 

c) Nxjerrja në pah e tipareve informative të tekstit historik dhe informacioni 

që merret nëpërmjet hartave. 

Zhvillimi i mësimit: 

(Orientime) 

1. Rikujtojmë tiparet e ndërtimit të tekstit informativ dhe llojet e tij. 

2. Të lexohet teksti në funksion të tipareve të tekstit informativ dhe jo për të 

mbajtur mend informacionin që ai mban. 

Të vëzhguarit: 

• Vëzhgoni hartën dhe përpiquni të renditni gjithë informacionin që merrni 

prej saj. Mbështetuni në vjeljen e informacionit, duke zbatuar rregullën e 

5W -ve. 

Ky ushtrim ka për qëllim që nxënësi të listojë gjithë emrat e fiseve ilire që 

sheh në hartë dhe të informojë mbi shtrirjen gjeografike të tyre dhe kufizimin 

territorial. Sugjerohet të inkurajohet edhe përdorimi i dijeve historike për 

kohën kur dhe ku kanë jetuar ilirët. 

Paragrafi i mëposhtëm ndihmon për të bërë hyrjen e informacionit që do 

paraqesin: 

…Kufiri jugor nis në bregdetin e Shqipërisë së Mesme dhe kalon në brendësi 

drejt lindjes, duke përfshirë zonën e liqeneve (Ohri,Prespa), pellgun e Shkupit, 

Kosovën e më gjerë. Më pas ai kthehet nga veriu dhe ndjek një vijë në 

perëndim të lumit Morava në afërsi të Beogradit, buzë Danubit. Nga veriu 

përfshihen luginat e Savës dhe Dravës së bashku me një trevë në veri të kësaj 

të dytës, e cila shtrihet në drejtim të liqenit Balaton në Hungarinë perëndimore. 

Prej andej kufiri kalon në drejtimin e jugperëndimit, duke u rënë përqark 

Alpeve juglindore dhe takon Adriatikun në Istria. Në fund, aty hyjnë edhe 

rajonet e lashta të Kalabrisë dhe të Pulias. 

• Përpiquni të shpjegoni rëndësinë e kësaj harte për historinë e shqiptarëve 

dhe kalimin gradual të popullsisë nga ilirë në shqiptarë, duke u 

mbështetur edhe në informacionin që keni përvetësuar nga studimi i 

shkencave të tjera. 

22

Me anë të tryezës rrethore, nxënësi inkurajohet të argumentojë në hartë 

shtrirjen gjeografike të shqiptarëve sot. Për lidhjen mes shkencës së 

historisë dhe të gjuhës orientohen në leximin e paragrafëve: 

1. Në fund, aty hyjnë edhe rajonet e lashta të Kalabrisë dhe të Pulias. Përveç 

një shpërndarjeje emrash ilirë njerëzish e vendesh, mesapishtja e 

dokumentuar në më shumë se 300 mbishkrime është në disa anë e 

ngjashme me ilirishten e Ballkanit. Kjo lidhje, gjithashtu, pasqyrohet në 

kulturën materiale të të dy brigjeve të Adriatikut jugor. 

2. Kur Straboni flet për njerëz “dygjuhësh” prapa maleve në perëndim të 

Maqedonisë, pandehma është se gjuhët e folura atje ishin greqishtja dhe 

ilirishtja. Autorët e lashtë nuk na thonë thuajse asgjë për ilirishten, edhe 

pse nuk ka kurrfarë dyshimi se ajo vijoi të flitej mjaft kohë edhe gjatë 

periudhës romake. Ata na japin një tufë fjalësh autentike ilire, ndër to 

“rhinos” për “mjegull”, “sabaius” ose “sabaia”, një lloj vendës i birrës dhe 

“sybina” për një shtizë ose heshtë gjahu. (etj.) 

Komunikimi, elementet dhe funksionet e tij 

ORA II 

Objektiva: 

d) Të kuptuarit e elementeve të komunikimit dhe funksionet e tij; 

e) Të përvetësuarit e karakteristikave të një teksti informativ; 

f) Të identifikuarit e elementeve informative në tekst dhe të analizuarit e 

argumenteve në tekst. 


1. Rikujtohet skema e komunikimit, duke i shtuar qëllimin e komunikimit 

dhe pas vizatimit të skemës në tabelë, kjo skemë interpretohet në 

bashkëpunim me nxënësin që tashmë ka aktivizuar në memorien e tij 

dijet mbi teorinë e komunikimit. 

2. Shpjegohen elementet dhe funksionet e komunikimit 

3. Përpara se të shpjegohet teksti informativ, punohet me ushtrimet e 

mëposhtme: 

• Dalloni kontekstin gjeografik dhe historik në të cilin është shkruar teksti. 

Nënvizoni informacionin që është i ri për ju. 

Konteksti gjeografik ka për qëllim përforcimin e informacionit ku? Konteksti 

historik ka për qëllim përforcimin e informacionit kur, pse, çfarë, si? Me anën 

e të lexuarit të qëllimshëm, nxënësi arrin të rendisë dijen e marrë nëpërmjet 

koncepteve të tipologjisë informative. Përdoret nënvizimi i informacionit të ri 

me qëllim që të kuptohet synimi i komunikimit që është sjellja e një 

informacioni të ri. Sugjerohet ndarja e klasës në disa grupe dhe secili prej 

tyre mund të punojë me një paragraf të caktuar. 

23

• Analizoni karakterin emotiv dhe estetik të tekstit “Gjuha ilire”. 

Karakteri emotiv ka të bëjë me lidhjet shkak-pasojë të shkrimit të një teksti 

informativ historik. Të tilla në tekst janë: 

1. Sikundër thuhet në Gjeografinë e Strabonit, tradita greke i përcaktonte 

ilirët si popull (etnos) i ndryshëm nga maqedonasit e trakët, si edhe nga 

grekët. 

2. Termi “epirot”, si term politik e etnik, është e qartë se nuk ka qenë në 

qarkullim para shekullit IV p.Kr., kurse fraza “fiset epirote” nuk do të 

thotë gjë tjetër veçse “fise të kontinentit”, d.m.th. të vështruar nga ishulli i 

Korfuzit, ku grekët për herë të parë zunë vend në këtë rajon. (etj.) 

Karakteri estetik, ka të bëjë me përjetimet/ arsyetimet nisur nga premisa e 

hamendësuar e autorit si p.sh.: 

1. Ende nuk mund të thuhet me bindje se në veriperëndim të Greqisë 

kontinentale kishte popuj që flisnin një gjuhë, e cila nuk ishte as ilirishte 

e as greqishte. 

2. Kur Straboni flet për njerëz “dygjuhësh” prapa maleve në perëndim të 

Maqedonisë, pandehma është se gjuhët e folura atje ishin greqishtja dhe 

ilirishtja.(etj.) 

• Argumentoni lashtësinë e gjuhës ilire sipas historianit Wilkes dhe thoni se 

çfarë efekti krijon ky argumentim mbi ju. 

Shiko paragrafët ku evidentohet argumenti: 

1. …Kufiri jugor nis në bregdetin e Shqipërisë së Mesme dhe kalon në 

brendësi drejt lindjes, duke përfshirë zonën e liqeneve (Ohri, Prespa), 

pellgun e Shkupit, Kosovën e më gjerë… Në fund, aty hyjnë edhe rajonet e 

lashta të Kalabrisë dhe të Pulias. 

2. Arkeologët kanë ardhur në përfundimin se ka pasur një fazë të migrimit 

të ilirëve drejt Italisë në fillimin e mijëvjeçarit I p.Kr., jo vetëm në jug, por 

edhe në veri, nga Liburnia në Piceni. 

3. Një pikëpamje më e matur thotë se, ndërkohë që mesapishtja mund të 

jetë zhvilluar si degë e ilirishtes ose, më fort, si “parailirishte”, dallime të 

mëdha ndërmjet të dyjave u krijuan në periudhat historike. 

4. Sikundër thuhet në Gjeografinë e Strabonit, tradita greke i përcaktonte ilirët si 

popull (etnos) i ndryshëm nga maqedonasit e trakët, si edhe nga grekët. (etj.) 

4) Pasi nxënësi është ushtruar me karakteristikat e një teksti informativ, 

shpjegohet ndërtimi i tij. 

24

Teksti informativ 

Ora III 

Objektiva: 

c) Të përvetësuarit e shkrimit informativ duke analizuar qëndrimet e 

autorëve në tekst; 

d) Të krijuarit e bibliografive, fjalorthëve dhe shkrimi i përmbledhjeve, si dhe 

i raporteve informative. 


1. Kjo orë sugjerohet të jetë e tëra kushtuar të shkruarit. 

• Identifikoni në tekst paragrafin që përcakton kufijtë e Ilirisë dhe përpiquni t’i 

ritregoni ata, duke u përqendruar edhe te harta e mësipërme. Shkruani në 

mënyrë të përmbledhur gjithë shtrirjen gjeografike të popujve ilirë në Ballkan e më 

gjerë. Sugjerohet që ky paragraf të përmbledhë parametrin Ku? në dy fjali. 

…Kufiri jugor nis në bregdetin e Shqipërisë së Mesme dhe kalon në brendësi 

drejt lindjes, duke përfshirë zonën e liqeneve (Ohri,Prespa), pellgun e Shkupit, 

Kosovën e më gjerë. Më pas ai kthehet nga veriu dhe ndjek një vijë në 

perëndim të lumit Morava në afërsi të Beogradit, buzë Danubit. Nga veriu 

përfshihen luginat e Savës dhe Dravës së bashku me një trevë në veri të kësaj 

të dytës, e cila shtrihet në drejtim të liqenit Balaton në Hungarinë perëndimore. 

Prej andej kufiri kalon në drejtimin e jugperëndimit, duke u rënë përqark 

Alpeve juglindore dhe takon Adriatikun në Istria. Në fund, aty hyjnë edhe 

rajonet e lashta të Kalabrisë dhe të Pulias. 

• Analizoni argumentet dhe përfundimet e arkeologëve lidhur me raportin që 

ekziston mes ilirishtes dhe mesapishtes. (Në paragrafin e mëposhtëm nxënësi 

orientohet të evidentojë argumentet dhe përfundimet e autorit dhe t’i 

paraqesë ato në mënyrë të përmbledhur duke përdorur fjali të përbëra me 

pjesë të nënrenditur shkakore me sepse). 

Përveç një shpërndarjeje emrash ilirë njerëzish e vendesh, mesapishtja e 

dokumentuar në më shumë se 300 mbishkrime është në disa anë e ngjashme 

me ilirishten e Ballkanit. Kjo lidhje, gjithashtu, pasqyrohet në kulturën 

materiale të të dy brigjeve të Adriatikut jugor. Arkeologët kanë ardhur në 

përfundimin se ka pasur një fazë të migrimit të ilirëve drejt Italisë në fillimin e 

mijëvjeçarit I p.Kr., jo vetëm në jug, por edhe në veri, nga Liburnia në Piceni. 

Një pikëpamje më e matur thotë se, ndërkohë që mesapishtja mund të jetë 

zhvilluar si degë e ilirishtes ose, më fort, si “parailirishte”, dallime të mëdha 

ndërmjet të dyjave u krijuan në periudhat historike. Për këtë arsye, problemi i 

gjuhës mesapishte është më mirë të shihet si tërësi më vete brenda larmisë së 

gjerë të gjuhëve në Itali dhe jo si vazhdim i provincave ilire të Ballkanit. 

• Shtjelloni fushëpamjen e grekëve antikë mbi Ilirinë, ilirishten dhe popullsinë 

ilire në formën e një teksti informativ. Vendosini punimit tuaj një titull. 

(Paragrafi i mëposhtëm synohet të shkruhet në formën e një teksti informativ 

me 7 fjali të thjeshta). 

25

Grekët kishin një fjalë për të folurën e ilirishtes (illurizein) dhe e njihnin si një 

gjuhë të ndryshme nga greqishtja. Sikundër thuhet në Gjeografinë e Strabonit, 

tradita greke i përcaktonte ilirët si popull (etnos) i ndryshëm nga maqedonasit e 

trakët, si edhe nga grekët. Nga ana tjetër, burimet greke nuk janë aspak të 

qarta për dallimin ndërmjet ilirëve dhe banorëve të Epirit. Termi “epirot”, si 

term politik e etnik, është e qartë se nuk ka qenë në qarkullim para shekullit IV 

p.Kr., kurse fraza “fiset epirote” nuk do të thotë gjë tjetër veçse “fise të 

kontinentit”, d.m.th. të vështruar nga ishulli i Korfuzit, ku grekët për herë të 

parë zunë vend në këtë rajon. Ende nuk mund të thuhet me bindje se në 

veriperëndim të Greqisë kontinentale kishte popuj që flisnin një gjuhë, e cila 

nuk ishte as ilirishte e as greqishte. Kur Straboni flet për njerëz “dygjuhësh” 

prapa maleve në perëndim të Maqedonisë, pandehma është se gjuhët e folura 

atje ishin greqishtja dhe ilirishtja. 

• Krijoni një bibliografi mbi studimet për emrat ilirë dhe ilirishten. 

Gjithë burimet e cituara në tekst, së bashku me librin e Wilkesit dhe të 

Goshturanit të renditen sipas rendit alfabetik, duke ndjekur pasqyrimin 

Mbiemër+emër autori, titull libri, shtëpia botuese, *nr. i botimit në qoftë se 

ka shumë, vendi, viti i botimit) 

• Krahasoni qëndrimet mbi qëmtimet gjuhësore të studiuesve të ndryshëm 

për ilirishten. Në përfundim shkruani se çfarë i dallon dhe çfarë i bashkon 

ato (diagrami i Venit). 

1. Jürgen Untermannit ____________________________________ 

2. Géza Alföldy _________________________________________ 

3. Andras Mocsy ________________________________________ 

4. Duje Rendiç-Mioçeviçi _________________________________ 

5. Fanula Papazoglu ______________________________________ 

6. Radoslav Katiçiçi ______________________________________ 

• Shkruani përkufizimin tuaj mbi konceptet e mëposhtme: 

Onomastikë_______________________ Toponomastikë _____________________ 

Me anën e klasterit, nxënësit japin përkufizimin për secilin term, ku njëri prej 

tyre mund të ishte: 

1. Onomastika është degë e gjuhësisë që merret me studimin e emrave të 

përveçëm. 

2. Toponomastika është degë e gjuhësisë që merret me emrat e vendeve, 

qyteteve, krahinave, fshatrave, a vendeve të caktuara. 

• Evidentoni argumentet që mbështesin tezën e dy provincave onomastike 

ilire dhe dalloni detajet që e përkrahin këtë argument. 

Provinca jugore përfshin rajonin e lashtë të Ilirisë, në Shqipërinë e 

mesme dhe jugore, qendrën e mbretërisë së Ilirisë rreth Liqenit të 

Shkodrës, si dhe brigjet e Adriatikut dhe brendësinë deri te lugina e 

Neretvës e prapa saj. Provinca Dalmatiane-Panoniane e Mesme shtrihet 

më në veri dhe zë një sipërfaqe mjaft më të madhe. Në veriperëndim 

shtrihet provinca e Venetisë, përfshirë Liburninë, gadishullin e Istrias dhe 

rajonin e Ljubljanës në Slloveni matanë Alpeve Jule. Këto dy provinca 

onomastike ilire përcaktohen sipas shpërndarjes afërsisht përjashtimore 

të disa emrave vetjakë. Ndër ilirët “e mirëfilltë” jugorë këta emra, midis të 

26

tjerësh, janë: Epikad*, Tem (emër femre), Gent (në greqisht Genthios), Pin (ose 

Pinnius), Monun (shënuar në monedha), Grabejt (emër fisi), Verzo dhe Zanatis. 

Provinca Dalmatiane-Panoniane e Mesme shfaq një larmi të madhe emrash, 

ndër të cilët karakteristikë e trevës janë: Andes (m.)/Pantua (f.), Baez/Baezo, 

Bubant, Iettus, Paio, Panes, Panto (m.)/Pantua (f.), Pinsus, Plares, Sinus, 

Stataria, Stennas, Suttis dhe Vendo. Provinca e përkufizuar nga këto përfshin 

brigjet e Adriatikut ndërmjet lumenjve Titi (Krka) dhe Hipi (Cetina), Bosnjën 

perëndimore, qendrore e jugore, luginën Una, të mesme e të epërme dhe 

rrafshin e Likës. Në lindje përfshihen edhe distrikti (sanxhaku) i Novi Pazarit 

dhe Serbia perëndimore. 

• Rikujtoni çfarë dini nga historia e Shqipërisë për prijësit Bato dhe 

Skerdilaid. Plotësoni dijet tuaja mbi ta, duke shtuar analizat filologjike që u 

janë bërë emrave të tyre. 

Kështu, emri Bato del edhe ndër ilirët e jugut, edhe në brigjet e Dalmacisë, në 

Bosnjën perëndimore e qendrore e më tej në veri, në Panoni. … Një element i 

emrit mbretëror ilir Skerdilaid del në Bosnjën lindore në trajtën Laid, kurse 

ndër dalmatët, pranë Riderit, del në trajtën Ledikal dhe L(a)edit. 

• Krahasoni nga pikëpamja filologjike variantet e emrave Beusas me Bosat 

dhe Daza me Dasmedius, duke u mbështetur në qëndrimin e Wilkesit mbi ta. 

Po qëndrimi juaj, cili është? 

Emri Beusas, në gjinore Beusantis, i cili haset ndër dalmatët, është krahasuar 

me mesapishten Bosat, me Buzetius ndër japodët dhe me Busio në Panomi. 

Emrat Daza, Dasius dhe Dazomenus janë lidhur me Dasmenus në Panoni dhe 

Dazos në Italinë jugore. 

• Shkruani një përmbledhje të gjithë informacionit të mbledhur nga teksti 

“Gjuha ilire”. Nxirrni përfundimet tuaja objektive. 

Përmbledhja të përqendrohet në 10 mendimet më të rëndësishme të tekstit 

si: shtrirja e Ilirisë, raportet me mesapishten, dokumentimi, qëndrime 

studiuesish etj. 

• Hartoni një fjalorth ilirik me emra të fushës së onomastikës dhe të 

toponomastikës, duke dhënë edhe shpjegimet përkatëse (në qoftë se është e 

mundur, por klasifikimi i tyre është shumë i rëndësishëm). 

Onomastikë: Bato, Skerdilaid etj. 

Toponomastikë: Kosovë-Fusha e Mëllenjave, Dardani- Fusha e Dardhave, 

Beograd- Qytet i Bardhë, Pulia- nga fisi ilir i Japigëve etj. 

Detyrë: 

Lexoni qëndrimin e Prof. Çabejit lidhur me gjuhën ilirike dhe shqipe. Dalloni 

pikat e përbashkëta dhe dallimet mes Wilkesit dhe Çabejit në një raport 

informativ me titull “Çabej versus Wilkes”. 

Të krahasohet me 10 fjalitë e nxjerra nga përmbledhja në aspektin: 

1. shtrirja gjeografike e Ilirisë; 2. raportet me fqinjët, 3. qëndrimi i 

grekëve ndaj ilirëve; 4. raportet me mesapishten; 5. përmendja e 

emrave ilire në burimet historike. (jo më shumë se 20 fjali) 

27

1.2 Shqiptarët 

Ashpërsia dhe bujaria e shqiptarit- Një kuptim i lartë 

për nderin-Gjuha-Feja-Zakonet... 

Ora I 

Objektiva: 

a) Nxjerrja e informacionit të llojit të ndryshëm nëpërmjet të vëzhguarit dhe 

renditja e tij sipas karakteristikave të tekstit informativ; 

b) Të lexuarit e tekstit në mënyrë të orientuar dhe sintetizimi i mendimit të 

nxënësit për refleksionet individuale; 

c)Të debatuarit mbi informacione të ndryshme duke shprehur qëndrime e 

gjykime personale. 


Vështroni pikturën në foto dhe listoni informacionin, sipas rubrikave që 

vijojnë: 

a) antropologjik; 

Populli që të bie më shumë në sy janë shqiptarët. Burrat janë shtatlartë dhe 

zeshkanë, me tipare të pashme dhe të rregullta. 

b) etnografik; 

Ai dëshiron që xhamadani i tij të jetë i qëndisur me serm e flori. Zakonisht, 

fustanella e tij është borë e bardhë. Opingat, rëndom prej lëkure të kuqe, 

kanë nga një xhufkë të madhe në majë 

c)kulturologjik. 

Në të vërtetë, në të gjithë vendin, shqiptari më la përshtypjen e një sqimatari; 

Opingat, rëndom prej lëkure të kuqe, kanë nga një xhufkë të madhe në majë 

për të cilën shqiptari mendon se është pjesë veçanërisht e rëndësishme e 

“kapardisjes” së tij”. 

• Shkruani, duke u bazuar mbi gjithë të dhënat e tekstit, të vëzhgimit dhe të 

procesit të listimit, një tekst informativ prezantues të pikturës së mësipërme. 

Për nxënësit që nuk ndihen ende të aftësuar për shkrimin e tekstit 

informativ, sugjerohet t’i drejtohen tekstit me të cilin punuam mbi tiparet 

antropologjike, etnografike, kulturologjike të shqiptarëve tek të vëzhguarit. 

Të lexuarit: 

Pikat e mëposhtme orientojnë drejt teknikës së leximit të drejtuar: 

• Lexoni tekstin e mëposhtëm, duke u mbështetur në pikat që vijojnë: 

- Ndërtoni një bazë të të dhënave që keni mbi kontekstin historik në të cilin 

është ndodhur Shqipëria në fundin e shek. XIX dhe fillimin e shek. XX. 

28

Me anën e brainstorming ndërtojmë një bazë të dhënash historike në tabelë 

bazuar vetëm në dijet e mëparshme të nxënësit. 

- Gjatë leximit, gjeni lidhjet që ekzistojnë mes kontekstit historik dhe 

informacionit që mbart ky tekst. 

Mund të qëllojë që disa nga qëndrimet e autorit të mos përputhen me atë që 

nxënësi di nga historia. Qëllimi i pyetjes është pikërisht të evidentohet ky 

aspekt. 

- Bëni pyetje për çështjet që janë të paqarta për ju. 

- Nxirrni konkluzionet tuaja personale dhe thoni nëse ju pëlqejnë apo jo 

përshtypjet e Fraserit për Shqipërinë dhe shqiptarët. 

Nxënësit nxjerrin përfundimet e tyre mbi atë që lexojnë dhe i renditin në formën e 

tezave në tabelë. Më pas, ata diskutojnë se çfarë ju pëlqen nga idetë dhe çfarë jo. 

- Fokusohuni në informacionin që jepet dhe krahasojeni atë me dijet që keni 

mbi Shqipërinë e parapavarësisë. 

Sugjerohet të shkruhet në tabelë në dy kolona ku të renditen çfarë dinë dhe 

çfarë mësojnë të re me qëllim që të evidentohet informacioni i ri. 

- Dalloni se çfarë është e rëndësishme në tekst. 

Thelbi i pyetjes fokusohet tek krahasimi që autori i bën mentalitetit të 

popullit shqiptar me popullsitë e tjera të Evropës si p.sh. me irlandezët. 

- Sintetizoni informacionin në mënyrë të përmbledhur pas leximit të parë të 

tekstit. 

Nxënësi duhet të përmbledhë me gojë në një raport me pika (jo më shumë se 

15 fjali) gjithë informacionin e ri që jepet në tekst. 

USHTRIMET 

• Listoni në dërrasë disa argumente të tekstit, që ju duken provokuese. Pasi 

të argumentoni se ku qëndron provokacioni ose pasaktësia e të perceptuarit 

nga ana e libërshkruesit, shpalosni mendimin tuaj dhe më pas qëndrimin 

mbi argumentin në fjalë. 

Të diskutohen tezat e Fraserit si vijon: 

1. Shqiptari nuk ka as art, as letërsi, as politikë kombëtare, as ndonjë 

“çështje shqiptare”, as individualitet si shqiptar përkundrejt racave fqinje. 

2. Shqiptarët që jetojnë pesëdhjetë a gjashtëdhjetë milje larg njëri-tjetrit 

kanë vështirësi të mëdha për t’u kuptuar. 

3. Shqipëria nuk ka ndonjë peshë të madhe në problemin ballkanik. 

• Klasifikoni në mënyrë të përmbledhur informacionin mbi: 

- karakterin e shqiptarit; 

Dhe, sikundërse skocezët, shekuj më parë, që pavarësisht nga ndryshimet 

ndërmjet tyre, puqeshin me njëri-tjetrin nga urrejtja që ushqenin për 

anglezët, kështu edhe shqiptarët i bashkon urrejtja që kanë për sllavët 

(emotivë si gjithë popujt e tjerë)/ Kombet përreth tyre ua kanë pasur aq 

shumë frikën – për shkak të pasionit të tyre mbizotërues dhe të pashuar për 

luftën (luftarakë)/ Mungesa e rrugëve, shtigjet e rrezikshme malore dhe zilitë 

29

ndërfisnore kanë bërë që çdo zonë, e mbërthyer mes malesh të pakalueshëm, 

të ndjehet e vetëmjaftueshme (karakter i izoluar, i mbështetur edhe tek 

studimi i Edith Durham)/ Gjithkund vërehet një bujari e rreptë + veç nderit, 

të cilin e ka shenjtëruar mbi gjithçka (bujaria dhe nderi)/ 

Ai nuk është hajn (nuk është hajdut)/ Fjala e shqiptarit ka më shumë peshë 

se sa ujdia me të. (besa),/ por që ruajtën pavarësinë e tyre, duke u strehuar 

në kështjellat e maleve shqiptare. (të pavarur)/ 

- zhvillimin kulturor të tij; 

Shqiptari nuk ka as art, as letërsi, as politikë kombëtare, as ndonjë “çështje 

shqiptare”, as individualitet si shqiptar përkundrejt racave fqinje/ Gjuha e tij 

është e patrajtë dhe e zvetënuar. Ekziston një alfabet kombëtar, por zor se 

është përdorur ndonjëherë. Në një pjesë të vendit përdoren germat latine, 

kurse në pjesën tjetër germat greke janë krejt të zakonshme. Në disa zona të 

tjera fjalë greke, kurse në të tjera akoma fjalë sllave. Si pasojë, shqiptarët që 

jetojnë pesëdhjetë a gjashtëdhjetë milje larg njëri-tjetrit kanë vështirësi të 

mëdha për t’u kuptuar./ Shqiptari është i paditur dhe besëtytë (politeizmi i 

kulturës së trashëguar folklorike shqiptare)/ Por për sa kohë janë të përçarë, 

nuk kanë asnjë ndikim politik (të paorganizuar politikisht). 

- informacionin që merrni mbi ekzistencën e kanunit; 

Vërshëllima e plumbave nuk e frikëson shqiptarin, por nga njollosja e nderit 

të tij, sepse, duke sulmuar një femër, ai, në të vërtetë, ka sulmuar dikë që 

s’mund të marrë hak./ 

- situatën historike në të cilën ndodhej Shqipëria në atë kohë; 

Është i bindur se të huajt, veçanërisht italianët, duan të dëbojnë turqit vetëm 

për t’u zënë vendin. Ata e urrejnë sundimin, prandaj do të duronin më mirë 

sundimin formal turk, se sa sundimin e rreptë italian a austriak./ Edhe pse 

shqiptari do të dëshironte të flakte tej varësinë, qoftë dhe formale, nga 

Turqia, është pikërisht kjo varësi që pengon që vendi të kthehet në një arenë 

vrasjesh dhe plaçkitjesh ndërmjet fiseve, dhe ajo që mban larg italianët, të 

cilët s’ka dyshim që duan të pushtojnë vendin. Kështu, Shqipëria nuk ka 

ndonjë peshë të madhe në problemin ballkanik. Sigurisht, me anë të një 

kryengritjeje të përgjithshme, ata do të mund të vinin në pozitë të vështirë 

turqit. Por për sa kohë janë të përçarë, nuk kanë asnjë ndikim politik. (Pragu 

i Luftës së I Botërore) 

- të dhëna të tjera si: demografike, fetare etj. 

Shqiptarët mund të ndahen si skocezët. Malësitë e Veriut banohen prej 

fiseve, ndërsa në ultësirat më pjellore të Jugut sistemi fisnor vjen duke u 

zhdukur.(organizimi ende fisnor)/ Mungesa e rrugëve, shtigjet e rrezikshme 

malore (me infrastrukturë të pazhvilluar)/. Për më tepër, ka ndryshime të 

shënuara racore midis shqiptarëve gegë, që jetojnë në veriun e ashpër, dhe 

shqiptarëve toskë të jugut më pak të ashpër. Do të arrinit në përfundimin se 

ata në të shkuarën kanë qenë kombësi të ndryshme/ Fiset e Shqipërisë nuk 

kanë një fe të përbashkët.(feja e shqiptarit është shqiptaria)/Bujqësia është e 

prapambetur dhe ajo ushtrohet pa ndonjë qëllim tjetër, pos plotësimit të 

nevojave të sotpërsotshme. Nuk prodhohet asgjë, përveç do endëzave të vogla 

prej mëndafshi në Elbasan. Sa për tregtinë, atë nuk e kuptojnë fare. 

(zhvillimi ekonomik) 

30

• Cili është qëndrimi që Fraseri mban lidhur me ndarjen gjeografike gegëtoskë? 

A bini dakord ju me autorin në këtë pikë? Debatoni argumentin duke 

u mbështetur në faktet gjuhësore, etnografike dhe kulturologjike. 

Teza e Fraiserit është që janë të ndarë gjeografikisht, nga pikëpamja racore, 

fetare, dialektore dhe kulturore. 

1. Malësitë e Veriut banohen prej fiseve, ndërsa në ultësirat më pjellore të 

Jugut sistemi fisnor vjen duke u zhdukur (gjeografike dhe e organizimit 

të brendshëm). 

2. Në një pjesë të vendit përdoren germat latine, kurse në pjesën tjetër germat 

greke janë krejt të zakonshme (ndikimi i ndryshëm i kulturave fqinje). Në 

disa zona të tjera fjalë greke, kurse në të tjera akoma fjalë sllave (ndikimi i 

ndryshëm i kulturave fqinje mbi dialektin tosk dhe geg, ndikimi në fakt 

është thjesht për arsye gjeografike). Si pasojë, shqiptarët që jetojnë 

pesëdhjetë a gjashtëdhjetë milje larg njëri-tjetrit kanë vështirësi të mëdha 

për t’u kuptuar (dallimet mes dy dialekteve). Për më tepër, ka ndryshime të 

shënuara racore midis shqiptarëve gegë, që jetojnë në veriun e ashpër, dhe 

shqiptarëve toskë të jugut më pak të ashpër (dallime fizike mes veriorëve 

dhe jugorëve si në çdo vend tjetër ku klima malore dhe ajo mesdhetare 

ndikojnë në tiparet e popullsisë). 

3. Më i rëndësishmi nga fiset e Veriut, mirditorët, janë të krishterë: katolikë, 

romanë. Në Jug, shqiptarët janë të krishterë dhe, duke qenë në kufi me 

grekët, kanë përqafur Kishën Ortodokse (dallimet fetare). Shqiptari 

mysliman është nën ndikimin e fqinjëve të tij të krishterë. Ai pi verë dhe 

është veçanërisht i dhënë pas birrës – më rastisi të gjej edhe shishe birre 

nga Mynihu – dhe betohet në emër të Virgjëreshës. 

4. Zakonet e mirditorëve dhe të toskëve ndryshojnë mjaft. Mirditorët kanë 

një diçka në shëmbëllim të qeverisjes, por gjithçka vendoset nga prijësit e 

fiseve më të fuqishëm. Ligjet e tyre janë gati spartane dhe shpesh tejet të 

ashpra. Interesante është praktika e vëllamërisë. Dy burra betohen që të 

jenë vëllezër (kanuni si mjet rregullator qeverisës). Marrëdhënia 

konsiderohet aq vëllazërore, sa nuk lejohet që fëmijët e tyre të martohen 

me njëri-tjetrin. 

5. Toskët janë më punëtorë se sa mirditorët, madje disa prej bejlerëve të 

tyre janë mjaft të kamur. 

• Krahasoni qasjet e Bajronit mbi shqiptarët me ato të Fraserit. Dalloni pikat 

e përbashkëta dhe dallimet. 

Lexohen qëndrimet e Bajronit dhe evidentohen në dërrasë. Me anë të dy 

kolonave paraqesim qëndrimet e secilit shkrimtar mbi shqiptarët dhe më pas 

vërehen të përbashkëtat dhe dallimet. 

Agimi lind: me të po çahen brigjet / e Shqipëris’ së rreptë, shkëmbi i Sulit Bajron 

Shih t’egrin shqiptar me fustanellë / E rrobat të qëndisura me ar./ Armët të 

lara me flori, sa bukur! Bajron 

Të rreptë bijt’e Shqipes! Po vetitë nuk u mungojnë; veç t’ishin më t’arrira; / 

Armiku ua pa kurrizin ndonjëherë, / Kush e duron si ata mundimin’ e 

luftës? / Shkëmbinjt’ e tyre s’janë më të patundur / Nga ata në çast rreziku 

dhe nevoje: / Ç’armiq për vdekje, po sa miq besnikë! / Kur besa a nderi i 

thrret të derdhin gjakun, / si trima turren ku t’i çojë i pari i tyre. Bajron 

31

Shkrimi i tekstit informativ 

ORA II 

Objektiva: 

a) Të përvetësuarit e shkrimit të një teksti informativ; 

b) Të qëmtuarit e tekstit për nga pikëpamja e tipareve të tekstit informativ; 

c) Të analizuarit e tekstit për nga organizimi i brendshëm 

Mësuesi shpjegon shkrimin e tekstit informativ për nga qëllimi, organizimi i 

brendshëm dhe lloji i tyre, ideja kryesore, përdorimi i fjalëve çelës dhe mjetet 

gjuhësore që i dallojnë secilin prej tyre. 

• Rilexoni tekstin dhe ritregojeni atë në formë shumë të përmbledhur, pa 

vendosur theksin në asnjërën prej ideve të autorit. 

Qëllimi i këtij ushtrimi është informimi i audiencës me tezat që Fraiser 

parashtron në tekst. Ritregimi duhet të jetë vetëm dhe vetëm informativ, 

prandaj gjatë prezantimit të tij, nxënësi orientohet të përdorë vetëm tone 

dëftore të të treguarit. 

• Ritregimit informativ që dëgjuat nga shokët, shtojini qëndrimet tuaja 

argumentuese mbi idetë e tekstit. 

Teksti që do të përftohet duhet të ketë karakteristikat e përdorimit të 

enumeracionit dhe të lidhjes shkak-pasojë. Pra nga një tekst informativ të 

thjeshtë, rikrijohet një tekst informativ me karakter enumerativ dhe shkakpasojë, 

por tani nxënësi duhet të sjellë argumentet e veta. 

• Shkruani tri pyetje për tri çështje që mendoni se nuk janë të trajtuara në 

mënyrë të qartë në tekst, duke filluar me “Po mendoja, po sikur…”. Ndihmoni 

njëri-tjetrin në përgjigje dhe shpjegime. 

Nxënësi ngre tre pyetje për tre teza të ndryshme të autorit dhe jep përgjigjen 

e vet personale mbi këto argumente duke krijuar tre tekste informative të 

shkurtra të organizuara nëpërmjet krahasim/kontrastit mes ideve të Fraiserit 

dhe ideve të veta personale. 

• Evidentoni në tekst gjithë elementet e organizimit të brendshëm për nga rendi 

kronologjik dhe rishkruajeni këtë informacion duke u nisur nga shtrirja kohore. 

Për realizimin e këtij ushtrimi duhet mbajtur parasysh se nxënësit duhet të 

mbështeten tek argumentet që Fraiseri i ka sjellë nga e kaluara për të 

argumentuar qëndrimin e tij. Ato janë: Në fakt, do të ishte krejt e lehtë të 

provohej se shqiptarët nuk janë një popull, por një gjysmë duzine popujsh. 

Ata janë fëmijë të racave të dëshpëruara, sfiduese dhe të nxjerra jashtë ligjit, 

të cilat as u zhdukën dhe as u asimiluan nga pushtuesit, por që ruajtën 

pavarësinë e tyre, duke u strehuar në kështjellat e maleve shqiptare. 

(shqiptarët kanë qenë popullsi banuese në Ballkan gjatë dyndjeve barbare të 

gotëve, visigotëve etj. )/ Dhe, sikundërse skocezët, shekuj më parë, që 

pavarësisht nga ndryshimet ndërmjet tyre, puqeshin me njëri-tjetrin nga 

urrejtja që ushqenin për anglezët, kështu edhe shqiptarët i bashkon urrejtja 

që kanë për sllavët (dyndjet sllave në Ballkan)/ Argumentet mbi kanunin- 

32

shek. XIII-XV që kur kanë filluar të shfaqen/ Ekziston një alfabet kombëtar 

(1908)/ Ata e urrejnë sundimin, prandaj do të duronin më mirë sundimin 

formal turk, se sa sundimin e rreptë italian a austriak (fillimi i shek. XX). 

Këto pika trajtojini në një tekst informativ mbi Shqipërinë. 


ORA III 

Objektiva: 

a) Të ushtruarit mbi shkrimin e artikujve informativë; 

b) Të përmirësuarit e shkrimit informativ nëpërmjet teknikave të krahasimkontrastit; 

c) Të diskutuarit mbi përmbajtjen e tekstit. 

• Rilexoni gjithë shembujt apo vërejtjet e Fraserit lidhur me Shqipërinë dhe 

shqiptarët. Përpunojini këta shembuj në mënyrë të atillë që të shkruani një 

artikull të shkurtër mbi subjektin e caktuar. Jepni qëndrimin tuaj mbi këta 

shembuj, por pa u pozicionuar. 

Subjekti janë shqiptarët në fillimin e shek. XX, fillimi i Luftës së parë 

Botërore. Tezat dhe argumentimin e tyre sipas Fraserit, përpunojini sipas 

këndvështrimit tuaj duke përdorur shkak-pasojën dhe enumeracionin. 

• Në tekstin “Shqiptarët” të Fraserit trajtohen çështje në mënyrë të krahasuar 

dhe të kontrastuar. Duke u mbështetur në vëzhgimet e tij, shkruani dy 

raporte të shkurtra analitike mbi këto çështje. 

Çështjet që trajtohen nëpërmjet krahasim-kontrastit janë: 

1. Shqiptarët mund të ndahen si skocezët. 

2. ai nuk njeh asgjë, veç nderit, të cilin e ka shenjtëruar mbi gjithçka. 

3. ka ndryshime të shënuara racore midis shqiptarëve gegë, që jetojnë në 

veriun e ashpër, dhe shqiptarëve toskë të jugut më pak të ashpër (këtu 

përfshihet gjuha, zhvillimi, organizimi i brendshëm, tipologjia, feja etj.) 

• Analizoni raportin mes të cilit qëndron natyra shqiptare me shqiptarët, 

duke u mbështetur në lidhjen shkak – pasojë sipas Fraserit dhe 

përfundimeve të tij. 

Për këtë nisemi nga: Malësitë e Veriut banohen prej fiseve, ndërsa në 

ultësirat më pjellore të Jugut sistemi fisnor vjen duke u zhdukur. 

Diskutim i lirë mes nxënësve: 

• Si e gjykoni ju: Pse Fraseri e ka shkruar këtë libër dhe çfarë është 

përpjekur të vërtetojë ai me këtë? 

• A mund të vlerësoni se cilat janë tri pikat më të forta ku është mbështetur 

Fraseri, për të dhënë karakterin e shqiptarëve? Si e gjykoni ju, a mund të 

kishte përfshirë ide të tjera? 

33

Të shkruarit 

• Krijoni një bibliografi me librat e të huajve mbi shqiptarët. 

Për këtë mund të bëhen kërkime në internet apo të shfrytëzohet teksti 

mësimor dhe citimet e përmendura aty. E rëndësishme është që ai ta 

shkruajë si duhet bibliografinë duke u bazuar tek: të renditen sipas rendit 

alfabetik, duke ndjekur pasqyrimin Mbiemër + emër autori, titull libri, 

shtëpia botuese, *nr. i botimit në qoftë se ka shumë, vendi, viti i botimit). 

Diskutim i lirë: 

• Cilat janë tiparet e shqiptarëve sipas këndvështrimit tuaj? Listojini ato në 

tabelën e mëposhtme dhe krahasoni mendimet tuaja për: 

tipare fizike, tipare etnokulturore, tipare gjuhësore, tipare historiko-politike. 

• Analizoni kuptimin e tolerancës fetare dhe respektimin e minoriteteve 

etnike dhe gjuhësore (komunitetet endacake) në Shqipëri. Jepni gjykimin tuaj 

mbi këtë situatë dhe vlerat që i atribuon vendit tonë kjo bashkëjetesë. 

• Si e imagjinoni të ardhmen kulturore dhe politike të Shqipërisë deri në vitin 

2020. Çfarë ndryshimesh pozitive prisni? Argumentoni qëndrimet tuaja. 

DETYRË 

• Shkruani një raport përmbledhës analitik mbi qëndrimet e Fraserit 

përkundrejt shqiptarëve, duke i dhënë trajtën e një raporti informativ. 

Detyrë me shkrim 1 (1 orë) 


Objektiva: 

a)Të shkruarit sipas parametrave dhe tipareve të një teksti informativ; 

b)Të shkruarit saktë dhe në mënyrë të përqendruar të hyrjes dhe 

mbylljes; 

c)Të shkruarit e një brendie koherente dhe të plotë; 

d)Të përdorurit e një gjuhe të zgjedhur të ligjërimit të shkruar. 

Sugjerohet që nxënësi të punojë me libër përpara me qëllim që t’i përmbahet 

sa më saktë hapave të shkrimit të tekstit informativ dhe organizimit të 

brendshëm të tij. 

Sigurisht, që mësuesi ftohet të zgjedhë një temë tjetër për realizimin e 

detyrës, ndryshe nga propozimi i autorëve. 

34

Kreu II0 Teksti shpjegues 

Ora I 

2.1 Ikja nga kompleksi i Rozafës 

Objektiva: 

a) Të lexuarit e tekstit dhe të kuptuarit e tij; 

b) Të analizuarit e qëndrimit të Fugës për legjendën e Rozafës; 

c) Të diskutuarit e raporteve të interpretimit të legjendës si e njohim me 

parashtrimin e Fugës. 

• Çfarë dini mbi legjendën e krijimit të kalasë së Rozafës dhe thoni se cili 

është morali i saj sipas mendimit tuaj. 

Varianti në gegnishten perëndimore: 

"... I ra mjegulla Bunës dhe e mbuloi të tanë. Tri ditë e tri net kjo mjegull mbeti 

aty. Mbas tri ditësh e tri netësh nji erë e hollë fryu e e naltoi mjegullën. E naltoi 

dhe e shpuni deri në kodrën e Valdanuzit. Aty maje kodrës tre vëllazën 

punoshin. Ndërtoshin nji kështjellë. Po, murin që naltoshin ditën u prishej 

natën, e kësisoj nuk e naltonin dot. 

Na kalon aty nji plak i mirë. 

- Puna e mbarë, o tre vëllazën. 

- Të mbarë paç, o plak i mirë. Po ku e sheh ti të mbarën tonë? Ditën punojmë, 

natën na shembet. A din me na diftue ndoj fjalë të mirë: çka të bajmë që t'i 

mbajmë muret më kambë? 

- Unë di - u thotë plaku - po drue me jua thanë se a' mëkat. 

Atë mëkat hidhe mbi krytin tonë, se na duem ta qëndrojmë më kambë nji këtë 

kështjellë. Plaku i mirë mendohet e pyet: 

- A jeni të martuem, trima? A i keni ju të tri varzat e jueja? 

- Të martuem jemi - i thonë ata. - Edhe të tre i kemi varzat tona. Na thuej pra 

ç'të bajmë që ta qëndrojmë këtë kështjellë? 

- Në daçi m'e qëndrue, lidhuni me besa-besë: varzave mos u diftoni, në shpi 

mos kuvendoni për fjalët që do t'ju thom unë. Atë prej të tri kunatave që do të 

vijë nesër bukë me ju pru, ta merrni e ta muroni të gjallë në mur të kështjellës. 

Atëhere keni me pa se muri ka me zanë vend e me qëndrue për jetë e mot. 

Tha kështu plaku e shkoi: njitash u pa, njitash s'u pa. 

Medet! Vëllai i madh e shkeli besën e fjalën. Kuvendoi në shtëpi, i tregoi 

vashës së vet kështu e kështu, i tha të mos vinte atje të nesërmen. Edhe i 

mesmi e shkeli besën e fjalën: ia tregoi të tana vashës së vet. Vetëm i vogli e 

mbajti besën e fjalën: nuk kuvendoi në shpi, nuk i tregoi vashës së vet. 

Nadje. Të tre ngrihen shpejt e shkojnë në punë. Çekanët shkapeten, gurët 

copëtohen, zemrat rrahin, muret naltohen. 

Në shpi, nana e djemve s'din gja. I thotë të madhes: 

35

- Moj nuse e madhe, mjeshtrit duen bukë e ujë; duen kungullin me venë. 

Nusja e madhe ia kthen: 

- Besa, nanë, sod s'mund të shkoj se jam e sëmunë. 

Kthehet i thotë të mesmes: 

- Moj nuse e mesme, mjeshtrit duen bukë e ujë; duen kungullin me venë. 

- Besa, nanë, sod nuk mund të shkoj, se kam me shkue te fisi me bujtë. 

Nana e djemve i kthehet nuses së vogël: 

- Moj nuse e vogël... 

Nusja e vogël brof në kambë: 

- Urdhno, nanë! 

- Mjeshtrit duen bukë e ujë; duen kungullin me venë. 

- Besa, nanë, unë shkoj, po e kam djalin të vogël. Drue se don gji me pi e kjan. 

- Nisu, shko, se djalin ta shikjojmë na, s'ta lamë me kja - i thonë të kunatat. 

Ngrihet e vogla, e mira, merr bukë e ujë, merr kungullin me venë, e puth djalin 

në të dy faqet, niset e bjen në Kazenë; njaty ngjit kodrën e Valdanuzit, i avitet 

vendit tek punojnë të tre mjeshtrit: dy të kunetnit e i shoqi. 

- Puna mbarë, o mjeshtër! 

Po ç'asht njikështu? 

Çekanët ndalen e s'shkapeten, po zemrat rrahin fort e fort. Fëtyrat zbehen. Kur 

e sheh i vogli të shoqen, hedh çekanin prej dore, mallkon gurin e murin. E 

shoqja i thotë: 

- Ç'ke ti, o im zot? Pse mallkon gurin e murin? 

Hidhet kunati i madh: 

- Ti paske lindë n'e zezë ditë, moj kunata jonë. Na e kemi ba me fjalë me të 

murue të gjallë në mur të kështjellës. 

- Shëndosh ju, o kunetë. Po unë do t'ju la nji porosi: kur të më muroni në mur, 

synin e djathtë të ma lini jashtë, dorën e djathtë të ma lini jashtë, kambën e 

djathtë të ma lini jashtë, gjinin e djathtë të ma lini jashtë. Se djalin e kam të 

vogël. Kur të nisë të kjajë - me njanin sy do ta shikjoj, me njanën dorë ta 

ledhatoj, me njanën kambë t'i tund djepin e me njanin gji t'i jap me pi. Gjini m'u 

nguroftë, kështjella qëndroftë, djali jem u trimnoftë, u baftë mbret e mbretnoftë! 

Ata e marrin nusen e vogël e e murojnë në themel të kështjellës. Dhe muret 

ngrihen, naltohen, nuk shemben ma si ma parë. Po rranxë tyne gurët janë edhe 

sod të lagun e të myshkun, sepse vahdojnë me pikue lotët e nanës për birin e 

saj... E biri? Biri u rrit, luftoi e trimnoi. " 

• Komentoni fotot dhe analizojini për nga simbolikat e secilës prej tyre. 

Evidentoni ngjashmëritë dhe dallimet në mesazhet që mbart secila prej tyre. 

1. Fotoja 1 lidhet me ndërtimin dhe ekzistencën, fotoja II me flijimin dhe 

vazhdimësinë e jetës dhe të brezave (ekzistencën sërish). 

2. Fotoja I lidhet me luftën, fotoja II me fillimin e jetës, po dhe mbarimin 

e saj. 

3. Mesazhi i fotos I lidhet me lashtësinë e shqiptarëve dhe mbijetesën e 

tyre në shekuj, fotoja II lidhet me sakrificën e nënës për të çuar deri 

në fund misionin e saj si krijuese e jetës. 

36

• Vlerësoji këto fotografi për nga misticizmi i tyre. Po ju si mendoni, a është e 

mistershme vetë legjenda e kalasë së Rozafës? Diskutoni. 

Misticizmi i fotos ka të bëjë me tunelet e errëta të saj, fakti që ajo u ndërtua 

duke u shkelur besa. Mistika e fotos së dytë, mbetet tek fakti që një i vdekur 

vazhdon të jetë burim jete për krijesën e saj. Pra vdes njeriu, por jo vepra dhe 

misioni i tij. Sensi i sakrificës dhe i dashurisë sublime për krijimin. 

LEXIM I DREJTUAR 

• Lexoni tekstin duke shënuar togfjalëshat që janë të paqartë për ju dhe 

shpjegojini me mësuesen. 

• Mbështetuni në shpjegimet e mëposhtme për të kuptuar më mirë tekstin. 

Ushtrime 

• Bëjini një përmbledhje të shkurtër fabulës së esesë dhe krahasoni 

mendimet tuaja fillestare me idetë që krijuat pas leximit të pjesës “Ikja nga 

kompleksi i Rozafës”. A përputhen ato, ku dhe pse? 

Fabula është me një mesazh të dyanshëm: Shoqëritë ngrihen mbi bazën e 

tradhtive dhe një shoqëri e ngritur mbi tradhti jeton vetëm përkohësisht. 

Krahasimi në parim hedh poshtë konceptin e ndërtimit të shoqërisë shqiptare 

mbi ruajtjen e virtytit të besës dhe mitin e sakrificës në legjendë. Përputhet 

me konceptin e ekzistencës. 

Teksti shpjegues 

ORA II 

Objektiva: 

a) Të përvetësojë e tiparet e një teksti shpjegues; 

b) Të analizojë tiparet shpjeguese të tekstit “ikja nga kompleksi i Rozafës”; 

c) Të studiojë qëndrimet e Fugës mbi kompleksin e Rozafës. 

• Cili është parimi metodologjik që analisti Artan Fuga ka ndjekur në 

studimin e tij? A mendoni se kjo metodologji është aktuale dhe pse? 

Sugjerohet orientimi në paragrafin: 

Në shkencat e sotme shoqërore ka një metodologji të caktuar për të përdorur 

modernitetin në zbulimin e përmbajtjes së vlerave dhe domethënies së 

kulturës tradicionale, si dhe tradicionalen për të lexuar më në thellësi 

modernen. Fjala është, siç thuhet, për ta lexuar traditën nëpërmjet aktuales 

dhe aktualen nëpërmjet traditës. Duke u mbështetur në këtë model të 

arsyetuari, do të dëshironim të flisnim për qëndrueshmërinë e institucioneve 

politike që ishin ngritur gjatë fazës së tranzicionit në Shqipëri, duke iu 

referuar legjendës së stërvjetër, që ka marrë emrin e Rozafës. Ndërsa ikjen 

37

nga pastabiliteti institucional, që ka karakterizuar fazën e tranzicionit 

shqiptar, do ta emërtonim simbolikisht si ikje nga kompleksi i Rozafës, ashtu 

sikurse fëmija ikën, në njëfarë mënyre, nga kompleksi i Edipit, pavarësisht 

mesazheve të përhershme që ai i dërgon gjatë gjithë jetës së vet. Vështruar 

kështu, e gjithë faza e tranzicionit të institucioneve politike shqiptare do të 

konsiderohej si ikje nga kompleksi i Rozafës, pastabiliteti dhe shprishja 

ciklike që ka karakterizuar “fëmijërinë” e tyre. 

• Zbuloni tezën që Fuga paraqet për analizë dhe diskutoni aktualitetin e saj. 

TEZA: Një e drejtë që duhet kompensuar. 

Aktualiteti i tezës lidhet me fazën ende transitive të vendit në ngritjen dhe 

funksionimin demokratik të institucioneve drejtuese të shtetit. 

• Rindërtoni legjendën dhe interpretoni simbolikat e 

1) kalasë – Pushteti: Kalaja është ndërtuar me mure të forta, ka hije të 

rëndë, duket se materiali i gurtë me të cilin është ndërtuar e bën tepër 

solide. Por, prisni... Nga pikëpamja njerëzore, ajo është njëherazi e fortë 

dhe e dobët. Hiqni vellon e misterit fillestar, tregoni se në çfarë mënyre u 

procedua për ta flijuar nusen e re dhe gjithçka mund të shembet nga 

brenda, nga lufta vëllavrasëse. Vëllai i vogël dhe fëmija i tij, tashmë i 

rritur, do të kërkonin të hakmerreshin që në çastin kur do të merrnin 

vesh të vërtetën. Muret, institucionet, pra, kanë një pikë çekuilibrimi 

themeltar; ato mund të mbahen ngritur vetëm nëse e vërteta fshihet 

nëpërmjet manipulimit. Paradoksi do të bënte që e vërteta të ishte 

shkatërrimtare dhe gënjeshtra ndërtimtare. Mbajtja më këmbë e 

konstrukteve murale do të kërkonte që ato “të mirëmbaheshin” në 

mënyrë të vazhdueshme nga hipokrizia vëllazërore. 

2) tre vëllezërve - Duke ditur se drama legjendare lind pikërisht nga 

paaftësia e vëllezërve për të marrë një vendim të respektueshëm nga ata 

të tre dhe pastaj nga e gjithë familja klanore, kuptohet se ata nuk kanë 

përvojë të mjaftueshme dhe strukturë mendore e psikologjike të gatshme 

për të ushtruar pushtet horizontal brenda një grupi me individë të 

barabartë në të drejta, në çastin kur pushteti i dikurshëm vertikal, ai i 

atit, siç duket mjaft autoritar, ka pushuar së vepruari dhe e ka lënë bosh 

vendin e pushtetit 

3) plakut të panjohur - Këshilla e plakut të panjohur që kaloi atypari ishte 

sa e mistershme, aq dhe e papritur për të tre vëllezërit që kishin mbetur 

pa autoritetin e atit të tyre, pa pushtetin e tij. Kuptohet që i ati i 

vëllezërve ka vdekur, sepse, kur skena e tregimit zhvendoset në familje, 

vetëm ai nuk përmendet. Sigurisht që ky element nuk mungon 

rastësisht. Mungesa e tij, në mënyrë të pathënë, të heshtur, është vetë 

guri themeltar i legjendës. 

4) këshillat- tradhtia, përçarja: . ...Tre vëllezërit e legjendës vendosën ta 

dëgjonin këshillën e plakut për të bërë theror njërën nga gratë e tyre. Por, 

vini re! Ata që vendosin ta pranojnë këtë zgjedhje janë dy vëllezërit më të 

mëdhenj. Ata janë më të rritur në moshë dhe fjala e tyre, ndoshta e thënë 

më parë, ka pasur më shumë peshë dhe e ka sugjestionuar vëllain e 

vogël, i cili pranon të bashkohet me zgjedhjen e bërë. Për më tepër, ata, 

dy më të mëdhenjtë, siç duket, kanë vendosur të mos i qëndrojnë 

besnikërisht paktit të bërë dhe se do t’ua tregojnë grave të tyre sekretin, 

38

duke i këshilluar që të nesërmen të gjejnë të gjitha pretekstet e 

mundshme e të mos shkojnë në kantier. Ndoshta, një vështrim i shpejtë 

sy më sy, ka mjaftuar që ata të merren vesh në çast me njëri-tjetrin. Pra, 

në të vërtetë, vendimi nuk është marrë në mënyrë të njëzëshme nga të tre 

vëllezërit, por është një imponim i shumicës (dy vëllezërve të mëdhenj) 

ndaj pakicës (vëllait të vogël). 

Gjeni pikat e lidhjes mes tyre dhe analizoni kushtëzimin për këto katër 

elemente të legjendës. 

Pakti i fshehtë, i bërë në bashkëpunim ose jo midis të dy vëllezërve të 

mëdhenj, është ai dhe vetëm ai që, në fakt, çon në marrjen e vendimit për të 

bërë theror njërën nga gratë, pra bën të mundur ngritjen e bedenave. Sipas 

hipotezës që edhe vëllai i vogël do të mashtronte njëlloj si dy vëllezërit e 

mëdhenj, është e sigurt që asnjëra nga gratë nuk do të shkonte ta çonte 

ushqimin dhe atëherë sakrifica nuk do të mund të bëhej dhe ngritja e kalasë, 

aq e nevojshme për familjen, nuk do të realizohej. 

• Rilexoni këshillën e plakut dhe analizojeni atë nga pikëpamja pragmatike 

dhe nga një qëndrim idealist. Krahasoni qëndrimin tuaj me atë të autorit. A 

ju duken të mjaftueshme shpjegimet që jep ai? 

Këshilla: Këshilla e plakut të huaj përmblidhet kështu: njëra nga tri gratë e 

vëllezërve, që rastësisht do të caktohej të sillte ushqimin të nesërmen në 

drekë në vendin e punës të tre vëllezërve, do të duhej të flijohej duke u 

murosur e gjallë në themelet e mureve të kështjellës (ASPEKTI PRAGMATIK) 

dhe prej andej do të kullonte pikë-pikë qumështi i gjirit të saj për të ushqyer 

foshnjën e parritur, si për t’iu kujtuar brezave të ardhshëm se gjithçka që 

ishte ndërtuar aty në mënyrë epike, ishte fryt i sakrificës së saj sublime, 

mbështetej te kapërcimi i së pamundurës, te kapërcimi i jetës te vdekja dhe i 

vdekjes te pavdekësia (ASPEKTI IDEALIST). 

Shpjegohen tiparet e teksit shpjegues 

• Analizoni gjithë tiparet e një teksti shpjegues që ka eseja “Ikja nga 

kompleksi i Rozafës”, duke u përqendruar te qëllimi i shkrimit dhe si i është 

qasur autori tezës. Mbështeteni analizën tuaj në pikat e mëposhtme: 

- Hyrja, paraqitja e tezës, metodologjia, aktualiteti. 

Në shkencat e sotme shoqërore ka një metodologji të caktuar për të përdorur 

modernitetin në zbulimin e përmbajtjes së vlerave dhe domethënies së 

kulturës tradicionale, si dhe tradicionalen për të lexuar më në thellësi 

modernen. Fjala është, siç thuhet, për ta lexuar traditën nëpërmjet aktuales 

dhe aktualen nëpërmjet traditës. Duke u mbështetur në këtë model të 

arsyetuari, do të dëshironim të flisnim për qëndrueshmërinë e institucioneve 

politike që ishin ngritur gjatë fazës së tranzicionit në Shqipëri, duke iu 

referuar legjendës së stërvjetër, që ka marrë emrin e Rozafës. Ndërsa ikjen 

nga pastabiliteti institucional, që ka karakterizuar fazën e tranzicionit 

shqiptar, do ta emërtonim simbolikisht si ikje nga kompleksi i Rozafës, ashtu 

sikurse fëmija ikën, në njëfarë mënyre, nga kompleksi i Edipit, pavarësisht 

mesazheve të përhershme që ai i dërgon gjatë gjithë jetës së vet. Vështruar 

kështu, e gjithë faza e tranzicionit të institucioneve politike shqiptare do të 

konsiderohej si ikje nga kompleksi i Rozafës, pastabiliteti dhe shprishja 

ciklike që ka karakterizuar “fëmijërinë” e tyre. 

39

Si dhe karakteri i tekstit që lidhet me studime në fushat e shkencave 

humane. 

- Brendia përbëhet nga argumentet në funksion të tezës së parashtruar sipas 

rëndësisë dhe funksionit të tyre; organizimi i tyre në paragrafë dhe 

shpjegimet përgjegjëse mbi çdo tezë mbështetëse. Mbështetuni te mjetet 

gjuhësore që përligjin karakteristikat e një teksti shpjegues. 

TEZA: Një e drejtë që duhet kompensuar. 

Nënteza: 

1. Paradoksi do të bënte që e vërteta të ishte shkatërrimtare dhe gënjeshtra 

ndërtimtare 

2. Sublimja dhe heroikja pështjellohen në një të tërë të vetme amorale. 

3. Dhe, sipas mendësisë patriarkalo-mashkullore, do të jetë pikërisht një 

grua e pafajshme. 

4. Transparenca nuk është kurrë e plotë. Poshtë saj “fle” një realitet opak që 

e dinë vetëm “vëllezërit” e mëdhenj, ata që kanë mashtruar, por kanë 

mashtruar për të mirën e “përgjithshme”, pra, edhe atë të nuses së vogël 

që u flijua te muret e kalasë. 

5. Kuptohet që vëllezërit, si bashkësi e strukturuar rishtazi dhe që sapo e 

kishte humbur aftësinë e mëparshme për t’u organizuar rreth një 

pushteti atëror (autoritar), veçanërisht vëllezërit e mëdhenj, bëjnë sikur e 

kanë këtë aftësi. 

6. Jo informimi, por shpesh mosinformimi bën që të realizohen projekte të 

së mirës së përgjithshme. A mund të ekzistojë një shoqëri ku qytetari 

është i informuar për gjithçka? 

7. Çdo nëntezë sqarohet nga autori në tekst. 

- Konkluzionet në mënyrë të renditur në funksion të tezës kryesore dhe 

funksionet e pyetjeve retorike. 

Gjithsesi, ata, me mundim, me sinqeritet apo me dinakëri, me sakrifica apo 

me krime, me transparencë apo fshehurazi, vëllazërisht apo pabesisht, nisën 

të krijonin institucionet e tyre. 

Nusja e djalit të vogël, e murosur për së gjalli, iu kujton, në formë të ngurtësuar, 

se ata duhet të krijojnë institucione të vërteta vendimmarrjeje, se duhet ta 

mbushin zbrazëtinë pushtetore me institucione të reja, të vërteta. Përndryshe, 

edhe ata vetë, një ditë apo një natë, në të ardhmen, do t’iu nënshtrohen jo 

vendimeve të hapura publike, por marrëveshjeve të natës, që bëjnë të tjerët me 

gratë e tyre. Në rast të kundërt, asnjëherë nuk do të arrijnë të merren vesh dhe, 

për rrjedhojë, ka rrezik që kurrë të mos ketë më kala. Funksioni i pyetjes 

retorike si aspekt gjuhësor karakteristik për tekstin shpjegues. 

• Shkruani një përmbledhje analitike shpjeguese mbi esenë “Ikja nga 

kompleksi i2Rozafës”, duke u mbështetur në pikat e mësipërme, por duke 

përmbledhur detajet mbështetëse dhe duke përpunuar, sipas këndvështrimit 

tuaj, simbolikën e tyre sociale. Kini parasysh që përfundimet të jenë të 

drejtpërdrejta dhe pa pyetje retorike. (Jo më shumë se 15 fjali) 

40

• Zbërtheni kuptimin dhe simbolikën e murosjes, sipas Fugës, dhe karakterin 

epik të dukurisë. Cilat janë shpjegimet e autorit dhe a e mbështesin ato 

metodologjinë e esesë mbi leximin e traditës nëpërmjet aktuales dhe aktualen 

nëpërmjet traditës? 

Qëndrimi i autorit: do të duhej të flijohej duke u murosur e gjallë në 

themelet e mureve të kështjellës dhe prej andej do të kullonte pikë-pikë 

qumështi i gjirit të saj për të ushqyer foshnjën e parritur, si për t’iu kujtuar 

brezave të ardhshëm se gjithçka që ishte ndërtuar aty në mënyrë epike, ishte 

fryt i sakrificës së saj sublime, mbështetej te kapërcimi i së pamundurës, te 

kapërcimi i jetës te vdekja dhe i vdekjes te pavdekësia. 

Epikja vërehet lehtësisht tek heroizmi i aktit të murosjes. 

Po, e mbështesin ato metodologjinë e esesë mbi leximin e traditës nëpërmjet 

aktuales dhe aktualen nëpërmjet traditës, sepse si thotë vetë Fuga është 

përdorur një metodologji e caktuar për të përdorur modernitetin në zbulimin 

e përmbajtjes së vlerave dhe domethënies së kulturës tradicionale, si dhe 

tradicionalen për të lexuar më në thellësi modernen. 

• Analizoni në formë të shkruar domethënien e shprehjes “... te kapërcimi i jetës 

te vdekja dhe i vdekjes te pavdekësia”, duke ruajtur tiparet e shpjegimit analitik. 

Jo më shumë se 4 fjali. Pra, një e vdekur që mban në jetë një të gjallë, pra 

heroina e legjendës nëpërmjet dy misioneve të saj: të femrës grua dhe nënë 

dhe të shpirtit flijues për ekzistencën e kalasë. 

• Ç’do të thotë sipas mendimit tuaj që vendimin t’ia lësh në dorë rastësisë? 

Po për autorin, ç’do të thotë kjo? Zbërtheni kuptimin e përkufizimit “Në 

kushtet e barazisë së të drejtave, flijimi nuk mund të bëhet veçse “rastësisht”. 

Rastësia sipas Fugës: Në kushtet e barazisë së të drejtave, flijimi nuk mund 

të bëhet veçse “rastësisht”. Por rastësia nuk ndodh, çka do të thotë që 

rastësia asnjëherë nuk ekziston “rastësisht”. 

• Artan Fuga pohon “... Struktura bazë e legjendës zë fill me pabarazi”, “..., 

me një të drejtë që duhet kompensuar”. Analizoni bazën e këtyre pohimeve 

dhe qëndrueshmërinë etike, morale dhe filozofike. 

Kjo duhet parë në dy aspekte: atë ideal të rastësisë dhe atë praktik në 

fragmentin: 

Në kushtet e një bashkësie me individë të barabartë në të drejta, zëvendësimi 

i aftësisë së vërtetë vendimmarrëse me marifetin e një marrëveshjeje false të 

përshëndetur nga të gjitha palët, mund të arrijë të ketë vetëm një sukses 

afatshkurtër, por nuk mund të realizojë atë koherencë të brendshme të 

bashkësisë, që mund ta bëjë atë të evitojë katastrofat institucionale të 

mëpastajme. 

Dy vëllezërit e mëdhenj e prishën paktin e ruajtjes së fshehtësisë së vendimit 

që morën dhe, natën, pa u ndier, në fshehtësi, u rrëfyen përpara grave të 

tyre, të cilat dalin edhe ato si subjekte që e pranojnë hilenë jo si pjesëmarrëse 

të drejtpërdrejta, por si publik që përfiton prej saj, që pranon pabesinë për 

hir të interesave të veta të garantuara. 

Aspekti etik është të vepruarit me mosbarazi, aspekti moral lidhet me 

këshillën për rastësi e besë ndër ta, aspekti filozofik ka të bëjë me individë të 

barabartë në të drejta. 

41

• Shtjelloni konceptin “e çekuilibrimit themeltar” të shtetit nëpërmjet 

legjendës së Rozafës dhe impaktin e këtij koncepti në historinë e shteteve. A 

ju tremb ky trajtim? 

Sipas Fugës: Muret, institucionet, pra, kanë një pikë çekuilibrimi themeltar; 

ato mund të mbahen ngritur vetëm nëse e vërteta fshihet nëpërmjet 

manipulimit. Paradoksi do të bënte që e vërteta të ishte shkatërrimtare dhe 

gënjeshtra ndërtimtare. Mbajtja më këmbë e konstrukteve murale do të 

kërkonte që ato “të mirëmbaheshin” në mënyrë të vazhdueshme nga 

hipokrizia vëllazërore. 

• Në mënyrë shumë të thjeshtë thoni “fabulën” e krijimit dhe ekzistencës së 

shtetit, duke u mbështetur në pikat: (shembja) – (flijimi) - (ngritja). A bini 

dakord me qëndrimin e autorit se që të tre vëllezërit janë “amoralë”? Ku 

qëndron amoraliteti i tyre dhe si është i përkthyer ky në shoqërinë 

patriarkalo-mashkullore? 

shembja: Mungesa e figurës atërore (udhëheqësit të denjë) dhe mangësitë në 

organizimin e brendshëm të familjes (shtetit) që sjellin shembjen e tij. 

flijimi: si simboli i sakrifikimit për ekzistencën; 

ngritja: ndërtimi i kalasë (shtetit) nëpërmjet manovrës së shkeljes së besës 

ndërvëllazërore, sepse qëllimi i justifikon mjetet. 

Amoraliteti i vëllezërve sipas legjendës dhe Fugës: Dy vëllezërit e mëdhenj e 

prishën paktin e ruajtjes së fshehtësisë së vendimit që morën dhe, natën, pa 

u ndier, në fshehtësi, u rrëfyen përpara grave të tyre, të cilat dalin edhe ato si 

subjekte që e pranojnë hilenë jo si pjesëmarrëse të drejtpërdrejta, por si 

publik që përfiton prej saj, që pranon pabesinë për hir të interesave të veta të 

garantuara. Por, ndoshta, edhe të dy vëllezërit e mëdhenj nuk duhen gjykuar 

aq rëndë; aq më pak e bën këtë legjenda. Ndoshta ata nuk do të gjenin mjet 

tjetër për të marrë vendimin dhe për ta zbatuar atë, pra, flijimin e nuses së re 

– aq të rëndësishëm për ngritjen e mureve të kështjellës. 

• Analizoni gjithë tiparet e një shoqërie patriarkale, që reflektohen në shkrim, 

dhe trajtoni thelbin e moralit të saj. 

1. Nevoja për drejtim dhe vendimmarrje nga një figurë atërore; 

Kuptohet që i ati i vëllezërve ka vdekur, sepse, kur skena e tregimit 

zhvendoset në familje, vetëm ai nuk përmendet. Sigurisht që ky element nuk 

mungon rastësisht. Mungesa e tij, në mënyrë të pathënë, të heshtur, është 

vetë guri themeltar i legjendës. 

2. Mungesa e organizimit të tre vëllezërve; 

Duke ditur se drama legjendare lind pikërisht nga paaftësia e vëllezërve për 

të marrë një vendim të respektueshëm nga ata të tre dhe pastaj nga e gjithë 

familja klanore, kuptohet se ata nuk kanë përvojë të mjaftueshme dhe 

strukturë mendore e psikologjike të gatshme për të ushtruar pushtet 

horizontal brenda një grupi me individë të barabartë në të drejta, në çastin 

kur pushteti i dikurshëm vertikal, ai i atit, siç duket mjaft autoritar, ka 

pushuar së vepruari dhe e ka lënë bosh vendin e pushtetit. 

3. Inferioriteti i vëllait të vogël; 

Ata që vendosin ta pranojnë këtë zgjedhje janë dy vëllezërit më të mëdhenj. 

Ata janë më të rritur në moshë dhe fjala e tyre, ndoshta e thënë më parë, ka 

pasur më shumë peshë dhe e ka sugjestionuar vëllain e vogël, i cili pranon të 

42

ashkohet me zgjedhjen e bërë. Për më tepër, ata, dy më të mëdhenjtë, siç 

duket, kanë vendosur të mos i qëndrojnë besnikërisht paktit të bërë dhe se 

do t’ua tregojnë grave të tyre sekretin, duke i këshilluar që të nesërmen të 

gjejnë të gjitha pretekstet e mundshme e të mos shkojnë në kantier. Ndoshta, 

një vështrim i shpejtë sy më sy, ka mjaftuar që ata të merren vesh në çast me 

njëri-tjetrin. Pra, në të vërtetë, vendimi nuk është marrë në mënyrë të 

njëzëshme nga të tre vëllezërit, por është një imponim i shumicës (dy 

vëllezërve të mëdhenj) ndaj pakicës (vëllait të vogël). 

4. Sakrifikimi i figurës së një gruaje, 

... Përse flijohet një grua? Përse flijohet nusja e vogël? Përse i lihet një gji 

jashtë? Flijimi i femrës në një shoqëri tradicionale burrash maçistë. Flijimi i 

së dobëtës, i minoritetit, i asaj që i mungon informacioni. 

• Vendosni përballë njëra-tjetrës frazat: “Ai është hero nga injoranca” dhe 

“Pra, marrja e vendimit bëhet e mundur vetëm nëpërmjet mashtrimit dhe 

manipulimit që, i drejtuar kundër pjesës së sakrifikuar të bashkësisë, e 

nxjerr atë jashtë mekanizmit të vendimmarrjes”. Zbërtheni këto pohime dhe 

simbolikën e tyre për shoqërinë dhe konceptin e ndërtimit të shtetit. Cili 

është qëndrimi juaj? 

“Ai është hero nga injoranca”- Mungesa e dijes sjell verbëri. 

“Pra, marrja e vendimit bëhet e mundur vetëm nëpërmjet mashtrimit dhe 

manipulimit që, i drejtuar kundër pjesës së sakrifikuar të bashkësisë, e 

nxjerr atë jashtë mekanizmit të vendimmarrjes”- Në thelbin e shprehjes 

qëndron e vërteta se gjithmonë dikush, një kategori sociale mbetet jashtë 

vendimmarrjes dhe interesave të pushtetit. Të drejta apo mundësi që këtij 

grupi nuk i kompensohen apo nuk i jepen kurrë. 

Detyrë shtëpie 

• Shkruani një përmbledhje shpjeguese mbi raportin që ekziston mes 

informalitetit dhe transparencës, duke u mbështetur në argumentet e Artan 

Fugës dhe duke shprehur në fund qëndrimin tuaj ndaj pozicionimit të tij. 

Sugjerohet të shtjellohet raporti i ndërtimit të një shoqërie të ngritur jo mbi 

bazën e rregullave të barabarta për të gjithë dhe ndërgjegjësimit mbi këtë 

fakt. 

Teksti shpjegues 

ORA III 

Objektiva: 

a) Vazhdimi i të studiuarit e qëndrimeve të Fugës mbi kompleksin e Rozafës; 

b) Të analizuarit dhe të arsyetuarit e kuptimeve të simboleve dhe metaforave 

që janë përdorur në tekst; 

c) Të gjykuarit mbi këtë shkrim; 

d) Të ushtruarit mbi tekstin shpjegues. 

43

Diskutim i lirë 

• Jepuni përgjigje pyetjeve të mëposhtme, sipas mendimit tuaj. 

- Përse flijohet një grua? _____________________________________ 

- Përse flijohet nusja e vogël? _________________________________ 

- Përse i lihet një gji jashtë? __________________________________ 

• Cili është, sipas mendimit tuaj, raporti informim-mosinformim në shoqëritë 

autoritare dhe shoqëritë e lira? A mund të ekzistojë një shoqëri ku qytetari 

është i informuar për gjithçka? Analizoni konceptin e së drejtës për informim 

në raport me thelbin e ekzistencës së shtetit. 

Studim teksti 

• Cilat mund të jenë shkaqet e tjera të zhdukjes së nuses së vëllait të vogël, 

sipas autorit Fuga? Komentoni qëndrimin “E dëshirojnë, prandaj e zhdukin”. 

Krahasojeni me kompleksin e Edipit sipas Fugës dhe fushëpamjes suaj. 

... Përse flijohet një grua? Përse flijohet nusja e vogël? Përse i lihet një gji 

jashtë? Flijimi i femrës në një shoqëri tradicionale burrash maçistë… Përse 

nusja e vogël? Ajo më e reja? Sigurisht më e bukura. Më e freskëta. Mos duan 

ta eliminojnë objektin e dashurive inçestuale brenda familjes. E dëshirojnë 

prandaj e zhdukin. Nuk e durojnë dot ta duan dhe të mos ta kenë. Ta shohin 

e mos ta përvetësojnë. Të zhdukim, se të duam. Njërin gji jashtë, ta shohin të 

zhveshur, mes gurësh, inçesti në themel të ndërtimit institucional, varrimi i 

tij si një sëmundje e pashërueshme. Kemi edhe justifikimin: qumështi të 

derdhet që andej për të ushqyer fëmijën… 

Kompleksi i Edipit: Kompleksi Edipit e ka marrë emrin nga mitologjia greke, 

prej emrit të mbretit Edip, ku sipas mitit djali i ri vret babain dhe martohet 

me të ëmën e tij, pa ditur se kush ishin ata. 

• Zbërtheni simbolikën e “mbrapshtësisë” të plakut lidhur me provën që ai u 

vë vëllezërve përpara. Si përkthehet kjo provë për një shoqëri të konsoliduar 

dhe për një shoqëri në tranzicion? A gjykoni se sjellja e vëllezërve mund të 

ketë qenë amorale në ndonjë moment? Nuk dihet nëse i huaji mashtrohet 

dhe e beson trukun e vëllezërve apo edhe ai bën sikur e beson, ndërkohë që e 

di mirë që më parë se, në thelb, me propozimin e bërë, ka futur tharmin e 

grindjes vëllazërore në gjirin e familjes. Pra, e ka bashkuar duke e përçarë 

dhe e ka përçarë duke e bashkuar. 

Në shoqërinë tonë kjo përkthehet: a i justifikon qëllimi i plakut (zënia e pushtetit 

atëror) mjetet (përçarjen)? Në rastin e vëllezërve, qëllimi është ndërtimi, pra 

organizimi i strukturës së brendshme të funksionimit të tyre, reformat e 

gabuara politike, a e justifikojnë qëndrimin e politikanëve në pushtet. 

• Analizoni simbolikën dhe metaforën që qëndron në thelb të pohimit “Uniteti 

është vendosur, ndonëse i mbështetur mbi një hipokrizi vrastare”. 

Metafora e unitetit këtu zbërthehet në bindjen që vëllezërit dëshmojnë ndaj 

ekzekutimit të këshillës së plakut të panjohur. Ai konsiderohet i tillë, sepse 

ndërtimi i kalasë bëhet, dhe pavarësisht tradhtisë së brendshme, jeta vazhdon, 

e ngritur mbi një krim nga padija dhe pabesia dhe jo si pasojë e sakrificës. 

• Trajtoni konceptin “revansh vëllavrasës” në kuadër të trajtimit që i ka bërë 

autori trajtimit të legjendës së Rozafës dhe sillni shembuj nga realiteti që ta 

përligjin këtë. 

44

“Revansh vëllavrasës” sipas Fugës: Por, gjithsesi, ngrehina është e 

mbështetur mbi themele të rrëshqitshme, sepse palët e kanë pranuar paktin 

e përbashkët vetëm pasi njëra prej tyre nuk e di hilenë që i kanë bërë (Ç’ka 

ndodhur). Në çdo çast që ta marrë vesh, ajo jo vetëm nuk do ta pranojë më 

rezultatin e zgjedhjes së bërë, por edhe do të kërkojë revansh vëllavrasës 

(Ç’mund të ndodhë), çka do të shkaktojë sërish prishjen e mureve të kalasë 

(Pasojat). Në kushtet e një bashkësie me individë të barabartë në të drejta, 

zëvendësimi i aftësisë së vërtetë vendimmarrëse me marifetin e një 

marrëveshjeje false të përshëndetur nga të gjitha palët, mund të arrijë të ketë 

vetëm një sukses afatshkurtër, por nuk mund të realizojë atë koherencë të 

brendshme të bashkësisë, që mund ta bëjë atë të evitojë katastrofat 

institucionale të mëpastajme (Si nuk duhet të jetë).25 

• Jepini përgjigje, sipas gjykimit tuaj, pyetjeve retorike të mëposhtme, duke 

analizuar simbolin përgjegjës në shoqërinë e sotme: 

- Mos vallë ata kanë pasur frikë se propozimin e plakut askush nuk do ta 

pranonte dhe në vend të paqes, midis tyre do të niste një grindje e pafund dhe 

asnjëherë nuk do të arrihej të merrej një vendim çfarëdo? 

- Mos vallë nuk do të kishte kurrë flijim? Dhe, për rrjedhojë, as kala? 

• Lexoni fundin e esesë prej “Gjithsesi, ata, me mundim, me sinqeritet....” 

deri në fund dhe përmblidheni atë në funksion të tezës kryesore të shkrimit 

mbi ndërtimin e shtetit. A bini dakord me qëndrimin e autorit? Argumentoni 

pro dhe kundra. 

Përmbledhja: Jo në çdo hap, qëllimi duhet të justifikojë mjetet. Duhet 

idealizëm në ngritjen dhe drejtimin e shoqërisë. 

DISKUTIM I LIRË 

• Cilat janë vlerësimet tuaja për trajtimin që i kanë bërë kompleksit të 

Rozafës në këtë shkrim? A mund të mendoni për një trajtim tjetër, 

diametralisht të kundërt të kësaj legjende? 

• Çfarë risish ju solli njohja dhe analiza e shkrimit “Ikja nga kompleksi i 

Rozafës” dhe a i ridimensionoi ndopak qëndrimet tuaja mbi thelbin e shtetit 

dhe funksionimin e tij? 

Të shkruarit 

• Krijoni një fjalorth me gjithë termat politikë, filozofikë me të cilët u njohët 

në këtë ese dhe jepni shpjegimet gjegjëse. 

Nxënësi gjen 5-10 fjalë me kuptim të ri në tekst dhe nisur nga shpjegimi në 

fjalor dhe kuptimi i tyre në tekst jep shpjegimin e tyre. 

• Analizoni tiparet e ligjërimit të Artan Fugës në këtë ese, duke u mbështetur 

në qartësinë dhe pasurinë e gjuhës së autorit, risitë dhe pastërtinë e shqipes 

së tij, metaforat dhe simbolikat. 

Për të analizuar tiparet e ligjërimit të autorit, mbështetuni tek mënyra se si ai 

e ka ndërtuar këtë tekst, llojet e fjalive dhe mjetet gjuhësore të përdorura aty. 

• Shpjegoni kuptimin e togfjalëshave të mëposhtëm: pushtet atëror; revansh 

vëllavrasës; marrëveshje false; institucione të vërteta vendimmarrëse; 

vendime publike. 

45

• Bëni ndarjen e esesë në paragrafë dhe mendoni nga një titull që jep 

mesazhin e përmbajtjes, për secilin prej tyre. 

• Lexoni dhe asimiloni përkufizimet e mëposhtme mbi legjendën dhe mitin. 

Vëreni ngjashmëritë dhe dallimet mes këtyre dy koncepteve. 

Legjendat ose gojëdhënat janë rrëfime popullore për një ngjarje të një kohe 

shumë të largët, për një figurë historike, por që bazohet mbi një fakt të 

vërtetë. Ky subjekt është stilizuar nga fantazia e zhvillimit të popujve dhe 

është transmetuar gojë më gojë ndër shekuj. Legjenda nuk mbart përherë një 

tis simbolik dhe nuk përçon gjithmonë një mesazh thelbësor për lexuesin. 

Kombet shohin te legjendat një pjesë të trashëgimisë së tyre shpirtërore e 

kulturore, si dhe vetëdijesohen për identitetin e tyre kulturor. 

Mitet nga greqishtja janë rrëfime ngjarjesh imagjinare që kanë një 

domethënie simbolike të thellë. Mitet rrëfejnë për trimëritë e perëndive, 

zotave etj. Ato kanë një strukturë gjithëkohore që i përgjigjet njëherazi së 

kaluarës, të tashmes dhe të ardhmes. 

• Vlerësoni trajtimin e legjendës së Rozafës në shkrimin “Ikja nga kompleksi i 

Rozafës” në mes mitit dhe legjendës. Arsyetoni qëndrimet tuaja. 

Miti është Rozafa në të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen e kombit tonë. 

Lidhur me trajtimin si legjendë, sugjerohet diskutimi a e mbart ky mit 

trashëgiminë kulturore të shqiptarëve. 

Nxënësit sugjerohen t’i përgjigjen pyetjeve: 

1. Është ngjarje e vërtetë po trill fabula e Rozafës. 

2. Ç’pjesë të kulturës sonë popullore mbart kjo fabul? 

3. A ka ndonjë simbol brenda figurës së vet Rozafa dhe cili është ai? Etj. 

Detyrë 

• Realizoni hartën e tekstit për esenë “Ikja nga kompleksi i Rozafës” në 

formën e përmbledhjes për çdo argument të trajtuar në këtë punim. 

Nxënësi sugjerohet të rikujtojë hartën e tekstit nga viti i kaluar. 

2 

2.2. Ekspozita Andhroniqi Zengo 

Ora I 

Objektiva: 

a) Nëpërmjet të vëzhguarit, nxënësi të përpiqet të shpjegojë qëndrimet e tij 

mbi vepra të artit pamor; 

b) Të lexojë dhe të ushtrohet në drejtshqiptimin e grupeve të 

bashkëtingëlloreve; 

c) Të redaktojë tekstin duke e sjellë në shqipen e normuar; 

d) T’i përgjigjet pyetjeve mbi tekstin dhe të evidentojë tiparet shpjeguese të tij. 

46


1. Orientohet nxënësi të komentojë së pari portretet, e pastaj peizazhet, me 

qëllim që të kuptohet botëkuptimi femëror e artistik në art. 

• Përpiquni që gjithë informacionin që merrni nga fotot e pikturave mbi 

piktoren ta zbuloni nëpërmjet informacionit që na kanë dhënë studiuesit 

Drishti dhe Kuka etj. 

Tekstin mbi jetën e piktores e lexon vetëm mësuesi për nxënësit, në mënyrë që 

nëpërmjet të dëgjuarit nxënësi të familjarizohet me terma nga fusha e artit pamor. 

• Analizoni një nga një pikturat e Zengos dhe ndaloni te rëndësia e gjithë 

elementeve që keni komentuar pak më parë, duke bërë këtë herë një qasje më 

të arsyetuar. Përpiquni të përdorni fjalë të teknikës së artit pamor. 

• Jepni vlerësimin tuaj për artin e Androniqi Zengos. 

• Ndërsa lexoni tekstin, kryeni korrektimet e nevojshme për ta sjellë atë në 

shqipen e normuar. 

Pas leximit të parë, sugjerohet rileximi i tekstit në gjuhën shqipe të normuar. 

• Renditni gjithë informacionin që morët nga kjo ese shpjeguese e Lasgush 

Poradecit mbi piktoren Andhroniqi Zengo. 

1. Realizimet e saj përmbajnë vlerën e mendimit që i inspiron: një mendim, 

ku shfaqjet e jetës dhe të botës përmblidhen në simbolin më të thjeshtë të 

tyre, e cila do të thotë në aspektin e tyre më të natyrshëm, më afër 

principit krijonjës që i gjallëson (parimi krijues). 

2. Art domethënë për piktoren Zengo e vërtetë artistike, dhe e vërtetë 

artistike domethënë simplicitet (parimi estetik). 

3. Nga vijat e shumta, plot lëvizje dhe ngatërrim përbrenda tyre, shpirti 

artistik i saj relevon vetëm karakteristikat zotëronjëse, vetëm pamjen 

qendrore, për të ngjizur me anën e tyre dhe përmjet etikës së vetvetes 

veprën artistike të vërtetë (parimi etik). 

4. Që udhëzon Zengon me gjithë ato portrete, pamje dhe tablora (gjinitë e 

lëvruara), këtë koncepcion që s’është pjellë transcendentale po 

transpozimi i së vërtetës artistike në simplicitetin e saj, Zengua e realizon 

me mjetet më të përshtatura, më imediate për t’u vleftësuar: subjektet e 

qeta, të pashkëputura nga realiteti shpirtëror i jetës, kompozicioni i drejtpër-drejtshëm 

vijash të mbëdha, efektet e iluminuara prej heshtjes 

përputhen harmonikërisht, organikërisht, në fondin e të cilit i japin 

karakteristikën e mënyrës së artistes. (karakteri realist i veprës së saj). 

5. Evidencojmë kësisoj përfundërisht lidhjen intime të rrobës artistike me 

idenë artistike, që e vështjell posi më një dritë përshkonjëse tejpërtej 

(ndjeshmëria artistike). 

6. Atmosfera e ngrohtë, diafane, e njëtëshme që rrethon sendet, drita e 

qëndruar në gjithë nuancat e saj, atitudat dhe gjestet plot masë të 

tablove, mimika e disiplinuar e portreteve, aspekti i përmbajtur në 

vetëvete i pamjeve të mara sicila nga një botë që i përshtatet, dyke e 

plotësuar dhe pasuruar, më mirë gjindjes shpirtërore të piktores. (tiparet 

e artit të Zengos) 

7. Gjyrat janë hedhur, njëkohësisht me urtësi dhe kuxim, në t’atillë mënyrë, që 

prej koncertit të shumëanshëm të notave të tyre del harmonija kryesore e 

47

çdo vepre. Hijedrita humbet kësisoj pothuajse pa u çquar në prodhimin e 

tonalitetit zotëronjës të gjyrës lokale, të cilën e jep pa mundim të bërë më të 

kot, pa reflekse dhe akcidente ashpërsonjëse të vlerës së përgjithëshme të 

saj. Drita dhe hija dhe vlera e veçantë e sicilës gjyrë më vete bashkohen për 

të dhënë jo iluzionin e sintezës, po vetë sintezën e përshtypjes, një përshtypje 

lëndëshpirtërore, e konceptuar dhe e ekzekutuar thjeshtësisht, e cila është 

arrësyeja primordiale e qënjes së artit. (Koloriti) 

8. Lirimi nga daljet e të ashtuquajturit art ekspresionist, që domethënë art pa 

masë në mendim dhe shprehje, ... Dhe nga ky shkak dhe për këtë qëllim 

vepra e saj është mundimi i pohimi të shijes së përjetëshme të artit, sa kohë 

që art ka qënë dhe do të jetë ndjenjë estetike e brëndëshme, e çfaqur në 

formën fisnikërore të thjeshtësisë dhe të masës.(tiparet e estetike). 

• Krahasojini përshtypjet e Poradecit me qasjet tuaja ndaj veprës së piktores. 

• Përafroni pikëpamjet e studiuesve Kuka-Drishti me pikëpamjet e 

shkrimtarit mbi veprën e Andhroniqi Zengos. 

Sipas Kuka-Drishtit kemi: 

1. Androniqi mundi të realizonte, paralelisht me artin e saj realist, edhe ikona. 

2. Këto ikona ruajnë “…ato cilësi që janë vënë në dukje për piktorët 

dardharë dhe pasqyrojnë zhvillimin dhe ndryshimin që ka pësuar 

ikonografia ortodokse në Shqipëri, në shek XX. Përveç kësaj, ato dallojnë 

nga ikonografia tradicionale, pasi shkrimet mbi to janë shqip, ashtu 

sikurse edhe emërtimet, emrat e shenjtorëve dhe skenat që ato paraqesin. 

3. Karriera…..shtrihet kryesisht në gjininë e portretit dhe peizazhit. 

4. Gjatë gjithë karrierës së saj të gjatë artistike, dallohen qartë disa rryma e 

tendenca, influencuar nga koha kur artistja jetonte. 

5. Fillimet e saj dallohen për krijimin e disa peizazheve interesante me 

subjekt arkitektonik Helen, që përcjellin vlerat e nuancat e një atmosfere 

realiste, deri diku dhe metafizike. 

6. Portreti…është i frymëzuar nga jeta e përditshme, duke u pasqyruar në to 

individi me tërë realizmin e tij. 

• Evidentoni sipas dijeve që keni tiparet e tekstit shpjegues në këtë ese. 

Për këtë, nxënësit i përgjigjen pyetjeve si vijon: 

1. A shpjegon një proces ky tekst? Po shpjegon një proces kulturor. 

2. Cili është përkufizimi i përgjithshëm që përshkruan? Art domethënë për 

piktoren Zengo e vërtetë artistike, dhe e vërtetë artistike domethënë 

simplicitet. në të vërtetë ky është qëndrimi i Poradecit për artin. 

3. A përfshihen shpjegime të tjera? Po, si vijon: Dhe prandaj këtu është pa 

vend klasifikimi i lehtë i veprës së saj nënë njërën ose tjetrën nga 

formulat kalonjëse të modës ose të modave artistike, futja e intuicionit 

artistik të lirë brenda kllapës së akademismit, klasicismit, ekspresionismit 

dhe të shumë ismave të tjera që s’thonë gjë sepse nuk mund të 

interpretojnë asgjë nga e vërteta e madhe: arti s’njeh kondita, shkollat 

kondiciononjëse vdesin vetvetiu. 

48

4. A janë fjalë e në domethënieje shkak-pasojë? Duke marë artin si 

shprehje esenciale të së vërtetës, realizimet e saj përmbajnë vlerën e 

mendimit që i inspiron: një mendim, ku çfaqjet e jetës dhe të botës 

përmblidhen në simbolin më të thjeshtë të tyre, e cila do të thotë në 

aspektin e tyre më të natyrshëm, më afër principit krijonjës që i 

gjallëson. Art domethënë për piktoren Zengo e vërtetë artistike, dhe e 

vërtetë artistike domethënë simplicitet…. Ky, simplifikimi i naturës, prej 

së cilit del e vërteta artistike, është parimi sipër-të-gjithash, që udhëzon 

Zengon me gjith ato portrete, pamje dhe tablora, etj… 

5. A përmbledh përfundimi shpjegimin praktik të ndodhisë? Po, në 

paragrafin: 

Vepra e Andhroniqi Zengos duhet konsideruar, në vijë të parë, si ajo që 

është në realitet: Lirimi nga daljet e të ashtuquajturit art ekspresionist, 

që domethënë art pa masë në mendim dhe shprehje, të kësaj së katërte 

shekulli përpara dhe pas luftës së 24-ës. Dhe nga ky shkak dhe për këtë 

qëllim vepra e saj është mundimi i punimi të shijes së përjetëshme 

të artit, sa kohë që art ka qënë dhe do të jetë ndjenjë estetike e 

brëndëshme, e çfaqur në formën fisnikërore të thjeshtësisë dhe të 

masës. 

• Nxirrni të dhëna, si dhe pse është motivuar autori të shkruajë këtë 

informacion shpjegues. 

1. Në manifestimet kulturale të 25-Vjetorit, ekspozita e pikturave që i 

paraqit publikut shqiptar zonjusha Zengo ze vëndin e saj të rezervuar 

veçanërisht. 

2. Dyke marë artin si shprehje esenciale të së vërtetës, realizimet e saj 

përmbajnë vlerën e mendimit që i inspiron: një mendim, ku çfaqjet e jetës 

dhe të botës përmblidhen në simbolin më të thjeshtë të tyre, e cila do të 

thotë në aspektin e tyre më të natyrshëm, më afër principit krijonjës që i 

gjallëson. 

3. Lirimi nga daljet e të ashtuquajturit art ekspresionist, që domethënë art 

pa masë në mendim dhe shprehje, të kësaj së katërte shekulli përpara 

dhe pas luftës së 24-ës. 

• Duke vëzhguar fotot në tekst, a bini dakord mbi qëndrimin e Poradecit se 

“... zonjusha Zengo zë vendin e saj të rezervuar veçanërisht”. Argumentoni 

qëndrimin tuaj. 

• Rilexoni shënimin nr. 1 dhe ndajeni atë në argumente shpjeguese si më poshtë: 

arti- Art domethënë e vërtetë artistike vlera e mendimeve- një mendim, ku 

çfaqjet e jetës dhe të botës përmblidhen në simbolin më të thjeshtë të tyre, 

simboli i thjeshtë- e cila do të thotë në aspektin e tyre më të natyrshëm aspekti i 

natyrshëm- më afër principit krijonjës principi krijues- që i gjallëson. 


• Jepni përkufizimin tuaj për secilin prej tyre, nëpërmjet shpjegimeve të 

nevojshme duke u nisur nga pikëvështrimet e Lasgush Poradecit. 

Nxënësi jep qasjet e veta për konceptet e mësipërme, si i ka kuptuar. 

49

ORA II 

Objektiva: 

a)Nxënësi të asimilojë koncepte mbi artin dhe të interpretojë shpjegimet e L. 

Poradecit duke u mbështetur tek ato; 

b)Të analizojë qëndrimet e autorit mbi piktoren Zengo; 

c)Të zgjerojë njohuritë e tij mbi shkrimin e një eseje dhe gjithë hapave që e 

ndjekin shkrimin e saj. 

• Si vjen botëkuptimi artistik i Andhroniqi Zengos për shkrimtarin tonë? 

Zgjerojeni konceptin e vërtetësisë në art, duke u nisur nga këndvështrimi etik 

dhe ai estetik. 

Dyke marë artin si shprehje esenciale të së vërtetës, realizimet e saj 

përmbajnë vlerën e mendimit që i inspiron: një mendim, ku çfaqjet e jetës 

dhe të botës përmblidhen në simbolin më të thjeshtë të tyre, e cila do të thotë 

në aspektin e tyre më të natyrshëm, më afër principit krijonjës që i gjallëson. 

Art domethënë për piktoren Zengo e vërtetë artistike, dhe e vërtetë artistike 

domethënë simplicitet. 

Aspekti etik: Ka të bëjë me parimin e pasqyrimit të së vërtetës në art, 

mendimit të saj origjinal, thjeshtësisë etj. 

Aspekti estetik ka të bëjë me përjetimin e kësaj të vërtetë nga autorja. Ajo e 

përjeton atë si themelin e parimit të saj të krijimit artistik. 

• Analizoni qëndrimin e Lasgushit mbi shpirtin artistik të piktores. 

Përqendrohuni tek koncepti “simplicitet” në art. 

Lasgushi: Art domethënë për piktoren Zengo e vërtetë artistike, dhe e vërtetë 

artistike domethënë simplicitet… Ky, simplifikimi i naturës, prej së cilit del e 

vërteta artistike, është parimi sipër-të-gjithash, që udhëzon Zengon me gjith 

ato portrete, pamje dhe tablora, të cilat mbushin dëndur pranë njëratjatrit 

muret e salonit të ekspozitës në bulevardin Zog. 

Thelbi i këtij sempliciteti është thjeshtësia në art, çka në këtë rast do të thotë 

e vërteta. 

• Cili është qëndrimi i autorit të esesë, lidhur me teknikat artistike të 

përdorura nga Zengo dhe qasja përkundrejt tyre? 

Nga vijat e shumta, plot lëvizje dhe ngatërrim përbrënda tyre, shpirti artistik i 

saj relevon vetëm karakteristikat zotëronjëse, vetëm pamjen qëndrore, për të 

ngjizur me anën e tyre dhe përmjet etikës së vetëvetes veprën artistike të vërtetë. 

• Po ju, a e gjeni me vend klasifikimin mes rrymave për nga teknika dhe 

fryma artistike? 

Dhe prandaj këtu është pa vënd klasifikimi i lehtë i veprës së saj nënë njërën 

ose tjetrën nga formulat kalonjëse të modës ose të modave artistike, futja e 

intuicionit artistik të lirë brënda kllapës së akademismit, klasicismit, 

ekspresionismit dhe të shumë ismave të tjera që s’thonë gjë sepse nuk munt 

të interpretojnë asgjë nga e vërteta e madhe: arti s’njeh kondita, shkollat 

kondiciononjëse vdesin vetvetiu. 

Në fakt, Lasgushi thotë se arti i saj është realist. 

50

• Përkufizoni termat dhe më pas përpiquni të klasifikoni veprën e A. Zengos 

në mënyrë të mirëshpjeguar në njërin prej drejtimeve artistike: 

1) Klasicizëm- tregon prirjen e artit pamor për ta bazuar krijimitarinë mbi 

konceptin universal, të lidhur përjetësisht me bukurinë ideale, të shprehur 

nëpërmjet rregullit, harmonisë, ekuilibrit, etj. 

2) Impresionizëm-lidhet me mohimin e rëndësisë së subjektit, që risillte në 

vëmendje pikturën me temë historike dhe fetare, rizgjoi pikturën e peizazhit, 

mitin e artistit rebel ndaj konvencioneve, interesin për ngjyrat më shumë se 

sa për saktësinë e linjave të subjektit, mbizotërimin e subjektivitetit artistik, 

të shprehjes së emocioneve të artistit, penela të hedhur shpejt dhe plot 

ngjyrë, që krijojnë një alternativë sipërfaqeje uniforme dhe të çrregullt. 

3) Ekspresionizëm- prirja e një artisti për të veçuar në mënyrë të irrituar, 

anën emotive të realitetit, në dallim nga ajo që perceptohet objektivisht. 

4) Realizëm- përpiqet të japë realitetin shoqëror, kishte për qëllim pasqyrimin 

e një realiteti të zhveshur dhe me sa më pak alegorira, duke i kushtuar 

vëmendje të madhe fakteve. 

• Lexoni me vëmendje pikën (2) dhe analizoni konceptet: 

- pjellë trascendentale- që vjen si pasojë e diçkaje tjetër, që është pasojë, 

jo krijim autentik; 

- realizon- arrin; 

- artiste-krijuese; 

- e vërtetë artistike-thjeshtësi; 

- subjekt i qetë- të pashkëputura nga realiteti shpirtëror i jetës; 

- harmonikisht-organikërisht; 

- efekt i iluminuar-prej heshtjes, dritës dhe hijes. 

• Duke u mbështetur në analizën e mësipërme, shkruani një përmbledhje 

shpjeguese mbi karakterin e artit të Zengos në këndvështrimin e Lasgush 

Poradecit. *Ky ushtrim sugjerohet të jepet detyrë shtëpie. 

• Thellohuni në konceptin lidhje intime e rrobës artistike me idenë artistike 

dhe jepni komentin tuaj mbi këtë qëndrim. Evidencojmë kësisoj 

përfundërisht lidhjen intime të rrobës artistike (ngjyrat) me idenë artistike (të 

vërtetën në art), që e vështjell posi më një dritë përshkonjëse tejpërtej. 

• Renditni karakteristikat e pikturës së Zengos sipas autorit dhe shpjegoni se 

si ato janë tipare udhëheqëse të ideologjisë sempliciste të saj. 

Thelbi i pyetjes është ku qëndron thjeshtësia e artit të Zengos, duke u 

mbështetur në shtyllat e mëposhtme. 

1. realizmi në pikturë; 

2. subjektet e qeta; 

3. kompozicioni i drejt-për-drejtshëm; 

4. Gjyrat janë hedhur, njëkohësisht me urtësi dhe kuxim; 

5. forma fisnikërore e thjeshtësisë dhe e masës. 

• Ç’do të thotë ngjyrë sipas mendimit tuaj dhe cili është funksioni i saj në 

artet pamore? A ka ngjyra arti i fjalës dhe si shprehen ato? 

• Shtjelloni konceptin e ngjyrës në pikturat e Andhroniqi Zengos, duke u 

përqendruar në funksionin simbolik dhe vlerat artistike që ato mbartin. 

51

Një fakturë e studiuar në përdorjen e materialit të gjyravet vjen të relevojë 

ideologjinë simpliste të gjithë llojeve që përmbledh kjo ekspozitë- Pra ngjyrat 

janë vënë në funksion të idesë simpliste të artistes për artin. Gjyrat janë 

hedhur, njëkohësisht me urtësi dhe kuxim, në t’atillë mënyrë, që prej koncertit 

të shumëanshëm të notave të tyre del harmonija kryesore e çdo vepre.-Ngjyrat 

mbartin thellësinë shpirtërore të artistes duke nxjerrë në pah drojen e saj 

femërore, thellësinë e botës shpirtërore dhe rebelimin e saj ndaj botës. 

Hijedrita humbet kësisoj pothuajse pa u çquar në prodhimin e tonalitetit 

zotëronjës të gjyrës lokale, të cilën e jep pa mundim të bërë më të kot, pa 

reflekse dhe akcidente ashpërsonjëse të vlerës së përgjithëshme të saj-Jepet 

natyraliteti i pikturës së Zengos dhe mungesa e tipareve ekspresioniste në të. 

Drita dhe hija dhe vlera e veçantë e sicilës gjyrë më vete bashkohen për të 

dhënë jo iluzionin e sintezës, po vetë sintezën e përshtypjes, një përshtypje 

lëndëshpirtërore, e konceptuar dhe e ekzekutuar thjeshtësisht, e cila është 

arrësyeja primordiale e qënjes së artit.-Karakteri impresionist i pikturës së 

Zengos dhe vlerat universale që mbart thjeshtësia e tyre. 

• Jepni përfundimet e autorit mbi ekspozitën e Zengos dhe vlerësimet e tij 

mbi risitë e artit të saj. A bini dakord me gjykimet e Poradecit? Po ju çfarë 

vlerësimesh do të jepnit? 

Përfundimet e Poradecit: 

Vepra e Andhroniqi Zengos duhet konsideruar, në vijë të parë, si ajo që është 

në realitet: Lirimi nga daljet e të ashtuquajturit art ekspresionist (risi), që 

domethënë art pa masë në mendim dhe shprehje (vlerësim), të kësaj së 

katërte shekulli përpara dhe pas luftës së 24-ës. Dhe nga ky shkak dhe për 

këtë qëllim vepra e saj është mundimi i ponimi të shijes së përjetëshme të 

artit (vlerësim), sa kohë që art ka qënë dhe do të jetë ndjenjë estetike e 

brëndëshme, e çfaqur në formën fisnikërore të thjeshtësisë dhe të masës 

(vlerësim). 

• Shpjegohet shkrimi i esesë në tërë parametrat e saj. 

Shkrimi i esesë 

ORA III 

Objektiva: 

a) Të dallojë tiparet e një teksti informativ nga tiparet e një teksti shpjegues; 

b)Të mbledhë informacione për të plotësuar figurën e Poradecit; 

c)Të analizojë tiparet e shkrimit të L. P. si estet. 

• Evidentoni në tekstin “Ekspozita e Andhroniqi Zengos” informacionin që ju 

ndihmon për shkrimin e një teksti informativ. Përmblidhni informacionin në 

formën e një artikulli gazete. 

52

Informacioni: 1. Nër manifestimet kulturale të 25-Vjetorit, ekspozita e pikturave 

që i paraqit publikut shqiptar zonjusha Zengo ze vëndin e saj të rezervuar 

veçanërisht. (1) Dyke marë artin si shprehje esenciale të së vërtetës, realizimet 

e saj përmbajnë vlerën e mendimit që i ispiron… 2. . Ky, simplifikimi i naturës, 

prej së cilit del e vërteta artistike, është parimi sipër-të-gjithash, që udhëzon 

Zengon me gjith ato portrete, pamje dhe tablora, të cilat mbushin dëndur 

pranë njëratjatrit muret e salonit të ekspozitës në bulevardin Zog. Dhe prandaj 

këtu është pa vënd klasifikimi i lehtë i veprës së saj nënë njërën ose tjetrën nga 

formulat kalonjëse të modës ose të modave artistike, futja e intuicionit artistik 

të lirë brënda kllapës së akademismit, klasicismit, ekspresionismit dhe të 

shumë ismave të tjera… 3. Këtu, në këtë mënyrë kështjelltësije të ekzekutimit, 

hyjnë njëra pas tjetrës dhe gjithë elementet e tjera të artit piktural, atmosfera e 

ngrohtë, diafane, e njëtëshme që rrethon sendet, drita e qëndruar në gjithë 

nuancat e saj, atitudat dhe gjestet plot masë të tablove, mimika e disciplinuar 

e portreteve, aspekti i përmbajtur më vetëvete i pamjeve të mara sicila nga një 

botë që i përshtatet, dyke e plotësuar dhe pasuruar, më mirë gjindjes 

shpirtërore të piktores. 4. Vepra e Andhroniqi Zengos duhet konsideruar, në 

vijë të parë, si ajo që është në realitet: Lirimi nga daljet e të ashtuquajturit art 

ekspresionist, që domethënë art pa masë në mendim dhe shprehje, të kësaj së 

katërte shekulli përpara dhe pas luftës së 24-ës. 

Për këtë të mbahet parasysh patjetër klasifikimi i kategorive në të cilat do të 

përfshihet informacioni. 

• Nënvizoni në tekst tezën që Lasgush Poradeci ka ngritur lidhur me vlerat e 

ekspozitës së piktores Zengo dhe renditni gjithë argumentet mbështetëse. 

Teza: Ekspozita e pikturave që i paraqit publikut shqiptar zonjusha Zengo ze 

vëndin e saj të rezervuar veçanërisht. 

Argumente mbështetëse: 1. realizimet e saj përmbajnë vlerën e mendimit që i 

inspiron: një mendim, ku çfaqjet e jetës dhe të botës përmblidhen në simbolin 

më të thjeshtë të tyre, e cila do të thotë në aspektin e tyre më të natyrshëm. 2. 

Nga vijat e shumta, plot lëvizje dhe ngatërrim përbrënda tyre, shpirti artistik i 

saj relevon vetëm karakteristikat zotëronjëse, vetëm pamjen qëndrore, për të 

ngjizur me anën e tyre dhe përmjet etikës së vetëvetes veprën artistike të 

vërtetë. 3. Ky, simplifikimi i naturës, prej së cilit del e vërteta artistike, është 

parimi sipër-të-gjithash, që udhëzon Zengon me gjith ato portrete, pamje dhe 

tablora. 4. Zengua e realizon me mjetet më të përshtatura, më imediate për t’u 

vleftësuar: subjektet e qeta, të pashkëputura nga realiteti shpirtëror i jetës, 

kompozicioni i drejt-për-drejtshëm vijash të mbëdha, efektet e iluminuara prej 

heshtjes përputhen harmonikërisht, organikërisht. 5. evidencojmë kësisoj 

përfundërisht lidhjen intime të rrobës artistike me idenë artistike, që e vështjell 

posi më një dritë përshkonjëse tejpërtej. 6. atmosfera e ngrohtë, diafane, e 

njëtëshme që rrethon sendet, drita e qëndruar në gjithë nuancat e saj, atitudat 

dhe gjestet plot masë të tablove, mimika e disciplinuar e portreteve, aspekti i 

përmbajtur më vetëvete i pamjeve të mara sicila nga një botë që i përshtatet, 

dyke e plotësuar dhe pasuruar, më mirë gjindjes shpirtërore të piktores. 7. 

Gjyrat janë hedhur, njëkohësisht me urtësi dhe kuxim, në t’atillë mënyrë, që 

prej koncertit të shumëanshëm të notave të tyre del harmonija kryesore e çdo 

vepre. Hijedrita humbet kësisoj pothuajse pa u çquar në prodhimin e 

tonalitetit zotëronjës të gjyrës lokale, të cilën e jep pa mundim të bërë më të 

kot, pa reflekse dhe akcidente ashpërsonjëse të vlerës së përgjithëshme të saj. 

53

Drita dhe hija dhe vlera e veçantë e sicilës gjyrë më vete bashkohen për të 

dhënë jo iluzionin e sintezës, po vetë sintezën e përshtypjes. 8. Lirimi nga 

daljet e të ashtuquajturit art ekspresionist, që domethënë art pa masë në 

mendim dhe shprehje 9. vepra e saj është mundimi i ponimi të shijes së 

përjetëshme të artit, sa kohë që art ka qënë dhe do të jetë ndjenjë estetike e 

brëndëshme, e çfaqur në formën fisnikërore të thjeshtësisë dhe të masës. 

• Përkufizoni domethënien e secilit paragraf të shkrimit dhe përpunojeni me 

nga dy fraza sipas mendimit tuaj për qëndrimet e Lasgush Poradecit. 

• Analizoni teknikën e shkrimit të hyrjes mbi ekspozitën e Zengos, ku të 

përqendroheni te mënyra se si Poradeci ka shpalosur metodologjinë, qëllimin 

dhe aktualitetin e shkrimit. 

Shprehja e tezës dhe fokusi në paragrafin e parë: Ekspozita e pikturave që i 

paraqit publikut shqiptar zonjusha Zengo ze vëndin e saj të rezervuar veçanërisht. 

Aktualiteti: Nër manifestimet kulturale të 25-Vjetorit, ekspozita e 

pikturave që i paraqit publikut… 

Informacioni i saktë: Dyke marë artin si shprehje esenciale të së vërtetës. 

Frazat pëpunuese: realizimet e saj përmbajnë vlerën e mendimit që i 

inspiron: një mendim, ku çfaqjet e jetës dhe të botës përmblidhen në 

simbolin më të thjeshtë të tyre (1), e cila do të thotë në aspektin e tyre më të 

natyrshëm, më afër principit krijonjës që i gjallëson(2). 

Teza e përpunuar që lidhet me veçantësinë e ekspozitës (Lexo Artin): Art 

domethënë për piktoren Zengo e vërtetë artistike, dhe e vërtetë artistike 

domethënë simplicitet. 

• Rilexoni mbylljen dhe thoni përfundimet e autorit mbi ekspozitën dhe Artin 

e Zengos në përgjithësi. Analizoni se si Poradeci i ka zbatuar teknikat e 

shkrimit të një mbylljeje. 

Përfundimet e Poradecit: 

Vepra e Andhroniqi Zengos duhet konsideruar, në vijë të parë, si ajo që është 

në realitet: Lirimi nga daljet e të ashtuquajturit art ekspresionist, që 

domethënë art pa masë në mendim dhe shprehje, të kësaj së katërte shekulli 

përpara dhe pas luftës së 24-ës. Dhe nga ky shkak dhe për këtë qëllim vepra 

e saj është mundimi i ponimi të shijes së përjetëshme të artit, sa kohë që art 

ka qënë dhe do të jetë ndjenjë estetike e brëndëshme, e çfaqur në formën 

fisnikërore të thjeshtësisë dhe të masës. 

Mbyllja i përmbledh pikat kryesore: Lirimi nga daljet e të ashtuquajturit art 

ekspresionist. 

Perspektiva e re mbi çështjen: që domethënë art pa masë në mendim dhe 

shprehje, të kësaj së katërte shekulli përpara dhe pas luftës së 24-ës. 

• Shkruani një përmbledhje informative mbi kriteret e vlerësimit të artit 

pamor sipas Lasgush Poradecit. 

Kriteret e vlerësimit të artit pamor sipas Poradecit: 1. arti si shprehje 

esenciale të së vërtetës, 2. vlera e mendimit që ispiron, 3. e vërtetë artistike 

domethënë simpliciter, 4. shpirti artisti relevon vetëm karakteristikat 

zotëronjëse, vetëm pamjen qëndrore, për të ngjizur me anën e tyre dhe 

përmjet etikës së vetëvetes veprën artistike të vërtetë. 5 arti s’njeh kondita. 6. 

transpozimi i së vërtetës artistike. 7. mjetet më të përshtatshme. 8. përdorja e 

materialit të ngjyrave. 9. drita dhe hija. 

54

• Informacionin e renditur në pikën e mësipërme riorganizojeni në formën e 

një teksti shpjegues mbi kriteret e vlerësimit të artit për Lasgush Poradecin. 

Përqendrohuni në “si” ai e mendon dhe çfarë shpjegimesh përkatëse jep. 

• Analizoni tiparet ligjërimore dhe gjuhësore të shkrimit të Lasgush Poradecit 

dhe përpiquni të thoni se sa i përmbush ai sipas këndvështrimit tuaj 

parametrat e eseistit modern. 

Tiparet ligjërimore dhe gjuhësore të këtij shkrimi: Ligjërim i drejtpërdrejtë 

dhe aspak lakonik, duke qenë se e shpalos tezën e vet që në fillim. Vërehen 

fjalitë e përbëra me rend inversiv si duke marrë artin si…. Është i prirur drejt 

aksiomave si Art domethënë….Ka përdorur një terminologji të pasur 

profesionale dhe fjalë të huaja si relevon, ispiro etj. Fjalori i tij është i 

zgjedhur, dhe stili i shkrimit mund të klasifikohet i lartë për periudhën kur 

është shkruar (1937, 25 vjet pas shpalljes se Pavarësisë). 

Punë e orientuar nga mësuesi: është ai që e jep këtë informacion. 

• Ndërtoni një bibliografi të veprave të Lasgush Poradecit jo vetëm të 

karakterit poetik, por dhe analitik. 

• Plotësoni profilin e shkrimtarit të madh me informacione të tjera mbi 

karrierën profesionale dhe kontributet që ai ka për kulturën shqiptare. 

• Shkruani një informacion shpjegues biografik mbi Lasgush Poradecin dhe 

verifikoni informacionin. 

• Shpjegimet dhe interpretimet e Poradecit mbi ekspozitën e Andhroniqi 

Zengos janë profesionale. Ç’mund të thoni lidhur me këtë? 

• Përkufizoni profilin e një shkrimtari dhe profilin e një piktori apo artisti 

tjetër të arteve pamore, si dhe të një muzikanti. Diskutoni se çfarë i bashkon 

dhe i ndan këta artistë. 

Detyrë 

• Shkruani një përmbledhje analitike mbi tekstin e Lasgush Poradecit 

“Ekspozita e Andhroniqi Zengos”. 

3Rishikohet shkrimi i një përmbledhjeje analitike. 

2.3. Konica Versus Hamiti 

Prometeu i lidhur 

Kaptina III- Eseistika, Sabri Hamiti 

Ora I 

Objektivat: 

a) Të lexojë dhe të kuptojë esenë Prometeu i lidhur të Konicës; 

b)Të analizojë esenë Prometeu i lidhur; 

c) Të vlerësojë stilin e shkrimit të eseve të Konicës. 

55

• Evidentoni karakteristikat e mënyrës së shkrimit të Konicës që e 

klasifikojnë tekstin në ese. 

Karakteristikat: 

1. Vlerësimi i shkrimit të hyrjes 

a) Ideja ku është fokusuar eseja: Pak punë për një dramë dhe me gjithë 

këtë është drama më e gjallë, më e fortë e njerëzore, është drama e 

përjetshme e idealistit që vuan për mendimet e tij. 

b) Aktualiteti: Universalizmi i temës jepet me qëndrimin e Konicës: Një 

libër dy mijë e katërqind vjetësh i vjetër nga mosha; por nga mendimet 

aq i ri, sa dukej se u shkrua dje, duket sikur përqesh me hidhërim dhe 

stigmatizon përjetë ndonjë njeri të pasuruar nga lufta ose ndonjë 

salepçi-mbret, që rrëmben fuqinë në rrëmujë e sipër edhe si i dehur nga 

triumfi i papritur, vërtit kërbaçin dhe kërkon gjak. 

c) Si e tërheq vëmendjen e lexuesit? Një libër dy mijë e katërqind vjetësh i 

vjetër nga mosha; 

2. Shkrimi i tezës: 

a) Teza: Pak punë për një dramë dhe me gjithë këtë është drama më e gjallë, më 

e fortë e njerëzore (pjesa II, që trajton idenë kryesore, universalizmin e figurës së 

Prometeut, pra luftën e dijes tundra verbërisë), është drama e përjetshme e 

idealistit që vuan për mendimet e tij (pjesa I që deklaron çështjen). 

3. Shkrimi i brendisë në paragrafë 

Prometheu qan tragjedinë e tmerrshme të jetës së vet. “Shikoni, thotë, 

shikoni, të lidhur një perëndi fatkeqe dhe pse vuan? nga dashuria e 

madhe që pati për njerëzit”. (SENTENCA) 

Me rasën e këtyre fjalëve vëmë re afrimin e Prometheut të shtënë në hekura 

për dashurinë që pati për njerëzit me Krishtin e kryqëzuar. (ide mbështetëse) 

Një turmë simpatike e pyet Prometheun, cilat janë arsyet e mjerimit të tij. “Është 

një mundim për mua që t’i rrëfej, thotë, është një mundim që të hesht, sidoqoftë 

është një mjerim.” (ide mbështetëse) 

Eskili i vë në gojë Prometheut një gjykim të thellë mbi karakterin e tiranëve. 

“Titanët kanë një ves të keq, që nuk u zënë besë miqve.” I thonë: “Lëri fjalët e 

kota, i gjej ndonjë shërbim për mundimet e tua”. “Është gjë e lehtë, - përgjigjet 

Prometheu, kur e ke këmbën jashtë greminës t’i japësh mësime, të këshillosh ata 

që vuajnë. Unë i prisja të gjitha këto që heq, fajin desha dhe e bëra, nuk e mohoj 

dot. Kur u shërbeva njerëzve, e vura veten me të dhëmbura.” .(ide mbështetëse) 

Për inatin, për zemërimin, Eskili vë një fjalë shumë të hijshme me gojë të 

Oqeanit. Oqeani i thotë Prometheut se fjalët janë mjekët që shërbejnë zemërimin. 

Oqeani i thotë një tjetër fjalë të urtë Prometheut: “Del më i fituar njeriu i 

mençur që bëhet sikur s’ka mend.” Këshillë si pak. Si duket ky mendim: “Më 

mirë vdes njëherë njeriu se sa të vuajë çdo ditë”. Këtë mendim mund ta keni 

dëgjuar shumë herë dhe të mos keni dëgjuar shumë herë dhe të mos ju bëjë 

përshtypje: po mos harroni se këtë dhe fjalë të tjera, Eskili i tha i pari; duhet 

t’u kthejmë forcën që kanë pasur, po që humbën nga përdorimi i dendur për 

të kuptuar bukurinë e virgjër të tyre.(ide mbështetëse) 

56

Shkrimi i përfundimeve: 

Dhe kurorëzimi i veprës, fjalë plotë kryelartësi dhe forcë fisnike “Koha duke 

përparuar do të japë gjithë mësimet.” (ideja universale) 

Një librëz dyzetfaqesh. Mund ta ngrejë një foshnjë me majën e një gishti se ky 

librëz është i lehtë si një pendë. Dhe nuk është vetëm një libër. Është një 

monument (ideja e madhërishmërisë së figurës së Prometeut dhe artit të 

Eskilit dhe universalizmi i mesazhit të librit). Dhe një monument me aq 

rëndësi, sa njerëzit viganë të bashkuar e s’mund ta luajnë nga vendi. 

(perspektiva e së ardhmes, që libri dhe mesazhi i tij janë të pafundëm, ndaj 

dhe studimi mbi të s’do të rreshtë ndonjëherë). 

• Analizoni tiparet e një eseje shpjeguese të tekstit “Prometeu i lidhur”. 

Për këtë, nxënësit i përgjigjen pyetjeve si vijon: 

1. A shpjegon një proces ky tekst? Po shpjegon një proces social-kulturor, 

sepse ka të bëjë me fitoren e lirisë së shoqërisë, nëpërmjet dijes, njohjes 

së të panjohurave dhe kulturës. 

2. Cili është përkufizimi i përgjithshëm që përshkruan? Pak punë për një 

dramë dhe me gjithë këtë është drama më e gjallë, më e fortë e njerëzore, 

është drama e përjetshme e idealistit që vuan për mendimet e tij. 

3. A përfshihen shpjegime të tjera? Po, si vijon: 

Me rasën e këtyre fjalëve vëmë re afrimin e Prometheut të shtënë në hekura 

për dashurinë që pati për njerëzit me Krishtin e kryqëzuar. 

Një turmë simpatike e pyet Prometheun, cilat janë arsyet e mjerimit të tij. 

“Është një mundim për mua që t’i rrëfej, thotë, është një mundim që të hesht, 

sidoqoftë është një mjerim.” 

Eskili i vë në gojë Prometheut një gjykim të thellë mi karakterin e tiranëve. 



Prometheu, kur e ke këmbën jashtë greminës t’i japësh mësime, të këshillosh 

ata që vuajnë. Unë i prisja të gjitha këto që heq, fajin desha dhe e bëra, nuk e 

mohoj dot. Kur u shërbeva njerëzve,e vura veten me të dhëmbura.” 

Për inatin, për zemërimin, Eskili vë një fjalë shumë të hijshme me gojë të 








të kuptuar bukurinë e virgjër të tyre. 

4. A janë fjalë të një domethënieje shkak-pasojë apo sqaruese? “Është një 

mundim për mua që t’i rrëfej, thotë, është një mundim që të hesht, sidoqoftë 

është një mjerim.”/ “Titanët kanë një ves të keq, që nuk u zënë besë miqve.” 

5. A përmbledh përfundimi shpjegimin praktik të ndodhisë? Po, në 

paragrafin: 

Dhe kurorëzimi i veprës, fjalë plotë kryelartësi dhe forcë fisnike “Koha duke 

përparuar do të japë gjithë mësimet.” 

57

• A mund të shpjegoni përdorimin e vetës së parë nga ana e autorit sipas 

mendimit tuaj dhe funksionin e kësaj vete në organizimin e mendimit dhe 

gjykimit. 

Veta I është përdorur sepse eseisti Konica ka dashur të identifikojë bindjet e 

tij me ato të Eskilit dhe mbi të gjitha me figurën e Prometeut. Është i njohur 

kontributi i Konicës në fillimin e shek. XX për shkrimin dhe përhapjen e 

kulturës në popull, veçanërisht thirrjet publike që ai ka bërë kundra padijes 

që ekzistonte mes popullit shqiptar. 

Veta I është përdorur për të dhënë përjetimin etik të Konicës që ka të bëjë me 

përforcimin e parimit të nevojës për dije; si dhe për të dhënë përjetimin e tij 

estetik, pra të ndjenjave ndaj veprës p.sh. Një libër dy mijë e katërqind 

vjetësh i vjetër nga mosha; por nga mendimet aq i ri, sa dukej se u shkrua 

dje, duket sikur përqesh me hidhërim dhe stigmatizon përjetë ndonjë njeri të 

pasuruar nga lufta ose ndonjë salepçi-mbret, që rrëmben fuqinë në rrëmujë e 

sipër edhe si i dehur nga triumfi i papritur, vërtit kërbaçin dhe kërkon gjak. 

Se natyra e njeriut nuk ndërron dhe një port i madh që zbulon të vërtetat e 

kohës së vet zbulon të vërtetën e të gjithë kohëve të pastajmë. 

• Përshkruani situatën emotive dhe estetike në të cilën gjendet Konica dhe 

vlerësoni rolin e saj në ese, veçanërisht ndaj referentit (vepra e Eskilit, figura 

e Prometeut). 

Situata emotive: 1. Edhe të rrojturit edhe këndimet vjen një orë që lodhin e 

mërzitin dhe njeriu kërkon shpëtimin në një shkujdesje e në një mospërfillje që e 

bëjnë padashur e pa vënë re si një nxënës i Budës. 2. Një libër dy mijë e 

katërqind vjetësh i vjetër nga mosha; por nga mendimet aq i ri, sa dukej se u 

shkrua dje, duket sikur përqesh me hidhërim dhe stigmatizon përjetë ndonjë 

njeri të pasuruar nga lufta ose ndonjë salepçi-mbret, që rrëmben fuqinë në 

rrëmujë e sipër edhe si i dehur nga triumfi i papritur, vërtit kërbaçin dhe kërkon 

gjak. Se natyra e njeriut nuk ndërron dhe një port i madh që zbulon të vërtetat e 

kohës së vet zbulon të vërtetën e të gjithë kohëve të pastajmë. 3. Eskili është 

poeti më i lartë e më i thellë i vjetërsisë klasike. S’ka as mjeshtërinë elegante dhe 

të mbaruar të Euripidit, as lirizmin e lulëzuar të Sofokliut. Eskili ka një madhëri 

fisnike si të artistëve që punojnë mermeret e Parthenonit. Shumë herë të kujton 

Shekspirin, jo Shekspirin e Juljetës ose të Rosalindës, po Shekspirin e Hamletit 

dhe të Laertit. 4. Një librëz dyzetfaqesh. Mund ta ngrejë një foshnjë me majën e 

një gishti se ky librëz është i lehtë si një pendë. Dhe nuk është vetëm një libër. 

Është një monument. Dhe një monument me aq rëndësi, sa njerëzit viganë të 

bashkuar s’mund ta luajnë nga vendi. 

Situata estetike: 1. Po le t’i tingëllojë jashtë zëri i një vajze që shkon, 

gishtërinjtë e mefshtë le të kthejnë fletët e harruara të një libri të dashur dhe 

menjëherë muzika e jetës dhe e artit na zgjon zemrën dhe na ngjall përsëri 

mendjen. 2. Rrija një natë në odë time pa dëshirë e pa mejtim, duke vërejtë 

avullin që ngrihet si me të përtuar nga një filxhan plot me çaj të Kinës; dhe jo 

për të kënduar, po për të lojtur hoqa nga rafti një libër të vogël e të hollë dhe 

pa kënduar as emrin e tij, nisa të kthej fletën ngadalë, kur më zuri syri këtë 

vijë: “Është kurdoherë i ashpër kur ka pak kohë që urdhëron”: përkthim i 

dobët i një teksti të fortë si brunz. 3. Pak punë për një dramë dhe me gjithë 

këtë është drama më e gjallë, më e fortë e njerëzore, është drama e 

përjetshme e idealistit që vuan për mendimet e tij. Atë natë mbeta pa gjumë 

si m’u tek menjëherë të këndoj Prometheun e Eskilit anembanë. Dhe në çdo 

58

faqe zbuloja fjalë që më shtojin çudinë, aq nga thellësia e mendimit sa nga 

bukuria e mbrojtur e trajtës. 4. Por për fat të zi, mendimet shumë herë vijnë 

tepër vonë. M’u duk gjë e pëlqyer të jap bashkë me përkthimin 1 edhe fjalën 

në gjuhë të Eskilit, ashtu siç i ka shkruar poeti tri herë i lartë. 

Këto situata na ndihmojnë të kuptojmë parimet e Konicës ndaj letërsisë, 

kulturës në përgjithësi, dhe veçanërisht ndaj misionit të intelektualit në shoqëri. 

• Si është vendosur pika e lidhjes në kontekst dhe thoni cila është ajo. Pika e 

lidhjes ka dhe një funksion simbolik, zbulojeni atë. 

Pika e lidhjes: “Është kurdoherë i ashpër kur ka pak kohë që urdhëron”. 

Funksioni simbolik: Tirani i ri dhe tirania synojnë të sundojnë nëpërmjet 

forcës dhe padijes. Me padije sundohet populli, me forcë elita. 

• Analizoni argumentin e Konicës: “Se natyra e njeriut nuk ndërron dhe një 

poet i madh që zbulon të vërtetat e kohës së vet, zbulon të vërtetën e të gjithë 

kohëve të pastajme”. 

Argumenti: Një poet i madh… zbulon të vërtetën e të gjithë kohëve të pastajme. 

Misioni i poetit (intelektualit) është të ngrejë vepra të bazuara mbi misionin e së 

vërtetës, që është edhe baza e universales. Pra edhe thelbi i një njeriu duhet të 

jetë i ndërtuar mbi vërtetësinë ndaj vetes dhe të tjerëve. Është vetëm e vërteta e 

mendjes dhe e sjelljes që e bën individin dhe veprën e tij të pavdekshme. 

• Shpjegoni figurën e Eskilit sipas vlerësimeve të Konicës, duke shtuar edhe 

gjykimet tuaja. Përpiquni të argumentoni bazën ku janë mbështetur 

krahasimet me autorët e tjerë. 

Eskili sipas Konicës: 

- Cili e ka thënë këtë fjalë të thellë? 

Eskili është poeti më i lartë e më i thellë i vjetërsisë klasike. S’ka as mjeshtërinë 

elegante dhe të mbaruar të Euripidit, as lirizmin e lulëzuar të Sofokliut. Eskili ka 

një madhëri fisnike si të artistëve që punojnë mermeret e Parthenonit. Shumë 

herë të kujton Shekspirin, jo Shekspirin e Juljetës ose të Rosalindës, po 

Shekspirin e Hamletit dhe të Laertit. Ndër gjithë veprat e tij që kanë shpëtuar 

nga prishja dhe kanë arrirë gjer te ne, më e thella është “Prometheu i lidhur”. 

Krahasimet me Euripidin dhe Sofokliun janë bazuar mbi parimin e 

përfshirjes së këtyre tre autorëve në periudhën e Antikitetit dhe është 

vlerësuar veçantia e secilit prej tyre. 

Krahasimi me Shekspirin bazohet në vlerat universale dhe të ngjashme mes 

Prometeut të lidhur dhe Hamletit apo Mbretit Lir. Tek të trija trajtohet ku si 

linjë parësore, ku si dytësore tema e pushtetit (tiranisë në Antikitet), por në 

forma të ndryshme. 

• Thoni fabulën e tragjedisë “Prometheu i lidhur” dhe argumentoni si ka 

mbërritur Faik Konica në përfundimin se Prometheu i lidhur është “... drama 

e përjetshme e idealistit që vuan mendimet e tij”. 

Përfundimi i Konicës: Prometheu, një gjysmëperëndi, pati mëshirë për 

njerëzit dhe u shpuri zjarrin, të cilin gjer atëherë e dijnë dhe e gëzojnë vetëm 

perënditë; Zeusi i pari i perëndive, që ta ndëshkojë për vjedhjen e zjarrit vë ta 

lidhin Prometheun në një shkëmb të egër e të shkretë të Detit të Zi, ku do të 

mbetet i munduar gjer sa të pendohet e të kërkojë ndjesë; po ai me një 

kryelartësi të lidhur, nuk do t’i përulet padrejtësisë. 

59

• Analizoni nga pikëpamja universale qëndrimet e Prometeut ndaj mjerimit: 

“Është një mendim për mua që t’i rrëfej, thotë, është një mendim që të hesht, 

sidoqoftë është një mjerim”. 

Mendimi për të rrëfyer lidhet me paqen që në parim duhet të ekzistojë në 

Olimp, me qëllimin që njerëzit në Tokë të jenë të qetë dhe të vazhdojnë të 

besojnë në mënyrë të verbër se Perënditë punojnë vetëm për të mirën e tyre. 

Mendimi i Prometeut për të heshtur lidhet me paktin që ai duhet të bëjë me 

veten për të mos thënë të vërtetën, që Perënditë i duan njerëzit të verbër. 

Mjerimi përqendrohet mes dy luftërave ku ndodhet Prometeu, të thotë apo jo të 

vërtetën. Ndërgjegjja e tij idealiste për një botë mes njerëzve më të mirë thotë po. 

• Ç’do të thotë një tiran për ju? Cilat janë pasojat e tiranisë? Zbërtheni 

domethënien e fjalëve “Tiranët kanë një ves të keq, që nuk u zënë besë miqve”. 

Kjo do të thotë se një tiran është i ndërgjegjshëm që nuk ka miq, për shkak të 

veprës së tij të padenjë për miqësi dhe në kundërshti me të mirën e të tjerëve. 

Thelbi i shprehjes nuk është vesi i keq, por mosndryshimi i gjendjes, i një 

vazhdimësie ligësish pa marrë parasysh asgjë. 

• Argumentoni urtësinë e shprehjeve që vijojnë sipas këndvështrimit të 

Konicës nëpërmjet Eskilit dhe Prometeut: 

- Fjalët janë mjekët që shërbejnë zemërimin.- Me anë të këtyre fjalëve Oqeani e 

fton Prometeun në kompromisin e servilizmit dhe të bindjes verbale ndaj tiranit. 

- Del më i fituar njeriu i mençur që bëhet sikur s’ka mend.- Kjo shprehje 

lidhet me një mendim që të hesht, pra të mos përmbushë misionin e 

përhapjes së dijes dhe të kundërshtisë ndaj tiranit. 

- Më mirë vdes njëherë njeriu se sa të vuajë çdo ditë.- Kjo lidhet me mitin e 

Prometeut, që dënimi i tij do të kishte fund një ditë, sepse ai e parashikonte 

të ardhmen e vet. Kjo do të thotë që ai të mos luftonte më për jetën. 

- “Koha duke përparuar, do të japë gjithë mësimet”.- Pra e vërteta një ditë do 

të dalë. 

• Jepni mendimin tuaj lidhur me qëndrimin e Faik Konicës mbi veprën 

“Prometeu i lidhur”. 

Qëndrimi i Konicës: Një librëz dyzetfaqesh. Mund ta ngrejë një foshnjë me 

majën e një gishti se ky librëz është i lehtë si një pendë. Dhe nuk është vetëm 

një libër. Është një monument. Dhe një monument me aq rëndësi, sa njerëzit 

viganë të bashkuar s’mund ta luajnë nga vendi. 

Qëllimi i pyetjes, a bien nxënësit dakord me këtë vlerësim apo jo. 

• Evidentoni të dhënat që kërkohen në tabelën e mëposhtme. 

Autori: 1. Dhe një fjalë të atillë, të pakë janë njerëzit me letra që nuk e kanë 

përsëritur disa herë në udhë të tyre. Edhe të rrojturit edhe këndimet vjen një 

orë që lodhin e mërzitin dhe njeriu kërkon shpëtimin në një shkujdesje e në 

një mospërfillje që e bëjnë padashur e pa vënë re si një nxënës i Budës. 2. 

Rrija një natë në odë time pa dëshirë e pa mejtim, duke vërejtë avullin që 

ngrihet si me të përtuar nga një filxhan plot me çaj të Kinës; dhe jo për të 

kënduar, po për të lojtur hoqa nga rafti një libër të vogël e të hollë dhe pa 

kënduar as emrin e tij, nisa të kthej fletën ngadalë, kur më zuri syri këtë vijë: 

“Është kurdoherë i ashpër kur ka pak kohë që urdhëron”: përkthim i dobët i 

një teksti të fortë si brunz. 

60

Titulli: Prometeu i lidhur 

Teza: Pak punë për një dramë dhe me gjithë këtë është drama më e gjallë, 

më e fortë e njerëzore, është drama e përjetshme e idealistit që vuan për 

mendimet e tij. 

Teza mbështetëse: “Shikoni, thotë, shikoni, të lidhur një perëndi fatkeqe 

dhe pse vuan? nga dashuria e madhe që pati për njerëzit”. 

Paragrafët: Me rasën e këtyre fjalëve vëmë re afrimin e Prometheut të shtënë 

në hekura për dashurinë që pati për njerëzit me Krishtin e kryqëzuar. 

Një turmë simpatike e pyet Prometheun, cilat janë arsyet e mjerimit të tij. 

“Është një mundim për mua që t’i rrëfej, thotë, është një mundim që të hesht, 

sidoqoftë është një mjerim.” 

Eskili i vë në gojë Prometheut një gjykim të thellë mbi karakterin e tiranëve. 



Prometheu, kur e ke këmbën jashtë greminës t’i japësh mësime, të këshillosh 

ata që vuajnë. Unë i prisja të gjitha këto që heq, fajin desha dhe e bëra, nuk e 

mohoj dot. Kur u shërbeva njerëzve,e vura veten me të dhëmbura.”. 

Për inatin, për zemërimin, Eskili vë një fjalë shumë të hijshme në gojë të 








të kuptuar bukurinë e virgjër të tyre. 

Përfundimet: Dhe kurorëzimi i veprës, fjalë plotë kryelartësi dhe forcë fisnike 

“Koha duke përparuar do të japë gjithë mësimet.”…M’u duk gjë e pëlqyer të 

jap bashkë me përkthimin1 edhe fjalën në gjuhë të Eskilit, ashtu siç i ka 

shkruar poeti tri herë i lartë. 

Një librëz dyzetfaqesh. Mund ta ngrejë një foshnjë me majën e një gishti se ky 

librëz është i lehtë si një pendë. Dhe nuk është vetëm një libër. Është një 

monument. Dhe një monument me aq rëndësi, sa 

njerëzit viganë të bashkuar s’mund ta luajnë nga vendi. 

• Jepni disa vlerësime mbi stilin e shkrimit të eseve shpjeguese nga ana e 

Konicës, duke u mbështetur te mjeshtëria organizative e ideve në tekst, 

aftësive argumentuese, gjuha dhe stili, si dhe kultura e përgjithshme.(Ky 

ushtrim sugjerohet të jetë detyrë shtëpie) 

Të vëzhguarit 

• Shikoni me kujdes skulpturën në foto dhe zbuloni simbolikën e saj. Si 

përshfaqet mençuria e Prometeut në këtë vepër të artit pamor? 

Simbolika qëndron në faktin që Prometeu edhe pse i robëruar fizikisht shikon 

drejt së ardhmes. 

• Analizoni disa nga detajet e skulpturës që tregojnë karakterin idealist dhe 

luftarak të Prometeut. 

61

Pozicioni i shikimit të autorit tregon karakterin idealist dhe luftarak të Prometeut. 

• Bëni një krahasim mes përthyerjes artistike që i bën arti pamor dhe arti i 

fjalës figurës së Prometeut. 

• A ju pëlqen skulptura në foto? Argumentoni qëndrimin tuaj ndaj vlerave 

artistike e ideore të saj. 

•Vështroni sytë e Prometeut dhe vështrimin e tij. Analizoni të kaluarën, të 

tashmen dhe të ardhmen te ky qëndrim. 

E kaluara lidhet me faktin që ai është pjesë e familjes së perëndive, e tashmja 

lidhet me faktin që është i lidhur, e ardhmja pasqyrohet tek vështrimi i tij. 

• Si mendoni, çfarë e bën universale këtë skulpturë për nga mesazhi që ajo 

mbart? 

Mesazhi: Lufta e idealistit për të vazhduar në rrugën pozitive të diturisë. 

• Identifikoni Prometenjtë e kohërave moderne. Sillni ndonjë shembull, nëse ka. 

ORA II 

Objektiva: 

a) Të lexojë dhe të kuptojë qëndrimet e Sabri Hamitit mbi eseistikën e Konicës; 

b) Të evidentojë dhe të analizojë gjykimet e Hamitit mbi esenë Arti i 

Prometeut të Konicës; . 

c) Të diskutojë mbi figurën e Prometeut në raport me atë të heronjve të tjerë letrarë. 

1. Të lexohen dy tekstet e mëposhtme dhe të sqarohen paqartësitë që mund 

të lindin gjatë leximit: 

• Ç’kuptoni me termin “eseistika?” Analizoni termat ese, eseist, eseistikë. 

Eseistika është krijimtaria e shkrimeve në formën e esesë të një individi: 

gazetar, analist, kritik, shkrimtar, politikan, filozof, sociolog, mendimtar etj. 

Ese- Eseja është formë e pastër e të shkruarit që artikulon paanësinë e 

autorit në nivel temash e në nivel të shprehjes. 

Esesist- është një individ që për të shprehur bindjet, idetë, mendimet, 

parimet, qëndrimet dhe parimet e veta lëvron gjininë e esesë. 

• Cili është përfundimi i Sabri Hamitit mbi esenë dhe çfarë qëndrimi mban ai 

ndaj qëllimit të esesë. 

Përfundimi: Eseja si trajtë shkrimi e patrajtë, që njeh më parë impulset e 

krijimit se sa kufijtë e konvencës, është forma më e përshtatshme për 

shpirtin kërkues e krijues (përfundimi). 

Qëllimi: Aty mund të shkrepin idetë e pastra, pa u lodhur të gjenden të gjitha 

argumentimet; figurat habitëse, pa u munduar t’u kanalizohet e t’u 

interpretohet mesazhi, mësimi. Aty mund të kapen shenjat e jetës së përditshme 

e deri te idetë sublime metafizike. Me një fjalë, eseja është një trajtë që gjithnjë 

del origjinale dhe ka privilegjin që të jetë e papërsëritshme, se në të mund të hyjë 

gjithë dalldia krijuese e çastit, duke përfshirë edhe shenjat e ideve e të 

mendimeve; lëkundjet shpirtërore të krijuesit, dhe atë vetë, bashkë me rrethin e 

tij dhe kontaktin e tij me këtë rreth. 

62

• Shpjegoni se si e trajton analisti karakterin e argumenteve që përfshihen në një 

ese dhe si është raporti i reflektimit me shkrimtarin sipas këndvështrimit të tij. 

Karakteri i argumenteve: 1. ide të pastra, 2. me shpjegime të mjaftueshme 

dhe jo të gjitha shpjegimet e mundshme, 3. me tematikë të gjithanshme: nga 

jeta e përditshme e deri te idetë sublime metafizike. 4. impulsive: dalldia 

krijuese e çastit, 5. e ndjeshme: duke përfshirë edhe shenjat e ideve e të 

mendimeve; lëkundjet shpirtërore të krijuesit, dhe atë vetë, 6. përgjithësuese: 

lëkundjet shpirtërore të krijuesit, dhe atë vetë, bashkë me rrethin e tij dhe 

kontaktin e tij me këtë rreth. 

• Përpunoni sipas këndvështrimit të Sabri Hamitit idenë “Eseja del formë e 

pastër që artikulon paanësinë e tij (të shkrimtarit) në nivel temash e në nivel 

të shprehjes”. 

Kjo do të thotë që autori gjatë shkrimit të një eseje nuk jep gjykime, por 

ngrihet mbi fenomene të karakterit të ndryshëm të përditshmërisë duke 

abstraguar mbi to dhe duke i shprehur me fjalë neutrale, të pangarkuara me 

emocione e përjetime ndjenjash. 

• Analizoni perceptimin e autorit kur shprehet se “..., thurja e esesë bëhet 

nëpërmjet dhe ndërmjet shkrimit fiksional e shkrimit diskursiv”. 

Në nivel të shprehjes, nis nga figura e pastër, mund të kalojë domosdo nëpër 

paradoksin, nëpër shkrimin që rrëfen, për të prekur më në fund vlerësimin e 

botës së vet të mbrendshme dhe të botës së jashtme, të trajtuar aty. 

(Argumenti i Hamitit) 

Qëllimi i këtij qëndrimi është të shpjegojë se si është e ndërtuar një ese: 

ndërmjet shkrimit fiksional, që do të thotë të abstraguarit mbi faktet dhe 

trillimit në rastin e një eseje letrare; si dhe shkrimit diskursiv që janë 

metodat e shprehjes së qëndrimeve apo realizimit të kohezionit në tekst në 

varësi të mjeteve gjuhësore të përdorura. 

• Renditni gjithë tiparet dhe vetitë e esesë letrare dhe shpjegojini ato, si p.sh: 

eseja shtron pyetje, po nuk jep përgjigje etj. 

Tiparet: 1. trajtë shkrimi e patrajtë, 2. forma më e përshtatshme për shpirtin 

kërkues e krijues, 3. kapen shenjat e jetës së përditshme e deri te idetë 

sublime metafizike, 4. origjinale dhe ka privilegjin që të jetë e papërsëritshme, 

5. përfshirë edhe shenjat e ideve e të mendimeve; lëkundjet shpirtërore të 

krijuesit, dhe atë vetë, bashkë me rrethin e tij dhe kontaktin e tij me këtë 

rreth, 6. formë e pastër që artikulon paanësinë e tij në nivel temash e në nivel 

të shprehjes,7. provë dhe një sprovë, që mbledh më vete krijuesin dhe të 

menduarit e tij, 8. eseja vetëm shtron çështje dhe nuk pretendon t’i zgjidhë 

ato, 9. eseja shtron pyetje po nuk jep përgjigje,10. nuk del në shesh i shfaqur 

temperamenti dhe karakteri i krijuesit. 

• Ravijëzoni portretin e Faik Konicës sipas këndvështrimit të Sabri Hamitit dhe 

sillni shpjegimin dhe informacionin përkatës për secilin argument të tijin. 

Duke parë këto veti të trajtës së esesë letrare dhe duke rinjohur 

temperamentin krijues të Faik Konicës, na duket se eseja ishte forma më e 

mirë për t’u hapur i tëri ky krijues origjinal e i jashtëzakonshëm i shqipes, të 

cilin e veçonte dija e madhe letrare, sjellja e gjerë dhe e lirë njerëzore e 

krijuese dhe, së fundit, mërzia me format e kanonizuara apo si thuhet në 

dijen moderne: ai ishte sistematik, por asnjëherë sistemor. 

63

• Analizoni përfundimet që nxjerr Sabri Hamiti mbi eseistikën e Konicës si 

“ese personale” apo “ese subjektive” dhe përpiquni të argumentoni, sipas tij, 

përshfaqjen e autorit nëpërmjet tyre. 

Nëse e lëmë tash anash farën e esesë që ngjallet e duket, madje strukturohet, 

në shkrimet e tij poetike, në prozë e në shkrimet kritike, në veçanti në 

shkrimet historike e etnologjike; Konica i shkroi edhe esetë e pastra letrare, 

të cilat nëse duhet fare klasifikimi, mund të cilësohen si ese personale apo 

ese subjektive, sepse në mënyrë brilante e japin çështjen e shtruar, po me 

këtë edhe subjektin e autorit. Në to mund të lexohet jo vetëm biografia, po 

edhe autobiografia e shkrimit, që artikulon qartë e pastër gjendjet subtile të 

krijuesit, të cilat ose mbulohen për t’u neutralizuar ose figurohen në tipat e 

tjerë të shkrimit. 

• Argumentoni qëndrimin e kritikut letrar Sabri Hamiti kur shprehet se 

“Konica është eseisti i parë shqiptar”. Sillni shembuj dhe argumente analitike 

në favor apo kundra kësaj teze. 

Duke njohur këtë shtrirje të paanë të mundësive të esesë dhe natyrën 

krijuese të Faik Konicës në tekste të tjera; le të lexojmë tri ese të tij, për të 

hetuar botën e tij krijuese, në hapin e parë, në kontakt, pa ndërmjetës; duke 

theksuar menjëherë këtu që Konica është eseisti i parë shqiptar. 

Argumente pro: ka shkruar ese dhe është ndër të parët që e ka lëvruar në 

parametrat bashkëkohorë këtë gjini. 

Argumente kundra: Në vitet ’20 u njoh një zhvillim i lëvrimit të eseistikës në 

përgjithësi, ndaj themi që Konica është ndër të parët eseistë dhe jo i pari me 

siguri. 

• Ndërtoni një profil shpjegues-informativ për Konicën si eseist. 

Veprimtarinë e tij publicistike e letrare F. Konica e zhvilloi kryesisht në 

shtyp, në revistën "Albania". Prej tyre duhen veçuar si vepra të rëndësishme 

proza e gjatë satirike, udhëpërshkrimi "Shqipëria si m'u duk…". Ai la në 

dorëshkrim anglisht veprën "Shqipëria - kopshti shkëmbor i Evropës juglindore" 

dhe ese të tjera, e cila u botua pas vdekjes (1957). 

Konica paraqitet si një nga themeluesit dhe mjeshtrit e publicistikës 

shqiptare. Tema qendrore e publicistikës së Konicës në revistën "Albania" do 

të jetë ajo atdhetare, problemet e lëvizjes kombëtare, rrugët për çlirimin 

kombëtar etj. Nga ana tjetër, ai do t'i kushtojë vëmendje të posaçme ndriçimit 

të historisë së popullit shqiptar, zbulimit dhe propagandimit të vlerave të tij 

etno-kulturore, e veçanërisht krijimit të një gjuhe letrare shqipe. 

Pas shpalljes së Pavarësisë publicistika e Konicës, e botuar në gazetën 

"Dielli", do të merret me çështje të mprehta të kohës që lidheshin me 

aspiratat e përpjekjet për krijimin e një shteti modern shqiptar, me luftën 

kundër prapambetjes ekonomiko-sociale, me stigmatizimin e mendësive dhe 

praktikave të vjetra e anakronike etj. Ai ishte për një shoqëri të emancipuar 

dhe kërkonte që Shqipëria, si pjesë e Evropës, të mendonte e të punonte në 

shembullin e saj. Publicistika e Konicës shquhet jo vetëm për problematikën 

e pasur, por edhe për nivelin e lartë mjeshtëror. Ajo karakterizohet nga patosi 

atdhetar dhe nga shqetësimi qytetar, siç dallohet edhe për forcën e 

argumentimit dhe aftësitë e shquara shprehëse. Tipari kryesor i saj është 

fryma satirike, fryma stigmatizuese dhe mohuese ndaj prapambetjes, 

injorancës, së keqes. 

64

Faik Konica është krijuesi i kritikës sonë letrare, që së bashku me Nolin i 

hapën rrugën asaj në kulturën shqiptare. Ai shkroi një varg artikujsh teorikë 

letrarë si "Arti i të shkruarit", "Ca këshilla për artin e shkrimit", "Kohëtore 

letrare shqipe" etj. të cilat shënonin një kontribut për orientimin dhe 

zhvillimin e letërsisë shqiptare. Por ndihmesa e tij në këtë fushë bëhet më 

konkrete me artikujt dhe recensionet që boton për autorë dhe vepra të 

letërsisë sonë bashkëkohore. Kështu ai vlerëson lart shkrimtarë si Jeronim 

De Rada, Jul Variboba, Naim Frashëri, inkurajon autorët e rinj të kohës, 

Çajupin, Asdrenin, Filip Shirokën etj. 

F. Konica është i pari që lëvroi në prozën tonë esenë, një lloj letraropublicistike, 

me mundësi të reja shprehëse. Nëpërmjet tyre, ai parashtroi 

mendime origjinale, ngriti probleme të rëndësishme, të kohës, tregoi për 

diturinë e gjerë që zotëronte. Një nga esetë më të bukura është "Jeta dhe 

librat", ku, duke dhënë gjykime për vlerën e librit në jetën e njerëzimit, i 

bëhet një analizë ideo-artistike tragjedisë së Eskilit "Prometeu i lidhur". Në 

trajtë esesh Konica ka shkruar veprën "Shqipëria- kopshti shkëmbor i 

Evropës Juglindore". E hartuar për lexuesin e huaj, shkrimtari i jep atij një 

enciklopedi të vogël për Shqipërinë dhe popullin e saj. Të dhjetë esetë, nga të 

cilat përbëhet libri përbëjnë një mozaik të historisë dhe kulturës shqiptare, të 

gjuhës e të letërsisë, të botës shpirtërore dhe psikologjisë së shqiptarëve. Me 

një informacion të gjerë dhe njohje të thellë, duke harmonizuar objektivitetin 

shkencor me një rrëfim të këndshëm autori nxjerr në pah individualitetin dhe 

natyrën e popullit shqiptar jo vetëm parë në vetvete, por edhe në kuadrin 

ballkanik dhe evropian. 

• Rilexoni analizën që Sabri Hamiti i bën esesë “Prometeu i lidhur” të Faik 

Konicës dhe diskutoni titullin e këtij shkrimi “Arti i Prometeut”. 

... Eseja Prometheu i lidhur shkon në nivel më subtil dhe e portreton krijuesin 

në subjektivitetin e tij të plotë; në leximin dhe në shkrimin letrar duke e parë 

këtë gjendje në fazën e identifikimit të tij me materien jetësore dhe artistike; 

do të thotë duke e zënë atë në totalitetin krijues e shpirtëror. 

Në frazën e mësipërme jepet qëndrimi i Hamitit lidhur me esenë Prometheu i 

lidhur, ku jep përjetimin estetik të leximit të saj. Dhe titulli prandaj ka lindur 

i tillë sepse ka ndërthurur të vërtetën dhe artistiken. 

• Sqaroni kuptimin e fjalëve dhe shprehjeve që nuk i keni të qarta në tekst. 

• Cila është teza që kritiku ynë ngre në analizën me titull “Arti i Prometeut”? 

Si mendoni, ka lidhje kjo tezë me karakterin krijues të Konicës? Argumentoni 

pse po, pse jo. 

Teza: Eseja Prometheu i lidhur shkon në nivel më subtil dhe e portreton 

krijuesin në subjektivitetin e tij të plotë; në leximin dhe në shkrimin letrar 

duke e parë këtë gjendje në fazën e identifikimit të tij me materien jetësore 

dhe artistike; do të thotë duke e zënë atë në totalitetin krijues e shpirtëror. 

Po ka lidhje me karakterin krijues të Konicës sepse si thotë Hamiti:” e 

portreton krijuesin në subjektivitetin e tij të plotë; në leximin dhe në 

shkrimin letrar duke e parë këtë gjendje në fazën e identifikimit të tij me 

materien jetësore dhe artistike; do të thotë duke e zënë atë në totalitetin 

krijues e shpirtëror.” 

65

• Analizoni qëndrimin e autorit Hamiti mbi procesin e krijimit, 

ridimensionimin, rileximit dhe rishikimin e ideve. Si e kuptoni konceptin 

“situatë ideale”? 

Poenta është se letërsia nuk shkruhet gjithnjë dhe kurdo (KRIJIMI), po edhe 

nuk lexohet gjithnjë dhe kurdo njësoj (RILEXIMI dhe RIDIMENSIONIMI I 

IDEVE)j; për të dyja proceset ekziston një situatë ideale, që nuk mund të 

kërkohet, po jepet vetë, shfaqet vetë. Kjo ka të bëjë veçanërisht me tipin e 

shkrim-leximit (RISHIKIMI), kur lexuesi bëhet një me krijuesin në rikrijimin 

dhe në të kuptuarit e tekstit (RIKRIJIMI). 

Situata ideale lidhet me impulsin artistik të krijimit dhe të ndërgjegjësimit 

mbi atë çfarë vetë autori ka shkruar, është momenti kur vepra letrare ka lënë 

pas procesin e krijimit të saj dhe është krijuar. 

• Si ka ndikuar poezia e Malarmesë, fryma që ajo mbart, mbi procesin 

analitik të Konicës, lidhur me figurën e Prometeut. 

Konica në këtë ese, gjendjen e veçantë subjektive para leximit e përshkruan 

duke kujtuar vargun e famshëm të Stefan Malarmesë: Jeta është pa gëzim, dhe 

librat i kam kënduar të gjitha, nga poezia e tij e famshme Puhi detare. Ne, duke 

njohur frymën e poezisë së Malarmesë, ku jepet lodhja e trupit dhe e shpirtit, 

që sugjeron edhe përdegëzimin e tyre, për të dhënë mërzinë e famshme të 

simbolistëve; njohim pra një gjendje të tillë të rëndë të Faik Konicës. 

Ku të gjendet dalja, shpëtimi nga mërzitja? Malarme klith: Fuir! (do të thotë: me 

ikë, me u humbë); kurse Konica shpëtimin e gjen në një lëvizje të jashtme: zëri i një 

vajze që lidhet me Trupin, apo shfletimi i fletëve të harruara të librit të dashur që 

lidhet me Shpirtin, për t’u zgjuar muzika e jetës, e artit dhe e mendjes. 4 

• Gjeni pikat e përbashkëta dhe dallimet mes frymës që dallon procesin 

krijues të Konicës dhe procesin krijues të Malamesë. Si e plotëson Hamiti 

idenë tonë mbi Konicën? 

Pika të përbashkëta: Ne, duke njohur frymën e poezisë së Malarmesë, ku 

jepet lodhja e trupit dhe e shpirtit, që sugjeron edhe përdegëzimin e tyre, për 

të dhënë mërzinë e famshme të simbolistëve; njohim pra një gjendje të tillë të 

rëndë të Faik Konicës. 

Pikat dalluese: Malarme klith: Fuir! (do të thotë: me ikë, me u humbë); kurse 

Konica shpëtimin e gjen në një lëvizje të jashtme: zëri i një vajze që lidhet me 

Trupin, apo shfletimi i fletëve të harruara të librit të dashur që lidhet me 

Shpirtin, për t’u zgjuar muzika e jetës, e artit dhe e mendjes. 4 

Plotësimi: Ja, kjo është gjendja subjektive e Konicës lexues, kur në vetmi një 

natë i rikthehet Prometheut të lidhur të Eskilit, qoftë nëpërmjet një fjalie të 

shfletuar me rastësi: Është kurdoherë i ashpër kush ka pak kohë që urdhëron. 

Kjo fjali, siç do të shihet më vonë, është çelës jo vetëm shtytës për rileximin e 

Prometheut, po dhe të vlerësimit të tij në këtë ese, dhe të mënyrës së leximit 

të tij duke e lidhur me aktualitetin, me përvojën personale e rrethin. 

• Komentoni domethënien etike dhe estetike të thënies “Është kurdoherë i 

ashpër kush ka pak kohë që urdhëron”. Përpiquni të kuptoni edhe anën 

funksionale të kësaj shprehjeje. 

Domethënia: Tirani i ri dhe tirania sundojnë nëpërmjet forcës dhe padijes 

(domethënia etike, sepse ka të bëjë me parimin e përgjithshëm të sundimit). 

66

Me padije sundohet populli, me force elita(domethënia estetike sepse ka të 

bëjë me përjetimin e tiranisë dhe sundimit). 

Kjo fjali, është çelës jo vetëm shtytës për rileximin e Prometheut, po dhe të 

vlerësimit të tij në këtë ese, dhe të mënyrës së leximit të tij duke e lidhur me 

aktualitetin, me përvojën personale e rrethin. 

• Krahasoni qëndrimet e Konicës dhe të Kadaresë lidhur me trajtimin që i bëhet 

universalitetit të figurës së Prometeut. (Ky ushtrim sugjerohet detyrë shtëpie) 

“Eskili, ky humbës i madh” 

Në esenë e tij të gjatë “Eskili, ky humbës i madh” (1988), Kadare vë figurën e 

Prometeut, modernizuesit dhe krijuesit, kundër asaj te Zeusit, 

administratorit apo përfaqësuesit të rendit. 

Nëse çmimi i madhështisë njerëzore është tragjedia në një përballje të 

përjetshme, edhe koncepti i fatalitetit duhet të pranohet gjithashtu. 

Determinizmi dhe qëllimet tona nuk hyjnë fare këtu: të humbësh do të thotë 

t’i nënshtrohesh natyrës sonë, si dhe të pranosh se ne i përkasim fare pak 

vetes. Perënditë, edhe sikur të mos ekzistojnë, janë kundër nesh. Ne i 

mohojmë, mirëpo ato na shkatërrojnë. Sa më shumë që përparon në leximin 

e kësaj eseje, aq më shumë bindesh se, për Ismail Kadarenë, kuptimi i 

Historisë është një virtyt tonik, i pashmangshëm, shkatërrimtar dhe i 

domosdoshëm. Të kaluarën nuk mund ta pushtosh, as mund ta ndreqësh, 

dhe nëse i del për zot, është e domosdoshme ta mbash parasysh: duhet 

pohuar se ne jemi njëherazi zotërit dhe skllevërit e saj. Eskilit i ra në pjesë 

një nga fatet e rralla që mund t’i bjerë njeriut: të fillojë tragjedinë, në atë 

kuptim të madh që ne i japim sot. Natyrisht, përpara tij kishte pasur të tjerë 

që koha i mbuloi me pluhur. 

• Analizoni thelbin universal të interpretimit të Konicës lidhur me simbolikën 

e gjithkohshme që karakterizon figurën e Prometeut. Përqendrohuni tek 

karakteri mitik i kësaj figure. 

Konica e interpreton fjalinë e famshme të rigjetur “Është kurdoherë i ashpër 

kush ka pak kohë që urdhëron”, të shkruar para dy mijë e katërqind vjetësh, 

që mundimet i ka si t’i kishte shkruar për kohët e reja dhe me hidhërim 

stigmatizon njeriun e pasuruar nga lufta ose “ndonjë salepçi mbret që 

rrëmben fuqinë në rrëmujë e sipër edhe, i dehur nga triumfi, vërtit kërbaçin 

dhe kërkon gjah – se natyra e njeriut nuk ndërron”. Konica përfundon, se arti 

duke zbuluar të vërtetën e kohës së vet zbulon të vërtetën e të gjitha kohëve. 

• Diskutoni me njëri-tjetrin për “Prometenjtë” e kohërave moderne. Si shfaqen 

ata në shoqëri dhe cili është misioni i tyre i dijes, paqes, sigurisë etj.? 

Kush konsiderohet njeriu idealist i kohës sonë, p.sh, Figura e Bill Gates, 

miliarder, shpikës i mikrosoftit, jep gjysmën e pasurisë së tij për bamirësi. 

• Debatoni mbi vendin që zë figura e Eskilit mes Euripidit dhe Sofokliut. 

Konica e portretizon Eskilin si krijues që mëton të japë thellësinë e mendimit 

universal të moralit të botës, dhe jo si një shkrimtar që mund të krahasohet 

me mjeshtërinë elegante të Euripidit, as lirizimin e lulëzuar të Sofokliu. Pra 

tipar dallues është forca e mendimit të Eskilit. 

• Krahasoni figurën e Prometeut të Eskilit me personazhet e letërsisë së 

kohës së re të Shekspirit, Hamletin dhe Mbretin Lir. 

67

Figurat e Hamletit dhe Mbretit Lir simbolizojnë madhështinë e sundimtarit të 

drejtë, që mendon për më të mirën e popullit të vet, që drejtojnë me 

ndershmëri dhe barazi. 

• Si e vlerëson Sabri Hamiti mendimin e Konicës: “Ështa drama më e gjallë, 

më e fortë e njerëzisë, është drama e përjetshme e idealistit që vuan për 

mendimet e tij”. Gjykoni dhe ju, pse Konica ka dalë në përfundimin dramë 

dhe jo tragjedi; pse njerëzore dhe jo shoqërore etj. Argumentoni. 

Është dramë sepse është e përsëritshme, i takon çdo kohe, dhe gjithsecilit 

prej nesh në kohëra të ndryshme. Gjithashtu, në këtë konflikt, nuk kemi 

vdekje fizike, vetëm luftë morale. Është dramë njerëzore dhe jo sociale sepse 

ka të bëjë me individin dhe jo me shoqërinë. 

• Jepni vlerësimin tuaj mbi rëndësinë që Hamiti i ka dhënë procesit të 

rileximit nga ana e Konicës e “Promethenë e Eskylit anë mb’anë”. 

Sipas Hamitit: Në vijim të esesë, Konica i kthehet prapë vetes, kontaktit të ri 

me veprën: “atë natë mbeta pa gjumë; se m’u tek me një herë, ta këndoj 

Promethenë e Eskylit anë mb’anë”. Çështja sillet edhe njëherë në fillim; pse 

kjo dalje nga mërzia, pse ky bashkim kaq i fortë me Prometheun, pse ky 

përgjasim shpirtëror. Konica lucid, tash nuk jep shpjegime të reja, po 

mendimet e veta i tregon indirekt, duke cituar mendime të zgjedhura nga 

Prometheu, jo vetëm për të dëshmuar shijen letrare, po edhe për të treguar 

një gjendje aktuale shoqërore, dhe në fund të fundit, për të treguar mësimet e 

përjetshme të treguesit të së vërtetës, i cili është i dënuar të jetë i flijuar. 

ORA III 

Objektiva: 

a) Të analizohen aftësitë gjuhësore të Konicës për mesazhin që jep eseja 

sipas S.Hamitit; 

b) Të vlerësohet aftësia eseshkruese e S.Hamitit; 

c) Të mësohet shkrimi i një eseje letrare; 

d) Të krahasohen aftësitë eseshkruese mes Konicës dhe Hamitit; 

e) Të diskutohet nëpërmjet të vëzhguarit simbolika e figurave të Sizifit dhe 

Prometeut. 

• Zbërtheni raportet mbi të cilat Hamiti vendos Konicën dhe Prometheun. 

Analizoni thelbin etik, moral dhe estetik të këtij raporti. 

Raporti është njësues, pra identifikues mes Konicës dhe Prometheut. 

Këto fjalë të Prometheut, Konica ia jep lexuesit në këtë ese, po duke i 

komentuar shkurt nga këndi i vet, nga përvoja e vet (THELBI ESTETIK); ai 

fton të kuptohet esenca e këtyre fjalëve, të cilat duke u përsëritur e kanë 

humbur kuptimin (THELBI ETIK); mirëpo në kuptimin e parë origjinal i tregoi 

dhe i shqyrtoi vetë jeta dhe i shkroi i pari Eskili (THELBI ETIK). Është e qartë 

se autori ynë identifikohej me Prometheun, dhe identifikonte mbretin salepçi 

që përdorte kërbaçin (THELBI MORAL); se duke cituar Prometheun citonte 

68

jetën e gjallë, prandaj këtë herë, ky mjeshtër i madh i formës e i trajtës, nuk 

merrej më me formën e veprës së Eskilit, po me mesazhin e saj, me fuqinë e 

tragjikes njerëzore që përmbahej aty (THELBI MORAL DHE ETIK). 

• Rilexoni postulatet e Konicës të cituara në shkrimin “Arti i Prometeut” të 

Sabri Hamitit dhe analizojini sërish, duke u përqendruar në: 

Postulati: “Shikoni, shikoni, të lidhur, një perëndi fatkeq” shpreh pafuqishmërinë 

e disa forcave të (mbi) natyrës, një perëndi e pafuqishme si Prometeu. 

Postulati: “Është një mendim për mua që t’i rrëfej, është një mundim që t’i 

hesht, sidoqoftë edhe një mjerim” shpreh urtësinë e heshtjes dhe mosheshtjes. 

Postulati “Tiranët kanë një ves të keq, që nuk u zënë besë miqve” jep figurën 

komplekse të tiranëve. 

Postulati “Del më i fituar njeriu i mëntshur, që bëhet sikur s’ka mënt” jep 

pragmatizmin e mençurisë. 

Në postulatin ”Më mirë të vdesë një herë njeriu, se sa të vuajë çdo ditë” jepet 

jeta dhe këndvështrimi mbi të. 

Kompensimi në shoqëri jepet me postulatin: “Është detyrë të shajmë ata që 

na shajnë”. 

Ndërsa universalizimi i kohës jepet në “Koha, duke përparuar, do të japë 

gjithë mësimet”. 

• Analizoni mjetet gjuhësore me anën e të cilave janë ndërtuar postulatet e 

Konicës dhe thoni se si e kanë ndihmuar këto mjete saktësinë e komunikimit 

të mesazhit. 

Vërehet që Konica i ka shkruar këto postulate në mënyrë të atillë që të afrojë 

sa më shumë lexuesin dhe duke përdorur mjetet lidhëse si përemri lidhor që, 

ka përdorur kohën e jashtme për foljet. Gjithashtu vërehet përdorimi i fjalive 

pavetore. Për nga thjeshtësia e ndërtimit dhe qartësia e tyre, këto fraza 

mbërrijnë dhe kuptohen lehtësisht nga lexuesi. 

• A mendoni se ka baza të forta interpretimi didaktik që Sabri Hamiti u bën 

shprehjeve të Konicës? Argumentoni qëndrimin tuaj. 

Interpretimi didaktik: Këto fjalë të Prometheut, Konica ia jep lexuesit në 

këtë ese, po duke i komentuar shkurt nga këndi i vet, nga përvoja e vet; ai 

fton të kuptohet esenca e këtyre fjalëve, të cilat duke u përsëritur e kanë 

humbur kuptimin; mirëpo në kuptimin e parë origjinal i tregoi dhe i shqyrtoi 

vetë jeta dhe i shkroi i pari Eskili. Është e qartë se autori ynë … duke cituar 

Prometheun citonte jetën e gjallë, prandaj këtë herë, ky mjeshtër i madh i 

formës e i trajtës, nuk merrej më me formën e veprës së Eskilit, po me 

mesazhin e saj, me fuqinë e tragjikes njerëzore që përmbahej aty. Për vlerën e 

Prometheut të lidhur të Eskilit, këtij “poeti tri herë të lartë”, Konica do të 

shqiptojë një mendim të lirë eseistik, po të saktë dhe të rëndë kuptimisht. 

Po interpretimi i Hamitit është i saktë sepse Konica e ka dhënë qartë vetë 

vlerën e mesazheve morale të këtij “poeti tri here të lartë”. 

• Zbuloni se si kufizohen vlerësimet e Konicës për figurën e Prometeut dhe 

adhurimi i Sabri Hamitit për mençurinë e Konicës. Cila është domethënia 

etike e këtij qëndrimi? 

Qëndrimi i Konicës për figurën e Prometeut: Një libërezë dyzet faqesh. Mund 

ta ngrerë një foshnjë me majën e një gishti, se ky libërzë është i lehtë sa një 

69

pendë. Po nuk është vetëm një libër. Është një monument. Dhe një monument 

me aqë rëndësi sa njëqind viganë të bashkuar s’mund ta luajnë nga vendi. 

Adhurimi i Sabri Hamitit për Konicën: Përfundimi origjinal i esesë së 

Konicës për Prometheun e lidhur të Eskilit, nëpërmjet figurave e paradokseve, 

tregon lirinë e fuqinë e esesë ku shpërthen dija e talenti i Konicës në gjuhë, 

trajtë e formë, dhe funksionalizohet, si bartje e mendimit te lexuesi për 

veprën letrare, duke u identifikuar me këtë vepër dhe duke e dashur deri në 

adhurim, madje duke e provuar këtë adhurim nëpër përvojat jetësore e 

njerëzore të mijëvjeçarëve. 

Domethënia etike e këtij qëndrimi lidhet me qëndrimin origjinal të Konicës 

duke u identifikuar me këtë vepër dhe duke e dashur deri në adhurim, madje 

duke e provuar këtë adhurim nëpër përvojat jetësore e njerëzore të 

mijëvjeçarëve. Ai gjithashtu vlerëson mënyrën e të shprehurit të Konicës 

nëpërmjet esesë si mënyrë e lirë dhe e fuqishme ku shpërthen dija e talenti i 

autorit në gjuhë, trajtë e formë, dhe funksionalizohet, si bartje e mendimit te 

lexuesi për veprën letrare. 

• Interpretoni vlerësimin që Sabri Hamiti i bën përfundimit të esesë së 

Konicës, duke u përqendruar te domethënia e saj? Po ju, a keni të njëjtin 

mendim, e mbi të gjitha, a keni të njëjtin vlerësim me kritikun? 

Vlerësimi i Hamitit: Më në fund, është artikuluar këtu, drejt e më tepër i 

figuruar ideali i Konicës si ideal i çdo artisti që të krijojë dhe të dijë se 

vepra e madhe jeton nëpër kohë duke u shoqëruar bashkë me autorin 

(Domethënia), ashtu si vijnë bashkë në kohën tonë nga Antika Eskili autor e 

Prometheu i lidhur, hero i veprës së tij. 

• Shpjegoni idealin e Konicës sipas këndvështrimit të Sabri Hamitit nga 

pikëpamja krijuese dhe autoriale. 

Është këtu ai pëlqimi përfundimtar i autorit me veprën, madje i heroit 

idealistik me autorin (Pikëpamja autoriale), me artistin që do të jetë 

simbolizim i krijuesit, origjinarit (Pikëpamja krijuese), në konceptin krijues 

kritik të Konicës; një simbolizim i artistit të flijuar për të vërtetën dhe për 

njerëzit (Pikëpamja krijuese). 

Ideali i Konicës është që vepra e tij të jetë e pavdekshme në kulturën e vendit 

të vet dhe të përmbushë misionin e ndërgjegjësimit të popullit për të 

ndryshuar gjendjen ku ndodhet. 

• Analizoni qëndrimin e eseshkruesit kur shprehet “... Prometheu i lidhur është 

ese për krijuesin letrar që duke u subjektuar ngrihet në nivel të heroit; natyrisht 

se në shfaqjet më sublime krijuesi përfundimisht e mat botën me vetveten!”. 

Hamiti sanksionon 1. që eseja Prometeu e Konicës është një ese letrare, 2. që 

është një ese për shpirtin e krijuesit letrar, 3. shfaq bindjen e Konicës që 

nëpërmjet qëndrimeve të njëjta të njehsojë shkrimtarin me heroin. 

• Vlerësoni esenë e Hamitit për nga: 

- parashtrimi i tezës- Eseja Prometheu i lidhur shkon në nivel më subtil dhe 

e portreton krijuesin në subjektivitetin e tij të plotë; në leximin dhe në 

shkrimin letrar duke e parë këtë gjendje në fazën e identifikimit të tij me 

materien jetësore dhe artistike; do të thotë duke e zënë atë në totalitetin 

krijues e shpirtëror. 

70

- çështjet dhe idetë mbështetëse- Konica e interpreton fjalinë e famshme të 

rigjetur, të shkruar para dy mijë e katërqind vjetësh, që mundimet i ka si t’i 

kishte shkruar për kohët e reja dhe me hidhërim stigmatizon njeriun e 

pasuruar nga lufta ose “ndonjë salepçi mbret që rrëmben fuqinë në rrëmujë e 

sipër edhe, i dehur nga triumfi, vërtit kërbaçin dhe kërkon gjah – se natyra e 

njeriut nuk ndërron”. Konica përfundon, se arti duke zbuluar të vërtetën e 

kohës së vet zbulon të vërtetën e të gjitha kohëve. Ai e portreton Eskilin 

krijues, jo me mjeshtërinë elegante të Euripidit, as lirizimin e lulëzuar të 

Sofokliut, po me një madhësi fisnike si t’artistëve që punuan mermeret e 

Partenonit; duke e krahasuar me Shekspirin e Hamletit e të Lirit. Prometheun 

e lidhur e njeh si kryevepër të tij, nga ato që kanë mbetur, dhe lëndën e saj e 

jep shkurt e esencialisht: Prometheu gjysmëperëndi ua tregoi zjarrin 

njerëzve; për këtë u dënua i lidhur në një shkëmb të egër të Detit të Zi, derisa 

të pendohej; po ai me kryelartësi nuk i përkulet padrejtësisë. Konica e 

vlerëson dramën kështu: “Është drama më e gjallë, më e fortë e njerëzisë, 

është drama e përjetshme e idealistit që vuan për mendimet e tij”. 

- nxjerrja e përfundimeve;- Përfundimi origjinal i esesë së Konicës për 

Prometheun e lidhur të Eskilit, nëpërmjet figurave e paradokseve, tregon lirinë 

e fuqinë e esesë ku shpërthen dija e talenti i Konicës në gjuhë, trajtë e formë, 

dhe funksionalizohet, si bartje e mendimit te lexuesi për veprën letrare, duke 

u identifikuar me këtë vepër dhe duke e dashur deri në adhurim, madje duke 

e provuar këtë adhurim nëpër përvojat jetësore e njerëzore të mijëvjeçarëve. 

Më në fund, është artikuluar këtu, drejt e më tepër i figuruar ideali i Konicës 

si ideal i çdo artisti që të krijojë dhe të dijë se vepra e madhe jeton nëpër kohë 

duke u shoqëruar bashkë me autorin, ashtu si vijnë bashkë në kohën tonë 

nga Antika Eskili autor e Prometheu i lidhur, hero i veprës së tij. Është këtu ai 

pëlqimi përfundimtar i autorit me veprën, madje i heroit idealistik me 

autorin, me artistin që do të jetë simbolizim i krijuesit, origjinarit, në 

konceptin krijues kritik të Konicës; një simbolizim i artistit të flijuar për të 

vërtetën dhe për njerëzit. Në këtë vështrim eseja Prometheu i lidhur është ese 

për krijuesin letrar që duke u subjektuar ngrihet në nivel të heroit; natyrisht 

se në shfaqjet më sublime krijuesi përfundimisht e mat botën me vetveten! 

- aktualiteti i tezës dhe metodologjia;- Është e jashtëzakonshme se si në 

mënyrë krejt të ngjashme do t’i afrohet Eskilit, Ismail Kadare decenie më 

vonë; ngjashmëria është e habitshme, Eskili është i njëjti aty, po si përsëriten 

situatat shpirtërore e rrethanat shoqërore të autorëve tanë dhe në shoqërinë 

tonë. Po, të kthehemi te eseja e Konicës! 

Konica e interpreton fjalinë e famshme të rigjetur, të shkruar para dy mijë e 

katërqind vjetësh, që mundimet i ka si t’i kishte shkruar për kohët e reja dhe 

me hidhërim stigmatizon njeriun e pasuruar nga lufta ose “ndonjë salepçi 

mbret që rrëmben fuqinë në rrëmuj e sipër edhe, i dehur nga triumfi, vërtit 

kërbaçin dhe kërkon gjah – se natyra e njeriut nuk ndërron”. Konica 

përfundon, se arti duke zbuluar të vërtetën e kohës së vet zbulon të vërtetën 

e të gjitha kohëve. Ai e portreton Eskilin krijues, jo me mjeshtërinë elegante 

të Euripidit, as lirizimin e lulëzuar të Sofokliut, po me një madhësi fisnike si 

t’artistëve që punuan mermeret e Partenonit; duke e krahasuar me 

Shekspirin e Hamletit e të Lirit. 

- përdorimi i mjeteve lidhëse;- përdorimi i që, ose, se, po, dhe, jo, as etj. 

71

- karakteri shpjegues i esesë- Hamiti është treguar i kujdesshëm në sqarimin 

e gjithë detajeve të esesë së Konicës, duke prezantuar qasjen e tij ndaj esesë, 

përjetimeve të Konicës, pse ka përzgjedhur këtë ese të autorit për koment, ka 

nënvizuar një tezë, ka trajtuar argumentet mbështetëse të tezës, ka dhënë 

vlerësimet për idetë e autorit, ka nxjerrë përfundimet e veta dhe i ka 

përgjithësuar ato. 

• Përfundimet e mësipërme renditini në formën e një raporti shpjegues mbi 

Hamitin si eseist. 

• Analizoni esenë e Sabri Hamitit, duke u mbështetur në parametrat e 

mësipërm dhe vlerësoni objektivisht trajtimin dhe parashtrimin e gjithë 

argumenteve nga ana e tij. 

Për këtë, nxënësi i përgjigjet këtyre pyetjeve: 

1. A i ka interpretuar Hamiti qëndrimet e Konicës? Po 

2. A i ka plotësuar ato me dije të tjera? Po, sqarimi që ka dhënë për 

Malarmenë për shembull. 

3. A ka dhënë argumente konkrete Hamiti? Po, citimet e veprës së Eskilit. 

4. A ka përdorur citimeve të tjera të shkëputura nga vepra të tjera të të 

njëjtit autor? Jo. 

5. A është mbështetur tek elemente të kontekstit dhe ekstratekstit? Po, tek 

elemente të kontekstit p.sh. kur i referohet veprës “Eskili ky humbës i 

madh” të Kadaresë, si ese e gjatë me të njëjtin subjekt. 

6. A është mbështetur tek diskutime të ndryshme kritike me subjekt të 

njëjtën temë, pro ose kundra? Po, është mbështetur tek qëndrimet pro. 

• Thoni se çfarë i mungon esesë së Hamitit dhe çfarë mund t’i përmirësojmë 

shkrimit të tij. 

• Krijoni një fjalorth të termave letrarë të përdorur në esenë e Konicës dhe 

Hamitit dhe jepni shpjegimet përkatëse. 

Sugjerim: punë me fjalor shqip-shqip, ose me fjalor estetik. 

• Ndërtoni profilin eseistik të Sabri Hamitit, duke pasur parasysh qëndrimet 

e tij ndaj procesit të shkrimit të esesë dhe metodologjisë. 

Përqendrohuni tek shkrimi “Esejistika” dhe sugjerohet nxënësi të shkruajë 

përmbledhjen e tij për të realizuar profilin eseistik të Hamitit dhe tek jeta për 

të ilustruar krijimtarinë e tij. 

• Krahasoni eseistikën e Konicës me atë të Sabri Hamitit, duke u mbështetur 

në tekstet përgjegjëse të secilit autor. 

Pika të përbashkëta: Janë të dyja ese shpjeguese letrare; të dyja analizojnë 

një vepër letrare; të dyja japin qëndrime personale të shkruesve të tyre; të dy 

autorët dalin në të njëjtat përfundime mbi mesazhet e eseve, aktualiteti i 

temës nënvizohet tek të dy eseistët. 

Pika dalluese: Eseja e Hamitit dallohet për një metodologji më të qartë se ajo 

e Konicës. Aspekti estetik(përjetimi) tek Konica ka një peshë më të madhe se 

sa te Hamiti. 

• Matni risitë e informacionit që ju sjell eseja e Hamitit krahasuar me atë të 

Konicës. Ku e ka burimin kjo risi dhe si shfrytëzohet ajo nga lexuesit? 

72

Pra nxënësi duhet të krahasojë esetë dhe nxjerr se nga cila mëson më shumë 

duke e ilustruar mendimin e vet. 


Krahasoni mitin e Sizifit me atë të Prometeut, duke gjetur pikat e 

përbashkëta dhe duke bërë dallimet përkatëse. Përpiquni të vlerësoni 

përparësitë e Prometeut krahasuar me Sizifin. 

Pika të përbashkëta: Ndëshkimi i Zeusit në Kaukaz për të dy heronjtë për 

shkak të idealit të tyre. 

Dallimi: Prometeu e shihte çlirimin e tij sepse kishte vetinë që të parashikonte 

të ardhmen; ndërsa Sizifi e kishte ndëshkimin e përjetshëm. 

Përparësia e Odisesë lidhet me faktin se ai e sheh dritën e shpëtimit në të 

ardhmen, çka është një metaforë për iluminimin e njerëzimit. 

Mblidhni një bazë të dhënash mbi mitin e Sizifit dhe diskutoni fabulën e tij, 

simbolikën dhe alegorinë që ai mbart. 

Miti i Sizifit: Kur Sizifi përpiqej të zgjidhte problemin e ujit në Korint, sheh 

Zeusin me nimfën Egina, të cilën Zeusi e kish rrëmbyer nga i ati Azopi. 

Atëherë Azopi i maskuar si plak i qaset Sizifit për të marrë vesh lajme mbi të 

bijën. Sizifi i thotë se e kishte parë, por nuk i tha menjëherë se kush e kish 

rrëmbyer, pasi në shkëmbim i kërkon informacion mbi një burim uji për 

qytetin e tij. Azopi i premtoi një burim, kështu Sizifi i tha se Eginën e kish 

rrëmbyer Zeusi. I kënaqur Azopi i bën dhuratë burimin e quajtur Pirene. 

Kur Zeusi mësoi se Sizifi kish folur, i kërkoi të vëllait ta vrasë. Dhe kështu 

ndodh. Por ai kërkon të rikthehet tre ditë në jetë dhe Persefoni, kunata e 

Zeusit e kënaq. Por Sizifi nuk i përmbahet paktit. Si ndëshkim për dinakërinë 

e treguar, Zeusi e ndëshkon me lëvizjen e shkëmbit nga fundi në majë të 

malit. Gjithsesi, sa herë ai arrinte majën, shkëmbi rrëzohej në fund në 

përjetësi dhe atij i duhej ta ringrinte gjithmonë. 

Simbolika është lufta me jetën dhe fatin për të bërë më të mirën për 

njerëzimin. 

Vlerësoni për nga pikëpamja etike universale dy figurat mitologjike. 

Vlerësimi etik lidhet me karakterin idealist të dy personazheve mitologjikë, që 

do të thotë lufta për zhvillimin e përhershëm të njerëzimit. 


Komentoni mjeshtërinë e realizimit të pikturave, duke u mbështetur në 

detajet artistike, realizimin mjeshtëror të fizikut të këtyre subjekteve 

mitologjike, ngjyrat dhe pozicioni i tyre me kurriz. 

Si shpaloset nëpërmjet ngjyrës e ardhmja për secilin hero? Arsyetoni duke u 

mbështetur tek ato që dini për secilin prej tyre. 

Me cilin nga personazhet e mësipërm e identifikoni më shumë veten? 

DETYRË 

• Shkruani një ese shpjeguese letrare- krahasuese për figurat e Prometeut 

dhe të Sizifit, duke u përqendruar tek këto mite dhe universalizmi i tyre, 

idealizmi dhe aktualiteti që i karakterizon. 

73

Shkrimi i esesë shpjeguese letrare 

Ora II 

Objektiva: 

a) Të respektojë parimet e shkrimit të një eseje shpjeguese; 

b) Të zbatojë rregullat gjuhësore të një eseje shpjeguese; 

c) Të realizojë një tekst koherent për nga përmbajtja dhe të mirëredaktuar për 

nga paraqitja përfundimtare. 






Honore de Balzak “Xha Gorioi” (6 orë) 

Objektiva: 

a) Të nxitet nxënësi për leximin e veprës letrare; 

b) Të njihet nxënësi me figurën e Balzakut dhe rëndësinë e veprës Xha Gorioi; 

c) Të bëhet përmbledhja e fabulës së romanit duke u ndalur në pikat më të 

rëndësishme të tij. 

• Krijoni një bibliografi të krijimtarisë letrare të Balzakut dhe flisni për vendin 

e tij në letërsinë frënge dhe atë botërore. 

Honore de Balzak (1799-1850) është një ndër klasikët më të shquar të letërsisë 

franceze të shekullit XIX, mjeshtër i stilit të ashtuquajtur “realizëm kritik”. 

Epopeja e tij, “Komedia njerëzore” me 90 romane, me novela dhe tregime, është e 

lidhur me një ide të përbashkët dhe me personazhe të shumtë. 

Romanet kryesore të tij janë: “Kryevepra e panjohur” (1831), “Lëkura e 

shagrenit” (1830-1831), “Evgjeni Grande” (1833), “Xha Gorioi” (1834-1835), 

“Cezar Birotto” (1837), “Iluzione të humbura” (1837-1843), 

“Kushërira Betë”, “Kushëriri Pons” (1846) etj. Epopeja e Balzakut është një 

afresk i gjerë social, madhështor për nga gjerësia e tablosë realiste, në të 

cilën ngërthehet shoqëria franceze e kohës së tij. 

• Cili është thelbi i romanit të Balzakut? Kush është dëshmitari dhe 

rrëfimtari në vepër? 

Romani “Xha Gorioi” shtjellon para nesh dramën e atësisë, historinë e një 

dashurie të pakufishme atërore ndaj vajzave të tij egoiste e mosmirënjohëse. 

Ky roman me një forcë tronditëse zbulon honet e pasioneve njerëzore, veseve, 

krimeve, demonstron pushtetin e pakufishëm të parasë në shoqërinë franceze 

74

të epokës së Restaurimit, llogarinë gjakftohtë dhe mizorinë, që nuk lënë të 

ngrenë krye ndjenjat fisnike. 

Dëshmitari: Eugjen Rastinjaku; Rrëfimtari: është vetë autori. 

• Ku dhe kur zhvillohen ngjarjet? Cilët janë personazhet dhe çfarë tipologjie 

mbajnë mbi vete ata? Ngjarjet kryesore ndodhin në pensionin e zonjës Voker, në 

fundin e nëntorit të vitit 1819. Këtu janë mbledhur shtatë bujtës në nevojë: në 

katin e dytë - zonjusha e re Viktorina Tajfer me një kushërirë të largët, 

madamën Kutyr; në katin e tretë fle një nëpunës që ka dalë në pension, Puareja 

dhe një zotëri enigmatik në mesmoshë me emrin Votren; në katin e katërt – një 

vashë lëneshë, madmauzel Mishono, një ish-tregtar bukësh Gorioi dhe studenti 

Eugjen de Rastinjak, i cili ka ardhur në Paris nga Angulema. 

• Zbuloni përbuzjen e bujtinarëve ndaj Xha Gorioit, si dhe raportin mes 

mama Vokerit me të dhe “evolucionin regresiv” të këtij njeriu. Personazhi 

Gorio lëviz banimin nga kati në kat. Ç’do të thotë kjo? 

Të gjithë bujtinarët përbuzin së bashku xha Gorioin, të cilin dikur e kanë 

quajtur “zotëri”. I vendosur te zonja Voker që më 1813, ai kishte zënë 

dhomën më të mirë në katin e dytë (atëherë ai kishte para të madhe në duar 

dhe pronarja e pensionit shpresonte se do t’i jepte fund ekzistencës së saj si 

vejushë). Ajo kishte bërë shpenzime të mëdha për gjendjen e pensionit dhe 

tavolinën e përbashkët të ngrënies, por Gorioi nuk i kishte vlerësuar 

përpjekjet e saj. E zhgënjyer, mama Vokeri filloi ta shihte shtrembër Gorioin 

dhe ai i justifikoi plotësisht parashikimet e këqija: pas dy vitesh ai u 

zhvendos në kat të tretë dhe pushoi së ndezuri sobën gjatë dimrit. Arsyet e 

kësaj rënieje nga vakti nuk i shpëtuan syve të mprehtë të bujtësve dhe 

shërbëtorëve: te xha Gorioi më të rrallë vinin fshehtas dy dama të reja të 

mrekullueshme dhe dukej haptazi që bastardi i vjetër e prishte pasurinë e tij 

me dashnoret. Vërtet, ai u përpoq t’i paraqiste ato si bijat e tij, por kjo merrej 

si një gënjeshtër e trashë që i zbaviste të gjithë. Në fund të vitit të tretë Gorioi 

u shpërngul në katin e katërt dhe u katandis i veshur me zhele. 

Kjo do të thotë që klasa sociale nga vinte secili personazh, varet nga kati ku 

banoje, sa më lart aq më i varfër. Në fakt këtu kemi dy metafora: 1. lidhet me 

klasat sociale se sa më të larta aq të degjeneruara dhe lidhet me familjet e 

mëdha që përfshihen aty. 2. në vazhdim të së parës, Metafora II ka të bëjë me 

personalitetin e Rastinjakut apo me atë arketip çka do të thotë që banon lart, 

synon lart, po vepron ulët dhe i ulët mbetet. 

• Si zhvillohet Eugjen Rastinjaku në Paris? Zbërtheni thelbin e këtij zhvillimi. 

Balzaku vizaton te “Xha Gorioi” zanafillën e rrugëtimit të Eugjen Rastinjakut. 

Ai është dëshmitar i ndjeshëm ndaj tragjedisë së Gorioit dhe ëndërron për një 

punë të fituar me djersë. Rastinjaku hyn në roman i pajisur me ndjenja 

fisnike, por në fund të romanit edhe ai përfshihet në “gjuetinë e milionave”, 

pa i rezistuar llumit të asaj shoqërie, në të cilën synon të depërtojë. 

Djaloshi i ri Rastinjak, i dehur me shkëlqimin e Parisit, vendosi të sulmojë 

sallonet e shoqërisë së lartë. Nga gjithë farefisi i tij i pasur, Eugjen Rastinjaku 

i vari shpresat te vikontesha Dë Bosean. Pasi i dërgon një letër rekomandimi 

tezes së tij të moshuar, ai merr ftesë për një ballo. Djaloshi digjet nga dëshira 

të afrohet më ndonjë damë të pasur dhe vëmendjen e tij e pushton kontesha 

Anastasi de Resto. 

75

Fillesa e Rastinjakut lidhet me karakterin ëndërrimtar prej të riu që e 

fisnikërojnë atë, por njeriu që ai bëhet nuk vjen si pasojë e fatit apo e 

rrethanave, por e zgjedhjeve të tija personale. 

• Çfarë mëson Eugjeni mbi plakun Gorio? Po veprimet e Votrenit çfarë 

domethënieje kanë? 

Rastinjakun mëson se Anastasi de Resto dhe Delfina, gruaja e bankierit De 

Nusingen janë vajzat e plakut fatkeq Gorio. Të dyja bukuroshet faktikisht 

kanë hequr dorë nga plaku i tyre, i cili u ka dhënë atyre gjithçka. 

Me t’u kthyer në pension, Rastinjaku shpall se tash e tutje e merr ai nën 

mbrojtjen e tij Gorioin. Votreni i propozon Rastinjakut t’i kthejë njëherë sytë 

nga Viktorina Tajfer e ta ketë në vëmendje këtë vajzë. 

Propozimi i Votrenit në këtë rast lidhet me karakterin e tij për të përfituar në 

mënyrë të paligjshme nga të tjerët dhe fati i tyre. Në këtë rast, ai i propozon 

një rioshi të përfitojë nga një vajzë e pambrojtur për atë që ajo mund të jetë, 

por që ende s’është. Këtu fillon e shfaqet edhe potenciali banditesk i tij. 

• Analizoni provincializmin dhe rrezikun që e karakterizon figurën e 

Rastinjakut. Ilustrojeni me shembuj përsiatjen tuaj. 

Figura e Rastinjakut mban thelbin e ligësisë që sjell skamja dhe mungesa e 

virtyteve të jetës. Provincializmi i tij ka dy anë minimalisht: metamorfozën që ai 

përjeton në raport me veten (që simbolizon varfërinë) dhe në raport me Parisin 

(që simbolizon luksin dhe pasurinë) që në roman jepen nëpërmjet karakterit të 

tij të shtirur, por edhe përllogaritjeve të tija naive, duke qenë se është i vetmi 

personazh që bën plane të përfitojë dinakërisht, por që gjithmonë dështon duke 

qenë se dikush tjetër e ka ngrënë copën e tij të tortës. 

Shembuj: 

1. Ai është dëshmitar i ndjeshëm ndaj tragjedisë së Gorioit dhe ëndërron për 

një punë të fituar me djersë. Rastinjaku hyn në roman i pajisur me 

ndjenja fisnike, por në fund të romanit edhe ai përfshihet në “gjuetinë e 

milionave”, pa i rezistuar llumit të asaj shoqërie, në të cilën synon të 

depërtojë. 

2. Djaloshi i ri Rastinjak, i dehur me shkëlqimin e Parisit, vendosi të sulmojë 

sallonet e shoqërisë së lartë. Pasi i dërgon një letër rekomandimi tezes së 

tij të moshuar, ai merr ftesë për një ballo. Djaloshi digjet nga dëshira të 

afrohet më ndonjë damë të pasur dhe vëmendjen e tij e pushton kontesha 

Anastasi de Resto. 

3. Rastinjaku i shkon konteshës de Resto në këmbë (pa kaloshinë), duke 

shkaktuar të qeshura shpotitëse e përbuzëse te shërbëtorët, ndërsa 

kontesha i dha të kuptojë haptazi, se dëshiron të mbetet vetëm për vetëm 

me kontin Maksim de Traj. Rastinjaku i xhindosur mbushet me një 

urrejtje të egër ndaj bukuroshes mendjemadhe dhe betohet të ngadhënjejë 

mbi ta. Si për ta thelluar fatkeqësinë, Eugjeni kryen edhe një akt banal, 

duke përmendur aty emrin e xha Gorioit, të cilin e dalloi rastësisht në 

oborrin e vilës së konteshës. 

4. Ai u shkruan të afërmve të tij t’i dërgojnë njëmijë e dyqind franga, një 

barrë e papërballueshme kjo për familjen, por djaloshit të ri egoist i duhet 

me patjetër një gardërobë në modë. 

76

• Cilat janë vajzat e xha Gorioit? Zbuloni domethënien e veprimeve të secilës 

prej tyre. 

Anastasi de Resto dhe Delfina, gruaja e bankierit De Nusingen janë bijat e 

Xha Gorioit. Të dyja bukuroshet faktikisht kanë hequr dorë nga plaku i tyre, 

i cili u ka dhënë atyre gjithçka. Mes dy motrave ekziston një rivalitet sepse 

ndryshe nga kontesha Anastasia, baroneshën Delfina nuk e pranojnë në 

shoqërinë e lartë. Për një ftesë në shtëpinë e vikonteshës De Bosean, kjo grua 

është gati të bëjë çdo poshtërsi. 

Këto dy psikologji dëshmojnë realitetin e shthurjes së familjes në periudhën e 

Restaurimit në Francë, realitet i cili tregon se dashuria për babain përkthehet 

në kambiale apo përfitime materiale e sociale, kurse mungesa e dashurisë 

ndërmjet motrave shpreh thelbin egoist të gjithsecilës si pasojë e shterpësisë 

së tyre shpirtërore dhe mungesën e dashurisë për tjetrin, që vjen si pasojë e 

mungesës së një vizioni njerëzor mbi jetën. Gjithë shthurja e familjes është 

në fakt degjenerimi i shoqërisë. Degradimi i këtyre vajzave vjen pikërisht si 

pasojë e materializimit të ndjenjave. 

• Ku qëndron thelbi banditesk i Votrenit, por dhe i Rastinjakut? Cila është 

drama morale dhe ajo sociale e këtij momenti? Argumentoni qëndrimin tuaj. 

Viktorina Tajfer banon në pension, sepse atë nuk dëshiron ta njohë i ati, një 

bankier i pasur. Ajo ka një vëlla. Sipas Votrenit mjafton ta zhdukësh atë nga 

skena, që situata të përmbyset dhe Viktorinës i takon të mbetet e vetmja 

trashëgimtare. Asgjësimin e Tajferit të ri Votreni e merr përsipër vetë, ndërsa 

Rastinjaku duhet t’i paguajë atij dyqind mijë franga, “një pikë ujë në det” 

krahasuar me milionat që do të përfitojë ai. Djaloshi është i shtrënguar të 

pranojë që ky njeri i tmerrshëm ka thënë në një formë të vrazhdë, të njëjtën 

gjë që i ka rekomanduar vikontesha De Bosean. Duke e ndierë instinktivisht 

rrezikun e një marrëveshjeje të tillë me Votrenin, ai vendos t’i fitojë zemrën 

Delfina de Nusingenit. 

Këtu kemi dy anë të medaljes banditeske: anën kriminale-Votreni dhe 

kriminalo-amorale- Rastinjaku. Krimin me të vërtetë do ta kryejë Votreni, po 

në këtë rast edhe Rastinjaku është bashkëfajtor në krim dhe jo vetëm ndaj 

këtij krimi fizik, por edhe ndaj një veprimi çnjerëzor që do të kryejë karshi një 

vajze të paplotësuar në jetë. Thelbi i Rastinjakut në këtë rast është 

meskiniteti dhe frika. Arsyeja pse ai zgjedh të mashtrojë Delfinën, është frika 

nga Votreni dhe jo sepse e mendon ndryshe. 

• Zbuloni raportin e Xha Goriot me të bijat dhe dhëndurët e secilës. 

Shpjegoni arsyet pse ka ndodhur kështu. 

Rastinjaku vendos t’i fitojë zemrën Delfina de Nusingenit. Në këtë ndërmarrje 

atë do ta ndihmojë xha Gorioi, i cili i urren të dy dhëndurët dhe i fajëson ata 

për të gjitha fatkeqësitë e vajzave të tij. Eugjeni njihet me Delfinën dhe 

dashurohet me të. Ajo i përgjigjet po ashtu dashurisë së tij, sepse ai i ka bërë 

asaj një shërbim të madh, duke fituar shtatë mijë franga. Gruaja e bankierit 

nuk arrinte të paguante një borxh dhe i shoqi, duke i përvetësuar asaj 

shtatëqind mijë frangat e pajës, e kishte lënë atë pa asnjë grosh. Gjendja e 

Anastasisë është edhe më e keqe: duke shpëtuar Maksim de Trajin nga një 

burgim i gjatë, ajo i ka lënë peng Gobsekut të gjitha brilantet e familjes dhe 

këtë gjë e ka marrë vesh i shoqi, konti De Resto. 

77

Arsyet pse është ngritur ky raport urrejtjeje me dhëndurët vjen si pasojë e 

faktit se Xha Gorioi i verbuar nga dashuria për të bijat mendon se ata janë 

fajtorë për të gjitha sjelljet e tyre famëkeqe dhe për palumturinë e martesave 

të tyre, pa e menduar që këto martesa nuk janë pasojë e dashurisë, por e 

pazareve dhe që shkojnë përpara duke u bazuar mbi mashtrimin dhe 

injorimin bashkëshortor. Kohën që duhet të zërë familja, për vajzat e Goriot e 

zënë ballot, energjinë që ato duhet ta çojnë tek bashkëshortët dhe babai ato e 

çojnë drejt dritës së zbehtë të salloneve të Parisit, ambicia e tyre s’është jeta e 

lumtur, por jeta luksoze dhe me pasione të shpejta. Por urrejtja e Goriot për 

dhëndurët vjen si pasojë e pafuqishmërisë së tij për të gjykuar veten në 

raport me prindin që ka qenë, ndaj dhe urren ata që të mos urrejë ato. 

• Arsyetoni dramën amorale që qëndron në thelbin e dashurisë mes Delfinës 

dhe Rastinjakut. Si e gjykoni ndërhyrjen e Xha Gorioit në këtë moment? 

Dashuria e Rastinjakut me Delfinën ka të bëjë me ambicien e gjithsecilës palë të 

çiftit për tu arratisur nga jeta e vet: Rastinjaku nga mizëria e varfërisë, Delfina 

nga një martesë e shtirur dhe e pavlerë. Rastinjaku mashtron Delfinën, ndërsa 

Delfina mashtron vetveten, të dy mashtrojnë Xha Gorioin. Ky i fundit ka blerë 

një apartament të bukur për Eugjenin dhe Delfinën, duke i rregulluar punët që 

ligjërisht t’i jepet fund lidhjes martesore të së bijës me De Nusingenin. Që nga 

ajo ditë, e bija do të ketë një të ardhur vjetore prej tridhjetë e gjashtë mijë 

frangash. Ndërhyrja e Xha Gorioit në këtë moment është sjellja e një babai që do 

të lumturojë bijën e vet deri në momentet e fundit të jetës, është simbol i besimit 

tek dashuria dhe i përkushtimit prindëror. 

• Karakterizoni dhe ilustroni me shembuj karakterin prej krimineli të 

Votrenit. 

Votrenit i kanosen re të zeza: policia dyshon se nën emrin e tij fshihet i 

burgosuri i arratisur Zhak Koleni me nofkën “Vdekje-Mashtruesi”, i cili duhet 

të ketë mbi shpinë damkën e të burgosurit. Votreni i bën me dije Rastinjakut 

se një mik i tij, kolonel Frankesini, e ka ftuar Tajferin e ri në duele të 

paligjshme për ta vrarë. 

• Komentoni zhvillimet mes Votrenit dhe Rastinjakut, si dhe vendimet e xha 

Gorioit për të bërë të lumtur Delfinën. 

Lajmi i veprimeve më të fundit të Xha Gorioit i jep fund lëkundjeve të 

Rastinjakut. Ai kërkon të paralajmërojë Tajferët baba e bir, por parashikuesi 

Votren e deh me verë të përzier me substanca gjumësjellëse. Në mëngjes, një 

truk të tillë i punojnë vetë Votrenit. Mishono i hedh në kafe një ilaç 

gjumësjellës që shkakton grumbullim gjaku në kokë, dhe Votrenin pa ndjenja 

e zhveshin, duke i zbuluar në shpatulla damkën e të dënuarit. Pendesa e 

Rastinjakut nuk lidhet me dëshirën për të shpëtuar jetën e Tajferit të ri, 

lidhet me qëllimin e Rastinjakut për të likuiduar ose kapur Votrenin, por 

Votreni mbetet një bandit i sofistikuar, sepse ai kapet nga shteti dhe jo nga 

kriminelët në fakt. 

Ndërsa xha Gorioi i tregon Rastinjakut apartamentin e ri, duke iu përgjëruar 

vetëm për një gjë, ta lejojnë të banojë një kat më lart, afër me Delfinën e tij të 

dashur. 

Kjo duket si një zgjidhje realiste dhe ironike njëkohësisht. Ai i moshuar, i jep 

jetë fillimit të një çifti të ri. Realiste sepse zgjidhja përfshin çiftin, po mbi të 

gjitha i jep fund vetmisë së vet plakut. Dhe është ironike sepse vjen e 

78

papritur dhe shumë e bukur për të qenë e vërtetë për njerëz që jetën e tyre e 

ngrenë mbi baza mashtrimi. 

• Si përforcohet karakteri prej banditi i Votrenit? Zbuloni domethënien e 

ngjarjeve. 

Në mëngjes, Mishono i paguar nga policia, i hedh në kafe Votrenit një ilaç 

gjumësjellës që shkakton grumbullim gjaku në kokë, dhe Votrenin pa ndjenja 

e zhveshin, duke i zbuluar në shpatulla damkën e të dënuarit. Pra ai ishte 

krimineli në arratisje. 

• Si zhvillohen ngjarjet më tej për Viktorinën, Votrenin, Mishanonë dhe 

Puarenë? 

Mama Vokeri i humbet gjithë klientët e saj bujtinarë. Në fillim vijnë të marrin 

Viktorina Tajferin: i ati e thërret të bijën në shtëpi, për shkak se i biri është 

plagosur për vdekje në duel. Kjo tregon për ndërgjegjësimin e Tajferit jo vetëm 

mbi detyrën dhe përgjegjësinë perëndi ndaj fëmijës, por edhe dashurinë e tyre. 

Mandej në pension hyjnë xhandarët, të cilët kanë marrë urdhër ta vrasin në 

vend Votrenin për kundërshtimin më të vogël, por ai tregon një gjakftohtësi 

madhështore, duke iu dorëzuar qetësisht policëve. Kjo sjellje tregon se 

pavarësisht se kush ishte, ai nuk ishte i frikësuar të ishte kriminel. Kjo nuk 

lidhet me krenarinë e të qenit i tillë, por me realizmin ndaj të qenit i tillë. Të 

mbushur me mahni të pavullnetshme për këtë “gjeni të burgjeve”, studentët që 

po drekojnë në pension, i dëbojnë prej andej dy spiunët vullnetarë Mishono dhe 

Puare. Dy të dëbuarit nuk vlerësohen më në shoqëri, sepse sjellja e tyre nuk 

ishte në funksion të të qenit qytetarë të denjë, por spiunë të shitur. 

• Analizoni rritjen e tensionit të brendshëm të dramës me zbulimin e 

situatave të vërteta në të cilat ndodhen vajzat e xha Gorioit. Komentoni 

dramën sociale brenda tyre. 

Baroni De Nusingen deklaron se e gjithë paja e Delfinës është derdhur në 

makinacionin financiar. Gorioin e pushton llahtaria, sepse bija e tij është nën 

pushtetin e plotë të bankierit të pandershëm. Ndërkaq, gjendja e Anastasisë 

është edhe më e keqe: duke shpëtuar Maksim de Trajin nga një burgim i gjatë, 

ajo i ka lënë peng Gobsekut të gjitha brilantet e familjes dhe këtë gjë e ka marrë 

vesh i shoqi, konti De Resto. Asaj i duhen edhe dymbëdhjetë mijë franga, por i 

ati i ka harxhuar të gjitha paratë për apartamentin e Rastinjakut. Motrat nisin 

ta mbulojnë njëra-tjetrën me fyerje të tmerrshme dhe në kulmin e këtij sherri 

banal e zemërak plaku shembet përtokë: i ka rënë pika. 

Drama është e përhapur në shumë aspekte: 1. aspekti material i saj, pasuria 

e Gorioit humbet nga papërgjegjshmëria e dhëndrit, 2. vajzat e Gorioit, 

pavarësisht nga investimet e babait për to, gjithmonë kanë qenë pre e 

burrave të tyre dhe kjo është dramë jetësore, 3. vajzat e Gorioit janë 

mashtruese dhe punojnë prapa shpinës së familjeve të tyre, 4. për të gjitha 

sa thamë, edhe vetë Xha Gorioi është i pazoti të kontrolloje jetën e pasurinë e 

tij. Thelbi i dramës sociale lidhet me degjenerimin e shoqërisë, viktimë e së 

cilës janë edhe personazhet e romanit. 

• Ç’do të thotë për ju se të gjitha ëndrrat e plakushit bëhen hi e pluhur? Po 

për jetën në tërësinë e saj? 

Kjo do të thotë që jeta e Xha Gorioit është shembur, dhe jo ëndrra. Ai nuk 

kishte ëndërruar të ishte i lumtur, ai kishte punuar që të arrinte lumturinë. 

79

Lidhur me tërësinë e jetës, kjo do të thotë që jo gjithmonë ne jemi përgjegjës 

për fatin e saj. 

• Përse vdes xha Gorioi? Interpretoni fatin tragjik të tij mes detajeve dhe 

ironisë. 

Xha Gorioi vdes si e quan autori “Atvrasja” po atë ditë kur vikontesha De 

Bosean jep ballon e saj të fundit. Pa qenë në gjendje ta përballojë ndarjen me 

markezin d’Azhuda, ajo i jep fund jetës me vetëvrasje. Me t’i dhënë 

lamtumirën kësaj gruaje të mrekullueshme, Rastinjaku nxiton te plaku 

Gorio, i cili u bën thirrje të bijave t’i vijnë nga shtrati ku dergjej, po ai vdes 

thuajse në vetmi. Babain fatkeq e varrosin me groshët e fundit studentët 

Rastinjaku dhe Bjanshoni. Dy kaloshina të zbrazëta me stema, por pa të bijat 

brenda, shoqërojnë kufomën në varrezën Per-Lashezë. 

1. Fati tragjik është vdekja në vetmi dhe nga atvrasja. 

2. Ironia: ballo e fundit dhe vetëvrasja nga dashuria 

3. Është Rastinjaku ai që nxiton te Gorioi dhe jo të bijat. 

4. Ai varroset me dy karroca boshe, në varrezat e fisnikërisë së Parisit. 

• Zbërtheni betimin e Rastinjakut dhe thelbin e këtij personazhi. 

Thelbi i betimit të Rastinjakut për të ngadhënjyer mbi Parisin mbart në 

vetvete thelbin për të ekzistuar jo vetëm si frymor por edhe si qenie sociale, 

por thelbi i këtij personazhi nuk është ekzistencializmi, por kompromisi për 

të ekzistuar. 


• Cilat janë konkluzionet tuaja mbi shoqërinë franceze të periudhës së 

Restaurimit? Analizoni se çfarë i dallon dhe çfarë i bashkon shtresat e larta e 

të ulëta nga njëra-tjetra. 

Sigurisht që degjenerimi social nuk ka ardhur si pasojë e zhvillimit, po e 

moskuptimit të tij dhe e shpërdorimit. Kjo erdhi si pasojë e asaj se njerëzit 

zgjodhën pushtetin dhe pasionin në vend të virtytit dhe dashurisë. Drama e 

integritetit personal të individëve është tragjedia sociale në fakt. 

• Si do ta përmblidhnit fatin tragjik të babait në raport me jetën, dy vajzat, të 

huajt, si Rastinjaku e Votreni, por edhe me shoqërinë? 

Fati tragjik i Gorioit në raport me jetën dhe dy vajzat qëndron pikërisht tek 

shfaqja e fenomenit të atvrasjes, ndërsa në raport me natyrën është fati i 

gjithsecilit. Në raport me të huajt ka të bëjë me një lloj fatalizmi të Balzakut 

të shprehur në roman. Në raport me shoqërinë, ai për atë që punoi, për atë u 

varros si fisnik në Per- lasheze. 

• A mendoni se mesazhi i romanit është vetëm egoizmi i njerëzve në një 

shoqëri? Në fakt, egoizmi i ka rrënjët e thella. Zbulojini ato në kuadrin e 

degjenerimit mbarësocial. 

Jo kjo nuk lidhet vetëm me egoizmin, ka të bëjë me aftësinë tonë për të 

zgjedhur rrugën tonë si e duam, në fund të fundit edhe vajzat e Gorioit janë 

në një farë mënyre viktima të pasionit të babait të tyre për to. 

Egoizmi dhe degjenerimi mbarësocial lidhen hollë po fort në rrafshin e 

përgjegjësisë morale që kemi ndaj njëri-tjetrit. Sjellja e Anastasisë për 

shembull është tipike e papërgjegjshme. 

80

• Cili produkt shoqëror është Rastinjaku? Arsyetoni mendimin tuaj. 

Rastinjaku është produkt shoqëror i cili varet nga kompleksiteti i vetë 

shoqërisë. Ai varet nga provinca nga vjen dhe qyteti i bukur dhe i egër ku ka 

zbritur. Raportet e tij mes ëndrrës, imagjinatës, naivitetit, mundësisë, 

aftësisë, por edhe fatit ai do t’i marrë vetë në dorë, po nuk i ndodh kështu. 

• A nuk ju duket se aspektet e vetme pozitive të fundit të romanit janë dënimi 

i Votrenit dhe kthesa që pëson jeta e Viktorinës, duke u pranuar nga i ati? 

Argumentoni dhe analizoni tërësinë e fateve njerëzore në roman. 

Mbështetuni tek disa zgjidhje fataliste të autorit, si p.sh. fati i personazheve 

është i njëjti që në krijimin e tyre, Viktorina pavarësisht të tërave lindi vajza e 

një të pasuri dhe si e tillë e mbyll romanin. 


• Pamja në foto është realizuar e frymëzuar nga romani “Xha Gorioi”. 

Evidentoni vendin dhe momentin e realizimit, si dhe identifikoni 

personazhet. 

Vendi është kati i parë i pensionit dhe aty dallohen Gorioi i mërzitur, 

Rastinjaku me borsalinë dhe Bionshoni, si dhe Mama Voker duke 

shërbyer. Momenti i realizimit janë drekat kur ato mblidheshin të hanin e 

bisedonin. 

• Komentoni grafikën në foto, duke u nisur nga dijet që keni mbi të vërtetat 

e romanit. 

• Analizoni se si paraqitet në grafikë gjendja psikologjike e personazheve në 

kontekstin individual dhe atë social. 

Jepet qartë vetmia e gjithsecilit personazh dhe fakti që ata janë thuajse të 

rastësishëm për njëri-tjetrin, kontekstin social e tregon vetë konteksti në 

të cilin është vënë fotoja. 

• Vendosini një titull punimit në foto. 

Kompozicioni i romanit “Xha Gorioi” 

ORA II. 

Objektiva: 

a) Të dallohet organizimi i brendshëm në roman si rrëfimtari, dëshmitari etj. 

b) Të evidentohen dramat sociale që vërehen në roman nëpërmjet raporteve 

dhe sjelljeve mes personazheve; 

c) Të nxjerrë konkluzione mbi dramën e romanit. 

• Evidentoni linjën e dytë të romanit “Xha Gorioi” dhe thoni cilat personazhe 

ngërthen kjo linjë dhe pse. 

Romani ka një strukturë policentrike, polifonike. Njëra prej qendrave është e 

lidhur me figurën e xha Gorioit. Ai të gjithë pasurinë e tij ua jep të bijave, duke e 

81

martuar Anastasinë me kontin e shquar De Resto, ndërsa Delfinën me bankierin 

shumë të pasur, baronin De Nusingen, por të bijat kanë turp prej të atit, i 

kthejnë shpinën, nuk i shkojnë madje as në varrim, duke dërguar kaloshinat 

bosh vetëm me stemat e tyre. Kjo është vetëm njëra linjë e subjektit. 

Linja tjetër merret me heroin tipik balzakian, Rastinjakun, një djalosh i ri 

prej një familjeje fisnike provinciale të rënë nga vakti e të varfër, i cili ka 

ardhur në Paris të bëjë karrierë. Me këtë personazh lidhen edhe tri linja të 

tjera të romanit. Secila prej tyre shënjon rrugën e mundshme të jetës për të. 

• Çfarë roli luajnë në roman personazhe si Rastinjaku e Votreni? Zbërtheni 

karakterin e tyre në kuadër të zhvillimit të ngjarjeve. 

Rastinjaku është një djalosh i ri prej një familjeje fisnike provinciale të rënë 

nga vakti e të varfër, i cili ka ardhur në Paris të bëjë karrierë. Votreni është 

njëkohësisht një personalitet enigmatik, tërheqës dhe i papranueshëm; ai 

propozon rrugën e krimit si mundësinë më të shpejtë të pasurimit dhe të 

ngritjes në pozitë shoqërore. Rastinjaku duhet të dashurohet e të martohet 

me Viktorinën, një vajzë krejt të pavënë re, ndërkaq që tjetri, një njeri pa pikë 

lidhje me ta, do të vrasë në të njëjtën kohë vëllain e saj, dhe vetëm atëherë 

ajo do të bëhet trashëgimtare e miliona frangave të të atit, Tajferit. Votreni 

është një filozof në mënyrën e vet. Ai e mëson Rastinjakun: “Nëse në 

shoqërinë e lartë nuk lëshohesh si bombë, atëherë duhet të depërtosh në të si 

epidemi”. Rastinjaku luhatet, por nuk vendos ta pranojë ofertën. Kjo rrugë 

duket shumë e rrezikshme. Votrenin e ndjek dhe e arreston policia, ai del se 

është një i arratisur nga burgjet. 

Rruga tjetër e mundshme për Rastinjakun paraqitet në figurën e Bjanshonit, 

mjekut të shquar. Kjo është rruga e ndershme e punës në jetë, por ajo të çon 

shumë ngadalë drejt suksesit. 

Rrugën e tretë ia propozon vikontesha De Bosean: duhet t’i flakësh 

përfytyrimet romantike mbi nderin, dinjitetin, fisnikërinë, dashurinë, duhet 

të armatosesh me cinizëm, të veprosh nëpërmjet femrave mondane, pa iu 

dhënë seriozisht asnjërës prej tyre. Vikontesha e thotë këtë me dhimbje e 

sarkazëm, por vetë ajo nuk mundet të jetojë ashtu, prandaj dhe e braktis 

duke i dhënë fund jetës. 

Rastinjaku zgjedh pikërisht këtë rrugë. Është e mrekullueshme finalja e 

romanit. Pasi ka varrosur fatkeqin xha Gorio, Rastinjaku betohet nga maja e 

kodrës së varrezave Pere-Lashezë, duke i dërguar kërcënime Parisit që 

shtrihet para tij: “Po tani, kush do të fitojë, unë apo ti?!” Dhe, me t’i shpallur 

shoqërisë sfidën e tij, ai si fillim shkon të hajë drekë te Delfina de Nusingen. 

• Krahasoni gjithë rrugët e jetës që i shfaqen Rastinjakut dhe argumentoni 

zgjidhjen e tij. 

1. Rastinjaku duhet të dashurohet e të martohet me Viktorinën, një vajzë 

krejt të pavënë re… Kjo është rruga që i parashtron një kriminel dhe 

lidhet me “Nëse në shoqërinë e lartë nuk lëshohesh si bombë, atëherë 

duhet të depërtosh në të si epidemi.”Kjo është ana e bombës, dhëndri i 

një vajze të pasur, para faktit. Kjo është në fakt një zgjedhje e rrëmbyer 

dhe me shumë impenjim, të cilën vetë personaliteti i Rastinjakut nuk e 

mban dot mbi shpinë. Thelbi është mashtrimi nëpërmjet krimit. 

2. Rruga tjetër e mundshme për Rastinjakun paraqitet në figurën e Bjanshonit, 

kjo të çon në fillimin e objektivit të Rastinjakut, i cili nuk kishte zotësinë ta 

82

ndiqte rrugën e suksesit nëpërmjet nderit për sa do kohë që të zgjaste. Në 

fakt nuk është vetëm për çështjen e kohës, është edhe për paaftësinë e 

mendjes së tij për të qenë i mençur dhe i zoti për të provuar. 

3. Rrugën e tretë ia propozon vikontesha De Bosean për t’i flakur përfytyrimet 

romantike mbi nderin, dinjitetin, fisnikërinë, dashurinë dhe për t’u 

armatosur me cinizëm, për të vepruar nëpërmjet femrave mondane, pa iu 

dhënë seriozisht asnjërës prej tyre. Kjo është rruga më e thjeshtë në fakt dhe 

nuk lidhet fare as me energjinë sado negative të së parës, dhe as me 

energjinë pozitive të së dytës. Thënë ndryshe, Rastinjaku zgjedh të bëjë atë 

çka është më mediokre, duke pasqyruar edhe provincializmin e vet. Ai zgjedh 

hipokrizinë për të ndërtuar jetën e vet të shtirur. 

• Rikomentoni dhe zbuloni në detaje thelbin e sfidës së Rastinjakut ndaj 

Parisit: “Po tani, kush do të fitojë, unë apo ti?!”. 

Pasi ka varrosur fatkeqin xha Gorio, Rastinjaku betohet nga maja e kodrës së 

varrezave Pere-Lashezë, duke i dërguar kërcënime Parisit që shtrihet para tij: 

“Po tani, kush do të fitojë, unë apo ti?!” Dhe, me t’i shpallur shoqërisë sfidën 

e tij, ai si fillim shkon të hajë drekë te Delfina de Nusingen. 

Sfida e Rastinjakut është e humbur, megjithatë fitorja e tij është të ndërtojë 

jetën parisiene duke e kërkuar atë. Humbja e tij duket edhe në faktin që ai 

përcjell për në varreza një njeri me të cilin është lidhur në një bujtinë, shkon 

për të drekuar me një dështake të trishtuar, këshillat për t’u integruar në 

Paris si një epidemi i merr nga një i dështuar tjetër etj. Megjithatë thirrja e tij 

ka nota pozitive, sepse ai është i ndërgjegjësuar për njeriun që do të jetë. 

• Analizoni si bashkohen të gjitha linjat e romanit te një emër: “Xha Gorioi”. 

Në finalen e romanit bashkohen të gjitha linjat kryesore: pikërisht, vdekja e 

xha Gorioit e sjell Rastinjakun te zgjedhja përfundimtare e rrugës së tij, të 

ngadhënjejë mbi shoqërinë. Bashkimi i të gjitha linjave të romanit në një 

emër lidhet me shumë faktorë, së pari: sepse të gjitha fatet njerëzore të këtij 

romani dhe të krijimtarisë së Balzakut në përgjithësi lidhen me Xha Gorioin, 

Rastinjakun etj. Sigurisht që vdekja e Gorioit nuk është zgjidhja e romanit, 

ajo thjesht e çon Rastinjakun në një fillim të ri, por nga një stad krejt tjetër. 

Rastinjaku dhe gjithë personazhet kanë marrë tanimë atë që meritojnë. 

Vdekja e Gorioit mund të duket tragjedi sociale, dhe patjetër që ka ngjyrime 

të tilla, por ajo mbi të gjitha është tragjedia e jetës të gjithsecilit. Në fakt 

Rastinjaku nuk do të ngadhënjejë mbi shoqërinë, thelbi ngadhënjimit të tij 

është mbi fatin. 

• Shpjegoni konceptin e policentrizmit në romanin e Balzakut. Si është 

aktualizuar ky koncept? 

Balzaku ka gjetur një mjet kompozicional për t’i lidhur heronjtë e tij, jo vetëm 

në finale, por përgjatë gjithë romanit, duke ruajtur “policentrizmin” e tij. Pa 

veçuar ndonjë hero kryesor, ai bëri imazh qendror të romanit kundërvënien e 

imazheve: kundërvënien e imazhit të “Katedrales së Parisit” të V. Hygoit me 

imazhin e shtëpisë bashkëkohore parisiene, që është pensioni i madam 

Vokerit. Ky është modeli i Francës bashkëkohore të Balzakut. Këtu në kate të 

ndryshme jetojnë personazhet e romanit në akord me vendin që zënë ata në 

shoqëri (para së gjithash, me gjendjen financiare); në katin e dytë (më 

prestigjiozin) banojnë e zonja e shtëpisë, madam Vokeri dhe Viktorina Tajfer; 

në katin e tretë rrinë Votreni dhe njëfarë Puare (i cili do të spiunojë Votrenin në 

83

polici); në katin e katërt, xha Gorioi, që ua ka dhënë të gjitha paratë vajzave të 

tij, dhe Rastinjaku. Ka edhe nja dhjetë të tjerë që vijnë në pensionin e madam 

Vokerit vetëm për të drekuar, ndër ta është mjeku i ri Bjanshoni. Pra secili 

hero i romanit është epiqendër e një klase sociale të caktuar. 

• Komentoni se si përthyhet bota e sendeve në roman. Zbuloni simbolikën e 

tyre. 

Balzaku i kushton një vëmendje të madhe botës së sendeve. Kështu, ai 

përshkruan fundet e madam Vokerit dhe përshkrimet zënë disa faqe të tekstit. 

Balzaku mendonte se në rrobat që veshin njerëzit ruhen gjurmët e fatit të tyre, 

të cilat fërkohen pas rrobave e sendeve, ashtu sikurse i ndodh Kyvesë, që arriti 

të rikonstruktojë “nisur nga thoi – luanin”, ashtu mund të rikonstruktosh gjithë 

prirjen jetësore të njerëzve që i zotërojnë rrobat dhe sendet. 

• Si i prezanton Balzaku personazhet e tij? Si mund ta vlerësonit këtë gjetje? 

Teknika e prezantimit të personazheve të Balzakut është nëpërmjet teknikës 

së përshkrimit, duke i mbetur kështu besnik shkollës realiste të letërsisë. 

Përshkrimet e Balzakut marrin jetë për nga vërtetësia e përshfaqjes dhe për 

nga ndërthurja që ai i bën personalitetit me shoqërinë. Në fakt, ai e sheh si 

thelb të ekzistencës së individit shoqërinë ku ai jeton dhe edukohet. 

Gjithashtu vlen të përmendet dhe sa besnik i ka qëndruar ai lidhjeve shkakpasojë 

në roman. 

• Shpjegoni fatin e Xha Gorioit lidhur me atë të vajzave. Analizoni raportin 

etër e bij në shoqëri. Nga buron egoizmi i fëmijëve, si mendoni? 

Figura dhe fati i xha Gorioit në raport me vajzat duhet parë minimalisht në 

dy aspekte: detyra atërore dhe detyra e një babai të verbuar nga dashuria për 

vajzat. Xha Gorioi e ka kryer detyrën atërore të sigurisë dhe dashurisë ndaj 

vajzave të veta në mënyrën e tij. Pse ai “u keqkuptua” nga të bijat? Pikërisht 

nga egoizmi i vajzave, të cilat nuk e kuptuan si duhet rolin e babait dhe nuk 

ditën të vlerësojnë dhe të duan veçmas babain nga të mirat materiale që 

siguron figura e tij. 

• Përshkruani figurën e Gorioit në raport me shoqërinë franceze të kohës. A 

mund ta konsideronit Xha Gorioin si njeri idealist? 

Figura e Gorioit në fakt e tejkalon shoqërinë franceze të kohës. Ai e ka lënë 

pas etjen për pasuri dhe është i përqendruar tek nevoja për dashuri dhe për 

të përmbushur misionin e tij atëror në jetë dhe shoqëri. Xha Gorioi mund të 

konsiderohet një figurë realiste sepse qëllimi i tij nuk është materia, por 

ndjenja, dhe jo ajo romantike, por ajo e vërtetë, e shpërblyer. 

Drama e palumturisë së Xha Gorioit 

Ora III. 

Objektiva: 

a) Të analizohet kompozicioni i romanit Xha Gorioi; 

b) Të ilustrohen me shembuj tiparet e kompozicionit të veprës. 

84

• Analizoni konceptin e dashurisë madhështore brenda institutit të familjes. 

Arsyetoni se si shtrihet më gjerë ky koncept, nëse familja është e shëndoshë. 

Koncepti i dashurisë madhështore brenda familjes për Balzakun duhet parë 

në disa aspekte: 

1. historik dhe natyror: natyror sepse është babai i dy vajzave dhe historik 

sepse Zhan-Zhoashen Gorio, dikur një fabrikant i suksesshëm, e ka vënë 

pasurinë me shitjen e bukëve dhe makaronave. Me vdekjen e së shoqes, ai i 

ka shenjtëruar dy vajzat e vogla. Gjithë jetën ka grumbulluar pasuri që 

vajzat e tij “engjëllore” të mos kishin nevojë për asgjë; që kur të martoheshin 

babushi t’u jepte një pajë mjaft të madhe; që të mund të martoheshin jo 

dosido. Gorioi ia arrin qëllimit: vajzat e tij martohen më njerëz me ndikim të 

madh, kanë zënë një vend të respektuar në shoqërinë e lartë e të pasur. 

2. sakrifica për vajzat dhe dashuria për to: Po përse ai, një fabrikant i pasur, u 

katandis ashtu, siç e shohim ne në fillim të rrëfimit? Deri në këtë pikë atë e 

kanë katandisur të bijat, Delfina dhe Anastasia, të cilat ai i ka dashur me një 

dashuri të pakufishme, u ka dhënë gjithçka dhe është gati të vdesë për to, 

vetëm që të bijat të ishin të lumtura. Ja se si e karakterizon vetë Gorioi 

dashurinë ndaj vajzave: “I dua bijat e mia, më shumë se sa e do Zoti botën 

që e krijoi …”. Gorioi, që nuk u ka refuzuar asgjë të bijave, Delfinës dhe 

Anastasisë, pa e kuptuar as vetë, i ka mësuar ato me luksin që tërheq pas 

vetes harxhime të pafundme. “Duke pasur 60 mijë franga të ardhura vjetore, 

Gorio nuk shpenzonte për vete as njëmijë e dyqind, por e kishte për kënaqësi 

e lumturi të mbushte arkën e të ardhurave për bijat e tij …çfarëdo t’u 

nevojitej atyre... i ati nxitonte t’ua plotësonte dëshirën …”. Xha Gorioi nuk 

kërkonte asgjë prej të bijave, po vetëm shpresonte “që bijat e tij do të 

mbeteshin vajzat e tij, që ai do t’u ndërtojë atyre dy jetë, dy shtëpi, ku 

gjithmonë do të gjenden dashuria dhe ledhatimi”. 

3. Prishja e raporteve brenda familjes: Anastasia dhe Delfina, me t’u ngjitur në 

shoqërinë e lartë, i harrojnë të gjitha ledhet dhe sakrificat e atit të tyre. Atyre 

u bie ndërmend për të vetëm kur kanë ndonjë nevojë, kur u duhen para. 

4. Çfarë ndien dhe mendon babai: Gorioi kishte ëndërruar për vete një jetë, 

në të cilën do të donte të jetonte. Ai është i bindur se “vajzat e tij e duan 

shumë” dhe mendon, se “si baba është i lumtur”. “Secili di të dojë në 

mënyrën e vet”, - thotë plaku dhe, me sa duket, në veprimet e vajzave të 

tij, ai sheh një dashuri të veçantë për të. Heroi ia ka mbushur mendjen 

vetes se “ato janë gati ta mbulojnë atë me lloj-lloj dhuratash”. Dashuria e 

tij është aq e pastër dhe madhështore, saqë e harron krejtësisht veten, 

kur Delfina ka nevojë për para. Plaku është gati të heqë dorë nga burimi i 

fundit i të ardhurave, të lëshohet në fund të hierarkisë sociale… Pa 

menduar për asgjë, Gorioi lë peng rentën e tij të jetës, shet të gjitha 

takëmet dhe sendet e tij me vlerë dhe paratë ia jep Anastasisë për të blerë 

një fustan të shtrenjtë elegant. “Por ama, Nazi im do të kalojë një 

mbrëmje madhështore” - mendon plakushi. 

5. Raporti individ-shoqëri (identifikimi i drejtësisë-respektit me dashurinë): 

Në këtë botë ai i sheh marrëdhëniet e të bijave ashtu siç duhet të jenë në 

një shoqëri: sipas ligjeve të drejta të saj. 

• Komentoni faktin që Xha Gorioi është i gatshëm të shesë atin, birin dhe 

shpirtin e shenjtë, vetëm të shpëtojë të bijat, qoftë edhe prej një pike loti. 

85

Plaku është gati të heqë dorë nga burimi i fundit i të ardhurave, të lëshohet 

në fund të hierarkisë sociale. Ai është gati të “shesë atin, birin dhe shpirtin e 

shenjtë, vetëm të shpëtojë të bijat, qoftë dhe prej një pike loti”. 

Kuptimi i parë i shprehjes është i thjeshtë për t’u kuptuar: ai nuk do asgjë aq 

shumë sa bijat. Thelbi i thënies në fakt, është mungesa e besimit tek Zoti, 

shitja e besimit është herezia më e madhe dhe ne këtu kuptojmë që besimi i 

Balzakut nuk është Zoti, por familja (për Gorioin bijat). Pra esencën e 

rregullimit social, ai e sheh tek funksionimi i shëndetshëm i motorit të 

familjes. Gorioi i jep vetes rolin e shpëtimtarit në fjalët e tij, çka do të thotë se 

ai gjithmonë i ka falur bijat e tij dhe i ka mëshiruar gabimet e tyre, ca nga 

errësira (dashuria e verbër), ca nga drita (Dashuria për një familje të vërtetë). 

• Karakterizoni të bijat e xha Gorioit në raport me të atin, në raport me 

vetveten, me jetën, shoqërinë dhe dashurinë. 

Raporti me babain: Çfarë merr si shpërblim xha Gorioi për këto sakrifica? Ai 

nuk u duhet absolutisht asnjërës prej të bijave. Ato janë moskokëçarëse për 

mirësinë e tij, për kujdesin dhe ledhet atërore. Lumturia për heroin është qoftë 

dhe një vëmendje mizerabël e të bijave. Por ai nuk e merr as këtë thërrime, 

edhe pse ka bërë gjithçka për to, deri në vetshkatërrimin e tij të plotë. 

Në raport me vetveten: Të bijat janë mësuar që i ati të mos u refuzojë asgjë 

dhe të gjitha sakrificat e tij i pranojnë si diçka të detyrueshme. Ata nuk kanë 

asnjë pikë fisnikërie njerëzore. 

Në raport me dashurinë: Delfina dhe Anastasia e kanë shfrytëzuar të atin 

vetëm si një burim parash, por kur rezervat e Gorioit shterojnë, ato e 

braktisin atë të vdesë në vetmi, “si një qen”. 

Në raport me shoqërinë: Ato janë skllave të shoqërisë. Për këtë mjafton 

fragmenti ku tregohet se pa menduar për asgjë, Gorioi lë peng rentën e tij të 

jetës, shet të gjitha takëmet dhe sendet e tij me vlerë dhe paratë ia jep 

Anastasisë për të blerë një fustan të shtrenjtë elegant. “Por ama, Nazi im do 

të kalojë një mbrëmje madhështore” - mendon plakushi. 

ORA IV: 

Objektiva: 

a) Të analizohet drama e Xha Gorioit; 

b) Të gjykohet mbi tërësinë e figurës së Xha Gorioit; 

c) Të nxirret një mesazh përfundimtar mbi veprën. 

• Ku qëndron truku i Balzakut kur përshkruan heroin me fjalët “i lumtur në 

mënyrën e tij”? 

Përgjatë gjithë rrëfimit, heroi pohon se është “i lumtur në mënyrën e tij”, por 

në thellësi të shpirtit ai e di të vërtetën për të bijat, vetëm se nuk do ta besojë 

që vajzat e tij munden t’i harrojnë të gjitha përkujdesjet e tij. Në të vërtetë, 

Delfina dhe Anastasia as nuk e çojnë ndërmend atë si baba. Në të njëjtën 

kohë, kur babushi Gorioi vdes në pisllëk dhe mjerim, të bijat po argëtoheshin 

në ballo dhe nuk mendonin aspak për të atin e sëmurë. I lumtur në mënyrën 

86

e tij do të thotë se ai ka zgjedhur të jetë një baba i tillë, dhe se lumturia e të 

bijave mbi lumturinë personale është më se normale për të. Truku i Balzakut 

qëndron pikërisht në faktin e kompromisit që ai ka bërë me veten, me vajzat, 

me shoqërinë dhe mbi të gjitha me jetën. I lumtur në mënyrën e tij është një 

autoironi lidhur me gjithë këtë. 

• Si mendoni ju, çfarë ndodh mes realizmit dhe dëshirës për të besuar diçka 

tjetër në personazhe si Xha Gorioi? Zbuloni kufijtë e perceptimit. 

Ajo çka ndodh, është drama individuale e personazhit të Xha Gorioit, drama 

e vajzave dhe ajo sociale. Si kufijtë e realizmit, ashtu edhe të dëshirës, e 

humbin limitin e asaj se deri ku mund të shkojnë, ndaj dhe nuk mund të 

perceptohen më as dashuria e sëmurë atërore, as indiferenca e bijave. 

• Megjithatë, gjykoni në ka kufi apo jo mosdashuria e Delfinës dhe e 

Anastasias ndaj babait. Argumentoni qëndrimin tuaj. 

Kufiri i tyre është lehtësisht i dallueshëm, sepse ai është material dhe lidhet 

thjesht dhe ngushtë me botën dhe moralin e tyre ndaj saj. Kufiri është 

thjesht material, sepse ekzistenca e tyre humane dhe sociale është thellësisht 

e lidhur me materialen dhe nuk ngrihet as pozitivisht, as negativisht mbi të. 

Ndjenja si dhembshuria, sinqeriteti etj. janë të huajtur në karakteret e tyre. 

• Shpjegoni tolerancën, moralin, shpirtin e faljes dhe të mishërimit tek Xha 

Gorioi. 

As pas ballos vajzat e tij nuk denjojnë të shkojnë t’i japin lamtumirën atit të 

vdekur, duke u justifikuar - njëra me grindjen që ka me bashkëshortin, 

ndërsa tjetra se është e sëmurë. Edhe në këtë pikë plaku përpiqet t’i përligjë 

vajzat, se ndoshta ato nuk e kanë ditur gjendjen e tij aq të sëmurë. Gorioi 

nuk do të vdesë, vetëm e vetëm që të mos u shkaktojë hidhërim bijave të tij. 

Toleranca ndaj sjelljes së padenjë të vajzave karshi autoritetit të babait dhe 

institucionit të familjes. 

Morali i Xha Gorioit karakterizohet njerëzor dhe i prirur drejt së mirës, që në 

vepër lidhet qartazi me konceptin universal të faljes. Mishërimi lidhet me 

mungesën e lumturisë në jetë, që të bijat përjetojnë. 

• Cila është e vërteta dhe si mendoni, pse del në pah ajo? Çfarë ka parë 

Gorioi te Rastinjaku që ia beson atij të vërtetën e jetës së vet? 

Vetëm para minutave të vdekjes plaku Gorio guxon ta shikojë të vërtetën në 

sy. Gorio i thotë Rastinjakut të vërtetën, të cilën e ka fshehur aq gjatë jo 

vetëm prej të tjerëve, por edhe prej vetvetes. Heroi pranon se “ato të dyja 

kanë një zemër guri”; se “me para mund të blesh gjithçka, madje edhe 

dashurinë e bijave” dhe se ai “ua ka dhënë atyre gjithë jetën e tij, e tash ato 

nuk duan t’i japin qoftë edhe një orë”. Gorioi e emërton vetë shkakun e kësaj 

fatkeqësie: “…ato janë mësuar të më hanë deri kockat, dhe prandaj, gjithçka 

kam bërë për to e ka humbur vlerën”. Plaku e ka ndjerë veten të lumtur, 

qoftë nga një fjalë ledhatare, qoftë nga një vështrim i lumtur i vajzave të tij. Ai 

do të kishte qenë më i lumtur “të jetë ai qenush i vogëlth, të cilin vajzat... ta 

mbanin në prehër …”. Që të mund të vdiste i lumtur, Gorioit do t’i mjaftonte 

vetëm t’i shihte dhe të dëgjonte zërat e tyre. Po çfarë do t’u kushtonte këtyre 

bukurosheve të pashpirta mondane ta bëjnë të atin të lumtur? Sepse ai nuk 

u kërkonte atyre asgjë, përveç dashurisë dhe ledhatimeve, porse të bijat nuk 

deshën t’ia jepnin as këto gjëra të vogla si shkëmbim i të gjitha sakrificave që 

ka bërë ai për to dhe që është themeli i mirëqenies së tyre. 

87

E vërteta e romanit ka të bëjë me zëvendësimin e ndjenjës së dashurisë me 

paranë dhe me transformimin e vlerave morale në vlera materiale. Ajo del në 

pah sepse njeriu e ka mision të jetës zbulimin e të vërtetës dhe sepse thelbi i 

romanit është pasqyra realiste e jetës. Arsyeja pse xha Gorioi ia thotë këtë gjë 

Rastinjakut është sepse ai e ka pikasur arrivizmin dhe egoizmin e këtij 

personazhi. Thjesht ai merr një funksion edukativ dhe parandalues në vepër. 

Në fakt, figura si ajo e Rastinjakut gjithmonë do të ekzistojnë, dhe këtë e 

tregon thjesht edhe betimi i tij mbi Paris. 

• Xha Gorioi lë testamentin e tij verbal në zbulimin e së vërtetës. Çfarë ka 

trashëguar ai në fakt? Si përkthehet kjo në termat e realizmit kritik. 

Ajo çfarë Xha Gorioi ka trashëguar është mosmirënjohja dhe shpërfillja, 

abuzimi dhe tëhuajësimi i figurës më thelbësore të tij, atë të babait. Në 

termat e realizmit kritik kjo përkthehet në dramën sociale që ishte duke 

përjetuar Franca e asaj kohe dhe mosdhënia e një rrugëzgjidhje për situatën 

e krijuar: të gjithë personazhet mbeten ata që ishin: vajzat, Rastinjaku, 

Bjanshoni, madje edhe Viktorina vetë, vetëm se e pasuruar. 

• Dalloni kufijtë personalë dhe socialë të dramës që zbulon Xha Gorioi para 

vdekjes. 

Kufiri personal i dramës është vetmia dhe përbuzja, humbja e funksionit atëror. 

Drama sociale është shthurja e institucionit të familjes dhe materializimi i 

jetës së njeriut. 

• Çfarë simbolizojnë vajzat e Xha Gorioit në kuadrin e një shoqërie 

industriale? Gjykojini këto figura në funksion të së ardhmes. 

Një shoqëri, e cila shfaq një ndarje të shtrirë të punës dhe prodhimin e 

shumëfishtë duke përdorur makineri të një teknologjie të lartë është shoqëria 

industriale. Në këtë kuadër, figura si Anastazia dhe Delfina janë e kaluara e 

etapave të shoqërisë sonë dhe të tilla do të mbeten. Ato janë diçka midis 

aristokracisë së mykur dhe nivelit më të ulët të borgjezisë që do të lindte. 

• Gorioi vdes “si qen”. Zbuloni tragjedinë njerëzore, sociale dhe universale të 

vetmisë besnike për individin e kohërave të reja. 

Gorioi megjithatë, vdes, “si një qen”, pa arritur t’i shohë të bijat dhe pa dhënë 

e marrë lamtumirën me to. 

Tragjedia njerëzore qëndron 1. në faktin e tragjedisë universale të njeriut që 

është i vdekshëm; 2. tragjedia e një individi që humb funksionin e tij në jetë dhe 

nga njeri kthehet në “bankë”. Tragjedia sociale qëndron tek e gjithë shoqëria e 

ndërtuar si e tillë në roman: brezi i vjetër, Znj. Voker, brezi i mesëm: 

Anastasia+Delfina, brezi i ri: Rastinjaku. Tragjedia universale qëndron tek 

vetmia që e pret gjithsecilin në jetën e tij të drejtë dhe të përkushtuar. 

• Komentoni raportin dashuri – familje – para – pushtet në romanin e 

Balzakut. 

Xha Gorioi (babai, kryefamiljari) lartësohet mbi gjithë shoqërinë falë forcës së 

dashurisë prindërore (dashuria). Fatkeqësia e xha Gorioit qëndron në 

pushtetin e gjithëfuqishëm të parasë dhe, kur paratë mbarojnë, ai bëhet i 

panevojshëm për gjithkënd (humbja e pushtetit). 

• Interpretoni fjalët e Balzakut mbi heroin e tij se “Gorioi është baba në po 

atë shkallë, në të cilën martirët e mëdhenj janë kristianë”. 

88

Baba lidhet me atin (Zotin), kristian lidhet me universalitetin e faljes dhe 

mëshirës. 

• Thoni se cili është mesazhi që jep secili nga personazhet e mëposhtëm, 

duke e argumentuar atë. 

Delfina- Inferioriteti dhe mendjelehtësia çojnë në gënjeshtra dhe robëri. 

Anastasia- Mendjemadhësia, mashtrimi dhe tradhtia janë thelbi i rrezikut në jetë. 

Votreni- Krimi dhe mashtrimi përballë ligjit dhe shoqërisë si e keqe e dënueshme. 

Gobseku-“pengmarrësi” si simbol i makutërisë së shoqërisë 

Rastinjaku- e ardhmja e varfërisë shpirtërore, morale e materiale 

Gorioi- kristian tragjik 

• Analizoni vlerat etike të romanit “Xha Gorioi”. 

Vlerat etike të romanit: E mira përballë të keqes: Babai përballë vajzave. 

Moralja përballë materiales, ndjenja përballë shpërfilljes, e vërteta përballë 

mashtrimit; dashuria përballë injorimit; i drejti (Bjanshoni) përballë meskinit 

(Rastinjakut) etj. 

• Vlerësoni galerinë e personazheve të Balzakut në funksion të kompozicionit 

të veprës. 

Romani ka një strukturë policentrike, polifonike. Pavarësisht faktit se hero 

kryesor është Xha Gorioi të gjithë personazhet janë të lidhur me njëri-tjetrin, 

por kjo nuk i përgjithëson ata. Secili prej tyre ngre një konflikt në roman, i 

cili zgjidhet brenda stereotipit që ai vetë përfaqëson. 

• Përshkrimet e Balzakut janë shumë të qëmtuara. Analizoni teknikat e tij 

përshkruese. 

Përshkrimi tek romanet e Balzakut zë vendin kryesor. Ai nëpërmjet 

përshkrimit të sendeve jep përshkrimin e karaktereve të njerëzve. Nëpërmjet 

tyre jep shpirtin e përdoruesve. Përshkrimi është i lidhur ngushtë me stilin 

realist të shkrimit të romanit. Nganjëherë përshkrimi e humbet funksionin 

tregues dhe kthehet në personifikues, pavarësisht se objekti (sendi) jepet 

lehtësisht i parafytyrueshëm, ajo që thellë-thellë ne kuptojmë, është Balzaku 

në raport me personazhet e tij. 

• A do ta rilexonit romanin në një moshë tjetër. Jepni vlerësimet tuaja. 

• Nxirrni një mesazh përfundimtar mbi veprën. 

Kur dashuron i varfëri, ai mund të jetë i bindur, që e dashurojnë dhe atë. 

ORA V Koment 

Objektiva: 

a) Të komentohet fragmenti në tekst; 

b) t’i përgjigjen pyetjeve mbi fragmentin. 

• Lexoni me kujdes fragmentin. 

Sugjerim: të lexohet me zë dhe me diksionin e duhur, mundësisht të ndahen 

në role. 

89

-Vëzhgoni grafikën në foto dhe tregoni se cilin fragment të romanit ilustron ajo. 

Ky është momenti i vdekjes së Xha Gorioit. 

-Përshkruani nëpërmjet grafikës dramën e vetmisë, të mosmirënjohjes dhe 

tragjedinë e vdekjes. Në ç’përfundime dilni? 

Drama e vetmisë qëndron tek dy të huajt që i gjenden pranë Gorioit në 

momentin para vdekjes, tek shikimit, gjymtyrët e mbledhur dhe 

mosshtrëngimi i duarve të asnjërit prej personave që i rrinë pranë. Drama e 

mosmirënjohjes është tek momenti i vdekjes me dy të huaj. Tragjedia e 

vdekjes qëndron tek fakti i të qenit njeri. 

-Analizoni praninë e Rastinjakut në momentin e vdekjes së Xha Gorioit. Cila 

është domethënia dhe mesazhi i kësaj pranie? Argumentoni. 

Qëllimi i Rastinjakut është përfitimi. Domethënia është se ai ende shpreson 

diçka nga ai, që ka të bëjë me statusin e Rastinjakut në Paris. 

• Kur dhe ku zhvillohen ngjarjet? Zbuloni personazhin dhe gjendjen në të 

cilën ndodhet ai. 

Momenti i zhvillimit të ngjarjes është kur Xha Gorioi është duke dhënë shpirt. Ai 

është në pension në dhomën e tij dhe pranë i rrinë Rastinjaku dhe Kristofi. 

• Xha Gorioi është në momentet e fundit të jetës së vet dhe paqja e tij e paska 

një kusht. Thoni cili është dhe analizojeni atë. 

• Shërbyesi Kristof shpjegon situatën. Arsyetoni dramën e vërtetësisë së saj, 

si në raport me Gorioin, ashtu edhe me Anastasinë. 

Situata: Vajza ka probleme me të shoqin: Ka dy probleme: 1. që jeta e saj 

varet nga i shoqi, dhe 2. para sigurisë materiale e sociale që i jep kjo martesë, 

Anastasia nuk vë asgjë. Pavarësisht investimeve të Gorioit në këtë martesë, 

vajza e tij mbetet rob e së shoqit. 

• Po për kontin De Resto ç’mund të thoni? Komentoni fjalët e tij, por dhe të 

Anastasias. 

“Po vdes zoti Gorio? E pastaj? Shumë mirë po bën. Unë s’mund ta lë zonjën Dë 

Resto, kam ca punë të rëndësishme me të, ajo do të vijë kur të kenë mbaruar 

të gjitha”. Dukej i inatosur ai zotëria. Tek po dilja, zonja hyri në paradhomë 

nga një derë që s’ma zunë sytë dhe më tha: “Kristof, thuaji tim ati se kam një 

bisedë me tim shoq, nuk mund të ndahem tani prej tij, sepse nga biseda jonë 

varet jeta ose vdekja e fëmijëve të mi! Po me të mbaruar, do të vij! Sa për 

zonjën baroneshë, tjetër mesele atje; as që e pashë fare dhe s’mund t’i flisja. 

“Ah! – ia bëri shërbyesja e saj, - zonja u kthye nga balloja në ora pesë 

e një çerek, tani po fle; po ta zgjoj përpara mesdite, do të më bërtasë. Kur t’i 

bjerë ziles, do t’i them se i ati është keq. S’është kurrë vonë për t’i dhënë 

lajmin e keq”. Iu luta e iu luta, po më kot! Ku dëgjonte ajo… 

Kërkova të flisja me zotin baron, po kishte dalë. 

Këto janë sjelljet e dy bijave dhe dy dhëndurëve: Zoti De Resto s’ka pikën e 

respektit dhe të dhembshurisë për vdekjen e babait të gruas së tij. Edhe një 

herë, vajza tregon se jeta e saj është e varur nga i shoqi dhe ajo s’është e lirë 

të marrë vendimet për jetën e saj. Sigurisht, që nuk është ky shkaku pse ajo 

s’është pranë të atit, arsyeja është thjesht egoizmi. 

• Përshkruani meskinitetin dhe dramën e jetës së vajzave të Gorioit. A 

mendoni se ky është shkaku për mënyrën se si sillen ato me babain? 

90

Jeta e vajzave të Xha Gorioit është e mbushur vetëm me ideale materiale dhe 

këtu qëndron dhe meskiniteti i jetës dhe karakterit të tyre. Ato nuk ditën ta 

vlerësojnë pasurinë që u la i ati, pikërisht sepse nuk njohin vlerat e jetës si 

dashuria, respekti, puna, përkushtimi dhe dhembshuria. Por janë pikërisht 

këto shkaqet që sjellin dramën e jetës së tyre. Së pari është drama e humbjes 

së ndjenjave njerëzore, 2. humbja e dashurisë atërore 3. humbja e respektit 

dhe konceptit të familjes dhe ngritja e kultit të veseve, 4. ngritja e stilit të 

jetesës mbi baza materiale, 5. humbja e lirisë bashkëshortore etj. 

• Zbuloni domethënien e fjalëve të Gorioit: “Duhet të vdesësh, që ta kuptosh 

se ç’janë fëmija. Ne u japim atyre jetën, ata na japin vdekjen”. 

Duhet të vdesësh- lidhet me momentit e përballjes me të vërtetën. 

Që ta kuptosh se ç’janë fëmija- do të thotë se lidhet drejtpërdrejt me 

realizmin kritik: Gorioi ka kuptuar se ka dështuar në misionin e tij dhe se 

nuk është fajtor për këtë dështim. 

Ne u japim jetën, ata na japin vdekjen- Kjo antitezë lidhet me sakrificën 

sublime të prindit për të dhënë dhe ushqyer jetën e fëmijëve të vet. Ky mund 

të kuptohet edhe si shkak moral i vdekjes së Xha Gorioit. 

• Vlerësoni procesin e ndërgjegjësimit të Xha Gorioit që nga konstatimi deri te 

të besuarit. 

Ne i sjellim në botë, ata na dëbojnë. Nuk do të vijnë, jo! Unë kam dhjetë vjet 

që e di këtë. E thosha nganjëherë më vete, po s’kisha guxim ta besoja. Ky 

ndërgjegjësim ka të bëjë me nevojën për të thënë me zë të lartë të vërtetën 

mbi jetën dhe familjen. 

• Shpjegoni lotët e Gorioit dhe kuptimin e fjalëve që i pasojnë këto lot. 

Lotët e Gorioit janë shenjë e fundit për jetën dhe keqardhjen që njeriu ndjen 

duke mos e parë vetveten të shpërblyer aty. Dy pika lot iu rrokullisën nga 

sytë e i mbetën në zgavrat e skuqura. - Ah, po të isha i pasur, po ta kisha 

ruajtur pasurinë time e të mos ua kisha dhënë, ato do të ishin këtu, do të më 

lanin faqet me të puthura! (Meskiniteti i brendshëm i vajzave të Xha Gorioit, 

dashuria për interes) Do të banoja në një pallat, do të kisha dhoma të 

bukura, shërbëtorë, zjarr për t’u ngrohur; dhe ato do të ishin këtu, me lot për 

faqe, me gjithë burrat dhe fëmijët e tyre.(Tallet me ndjenjën e vajzave karshi 

babait të tyre) Do t’i kisha të gjitha. Kurse tani s’kam asgjë! (Realizmi kritik) 

Paraja të jep gjithçka, edhe vajzat. (Egërsia e materiales) Oh! Ku janë paratë e 

mia! Sikur të kisha thesare për të lënë, ato do të më rrinin te koka, s’do të 

dinin ç’të më bënin më parë, do t’u dëgjoja zënë, do t’i shikoja. Ah, biri im i 

dashur, djali im i vetëm, më mirë që mbeta i braktisur dhe në mjerim! 

(Apologjia për jetën dhe vetminë) Të paktën, kur e duan fatzinë, ai është i 

sigurt që e duan me gjithë shpirt. Jo, desha të isha i pasur; do t’i kisha parë! 

Për besë, kushedi? (Gorioi prapë s’është i sigurt mbi vajzat e veta). Por ai 

duhet të japë dashuri, dhe në këtë moment shfrytëzon figurën e Rastinjakut 

që është duke iu gjendur pranë. 

• Zbërtheni raportin para – dashuri në momentin e ndërgjegjësimit të Gorioit, 

sipas këndvështrimit të tij. Mbështetuni tek “Paraja të jep gjithçka, edhe vajzat.”. 

Raporti para-dashuri bazohet dhe zbërthehet në raportin moral familjarmaterializim 

shoqëror. Vajzat kanë humbur dashurinë për familjen si të tillë 

dhe kanë kultivuar brenda tyre sensin e shoqërisë si klasë përcaktuese dhe 

dominuese thelbësore. Por sa më lart shoqërisht, aq më poshtë moralisht. 

91

• Komentoni fjalitë: “Ato të dyja kanë zemër prej guri”; “Kaq e madhe ishte 

dashuria ime për to, saqë s’mbetej vend për dashurinë e tyre ndaj meje”. 

1. Fjalia e parë ka të bëjë me revoltën e babait ndaj vajzave dhe asaj ç’ka ato 

kanë mbjellë brenda vetes së tyre që për pasojë reflektohet në sjelljen 

egoiste ndaj tij. 

2. Fjalia e dytë lidhet me apologjinë mbi ndjenjën dhe mekanizmin e gabuar të 

demonstrimit të saj. Vetë plaku Grande i ushqeu vajzat me dashurinë për 

materialen, duke ia dëshmuar nëpërmjet këtij mjeti atë. Gjithashtu kjo lidhet 

si me egoizmin atëror, ashtu edhe me atë të vajzave për vetveten. 

• Shpjegoni “qelbësirllëkun” e botës sipas heroit të romanit. Vlerësoni 

gjykimin e tij nga këndvështrimi juaj mbi botën sot. 

“Ç’botë e qelbur! Ia kam pirë lëngun unë! Më shpinin me karrocë në teatër 

dhe, kur më pëlqente, rrija në mbrëmjet që bënin. Shkurt, ato s’e kishin për 

turp që ishin vajzat e mia. Pikërisht qelbësirllëku i botës qëndron tek 

mosdashuria dhe interesi për të mira materiale. Gjykimi i tij është i drejtë: 

Siguria e pasurisë nuk mund ta sfidojë kurrë dashurinë për prindin.” 

• Komentoni dramën e fjalëve të Gorioit “S’jam budalla unë, jo, mos kini 

merak, të gjitha i kam vënë re.” 

Drama qëndron tek heshtja, që në disa nuanca është edhe pasojë e frikës së 

Xha Gorioit për të thënë të vërtetën. Frika nuk vjen si pasojë e realitetit të 

hidhur në të cilin bashkëjeton ai me vajzat e veta, po qëndron tek fakti se 

mos në ndonjë moment, ai s’do të jetë dashur mjaftueshëm me të bijat. 

• Xha Gorioi deklaron se vajzat ma kishin me djallëzi. Argumentoni se sa e 

rëndë është drama sociale në një moment të tillë. 

Vajzat ma kishin me djallëzi do të thotë se vajzat kishin një qëllim të vetëm 

ndaj atit të tyre, atë të zhvatjes brenda për brenda familjes. Kjo do të thotë 

shpërbërjen totale të bashkësisë familjare, e cila është bërthama e shoqërisë. 

Për pasojë, është shembur vlera morale e shoqërisë. 

• Përgjigjuni pyetjes “Kush është ky zotëria?”, duke perifrazuar fjalët “e 

sinqerta” të dhëndurëve. Në këtë kontekst, arsyetoni tragjizmin e situatës. 

“Kush është ky zotëria?” ata i përgjigjeshin: “Është babai i florinjve, është i 

pasur”. “Hej, djalli”! – ia bënte ai dhe më vështronte me respektin që u bëhet 

florinjve. Po dhe në bezdiseshin ndonjëherë nga unë, ua shpërbleja dyfish me 

të mira atë bezdi! Tragjedia e situatës qëndron tek fenomeni. Në parim, ne 

kuptojmë se çdo fëmijë ka një përqasje skandaloze ndaj prindit. Por 

dhëndurët janë edhe baballarët e nipërve të Gorioit, cila është dashuria e tyre 

për bijtë e vet? Po për gratë përkatëse? Ku është dashuria për familjen dhe 

vlerat e vërteta, dhe ku është interesi për atë që është materiale? 

• Komentoni fjalët e Xha Gorioit mbi Anastasinë e Delfinën, kur shpjegon se 

si e ka zbuluar thelbin e tyre. Evidentojeni këtë thelb. 

Unë heq e vuaj tani gjithë sa mund të vuajë njeriu kur jep shpirt, o i dashur 

Eugjen, po të gjitha këto s’janë asgjë përpara dëshpërimit që më shkaktoi 

vështrimi i parë i Anastasisë, ai më dha të kuptoja se kisha thënë një marrëzi që 

e kisha fyer. Vështrimi i saj më futi në dhe të gjallë. Do të desha t’i mësoja të 

gjitha, po vetëm një gjë kuptova mirë: që isha i tepërt në këtë botë. Të nesërmen 

shkova të ngushëllohesha te Delfina, po ja që edhe atje bëra një marrëzi tjetër e 

m’u zemërua edhe ajo. U bëra i prishur mendsh. Mbeta tetë ditë rresht duke 

92

mos ditur se nga t’ia mbaja. S’kisha guxim të veja t’i shikoja, trembesha mos më 

qortonin. Dhe ja që m’u mbyllën dyert e shtëpive të vajzave të mia. 

Tonet e Xha Gorioit në fragment janë sa realiste, aq edhe ironike. Ai përpos 

vuajtjes së dhimbjes për ç’ka është duke përjetuar, jep edhe sarkazmin dhe 

përbuzjen e tij ndaj karakterit të vajzave. Thelbi i tyre është çnjerëzorja. 

• Heroi ynë në fund i drejtohet Perëndisë për drejtësi. Evidentoni fragmentin 

me fjalët e personazhit dhe komentojeni atë nga pikëpamja e realizmit kritik. 

O perëndi! Po meqë ti e di se ç’të zeza (metaforë) kam hequr, meqë ti i ke 

numëruar thikat (hiperbolë) që kam marrë në atë kohë që më plaku, që më 

kërrusi, që më nxiu, që më vrau, që më thinji, ose më bën të vuaj sot 

(enumeracion). … Ah, sa budallenj janë etërit! I doja aq shumë, saqë prapë 

shkova te to, si ai kumarxhiu në bixhoz. Vajzat e mia ishin vesi im; ato ishin 

padronet e mia, ishin gjithçka për mua! Të dyjave u duhej ndonjë gjë, ndonjë 

stoli; shërbyeset e tyre ma thoshin dhe unë ua jepja që të më prisnin mirë! 

Sidoqoftë, ato më kanë dhënë ndonjë mësim të vogël, më kanë mësuar se si të 

sillem në shoqërinë e lartë. Oh, nuk pritën shumë, jo. Zunë të turpëroheshin 

për mua në sytë e të tjerëve. Ja se ç’do të thotë t’i rritësh mirë fëmijët. Apo unë 

s’mund të veja në shkollë në këtë moshë. (më dhemb, më dhemb shumë, o Zot! 

Mjekët, ku janë mjekët, sikur të ma hapin kokën, nuk do të vuaja kaq shumë.) 

Vajzat, vajzat e mia! Anastasinë, Delfinën! Dua t’i shoh. 

Balzaku përdor apostrofin për të dhënë thirrjen që Gorioi i bën Zotit. Ai 

gjithashtu ka përdorur koncepte teologjike si mëkati, shpagimi, vesi etj., që 

lidhen me gabimin e tij atëror të dashurisë së sëmurë. Megjithatë, ai nuk 

kërkon vetëgjyqësi dhe Zotit nuk i lutet për ndëshkim, por për falje si për 

veten, ashtu edhe për vajzat. Realizmi kritik qëndron tek pasqyrimi realist i 

situatës dhe evidentimi i saj, pa kërkuar një zgjidhje të ndryshme. 

• Xha Gorioi i bën vetëgjyqësi vetes. Vlerësojeni këtë aspekt të rrëfimit të tij të 

paravdekjes, duke e ilustruar me shembujt e fjalëve të tij. 

Vetëgjyqësia lidhet me momentin kur ai ndërgjegjësohet se shkak i sjelljes së 

padenjë të vajzave është edhe dashuria irracionale që ai ka ushqyer për të 

bijat. “Unë e kam larë mëkatin që i kam dashur tepër. Ato janë shpaguar 

mirë për dashurinë time, më kanë torturuar si xhelate.” 

• Megjithatë, ai prapë thërret vajzat e veta me forcë. Shpjegoni sjelljen e tij mes 

babait dhe njeriut që ka nevojë për një dritë ndryshe në fundin e jetës së tij. 

Vajzat, vajzat e mia! Anastasinë, Delfinën! Dua t’i shoh.- Gorioi ka të drejtën 

e vet morale të mendojë se ai e ka fituar sfidën e të qenit prind i mirë, e i 

respektuar nga vajzat e veta. Gjithashtu, është e drejta e gjithsecilit që fundin 

e jetës ta ketë shumë të lumtur e në mënyrë të merituar, të drejtë. 

• Drejtësia – protesta – atdheu. Analizojini thellë këto koncepte të Gorioit dhe 

zbërtheni mesazhin që mbartin ato. 

Dërgoni, merrini me policë, me forcë! Drejtësia është me mua, të gjithë me 

mua janë, natyra, Kodi Civil. Unë protestoj! Atdheu do të shkatërrohet, në 

qoftë se prindërit merren nëpër këmbë. Kjo është e qartë. Boshti, rreth të cilit 

sillet shoqëria, gjithë bota, është atësia; të gjitha do të shemben, në qoftë se 

fëmijët nuk i duan prindërit e tyre. 

Ky mesazh është universal i të gjitha kohërave: Familja e shëndetshme është 

thelbi i çdo shoqërie të shëndoshë. 

93

• Xha Gorioi parathotë një tragjedi sociale. Vlerësojeni atë dhe komentoni 

vërtetësinë e saj. 

Si rregullohen sot marrëdhëniet prind-fëmijë midis dashurisë dhe përfitimit 

të kujdesit moral dhe material. 

• Megjithatë, shpirti i tij flet për falje në formën “Oh, sikur...”. Shpjegojeni 

tolerancën në zemrën e babait në kuadrin e dashurisë universale. 

Figura dhe detyra e prindit është që të jetë tolerant dhe i dhimbsur ndaj 

fëmijës: toleranca është zemërgjerësia dhe dhembshuria e shpirtit të Gorioit. 

• Kush ia ka zëvendësuar Xha Gorioit praninë e të bijave? Vlerësoni 

qëndrimin e Eugjenit pranë heroit tonë. 

Sigurisht, ai që u vetëshpall mbrojtës i Xha Gorioit, Rastinjaku. Ai dëshmon 

përkujdes dhe impenjim ndaj heroit tonë dhe kjo lidhet me atë se çfarë Gorioi 

ka qenë dhe se çfarë ende mund të zhvatet prej tij. 

• Analizoni aftësitë përshkuese të Balzakut në këtë fragment. Megjithëse 

duket se ai ka shmangur përshkrimet e drejtpërdrejta psikologjike, thoni se 

me çfarë teknikash e ka baraspeshuar këtë shmangie. 

1. përshkrime realiste 2. i referohet situatave të tjera për të ndërtuar shkaqet 

e situatave aktuale, 3. figuracion modest, tipik për stilin realist, 4. Fjali të 

mbushura me emocionin e heronjve 5. pa përshkrime psikologjike, këto jepen 

duke u mbështetur tek ngjarje të ndryshme etj. 

ORA VI, Koment 

Objektiva: 

a) Të analizojë fragmentin duke iu përgjigjur pyetjeve; 

b) Të nxirren përfundimet mbi romanin; 

c) Të shkruhet harta e tekstit për fragmentin. 

• Argumentoni tragjedinë e një dashurie të madhe prindërore, nëpërmjet 

frazës “Aq fort i doja, saqë i duroja të gjitha fyerjet, me të cilat më shisnin një 

thërrime gëzimi të turpshëm”. 

Tragjedia qëndron në faktin se pikërisht ai rreshti së qeni prind dhe për pasojë 

vajzat e tij nuk kishin në ndërgjegjen e tyre ndjenjën e respektit ndaj babait. 

Materializimi i dashurisë prindërore solli materializimin e gjithë ndjenjave të 

tyre ndaj të atit. Në fakt, këtu jepet drejtpërsëdrejti gjithë nulizimi i figurës 

atërore, që e thotë me “më shisnin një thërrime gëzimi të turpshëm”. 

• Komentoni domosdoshmërinë e Gorioit për të bijat në momentin e 

paravdekjes dhe tragjedinë brenda thirrjeve të tij. 

Ah, sikur t’i shikoja, t’i dëgjoja, le të më thoshin ç’të donin, mjaft që t’u 

dëgjoja zënë, sidomos Delfinën, 

do të më shkonin të gjitha dhembjet. Po u thoni, kur të vijnë, të mos më 

shikojnë ftohtë, si e kanë zakon. 

Në këtë moment, që në fakt është i përsëritur në fragment, plaku Gorio 

shpreh domosdoshmërinë e atit për të qenë i përkujdesur nga të bijat para 

94

vdekjes. Dhe vetë përkujdesja që ai kërkon është injorim i dhimbshëm dhe i 

ardhur si pasojë e sjelljes së tyre ndaj cilëson: “... mjaft që t’u dëgjoja zërin”. 

Sigurisht që dikush mund të mendojë se është e pakufishme dashuria e atit 

për vajzat prandaj ai thërret. Por jo më kot Balzaku ka dhënë analizën që 

Gorioi i bën sjelljes së tij, fajëson vetveten jo për ta çliruar nga ndjenja e 

gabimit prindëror, por pikërisht për të thënë se vajzat as që kanë ndër mend 

t’i gjenden pranë të atit. 

• Thellohuni në konceptin e korrupsionit të dobësisë atërore dhe analizojeni 

atë në kontekstin letrar të romanit. 

Korrupsioni i dobësisë atërore në roman ka lindur si pasojë e sjelljes së atit 

ndaj vajzave (dashuria e pakufishme), ashtu edhe si pasojë e materializimit të 

shpirtit të vajzave, po ai ka në qendër babain, i cili është rregullatori i të 

bijave, dhe është pikërisht ai që e jep paranë në shkëmbim të dashurisë. 

• Sikurse e kuptojmë nga leximi i fragmentit, Xha Gorioi është duke bërë 

apologjinë e tij atërore. Analizoni fajësimin që i bën ai vetes. Po ju si mendoni? 

“S’kam ditur të sillem me to, bëra marrëzi që hoqa dorë nga të drejtat e mia. 

Për to unë poshtërova veten. Ç’t’i bësh? Sado fytyrë fisnike që të ketë njeriu, 

sado shpirtbukur që të jetë, nuk mund t’i qëndrojë dot korrupsionit të kësaj 

dobësie atërore. Unë jam njeri i mjerë, mora dënimin e merituar. Unë i prisha 

vetë vajzat e mia, i llastova shumë.” 

Duke qenë se Balzaku ka dështuar në misionin e tij atëror, ai kërkon falje për 

këtë. Rikthehemi këtu te koncepti teologjik i faljes hyjnore. Ajo që kërkon ai 

është të ndërgjegjësojë veten sepse ai nuk e meriton një ndëshkim të tillë: ai ka 

shpaguar për një dashuri të çmendur, e cila në vend që të krijonte dy krijesa të 

ëmbla, solli dy mostra të vogla, të cilat në fakt nuk kanë dashuri për asgjë. 

Vetë transformimi që Xha Gorioi ka përjetuar për vajzat e veta është gabim në 

vetvete. A mund të fajësohet një baba për kaq shumë dashuri, sigurisht që jo. 

Po për keqpërdorim të dashurisë? Këtë pastaj e ka thënë Balzaku vetë duke e 

shpjeguar me anë të korrupsionit të dobësisë atërore. 

• Shpresa e një babai, e dashurisë së tij për vajzat nuk cenohet as nga 

mospërgjigja. Komentojeni këtë fragment. 

“Po i dëgjoj, po vijnë. Po, po, do të vijnë. Ligji kërkon që fëmijët të vijnë ta 

shohin atin e tyre, kur është në të dhënë shpirt, dhe ligji është me mua. E ç’do 

t’u kushtojë? Vetëm një vrap me karrocë.” Shpresa e këtij momenti se ato do 

të vijnë është tregues që babai në shpirtin e tij atëror i ka falur vajzat, ndërsa 

përmendja e ligjit natyror: për përkushtimin e vajzave ndaj të atit tregon anën 

etike, atë të arsyetuar të asaj se çfarë Gorioi dhe çdo prind pret nga fëmija e 

vet. Gorioi beson tek drejtësia e dashurisë dhe e prindit, prandaj ende 

shpreson. Nënteksti është lehtësisht i evidentueshëm: ai nuk pret që vajzat t’i 

vijnë për karakterin që kanë (vetëm një vrap në karrocë), por pikërisht për 

detyrimin prindëror, që është i pakundërshtueshëm. Ka dy momente: po 

vijnë- e tashme, dhe do të vijnë- e ardhme, që tregon se qëndrimi i tij nga 

besim i tanishëm, kthehet në besim për të ardhmen, ç’ka e tregon edhe një 

herë që vajzat nuk do të vijnë. 

• Balzaku ka vënë në gojën e Xha Gorioit edhe doza therëse cinizmi. 

Evidentojini ato në tekst dhe thoni se si paraja bleu dashurinë. 

“Do ta paguaj, shkruajuni se do t’u lë milionë! Për fjalë të nderit. Do të shkoj të 

bëj fide në Odesë. E di marifetin unë.” Gorioi e “kthen” në biznes ardhjen e 

95

tyre, dhe pikërisht këtu qëndron cinizmi therës. Ai betohet mbi diçka që 

vajzat e tij nuk e kanë parim-nderin. Po betimi nuk u drejtohet atyre në fakt, 

por dëshirës që plaku Gorio ka për ta përmbushur me sukses detyrën e 

prindit. Dhe kulmi i cinizmit: A ka më fuqi plaku Gorio të punojë? Të gjitha 

këto janë fjalë drejtuar vajzave, për t’u thënë atyre se suksesi im në sytë tuaj 

varet nga të ardhurat që ju siguroja, por që jeta as fillon e as mbaron aty. 

Dëshira e Gorioit për të fituar miliona lidhet me dëshirën e Gorioit për të 

pasur sërish pranë vajzat e veta. “Me atë plan që kam miliona do të fitoj, 

miliona. Asnjërit s’i ka rënë ndër mend. Dhe fidet nuk prishen rrugës si gruri 

ose mielli. Po! Po! Niseshte! Miliona mund të fitosh me të, miliona!” 

• Arsyetoni dozat e sarkazmës dhe të dashurisë në lutjen e Xha Gorioit: “Nuk 

do t’i gënjeni, miliona u thoni, edhe nga lakmia sikur të vinin, s’ka gjë, le të 

më gënjejnë, po veç të vijnë”. 

Sarkazma qëndron në faktin se ai thotë: 1. nuk do t’i gënjeni, ku siç e thamë më 

parë, ai s’ka kohë fizike të merret me to, 2. miliona: që nuk bëhen sa hap e mbyll 

sytë, 3. lakmia-këtu fillon realizmi kritik, 4. le të më gënjejnë, po veç të vijnë, 

është maja e sarkazmës, thënë ndryshe: Unë e di që ju më doni për para, por 

hajdeni. Këtu sarkazma është e dyanshme:1. drejt vetes dhe 2. drejt vajzave. 

• Komentoni fytyrën kërcënuese të Xha Gorioit mes tmerrit të vetmisë, 

mosshpagimit dashuror dhe vdekjes, si mungesë për një shans të dytë. 

“Dua t’i shoh. Dua vajzat e mia! I kam bërë vetë, janë të miat! – thirri ai duke 

u ngritur më të ndenjur e duke kthyer nga Eugjeni kokën e tij me flokë të 

bardhë e me një shprehje të tmerrshme në fytyrë që tregonte kërcënim.”- Xha 

Gorioi është duke provuar ndjesinë më të rëndë të paravdekjes: atë të 

braktisjes nga ana e fëmijëve. Kjo braktisje ka shkaktuar vetminë e disa 

llojeve: mungesën e dashurisë, të respektit, përkushtimit, ndjeshmërisë, etj. 

Pikërisht koha ka kaluar tanimë dhe ai kurrë nuk do të ketë mundësi 

rikuperimi të marrëdhënieve me vajzat e veta. 

• Analizoni dhimbjen e tërbuar të plakut Gorio mes realitetit dhe realizmit të 

këndvështrimit të tij ndaj situatës. 

“- Po të mos vijnë? (Realiteti) – përsëriti plaku, duke qarë me dënesë 

(realiteti)– Po unë do të vdes, do të vdes i tërbuar, po i tërbuar! (realizmi) Po 

tërbohem! (realizmi) Ja, tani po më del përpara syve gjithë jeta ime. Jam 

gënjyer! (realizmi) Ato nuk më duan, s’më kanë dashur kurrë (realitetrealizëm)! 

Duket sheshit. Gjersa s’erdhën, s’kanë për të ardhur. (realitetrealizëm) 

Sa më shumë që të vonohen, aq më zor do të jetë që të vendosin për 

të ma dhënë këtë gëzim. (ironi)”Xha Gorioi e ka ndërtuar nëpërmjet këtyre tre 

qëndrimeve dhimbjen që është duke përjetuar 1. duke parë realitetin në sy, 

2. duke gjykuar me realizëm, 3. duke qenë i pafuqishëm për të ndryshuar 

gjërat, atij i duhet të jetë ironik. Përdorimi i fjalës i tërbuar, me të cilën ne 

zakonisht përcaktojmë gjendjen e kafshëve, lidhet me sjelljen aspak njerëzore 

të vajzave dhe jo me zemëratën që po përjeton Gorioi. 

• Si e gjykoni ju sjelljen e Delfinës dhe Anastasias ndaj babait të tyre, 

mosrespekin ndaj familjes, por edhe jetës. 

Thelbi i kësaj sjelljeje qëndron tek mosedukimi i mirë, por edhe tek çedukimi 

i ndjenjave që ato pësuan në të ri të tyre. 

• Përshkruani sjelljen e vajzave të Gorioit nëpërmjet syve të babait të tyre. 

96

“I njoh unë. (ndërgjegjësim i tij) Kurrë s’kanë ditur t’i marrin me mend 

dëshpërimet e mia (të papërkushtuara), dhembjet e mia (të pandjeshme), 

nevojat e mia (të papërkushtuara), as vdekjen time s’kanë për ta ndier 

(mizore); ato as që e dinë se sa i dua (budallaqe). Po, e di, ato s’mund t’i 

çmojnë gjithë sa kam bërë unë për to (mosmirënjohëse), se u janë bërë të 

zakonshme sakrificat e mia (mungesë respekti). Edhe sytë sikur të kishin 

kërkuar të m’i nxirrnin: “Nxirrmini!” – do t’u kisha thënë (nuk dinë të 

vlerësojnë gjërat). Unë jam shumë budalla (realizmi kritik). Ato pandehin se të 

gjithë etërit janë si ati i tyre (mendjelehta). Njeriu duhet të dijë ta mbajë veten.” 

• Shpagimi: “Fëmijët e tyre do të ma marrin hakun”. Zbërthejeni këtë frazë në 

të gjitha rrafshet e mundshme kuptimore. 

1. rrafshi realist, 2. hakmarrja, 3. kompensimit 4. edukimi i keq i fëmijëve të 

vajzave të Gorioit, 5. familjet problematike dhe raportet e pasinqerta 

bashkëshortore, 6. shthurja e familjes, 7. shthurja e shoqërisë 

• Analizoni konceptin e atvrasjes nëpërmjet fjalëve të Gorioit dhe jepini 

gjykimin tuaj mbi trajtimin dhe vërtetësinë e tij. 

“Për hatër të vetvetes, ato duhet të vijnë. I lajmëroni, pra, se po përgatisin për 

vete një agoni të tillë. Me këtë krim, ato po kryejnë të gjitha krimet njëherësh... 

Shkoni de, shkoni, thuajuni se është atvrasje të mos vijnë! Mjaft krime kanë 

bërë, le të mos e bëjnë këtë, të paktën. Thirruni, pra, kështu si unë: “Ej, Nasi! 

Ej, Delfinë, ejani tek ati juaj që ka qenë aq i mirë për ju e që po vuan! “Hiç, 

asnjeri! Mos qenka thënë të ngordh si qen? Ja shpërblimi për mua: braktisja. 

Ah, kriminelët, të poshtrat; i urrej, i mallkoj; do të ngrihem natën nga varri dhe 

do t’i mallkoj prapë.” Nga ana morale dhe shoqërore, ajo që po kryejnë, ose 

s’po bëjnë në fakt, vajzat konsiderohet krim, krimi i braktisjes fizike, 

familjare, morale, të moshës së tretë, të përfitimit etj. Plaku Gorioi i 

paralajmëron ato të sillen mirë me të, sepse ç’të kërkojnë, do të gjejnë. Ironia: 

është atvrasje të mos vijnë. Krimet e tjera të tyre janë mosmirënjohja, 

mosrespekti, shfrytëzimi etj., por më i madhi mbetet mungesa e ndjeshmërisë 

ndaj të atit. Më pas fillon drama personale: të vdes si qen. Vajzat në 

shkëmbim të atvrasjes, po marrin mallkimin e atit të tyre. Atvrasja përderisa 

nuk është fizike, sigurisht që nuk është krim penal. Ai mbetet krimi më i 

madh familjar dhe moral, krim që individi e kryen ndaj vetvetes, atit, 

shoqërisë. Mbi të gjitha mbetet një krim i shpirtit, ndaj dhe një subjekt i tillë 

mbetet shumë i rrallë në letërsi. 

• Përshkruani zemëratën e Xha Gorioit ndaj vetvetes, ndaj braktisjes dhe 

ndaj shoqërisë. Si mendoni, pse ai ngre pyetjen: “Më thoni, kam apo s’kam të 

drejtë, miqtë e mi?” 

Zemërata ndaj vetvetes është pse nuk u soll ndryshe, pse nuk e kreu 

funksionin e vet, si ka mundësi që vajza dhe jeta të silleshin kështu ndaj tij. 

Pyetja retorike që ngre Gorioi nuk lidhet me mungesën e drejtësisë, por është 

vazhdim i dhimbjes dhe apologjisë që ai po ngre për veten dhe për jetën. 

• Pse autori ka vënë në gojën e Xha Gorioit një situatë ireale të tipit “A nuk 

më thatë që Delfina është këtu?!” Analizojeni këtë moment mes dhimbjes dhe 

dhimbjes së dashurisë. 

Dhimbja ndaj braktisjes atërore dhe pabesueshmëria se një situatë e tillë 

mund të ndodhë, është aq irreale sa që autori nxjerr në pah anën ironike 

97

therëse të tij dhe e shpreh dhimbjen në këtë formë. Kjo dhimbje i vjen 

pikërisht nga dashuria për vajzat, ndaj dhe dhimbja ndaj tyre është therëse. 

• Argumentoni tragjedinë e fjalëve të fundit të Xha Gorioit: “Premani kokën, 

më lini vetëm zemrën”. Diskutoni se çfarë shijeje ju la analizimi i këtij 

fragmenti. 

E shikoni sa keq sillen ato me mua, hë?... Po ç’them kështu? A nuk më thatë 

se Delfina është këtu? 

Ajo është më e mira e të dyjave. Ju jeni djali im, Eugjen! Duajeni atë, bëhuni 

një atë për të. Tjetra është shumë fatkeqe. Po pasuritë e tyre! Ah! O Zot! Po 

vdes, po vuaj tepër! Premani kokën, më lini vetëm zemrën. 

1. Autori shfaqet realist dhe përjeton me dramacitet mosardhjen e vajzave; 

2. Megjithatë, ai kërkon një jetë më të mirë për to, mes justifikimit dhe 

dashurisë, tolerancës dhe dhembshurisë, ai prapë do një jetë më të mirë 

për to, larg hajdutllëqeve të burrave të tyre. 

3. Ai kërkon t’i presin kokën dhe t’i lënë zemrën që të ketë mundësi t’i dojë 

ende vajzat e veta. 


• Evidentoni në fragment çështjet sociale që ngërthehen dhe analizoni 

gjithëkohësinë e tyre. 

1.dashuria për prindin, familjen, 2. respekti, 3. mirënjohja, 4. ndjenjat dhe 

detyrimet në shoqëri, 5. pasojat sociale që sjell dëmtimi i familjes. Pyetja që 

shtrohet, a ndeshen ende këto probleme në shoqëri? 

• Trajtoni sipas këndvështrimit tuaj konceptin e dashurisë atërore (familjare) 

dhe rolin e saj në zhvillimin e shoqërisë. 

Sugjerohet për vlera edukative : dashuri dhe detyrë, respekt dhe mirënjohje etj. 

• Nxirrni përfundimet tuaja nga komentimi i fragmentit në kuadrin e kohës 

kur është shkruar dhe në kontekstin aktual. 

Fokusohuni tek drama sociale që mbart në thelb vepra. 

DETYRË 

Shkruani hartën e tekstit për fragmentin që analizoni, duke pasur parasysh 

gjithë hapat që duhen ndjekur për realizimin e saj. 

Nxënësi të ketë parasysh: 1. Kohën dhe vendin e ngjarjes, 2. rendin 

kronologjik të ngjarjeve, 3. konfliktin kryesor, 4. zgjidhjen. Ai duhet të 

përdorë fjalët kyçe dhe t’i referohet paragrafëve në tekst. Punimi nuk mund të 

jetë më i gjatë se 25 fjali. 

98

Kreu III: Teksti përshkrues 

3.1 Si e shohim letërsinë shqipe 

Ora 1 

Objektiva: 

a) Të diskutohet në klasë për prirjet e letërsisë shqipe në periudha të 

caktuara; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet qëndrimi i Kutelit për letërsinë; 

c) Të analizohen qëndrimet e Kutelit për aspekte të ndryshme të letërsisë. 

Diskutim i lirë: (jo më shumë se 10 minuta, është nxehës, renditje 

informacioni dhe jo shterues) 

Diskutoni në klasë mbi këndvështrimin tuaj për letërsinë shqipe të 

periudhave, si vijojnë: 

- letërsia e vjetër shqipe dhe rëndësia e saj për shkrimin shqip; 

Këtu është kontributi i 5 B-ve: Budi, Buzuku, Barleti, Bogdani, Biçikhemi, 

- letërsia arbëreshe dhe bejtexhinjtë: botëkuptimi dhe karakteristikat; 

Kontributi i De Radës dhe Skiroit- botëkuptimi perëndimor përballë 

bejtexhinjve me botëkuptim lindor 

- letërsia e Rilindjes dhe e Periudhës së Pavarësisë: prirjet estetike, didaktike 

dhe risitë; 

Naimi, Pashko Vasa etj 

- shfaqjet e prirjeve të modernizmit në letërsinë shqipe; 

Kuteli, Migjeni, Koliqi, Poradeci 

- letërsia e pas Luftës II Botërore; 

Autorët e pasluftës: Musine Kokalari etj. 

- letërsia e realizmit socialist; 

Politizimi i letërsisë 

- letërsia disidente; 

Diktatura dhe rebelët në art: Kasem Trebeshina 

- letërsia e pas viteve ’90 

Prurjet e reja 

Të lexohet me zë teksti: Gjuha është shprehja e parë e kombësisë 

• Lexohet me kujdes teksti dhe shpjegohen fjalët apo shfaqjet paradigmatike 

ose dialektore të fjalëve që për nxënësin tingëllojnë të reja. 

• Diskutoni raportin gjuhë-komb sipas këndvështrimit tuaj. Përqendrohuni 

në plotësueshmërinë e këtyre dy koncepteve ndaj njëri-tjetrit. 

Raporti gjuhë-komb është në mënyrë natyrale absolutisht i ngushtë. Kjo 

sepse tipar dallues i çdo etnie është gjuha. Këto dy koncepte plotësojnë njëri- 

99

tjetrin, sepse p.sh. kemi kombësi shqiptare, gjuha shqip. Nuk duhet 

ngatërruar me gjuhën zyrtare të shtetit, p.sh. shtetet afrikane që kanë gjuhë 

zyrtare anglisht, frëngjisht, por gjuhë të etnisë së tyre janë të tjera. 

• Përpunoni tezën e Kutelit se “Gjuha është shprehja e parë e kombit”. 

Argumentoni këtë qëndrim, duke u nisur edhe nga këndvështrimi biblik mbi 

fjalën: “E para ishte fjala!”. 

Gjuha është shprehja e parë e kombit lidhet me atë se gjuha është ndër 

tiparet parësore të kombit. Lidhja me shprehjen biblike ka të bëjë me 

konceptin e krijimit, çka do të thotë se njerëzit (kombet, edhe pse shumë më 

vonë si nocion, shek. XVI) krijohen dhe ekzistojnë nëpërmjet gjuhës, por se 

fillesën parësore si bashkësi të tilla e kanë për gjuhën. 

• Cili është këndvështrimi kutelian mbi raportet unitete gjuhësore dhe 

unitete raciale? Shpjegoni secilin prej koncepteve dhe analizoni qëndrimin e 

Kutelit duke e mbështetur atë edhe me shembuj. 

Ca më shumë: mundet të thuhet se shumica e kombeve janë më fort unitete 

gjuhësore edhe kulturale se sa unitete raciale – sepse brenda tyre ngjan të 

jenë tretur kombësi të ndryshme, dyke lënë gjuhën e vjetër për të renë. E 

mirë, e keqe, kjo përzierje, është një realitet. 

Pra kombet përzihen për shkak të lëvizjeve të popullsive, pushtimeve etj., dhe 

mbetet gjuha dhe kultura ajo i që i bashkon. Një rast i tillë është Rumania p. 

sh shembull, ku origjina e pjesës më të madhe të popullsisë që e banon, 

është me origjinë nga Karpatet, ndërkohë që gjuha që flet është neolatine, po 

dhe bashkësia kulturore- politike ku përfshihet është evropiane-perëndimore. 

• Evidentoni tiparet kombëtare të gjuhës sipas autorit të esesë dhe rolin e saj për 

shprehjen e kulturës së një populli. Zgjerojini me ide të tjera këto qëndrime. 

Përmjet gjuhës një popull shquhet nga popujt e tjerë, përmjet saj lidh brezat 

verigë pas verige, përmjet saj shpreh ndjenjat e veta. 

Tipar dallues, tipar ekzistencial, tipar shprehës. 

1. Tipar dalluese sepse gjuha është tipar dallues kryesor për një komb. 

2. Tipar ekzistencial sepse kombi ekziston duke transmetuar gjuhën nga 

njëri brez tek tjetri. 

3. Tipar shprehës, sepse botëkuptimin e vet mbi sendet, dukuritë, ndjenjat e 

shpreh vetëm nëpërmjet gjuhës. 

• Argumentoni rëndësinë e gjuhës së shkruar për një komb sipas mendimit të 

Kutelit dhe plotësojeni atë me idetë tuaja. 

Lidhja përmes brezave bëhet më e fortë kur gjuha është e shkruar. Sepse 

shkrimi ruan thesarin e ndjenjave të së kaluarës dhe lejon punimin e 

zhvillimin e gjuhës. 

Rëndësia pra e gjuhës së shkruar lidhet me dokumentimin e fakteve; gjuha e 

shkruar është më e konsoliduar në ekzistencën e saj, gjuha e shkruar 

ndihmon zhvillimin e mëtejshëm të gjuhës, për pasojë zhvillimin intelektual e 

kulturor të popullsisë së ati vendi. 

• Cili është thelbi i gjuhës së shkruar dhe si e përpunon kjo gjuhë kulturën 

kombëtare? 

100

Shkrimi është një nga vepërimet më fisnike të njeriut, një shërbesë e shenjtë në 

altarin e kombit. Përmjet shkrimit ay i flet botës së sotme dhe shekujve që vijnë, 

përmjet tij ringjall jetën e së kaluarës, përmjet tij pasqyrohet shpirti i kombit. 

Shpirti i kombit është kultura kombëtare tradizionale (ekzistuese ose jo më) 

dhe kultura që po zhvillohet. 

• A mund të diskutoni për lidhjet e shkrimit me fushat e tjera të veprimtarisë 

njerëzore: kultura, shkenca, artet e tjera etj.? 

Vetë të shkruarit është kulturë komunikimi dhe të shprehuri. Gjithsesi 

kultura analizohet nëpërmjet shkrimit/gjuhës, shkenca dhe shkrimi lidhen 

gjithashtu sepse matjet, zhvillimet dokumentohen nëpërmjet të shkruarit etj. 

• Zbërtheni dhe interpretoni kuptimin e parë dhe kuptimet e tjera të 

shprehjes “Shkrimi është një nga vepërimet më fisnike të njeriut, një 

shërbesë e shenjtë në altarin e kombit”. 

Shkrimi konsiderohet si veprimtari fisnike, sepse së pari është një aktivitet të 

menduari dhe të shprehuri njëkohësisht, është diçka që mbetet e 

dokumentuar dhe merr përsipër të gjykojë breza të tërë etj. Konsiderohet një 

shërbesë e shenjtë në altarin e kombit sepse e pasuron kulturën kombëtare 

dhe e bën atë të identifikueshme ndër kultura të tjera. Në fakt Kuteli e ka 

hyjnizuar shkrimin me altarin e kombit, po kjo ka ardhur si pasojë e gjendjes 

së të shkruarit shqip. 

• Duke rilexuar këndvështrimin e Kutelit mbi universalizmin e shkrimit, 

depërtoni në këtë qëndrim duke përpunuar domethënien e vërtetë të 

shkrimit. 

Përmjet shkrimit ay i flet botës së sotme dhe shekujve që vijnë, përmjet tij 

ringjall jetën e së kaluarës, përmjet tij pasqyrohet shpirti i kombit. Pra ana 

universale e shkrimit qëndron se nuk ka kufinj në kohë dhe hapësirë-koha e 

sotme dhe shekujt që do vijnë- universi ekzistencial dhe funksioni dëshmues: 

ringjall jetën e së kaluarës,- funksion identifikues në të gjitha kohërat sepse 

përmjet tij pasqyrohet shpirti i kombit. 

• Analizoni përftesat gjuhësore dhe funksionin e tyre estetik dhe 

mesazhdhënës të frazës: “Përmjet shkrimit ay i flet botës së sotme dhe 

shekujve që vijnë, përmjet tij ringjall jetën e së kaluarës, përmjet tij 

pasqyrohet shpirti i kombit”. 

Përftesa gjuhësore: shkrimi i flet botës së sotme dhe shekujve që do të vijë, 

animizim, tregon universalizmin e shkrimit dhe rëndësinë e tij për të ardhmen. 

ringjall jetën e së kaluarës- është interesant se si autori ka përdorur foljen 

ringjall me emrin jetë, gjithsesi kjo është bërë për të dhënë ekzistencën 

kombëtare mes të shkuarës, së tashmes e të ardhmes. 

pasqyrohet shpirti i kombit- metaforë, jep karakterin dallues kombëtar dhe 

shpirtëror të çdo kombi. 

• Ç’do të thotë të jesh shkrimtar dhe cili është misioni i një shkrimtari sipas 

Kutelit? Analizoni këndvështrimin kombëtar mbi shkrimtarin duke e vënë atë 

në ekuilibër me karakterin universal të tij. 

Të jesh shkrimtar do të thotë të ndjesh shumë dhe t’i shprehësh këto 

ndjenja me shkrim. 

Kur ti ndjen si ndjen kombi edhe shkruan si flet kombi – ata më të mirët e 

kombit! – atëherë je shkrimtar i kombit. Jo çdo njeri mund të quhet 

101

shkrimtar, po vetëm ay që është lindur shkrimtar. Shkrimtari zhvillohet, pa 

fjalë, në qenarin e shoqërisë, po brumin e parë e mban nga lindja. Shkrimtari 

është përfaqësonjësi më i aftë i kombit nër kombe të tjerë. Ky është qëndrimi 

i Kutelit në raport me shkrimtarin. 

Lidhur me këndvështrimin kombëtar mbi shkrimtarin, vetë letërsia ka karakter 

universal, nuk shtrihet në kohë, hapësirë, ide etj. ç’ka do të thotë se letërsia ka 

funksion estetik, mund të gjykohet ndryshe në të gjitha kohërat, por vlerat 

artistike të saj, veçse zhvillohen. Edhe shkrimtari mbetet figurë universale, 

sepse parësore për të mbetet çfarë ka shkruar dhe jo kush e ka shkruar. 

• Analizoni dialektikën e zhvillimit të një shkrimtari duke u mbështetur në 

tezat e mëposhtme: 

- shkrimtari zhvillohet, pa fjalë, në qenarin e shoqërisë, po brumin e parë e 

mban nga lindja... 

Shkrimtar njeriu lind nuk bëhet, ai fiton një gjuhë të caktuar në shoqërinë 

ku ka lindur dhe zhvillohet sipas rregullave dhe ndikimeve të saj, por që 

thelbi mbetet talenti. 

- shkrimtari është përfaqësonjësi më i aftë i kombit nër kombe të tjerë. 

Shkrimtari mbetet përfaqësues i denjë i kombit përpara kombeve të tjerë 

sepse ajo që pasqyron vepra letrare është talent, kulturë individuale e 

kombëtare etj. Vetë mendimi letrar formësohet sipas kulturës ku ti lind dhe 

kultivohesh. Pra roli përfaqësues i shkrimtarit është ndër më të rëndësishmit. 

• Vlerësoni në fragmentin që sapo studiuam: 

- tiparet e shkrimit të një hyrjeje; 




mirë, e keqe, kjo përzierje, është një realitet. Përmjet gjuhës një popull 

shquhet nga popujt e tjerë, përmjet saj lidh brezat verigë pas verige, përmjet 

saj shpreh ndjenjat e veta. Lidhja përmes brezave bëhet më e fortë kur gjuha 

është e shkrojtur. Sepse shkrimi ruan thesarin e ndjenjave të së kaluarës 

dhe lejon punimin e zhvillimin e gjuhës. 

Përgjigjuni pyetjeve: 1. A e tërheq vëmendjen e lexuesit hyrja? Po, është e 

përgjithësuar, në formën e një paranteze. A e jep idenë e esesë? Po, flet për 

raportet gjuhë- komb. Po aktualitetin e temës? Po, probleme të aspekteve të 

ndryshme të gjuhës vazhdojnë e ngrihen edhe sot. A ka përdorur fraza 

përpunuese autori? 

Po: Përmjet gjuhës një popull shquhet nga popujt e tjerë, përmjet saj lidh 

brezat verigë pas verige, përmjet saj shpreh ndjenjat e veta. Lidhja përmes 

brezave bëhet më e fortë kur gjuha është e shkrojtur. 

- vlerësimin për paraqitjen e tezave; 

Teza kryesore: Shkrimi është një nga vepërimet më fisnike të njeriut, një 

shërbesë e shenjtë në altarin e kombit. 

- kalimin nga përshkrimi i përgjithshëm në atë specifik, renditjen e 

argumenteve; 

102

Përshkrimi i përgjithshëm: Lidhja përmes brezave bëhet më e fortë kur gjuha 


dhe lejon6punimin e zhvillimin e gjuhës. 

Teza: Shkrimi është një nga vepërimet më fisnike të njeriut, një shërbesë e 

shenjtë në altarin e kombit. 

Përshkrimi specifik: Përmjet shkrimit ay i flet botës së sotme dhe shekujve që 

vijnë, (argumente) përmjet tij ringjall jetën e së kaluarës, përmjet tij 

pasqyrohet shpirti i kombit. 

Argumente: Të jesh shkrimtar do të thotë të ndjesh shumë dhe t’i shprehësh 

këto ndjenja me shkrim. 

Kur ti ndjen si ndjen kombi edhe shkruan si flet kombi – ata më të mirët e 

kombit! – atëherë je shkrimtar i kombit. 

- dalloni tiparet përshkruese të hyrjes. 

Hyrja ka karakter përshkrimi të përgjithësuar, ai ka prezantuar termat me të 

cilat do të operojë, ka dhënë situatë dhe mendimin e vet ndaj saj. Ka 

përdorur fjali në formën e aksiomave etj. 

• Gjykoni, a e ka sqaruar Kuteli metodologjinë me anë të së cilës do t’i qaset 

çështjes mbi gjuhën apo jo dhe a është shpjeguar si dhe sa duhet mbi 

aktualitetin e çështjes? 

Po, Kuteli ka dhënë këndvështrimet e veta ndaj realitetit dhe ka vënë përballë 

njëri-tjetrit dy koncepte: unitete gjuhësore dhe unitete racile, çka do të thotë 

se metodologia e tij do të jetë kontrasti. 

Lidhur me aktualitetin e çështjes: ai ka përmendur realitetin dhe aspektin 

universal të gjuhës, kështu që mendojmë se po. 

• Ky ushtrim sugjerohet detyrë shtëpie: Shkruani një përmbledhje 

përshkruese mbi karakterin përshkrues dhe analitik të parashtrimit të 

argumentit në esenë “Si e shohim letërsinë shqipe”. 

Jo më shumë se 25 fjali, rëndësia e ushtrimit qëndron tek të kuptuarit e lidhjes 

racionale që ekziston mes tezave dhe qëndrimeve të Kutelit lidhur me to. 

Teksti përshkrues dhe shkrimi i tij 

ORA II 

Objektiva: 

a) Të zgjerohen njohuritë mbi tiparet, shkrimin, strukturat dhe 

b) 

karakteristikat e një teksti përshkrues; 

Të analizohen aspektet e një teksti përshkrues në esenë e Kutelit; 

c) Të analizohen qëndrime të ndryshme të Kutelit lidhur me letërsinë, 

gjuhën, kombin etj. 

• Vëreni me kujdes pikturën në foto dhe thoni se cilës legjendë i kushtohet ajo. 

Legjendës së Konstantinit me Doruntinën. 

103

• Komentoni pikturën për nga karakteri surrealist i saj. 

Figura e kalit me dy heronjtë mbi qytet, ngjyrat, por edhe vetë subjekti. 

• Sillni në klasë shembuj ku një subjekt i folklorit është stilizuar në forma 

të artit modern dhe përfundimet në të cilat dalim. 

Kemi rastin e Mujit dhe Halilit, apo Bajlozit, Gjergj Elez Alisë etj. Përfundimi 

lidhet me funksionin universal dhe estetik të artit, ç’ka do të thotë se nuk ka 

rëndësi subjekti, koha, apo vendi i tij si produkt, rëndësi ka mjeshtëria 

artistike mënyra si është dhënë, dhe pikërisht kjo e bën të pavdekshme atë. 

Shpjegohen: 1. Teksti përshkrues dhe shkrimi i tij, 2. Struktura e tekstit 

përshkrues, 3. Karakteristikat gjuhësore të tij. 

• Cila është teknika që Mitrush Kuteli ka përzgjedhur për të bërë lidhjen mes 

hyrjes dhe zhvillimit të tezës së tij? Ç’mund të thoni për pritshmëritë që ju 

shkakton kjo teknikë? 


gjuhësore edhe kulturale se sa unitete raciale (Identifikimi ku përcaktohen 

gjithë subjektet pjesëmarrëse në përshkrim: unitete gjuhësore, kulturore, 

raciale.) – sepse brenda tyre ngjan të jenë tretur kombësi të ndryshme, dyke 

lënë gjuhën e vjetër për të renë. E mirë, e keqe, kjo përzierje, është një 

realitet. (Parimi metodologjik kontrastues) 

Përmjet gjuhës një popull shquhet nga popujt e tjerë, përmjet saj lidh brezat 

verigë pas verige, përmjet saj shpreh ndjenjat e veta. (Përkufizimi i 

përgjithshëm mbi subjektin e gjuhës dhe kombit) 

Lidhja përmes brezave bëhet më e fortë kur gjuha është e shkrojtur.( Pika 

lidhëse mes hyrjes dhe tezës është në formën e një deklarate ) 

• Analizoni aspektin human dhe njerëzor shqiptar në argumentin e parë të 

shpjeguar nga Kuteli. Përpunojini ato duke i zgjeruar edhe më shumë. 

Përkufizojeni këtë tezë. 

Qysh e shohim ne zhvillimin e letërsisë shqipe? 

Ja se qysh: 

- Jemi njerëz, pra në shkrimet tona do pasqyrohet më parë njeriu. Dhe kur 

themi “njeri” kuptojmë anët positive të tij, virtutet e tij. 

Del në pah misioni i rëndësishëm i një shkrimtari shqiptar, para së gjithash 

lidhur me kultivimin e gjuhës. Ky mision e karakterizon shkrimtarin shqiptar 

si njerëzor dhe me vlera që i burojnë nga funksioni shoqëror të cilin Kuteli i 

konsideron pozitive dhe të virtytshme. 

- Jemi shqiptarë, pra në shkrimet tona do pasqyrohet më parë nga çdo tjatër 

njeriu shqiptar, kombi vetë – ay që ish, që është e që do jetë. 

Pra letërsia shqipe pasqyron kulturën shpirtërore, estetike dhe etike të kombit 

shqiptar në mënyrën më universale të mundshme: mes të shkuarës, të 

tashmes dhe së ardhmes. Kjo do të thotë se misioni i shkrimtarit është i tillë që 

t’i ruajë, konservojë, zhvillojë e përpunojë e reklamojë vlerat e kombit të vet. 

Përkufizimi i tezës: Shkrimtari nëpërmjet letërsisë është mesazheri i kulturës 

kombëtare për vlerat tradizionale, ato qytetare dhe ato që po zhvillohen e do 

të kërkojë e ardhmja. 

104

• Shtjelloni konceptin e Kutelit për marrëdhënien e shkrimtarit me 

patriotizmin duke u mbështetur në argumentet që sjell ai dhe rëndësinë e 

secilit prej tyre. Po ju, a jeni dakord me to? Çfarë mund të shtoni tjetër? 

Qysh e kuptojmë ne patriotizmin? 

Shkrimi e zhvillimi i gjuhës është në vetvete një vepër patriotike. Ata që 

krijuan e kënduan Këngën e Doruntinës, të Nik Petës, të Pal Golemit, hyjnë 

në radhën e parë të patriotëve të Shqipërisë. 

Për t’u quajtur shkrimtar ose poet kombëtar nuk nevojitet me do e mos 

shtijzë, dyfek a mitroloz. 

Mjafton të më shkruash bukur, në gjuhën e pastër të kombit, për vepra e 

ndjenja fisnike. 

Ndjenjë e punë fisnike mbi të cilat duhet shkruar është trimërija e flija për 

fisin e për tokën, kënga e bilbilit ( e filomelës, do t’i theshin ata të lashtët) 

dashuroja e trimit për vashën, e vashës për trimin; drita e hënës, valët e 

liqerit, pika e lotit që shkrep në beben e syrit. 

Shkrimi i gjuhës lidhet drejtpërdrejt me aktivitetin patriotik sepse është në 

lidhje të drejtpërdrejtë me tiparin më dallues të një kombi që është vetë 

gjuha. Zhvillimi i gjuhës nëpërmjet letërsisë buron nga vetë potenziali 

paradigmatik dhe kuptimor i mjeteve gjuhësore, si dhe domosdoshmërisht 

me funksionin estetik të saj, çka lidhet me kuptimet e reja të fjalëve për të 

shprehur ndjenjat, mendimet, idetë etj. Kuteli i referohet në fragment 

folklorit, i cili mban autor popullin, por që përcjell kulturën shpirtërore të tij 

të përrallave apo legjendave. Autori e ndan misionin e shkrimtarit nga 

misioni i ushtarit dhe ai shprehet se një detyrë shumë e rëndësishme e çdo 

shkrimtari është të më shkruash bukur, në gjuhën e pastër të kombit, për 

vepra e ndjenja fisnike, çka përkthehet në përcjelljen e vlerave shpirtërore, 

kulturore, morale, etike, mitologjike, estetike, njerëzore, intelektuale, 

kombëtare, ndërkombëtare, paqësore tek lexuesi jo vetëm i kombit të vet. 

• Si e kuptoni shprehjen: “Gjuha e një kombi s’mund të përdoret kundër 

kombit”? Zbuloni “pushtetin” që ka një shkrimtar lidhur me gjuhën dhe 

kombin në misionin e tij? Përkufizojeni këtë argument. 

Gjuha e një kombi s’mund të përdoret kundër kombit. Sepse ay që ndjen 

bukurinë e saj s’ka se qysh mos ndjejë edhe ndjenjat e kombit. Shkrimtari i cili, 

si thamë, pasqyron sensibilitetin e kombit e që mban brenda tij një dhuratë kaq 

të naltë, s’mund të jetë tradhëtor i kombit, njëkohësisht vrasës e vetëvrasës. 

Shkrimtari Kuteli e ka shpjeguar kështu pushtetin e gjuhës 1. bazuar në 

karakterin tipar dallues kombëtar të gjuhës (ndjenjat e kombit); 2. karakterin 

estetik të gjuhës (që ndjen bukurinë e saj) 3. karakterin e shprehjes së 

ndjenjave të gjuhës (pasqyron sensibilitetin e kombit); 4. keqpërdorimi i 

gjuhës konsiderohet tradhti, vrasje, vetëvrasje sepse kthehet kundra gjuhës 

amtare. Ky është motiv i njohur në letërsinë shqipe, “Pra mallkue njaj bir 

shqiptari, që kët’ gjuhë të perëndis, trashgim sia la i pari, trashëgim s’ia len ai 

fmis…e ngjuh të hueja kur s’asht nevoja flet e të vetën e len pas dore”. 

Përkufizimi i argumentit: Vlerat kombëtare të gjuhës janë armë e fortë e 

kombit për të dalë mbi kombet e tjera. 

Shprehja “Gjuha e një kombi s’mund të përdoret kundër kombit” ka në 

thelbin e vet konceptin e lartësimit të kombit nëpërmjet gjuhës si mjet estetik 

105

(shpreh ndjenjat, kulturën, humanizmin e një kombi) dhe etik (kryen 

funksionin edukues të një kombi), por edhe si tipar dallues. Tipari dallues 

lidhet më shumë me individin. 

• Analizoni mesazhin etik të Kutelit ndërmjet konceptit të mallkimit për 

shpërdorimin e gjuhës. Gjeni burimin letrar të tij dhe interpretoni shtrirjen 

didaktike të mesazhit. 

Në qoftë se e bën këtë e në qoftë se talenti i tij – shkëndija hyjnore– fiket edhe ay 

bëhet jatak i armikut kundër kombit, meriton dënimin më të rreptë. Dhe dënimi 

më i rreptë nuk është vrasja apo presja, si mund të kujtojë do-një shpirt-xhelat, 

po mallkimi. Mallkuar qoftë, do thotë kombi vetë, mallkuar qoftë ay që më pat 

njohur e ndjerë më mirë se çdo tjatër e që më pat tradhëtuar! 

Pra shkrimtari nëpërmjet krijimtarisë së vet duhet të shprehet për vlerat 

kombëtare, forcimin e tyre, reklamimin e tyre etj. Moskryerja e këtij misioni 

kombëtar si shkrimtar dënohet me mallkim, pikërisht sepse ai (shkrimtari) 

është që më pat njohur e ndjerë më mirë se çdo tjetër. 

Burimi letrar shih pikën e mësipërme. Shtrirja didaktike lidhet me 

përdorimin e gjuhës përveç komunikimit, edhe si një vlerë kombëtare. Kjo 

sot, mund të tingëllojë si e tejkaluar për shkak të botës globale ku ne po 

jetojmë, por më së miri sot, kjo lidhet p.sh. me përdorimin e fjalës shqipe në 

vend të fjalës së huaj, në rastet kur ky përdorim është i ekzagjeruar, apo 

p.sh. përkthimi i shumë shprehjeve mot a mot që nuk i përgjigjen realitetit 

shqiptar: p.sh: spostohu-shtyu, bej tutje, xhentil- i sjellshëm etj. 

• Diskutoni raportin gjuhë-komb-fe. Evidentoni pikat lidhëse dhe pikat 

dalluese. 

Kombësia në raport me fenë është si lënda në raport me trajtën. Një popull 

mund të veshë, gjatë historisë, nga pikëpamja fetare, trajta të ndryshme, 

suksesive apo paralele si mund të veshë edhe rroba të ndryshme. 

Për hatrin e trajtës, të veshjes e çveshjes (se njëri heq kapellën e tjetri zbath 

këpucët kur i lutet Zotit…) ne nuk do ndahemi vëlla me vëlla! Pra, gjuha 

është mbi fenë për një komb. 

Pika lidhëse: një komb-një gjuhë; gjuha është mjet bashkimi kombëtar. 

Pika ndarëse: fe të ndryshme brenda një kombi, për pasojë edhe kulturë e 

ndryshme. 

• Popullsia shqiptare përbëhet nga komunitete të ndryshme fetare. A mund të 

thoni disa raste lehtësisht të dallueshme, ku nëpërmjet gjuhës individët e 

pasqyrojnë përkatësinë e tyre fetare, si p.sh: lutem-falem etj. 

xhenet-parajsë; amshim- përjetësi, mëkat – gjynah; kreshmë-ramazan etj. 

• Analizoni mesazhin që jep shkrimtari për kombin e tij dhe për lidhjet e 

kombeve me njëri-tjetrin. 

Shkrimtari duhet t’i afrojë njerëzit, jo t’i ndajë. Më parë njerëzit e kombit të 

tij, pastaj komb me komb. Kuptohet vetiu: bashkim e kuptim në caqet e të 

drejtave të dikujt!... 

Misioni i shkrimtarit është bashkues, sepse lidhet me identifikimin e 

kulturës kombëtare për lexuesit e tij. Por nisur nga karakteri estetik, human 

dhe universal i letërsisë, shkrimtari bashkon kombin e vet me kombet e tjera, 

jo vetëm sepse përcjell një anë të identitetit të tyre, por sepse këtë identitet e 

106

ën të komunikueshëm për kombet e tjera. Ai e ngre kulturën e vet në 

piedestalin e kulturave mbarëkombëtare. 

• Zbuloni raportin që krijimtaria e një shkrimtari ka me traditën letrare, me 

të tashmen dhe me të ardhmen e letërsisë së kombit të vet dhe më gjerë. 

1. lidhja ndërmjet brezave: Dëshmojmë se jemi veriga në zinxhirin e brezave. 

2. mbështetja tek trashëgimia e së kaluarës: Jeta nuk fillon me ne, 

3. (e ardhmja) as mbaron (mos e dhëntë Zoti) me ne. 

4. (trashëgimia) Kemi gjetur gjysma nga të parët e (ajo çka ne do lëmë pas) 

do t’i lemë pas. 

5. Nuk mundim të pasqyrojmë sensibilitetin – ndjesinë për atë që është e 

bukur, e pastër, e mirë – e një kombi pa përfshirë sensibilitetin e brezave 

të kaluara (Përfshirja e identitetit kombëtar në letërsi, art.) 

6. Me qënë se në të kaluarën e larkme gjuha jonë nuk ka qënë e shkruar 

nuk kemi veçse të pakta gjyrma, fragmentare, të kohës së 

lashtë.(Trashëgimia jonë e dokumentuar e shkrimit). 

• Analizoni dhe interpretoni kompleksitetin e konceptit “shpirt i kombit” sipas 

këndvështrimit të Mitrush Kutelit dhe sipas fushëpamjes suaj. 

Në kryen e këtyre pak fragmentave qëndrojnë prrallat, gojëdhënat e sidomos 

këngët, veçanërisht ato të arbëreshëve. Do zgjedhëm syresh – si pas mundësive 

tona, mundësive tona dallonjëse – pjesën që përfaqëson me të vërtetë shpirtin e 

kombit, si çelës për të hyrë në botën e së kaluarës. Këtë shpirt e përfaqësojnë 

këngët e Vashës (që u bë “dhrizë e bardhë”) edhe të Trimit (që u bë “qipariz”), 

Doruntinat, Garentinat, Kostandinët, Nik Petat, Pal Golemët e lavosur, 

Katarinat e të tjera të gjith atij brumi. Brenda tyre so-se rron vetë frymë 

shqipëtare e lashtë, gjyshët e stërgjyshët kreshnikë, mbasi aluvionet e huaja 

janë të pakta edhe s’kanë prishur esencën shqipëtare të lëndës e të trajtës. 

“Shpirti i kombit” sipas Kutelit: 1. nga tradita pagane nëpërmjet përrallave, 

gojëdhënave, këngëve epike dhe atyre lirike (të mëvona nëpërmjet 

arbëreshëve). 2. E kaluara shërben si çelës për të kuptuar të kaluarën, sepse 

që andej buron tharmi ynë i kulturës shpirtërore, 3. Bota shpirtërore e 

shqiptarëve zbulohet nëpërmjet trashëgimisë mitologjike e legjendare, 4. Ato 

japin çelësin që ne të kuptojmë veten në lashtësi, 5. gjeneza e pastër ilire në 

racë dhe kulturë, kur ai thotë, mbasi aluvionet e huaja janë të pakta edhe 

s’kanë prishur esencën shqipëtare të lëndës e të trajtës 

• Cili është subjekti letrar i krijimtarisë së shkrimtarëve dhe si e përligj Kuteli 

këtë qëndrim të tijin? 

Në shoshitjen e lëndës folkloristike do hedhëm tej atë prodhim të bastarduar 

– si ndjenjë e trajtë – të burgjezisë së qyteteve të mezit e të veriut ku bukuria 

e vashës është zëvëndësuar me faqetabaknë e dylberit. Pra në gjithë 

veprimtarinë tonë letrare – vjershë e prozë – do pasqyrojmë njerinë 

përgjithësisht, njerin shqipëtar veçanërisht. Të sotmin e të përhershmin. 

Subjekti letrar është njeriu shqiptar veçanërisht, nisur nga karakteri kombëtar i 

letërsisë dhe jo nga karakteri universal i saj. Karakteri universal i letërsisë nuk 

përfshin karakterin kombëtar të saj. Qëndrimi i Kutelit është se me zbehjen e 

lëndës folklorike (origjinale kombëtare duhet kuptuar) letërsia ka humbur një 

lloj ndjenje e trajte dhe ka marrë një karakter më të përgjithësuar. 

107

• Shtjelloni karakteristikat e artit të rrëfimit sipas tematikave dhe qëllimin e 

këtij këndvështrimi sipas Kutelit. Kjo pikë sugjerohet detyrë shtëpie, pra 

nxënësi mund të zgjerojë deri në 25 fjali fragmentin e mëposhtëm. 

Sa i përket artit të rrëfimit, gjer të vijnë pas nesh më të mirët, do përpiqemi të 

japim fragmente nga afreska e madhe e jetës shqipëtare, dyke u rënë pas 

vragave që hapnë Faik Konica (Martesa e Skënderbeut, Mrika, etj.) Lumo 

Skëndua (Hi dhe shpuzë). Nesër mund të vijë dikush – dhe lipset të vijë – të 

hapë më me guxim palët e kohës për të na dhënë romanin historik, dramën 

historike, në kuptimin e vërtetë të fjalës dhe jo në trajtat e zbehta të 

deritanishme. Një fushë e gjerë punimi është e mbetet ajo e zhvillimit të 

themës sipas pikëpamjes shoqërore dhe politike. Në se këtë deri tani nuk e 

ka lejuar kuadri shqipëtar, e ka për të lejuar nesër. Në mënyrë fragmentare 

mund të veprohet edhe sot. 

ORA III 

Objektiva: 

a) Të analizohen teknikat argumentuese të Kutelit në ese; 

b) Të analizohen aspekte gjuhësore të eseistikës së Kutelit; 

c) Të gjykohet mbi esenë Si e shohim letërsinë shqipe 

• A bini dakord me periodizimin që Kuteli i bën letërsisë shqipe që nga viti 

1906 deri në 1944 dhe karakterizimin që i bën secilës prej periudhave? 

Argumentoni qëndrimet tuaja. 

Me këtë rast gjykojmë se do ish mirë që ndonjë shkrimtar të mendohet mbi një 

lloj triollogjije të jetës shqiptare moderne me dy fillime simetrike dhe ja se qysh: 

1. Viti 1906, 1907, 1908. Përpjekjet e fundit turke edhe Xhonturke për të 

shtruar Shqipërinë. Periudha e romantizmit shqipëtar. Njerëz me mjekër ndër 

male (Mihal Gramenua me shokë). Këndohet “Për Mëmëdhenë”./ Viti 1913, 

Shqipëri! Shqipëtarë që s’e njohën veten shqipëtar, Wied-i, Thompson-i, 

Vala e luftës, Vlora, Lushnja, Avniu, Parlamenti!/ 2. Viti 1924 Qershor; Viti 

1924, Dhjetor! Bajrami; varre, litare, qetësi.”Penetrazione Pacifica”, 

Kryengritje e represione. Viti 1928 “Penetrazione forzosa”… 

Krizë e palate, ar e gjak. Preliminari etiopik. E Premtja e zezë. Të rinjtë kërkojnë 

armë. – Pleqtë tradhëtojnë!/ 3. Viti 1939. Histerija fashiste. Tankset. Sëpatat e 

flamurit. Këmishë-zinj e shpirt-korbë: Parakalojnë komendatorat! “Shqipërija në 

zëmrën time”, Ngrihi shokë! Në male, si më 1908 “Për mëmëdhenë, për 

Mëmëdhenë” Triumfi i gjakut kundrejt arit./Pra simetri e gjith asaj kënge, 

simetri e gjith atij ideali (Për liri!) që nuk shuhet kurrë./Përbrenda këtyre dy 

kulmeve: trimëri, dashuri, urrejtje, kompromisa, palate, vjedhje, tradhëti, 

mundës, të mundur…/Të na falën lëçitësit për këtë paranthezë e cila rreh t’i 

bëjë të prekshme mendimet tona mbi zhvillimin e letërsisë shqipe. 

Është lehtësisht e dallueshme që sipas qëndrimit të Kutelit, periodizimi i 

takon shkrimtarit dhe jo studiuesit të historisë së letërsisë. Po a është e saktë 

kjo? Gjithashtu karakterizimi që Kuteli i bën secilës ndarje nuk ka karakter 

108

ideo-estetik, po ka vetëm karakter ideo-tematik, duke lënë jashtë kështu 

aspektin më të rëndësishëm të letërsisë, atë estetik, për pasojë artistik. 

1. Karakteristikat për vitin 1906, 1907, 1908 – periudha e romantizmit 

shqiptar; ne pas studimeve të mirëfillta periudhën e romantizmit njohim 

shek. 19 me De Radën e Skiroin. Periudha që citon Kuteli përkon më së 

tepërmi me letërsinë e periudhës së Pavarësisë, apo Rilindjes, duke qenë 

se përgatitej pavarësia. 

2. Viti 1924-1928 sipas studimeve më të fundit është fillimi i letërsisë 

moderne shqipe dhe jo letërsi e çlirimit. 

3. Viti 1939, letërsia e luftës antifasciste, kjo përputhet me realitetin dhe 

është në përputhje me qëndrimet e disa studiesve mbi zhvillimet e 

proceseve letrare në Shqipëri. 

• Cili është qëndrimi i Kutelit ndaj kritikës dhe si e mbështet ai rëndësinë e 

saj dhe formën që ajo duhet të ketë? 

(Qëndrimi është që nuk kemi kritikë) Po t’ishim kritikë të vërtetë (jo diletanta, 

si jemi ose çun, si ay tjetri-argument) nuk do të na mjaftonin tri jetë bashkë 

për të shqyrtuar atë pak lëndë letrare (argument) që kemi – që nga kënga 

popullore e gjer në prodhimi i librës. Sepse kritikën duhet ta kuptojmë jo si 

spekulacion abstrakt (kontrastim) ose si donjë parafrazim croce-ian 

(argument), po thjesht, me monografi letrare, me komentime, me vëzhgime 

biografie edhe bibliografie (argument). 

• Si e gjykoni mënyrën se si autori e ka ndërtuar tezën e tij dhe cila është 

ajo? Plotësoni në tabelën e mëposhtme: 

Teza: Shkrimi është një nga vepërimet më fisnike të njeriut, një shërbesë e 

shenjtë në altarin e kombit. 

Autori ka lidhur në një sentencë të vetme këndvështrimin e tij mbi gjuhënshkrimin; 

detyrën kombëtare; raportin gjuhë-komb dhe shkrimtar-komb. 

Teza Argumentet mbështetëse 

1. Përmjet gjuhës një popull shquhet nga popujt e tjerë, përmjet saj lidh 

brezat verigë pas verige, përmjet saj shpreh ndjenjat e veta. Lidhja 

përmes brezave bëhet më e fortë kur gjuha është e shkrojtur. 

2. Sepse shkrimi ruan thesarin e ndjenjave të së kaluarës dhe lejon 

punimin e zhvillimin e gjuhës. 

3. Përmjet shkrimit ay i flet botës së sotme dhe shekujve që vijnë, përmjet 

tij ringjall jetën e së kaluarës, përmjet tij pasqyrohet shpirti i kombit. 

4. Përmjet shkrimit ay i flet botës së sotme dhe shekujve që vijnë, përmjet 

tij ringjall jetën e së kaluarës, përmjet tij pasqyrohet shpirti i kombit. Të 

jesh shkrimtar do të thotë të ndjesh shumë dhe t’i shprehësh këto 

ndjenja me shkrim. Kur ti ndjen si ndjen kombi edhe shkruan si flet 

kombi – ata më të mirët e kombit! – atëherë je shkrimtar i kombit. Jo çdo 

njeri mund të quhet shkrimtar, po vetëm ay që është lindur shkrimtar. 

Shkrimtari zhvillohet, pa fjalë, në qenarin e shoqërisë, po brumin e parë 

e mban nga lindja. 

Shkrimtari është përfaqësonjësi më i aftë i kombit nër kombe të tjerë. 

109

• Analizoni teknikat argumentuese për secilën nga idetë mbështetëse në 

funksion të tezës kryesore të esesë “Si e shohim letërsinë shqipe” të Mitrush 

Kutelit. 

Teknikat argumentuese janë: 1. fjali me pjesë të nënrenditur shkakore 

(sepse); 2. nëpërmjet qëndrimeve dëftuese 3. Fjali e nënrenditur kohore (kur) 

me dy pjesë të bashkërenditura mënyrore (si ndjen, si flet); 4. kontrasti, 5. 

fjali me bashkërenditje kundërshtore (por), 6. pohimit aksiomatik. 

• Evidentoni fjalët kyçe në hyrjen e esesë. Në çfarë raporti qëndrojnë 

konceptet popull-komb sipas Kutelit? A janë ata e njëjta gjë? Trajtoni 

raportin gjuhë-popull, si dhe gjuhë - komb. 




mirë, e keqe, kjo përzierje, është një realitet. Përmjet gjuhës një popull 

shquhet nga popujt e tjerë, përmjet saj lidh brezat verigë pas verige, përmjet 

saj shpreh ndjenjat e veta. Lidhja përmes brezave bëhet më e fortë kur gjuha 


dhe lejon punimin e zhvillimin e gjuhës. 

Fjalë kyçe: komb, unitet gjuhësor, kulturor, racial, gjuhë, popull, shkrim. 

Sipas Kutelit: Mundet të thuhet se shumica e kombeve janë më fort unitete 


jenë tretur kombësi të ndryshme, dyke lënë gjuhën e vjetër për të 

renë…Përmjet gjuhës një popull shquhet nga popujt e tjerë, përmjet saj lidh 

brezat verigë pas verige, përmjet saj shpreh ndjenjat e veta. 

Sipas Kutelit, përzierja historike raciale e kombeve të ndryshme ka krijuar 

unitete gjuhësore e kulturale, me një tharm racial të përbashkët, por më së 

shumti raca të përziera, që kanë dhënë popullin. 

Raporti gjuhë-popull është raport i ligjëruar me kushtetutë, çka do të thotë 

populli shqiptar (e gjithë popullsia që jeton në trevat e RSH-së: rome, slave, 

xhipsi, grekë, goran, vllehë etj.) dhe që flet shqip dhe gjuhë zyrtare ka 

shqipen. Minoritetet që janë në përbërje të popullsisë shqiptare kanë 

kombësinë përkatëse dhe gjuhën e tyre të familjes apo të komunitetit ku 

jetojnë që mund të jetë slave, greke etj. 

• Hyrja e esesë është e karakterizuar nga shumë mbiemra. Shquani 

togfjalëshat e tipit emër + mbiemër, që janë në funksion të tezës kryesore, 

dhe zbërthejini ata nga pikëpamja kuptimore. 

1. 1.kombësi të ndryshme; lidhet me popujt që përbëhen nga përzierje e 

kombeve të ndryshme. 

2. gjuhën e vjetër për të renë, i referohet zhvillimit të ilirishtes në 

protoshqipe dhe shqipe më pas. 

3. Lidhja e fortë brezash: trashëgimia kulturore e shpirtërore që ne lëmë 

brez pas brezi nëpërmjet gjuhës. 

4. gjuha e shkruar- si akt kombëtar i nevojshëm për ekzistencën e gjuhës. 

• Analizoni funksionet gjuhësore, funksionale dhe stilistikore të përdorimit të 

foljeve në vetën e parë shumës dhe vetën e tretë njëjës. Në çfarë raportesh e 

vendosni shkruesin e esesë dhe lexuesin në këto teknika? 

110

Përdorimi i foljeve në vetën e parë shumës: funksioni gjuhësor lidhet me 

pozicionimin në ligjërim, pra autori ka marrë pozicionin e qendrës së 

ligjërimit dhe folja që mbart kuptimin është folja ekzistenciale qendërvendosëse 

në ligjërim. Nga ana funksionale ka marrë funksionin 1. të 

shkrimtarit, 2. të shqiptarit, 3. kombëtar (të bashkësisë) etj. 

Përdorimi i vetës së tretë njëjës ka të bëjë me karakterin përgjithësues dhe 

neutral të shkrimit të esesë. 

• Çfarë funksioni ka përdorimi i modalitetit kushtor në trajtimin e 

argumenteve? 

P.sh: Në qoftë se e bën këtë e në qoftë se talenti i tij – shkëndija hyjnore – fiket 

edhe ay bëhet jatak i armikut kundër kombit, meriton dënimin më të rreptë. 

Modaliteti kushtor ndihmon në ndërtimin e kontrastit, ai gjithashtu është më 

ekspresiv për të dhënë qëndrimet. 

• Si ka vepruar Mitrush Kuteli me etiketimet? Çfarë trajte kanë ata të 

përkufizimeve apo të sentencave? 

Etiketimi, që është ripërkufizimi i tezës dhe i argumenteve përkatëse, autori i 

ka përdorur dendur p.sh: Shkrimtari duhet t’i afrojë njerëzit, jo t’i ndajë 

(sentencë). Ai i ka përdorur të dyja teknikat si të përkufizimit p.sh: Me këtë 

rast gjykojmë se do ish mirë që ndonjë shkrimtar të mendohet mbi një lloj 

triollogjije të jetës shqiptare moderne me dy fillime simetrike; apo 

sentence Përmjet gjuhës një popull shquhet nga popujt e tjerë, përmjet saj 

lidh brezat verigë pas verige, përmjet saj shpreh ndjenjat e veta. 

Sikurse e shohim: sentenca sjell dhe një risi në qëndrimet e Kutelit. 

Përkufizimi jep një qëndrim të njohur nga të gjithë, por që Kuteli e ka dhënë 

sipas qasjes së tij. 

• Në çfarë raportesh qëndron kritika letrare me letërsinë sipas autorit? Mbi 

çfarë konteksti e ka vendosur ai atë dhe a shërben paragrafi për të si një 

përmbyllje për esenë? 

Po t’ishim kritikë të vërtetë (jo diletanta, si jemi ose çun, si ay tjetri) nuk do të 

na mjaftonin tri jetë bashkë për të shqyrtuar atë pak lëndë letrare që kemi – 

që nga kënga popullore e gjer në prodhimi i librës. Sepse kritikën duhet ta 

kuptojmë jo si spekulacion abstrakt ose si donjë parafrazim croce-ian, po 

thjesht, me monografi letrare, me komentime, me vëzhgime biografie edhe 

bibliografike. 

Kritika sipas Kutelit është e lidhur më ngushtësisht me letërsinë dhe sipas tij 

është ende i pafilluar studimi i letërsisë mbi baza të vërteta shkencore. Ai i 

përmbahet qëndrimit se kritika duhet të jetë thellësisht profesionale dhe të 

ketë vendin e saj të institucionalizuar nëpërmjet botimeve. Edhe mund të 

shërbejë si mbyllje për esenë, sepse kritika është ajo që vjen pas produktit 

letrar, dhe sigurisht së bashku me lexuesin i jep veprës letrare vendin që i 

takon në letërsi. 

• Shkruani një mbyllje sipas këndvështrimit tuaj, ku të përmblidhni tezën, 

argumentet dhe përfundimet më të rëndësishme. Shtoni një fjali në mënyrë që 

të shprehni shterueshmërinë ose jo të shkrimit “Si e shohim letërsinë shqipe”. 

Jo më shumë se shtatë fjali përmbyllëse ku të rimerret teza dhe të përforcohen 

në mënyrë të përmbledhur qëndrimet e Kutelit. Të mbahet parasysh se në 

mbyllje nënvizohet fakti se eseja nuk ka qenë tërësisht shteruese. 


• Komentoni titullin e esesë dhe analizoni trajtimin e temës në funksion të 

saj. Çfarë titulli tjetër mund të merrte eseja? 

Titulli është tërësisht në funksion të brendisë së esesë. Ai prezanton në 

mënyrë të drejtpërdrejtë se për çfarë flet dhe mbështet tezën kryesore mbi 

gjuhën (dhe letërsinë) si tipar dallues kryesor i një kombi. 

• Jepni gjykimet tuaja mbi esenë e Kutelit “Si e shohim letërsinë shqipe” për 

nga aspekti didaktik, risi-sjellës, përshkrues dhe aktualiteti i saj për kohën e 

atëhershme, por edhe për kohën e sotme. 

Aspekti didaktik: pra karakteri mësimor i saj. Autori e përmbush këtë 

mision, edhe nga pikëpamja gjuhësore ai është shprehur me anën e 

aksiomave, kompozimi i brendshëm i trajtimit të saj. 

• Përgjigjuni pyetjeve të mëposhtme mbi dialektet e gjuhës shqipe: 

- Sa dialekte dallohen në gjuhën shqipe? Cilët janë ata dhe si shpërndahen 

në territoret e banuar nga shqiptarë? Identifikoni vijën ndarëse të tyre. 

Gjuha shqipe ka dy dialekte kryesore, dialektin e veriut ose gegërishten dhe 

dialektin e jugut ose toskërishten. Kufiri natyror që i ndan në vija të 

përgjithshme këto dialekte, është lumi i Shkumbinit, që kalon nëpër Elbasan, 

në Shqipërinë e mesme. Në anën e djathtë të Shkumbinit shtrihet dialekti 

verior (gegërishtja), në anën e majtë të tij, dialekti jugor (toskërishtja). 

- Listoni disa nga tiparet dalluese të dialekteve të shqipes nga pikëpamja e 

tingujve dhe e theksit, nga qasja morfo-sintaksore, si dhe nga fjalët që 

karakterizojnë pasurinë leksikore të secilit prej tyre. Sillni shembuj. 

Ekzistojnë disa dallime në sistemin fonetik dhe në strukturën gramatikore e në 

leksik, nga të cilët më kryesorët janë: dialekti i veriut ka zanore gojore dhe 

hundore, kurse dialekti i jugut, vetëm zanore gojore; togut ua të toskërishtes, 

gegërishtja i përgjigjet me togun ue (grua ~ grue); togut nistor va të toskërishtes, 

gegërishtja i përgjigjet me vo (vatër ~ votër); ÃƒÂ¢-së hundore të theksuar të 

gegërishtes, toskërishtja i përgjigjet me ë-të theksuar (nÃƒÂ¢në ~ nënë). 

Dialekti i jugut ka dukurinë e rotacizmit (kthimin e n-së ndërzanore në r 

(ranë ~ rërë), që në gegërisht mungon; në toskërisht, grupet e 

bashkëtingëlloreve mb, nd, etj. Ruhen të plota, kurse në gegërisht, janë 

asimiluar ne m, n, (mbush ~ mush, vend ~ vënë). 

Në sistemin morfologjik, dialekti i veriut ka formën e paskajores së tipit me 

punue, kurse toskërishtja në vend të saj, përdor lidhoren të punoj. Forma e 

pjesores në toskërisht, del me mbaresë, kurse në gegërisht, pa mbaresë 

(kapur ~ kapë), etj. Dialekti i jugut ka format e së ardhmes: do të punoj dhe 

kam për të punuar, ndërsa dialekti i veriut përveç formave të mësipërme ka 

formën kam me punue. 

Dallime leksikore: rana-kumi; tamël-qymësht; tlyn-gjalpë etj. 

- Paraqitni në mënyrë të sintetizuar dallimet e evidentuara. 

- Diskutoni rëndësinë e dialekteve në pasurinë dhe pasurimin e një gjuhe. 

1. E pasurojnë gjuhën me fjalë, 2. E pasurojnë me forma morfologjike, 3. Me 

forma folklorike të ruajtura nga zhvillimet qytetare etj. 

• A ju pëlqen mënyra gjuhësore e të shprehurit të Mitrush Kutelit? 

Argumentoni qëndrimet tuaja. 


Argumente pro: është koncize dhe e mirësqaruar; fjalori është mjaftueshëm 

profesional; ka përdorur ilustrimin me shembuj për çdo qëndrim, ka 

përdorur stilin kontrastiv të të folurit etj. 

Argumente kundra: nuk është shkruar sipas gjuhës letrare të njësuar, është 

më i hershëm shkrimi se sa njësimi; ndoshta ka përdorur disa fjalë të 

karakterit emocional etj. 


Shkruani një ese përshkruese, duke medituar mbi parimet letrare të Kutelit 

në esenë “Si 

e shohim letërsinë shqipe”. (jo më shumë se 25 fjali) Nxënësi duhet të 

shprehë opinionet e veta mbi argumentet e Kutelit. 

3.2 Josif Brodskij, fjalimi i Nobelit. 

Teksti kulturologjik (4 orë) 

Ora I 

Objektiva: 

a) Të përvetësuarit e disa koncepteve estetike; 

b) Të lexuarit dhe të kuptuarit mirë të fjalimit të Broskijt. 

Mësuesi sugjerohet t’i njohë nxënësit me konceptet e mëposhtme me qëllim 

që ata ta kenë më të lehtë të kuptuarin e tekstit. Këto koncepte nxënësi 

mund t’i lexojë për dijeni të përgjithshme jo si detyrë e mësimit. 

Sugjerohet dy herë leximi i pjesës: një herë nga mësuesi duke ndaluar dhe 

duke dhënë shpjegimet përkatëse për çka nxënësve mund t’u tingëllojë e 

panjohur; dhe leximi i dytë nga nxënësit që të jetë lexim për ta asimiluar 

përmbajtjen ideore të tekstit. 

• Evidentoni objektin dhe subjektin e kësaj ligjërate eseistike. 

Subjekti i ligjëratës është me patjetër shkrimtari Brodskij, por edhe 

shkrimtari në kuptimin universal. 

Objekti është ekzistenca njerëzore, arti, gjuha dhe letërsia, etika dhe estetika, 

libri. 

• Si do ta vlerësonit esenë: me prirje etike apo estetike? Çfarë mësuat nga 

këto dy këndvështrime për esenë? 

Ndoshta me të dyja llojet e prirjeve: kur niset nga këndvështrimi i subjektit mbi 

objektet, është estetik; kur niset të gjykojë mbi objektet është estetiko-etik. 

1. Filozofia e shtetit, etika e tij, pa folur më për estetikën – janë përherë 

“dje”-ja. Gjuha dhe letërsia (kategori estetike) janë gjithmonë “sot”-i dhe 

shpesh – sidomos aty ku sistemi politik është ortodoks – ato madje mund 

të përbëjnë edhe “nesër”-in. 


2. Çdofarë realiteti i ri estetik përsaktëson për njeriun realitetin etik. Sepse 

estetika është nëna e etikës; nocionet “mirë” dhe “keq” – janë nocione, 

para së gjithash, estetike, që parakuptojnë kategoritë e “së mirës” dhe “së 

keqes”. Në etikë jo “gjithçka është e lejueshme”, sepse në estetikë jo 

“gjithçka është e lejueshme”, ngase sasia e ngjyrave në spektër është e 

kufizuar. Një foshnje pa arsye që me të qara refuzon një të panjohur ose, 

përkundrazi, joshet drejt tij, instinktivisht ka bërë një zgjedhje estetike 

dhe jo morale. Zgjedhja estetike është gjithherë individuale. 

• Analizoni raportin e artit me privatësinë e ekzistencës njerëzore. Nga buron 

ky raport dhe si përthyhet ai në realitet? 

Nëse arti diç edhe na mëson (artistit, në radhë të parë), atëherë kjo ka të bëjë 

pikërisht me privatësinë e ekzistencës njerëzore. Duke qenë më e stërlashta – 

dhe forma më e fjalëpërfjalshme e iniciativës vetjake – ajo dashje ose pa 

dashje stimulon tek njeriu pikërisht ndjesinë e individualitetit, unikalitetit, 

veçanësinë – duke e shndërruar atë nga një kafshë shoqërore në personalitet. 

Shumë gjëra mund t’i bashkëpjesëtosh: bukën, shtratin, bindjet, të dashurën 

– por jo poezinë, të themi, të Rajner Maria Rilkes. 

Pra arti është i lidhur ngushtë si me krijuesin e saj, ashtu edhe me 

përjetuesin e saj, sepse në të dyja rastet në forma të ndryshme ndikon në 

thelbin e tyre ekzistencial, për pasojë edhe për qasjen ndaj botës. Letërsia 

përthyhet tek gjithsecili prej nesh nëpërmjet individualitetit tonë dhe e 

kultivon atë sipas organizmit që ky organizëm ka. Pikërisht pra nëpërmjet 

kulturimit dhe kultivimit të ndjenjave njeriu shndërrohet nga një kafshë 

shoqërore në personalitet, sepse madhështia e artit është aq e pafundme, 

ashtu si raporti direkt që krijon me lexuesin e saj. Ky raport buron nga fakti 

se arti është i pashtershëm dhe universal për nga karakteri. Në realitet 

përthyhet me kulturën estetike të gjithsecilit prej nesh. 

• Në ç’raport është letërsia, arti me shkrimtarin, artistin dhe si ndryshon ky 

raport me lexuesin apo përjetuesin e artit? 

Letërsia pra përfshihet tek artet, pavarësisht se është forma më e stërlashtë e 

tij. Raporti me shkrimtarin/ artistin është shumë individual, sepse vepra e 

artit, letërsia në veçanti dhe poezia më përveçmas, i drejtohet njeriut têt-átêt, 

duke u lidhur me të në marrëdhënie direkte, pa ndërmjetës. Pra arti 

është i lidhur ngushtë si me krijuesin e saj, ashtu edhe me përjetuesin e saj. 

• Si shpaloset kundërshtia art-politikë në tekst dhe nga buron kjo oponencë 

universale? 

Pra, për këtë arsye, nuk e kanë dashur artin në përgjithësi dhe poezinë në 

veçanti prijësit e të mirave të përbashkëta, sundimtarët e masave, tellallët e 

domosdoshmërisë historike. Sepse aty ku ka kaluar arti, ku është lexuar 

poezia, ata zbulojnë në vend të pëlqimit dhe solidaritetit – shpërfillje dhe 

kundërshtim, në vend të vendosmërisë për veprim – mosvëmendje dhe neveri. 

Oponenca universale buron nga misioni i gjithsecilës veprimtari njerëzore në 

jetë sepse 1. nuk e kanë dashur artin në përgjithësi dhe poezinë në veçanti 

prijësit e të mirave të përbashkëta, sundimtarët e masave, tellallët e 

domosdoshmërisë historike; 2. Sepse aty ku ka kaluar arti, ku është lexuar 




• Shtjelloni konceptin universal të artit sipas Brosdskijt dhe komentoni 

postulatin “... arti parathotë një periudhë, periudhë, presje dhe një minus”. 

Me fjalë të tjera, nëpër zerot e vegjël me të cilët prijësit e së mirës së 

përbashkët dhe sundimtarët e masave priren të veprojnë, arti parathotë një 

“periudhë, periudhë, presje, dhe një minus”, duke e shndërruar çdo zero në 

një njeri të vockël, megjithëse jo gjithmonë të bukur. 

Arti sipas Brodskijt qëndron mbi gjithçka, sepse ai ka edhe funksion 

parathënës çka është maksimumi që arrin gërshetimi i ndjenjës me arsyen, 

historia etike me të ardhmen estetike. 

• Krahasoni raportet kohore në të cilat është gjuha dhe letërsia në raport me 

format e tjera të organizimit njerëzor. Argumentoni qëndrimet pro dhe kundra. 

Gjuha dhe, siç më duket mua, letërsia- janë gjëra më të lashta, më të 

pashmangshme, më të përjetshme sesa çdo formë e organizimit njerëzor. Pra 

fillesa e mendimit njerëzor është nëpërmjet artit sipas Brodskijt. Për këtë 

arsye, ai mbetet edhe universal. 

• Dalloni argumentet në raportin e (pa) ndërsjellë letërsi-shtet sipas Brodskijt. 

Mbështetuni në kontekstin historik, social, psikologjik e artistik të diskutimit. 

Zemërimi, ironia apo indiferenca e shprehur nga letërsia në lidhje me shtetin, 

është në thelb, reaksioni i së përhershmes (argumenti), më saktë të themi – i 

të pafundmes, kundrejt të përkohshmes (raporti), të kufizuarës. Të paktën 

deri atëherë kur shteti do t’i fusë hundët në punët e letërsisë, letërsia ka të 

drejtën e vet të ndërhyjë në punët e shtetit (argumenti). Sistemi politik, forma 

e rendit shoqëror, sikundërse çdo sistem në tërësi, është, për vetë natyrën e 

saj të përcaktuar, formë e kohës së shkuar që rreket ta quajë vetën formë të 

së tashmes (shpesh herë edhe të së ardhmes), dhe njeriu, profesioni i të cilit 

është gjuha, është i mbrami që mund t’i lejojë vetes ta qesë në harresë këtë 

gjë (argumenti, kontrastues). 

Konteksti historik-social: sistemi komunist në vendet e Europës Lindore, 

ngritja e doktrinës së realizmit socialist. Konteksti psiko-artistik: mungesa e 

lirisë së shprehjes për artistët, që shfaqej në dobësi forme e përmbajtjeje për 

doktrinën e realizmit socialist. 


Zbërtheni imtësisht universalitetin e fjalisë “Rreziku i vërtetë për shkrimtarin 

nuk është edhe aq mundësia (dhe shpesh siguria) e përndjekjes nga shteti, 

sesa mundësia për t’u ndjerë i hipnotizuar nga tiparet e shtetit, të cilat, të 

përbindshme apo të nënshtruara ndryshimeve për mirë, janë përherë të 

përkohshme.” Mbështetni analizat tuaja në shtyllat e mëposhtme: 

- ç’është mundësia (siguria) e përndjekjes nga shteti 

- ndihem i hipnotizuar nga tiparet e shtetit 

Pra ngritja e mungesës së lirisë shpirtërore, të cilat i kanë detyruar 

shkrimtarët të kalojnë në metamorfozat më të çuditshme. 


ORA II 

Objektiva: 

a) Të analizojë esenë e Brodskijt duke iu përgjigjur pyetjeve; 

b) Të vlerësojë qëndrimet e Brodskijt si disident; 

c) Të analizjë qëndrimet estetike të Brodskijt. 

Kontrolli i detyrave të shtëpisë shkon pak a shumë në vijim të ushtrimit të 

mëposhtëm. 

• Asimiloni konceptet estetike të mëposhtme (realizëm socialist dhe disidencë) 

dhe trajtojini ato në kuadër të esesë së Brodskijt dhe të letërsisë shqipe në 

vitet e diktaturës. 

1. Mësuesi i shpjegon këto dy koncepte dhe nxënësi sugjerohet t’i analizojë 

ato në kuadër të esesë së Brodskijt mbështetur në frazën: “Rreziku i 

vërtetë për shkrimtarin nuk është edhe aq mundësia (dhe shpesh siguria) 

e përndjekjes nga shteti, sesa mundësia për t’u ndjerë i hipnotizuar nga 

tiparet e shtetit, të cilat, të përbindshme apo të nënshtruara ndryshimeve 

për mirë, janë përherë të përkohshme.” 

2. Përndjekja nga shteti është e njohur në vendet e Evropës Lindore ku 

regjimi komunist i instaluar ndërtoi filozofinë dhe doktrinën e realizmit 

socialist pati minimalisht tre shfaqje: 1. artistin që iu bind doktrinës, 2. 

atë që nuk iu bind, por as e kundërshtoi publikisht dhe që e kreu 

veprimtarinë e tij ideo-artistike në mënyrë të ndërmjetme duke iu 

përmbajtur parametrave të neutralitetit, 3. shkrimtari që e kundërshtoi 

regjimin si Trebeshina, Xhagjika etj. Gjithsesi në kontekstin e një sistemi 

komunist si ai evropiano-lindor i shekullit të kaluar, të tre këto kategori 

artistësh përndiqeshin ose ndiqeshin minimalisht nga shteti. Megjithatë, 

ajo që është më e rëndësishme ishte trysnimi i mendjes apo censura e 

shpirtit që të krijonte regjimi. Pra brenda frazës “Rreziku i vërtetë për 

shkrimtarin (regjimi, doktrina e realizmit socialist) nuk është edhe aq 

mundësia (dhe shpesh siguria) e përndjekjes nga shteti (regjimi), sesa 

mundësia për t’u ndjerë i hipnotizuar nga tiparet e shtetit (doktrina e 

realizmit socialist), të cilat, të përbindshme apo të nënshtruara 

ndryshimeve për mirë, janë përherë të përkohshme.(regjimi dhe doktrina)” 

• Analizoni konceptet progres-regres (apati) në mes botëkuptimit shtetar për 

zhvillimin dhe atij letrar. 

Filozofia e shtetit, etika e tij, pa folur më për estetikën – janë përherë “dje”-ja. 

Gjuha dhe letërsia janë gjithmonë “sot”-i dhe shpesh – sidomos aty ku 

sistemi politik është ortodoks – ato madje mund të përbëjnë edhe “nesër”-in. 

Kjo i referohet në përgjithësi misionit parathënës të artit, megjithatë duke u 

rikthyer tek shoqëritë shtetare në përgjithësi dhe tek ato totalitare në veçanti 

kemi atë Brodskij i cili e cilëson “Filozofia e shtetit, etika e tij, pa folur më për 

estetikën – janë përherë “dje”-ja.” Në fakt është një perceptim i saktë dhe i 

provuar empirikisht nga historia e civilizimit: reformat shtetare janë shumë 

më të ngadalta, nga zhvillimet në art. Ka studiues: sociologë të artit që 

mendojnë se zhvillimi në art, pasohet gjithmonë nga evolucione/ revolucione 

politike. Lidhur me artin dhe funksionin parathënës të tij, Brodskij thotë: 


Gjuha dhe letërsia janë gjithmonë “sot”-i (arti realist) dhe shpesh – sidomos 

aty ku sistemi politik është ortodoks – ato madje mund të përbëjnë edhe 

“nesër”-in (disidenca, por edhe prirjet moderne brenda letërsisë realiste të 

lëvruar në regjimin e realizmit socialist, p.sh. kujtoni Kadarenë me “Dimri i 

vetmisë së madhe”, apo “Përbindëshi” etj. 

• Cila është njëra prej meritave të letërsisë dhe si përthyhet ajo tek individët? 

Një prej meritave të letërsisë qëndron në faktin se ajo i ndihmon njeriut të 

përsaktësojë kohën e ekzistencës së tij, ta dallojë veten si në turmën e 

paraardhësve, si të njerëzve të ngjashëm me të, t’u shmanget tautologjive, 

domethënë shortit, të njohur ndryshe me emërtimin e nderuar “viktima të 

historisë”. 

• Në ç’raporte është e përsëritshmja me artin dhe me letërsinë? 

Arti në përgjithësi dhe letërsia në veçanti, prandaj janë të mrekullueshëm, 

prandaj dallojnë nga jeta e përditshme, ngase i shmangen përsëritjes. (pra 

janë në raport shmangës, ndoshta edhe kundërshtues) 

Në jetën e zakonshme, ju mund të tregoni të njëjtën histori tre herë dhe të 

shkaktoni në të tre herët të qeshura, të jeni shpirti i shoqërisë. Në art, një 

formë e tillë sjelljeje quhet “klishe”. 

• Analizoni marrëdhënien e artit me historinë e mëparshme të krijimit, 

dinamikën e atij vetë dhe individualitetin e artistit. 

Arti nuk është vegël endëse dhe zhvillimi i tij përcaktohet jo nga 

individualiteti i artistit, por nga dinamika dhe logjika e vetë materialit, nga 

historia e mëparshme e veglave që kërkojnë e gjejnë (apo të nënkuptojnë) çdo 

herë zgjidhje cilësisht të reja. 

Pra sipas Brodskijt, arti nuk prodhon (vegël endëse), dhe nuk është talenti 

artistik ai që e përcakton, por është produkti artistik determinant i cili 

minimalisht duhet të jetë risi-prurës, çka do të thotë se e kaluara mund të 

shërbejë si pikënisjeje, por asnjëherë si kriter vlerësimi. Misioni i artit sipas 

Brodskijt është të qenit përherë inovativ. 

• Cili është thelbi i artit sipas Josif Brodskijt dhe si qëndron ai përballë 

historisë? 

Duke qenë se zotëron gjenealogjinë vetjake, dinamikën, logjikën dhe 

ardhmërinë, arti nuk është sinonimik, por në rastin më të mirë, shkon 

paralel me historinë, dhe mundësia e ekzistencës së tij rezulton krijimi për 

çdo herë i realitetit të ri estetik. Ja pse arti gjendet shpesh “në ballë të 

progresit”, në ballë të historisë, instrument bazë i së cilës është – si të mos e 

saktësojmë Marksin? – pikërisht klisheja. 

Pra thelbi i artit është unikaliteti, zhvillimi, risia, kurrsesi jo përsëritës, 

evolutiv. 

• Ku qëndron drama e përdorimit të zhargoneve gjuhësore në letërsi dhe cili 

është qëndrimi i autorit lidhur me këtë? Po qëndrimi juaj? 

Në ditët e sotme është jashtëzakonisht e përhapur bindja se gjoja shkrimtari, 

poeti në veçanti, duhet të përdorë në veprat e tij gjuhën e rrugës, gjuhën e 

turmës. Me gjithë aparencën demokratike dhe volitë e prekshme praktike për 

shkrimtarin, një pohim i tillë është veçse një pallavër, ngase paraqet në vetvete 

gjakimin t’ia nënshtrojë artin, në rastin konkret letërsinë, historisë. Vetëm në 


ast se kemi vendosur që “sapiensit” i ka ardhë koha të ndalet në stadin e 

zhvillimit të tij, vetëm atëherë letërsia mund të flasë në gjuhën e letërsisë. 

• Analizoni raportet etikë-estetikë në art sipas Brodskijt. 

Çdofarë realiteti i ri estetik përsaktëson për njeriun realitetin etik- Pra 

njeriu e ngre sjelljen e vet morale, bazuar mbi atë se çfarë ai ndien dhe jo mbi 

atë që mendon. Thënë ndryshe mendja udhëhiqet nga shpirti. Sepse estetika 

është nëna e etikës; nocionet “mirë” dhe “keq” – janë nocione, para së 

gjithash, estetike, që parakuptojnë kategoritë e “së mirës” dhe “së 

keqes”. Këtu Brodskij thyen pak kufijtë e asaj çka tradicionalisht është 

pranuar mbi etikën: që vë përballë kategoritë morale të së mirës dhe së 

keqes. Por autori, duke i kthyer ato në kategori të të ndjerit(perceptimit 

ndjesor-estetik) na ka thënë se këto gjykime etike, vijnë si pasojë e asaj çka 

ne mendojmë estetikisht: mirë apo keq mbi faktin. 

Në etikë jo “gjithçka është e lejueshme”, sepse në estetikë jo “gjithçka 

është e lejueshme”, ngase sasia e ngjyrave në spektër është e kufizuar. – 

Pra sjellja jonë është moralisht e kufizuar, sepse shpirti e udhëzon të 

kufizuar. Mundësitë mund të jenë të shumta, por ajo që ka vlerë në të 

vërtetë, është estetikisht e përzgjedhur. Një foshnje pa arsye që me të qara 

refuzon një të panjohur ose, përkundrazi, joshet drejt tij, instinktivisht 

ka bërë një zgjedhje estetike dhe jo morale.-Zgjedhja pra është e bërë nga 

shpirti dhe jo nga mendja. 

• Zbuloni raportet mes estetikës dhe individit, duke shpjeguar ato dhe 

përparësitë e tyre. 

Zgjedhja estetike është gjithherë individuale (raporti). Çfarëdo realiteti i ri 

estetik e bën njeriun përjetues (shpjegim), personi është më privat (shpjegim) 

dhe kjo privatësi që përfton nganjëherë formën e shijes letrare (ose ndofarë 

forme tjetër) (përparësi), mundet tashmë vetë të jetë garanci (përparësi), të 

paktën formë mbrojtëse nga skllavërimi. 

• Cili është thelbi i shijes individuale dhe si ndikon ai në thelbin e individit? 

Sepse njeriu me shije, në veçanti me shije letrare, është më pak i rrezikuar 

ndaj përsëritjeve dhe anatemave ritmike, karakteristikë kjo e çdo politike 

demagogjike (Thelbi). (Ndikimi) Puna nuk ka të bëjë dhe aq me faktin se 

ndershmëria s’dalka garante për kryeveprat, por me një të vërtetë tjetër që, e 

keqja, sidomos ajo politike, është gjithnjë një stiliste e neveritshme. (Ndikimi) 

Sa më e pasur të jetë përvoja estetike e individit, aq më e konsoliduar është 

shija e tij, aq më sqimatare është zgjedhja e tij morale, sikundërse aq më i 

lirë është ky individ, edhe në ndodhtë të mos jetë aq i lumtur. 

• Komentoni shprehjet: “Bukuria e shpëton botën” dhe “Ne na shpëton 

poezia” për nga pikëpamja etike dhe estetike. 

Bukuria e shpëton botën: lidhet me vlerat e estetikës, pra është shpirti, ai që 

e shpëton individin, e shpëton nga përbaljtja morale e sociale, si dhe 

shpirtërore. 

Ne na shpëton poezia: Poezia është e pranuar të jetë niveli më i lartë i 

shfaqjes, dhe shkrimtarët e arrijnë maksimumin e tyre artistik me anën e 

poezisë. Kjo do të thotë të shpëtosh nga mediokriteti në art. 

• Analizoni domethënien e sentencës: “Në një kuptim antropologjik, e 

përsëris, njeriu është krijesë estetike para se të jetë etike”. 


Brodskij për të arritur në sentencën e vet ka parashtruar: Ndjeshmëria e 

hollë estetike shtjellohet uritshëm tek njeriu, sepse, duke mos i dhënë madje 

llogari vetes për atë çka përfaqëson në vetvete dhe se çfarë i duhet atij me 

domosdo, njeriu, si rregull, e di instinktivisht çfarë nuk i pëlqen dhe çfarë e 

sëkëlldis. Pra autori ka thënë në mënyrë të thjeshtë: Ajo që ne nuk 

vlerësojmë moralisht, është e tillë sepse nuk përputhet me ne shpirtërisht. 

Kthehemi tek fraza: Në një kuptim antropologjik- në njërin nga kuptimet e 

shkencës së njohjes së njeriut. 

“Njeriu është krijesë estetike para se të jetë etike”- do të thotë se njeriu është 

produkt individual, i cili udhëhiqet nga ndjesitë shpirtërore, përpara se të 

udhëhiqet nga morali, nënkupto shoqëria totalitariste. Pra Brodskij në një 

formë a në një tjetër ka dhënë dështimin e regjimit komunist për të ndrydhur 

e fabrikuar shpirtra, për pasojë edhe mendje. 

• Shpjegoni rëndësinë e ligjërimit nga pikëpamja qëllimore. 

Nëse ai çka na dallon ne prej përfaqësuesve të mbretërisë së kafshëve është 

ligjërimi, atëherë letërsia, dhe në veçanti, poezia, duke qenë se është forma 

më e epërme e artit të fjalës, paraqet në vetvete, trashë ta themi, qëllimin e 

species tonë. 

Rëndësia e ligjërimit pra, është komunikimi. Pra komunikimi i ndjenjave artistike 

në rastin e poezisë. Edhe këtu në një nëntekst, Brodskij ka shprehur qëndrimin e 

vet mbi atë çka ka sjellë mungesa e lirisë së shprehjes: moskomunikim të artistit 

me përjetuesin e artit apo lexuesin, i cili për pasojë është varfëruar shpirtërisht 

dhe po fabrikohet sipas doktrinës së realizmit socialist. 

• Depërtoni në botëkuptimin moral e estetik të Brodskijt, duke u thelluar në 

këndvështrimet e tij sociale dhe estetiko-perceptive për dritën e mendjes. 

Unë jam shumë larg prej idesë së mësimit pedant të metrikës dhe 

kompozicionit; aq më pak, klasifikimit të njerëzve në inteligjentë dhe gjithë të 

tjerët – masë, kjo më duket e papranueshme- Qëndrimi i Brodskijt ndaj 

strukturalizmit pak a shumë, apo ekzagjerimeve në studimin e formës, pa iu 

përkushtuar fare përmbajtjes. Në marrëdhëniet morale, ky klasifikim është i 

ngjashëm me ndarjen e shoqërisë në të pasur dhe të varfër- Pra sipas etikës 

themi: letërsi që vlen ose jo, për sa i përket formës; por nëse për ekzistencën 

e pabarazisë sociale kanë vend ende dofarë arsyesh thjesht fizike, materiale, 

për pabarazinë intelektuale këto janë të papërfytyrueshme- Këtu Broskij 

kthehet tek ajo çka njeriu zgjedh të bëjë në jetë: ta kultivojë shpirtin e vet nga 

natyror në artistik, ose jo. Diku më shumë e diku më pak, por në këtë 

kuptim, barazia na është garantuar prej natyrës- Pra autori thotë se në 

kushte normale, ne të gjithë jemi të lindur për t’u kultivuar, edhe dallimi i 

njeriut nga qeniet e tjera të gjalla. Fjala nuk është për arsimimin, por për 

ngjizjen e ligjërimit (kultivimi i gjuhës, edhe një herë shprehet kundër 

zhargonit në art), përafërsia më e vogël e së cilës është shteruar e përtharë 

me futjen e zgjedhjes së rreme në jetën e njeriut.- Pra del kundër filozofisë se 

njeriu është produkt social, ai nuk përpunohet nga shoqëria; individi sipas 

Brodskijt kultivohet në mënyrë thellësisht individuale. 

• Përkufizoni raportin e ngjizjes së ligjërimit me nivelin e letërsisë duke u 

mbështetur në besimet estetike të Brodskijt dhe duke e krahasuar atë me 

parimet e Montales. 


Brodskij: Ekzistenca e letërsisë nënkupton ekzistencën në nivelin e letërsisë – 

dhe jo vetëm moralisht, por edhe leksikisht.- Pra autori përzgjedh në universin e 

fjalëve të një gjuhe. Jo vetëm moralisht i referohet përgjegjësisë së shkrimtarit 

për të zgjedhur më të mirat e fjalëve dhe për t’iu larguar zhargonit. 

Montale: Nëse një vepër muzikore ia lë ende njeriut mundësinë e zgjedhjes 

ndërmjet rolit pasiv të dëgjuesit dhe rolit aktiv të ekzekutuesit, vepra letrare – 

sipas shprehjes së Euxhenio Montales, është një art dëshpërimisht semantik 

– e dënon njeriun vetëm me rolin e ekzekutuesit. Pra sipas Montales arti nuk 

duhet të jetë sistem shenjash, por ai duhet të përfshijë në simbiozë artistin, 

përjetuesin, dëgjues/lexuesin. Në qoftë se art mbetet sistem shenjash sipas 

Montales nuk kemi më artist sepse e dënojmë njeriun (artistin) vetëm me 

rolin e ekzekutuesit. 

Ndryshimi mes dy shkrimtarëve është se Brodskij ruan idenë e artistit, pa e 

përfshirë lexuesin aty, por kujdes se ai nuk thotë që nuk kanë asnjë lidhje. 

Montale përfshin edhe përjetimin në misionin e artistit. 

Pra përkufizimi i ngjizjes së ligjërimit mund të jetë: Ligjërimi artistik u përket 

të gjithë, në mënyrën se si ne zgjedhim të jemi aktorë të tij. (krijues, lexues, 

përjetues etj.) 

• Komentoni shprehjen “automatizimi gjithnjë në rritje i shoqërisë” në 

kontekstin aktual për nga pikëpamja sociale dhe estetike. 

Në këtë rol (rolin për të zgjedhur) mendoj se njeriu duhet të hyjë shumë më 

shpesh sesa në rolet e tjera (pra këtë gjë, individi e kryen rëndomë). Përveç 

kësaj, më duket se ky rol, si rezultat i bumit populacionist (i shpërhapjes së 

madhe të mundësisë për të zgjedhur) dhe lidhur me të, automatizimi 

gjithnjë në rritje i shoqërisë (zhvillimi i teknologjisë), d.m.th., në kushtet 

gjithnjë në rritje të izolimit të individit (nevoja për individin zëvendësohet nga 

nevoja për makinerinë automatike, çka e tëhuajëson rolin e tij në shoqëri), 

bëhet gjithnjë e më i pashmangshëm. 

Nga pikëpamja sociale, kjo funksionon për shoqëri shumë të zhvilluara si 

Japonia, US, vendet e Evropës Veriore, nga pikëpamja estetike nuk ndodh një 

gjë e tillë, sepse kultivimi shpirtëror i individit është i pavarur nga zhvillimet 

sociale të shoqërisë, ndikimi pra është më i pakët, jo se nuk ekziston. 

• Shpjegoni universalizmin e qëndrimit të Brodskijt në shprehjen: “Libri është 

më i sigurt se sa një mik apo e dashura”. Po ju si mendoni? 

Nuk mendoj se di për jetën më shumë nga ç’di çdo bashkëmoshatar i imi, por 

më duket se në cilësinë e bashkëbiseduesit, libri është më i sigurt se sa një 

mik apo e dashura. 

Kushti që vendos Brodskij: në cilësinë e bashkëbiseduesit. 

Universalizmi i shprehjes qëndron në raportin e pafundëm që ekziston mes 

leximit dhe individit, kjo do të thotë që procesi i të lexuarit nuk është 

asnjëherë shterues, sepse është gjenerues në çdo hap të tij. Ky është një 

raport dualist joshterues që krijohet përmes lexuesit dhe veprës letrare, 

pikërisht sepse thellësia e të kuptuarit të veprës nga ana e individit ndihmon 

dhe qartëson në evidentimin e hapësirave mendore dhe shpirtërore të 

pafundme që ekzistojnë brenda shpirtit të njeriut. Pra nëpërmjet të lexuarit, 

individi zbulon vetveten. 

120

• Analizoni thelbin e raportit që ekziston mes shkrimtarit dhe lexuesit gjatë 

procesit të leximit. Komentojeni atë. 

Romani apo poezia (burime komunikimi) – nuk janë monolog (jo, sepse 

komunikimi është proces mes dy subjekteve: dhënësit dhe marrësit), por 

kuvendim i shkrimtarit me lexuesin – kuvendim (raporti i komunikimit), e 

përsëris, skajshmërisht privat (i takon vetëm veprës dhe lexuesit, është 

estetik, shpirtëror pra), që përjashton të gjithë të tjerët (sepse ka të bëjë 

vetëm me shpirtin e lexuesit), nëse lypet nevoja – mizantropikisht (në mënyrë 

të egër) i ndërsjellët (pra veprat jetojnë nëpër shpirtrat tanë dhe shpirti ynë 

fiton një fuqi të re nëpërmjet të lexuarit). Dhe në çastin e këtij kuvendimi 

(gjatë procesit të komunikimit të veprës letrare), shkrimtari është i barabartë 

me lexuesin (sepse vepra letrare rikrijohet shpirtërisht nëpërmjet lexuesit), 

sikundërse dhe e anasjellta, pavarësisht faktit në është shkrimtar i madh ai 

apo jo (pra nuk lidhet me veprën, po me aftësinë e shpirtit të shkrimtarit për 

të zgjedhur mes pafundshmërisë së veprës artistike). 

Thelbi i raportit mes shkrimtarit dhe lexuesit është lidhja e pafundme e 

ndërsjellë vetëdijësore që ekziston mes tyre. 

• Trajtoni çështjen e ndikimit që ka leximi në jetën e njeriut dhe thoni 

qëndrimin tuaj lidhur me këtë ide. 

Kjo barazi është barazia e vetëdijes (pra mendja e shkrimtarit të veprës është 

e njëjtë me atë të receptuesit të veprës) dhe kjo mbetet me njeriun përgjatë 

gjithë jetës në trajtën e kujtesës (ndikon në kulturën individit, pra është 

gjurmëlënëse brenda nesh) e të turbullt apo të qartë, dhe herëdokur, me 

vend apo pa vend, përcakton sjelljen e individit (ndikon tek shfaqja jonë në 

shoqëri). Pikërisht këtë kam parasysh kur flas për rolin e ekzekutuesit 

(lexuesit), e aq më natyrshëm kur romani ose poezia është produkt i vetmisë 

së ndërsjelltë të shkrimtarit dhe lexuesit (i procesit intim të leximit dhe të 

përjetimit të veprës letrare). 

• Shpjegoni kuptimin antropologjik të librit dhe mesazhin kulturor, etik dhe 

estetik të tij. 

Në historinë e species sonë, në historinë e “sapiensit” (homo sapienti), libri 

është fenomen antropologjik, analogjik në thelb me shpikjen e rrotës. I lindur 

me qëllimin që të na japë përfytyrimin jo aq mbi origjinat, sesa për atë që ky 

“sapiens” është i aftë, libri është një mjet zhvendosjeje në hapësirën e 

përvojës sonë me shpejtësinë e kthimit të fletës. 

Kuptimi antropologjik: libri është produkt i njeriut dhe i zhvillimit të tij 

individual dhe socio-kulturor. 

Mesazhi kulturor: analogjik në thelb me shpikjen e rrotës, pra zhvillimi i 

shoqërisë nëpërmjet kulturës dhe teknologjisë. 

Mesazhi etik: sesa për atë që ky “sapiens” (libri, si produkt i njeriut) është i 

aftë, pra libri “edukon” mendime. 

Mesazhi estetik: libri është një mjet zhvendosjeje në hapësirën e përvojës 

sonë me shpejtësinë e kthimit të fletës- pra përvoja kthehet në kulturë. 

• Shtjelloni funksionin “arrati” të librit dhe analizoni thelbin universal 

progresiv të tij në kuadër të qëndrimit të Brodskijt: “Në të kundërt, na pret e 

shkuara, para së gjithash, politike me të gjitha stërhollimet masive 

policeske”. 

121

Ky kthim i fletës, si çdo kthim tjetër, shndërrohet në arrati prej emëruesit të 

përbashkët, prej përpjekjes për t’i mveshur këtij emëruesi një tipar që nuk 

ngrihet sipër brezit, gjer tek zemra jonë, vetëdija jonë, imagjinata jonë. Kjo 

arrati është arrati drejt “fytyrës me tipare jo të përgjithshme”, drejt 

numëruesit, drejt së pavarurës, drejt privatësisë. Pavarësisht mbi 

shëmbëlltyrën e kujt jemi krijuar, ka pothuaj pesë miliardë si ne dhe për një 

qenie njerëzore nuk ka të ardhme tjetër përveç asaj të nënvizuarës nga arti. 

Kuptimi nuk është arrati prej realitetit, emërues i përbashkët është 

paradigma e zgjedhjes aktuale, por çdo faqe e librit është një mundësi e re 

këndvështrimi mbi botën, ndaj konsiderohet realitet. Por kjo jo mbi atë ç’ka 

ne (shkrimtarët, brezi i shkrimtarëve) nuk kemi qenë (deri aty ku kemi pasur 

mundësi të perceptojmë mbi botën. Ideja është që nuk mund të jemi më 

shumë në mendje e ndërgjegje, po dhe imagjinatë se sa breza shkrimtarësh 

kanë jetuar. Prandaj më i fundit i shkrimtarëve është urë lidhëse me të 

ardhmen. Prandaj edhe arratia sipas Brodskijt është arrati drejt “fytyrës me 

tipare jo të përgjithshme”, sepse përjetimi minimalisht është dy herë 

personal: 1. sipas shkrimtarit, 2. sipas lexuesit. E pavarura është procesi i të 

menduarit që lind nga të lexuarit, ndërsa privatësia është përjetimi. Në fund 

Brodskij nënvizon fort edhe një herë rolin evolutiv të artit si parathënës i 

qytetërimit dhe i zhvillimit. Përkundrejt kësaj ai vë shprehjen: “Në të kundërt, 

na pret e shkuara, para së gjithash, politike me të gjitha stërhollimet masive 

policeske”. Pra në qoftë se ne do të udhëhiqemi nga parimet e së shkuarës që 

parakupton zgjidhjen praktike të pathelluar ndaj nevojave që mund të ketë e 

ardhmja, ne do të biem në rrethet vicioze të përhershme dhe nuk do të 

njohim zhvillimin që sjell forca artistike e filozofike e të menduarit. 

• Cila është situata e leximit dhe dashamirësisë ndaj librit sot në botë? Po 

shqetësimin e Brodskijt, si e gjykoni? 

Sidoqoftë, gjendja në të cilën arti në përgjithësi dhe letërsia në veçanti është 

trashëgimi (në kuptimin pezhorativ) e pakicës, më duket si një gjë anormale 

dhe kanosëse. 

Pra Brodskij mendon se bota është në rrugë të mbrapshtë dhe po kërcënohet 

nga fakti se njerëzit nuk janë më të prirur drejt të lexuarit. Ky shqetësim 

është i drejtë, sepse edhe zhvillimi teknologjik që po e zëvendëson kulturën e 

të lexuarit sot, po sjell mangësi gjuhësore, por mbi të gjitha varfërim 

shpirtëror. 

• Vlerësoni epërsinë etike të artit dhe letërsisë sipas këndvështrimit të 

Brodskijt dhe evidentoni frazën që e përligj këtë qëndrim. 

Nuk po bëj apel që shteti të zëvendësohet me biblioteka (epërsi etike, duhet 

kultivuar popullsia) – megjithëse ky mendim jo rrallë më ka shkuar 

ndërmend (epërsi etike, qëndrim personal) – porse nuk dyshoj që nëse 

sundimtarët tanë do t’i kishim zgjedhur në bazë të përvojës leximore dhe jo 

në bazë të programeve politike, në këtë tokë do të kishte pasur më pak 

hidhërim (epërsi etike, sepse lidershipit sipas Brodskijt i mungon shpirti që 

kultivohet nga arti/letërsia). Kam përshtypjen se sundimtarin potencial të 

fateve tona duhet ta pyesnim para së gjithash jo si e përfytyron ai drejtimin e 

politikës së jashtme, por ç’mendon ai për Stendalin, Dikensin, Dostojevskin 

(ironizon lidershipin si kultivues të injorancës dhe mbajtës të rrethit vicioz të 

trashëguar nga e kaluara). 

122

Fraza themelore: Kjo ka vlerë të paktën për faktin se gjëja më e shtrenjtë për 

letërsinë është forca e saj kundërhelmuese prej çfarëdo përpjekjesh totale – të 

njohura dhe të panjohura – për t’ia qasur zgjidhjes së problemeve të 

ekzistencës njerëzore. Pra nëpërmjet arratisë brenda letërsisë individi zbulon 

çelësin e të vërtetës së vetvetes. 

• Ky ushtrim sugjerohet detyrë shtëpie: Analizoni vlerat sunduese të 

letërsisë dhe artit sipas Brodskijt në raport me fenomenet e tjera sociale. 

Nxënësi orientohet të zbërthejë frazën e mëposhtme: 

Si një sistem moral, së paku, sigurimi,- karakteri etik i letërsisë, përmirësimi 

moral vjen nga kultivimi sa më i thellë i ndjenjave. Letërsia është ku e ku më 

efektive se sa çfarëdo sistemi besimi apo doktrine filozofike.- lidhur me këtë 

mund të thuhet pse rikrijon gjendje fizike, shpirtërore e morale nëpërmjet fjalës. 

• Gjykoni qëndrimin universal të shkrimtarit kur deklarohet se “Krimi më i 

rëndë është përbuzja e librave, mosleximi i tyre”. Po qëndrimi juaj cili është? 

Sepse nuk mund të ketë ligje që të na mbrojnë nga vetvetja, asnjë kod 

ndëshkimor nuk parashikon krimet ndaj letërsisë (qëndrim universal). 

Dhe ndërmjet këtyre krimeve, krimi më i rëndë është jo kufizimi i 

censurës, por djegia e librave. – Ky ka qenë një ndër krimet e hershme të 

njerëzimit: Kujtoni djegien e bibliotekës së Aleksandrisë. Duke qenë se 

shoqëria ka qenë më primitive, lufta ndaj dijes dhe epërsia për sundim ka 

qenë dhuna. E njëjta gjë edhe në sistemin komunist si realitet i përjetuar nga 

Brodskij, ku librat u dogjën dhe kultura u zëvendësua me mediokritet. Kjo 

ishte e kaluara. E ardhmja: Por ka edhe një krim edhe më të rëndë – 

përbuzja e librave, mosleximi i tyre- Kjo parathotë atë çka sistemi 

teknologjik po i bën kulturës klasike në fakt. Sot leximi është zëvendësuar 

nga aktivitete të tjera që i përgjigjen atyre dhe përbuzjes së librit. Pasojat: 

Këtë krim njeriu e paguan me jetën e vet: nëse këtë krim e kryen kombi 

– ai e paguan me historinë e tij…Të shohim çka na rezervon e ardhmja 

lidhur me këtë. 

Ora III 

Objektiva: 

a) Të analizojë qëndrimet estetike dhe etike të Brodskijt; 

b) Të kuptojë një teksti kulturologjik; 

c) Të analizojë tiparet të një teksti kulturologjik 

• Vlerësoni esenë për nga pikëpamja ideore e mesazhit, qëndrimeve kritike, 

njohurive që morët dhe ridimensionimin e ideve tuaja ndaj artit dhe letërsisë. 

1. Të nxirret mesazhi i pjesës i cili ka të bëjë me vendin e qetërsisë me 

arteve, tek individi dhe zhvillimi i tij, tek evoluimi i shoqërisë. 

2. Qëndrime kritike janë: 

a. këndvështrimi ndaj gjuhës së masës; 

b. moskultivimi i lidershipit, 

123

c. përbuzja e librave, 

d. mos të mësuarit nga letërsia, duke bërë gabimin e qarkut vicioz të 

historisë etj. 

3. Qëndrimi i nxënësve. 

Mësuesi shpjegon karakterin kulturologjik të një teksti. 

• Analizoni nga pikëpamja kohore dhe hapësinore, si dhe kulturologjike 

fjalimin e Josif Brodskijt mbajtur ditën që i është dhënë çmimi Nobel për 

letërsinë. 

Pikëpamja kohore e tekstit duhet parë minimalisht në dy këndvështrime: 

Brodskij mes (a) të kaluarës komuniste në ish BS dhe (b) sot një nobelist që 

adreson një fjalë të lirë. a) Kjo vërehet në “Pra, për këtë arsye, nuk e kanë 

dashur artin në përgjithësi (Stalini, Enveri) dhe poezinë në veçanti prijësit e 

të mirave të përbashkëta (Brezhnjevi dhe Realizmi Socialist), sundimtarët e 

masave, tellallët e domosdoshmërisë historike. b) vërehet “Nëse arti diç edhe 

na mëson (artistit, në radhë të parë), atëherë kjo ka të bëjë pikërisht me 

privatësinë e ekzistencës njerëzore.”-Mbani parasysh që realizmi socialist nuk 

e merrte parasysh ekzistencializmin si doktrine dhe e ka dënuar atë. Artistët 

me prirje të tilla në vendet ishkomuniste janë ndëshkuar. 

Teksti i Brodskijt referuar së kaluarës dhe aktuales psh.” Duke qenë më e 

stërlashta – dhe forma më e fjalëpërfjalshme e iniciativës vetjake – ajo dashje 

ose pa dashje stimulon tek njeriu pikërisht ndjesinë e individualitetit, 

unikalitetit, veçanësinë – duke e shndërruar atë nga një kafshë shoqërore në 

personalitet”, si dhe së ardhmes lidhur me misionin e letërsisë “Pavarësisht 

mbi shëmbëlltyrën e kujt jemi krijuar, ka pothuaj pesë miliardë si ne dhe për 

një qenie njerëzore nuk ka të ardhme tjetër përveç asaj të nënvizuarës nga 

arti.”; “Gjuha dhe, siç më duket mua, letërsia- janë gjëra më të lashta, më të 

pashmangshme, më të përjetshme sesa çdo formë e organizimit njerëzor.” 

Universalizmi i letërsisë sipas Brodskijt: Zemërimi, ironia apo indiferenca 

e shprehur nga letërsia në lidhje me shtetin, është në thelb, reaksioni i së 

përhershmes, më saktë të themi – i të pafundmes, kundrejt të përkohshmes, 

të kufizuarës. 

Pikëpamja hapësinore e tekstit lidhet me shtrirjen komunikuese të mendimit 

të letërsisë. Në fakt autori në disa forma dhe e mohon atë duke vërejtur 

lidhjen direkte që krijohet mes veprës letrare dhe individit p.sh: Vepra e artit, 

letërsia në veçanti dhe poezia më përveçmas, i drejtohet njeriut têt-á-têt, 

duke u lidhur me të në marrëdhënie direkte, pa ndërmjetës. 

Aspekti kulturologjik i këtij teksti lidhet me nivelin e teorisë shoqërore p.sh.: 

“Pra, për këtë arsye, nuk e kanë dashur artin në përgjithësi dhe poezinë në 

veçanti prijësit e të mirave të përbashkëta, sundimtarët e masave, tellallët e 

domosdoshmërisë historike. Sepse aty ku ka kaluar arti, ku është lexuar 



Me fjalë të tjera, nëpër zerot e vegjël me të cilët prijësit e së mirës së 

përbashkët dhe sundimtarët e masave priren të veprojnë, arti parathotë një 

“periudhë, periudhë, presje, dhe një minus”, duke e shndërruar çdo zero në 

një njeri të vockël, megjithëse jo gjithmonë të bukur.” 

124

Gjithashtu, autori ka ndërthurur disiplina në tekst: rreth letërsisë ai 

rrotullon gjuhën, komunikimin, historinë, politikën e politilogjinë, 

sociologjinë dhe filozofinë. 

Pikëpamja individuale: “Ndjeshmëria e hollë estetike shtjellohet uritshëm tek 

njeriu, sepse, duke mos i dhënë madje llogari vetes për atë çka përfaqëson në 

vetvete dhe se çfarë i duhet atij me domosdo, njeriu, si rregull, e di 

instinktivisht çfarë nuk i pëlqen dhe çfarë e sëkëlldis.” 

• Shtjelloni se si vërehet ligjërimi i përditshëm në individualitetin gjuhësor të 

Brosdkij dhe evidentoni bazat sociale të tij nëpërmjet këtij individualiteti. 

Pra do t’i përgjigjemi pyetjes “1. Si vërehet nga kjo ligjëratë që Brodskij është 

shkrimtar? 2. Cilat janë bazat e sjelljeve sociale të tij?” 

1. P.sh: Ai po mban një ligjëratë për letërsinë në raport me individin krijues 

dhe përjetues, ai e përligj autoritetin e vet duke e vënë letërsinë në kandar 

me artet e tjera; ai vëren rolin e epërm të letërsisë si art në raport me 

përvojën politike, historike, shtetare etj. 

2. Baza e sjelljes së tij sociale shprehet qartë në dy moment a) Nuk po bëj apel 

që shteti të zëvendësohet me biblioteka – megjithëse ky mendim jo rrallë 

më ka shkuar ndërmend – porse nuk dyshoj që nëse sundimtarët tanë do 

t’i kishim zgjedhur në bazë të përvojës leximore dhe jo në bazë të 

programeve politike, në këtë tokë do të kishte pasur më pak hidhërim. Kam 

përshtypjen se sundimtarin potencial të fateve tona duhet ta pyesnim para 

së gjithash jo si e përfytyron ai drejtimin e politikës së jashtme, por 

ç’mendon ai për Stendalin, Dikensin, Dostojevskin. b) Në ditët e sotme 

është jashtëzakonisht e përhapur bindja se gjoja shkrimtari, poeti në 

veçanti, duhet të përdorë në veprat e tij gjuhën e rrugës, gjuhën e turmës. 

Me gjithë aparencën demokratike dhe volitë e prekshme praktike për 

shkrimtarin, një pohim i tillë është veçse një pallavër, ngase paraqet në 

vetvete gjakimin t’ia nënshtrojë artin, në rastin konkret letërsinë, historisë. 

• Zbuloni se cilit mjedis i referohet ligjërimi i Brodskijt. Si ka ndikuar ky 

mjedis në të menduarit dhe mesazhin poetik të shkrimtarit të madh? 

Mjedisi: Rreziku i vërtetë për shkrimtarin nuk është dhe aq mundësia (dhe 

shpesh siguria) e përndjekjes nga shteti, të cilat, të përbindshme apo të 

nënshtruara ndryshimeve për mirë, janë përherë të përkohshme. Ngritja e 

psikozës dhe e persekutimit të mendimit dhe individit. 

Ndikimi: Kjo ka vlerë të paktën për faktin se gjëja më e shtrenjtë për 

letërsinë është forca e saj kundërhelmuese prej çfarëdo përpjekjesh totale – të 

njohura dhe të panjohura – për t’ia qasur zgjidhjes së problemeve të 

ekzistencës njerëzore. Si një sistem moral, së paku, sigurimi, letërsia është 

ku e ku më efektive se sa çfarëdo sistemi besimi apo doktrine filozofike. 

• Vëreni tipare të ligjërimit mediatik te fjala e nobelistit dhe sqaroni raportet 

përditshmëri-kulturë në fjalim. 

Për këtë i përgjigjemi pyetjes: Në çfarë raportesh ekziston jeta e përditshme 

me realitetin artistik në letërsi sipas Brodskijt? Sillni shembuj. 

1. Nëse arti diç edhe na mëson (artistit, në radhë të parë), atëherë kjo ka të 

bëjë pikërisht me privatësinë e ekzistencës njerëzore. Duke qenë më e 

stërlashta – dhe forma më e fjalëpërfjalshme e iniciativës vetjake – ajo 

dashje ose pa dashje stimulon tek njeriu pikërisht ndjesinë e 

125

individualitetit, unikalitetit, veçanësinë – duke e shndërruar atë nga një 

kafshë shoqërore në personalitet. 

2. Sepse aty ku ka kaluar arti, ku është lexuar poezia, ata zbulojnë në vend 

të pëlqimit dhe solidaritetit – shpërfillje dhe kundërshtim, në vend të 

vendosmërisë për veprim – mosvëmendje dhe neveri. 

3. Filozofia e shtetit, etika e tij, pa folur më për estetikën – janë përherë 

“dje”-ja. Gjuha dhe letërsia janë gjithmonë “sot”-i dhe shpesh – sidomos 

aty ku sistemi politik është ortodoks – ato madje mund të përbëjnë edhe 

“nesër”-in. 

4. Në jetën e zakonshme, ju mund të tregoni të njëjtën histori tre herë dhe të 

shkaktoni në të tre herët të qeshura, të jeni shpirti i shoqërisë. Në art, një 

formë e tillë sjelljeje quhet “klishe”. Arti nuk është vegël endëse dhe 

zhvillimi i tij përcaktohet jo nga individualiteti i artistit, por nga dinamika 

dhe logjika e vetë materialit, nga historia e mëparshme e veglave që 

kërkojnë gjejnë (apo të nënkuptojnë) çdo herë zgjidhje cilësisht të reja. 

Në shembujt e mësipërm dhe të tjerë në tekst, Brodskij ka vënë përballë dy 

realitete 1. Përditshmërinë dhe 2. artin. Realiteti i përgjithësuar i këtyre është 

letërsia dhe karakteristikat e saj p.sh: 1. krijimi i personalitetit etj. 

Përgjithësisht pra, autori nxjerr përgjithësime. 

• Analizoni raportin që Brodskij ka vendosur me dëgjuesin/lexuesin e vet 

gjatë prezantimit të kësaj ligjërate. 

Teksti po të vërehet me kujdes ka dy qendra referenciale 1. ne (si njerëz në 

masë) 2. njeriu (Ai si krijesë e lartësuar). Qëndrimet e Brodskijt ndaj këtyre 

qendrave janë të ndryshme pa dyshim: kur flet për shoqërinë është ne, apo 

sunduesit janë në numrin shumës. Kur flet për njeriun kemi një metonimi të 

përdorur duke iu referuar shkrimtarit dhe individit përjetues të procesit artistik. 

Raporti në fakt nuk është aq i lidhur me lexuesin/dëgjuesin se sa mbi 

qëndrimin individual të autorit ndaj shoqërisë, prirjeve të saj dhe individit 

(krijues e përjetues). 

• Çfarë do të vlerësonit si kulturologjike në fjalimin e Brodskijt? Argumentoni 

idetë tuaja. (detyrë shtëpie) 

Për këtë nxënësi sugjerohet të fokusohet tek: 1. cilat janë teoritë që trajton 

Brodskij në tekst p.sh. demokratizimi i të shprehurit letrar, 2. cila është baza 

kulturore që ka ndërtuar këtë tekst (pra, letërsia në raport me shkencat e tjera). 

ORA IV 

Objektiva: 

a) Të analizojë aspektet kulturologjike të tekstit dhe qëndrimet e Brodskijt; 

b) Të krahasojë figurën e Brodskijt me të Kutelit; 

c) Të evidentojë tiparet e shkrimit përshkrues në esenë e Brodskijt; 

d) Të ekzekutojë hapat e shkrimit të një interviste, bazuar në esenë e 

Brodskijt. 

126

• Trajtojeni tekstin e mësipërm për nga pikëpamja epistemologjike, ku të 

dalloni rregullat dhe funksionimin e mesazheve të tyre, aktualitetin dhe 

universalitetin që i karakterizon. 

Për këtë, evidentojmë 5 argumentet më të rëndësishme të Brodskijt p.sh. 

letërsia e kthen njeriun nga kafshë shoqërore në individualitet. Për këtë 

evidentohet fragmenti në libër, rilexohet dhe nxënësi i përgjigjet pyetjeve si: 1. 

Çfarë kushti ka vendosur Brodskij mbi raportin art-individ? 2. Në ç’mjedis 

kohor e vendos letërsinë Brodskij? 3. Evidentoni procesin që ndodh tek 

individi nga kontakti me letërsinë sipas Brodskijt. 4. Në ç’përfundim del 

Brodskij dhe si? 

• Evidentoni se me çfarë metode Brodskij ka trajtuar dhe shtjelluar 

argumentet e veta në ligjëratën e Nobelit dhe analizoni parimet e tij të 

argumentimit në funksion të parimeve të tij estetike dhe etike. 

Së pari, duhet dalluar lidhja shkak-pasojë në të cilën Brodskij vendos 

estetikën me moralin. Sipas tij, morali i shëndoshë vjen si pasojë e një 

ndjenje të mirë. 

Metoda që autori ka përdorur është përgjithësisht ajo e kontrastit: Kujtoni 

sundimtarin në raport me artin. 

Po gjithashtu vërehet edhe metoda shkak-pasojë (pse-sepse). 

Parimet e tij të argumentimit lidhen drejtpërdrejt me qasjet e tij etikëestetikë. 

Vëreni argumentimin e tij nga objektet që i shkojnë për shtat dhe 

argumentimin e tij në raste kur reflektime të caktuara të shoqërisë nuk 

përputhen me bindjen e tij personale. 

• Komentoni paragrafë të caktuar të këtij teksti për nga pikëpamja shoqërore. Si 

reflektohen këto interpretime në tekst. Çfarë kuptimesh të reja gjenerojnë ato? 

Një fragment mund të jetë ai mbi demokratizimin e gjuhës. 

• Dalloni se cili është subjekti për komunikim në këtë fjalim dhe 

përmblidheni atë në formën e tezës së Brodskijt. 

Subjekti për komunikim është individi (krijues-përjetues); objekti është 

letërsia/arti. 

Tezë mund të jetë: Arti është në brendinë e privatësisë së ekzistencës 

njerëzore dhe e shndërron individin nga kafshë shoqërore në personalitet. 

• Analizoni raportin përvojë – analizë –përfundim në esenë e Josip Brodskijt, 

duke u mbështetur vetëm në tekst. 

Për këtë përzgjidhni një paragraf dhe evidentoni të kaluarën e Brodskit, 

argumentimin e problematikës dhe përfundimet ku ai del. P.sh. HISTORIA- 

PËRVOJA: Në historinë e species sonë, në historinë e “sapiensit”, libri është 

fenomen antropologjik, analogjik në thelb me shpikjen e rrotës. ANALIZA: I 

lindur me qëllimin që të na japë përfytyrimin jo aq mbi origjinat, sesa për atë 

që ky “sapiens” është i aftë, libri është një mjet zhvendosjeje në hapësirën e 

përvojës sonë me shpejtësinë e kthimit të fletës. Ky kthim i fletës, si çdo 

kthim tjetër, (PËRFUNDIMI): shndërrohet në arrati prej emëruesit të 

përbashkët, prej përpjekjes për t’i mveshur këtij emëruesi një tipar që nuk 

ngrihet sipër brezit, gjer tek zemra jonë, vetëdija jonë, imagjinata jonë. 

• Bëni ndarjen në hyrje, zhvillim dhe përfundim të ligjëratës së mësipërme 

dhe ndërtoni skeletin e esesë. 

127

• Krahasoni pikëpamjet e Kutelit mbi shkrimtarin me këndvështrimet e 

Brodskijt dhe dalloni në formë të shkruar pikat e përbashkëta dhe dallimet 

përgjegjëse, duke u përqendruar në pikat e mëposhtme: - misioni i shkrimtarit; 

Misioni sipas Kutelit për shkrimtarin është të shkruajë; sipas Brodskijt është 

të ndiejë fort dhe artistikisht: - shkrimtari në raport me kombin e vet; 

Sipas Kutelit të jetë kombëtar, sipas Brodskijt nuk paraqitet në këtë tekst një 

mision i tillë, por është ai i madhi i të parathënës: - krijuesi në raport me 

kulturën kombëtare; 

Sipas Kutelit duhet ta pasqyrojë kulturën e vet kombëtare, sipas Brodskijt 

shkrimtari ka karakter individual: - poetët dhe marrëdhënia e tyre me gjuhën; 

Të dy shkrimtarët bien pak a shumë dakord që gjuha artistike kultivohet nga 

shkrimtarët dhe nuk duhet të vulgarizohet: - artistët dhe koncepti për shtetin. 

Brosdkij ka mendimin që shteti është dje-ja dhe se artisti është e sotmja, por 

edhe e ardhmja. Kuteli e sheh artistin në funksion të shtetit. 

• Analizoni tiparet e esesë përshkruese të Brodskijt dhe jepni gjykimin tuaj 

për teknikat e shkrimit akademik të nobelistit. Çfarë ju lë më shumë mbresa 

dhe çfarë do të përmirësonit? 

Për këtë nxënësi i përgjigjet pyetjeve: 1. A përshkruan eseja karakteristikat e 

shkrimtarit dhe të letërsisë; 2. Ai i rendit mire karakteristikat dhe a i jep në 

mënyrë të qartë ato? 3. A ka përdorur kohën e tashme? 4. Në ç’vetë është 

vendosur ligjërimi? 5. Cila është metodologjia e përshkrimit: lineare, 

kontrastuese, shkak-pasojë etj.? 


• Mendoni një titull për esenë e mësipërme dhe argumentoni zgjedhjen tuaj 

nga pikëpamja tekstuale dhe nga mënyra se si ju e keni kuptuar këtë 

ligjëratë. 

• Pas analizimit të esesë, thoni se çfarë përshtypjesh ju ka lënë nobelisti 

Brodskij dhe idetë e tij. 

• Bëjini një intervistë Josif Brodskijt dhe përgjigjet e saj nxirrini nga 

argumentet e esesë. Paraqiteni në formën e një shkrimi gazete, duke e 

shoqëruar edhe me një foto të Brodskijt. Për realizimin e intervistës dhe 

pasqyrimit të saj në formën e një shkrimi gazete, mbështetuni në rubrikën 

“Shkrimi i një interviste”. 

Shkrimin e intervistës sugjerohet që nxënësi ta drejtojë vetë pa udhëzimin e 

mësuesit. Kjo për shkak të faktit se nxënësi e ka parë në media se si 

realizohet një intervistë. 

128

Detyrë me shkrim Nr. 3 

Shkrimi i esesë përshkruese (1 orë) 

Objektiva: 

a) Të realizohet shkrimi i një eseje përshkruese duke pasur parasysh shkrimin 

e saktë të hyrjes, paraqitjes dhe trajtimit të argumente, si dhe mbylljen; 

b) Të redaktohet eseja dhe të mbahen parasysh tiparet gjuhësore të esesë 

përshkruese. 






87 

129

Kreu IV: Teksti bindës - argumentues 

4.1 Fjalimi i Kadaresë në ceremoninë e çmimit Asturias 

Ora I 

Objektiva: 

a) Të diskutohet mbi kompleksitetin e figurës së Kadaresë; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet deri në fund eseja; 

c) Të analizohen tiparet dalluese të shkrimit; pozicionin e shkrimtarit në të; 

raportet Kadare-letërsi. 

• Qarkoni përgjigjen e saktë: 

Ismail Kadare ka lindur në: d) Gjirokastër. 

2. Studimet pasuniversitare për letërsi Ismail Kadare i ka kryer në: b) 

Institutin “Gorki”. 

3. Vëllimi i parë poetik i shkrimtarit Ismail Kadare është: b) Shekulli im. 

4. Romani “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” është shkruar në b) 1963. 

5. Romani dedikuar fëmijërisë dhe vendlindjes së autorit është: a) Kronikë në gur. 

6. Tema e gjakmarrjes është trajtuar në romanin: d) Prilli i thyer. 

7. Nuk është roman i Ismail Kadaresë: c) Tuneli. 

8. Tragjedia kosovare është trajtuar në librin eseistik: a) Ra ky mort, e u pamë. 

9. Ismail Kadare ka qenë Laureat i çmimit b) Princi i Asturias. 

10. Cili nga filmat e mëposhtëm është realizuar mbështetur në romanet e 

Kadaresë: c) Koha e kometës. 

• Renditni në dërrasën e zezë gjithë informacionin që keni për Ismail 

Kadarenë dhe ndërtoni biografinë e tij, si dhe një bibliografi me veprat e tij 

poetike, narrative dhe eseistike. 

Kadare, Ismail (1936), shkrimtar, poet, eseist, publicist dhe përkthyes. Lindi 

në Gjirokastër. Studimet e larta në fushën e letërsisë i kreu në Institutin 

Gorki në Moskë. Veprat e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të huaja. Është 

anëtar i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike të Parisit. Për 

kontribute në fushën e letërsisë i është 

dhënë titulli Kalorës i Legjionit të Nderit dhe Nderi i Kombit. Ndër veprat e tij 

përmendim: Gjenerali i ushtrisë së vdekur, Kronikë në gur, Gjakftohtësia, 

Pallati i ëndrrave, Ftesë në studio, Spiritus, Dialog me Alen Boske, Ra ky 

mort e u pamë, Lulet e ftohta të marsit, Vajza e Agamemnonit, Darka e 

gabuar, E penguara etj. 

• Si e vlerësoni profilin kulturologjik të Kadaresë? Argumentoni qëndrimet 

tuaja. 

Këtu mund të vlerësohen kontributet e shkrimtarit në publicistikë (debatet 

publike ku është përfshirë), eseistikë (Ftesë në studio, Eskili, ky humbës i 

madh), përkthim (Majakovskij etj.), etj. 

130

• Duke iu rikthyer dijeve mbi disidencën, a do ta konsideronit Kadarenë 

shkrimtar disident? Jepni argumentet pro dhe kundër. 

(Orientime) 

Kjo pikë edhe mund të diskutohet më shumë në raport me kufizimet e 

shkrimtarëve në periudhën e diktaturës. 

Lexim i drejtuar 

• Vëreni tiparet dalluese të këtij shkrimi, duke qartësuar se kujt i drejtohet 

dhe për kë/ çfarë është shkruar. 

Lartësia Juaj,- Një mbreti ose Princi. Në qoftë se do të ishte për Presidentë, 

ministra, ambasadorë do drejtohej Shkëlqesi, në qoftë se njerëz të artit Kolegë etj. 

Është një kënaqësi e veçantë (do të thotë të jesh i ftuar) të jem i pranishëm 

në këtë sallë (audiencë e përgatitur ) dhe të marr fjalën këtu (domethënë që 

dhënia e fjalës është nderim). 

• Si vetidentifikohet shkrimtari në fjalimin e tij dhe si e përkufizon ai 

referentin dhe pikën e lidhjes në ligjëratë? 

Kënaqësia është e dyfishtë, ngaqë e gjithë kjo ndodh për shkak të letërsisë 

(referenti), universit që unë i përkas (vetidentifikimi dhe pika e lidhjes). 

• Çfarë raporti vendos Kadare me letërsinë? A mund të ishte më 

gjithëpërfshirës nëse do të ish përdorur termi “art”? 

Raporti që shkrimtari vendos me letërsinë është gjithëpërfshirës, sepse e 

konsideron veten pjesë të universit letrar. Ndoshta nuk mund të ishte më 

gjithëpërfshirës sepse edhe letërsia është art. 

• Cilat janë qëndrimet që Kadare kontraston lidhur me letërsinë? Komentoni 

domethënien e tyre dhe pozicionimin idealist të shkrimtarit. 

Ka pasur dhe vazhdon të ketë dy mendime krejtësisht të kundërta për 

letërsinë. Njëri, i vjetër, pakëz naiv, që besonte se letërsia, ashtu si gjithë 

artet, mund të bënte mrekullira për botën; mendimi tjetër, modern, 

rrjedhimisht aspak naiv, se letërsia dhe arti nuk i shërbejnë askujt, veç 

vetvetes (Kontrastimi). Ne të dy këto mendime, e vërteta dhe jo e vërteta janë 

të përziera. Megjithatë, si njeri i artit, unë kam prirjen të besoj te 

mrekullia (Idealizmi). 

Mendimet e kontrastuara i referohen qëndrimit të realizmit socialist mbi 

letërsinë që “mund të bënte mrekullira për botën” dhe mendimi tjetër që i 

referohet shprehjes “arti për art” në fjalët “se letërsia dhe arti nuk i shërbejnë 

askujt, veç vetvetes”. Me këtë, Kadare rrëzon rolin edukativ të letërsisë dhe 

ngre lart vlerat estetike (dhe etike-ndoshta) të letërsisë. 

• Ku qëndron mistika dhe simbolika e mitit të Orfeut dhe për cilën veprimtari 

njerëzore shërben ky mit si referent? 

Miti i Orfeut: Orfeu ishte një poet dhe muzikant. Muzat i kishin mësuar t’i 

binte lirës. Muzika dhe vargjet e tij ishin aq të ëmbla dhe të mrekullueshme 

saqë ç’do gjë pushonte për ta dëgjuar atë. Gruaja e tij ishte nimfa Euridike, të 

cilën e dashuronte edhe Aristeu. Një ditë, teksa Euridikja vraponte për t’i 

shpëtuar këtij të dashuruari të marrë, një gjarpër e kafshoi dhe ajo vdiq 

menjëherë. Atëherë Orfeu mori vendimin të zbriste e ta merrte në Had, në 

mbretërinë e errët të të vdekurve. Me muzikën e tij i preku të gjitha perënditë, 

131

madje edhe vetë Hadin dhe gruan e tij Persefonin, e cila u prek nga dashuria e 

madhe e Orfeut për Euridiken. Kështu Hadi ia jep të drejtën Orfeut ta marrë 

Euridiken me vete, por me kushtin që gruaja ta ndiqte burrin përgjatë rrugës 

së errët dhe ky nuk duhej të kthehej ta shihte para se të arrinte në botën e të 

gjallëve. Kur të dy ishin pothuajse afër sipërfaqes së tokës, Orfeu i frikësuar se 

mos e humbte dhe nga dëshira për ta parë të shoqen, kthehet, por menjëherë 

gruaja u përthith nga forcat e nëndheshme, pavarësisht se sa fort e mbajti ai 

nga dora. Kështu që ajo vdiq për të dytën herë. 

Mistika qëndron tek forca e artit në jetën e njerëzve për t’i bërë ata më të 

dashuruar dhe më të mirë. Është pikërisht mënyra se si arti i jep botës 

dashuri. Sipas Kadaresë, thelbi i tij ka të bëjë me mundësitë e artit. 

• Interpretoni universalitetin e shkrimtarit në fjalinë: “Orfeu arriti që me artin 

e tij të bëjë gjëra të pabesueshme dhe, ndonëse nuk arriti dot të kapërcente 

murin e vdekjes, më prapë se kushdo iu afrua së pamundurës”. Mbështetuni 

në: - kundërshtitë brenda fjalisë; raporti vdekje – përjetësi; përjetësia e artit. 

Pabesueshmëria e veprës së Orfeut qëndron në faktin se ai nëpërmjet 

muzikës, arriti të kthejë vullnetin e hyjnive mbi fatin e Euridikës. E 

pamundura pra e artistit bëhet sa kohë ai është në jetë, nëpërmjet 

krijimitarisë së tij. Kadare nuk thotë realisht që ai nuk e kapërceu murin e 

vdekjes, ai murin e vdekjes e kapërceu, po vetëm si artist sepse për këtë 

meritë atij iu dha një shans i dytë, ndërsa si njeri ai nuk mundi ta shpëtojë 

dot gruan e vet. Pra është arti, ai që e përjetësoi figurën e tij. 

• Në cilin kontekst e ka ndërtuar ligjëratën e vet Kadareja? Çfarë kuptojmë ne 

për të dhe artin/artistët e asaj kohe? 

Njëzet vite më parë, në vendin tim komunist në qoftë se dikush do t’i thoshte 

dikujt se ka gjasë që një ditë, një shkrimtar shqiptar do të marrë një çmim në 

Spanjë, për më tepër të dorëzuar nga princi trashëgimtar, ky dikush do të 

shpallej aty për aty i çmendur, do të prangosej e do të çohej në çmendinë. 

Dhe kjo do të ishte e keqja më e vogël. Sipas një versioni të dytë, ky dikush 

do të përfundonte në hetuesi dhe pastaj në torturë si një komplotist i 

rrezikshëm. 

Konteksti të cilit i referohet Kadareja është regjimi komunist. Ajo që ne 

kuptojmë është 1. mungesa e lirisë; 2. mungesa e lëvizjes, 3. lufta e klasave: 

princi trashëgimtar, 4. represioni dhe burgimi për agjitacion dhe propagandë, 

apo për komplotist i rrezikshëm. 

• Ku qëndron thelbi i mrekullisë së lirisë? Në ç’raport qëndron me popujt dhe 

si reflektohet në art dhe veçanërisht në letërsi? 

Ndoshta mund t’ju duket pak i dramatizuar ky parashikim, por unë do t’jua 

shpjegoj. Shqipëria, vendi im, dhe Spanja e juaj, përveç një miqësie të 

shkurtër në shekullin XV, nuk kanë pasur kurrë asnjë lidhje. 

Ndërprerja e plotë u bë në shekullin e kaluar, kur vendi im komunist, i 

shquar për prerje marrëdhëniesh, (ky ka qenë, si të thuash, specialiteti i tij), 

preu çdo lidhje me Spanjën. Por si çdo gjë në botë, ashtu edhe mrekullia e 

letërsisë e ka një traditë. 

Thelbi i mrekullisë së lirisë është letërsia. Pra ajo ç’ka i zhduk kufinjtë mes 

shteteve dhe ndarjet mes tyre është kultura. 

132

• Vëreni togfjalëshat dhe saktësinë e ndërtimit të tyre. Analizojini nga 

pikëpamja kuptimore, simbolike dhe gjuhësore: 

Kohë e ngrirë-1. kohë që s’ecën përpara dhe nuk sjell zhvillim, 2. koha e 

komunizmit; 3. metaforë 

Kalorës i vetmuar- 1. individ idealist 2. i vetëm kundra të tjerëve, 3. epitet 

Kapërcej sa herë- 1. nuk kish kufij për... 2. ishte i mundshëm mes të 

pamundurës. 

Kufi i pakapërcyeshëm- 1. kufi fizik i pamundur 2. kufi i dogmës dhe 

politikës, 3. epitet. 

• Detyrë shtëpie: Vlerësojeni fjalinë e mësipërme për nga mesazhi universal 

që mbart dhe perfeksioni stilistik i ndërtimit. Duke u mbështetur në këto 

vlerësime, jepni tre përfundime për botëkuptimin kulturologjik të Kadaresë 

dhe tre përfundime për kredon e tij poetike. 

Përfundime të karakterit kulturologjik mund të jenë: 1. individualizmi i 

shkrimtarit 2. letërsia thyen çdo lloj politike 3. Komunizmi nuk e dëmtoi dot 

komunikimin letrar. 

Përfundime mbi kredon poetike mund të jenë që: 1. Diktati nuk e ndal 

shpirtin krijues; 2. Letërsia ka karakter universal, 3. Letërsia është një formë 

e lirisë. 

Ora II 

Objektiva: 

a) Të analizohen qëndrime të ndryshme të Kadaresë në tekst; 

b) Të vlerësohen idetë universale të shkrimtarit; 

c) Të krahasohen idetë e Kadaresë me Brodskijn dhe Kutelin; 

d) Jepni gjykimet tuaja mbi esenë. 

• Sillni ndër mend simbolikën e figurës së Don Kishotit. Gjykoni se ku 

qëndron ai mes marrisë, idealizmit dhe artit? 

Figura e Don Kishotit është një figurë që kritika letrare po edhe ajo sociopsikologjike 

ka ndërtuar duke e parë në dy aspekte: atë të karakterit idealist 

dhe jo vetëm mesjetar, por edhe karakterin e të marrit. Idealizmi i Don 

Kishotit qëndron në thelbin e tij si personazh por edhe në misionin që ai vë 

vetes: të përmirësojë botën. Në fakt aspekti i “marrisë” së tij nuk qëndron në 

bëmat e tij se sa në utopinë e botës për të mos qenë pozitive, por në fakt 

thelbi është që bota e tillë është e ndërtuar me pozitivitetin dhe negativitetin e 

saj. Figura e Don Kishotit është universale në art sepse ajo mbart mbi vete 

luftën dualiste, të përhershme të njerëzimit me të mirën dhe të keqen. 

• Shtjelloni me ndihmën e mësuesit kuptimin që ka marrë figura e Don 

Kishotit në kontekstin e regjimit komunist shqiptar, duke e parë nga 

pikëpamja e interpretimeve të imponuara të kohës dhe shtrembërimin e 

figurës. 

133

Në kohën e komunizmit kritika e realizmit socialist e orientoi figurën e Don 

Kishotit në favor të politikës së saj populiste duke e nxjerrë atë jashtë 

konceptit aristokratik mesjetar dhe duke e veshur atë me simbolin e idealit 

komunist që e mira duhet të luftojë me se s’bën të keqen. 

• Cila është teza dhe njëkohësisht mesazhi i kësaj ligjërate? Argumentoni se 

ku qëndron “figura e Don Kishtotit” mes totalitarizmit dhe pavarësisë. 

Teza: Artet dhe letërsia janë të pavarura 

Mesazhi: Letërsia është universale ndaj ajo nuk njeh kufij të asnjë lloji. 

Figura e Don Kishotit mes totalitarizmit dhe pavarësisë qëndron në faktin se 

ajo u keqinterpretua nga kritika e realizmit socialist në Shqipëri por 

pavarësisht kësaj ajo erdhi me të gjitha dimensionet e saj kohore, 

hapësinore, kulturore por mbi të gjitha artistike për lexuesin shqiptar. 

• Analizoni universalitetin e konceptit të shkrirjes së kufijve mendorë në 

rrafshe si: komunikimi, liria e individit, pavarësia, integrimi, universalizmi në 

art etj. 

Letërsia ka qenë dhe mbetet mënyrë estetike por edhe etike e të 

komunikuarit në këtë kuptim ajo asnjëherë nuk e ka humbur funksionin e 

saj për të na pasuruar shpirtin me ndjenja humane dhe kjo gjë ka qenë e 

gjithëkohshme në letërsi. Vendet e zhvilluara përgjithësisht kanë një letërsi të 

ngritur mbi kultin e individit më shumë se sa mbi kultin e shoqërisë ndaj dhe 

tematika e letërsisë së tyre universale mbetet liria dhe kërkimi i së vërtetës 

nëpërmjet saj. Sigurisht që liria e individit është e lidhur me pavarësinë e tij 

shpirtërore dhe mendore. Por një letërsi që të quhet universale ajo duhet ti 

tejkalojë minimalisht kufijtë kohorë dhe hapësinorë. 

Ajo çka është universale në artin e letërsisë është mesazhi mbi thelbin e 

përjetshëm estetik të shpirtit që përkthehet në përjetim emocional dhe moral. 

• Krahasoni domethëniet e togfjalëshave “pavarësi e shteteve” dhe “pavarësi e 

letërsisë është globale”. 

Pavarësia e letërsisë është globale sepse është në zhvillim të mëtejshëm 

anembanë botës, pavarësisht nga gjuha, shteti, letërsia dhe arti i saj është i 

njëjtë me të gjithë botën. 

• Diskutoni mbi konceptin global në art sipas: 

Kuteli: Kuteli e konsideron letërsinë si mjet për të dhënë mbijetesën e kombit 

dhe veçoritë e tij në raport me kombet e tjera. Pra nëpërmjet gjuhës 

kombëtare ne bëhemi pjesë e kulturave globale. 

Brodskij: Brodskij është i qëndrimit se gjuha dhe letërsia janë gjerat më të 

lashta, më të pashmangshme, më të përjetshme se sa çdo formë tjetër e 

organizmit njerëzor. Kjo do të thotë se sipas Brodskijt një pjesë e asaj që 

njerëzimi ka qenë është aktualisht apo do të jetë në të ardhmen jepet 

nëpërmjet letërsisë. 

Kadareja: Globalizmi në art sipas Kadaresë është i lidhur me thyerjen e 

kufijve të mendësisë mes popujve dhe njohjes së kulturave ndërmjet njerëzve. 

• Komentoni shtrirjen kuptimore të shprehjes: “Pavarësia e letërsisë dhe e 

arteve është një proces në zhvillim”. 

Pavarësia e arteve dhe e letërsisë është një proces në zhvillim së pari sepse 

qenia njerëzore është në zhvillim, po ashtu shoqëria njerëzore pasqyrë e të 

134

cilave është letërsia është në zhvillim. Por thelbi i shprehjes ka të bëjë me 

mosshterimin e letërsisë si art. Kjo do të thotë se misioni universal i letërsisë 

do të mbetet i pafundmë. 

• Zbërtheni identitetin e universit paralel dhe karakterin universal, 

ekzistencial të tij. 

Sipas Kadaresë pavarësia e letërsisë dhe e arteve lidhet me të kuptuarit se 

mosvarësia e artit nuk është një çështje luksi por është një dëshirë për ta 

përkryer artin. Ajo është një kushtëzim objektiv, pra e detyrueshme. 

Përndryshe identiteti i universit paralel që në rastin konkret është karakteri 

estetik dhe i pafundmë i letërsisë nuk do të qëndronte në këmbë. 

• Analizoni domethënien e shprehjes “Republika e letrave” dhe shtjelloni 

pozicionin e letërsisë në këtë shprehje. 

Republika e letrave është një formë për të dhënë madhështinë e universit të 

letërsisë si dhe pavarësinë e saj nga artet e tjera. 

• Evidentoni përfundimin në të cilin del autori në pjesën përmbyllëse të 

ligjëratës së tij. 

Ai do të thotë se përballja e këtyre dy faktorëve është konflikt sepse bota reale 

ka armët e saj kundër artit: censurën, doktrinën, burgjet. 

• Cili është misioni i shkrimtarëve sipas Kadaresë dhe si jepet ai në tekst? 

Komentojeni atë nga pikëpamja ideore dhe stilistike (përzgjedhja e fjalëve). 

Mesazhi i Kadaresë mbi misionin e shkrimtarëve është se vetë shkrimtarët 

janë të bindur se arti nuk do ta ngrejë kurrë flamurin e kapitullimit dhe se 

ata gjithmonë janë të drejtuar nga vizioni i dy botëve që rrinë ballë për ballë 

në pritje të fitores, botës reale dhe asaj të artit. 

Nga pikëpamja stilistike Kadare e ka shpjeguar vetë qëllimin e përdorimit të 

fjalës kapitullim duke thënë se ajo është e trishtueshme. Në këtë kuptim ai 

mund të na ketë thënë që letërsia e shkrimtarëve mund të kalojë nëpër 

tatëpjeta po ajo asnjëherë nuk do të jetë tragjike sepse është e 

pakapitullueshme. 

Ora III 

Objektiva: 

a) Të rikujtohet eseja me pesë paragrafë; 

b) Të analizohen teknikat e shkrimit eseistik të Kadaresë; 

c) Të ndërtohet profili i Kadaresë për nga aspekti i shkrimtarit idealist. 

• Dalloni tek hyrja, fjalitë që shërbejnë si katalizator për kontekstin dhe për 

tekstin, të cilave u është referuar autori. 

1. Kjo ndodh për shkak të letërsisë, universit që unë i përkas. 

2. E bëra këtë hyrje të gjatë për të ardhur te tema kryesore e fjalimit tim të 

shkurtër: pavarësia e letërsisë. 

135

• Nënvizoni fjalinë që prezanton temën dhe analizojeni atë nga pikëpamja e 

organizimit të mjeteve gjuhësore. Si mendoni, a është shkrimtari gjenerues i 

shumë ideve për nga mënyra se si i përzgjedh fjalët? 

“Tema është e vjetër. Ka qenë dhe mbetet, ndoshta, shqetësimi numër një i 

këtij arti. Në ndryshim nga pavarësia e shteteve, pavarësia e letërsisë është 

globale. Ndaj dhe mbrojtja e saj e tillë është, globale. Kjo nuk e bën më të 

lehtë. Përkundrazi”. 

Kadare ka përdorur një fjali kontrastuese për të dhënë temën. Ai ka thënë: 

“Në ndryshim nga pavarësia e shteteve, pavarësia e letërsisë është globale. 

Autori është gjenerues idesh nga mënyra si i përzgjedh fjalët sepse ndoshta 

ky është ndër ligjëratat e rralla mbi letërsinë ku nuk trajtohet letërsia si e 

tillë në konceptin global, por në këtë rast pavarësia e letërsisë është trajtuar 

globalisht. Kjo do të thotë se letërsia jo vetëm është një art i pavarur nga 

artet e tjera, por ajo mbart edhe një lloj pavarësie tjetër që është realizimi i 

mendimit nëpërmjet fjalës. 

• Cila është fjalia që shtjellon fokusin e temës dhe çfarë e dallon atë nga fjalia 

e mëparshme? 

Pavarësia e letërsisë dhe e arteve është një proces në zhvillim. Nga fjalia e 

mëparshme e dallon konfirmimi i tezës së letërsisë si art i veçantë por që 

ndesh të njëjtat rrugë zhvillimi si të gjitha artet. 

• Autori ka parashtruar që në hyrje një kontrast. Analizoni efektin stilistik të 

kësaj gjetjeje dhe thoni si e ndihmon ajo shtrimin e tezës. 

“Ka pasur dhe vazhdon të ketë dy mendime krejtësisht të kundërta për 

letërsinë. Njëri, i vjetër, pakëz naiv, që besonte se letërsia, ashtu si gjithë 

artet, mund të bënte mrekullira për botën; mendimi tjetër, modern, 

rrjedhimisht aspak naiv, se letërsia dhe arti nuk i shërbejnë askujt, veç 

vetvetes. Ne të dy këto mendime, e vërteta dhe jo e vërteta janë të përziera. 

Megjithatë, si njeri i artit, unë kam prirjen të besoj te mrekullia”. 

Efekti stilistik i kontrastit qëndron në faktin se autori nëpërmjet tij ka dhënë 

lidhjen shkak-pasojë të qëndrimit personal se beson te mrekullia. Ai 

gjithashtu në një nëntekst të ligjërimit ka dhënë në mënyrë të nënkuptuar 

qëndrimet e kritikës për figurën e Don Kishotit duke e vënë atë përballë 

trajtimit naiv dhe trajtimit të një figure madhështore në letërsi. 

• Përkufizoni tezën e Kadaresë në hyrjen e kësaj eseje dhe shtjelloni se si ka 

arritur autori ta parashtrojë atë. Vlerësoni aftësitë analitike të shkrimtarit. 

Teza e Kadaresë në mënyrë të nënkuptuar jepet me referimin tek miti i Orfeut, 

thelbin e të cilit Kadare e ka interpretuar si në themelin e mundësive të artit. 

Aftësia analitike e shkrimtarit në të gjithë hyrjen qëndron në faktin se ai i është 

përqasur temës së pavarësisë së letërsisë në forma të ndryshme që janë: 

1. Nëpërmjet kontrastit duke vënë përballë kritikën; 

2. Nëpërmjet referimit tek antikiteti për të dhënë universalitetin e mesazheve 

letrare; 

3. Nëpërmjet referimeve politike duke vënë përballë mbylljen totalitare me 

hapjen kulturore; 

4. Nëpërmjet figurës së Don Kishotit që mbart në vetvete thelbin e utopisë së 

jetës dhe idealizmit të individit. 

136

• Ndërtoni profilin idealist prej shkrimtari të Kadaresë, duke u mbështetur në 

idetë e tij prej artisti. 

Vetë Kadare thotë: se si njeri i artit unë kam prirjen të besoj te mrekullia. Ai 

mbështetet te miti i Orfeut duke thënë se ky mit me artin e tij arriti të bëj 

gjera të pabesueshme, por edhe pse nuk arriti dot të kapërcente murin e 

vdekjes më pranë se kushdo iu afrua të pamundurës. 


• Nxirrni mesazhin etik që përcjell kjo foto për çdo njeri të artit, humanizmit 

dhe kontributeve e vlerave të tjera universale. 

Kjo foto është dëshmi e asaj se arti me të vërtetë i kalon të gjithë kufijtë e 

ndarjeve shtetërore kulturore, fetare etj. pikërisht sepse misioni i artit është 

bashkimi global dhe universal në të mirën e vlerave të njerëzimit. 

4.2 Virxhinia Vulf dhe feminizmi 

Ora I 

Objektiva: 

a) Të kuptohet karakteri i V. Vulfit nëpërmjet të vëzhguarit; 

b) Të diskutohet se çfarë është feminizmi dhe vendi i Vulfit në letërsinë 

feministe; 

c) Të lexohet teksti deri sa të kuptohen këndvështrimet e shkrimtares. 

(Orientime) 

Ora e parë sugjerohet vetëm të lexohet dhe të kuptohet teksti. Gjithashtu 

mund të konsumohet edhe rubrika të vëzhguarit. Teksti mbi jetën e Virxhinia 

Vulf-it si dhe mbi feminizmin është vetëm për tu lexuar dhe jo për tu mësuar 

nga nxënësi. 


• Përshkruani feminilitetin e Virxhinia Vulfit nisur nga pikturat dhe 

argumentoni intelektualizmin, paranë, izolimin dhe feminizmin e saj. 

Feminiliteti i Virxhinia Vulfit nuk është i vështirë për tu zbuluar, kjo 

pikërisht për faktin sepse nga sa shohim në foto ajo e ka thjeshtëzuar 

vetveten duke u përpjekur të transmetojë që është thjesht një individ pa u 

bërë e dukshme për gjininë e saj femërore. Ky “mohim” që ajo i bën këtij 

aspekti gjinor nuk lidhet me faktin se ajo është në luftë me idenë 

mashkullore. Ajo është në kundërshti me idenë se kapacitetet mendore janë 

të ndryshme. Thelbi i teorisë së saj është që mendja është e njëjtë por stili 

ndryshon. 

137

• Zbuloni fatalitetin e portreteve të Virxhinia Vulfit dhe shtjelloni konceptin 

fatalizëm tek kjo autore, sipas këndvështrimit tuaj, duke u nisur vetëm nga 

pikturat. 

Portreti i Virxhinia Vulfit në të katër planet që ne kemi dallohet nga një 

veçori. Shfaqja ose mosshfaqja e vështrimit të saj. Në rastin kur ajo e jep 

vështrimin e plotë ne kuptojmë që sytë e saj janë përhumbur mes të kaluarës 

dhe së ardhmes, por ato kurrë nuk janë të pranishëm. Me sa duket autorja 

vuan ndonjë dramë të së kaluarës dhe e sheh edhe të ardhmen dramatikisht 

jo në kuptimin e dhimbjes, por në kuptimin e të panjohurës. 

Në rastet kur sytë e Virxhinia Vulfit janë të padukshëm qëndrimi i saj na bën 

të kuptojmë për një mbyllje në vetvete të personazhit femër, i cili më së 

shumti përkthehet në një moskuptim nga ana e botës. Në këtë kuptim ajo 

është gjithmonë në dhomën e saj në pritje të frymëzimit artistik. Fatalizmi në 

këtë rast nuk qëndron në atë se çfarë atë e pret në jetën e përditshme, por në 

atë se çfarë do ta presë mendjen e saj të pakufishme. 

Ora II 

Objektiva: 

a) Të analizohet përmbajtja kuptimore e esesë së Vulfit duke iu përgjigjur 

pyetjeve të tekstit; 

b) Të zgjerohen njohuritë mbi tiparet dhe shkrimin e tekstit bindësargumentues. 

•Lexoni me shumë vëmendje tekstin eseistik të Virxhinia Vulfit dhe rilexojeni 

edhe një herë, në qoftë se është e nevojshme për të kuptuar më mirë se për 

çfarë bëhet fjalë. Si mendoni, cili është subjekti i kësaj eseje? 

Në këtë ese, Virxhinia Vulf është përpjekur që duke vënë përballë dy 

personazhe: një femër dhe një mashkull të trajtojë konceptin e mendjes 

androgjene, gjithmonë sipas botëkuptimit të një femre. Vulf thotë se mendja 

është një organ mjaft i mistershëm dhe duke u futur brenda saj nuk njeh 

asgjë edhe pse ne varemi prej saj. Mendja është përqendrimi i mendjes në një 

pikë çfarëdo në një çast çfarëdo, saqë nuk mund të ketë asnjë gjendje të 

veçantë. Për sa i përket mendjes androgjene, kemi të bëjmë me përzierjen e 

dy gjinive asaj femërore dhe asaj mashkullore. Këto dy gjini nuk mund të 

bëjnë dot pa njëra-tjetrën dhe bashkimi i burrit me gruan përbën kënaqësinë 

dhe lumturinë e të dy gjinive. Vulf thotë se te femra personazh kryesor 

mbetet gjithmonë shpirti, sepse të gjitha shkrimet e shkrimtareve femra, 

fillojnë vetëm atëherë kur shpirti i saj do të rrëfejë diçka. 

• Ç’do të thotë “mendje” për shkrimtaren dhe cili është raporti që ekziston 

mes mendjes dhe shpirtit sipas këndvështrimit tuaj? 

Sipas Vulf mendja është një organ mjaft i mistershëm. Mendja është 

përqendrimi në një çast çfarëdo dhe në një pikë çfarëdo duke qenë se ajo ka 

një fuqi shumë të madhe. Raporti që ekziston mes mendjes dhe shpirtit 

bazohet në atë se mendja është më tepër e identifikuar me vetëdijen, kurse 

138

shpirti ka të bëjë me përjetimin dhe raportin mes tyre, shkrimtarja e jep 

vetëm duke vënë veten e saj në situata të ndryshme vëzhgimi. 

• Analizoni konceptin “uniteti i mendjes” sipas Virxhinia Vulfit dhe si e 

perceptoni ju atë. 

Unitetin e mendjes Virxhina e Vulf e ka dhënë nëpërmjet mohimit duke thënë 

se: mendja ka një fuqi aq të madhe përqendrimi në një pikë çfarëdo, në një 

rast çfarëdo saqë të duket se nuk mund të ketë asnjë gjendje të veçantë e të 

dallueshme. Pra, sipas autores një gjendje tjetër e mendjes përveç asaj 

unitare nuk ekziston. 

•Argumentoni rrugëtimin e mendjes duke e përshkuar atë dhe praninë e 

mendjes jashtë trupit. Përqendrohuni te raporti trup-mendje. 

Për shembull, mendja mund të shkëputet krejtësisht nga njerëzit e rrugës 

dhe ta shohë veten të shkëputur prej tyre, tek rri aty në një dritare në katin e 

sipërm dhe i sodit ata. Ose mund të mendojë bashkë me njerëz të tjerë në 

mënyrë krejt spontane, siç ndodh, për shembull, me një turmë njerëzish që 

presin të gjitha bashkë të dëgjojnë një lajm që do t’u lexohet me zë të lartë. 

Raporti mes trupit dhe mendjes që autorja vendos është i karakterit 

autonom. Është i tillë sepse autorja ka vendosur që aktivitetin e tyre ta bëj të 

veçantë, por ata nuk i largon asnjëherë nga njeri tjetri. Dikush mund të 

mendojë se ky raport është i një pavarësie totale. Megjithatë mendojmë se 

përderisa këndvështrimi i pozicionimit fizik të individit vëzhgues vendoset 

nëpërmjet mendjes atëherë nuk ka kuptim që ta konsiderojmë atë të pavarur. 

• Rikthehuni tek analiza e raportit shpirt-mendje në varësi të gjinisë dhe 

argumentoni konceptin e një mendjeje të ndritur sipas Colerdige. 

Coldrige thotë se një mendje e ndritur është një mendje androgjene. Vetëm 

kur realizohet ky bashkim mendja bëhet plotësisht pjellore dhe i përdor të 

gjitha aftësitë e saj. Një mendje që është vetëm mashkullore, nuk është në 

gjendje të krijojë, ashtu si edhe një mendje vetëm femërore. Pra këto dy gjini 

nuk mund të bëjnë dot pa njëra-tjetrën. 

• Argumentoni pro dhe kundër shprehjen “Vetëm kur realizohet ky bashkim 

mendja bëhet plotësisht pjellore dhe i përdor të gjitha aftësitë e saj”. 

Në këtë shprehje argumentet pro këtij qëndrimi janë këndvështrimi universal 

mbi dukuritë dhe subjektet që natyra njerëzore ofron. Argument kundër 

mund të jetë fakti që nuk ka pse të mungojë një këndvështrim vetëm femëror 

apo vetëm mashkullor mbi faktet sociale sepse secili nga këndvështrimet 

afron mundësira të reja për ta parë botën nëpërmjet nevojave të secilës gjini 

në fund të fundit. 

• Shtjelloni konceptin “mendje androgjene” sipas Vulfit dhe këndvështrimit 

feminist mbi argumentin. 

Sipas Volf “mendja androgjene” është përzierja e dy gjinive; asaj mashkullore 

me atë femërore. Gjendja e zakonshme dhe e rehatshme mendore është ajo 

ku të dy jetojnë në harmoni së bashku, në bashkëpunim shpirtëror. Kur 

njeriu është burrë, pjesa grua e trurit të tij duhet të luajë një rol; dhe gruaja 

nga ana e saj, duhet të ketë ndërveprim me burrin që ndodhet brenda saj. 

• Analizoni në nivel kontekstual dhe tekstual përkufizimin: “Shekspiri si tipi i 

mendjes androgjene” për nga pikëpamja e kritikës feministe dhe nga ajo e 

përgjithshme. 

139

Sipas Shekspirit një nga shenjat dalluese të një mendjeje vërtet të zhvilluar 

është se ajo nuk mendon veçanërisht dhe në mënyrë të njëpasnjëshme për 

gjininë, është shumë më vështirë sot se dikur të përftosh atë gjendje 

mendore. 

• Renditni me shkrim tiparet e një mendjeje të zhvilluar sipas Vulfit dhe 

komentoni secilin prej tyre: 

1. Nuk mendon veçanërisht dhe në mënyrë të njëanshme për gjininë. 

2. Sot është shumë e vështirë që të përftohet mendja e një burri-grua. 

3. Mendja androgjene ka rezonancë dhe është poroze; ajo është aftë të 

përçojë emocione pa pengesa, se është krijuese në mënyrë të natyrshme 

dhe përshkënditëse. 

• Trajtoni lidhjen që ekziston mes letërsisë dhe gjinisë nga këndvështrimi i 

Vulfit. A bini dakord me shprehjen “Kjo gjë duhet t’u ketë nxitur burrave 

dëshirën e papërmbajtur për t’u afirmuar...” ? 

Asnjë epokë nuk mund të ketë qenë kaq e vetëdijshme për ndarjen e gjinive sa 

jona; mjaft të sillje në mend librat e pafund që kishte në Muzeun Britanik të 

shkruara nga burrat për gratë, të cilat e provojnë këtë më së miri. Për këtë 

ishte pa dyshim fajtore fushata e së drejtës së votës për gratë. Kjo gjë duhet t’u 

ketë nxitur burrave dëshirën e papërmbajtur për t’u afirmuar; duhet t’i ketë 

bërë që të vënë theksin tek gjinia dhe tiparet e saj, gjë që nuk do të kishin 

marrë mundimin ta bënin po të mos qenë sfiduar nga gratë. Dhe kur dikush 

sfidohet, qoftë edhe nga disa gra me kapela të zeza, ai kundërshton, dhe kur 

nuk të kanë sfiduar kurrë më parë, kundërshtimi bëhet edhe më i tepruar. 

Lidhur me dëshirën e papërmbajtur të meshkujve për tu afirmuar mund të 

themi se bëhet fjalë për ndryshime të thella sociale më shumë se sa për sfida 

të karakterit gjinor. Sfida në vetvete nuk është forca, por është 

këndvështrimi. 

• Interpretoni domethënien e shprehjes “Nuk isha plotësisht e sigurt, nëse 

kjo ishte një “I” në trajtën e një peme apo të një gruaje që po ecte.”, duke e 

parë në kontekstin maskilist, por dhe nga pikëpamja feministe. Shihni me 

kujdes simbolikën që mbartin mjetet gjuhësore të shprehjes. 

Nëpërmjet kësaj shprehjeje Virxhinia Vulf ka shprehur më së qarti dyshimin 

e saj mbi personalitetin e individit, prandaj ajo thotë: nëse kjo ishte një “I” me 

një fjalë a është dikush me personalitet të plotë njerëzor pavarësisht nga 

përkatësia gjinore apo sociale dhe ana tjetër e shprehjes apo të një gruaje që 

po ecte çka do të thotë se individi identifikohet në bazën e gjinisë dhe të 

forcës psikosociale që kjo gjini i atribuon. 

Simbolika që mbart lidhet forma e drejtë e shkronjës “I” me konceptin e 

pemës që në fakt është një metaforë për integritetin personal të gjithsecilit 

individ, por dhe të shterpësisë që ky lloj integriteti mbart në vetvete. 

• Komentoni domethënien e shprehjes “... e bllokonte himnin e energjisë 

krijuese dhe e mbante brenda ca kufijve të ngushtë”. Shiheni komentin tuaj 

edhe nga një këndvështrim sociologjik mbi nevojën e një fushëpamjeje 

femërore për jetën dhe artin. 

Shprehja në vetvete i atribuohet shterpësisë së kanoneve dhe modeleve kallpe, të 

cilat e frenojnë fantazinë krijuese. Kjo do të thotë se bota ka nevojë për dy 

140

këndvështrime atë femërore dhe atë mashkullore që nuk do të thotë 

domosdoshmëri barazie gjinore, por thjesht botëkuptim femëror dhe mashkullor. 

• Cilat janë pengesat për të cilat hamendëson Virgjinia Vulf? Qartësoni 

raportet femër-mashkull sipas këndvështrimit të saj. 

Vulf mendon se raportet femër-mashkull duhet të jenë të barabartë dhe asnjë 

prej tyre mos të dominojë. Këto dy raporte duhet të jenë të bashkuar sepse 

ashtu krijohet kënaqësia dhe lumturia e plotë e tyre. 

• Ku qëndron thelbi i “paturpësisë së Shekspirit”? Po thelbi i “Zotit A”? 

Paturpësia e Shekspirit të kthen përmbys njëmijë e një mendime në kokë, por 

është larg së qenit e mërzitshme. Dhe Shekspiri e bën këtë për t’u zbavitur. E 

bën në shenjë proteste. Proteston kundër barazisë së seksit tjetër, duke 

pohuar superioritetin e vet. Zoti A e bën qëllimisht. Ai është i penguar, i 

kufizuar dhe i vetëdijshëm, po ashtu siç mund të kish qenë edhe Shekspiri 

sikur dhe ai kish njohur në kohën e tij gra si zonjusha Clough dhe zonjusha 

Davies. Pa as më të voglin dyshim letërsia e epokës elizabetiane do kish qenë 

shumë ndryshe nga ç’është, në rast se lëvizja feminist do të kish lindur në 

shekullin e XVI dhe jo në të XIX-tin. 

• Komentoni shtrirjen estetike, psikologjike dhe sociologjike të shprehjes: 

“Proteston kundër barazisë së seksit tjetër, duke pohuar superioritetin e vet”. 

Kënvështrimi sociologjik: lidhet me fokusimin tek normat morale në të cilat 

ishte e fokusuar epoka elisabetiane, e cila në disa kuptime i jepte një rol të 

veçantë mashkullit në shoqëri. 

Kënvështrimi psikologjik: Shekspiri ka qenë i penguar, i kufizuar dhe i 

vetëdijshëm. 

Kënvështrimi estetik: Pa as më të voglin dyshim letërsia e epokës 

elizabetiane do të kish qenë shumë ndryshe nga ç’është, në rast se lëvizja 

feministe do të kish lindur në shekullin e gjashtëmbëdhjetë dhe jo në të 

nëntëmbëdhjetin. 

• Në çfarë përfundimesh del autorja në esenë e saj? Argumentoni 

universalizmin e tyre. 

Sipas autores është shumë më e rëndësishme në këtë çast të dimë sa para dhe 

sa dhoma kanë pasur gratë, sesa të bëjmë teori për aftësitë e tyre – unë mendoj 

se dhuntitë, qoftë të mendjes apo të karakterit, nuk mund të peshohen si të 

ishin sheqer ose gjalpë, madje as në Cambridge, ku janë aq të aftë për t’i 

klasifikuar njerëzit, për t’u vënë kapela në kokë dhe nga një germë pas emrit. 

Universalizmi i mendimit të Vulfit qëndron në faktin se mendja është e 

pavarur nga gjinia dhe është e pamatshme nga shoqëria. 

Ora III 

Objektiva: 

a) Të analizohen aspektet bindëse-argumentuese të esesë së Vulfit; 

b) Të japë gjykimet e veta mbi esenë; 

c) Të zbulojë aspekte të ndryshme të shkrimtares nëpërmjet esesë. 

141

(Orientime) 

Sugjerohet që mësuesi tu shpjegojë fillimisht nxënësve tekstin bindësargumentues 

dhe shkrimin e tij. Në vijim mendohet që të analizohet eseja e 

Virxhina Vulfit nga pikëpamja e karakteristikave të këtij lloj teksti. 

• Analizoni karakterin bindës-argumentues të shkrimit. 

Karakteri bindës argumentues i shkrimit të Virxhina Vulfit bazohet në pikat e 

mëposhtme: 

1. Shkrimtarja ka ngritur një tezë për ta shtjelluar që është pikëpamja e saj 

feminist mbi mendjen dhe procesin e të krijuarit. 

2. Për të arritur këtë qëllim ajo ka sjellë përqasje të ndryshme. 

a. Përpunimi i ideve 

b. Kontrastimi i qëndrimeve 

c. Trajtime historiko-letrare 

d. Kontrastime estetike 

e. Shembuj të ndryshëm etj. 

• Analizoni të gjitha faktet që ka renditur shkrimtarja, duke i parë ato nga 

këndvështrimi i sotëm mbi barazinë gjinore dhe gjykoni nëse ato janë pika të 

forta në mbështetje të argumentit. 

1. Coleridge nuk e kishte pasur fjalën aspak për një mendje që ushqente 

ndonjë simpati të veçantë për gratë, që mbronte kauzën e tyre a i 

kushtohej analizimit të tyre. 

2. Asnjë epokë nuk mund të ketë qenë kaq e vetëdijshme për ndarjen e 

gjinive sa jona; mjaft të sillje në mend librat e pafund që kishte në 

Muzeun Britanik të shkruara nga burrat për gratë, të cilat e provojnë këtë 

më së miri. 

3. Por – këtu kalova nja dy faqe duke kërkuar diçka – e keqja më e madhe 

ishte se në hijen që lëshonte germa “I” gjithçka ishte pa trajtë, si mjegulla. 

4. Pjesërisht nga mbizotërimi i germës “I” dhe nga thatësira që ajo, ashtu si 

ai ahu gjigant, hedh në hijen e saj. 

5. Pa as më të voglin dyshim letërsia e epokës elizabetiane do të kish qenë 

shumë ndryshe nga ç’është, në rast se lëvizja feministe do të kish lindur 

në shekullin e gjashtëmbëdhjetë dhe jo në të nëntëmbëdhjetin. 

6. Kështu që kur fut në mendje një fjali të zotit B ajo bie bum! Përtokë – pa 

jetë; ndërsa kur fut në tru një fjali të Coleridge, ajo shpërthen dhe pjell 

gjithfarë idesh, dhe kjo është e vetmja mënyrë të shkruari për të cilën 

mund të thuash se përmban sekretin e jetës së pashtershme. Etj… 

(Orientime) 

Pas renditjes së fakteve të cituara nga shkrimtarja nxënësit ftohen të 

diskutojnë në mënyrë të lirë mbi përqasjet e shkrimtares nëse ato janë në 

funksion të barazisë gjinore apo në funksion të një letërsie feministe. 

• Analizoni në tekst momente ku Virxhinia Vulf shfaqet si: 1- eseiste; 2- 

shkrimtare; 3- femër; 4- individ i angazhuar në ndryshime. Cila prej këtyre 

qasjeve është më pranë jush? 

142

Eseiste: Mendja është pa dyshim një organ mjaft i mistershëm, mendova duke 

futur kokën brenda, për të cilën nuk njihet asgjë, edhe pse ne varemi krejtësisht 

prej saj. Pse më duket se brenda mendjes ka këputje dhe kundërshti, ashtu si 

ka edhe ngarkesa dhe strese në trup për shkaqe të dukshme?... 

Shkrimtare: Pa as më të voglin dyshim letërsia e epokës elizabetiane do të 

kish qenë shumë ndryshe nga ç’është, në rast se lëvizja feministe do të kish 

lindur në shekullin e gjashtëmbëdhjetë dhe jo në të nëntëmbëdhjetin… 

Femër: Nuk isha plotësisht e sigurt nëse kjo ishte një “I” në trajtën e një 

peme apo të një gruaje që po ecte. Kjo “I” nisi të bëhej e lodhshme. Po pse 

vallë? Kjo ishte një “I” më se e respektuar, e ndershme dhe e logjikshme, e 

fortë gur dhe e lëmuar për shekuj me radhë nëpërmjet mësuesve më të 

zgjedhur dhe ushqimit më të mirë. I respektoj dhe i admiroj “I”-të nga 

thellësia e zemrës. Por – këtu kalova nja dy faqe duke kërkuar diçka – e keqja 

më e madhe ishte se në hijen që lëshonte germa “I” gjithçka ishte pa trajtë, si 

mjegulla. Mos është vallë pemë? Jo, është grua… 

Individ i angazhuar në ndryshime: Ja këtu pushon së foluri Mary Beton. 

Ajo ju tregoi se si arriti 

në konkluzionin – në këtë konkluzion prozaik – se duhet të kesh pesëqind 

sterlina në vit, një dhomë më vete dhe një dry në derë në rast se doni të 

shkruani letërsi ose poezi… 

4.3. William Faulkner 

ORA I 

Objektiva: 

a) Të lexohet dhe të kuptohet ligjërata e Faulknerit; 

b) Të diskutohet mbi karakterin e shkrimtarit duke vëzhguar foton; 

c) Të analizohen qëndrimet e Faulknerit në ligjëratë. 

Të vështruarit 

• Cila është simbolika e fletës së bardhë dhe e insekteve mbi të? Analizoni 

domethënien e tyre. 

Makina e shkrimit simbolizon mjetin e punës së shkrimtarit, por edhe 

evolucionin teknologjik të shkrimit, pavarësisht mjetit. Fleta e bardhë mund 

të simbolizojë pafundshmërinë e ideve që mund të hidhen mbi të, ndërsa 

insektet simbolizojnë vetë idetë. Ato janë vendosur në mënyrë të çrregullt për 

të dhënë larmishmërinë e tyre, por edhe faktin se vetëm disa prej tyre mbeten 

universalisht. 

• Diskutoni se si e imagjinoni ju jetën e shkrimtarit në raport me misionin e tij. 

Pyetje ndihmëse: 

Çfarë bën një shkrimtar? Kur një shkrimtar konsolidohet si i madh për 

krijimtarinë e vet? Në ç’raport është e vërteta jetësore me të vërtetën artistike? etj. 

143

Të lexuarit: 

• Lexoni tekstin duke u përfshirë sentimentalisht në të dhe thoni: 

1) çfarë kuptuat; 

Shkrimtari, artisti vlerësohet në bazën e krijimtarisë së vet. 

Arti dhe letërsia nuk mund të bëjnë kompromise me vlerat materiale, sepse 

mbeten në thelb vlera shpirtërore. 

Sipas Folknerit sfida janë:1. tragjedia jonë që është frika e përgjithshme dhe 

universale, e përballur gjer më sot.- Ai thotë e përballur, por jo e tejkaluar 2. si 

dhe fakti që nuk ka më probleme të shpirtit. 

Kërkimi i të vërtetës universale është thelbi i ekzistencës. 

Njeriu nuk duhet të mbijetojë, por të fitojë mbi jetën. 

2) cili është misioni i shkrimtarit; 

Misioni i shkrimtarit sipas Folknerit është 1. të jetë novativ në idetë e veta. Ai 

këtë e thotë në fragmentin : “por për të ngjizur prej lëndës së shpirtit njerëzor 

diçka që nuk ka ekzistuar kurrë më parë.” 2. Shkrimtari duhet të shkruajë 

për shpirtin “sepse veç për ta ia vlen të shkruash, për agoninë dhe ëmbëltinë 

e shpirtit njerëzor.” 

Shkrimtari duhet të shkruajë për jetën dhe ndjenjat njerëzore, sepse ato janë 

rruga drejt njohjes të së vërtetës. 

Zëri i poetit nuk duhet të jetë vetëm regjistruesi i njeriut; ai mund të jetë njëri 

prej mbështetësve, shtylla që duhet t’i bëhet krah mbijetesës dhe 

ngadhënjimit të tij. 

• Bëni dallimin mes njeriut dhe veprës së tij. Zhvilloni interpretimin tuaj, 

nisur nga qasja e misionit njerëzor dhe krijues. 

1. E ndjej se ky çmim nuk më jepet mua si njeri, por veprës sime – punës 

sime të krejt një jete në agoninë dhe ëmbëltinë e shpirtit njerëzor, jo për 

lavdi, ende më pak për mbushulli, por për të ngjizur prej lëndës së 

shpirtit njerëzor diçka që nuk ka ekzistuar kurrë më parë. 

2. Është veç një fjalë goje të thuash se njeriu është i pavdekshëm, vetëm 

sepse ai do të mbijetojë; kur të ketë kumbuar tik-taku i mbramë i fundit 

të botës, pasi të jetë shuar me shkëmbimin e sprasëm e krejt të pavlerë të 

përshkëndritjes së mbrëmjes së fundit, edhe atëherë do ketë mbetur 

kumbi i një zëri: kumbi i mezindierë, i pashtershëm i njeriut, që ligjëron 

ende. Shkagoj ta qas këtë mundësi. Jam i sigurt se njeriu nuk do të 

mbijetojë, ai do të ngadhënjejë. Ai është i pavdekshëm, jo sepse vetëm ai, 

midis krijesave, ka një zë të pashtershëm, po sepse ai ka një shpirt, një 

frymë, që janë të afta të dhembin, të flijohen, të mbijetojnë. 

Poetit, shkrimtarit, s’i mbetet asgjë tjetër, pos se të shkruajë për këto. 

Si përfundim, njeriu jeton për të ndier (kulmon me tmerrin), kurse shkrimtari 

për të dhënë artistikisht dhe me vërtetësi ndjenjat e shpirtit njerëzor, 

pavarësisht nga ngjyra e tyre. 

• Pasi të keni përfunduar komentin e mësipërm, analizoni thellësisht raportet 

jetë-njeri, art – e panjohur. 

Fjalia përcaktuese në ligjëratë: “Lypset mësuar se s’ka gjë më të vyer se sa të 

ndiesh tmerr; dhe me të nxënë këtë, të tjerat harrohen përgjithnjë, pa lënë 

skutë për asgjë në punishte, pos të vërtetave të moçme universale – dashurisë, 

144

nderit, përdëllimit, krenarisë, dhembshurisë dhe flijimit – pa të cilat çdo 

rrëfenjë do të ishte jetëshkurtër.” 

Sipas Folknerit: jetë-njeri, Thelbi i jetës është i përcaktuar nga ndjenjat 

njerëzore, të cilat i japin kuptimin vetë njeriut. Intensiteti i jetës së gjithsecilit 

varet nga forca e ndjenjave me të cilat e jeton jetën. 

Raporti art- e panjohur. Folkneri flet për të vërteta të moçme universale si 

dashuria, nderi etj. dhe pohon se pa to çdo rrëfenjë është jetëshkurtër, por 

duke iu referuar artit në përgjithësi. 

Po ku qëndron e panjohura? E panjohura është pikërisht brenda artistit dhe 

ka të bëjë me forcën e tij artistike për të pasqyruar ndjenjat. 

• Ç’do të thotë për ju “… ky çmim më përket veç në kuptimin e besimit”. 

Me anën e kësaj shprehjeje, autori ka pohuar se besimi i tij është letërsia. 

• Në çfarë konteksti e ndërton Faulkneri tezën e vet dhe ku nënkuptohet ajo 

në tekst? Komentoni aktualitetin e saj në ditët e sotme: paraja dhe molepsja 

ndaj saj. 

Konteksti është zhvillimi industrial dhe teknologjik që po simplifikojnë jetën 

dhe po zhdukin kënaqësinë e të bërit gjëra të vogla, por domethënëse. 

Teksti: “Nuk është e vështirë të ngjizet një kushtim për anën tjetër të tij, paranë, 

në përpjesëtim të drejtë me qëllimin dhe kuptimin e zanafillës së saj. Por do të 

më pëlqente të sillesha njëlloj edhe me brohorimat, duke e shfrytëzuar këtë rast 

si një çukë prej nga të mund t’më mbajnë vesh të rinjtë e të rejat, që tashmë i 

janë kushtuar këtij ankthi e kësaj molepsjeje, midis të cilave tashmë ndodhet ai 

tjetri, që një ditë do të qëndrojë këtu ku jam unë tani.” 

Për të komentuar aktualitetin e shprehjes, mund të diskutoni mbi vlerën e 

parasë në raport me ndjenjat. 

Sugjerojmë që të analizohen vlerat e gjithsecilës në jetën e përditshme, pastaj 

të shihet se cila prej të dyjave prevalon. 

• Cilat janë përfitimet materiale dhe morale të çmimit “Nobel”? Zbuloni se cili 

mund të jetë thelbi i molepsjes dhe a mund të jetë e gjithhershme ajo? 

Një laurat i cmimit Nobel përfiton nga fondi shumen rreth 1 milionë dollarë 

amerikanë. Përfitimi sipas Folknerit: “E ndjej se ky çmim nuk më jepet mua 

si njeri, por veprës sime – punës sime të krejt një jete në agoninë dhe 

ëmbëltinë e shpirtit njerëzor, jo për lavdi, ende më pak për mbushulli, por për 

të ngjizur prej lëndës së shpirtit njerëzor diçka që nuk ka ekzistuar kurrë më 

parë. Kështu, ky çmim më përket veç në kuptimin e besimit.” Pra përfitimi 

moral është bërja e pavdekshme e besimit të tij, letërsise, si dhe ana tjetër e 

medaljes, që si individ ai ka arritur të jetë njeri i ndjenjave më të thella. 

Thelbi i molepsjes qëndron në faktin e përkthimit të vlerave njerëzore në vlera 

monetare. “ Por do të më pëlqente të sillesha njëlloj edhe me brohorimat, 

duke e shfrytëzuar këtë rast si një çukë prej nga të mund t’më mbajnë vesh 

të rinjtë e të rejat, që tashmë i janë kushtuar këtij ankthi e kësaj molepsjeje, 

midis të cilave tashmë ndodhet ai tjetri, që një ditë do të qëndrojë këtu ku 

jam unë tani.” 

• Komentoni se çfarë mund të jetë frika e përgjithshme dhe universale dhe se 

si kjo mund të kthehet në tragjedi. Ku qëndron problematika etike dhe ajo 

estetike e kësaj tragjedie? 

145

Frika e përgjithshme dhe universale është se mos ndoshta nuk do të ketë më 

probleme të shpirtit. Tragjedia qëndron pikërisht në faktin se do të vdesë vetë 

thelbi i ekzistencës së qenies njerëzore. 

Problematika etike: Vdekja e vlerave; vdekja e ndjenjës përballë materies; 

Problematika estetike: Kur nuk ka ndjenja, vdes thelbi estetik i letërsisë: Për 

çfarë do të shkruajmë, në qoftë se nuk shkruajmë për ndjenjat. 

• Vlerësoni disa nga shkaqet dhe pasojat që mbart shprehja “Nuk ka më 

probleme të shpirtit”, si aspektin etik dhe estetik të saj. 

Shkaqet: 

Etike: industrializimi ndihmon në zbehjen e vlerave dhe burimeve njerëzore; 

paraja po fiton mbi vlerat njerëzore. 

Estetike: Ndjenjat po humbin thelbin e tyre njerëzor; Përjetimi po humb 

karakterin e vet tragjik. 

Pasojat: 

Etike: Vdekja e moralit të ndjenjave; Humbja e misionit etik të letërsisë 

(konflikti i përhershëm mes të mirës dhe së keqes, së njohurës dhe së 

panjohurës). 

Estetike: Humbja e përjetimit artistik të ndjenjave në art; Zëvendësimi i 

përjetimit me molepsjen ndaj parasë. 

• Renditni vlerat universale të ligjëratës sipas autorit dhe thoni se si 

pasqyrohen ato në letërsi apo art, në tërësi. Analizoni raportin në të cilin 

qëndrojnë këto vlera me letërsinë dhe lidhjen e ndërsjellë ndërmjet tyre. 

Vlerat universale sipas Folknerit jepen në frazën: “Lypset mësuar se s’ka gjë 

më të vyer se sa të ndiesh tmerr; dhe me të nxënë këtë, të tjerat harrohen 

përgjithnjë, pa lënë skutë për asgjë në punishte, pos të vërtetave të moçme 

universale – dashurisë, nderit, përdëllimit, krenarisë, dhembshurisë dhe 

flijimit – pa të cilat çdo rrëfenjë do të ishte jetëshkurtër.” 

Për të realizuar këtë, nxënësi mund t’i përgjigjet pyetjeve: 

- Cila është dhimbja më e madhe? Dhimbja më e madhe na ndihmon të 

zbulojmë kufijtë e shpirtit njerëzor, apo të mendjes? Dhimbja a mund të 

njehësohet me të vërtetën? Letërsia e vërtetë, a mbart gjithmonë shumë 

dhimbje? Dhimbja njerëzore është dramë apo tragjedi sipas jush? 

- A bini dakord me Folkenrin dhe renditjen që ai i ka bërë të vërtetave 

universale? Çfarë mund të shtoni ju? 

- A mendoni se letërsia pa ndjenja si dashuria, nderi, …flijimi do të ishte e 

paplotë? 

Ora II 

Objektiva: 

a) Të vazhdohet me analizën e ideve të Faulknerit ne ese; 

b) Të arsyetohet mbi trajtimin e thelbit njerëzor në letërsi sipas autorit dhe 

qasjeve ndaj misionit të autorit; 

c) Të zgjerohen njohuritë mbi shkrimin e esesë bindëse-argumentuese. 

146

• Cili është kërcënimi që i vjen letërsisë, në qoftë se ajo nuk merret me 

thelbin e vlerave njerëzore? Gjejeni në tekst dhe komentojeni. 

“Është veç një fjalë goje të thuash se njeriu është i pavdekshëm, vetëm sepse 

ai do të mbijetojë; kur të ketë kumbuar tik-taku i mbramë i fundit të botës, 

pasi të jetë shuar me shkëmbimin e sprasëm e krejt të pavlerë të 

përshkëndritjes së mbrëmjes së fundit, edhe atëherë do ketë mbetur kumbi i 

një zëri: kumbi i mezindierë, i pashtershëm i njeriut, që ligjëron ende.” 

Kërcënimi që i vjen letërsisë pra është shterpësia e ndjenjave, mesazheve, vlerave. 

• Analizoni deklaratën e shkrimtarit “Unë shkagoj të pranoj fundin e njeriut” 

për nga qasja ndaj së kaluarës, së tashmes dhe së ardhmes. 

E kaluara: “Tragjedia jonë është frika e përgjithshme dhe universale, e 

përballur gjer më sot.”, pakti me një frikë të përhershme, që nuk ka për të 

rreshtur kurrë së ekzistuari. 

E tashmja: “Nuk ka më probleme të shpirtit.” 

E ardhmja: “Jam i sigurt se njeriu nuk do të mbijetojë, ai do të ngadhënjejë.” 

• Cili është thelbi i vdekshmërisë së njeriut? Rilexoni në tekst shtjellimin që 

autori i ka bërë argumentit dhe komentojeni atë. 

“Është veç një fjalë goje të thuash se njeriu është i pavdekshëm, vetëm sepse 

ai do të mbijetojë; kur të ketë kumbuar tik-taku i mbramë i fundit të botës, 

pasi të jetë shuar me shkëmbimin e sprasëm e krejt të pavlerë të 

përshkëndritjes së mbrëmjes së fundit, edhe atëherë do ketë mbetur kumbi i 

një zëri: kumbi i mezindierë, i pashtershëm i njeriut, që ligjëron ende”. 

• Nxirrni përfundimet tuaja mbi këtë argument dhe diskutoni se çfarë e 

kërcënon universalizmin. 

Kërcënimet: Tërheqja nëpërmjet mbijetesës dhe jo fitores; shterimi i ndjenjave 

me kalimin e kohës; rivlerësimi i vlerave, ku rrezikohen të fitojnë ato morale, 

ndjesore përpara atyre materiale; rrezikohet shterimi i njeriut. 

• Analizoni raportin poet-njeri sipas Faulknerit. Gjykoni nëse është i saktë 

apo jo. 

Raporti: Jam i sigurt se njeriu nuk do të mbijetojë, ai do të ngadhënjejë. Ai është 

i pavdekshëm, jo sepse vetëm ai, midis krijesave, ka një zë të pashtershëm, po 

sepse ai ka një shpirt, një frymë, që janë të afta të dhembin, të flijohen, të 

mbijetojnë. Poetit, shkrimtarit, s’i mbetet asgjë tjetër, pos se të shkruajë për 

këto. Është privilegj ndihma që i jepet njeriut që të mbijetojë duke i dhënë 

zemër, duke i ndërmendur guximin, nderin, shpresën, krenarinë, 

dhembshurinë, mëshirën, flijimin – lavdinë e së shkuarës së tij. Zëri i poetit nuk 

duhet të jetë vetëm regjistruesi i njeriut; ai mund të jetë njëri prej mbështetësve, 

shtylla që duhet t’i bëhet krah mbijetesës dhe ngadhënjimit të tij. 

Pra, sipas Folknerit shpirti i njeriut është i destinuar për të fituar mbi jetën. 

Kjo sepse thelbi i e tij është pavdekësia. Në këtë kuadër poeti duhet të jetë i 

fokusuar tek ndjenjat e botës njerëzore. Vetë njeriu mbështetet nga arti dhe 

universalizmi që ky mjet i ka krijuar vlerave të njeriut. Pra, poeti është 

mbështetës dhe trumbetues i fitores së njeriut mbi jetën. 

• Mësuesi mund të vijojë me shpjegimin e shkrimit të esesë bindëse 

argumentuese. Në fund të orës së mësimit nxënësi mund t’ju përgjigjet 

pyetjeve të karakterit informativ dhe evidentues për fjalimin e Folknerit. 

147

Ora III 

Objektiva: 

a) Të analizohet teksti nga pikëpamja e teknikave te shkrimit bindësargumentues; 

b) Të fillojë puna parapërgatitore mbi shkrimin e esesë bindëseargumentuese.0 

9 

• Krahasoni disa nga qasjet tuaja ndaj këtyre mbylljeve dhe analizoni 

teknikat e nxjerrjes së përfundimeve. 

Mbyllja e shkruar nga Folkneri është e fokusuar tek parashikimi i së 

ardhmes së njeriut dhe të shpirtit njerëzor në raport me poetin, pra autori 

përmbush aspektin e teknikës argumentuese në dhënien e përfundimeve. 

Vetë autori ka shprehur qëndrimet e tij shoqërore dhe artistike ndaj asaj se si ai 

e mendon të ardhmen, duke dhënë kështu përfundimet personale. Gjithashtu ai 

ka pozicionuar rolin e poetit në të ardhmen duke e bërë tezën e vet joshteruese, 

ai gjithashtu është fokusuar tek njeriu duke u mbështetur tek vlerat e moçme 

universale për të cilat ka folur edhe më parë në tekst. Ai ka theksuar faktin se 

zëri i poetit është i pashtershëm në kuptimin se ai reflekton fitoren e njeriut 

përballë jetës duke i dhënë kështu mbylljes karakter emocional. 

• Evidentoni dhe shpjegoni gjithë parametrat gjuhësorë të shkrimit bindësargumentues 

që reflektohen në ese. Dalloni fjalët teknike që lidhen me 

letërsinë dhe artin, mjetet lidhëse, kohën dhe vetën etj. 

Parametrat e shkrimit bindës argumentues – për këtë përgjigjuni pyetjeve: 

- A e ka shprehur që në hyrje shkrimtari qëllimin e tij apo jo? 

- A janë paraqitur nga ana e autorit qartazi qasjet dhe arsyet pse është 

mbajtur qëndrimi kritik për molepsjen ndaj parave që Flokneri mendon se 

po kaplon rininë e kohës. 

- Në ç’masë argumentet që ka sjellë autori për të mbështetur tezën e tij e 

përmbushin këtë qëllim? 

- A përfundon shkrimi me një përmbledhje? 

Gjuha e shkrimit bindës-argumentues: për këtë përgjigjuni pyetjeve: 

- A është shkruar teksti në kohën e tashme? 

- A janë të forta lidhjet shkak-pasojë në tekst? 

p.sh. Vetëm një pyetje ka mbetur: kur do të bëhem copë e çikë? Për shkak të 

kësaj, të rinjtë e të rejat, që shkruajnë sot, kanë harruar problemet e zemrës 

njerëzore, në përleshje me vetveten, e vetmja gjë që mund të mëndë krijimtari të 

arrirë, sepse veç për ta ia vlen të shkruash, për agoninë dhe ëmbëltinë e shpirtit 

njerëzor. 

Gjuha teknike: autori ka përdorur fjalë si: vepër, punë, ngjizje, çmim, 

tragjedi, universale, vlera e vërtetë etj. 

• Zhvillimi i punës parapërgatitore ka për qëllim një përsëritje të ideve letrare 

të shkrimeve që kemi studiuar deri tani. Për këtë sillni në vëmendjen e 

nxënësve përfundimet që keni nxjerrë në klasë mbi Kuteli, Brodskij, Kadare, 

Vulf dhe Faulkner. 

148

Këta autorë janë marrë të gjithë ose me misionin e shkrimtarit p.sh. Kuteli 

dhe Folkneri, ose me karakterin universal të letërsisë, p.sh Brodskij-Kadare, 

pak më specifike mund të themi se është Virxhina Vulf, e cila është marrë me 

mendjen e atij që do të ishte shkrimtari perfekt. 

Lev Nikolajeviç Tolstoi 

Ky mësim është konceptuar të zhvillohet në gjashtë orë dhe në përfundim të 

tij të realizohet projekti i cili ka për qëllim botimin e një manuali kërkimor 

letrar mbi novelën “Pullaliu” të Tolstoit. 

Së pari nxënësi orientohet që ta lexojë të gjithë veprën. 

Së dyti dy orët e para të mësimit sugjerohet që klasa të punojë e gjitha së 

bashku për të kuptuar veprën në tërësi. 

Tre orët e tjera sugjerohet që klasa të jetë e ndarë në katër grupe dhe secili të 

punojë për një aspekt të projektit. 

Ora e fundit është prezantimi përfundimtar i projektit. 

Ora I 

Objektiva: 

a) Të nxitet nxënësi për leximin e veprës; 

b) Të diskutohet mbi procesin e krijimit të novelës Pullaliu dhe për figurën e 

Tolstoit në tërësi; 

• Me ndihmën e mësuesit përpiquni të kuptoni konceptin didaktizim i veprës 

së një shkrimtari. 

Kjo do të thotë se vepra Pullaliu e Tolstoit është më shumë se një vepër e 

karakterit estetik një vepër me karakter didaktik ku mbisundon qëllimi për të 

mësuar më të mirën e asaj se cfarë individi/shpirti në rastin konkret pullaliu 

që është kafshë mund të bëhen në jetën e tyre. 

• Arsyetoni kompleksitetin e figurës së Tolstoit dhe thoni qasjen që kanë 

lexuesit ndaj tij. 

Vepra e Tolstoit është një monument për letërsinë në cdo kohë, cdo brez dhe 

cdo prirje letrare. Si i tillë ai është shumë koherent për lexuesin. Lexuesin pa 

dallime moshore apo botkuptimore përpihet nga vepra e Tolstoit. Vet autori 

nuk shfaqet në vepra sepse autori ideal duhet të jetë i padukshëm në vepër 

dhe i kudogjendur në të njëjtën kohë. Prandaj lexuesit përjetojnë ndjesira të 

tilla përfshirëse teksa lexojnë veprat e Tolstoit sepse ata e riprodhojnë 

vetveten në të njëjtën kohë. 

• Komentoni marrëdhëniet e shkrimtarit me pedagogjinë, etikën dhe estetikën 

(të krijuarin). 

149

Përqasja e përgjithshme ndaj Tolstoit është se ai ka qenë artist i madh dhe 

predikues i padurueshëm. Kjo do të thotë se letërsia e tij është e madhe, 

shumëdimensionale dhe të dhuron përjetime të forta. Por nga ana tjetër ai 

përpiqet që me urtësinë e mendjes që e karakterizon të japë moralizime e 

predikime të karakterit etik. 

Thelbi pedagogjik qëndron në disa novela që ai ka shkruar, të cilat në 

thonjëza i dedikohen sjelljes së mirë e të moralshme. 

• Cila është e vërteta e kontekstit të krijimit të Tolstoit si shkrimtar? Po e 

vërteta tolstojane? 

Tolstoi gjatë gjithë jetës ka bërë një luftë me vetveten nëpërmjet të cilës ai 

kërkonte të vërtetën në art dhe në ndërgjegjen e tij. Të vërtetën ai e kërkoi aq 

torturueshëm sa hera-herës e gjeti përpara këmbëve të veta. Ndodhi kështu 

sepse Tolstoi artist ishte në thelb kjo e vërtetë. Për Tolstoin kërkimi i 

mundimshëm i së vërtetës ka qenë më i çmuar se iluzioni i lehtë mbi të. E 

vërteta e vjetër ruse me ngurtësinë e saj dhe me hijerëndën e vet, nuk ka 

qenë kurrë një kuvendar i këndshëm. Jo e vërteta artificiale, por e vërteta 

absolute, e pavdekshme, jo thjesht e vërteta absolute që spërndrit gjithë 

botën me të vërtetën e saj. Kur Tolstoi e gjente atë në vetvete, në vezullimin e 

imagjinatës së tij, ai pothuajse pavetëdijshëm prirej në rrugë të drejtë. 

• Ku qëndron thelbi i krijimtarisë së Tolstoit në raport me metodën realiste të 

paraqitjes së jetës? 

Tolstoi zbuloi metodën e paraqitjes së jetës në mënyrë të atillë që i 

korespondon përfytyrimit të lexuesit. Në këtë kuadër ajo cka rëndom quhet 

realizëm i përshkrimeve tolstojane e ka kapërcyer vetë krijuesin e këtij 

realizmi. Kjo ka ndodhur pikërisht për faktin se Tostoi ka qenë gjithmonë në 

kërkim të së vërtetës dhe të paraqitjes artistike të saj. 


• Komentoni fotot dhe personazhet. Vëreni tiparet e dy shkrimtarëve. Dalloni 

se çfarë ka artistike në portretet e tyre. Po prej gjeniu? 

Gorki paraqet shkrimtarin e ri me kapotë dhe me një borsalinë të një stili 

tjetër. Tolstoi është shkrimtari me duart në mes, me mjekër dhe me një 

kostum të një stili pak më tradicional. 

Të dy portretet janë mjaft artistikë për nga impostimi i kokës. Gorki është i 

fokusuar në një vështrim të largët, ndërsa Tolstoi sheh mprehtazi dhe 

ngultasi drejt. 

Gjenialiteti i këtyre figurave qëndron në detajin e ruajtjes së individualitetit 

dhe pavarësisë artistike të secilit karakter në foto. Janë dy shkrimtarë, të dy 

rusë, por janë krejt autonomë në qëndrimin e tyre ndaj njëri-tjetrit. 

• A vërehen kufijtë mes moralistit dhe kërkuesit të së vërtetës në këtë foto. 

Po. Në foto është mjaft e dukshme që Tolstoi është një natyrë moraliste, kjo 

për faktin e pozicionimit të duarve, I cili tregon sigurinë e shkrimtarit në 

raport me shoqërinë. Kërkimi I së vërtetës vërehet në vështrimin e tij të prerë 

e të qartë si dhe aspak të shpërqendruar. 

150

Novela “Pullaliu”: bota me sytë e një kafshe 

• Zbërtheni simbolikën e fjalëve të Lev Tolstoit “Asgjë nuk ecën tek Pullaliu, 

përveç skenës me karrocierin dhe vrapimin”. 

Kjo do të thotë se jeta e pullaliut është e fokusuar vetëm tek funksioni i tij si 

kalë: në shërbim të karrocierit dhe kampion në vrapim. 

• Si i kuptoni fjalët e Turgenjevit, teksa i thotë Tolstoit: “Në jetën e 

mëparshme, ju, Lev Nikollajeviç ndoshta keni qenë kalë!” 

Në këtë rast Turgenievi ka dëshmuar edhe një herë se arti i Tolstoit është 

realist më shumë se realizimi dhe figura e Pullaliut del e qëmtuar mirë 

pikërisht për faktin se Tolstoi i ka shkuar deri në fund thelbit të kësaj kafshe. 

• Analizoni simbolikën dhe alegorinë e novelës, por dhe universalizmin e saj. 

Kjo vepër i dedikohet monstruozitetit që mbizotëron mes njerëzve por që 

është zbuluar falë një truku të veçantë që është përjetimi i një kali, Pullaliut. 

Pullaliu në vetvete shpreh qëndrimin e Tolstoit mbi jetën dhe mbi pronësinë. 

Në këtë kuadër vetë autori e quan jetën njerëzore të turpshme e të mjerë. 

Gjithashtu në tërësinë e vet vepra shpreh në mënyrë simbolike dhe alegorike 

shoqërinë njerëzore, padurimin, paragjykimin, ligësinë etj. 

• Analizoni simbolikën e një kali të tredhur dhe përjetimeve të tij. Çfarë 

gjetjesh ka zbatuar autori për të dhënë ekzistencën e pakuptimta të jetës në 

përgjithësi? 

Një kalë i tredhur do të thotë një qenie që nuk ka mundur ta përmbushë 

misionin e vet riprodhues për shkak të mostruozitetit të njeriut. Në këtë 

kuadër në përgjithësi kuajt në rrëfim janë shpirtëzuar me ndjenja njerëzore, 

egërsi- keqardhje, hare-trishtim, xhelozi-krenari etj. si dhe me altruizmin e 

rinisë dhe vetëdijen e ngrysur të pleqërisë shkatërrimtare. 

Nëpërmjet “njerëzimit” autori ka dhënë ekzistencën e pakuptimtë të jetës kur 

ajo nuk është në dinjitetin e vet. Gjithashtu vetë jeta tragjike e pullaliut të 

urtë është kontrastuar nga historia e ekzistencës së pakuptimtë të padronit 

të tij të mëparshëm, princit egoist e pervers, Serpuhovskit. 

Ora II 

Objektiva: 

a ) Të analizohet thelbi filozofik i novelës Pullaliu; 

b) Të analizohet struktura e organizimit të brendshëm dhe të jashtëm të novelës; 

c) Të gjykohet mbi thelbin ekzistencial të trajtuar në novelë. 

• Zbuloni thelbin e tmerrit të vdekjes dhe çlirimit të pushtetit të saj. 

Analizojeni atë. 

Personaliteti natyror, organik prej artisti tek Tolstoi jepet në paraqitjet e 

mahnitshme që ai i bënte qenies nga pikëpamja materiale dhe trupore, por 

edhe në mprehtësinë për të parathënë kalbëzimin të trupit të botës, duke 

rivlerësuar kështu në mënyrë të vazhdueshme qenien para sëgjithash nën 

151

shenjën e vdekjes. Kjo do të thotë se Tolstoi pasqyron antinominë e tmerrit të 

vdekjes dhe çlirimit prej pushtetit të saj. Megjithatë ai ka arritur që 

personazhe si princi Serpuhovski ti karakterizojë si trupa të vdekur që 

bredhin nëpër botë. Pra tmerri I vdekjes nuk qëndron në aspektin fizik të saj 

por pikërisht në vdekjen e shpirtit brenda një trupi të gjallë. 

• Zbërtheni simbolikën e një “trupi të vdekur që bredh nëpër botë” dhe të një 

kali të tredhur pullali që bredh nëpër botë. 

Trupi i vdekur që bredh nëpër botë nisur dhe nga këndvështrimi moralist i 

Tolstoit është pikërisht individi apo qenia që nuk ka për mision mirësinë por 

ligësinë. Në këtë kuptim shpirti i tij ka vdekur, por ai thjesht jeton fizikisht. 

Kali i tredhur pullali që bredh nëpër botë është simboli i degradimit fizik, i cili 

pavarësisht të gjithave është aty sepse misioni i tij i tillë është, të jetë në 

shërbim të zotërinjve. Ndaj në rastin konkret Pullaliu thjesht i zbaton 

urdhrat e stallierit të vet, por ai kurrë nuk njehsohet me to. 

• Karakterizoni nga pikëpamja psikologjike qenien e Pullaliut dhe qasjen e tij 

ndaj jetës. 

Zhvillimi i instinkteve trupore, që kushtëzojnë ndjeshmërinë fizike shumëplanëshe 

të botës fiziologjike, kombinohet me jetën e brendshme të fshehtë, me punën 

mendore të Pullaliut, çka shprehet në nivelin e portreteve autoriale dhe 

karakteristikave psikologjike: “shprehja e fytyrës… rreptësisht e durueshme, e 

përvuajtur dhe e kredhur në mendime të thella”, “Zoti e di se për çfarë po 

mendonte plaku Pullali …”. 

• Argumentoni pse Pullaliu shndërrohet pjesërisht në një alter ego të rrëfimtarit. 

Vendin qendror në kompozicionin e novelës e zë rrëfimi i një kali, që 

verbalizon intuitën e tij të thellë, të brendshme, dhe përgjithësimet analitike 

mbi botën. Përvoja jetësore dramatike, humbja e dashurisë amësore, e 

shkaktuar nga ligjet e një egërsie të pamëshirshme, i vesh Pullaliut prirje 

mendimtari, i cili “u mbyll në vetvete dhe nisi të meditojë … mendoi për 

padrejtësitë e njerëzve … për paqëndrueshmërinë dhe përkohshmërinë e 

dashurisë amësore dhe asaj femërore në përgjithësi”. 

Kjo do të thotë se elementi i reflektimit të kalit mbi cilësitë e racës njerëzore 

me të cilat edhe ne ndaj njëri-tjetrit krijojmë një efekt tëhuajësimi, do të thotë 

se diçka të përafërt ka përjetuar edhe Tolstoi në raport me shoqërinë. Izolimi 

në Yasnaja Poliana është një i tillë. 

• Zbuloni thelbin filozofik të novelës “Pullaliu”. 

Thelbi filozofik i novelës Pullaliu qëndron pikërisht në qasjen që si njeriu dhe 

kafsha i bëjnë momentit të vdekjes. Në disa nëntekste del e qartë se Tolstoi e 

konsideron mënyrën se si vdes një formë ndëshkimi apo lehtësimi pikërisht sepse 

ky moment sipas tij është momenti i së vërtetës për thelbin e gjithsecilës prej 

qenieve. p.sh. në momentin e vdekjes së princit Serpuhovski kemi një thjeshtësi 

torturuese për tu patur zili pasi trupi i princit si gjatë jetës apo edhe pas vdekjes 

ishte një barrë e rëndë dhe e bezdisshme si për natyrën ashtu edhe për njerëzit. 

Shënim 

Për të realizuar projektin klasa udhëzohet që ti përgjigjet të gjitha pyetjeve në fund 

të çdo pjese për koment. Paskëtaj përgjigjet më të mira përmblidhen në një ide të 

vetme të unifikuar me qëllim realizimin e objektivave të projektit. Klasa ndahet në 

katër grupe dhe secili prej tyre mund të konsiderohet grupi i punës për realizimin e 

objektivit përkatës. 

152

Kreu V: Teksti dramatik 

5.1 Medea, Euripidi 

Ora I 

Objektivat: 

Nxënësi në fund të orës së mësimit të jetë i aftë: 

a) Të asimilojë konceptet estetike të dramatikes dhe tragjikes; 

b) Të kuptojë dramën dhe tragjedinë në figurën e Medeas; 

c) Të lexojë dhe të kuptojë fragmentin për studim; 

d) Të analizojë aspektet tragjike në fragment. 

Mësuesi sugjerohet tu shpjegojë nxënësve konceptin dramatik dhe tragjedi. 

Fragmenti i Medeas të lexohet një herë nga nxënësi dhe pastaj të lexohet me role. 

Mësuesi mund të bëjë punë parapërgatitore mbi figurën komplekse të Medeas. 

Sugjerohet që figura e saj të mos trajtohet në kuadrin e gruas në zemëratë por si 

një nënë e cila është e destinuar të vdesë dhe së bashku me të do të vdisnin 

edhe fëmijët e saj, për dy arsye politike: do të humbnin të drejtën e qytetarisë; 

nëna e tyre mbetej e konsideruar nga regjimi i mbretit si barbare. 

• Analizoni fragmentin për nga karakteristikat e estetikës së tragjedisë. 

Evidentojini ato dhe argumentoni qëndrimet tuaja, duke sjellë shembuj nga 

teksti. 

Thelbi i estetikës së tragjedisë qëndron në faktin se tek personazhi kryesor 

Medea ndërluftojnë dy ndjenja: dashuria e nënës për fëmijët dhe urrejtja e 

gruas për burrin që e tradhton, hakmarrja. Apo rasti i Jasonit, bashkëshorti i 

Medeas i cili përjeton përbuzjen për ish gruan e vet dhe dashuri për gruan e 

dytë, vajzën e mbretit. Pra në tërësinë e vet forca e dashurisë ka vënë në 

lëvizje ngjarjen e tragjedisë: një dashuri e re për Jasonin shkakton urrejtje 

tek Medea dhe për pasojë vjen hakmarrja që kulmon me vrasjen e fëmijëve. 

Por duke qenë se Medea mbetej një personazh tragjik edhe zgjidhja për jetën 

e saj do të vinte në mënyrë të madhërishme. Për këtë Euripidi ka përdorur 

teknikën Deus ex makina, një zgjidhje e shpejtë, spektakolare dhe mbi të 

gjitha që përligj drejtësinë e zgjedhjes së Medeas duke justifikuar kështu 

krimin e saj në emër të jetës. Karroja me qerre që vjen dhe e merr atë tregon 

se drejtësia e perëndive ishte pro saj. 

Pavarësisht faktit se Medea kryen një krim, tragjikja në personalitetin e saj, 

në të vërtetë nuk qëndron në faktin e mospërmbatjes, por pikërisht në faktin 

që ajo bëri më të mirën për vete dhe për fëmijët e saj. Ajo tejkalon ndjenjën e 

amësisë, por nuk lejon që fëmijët e saj të vriten nga forcat e mbretit duke u 

bërë vetë zot i jetës së tyre. 

153

Ora II 

Objektiva: 

a) Të asimilohen tiparet e tekstit dramatik; 

b) Të komentohet fragmenti; 

c) Të zbulohen aspektet psikologjike si pasioni, hakmarrja, frika nga 

humbja e qytetarisë të tragjedisë së Medeas; 

d) Te karakterizohen personazhet e tragjedisë. 

Mësuesi sugjerohet të shpjegojë tiparet e tekstit dramatik duke u fokusuar në: 

1. Retorikën e ligjërimit: strukturat ligjërimore 

2. Retorika e temave: struktura rrëfimtare, dramaturgjia 

3. Retorikën e rrëfimit: struktura vepruese, mundësia 

• Interpretoni përdorimin e apostrofit në vargjet vijuese dhe domethënien e 

fjalëve të korit. Lexoni nënkuptimet e vargut “që zbret poshtë në Haid” e deri 

në fund. Ku është e drejta e bijës së Kreonit dhe ku del e drejta e Medeas? 

…O vajz’ e mjeruar,/ bijë e Kreonit!/ Oh! Sa keq më vjen/ për ty që pësove, / 

që zbret posht te Haid/ se Jasonin deshe/ të marrësh për burrë. 

Apostrofi është forma që Euripidi ka zgjedhur për të dhënë kujën e asaj çfarë 

Medea ka bërë. Ajo ka vrarë gruan që ish burri i saj dashuron, vajzën e Kreontit. 

Nënkuptimet e vargut: Kori ka thënë se bija e Kreontit për mëkatin që ka 

bërë duke dashuruar burrin e një gruaje tjetër do të ndëshkohet duke e 

kaluar jetën e përtejme në Had dhe jo në parajsë. 

Debati që shtrohet është: a kishte të drejtë bija e Kreontit ta dashuronte 

burrin e një gruaje tjetër, apo Jasoni duhet të merrte përsipër të mbante deri 

në fund të jetës së vet gruan barbare Medea, e cila la vendin dhe i siguroi 

burrit të vet nder e lavdi. 

• Pozicionimi i Jasonit në fragment është edhe ndëshkues. Analizoni këtë 

qëndrim nga këndvështrimet: a) prej të lënduari; b) prej patriarkali; c) prej të 

frikësuari; d) prej ish-qytetari. 

Jasoni, kur hyn në pallat thotë se Medea duhet të futet në dhé dhe se për të 

duhet parashikuar dënimi i merituar që ka për t’i dhënë shtëpia e mbretit. Ai 

thotë se ajo që vrau mbretërit e këtij vendi nuk mund të mos pësojë gjë. Ai 

gjithashtu vjen në pallat edhe për të shpëtuar fëmijët e vet të cilët do të 

vriteshin nga njerëzit e Kreontit për faktin se nëna e tyre kishte vrarë bijën e 

Kreontit. 

a. Si i lënduar: Se vërtet kjo duhet, o në dhe të futet; Medet ç’po më thua, 

më vrave moj grua! 

b. Prej patriarkali: I shkon mbase mendja se ajo që vrau/ mbretërit e vendit 

do të mund të dale/ prej këtij pallati pa pësuar gjë? 

c. Prej të frikësuari: Erdha për fëmijët, erdha t’i shpëtoj,/ se kam frikë 

shumë mos m’u bëjë gjë 

d. Prej ish-qytetari: fisi i të vrarëve, që të marrin hakun/ për vrasjen e 

tmerrshme që ka bër’ e ëma; Tani m’erdhnë mendë; s’isha krejt në vete kur 

154

të mora pas nga shtëpia tënde, nga një vend barbar dhe të solla këtu, në 

greqinë time. 

• Krahasoni situatat tragjike brenda Jasonit dhe Medeas. Të dy kanë të 

njëjtën pikënisje: të afërmit e mbretit do t’u vrasin fëmijët. 

Kjo jepet në vargjet: 

Për Medean: Shoqe, kam vendosur që t’i vras fëmijët/ edhe sa më parë prej këtej 

të ik;/ që të mos vonohem e t’i le t’i vrasë/ ndonjë dorë tjetër m’e ligë akoma. 

Për Jasonin: Erdha për fëmijët, erdha t’i shpëtoj,/ se kam frikë shumë mos m’u bëjë 

gjë fisi i të vrarve, që të marrin hakun/ për vrasjen e tmerrshme që ka bër’ e ëma. 

Duke i krahasuar këto komente vërejmë se Medea në mënyrë tragjike sado në 

gjendje psikologjike të ngarkuar në mënyrë racionale e ka kuptuar që fëmijët 

e saj do të vdesin. Ajo i është nënshtruar tashmë këtij vendimi përfundimtar. 

Kjo ka dy arsye: fëmijët nuk kanë mundësi të jenë qytetarë të lirë të vendit 

dhe ajo nuk beson se Jasoni është baba i aftë për t’ia shpëtuar fëmijët. 

Tragjikja qëndron në faktin se vullneti racional i saj është në të njëjtën linjë 

me hakmarrjen emotive të saj. Jasoni në këtë aspekt nuk është thelluar 

mjaftueshëm në fatalizmin e jetës së fëmijëve të tij, ndaj mendon se ka një 

mundësi për ti shpëtuar ata duke i larguar. 

Pyetja është si e ka menduar ai shpëtimin e tyre kur në fakt është i 

pamundur? 

• Cilës teknikë teatrale të zgjidhjes së konfliktit po i afrohet Euripidi? Si e 

kuptojmë këtë dhe ç’tipare e karakterizojnë këtë zgjidhje? 

Teknika teatrale e përdorur është deus ex makina. 

Medea vret fëmijët e saj dhe niset nga Korinti për në Athinë me një karrocë që 

tërhiqej nga dragonj me fletë që ia kishte dërguar Dielli. Kjo jepet në vargjet: 

sepse mua Dielli, at’i atit tim,/ më dha këtë qerre, që ta kem si mbrojtje/ 

kundër çdo armiku. 

Përpos kësaj teknike, largimi i Medeas nga Korinti për në Athinë ka edhe një 

vlerë simbolike që ka të bëjë me faktin e çlirimit të saj nga nofka e barbares 

dhe që lidhet me një fitim të mundshëm të qytetarisë. 

Ora III 

Objektiva: 

a) Të analizohet aspekti feminist i tragjedisë; 

b) Të analizohen dramat sociale që mbart figura e Medeas; 

c) Të zbulohet thelbi i hakmarrjes dhe vetëgjyqësisë së Medeas; 

d) Të arsyetohet mbi zgjidhjen dues ex machine të tragjedisë; 

e) Të gjykohet mbi tragjedinë. 

• Ndërtoni profilin e plotë të Medeas nga këndvështrimi i gruas së udhëhequr 

nga pasioni. 

Figura e Medeas është shumë e diskutuar nga kritika, megjithatë ajo e ka 

gjetur veten e saj brenda kritikës feminist, e cila e gjykon atë si gruan që 

155

pavarësisht të gjithave u udhëhoq nga mendja racionale e një gruaje dhe nuk 

u mposht nga asnjë kërcënim socialopsikologjik. Hakmarrja e saj është lufta 

që një grua bën për të drejtat e saj në shoqëri dhe familje. 

• Analizoni thelbin “e qetësisë” morale të Medeas përballë Jasonit, perëndive, 

vetvetes, sundimtarëve. 

Medea përballë Jasonit: Medea i përgjigjet Jasonit se sjellja e saj është pasojë 

e çnderimit që ky i ka bërë duke braktisur shtratin bashkëshortor. 

Hakmarrjen ndaj Jasonit ajo e konsideron të ligjshme dhe për këtë thotë: 

“sidoqoftë zemrën ta kam përvëluar si e meriton” sepse nuk e duroi dot faktin 

burri i saj e shpotiste me princeshën e re. Ajo i thotë burrit se: “martesa e 

dytë e tij i vrau fëmijët e tyre”. 

Medea përballë perëndive: Ndërsa Jasoni i thotë Medeas se shpirtrat e 

fëmijëve do t’ia marrin hakun, ajo i thotë se perënditë e dinë se kush është 

shkaktar. 

Medea përballë vetvetes: Medea është e bindur se ka bërë veprimin e duhur si 

grua dhe si nënë. 

Medea përballë sundimtarëve: Krimin e kryer Medea e justifikon duke thënë se: 

nuk kanë më pak të drejtë njerëzit e mbretit apo vetë Kreonti të jenë vendimtarë 

për fatin e jetës së saj. Kjo jepet në vargjet: Po edhe Kreoni, q’u bë shkakëtar/ i 

kësaj martese, nukë do më dbonte/ prej kësaj toke, pa asnjë dënim. 

• Si zbulohet karakteri i Medeas përballë hakmarrjes. Ekuilibroni raportet 

mes hakmarrjes dhe karakterit të fortë në tragjedi. 

Vërtet Medea është e përfshirë nga ndjenja e hakmarrjes përballë Jasonit dhe 

Mbretit. Njërit i vret fëmijët, tjetrit i vret vajzën. Pra, ndëshkimi i saj është i 

tillë që burrin e ka ndëshkuar si prind, ndërsa mbretin si sundimtar që nuk 

di të kujdeset për mirëqenien e bijës së tij duke arritur kështu edhe 

hakmarrjen e saj femërore. Pra, mbreti e la pa burrë ajo e la atë pa fëmijë. 

Në këtë aspekt hakmarrja e saj duket e llogaritur mirë për të shkatërruar 

jetën e të gjithë atyre që ajo i konsideroi si shkaktarët e vuajtjeve të saj. 

Pikërisht edhe thelbi i karakterit të fortë qëndron në faktin se sa krime ajo 

mori përsipër për të kënaqur egon e saj qytetare, femërore dhe prindërore. 

Detyrë: Analizoni në jo më shumë se 50 fjali tiparet e tekstit dramatik që 

karakterizojnë fragmentin e tragjedisë “Medea”. 

Për këtë përgjigjuni pyetjeve: 

Kush flet – kori apo një autor i tretë? 

Çfarë thotë ose parathotë kori? 

Kujt i drejtohet ai? 

1. Cila është tema e tragjedisë? 

Vetë subjekti i Medeas është aludimi i Euripidit kundër persekutimit të 

Anaksoforazit, i cili u përjashtua nga Athina për mungesë besimi ndaj tij në vitin 

që pasoi publikimin e tragjedisë. Vetë historia e Medeas lidhur me masakrimin e 

fëmijëve i përket një date më të lashtë, por të ndryshme, në thelb, nga ngjarja që 

rrëfen Euripidi. Sipas versionit antik, fëmijët nuk u masakruan nga e ëma, por 

nga njerëzit e Korintit, për të parandaluar ardhjen e tyre në fron. 

2. Si e ka trajtuar subjektin e mësipërm Euripidi? 

156

3. Në çfarë kohe dhe vendi e ka vendosur tragjedinë ai? 

4. Identifikoni konfliktet psikologjike, sociale dhe individuale që trajton 

tragjedia. 

5. Identifikoni personazhet në raport me njeri-tjetrin nëpërmjet shprehive që 

ata përdorin. Këtu mund të përfshihet edhe kori me përdorimin e 

apostrofit. 

6. Evidentoni karakterin fantastik të tragjedisë nëpërmjet zgjidhjes dues ex 

makina. 

5.2 Fausti, Gëte, (3 orë) 

Ora I 

Objektiva: 

a) Të njihen nxënësit me veprën Fausti dhe domethënien humaniste te 

fragmentit Dhomë Studimi; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet sa më mirë fragmenti; 

c) Të fillohet me komentin e fragmentit; 

• Zbërtheni simbolikën e një nate të thellë, domethënien e frikës së shenjtë 

dhe parandjenjave pozitive të Faustit. 

Koncepti i natës së thellë së pari lidhet me qasjen romantike që mund ti 

bëjmë Faustit. Në këtë kuptim Fausti në një natë të errët është hero idealist i 

izoluar nga bota dhe të tjerët. Ai është në kërkim të një të ardhmeje të 

ndritur. Frika konsiderohet e shenjtë sepse ajo në fakt është parandjenja që 

heroi ka për evolucionin humanist dhe shkencor që do të vijë. Frika ka të bëj 

me perceptimin për të ardhmen. Parandjenja pozitive ka të bëj me atë çka 

shpirti intelektual parakupton se do të ndodhë me qytetërimin në përgjithësi. 

• Analizoni qasjen e Faustit ndaj botëkuptimit njerëzor, në raport me 

procesin e njohjes, të mirën dhe të keqen. 

E dijmë na mirë se njerëzit përçmojnë,/ çka s’kuptojnë dot, / e mira, e keqja, 

shpesh q i damtojnë,/ i shtyjnë të murmurasin; po për çka/ dhe qeni të 

hungrojë sikur ata? 

Fausti është i trembur nga fakti se ndryshimet që do të vijnë nuk do të 

përtypen mirë nga qytetarët ndaj thotë se nuk duhet përçmuar ajo që nuk e 

kuptojmë. Ai ka edhe një këndvështrim tjetër që ndarja e botës mesjetare në 

të mirë dhe në të keq e ka dëmtuar këndvështrimin e njerëzve mbi jetën. 

• Sqaroni në klasë me ndihmën e mësuesit domethënien e përkthimit të 

Biblës në kuadrin e lëvizjes romantike. Nisuni nga argumenti “një gjuhë – një 

komb”. 

Në bazën e gjermanishtes letrare qëndron përkthimi i biblës nga Martin 

Luteri, gjithashtu në këtë kohë në të gjithë Evropën Perëndimore filloi lëvizja 

për unifikimin e gjuhëve letrare, diku me përkthim, diku me krijim. Italia e 

157

përjetoi këtë ndryshim gjatë periudhës së Rilindjes, ndërsa Gjermania po e 

përjeton gjatë periudhës humaniste Romantike. Vet shprehja “Një gjuhë një 

komb” ka lindur në Gjermani dhe ishte pjesë e botëkuptimit romantik 

gjerman mbi nocionin e kombit. Gëtja nëpërmjet Faustit ka dhënë figurën e 

Martin Luterit me përkthimin e Biblës. 

Ora II 

Objektiva: 

a) Të zbulohet simbolika iluministe dhe humaniste në fragment; 

b) Të analizohet procesi i metamorfozës tek konia; 

c) Të komentohet qasja e Faustit ndaj kompleksitetit të figurës së Mefistofelit; 

d) Të krahasohen figura e Faustit me atë të Mefistofelit. 

• Zbërtheni simbolikën iluministe të figurës së Faustit, sipas qëllimit të tij. 

Fausti ndërsa është duke përkthyer Dhiatën e Re vëren se fjala është diçka 

që ka buruar nga shpirti. Për këtë ai mendon se është i aftë të përkthejë 

vetëm në qoftë se shpirti nëpërmjet fjalës atij i ndriçon mirëfilli. 

Simbolika iluministe e Faustit zbërthehet në momentin që ai ndihet i 

ndriçuar mjaftueshëm dhe shprehet se më në fund më erdhi drita. Vepra qe 

në fillim. Pra krijimi i një vepre për Faustin është drita e mendjes dhe dritë 

për njerëzimin. 

• Analizoni në të shkuarën, të tashmen dhe të ardhmen domethënien e 

vargut “Vepra qe në fillim”, si dhe kuptimin e ndjesive të Faustit në procesin 

e zbulimit të botës. 

Vepra qe në fillim. 

– E shkuara: sipas Faustit fjala ish në fillim. Sipas Fausit fjala ishte në fillim; 

mendja qe zanafilla si dhe forca qe në fillim. 

- E tashmja: sipas Faustit ai është duke shkruar por që të kuptojë të 

tashmen ai duhet të kthehet tek e shkuara. Ta ketë kuptuar mirë atë. Në 

këtë pikë Gëte ka shprehur karakterin e vet romantik, revokim i së kaluarës. 

- E ardhmja: përkon pikërisht me ardhjen e dritës së mendjes. 

• Analizoni dhe shtjelloni burimin e shqetësimit të Faustit ndaj kones në 

proces shndërrimi. Mbështetuni te simbolika e mjeteve gjuhësore të 

përdorura dhe përzgjedhja nga folklori gjerman etj. 

Në momentin që Faustit i vjen drita konia fillon e shqetësohet duke u fryrë 

dhe duke përjetuar një proces metamorfoze. 

Metamorfozën është duke e përjetuar kafsha, Fausti e quan kafshë shejtan 

duke parandier kështu forcat e errëta që do të pengonin zhvillimin në qoftë se 

njeriu nuk do të ishte i aftë të ngadhënjente mbi to. 

Mjetet gjuhësore që autori ka përdorur janë fjalitë habitore dhe pyetjet retorike 

për të cilat ai nuk ka një përgjigje sepse brenda tij është ende i riu idealist. 

158

Vlen të thuhet se vetë Fausti ka kurajën ta përballë atë duke i thënë se nuk e 

lë të iki më. Këtu ai dëshmon edhe një herë se ka marrë përsipër ta bëjë 

rrugën drejt njohjes. Simboli e përdorur këtu është çelësi i Solomonit. Duke 

qenë se Fausti ndihet i kërcënuar nga magjia e kones ai kërkon ndihmën e 

këtij libri simbol i përgjigjeve për energjitë negative të gjithësisë. 

• Argumentoni përdorimin e apostrofit, ankthin ndaj të panjohurës dhe frikën 

ndaj saj. 

Vëreni raportet mes fuqisë dhe pafuqisë njerëzore, si dhe plotfuqishmërinë 

qiellore. 

Po ti, more mik,/ nga Ferri ke ikë?/ Ket shenj kqyr atëher: /përkulen me tmerr 

/ballë tij t’zezat hordhi. /Po fryhet, ç’janë ngrehë flok’t e tij!/ O ti, i mallkuem, 

/a mundesh vallë me e lexuem /ate t’pakrijuemin,/ at të pashprehunin, /nalt 

n’Qiel t’adhuruemin /mizorisht t’therunin? 

Këtu ndeshin dy apostrofë po ti dhe o ti. Në rastin e parë Gëte nëpërmjet 

kësaj figure ka ngritur një pyetje retorike duke kontrastruar dy koncepte: 

mikun dhe ferrin. Në këto vargje vërehet frika e Faustit që në fakt përkon me 

përçmimin e njerëzve në përgjithësi ndaj së panjohurës pavarësisht faktit se 

këtu ka të bëjë me të ligën. Fausti apriori e ka krahasuar me tmerrin të 

panjohurën me të cilën po përballet. Tek strofa e dytë o ti i mallkuem Fausti 

shpreh pafuqishmërinë e vet përpara forcave të panjohura për të. Në këtë 

pikë ai beson se vetëm Krishti i kryqëzuar ka mundur ta zbulojë një ligësi të 

tillë si kjo që i është shfaqur atij. 

• Zbuloni domethënien etike dhe estetike të zilisë dhe pamjaftueshmërisë së 

Mefistofelit në vargun “m’keni djersitë sa m’keni ba të plasi”. 

Domethënia etike e këtij vargu qëndron në faktin se shkrimtari na paralajmëron 

mbi faktin se përballë figurës idealiste të Faustit dikush me ndjesira jo të mira ka 

vendosur të ndeshet. Në këtë kuptim Gëte thotë se në thelbin e njohjes qëndron 

përballja e vlerave pozitive me fuqitë negative dhe prandaj Mefistofeli e përcakton 

se ai është lodhur për ta kapur Faustin në një moment të lëkundur. 

Domethënia estetike: Nga pikëpamja gjuhësore këtu kemi një hiperbolizim të 

luftës që fuqitë negative bëjnë për tu ndeshur me virtytin. Në fakt kjo është sfida 

që energjitë negative i ofrojnë vlerave pozitive për ti kthyer ato në vlera universale. 

• Përshkruani Mefistofelin nga këndvështrimi nihilist, fuqia dhe 

përshtatshmëria. 

Un jam pra shpirti, qi mohon çdo gja./ E kam të drejtë: çdo gja qi asht mbi 

dhe/ e meriton t’shembet përdhe,/ Ma mirë asgja në dritë mos të kish dalë!/ 

Shkatrrimi, e zeza, me nji fjalë,/ çka quejmë të keqe, mkatet:/ ja bota qi 

m’përshtatet. 

Nëpërmjet këtyre vargjeve Mefistofeli e ka pohuar që përfaqëson forcën që 

shkatërron vlerën. Në fakt nuk është në kuptimin e mirëfilltë kjo. Ai kërkon 

të thotë se vlerat që të ekzistojnë në kuptimin universal duhet ti mbijetojnë 

çdo lloj kohe dhe çdo lloj prove. 

Fuqia sipas Mefistofelit qëndron tek mungesa e dritës. Pra, tek një mendje e 

errësuar çka do të thotë se njeriu nuk ka nevojë për të shkuar përpara. 

Nëpërmjet pohimit që ai bën se bota që i përshtatet është bota e mëkateve ai 

ka ftuar Faustin në sfidën për të zbuluar thelbin e vet. 

159

• Krahasoni kushtin e Faustit me atë të Mefistofelit. Vëreni dallimet dhe 

ngjashmëritë. 

Në ç’përfundime dilni? 

Fausti i thotë Mefistofelit që për ta lënë të dalë nga dera i qetë nuk e ka 

ndërmend sepse ai që e kap djallin duhet ta mbajë atë me çdo kusht. 

Përgjigja e Mefistofelit është që ai do ta bëjë këtë vetëm në qoftë se Fausti 

pranon që ky i fundit pranon ti japë ndihmë që nëpërmjet artit të tij ta kaloj 

kohën plot me kënaqësi. 

Kushti i Faustit krahasuar me atë të Mefistofelit dallon në faktin se Fausti 

nëpërmjet shpirtit të tij intelektual kërkon ta mbajë djallin të kontrolluar. 

Kështu ai na ka pohuar se brenda një njeriu përveç anëve pozitive ekzistojnë 

edhe forca negative, duke dhënë kështu sentencën që intelektuali i vërtetë 

është ai që di të mbajë nën kontroll anët e veta më të errëta të cilat në çdo 

rast ekzistojnë. Kushti i Mefistofelit e pranon anën negative tek çdo individ 

por ai i fton njerëzit në ngasje për të kuptuar deri ku është i zoti të shkojë një 

shpirt i lëkundur. Përfundimi është që brenda secilit prej nesh ka dy forca: e 

mira dhe e keqja por ne kemi vlerat tona për atë se cila nga forcat dominon 

ndaj njëra-tjetrës. 

Ora III 

Objektiva: 

a) Të zbulohet aspekti meskin i figurës së Mefistofelit; 

b) Të nxirren përfundime mbi fragmentin; 

c) Të zgjerohen dijet mbi parafrazën; 

d) Të ushtrohen mbi shkrimin e parafrazës. 

• Trajtoni pështjellimin psikologjik të Faustit në momentin e zgjimit nga 

gjumi. Zbuloni domethënien e pyetjeve retorike dhe jepni përgjigjet tuaja për 

to. Edhe ato kanë karakter universal. Komentoni universalizmin e tyre. 

FAUSTI: (tue u zgjue) 

Dhe kësaj here mos u rrejta vallë? 

Si u zhduk ajo turmë shpirtnash në nji ças? 

Mos ,’solli ket farë andrre vetë nji Djallë? 

Llapush qe ai qi m’kcei e para e mbas? 

Në këtë moment që Fausti është duke u zgjuar nga gjumi ai po arrin të kuptojë 

nëse ajo çka i ka ndodhur është lufta e të ndërgjegjshmes me të 

pandërgjegjshmen e vet apo është ndonjë vegim që ai ka përjetuar. Të gjitha 

pyetjet që ai i ngre vetes në fakt nuk janë pyetje mbi atë se çfarë ka ndodhur, 

por janë pyetje mbi thelbin e ekzistencës së tij. Pyetja e parë: p.sh. dhe kësaj 

here mos u rrejta vallë? është dyshimi që ai ngre mbi sistemin e vlerave; pyetja e 

dytë: me anën e kësaj pyetjeje ai ka kuptuar se moment i mëkatimit është 

shumë pranë tij. Ndjesia që ai provon se ka patur djallin pranë tregon pikërisht 

160

ugën nëpër të cilën ai duhet të kalojë për të konfirmuar vlerat e veta; pyetja e 

fundit lidhet me ekzistencën e një Mefistofeli brenda çdolloj Fausti. 

Shënim 

Pasi nxënësit të kenë përfunduar me komentin e fragmentit, sugjerohet që 

atyre t’u sillet edhe një herë në vëmendje parafraza dhe shkrimi i saj. 

Gjithashtu në vijim, nxënësit mund të vazhdojnë me të ushtruarin e 

parafrazës në kuadrin e rubrikës të shkruarit. 

5.3 Izraelitë dhe filistinë, Fan S. Noli (3 orë) 

Ora I 

Objektiva: 

a) Të njihen nxënësit me përmbajtjen e dramës “Izraelitë dhe filistinë; 

b) Të lexohet fragmenti dhe të tejkalohen vështirësitë gjuhësore të gjuhës së 

Nolit; 

c) Të analizohen veprimet e Samsonit dhe të Daliles ndaj njëri-tjetrit. 

Orientime 

Kjo vepër studiohet me qëllimin për të njohur krijimtarinë dramatike të Nolit. 

Nëpërmjet saj nxënësit njihen me fillimin e tragjedisë dhe të dramës 

shqiptare si dhe me prirjet e letërsisë në vitet 1900. Drama ka karakter etik 

më shumë se estetik sepse Noli është përpjekur që nëpërmjet saj të paraqesë 

mendimet e tij lidhur me luftën mes të mirës dhe të keqes, (Izraelitët përballë 

Filistinëve politeistë) pasionit dhe arsyes, (raporti i Samsonit me hebrejen e 

ndershme Rahila dhe Filistinen epshtore Dalila; në këtë rast fiton pasioni për 

Dalilën); dashuria për vlerat që jepet nëpërmjet konservatorizmit të popullit 

hebre, raportet mes mashtrimit dhe të vërtetës që simbolizohen nëpërmjet 

Rahilës dhe Dalilës; dashuria për atdheun që jepet nëpërmjet misionit që 

Samsoni merr mbi veten. 

Duke qenë se drama ka subjekt biblik asaj padyshim nuk i mungon dhe 

karakteri fantastik që lidhet me momentin e fundit kur Samsonit i rirriten 

flokët dhe fiton fuqinë e tij. 

Veprimet e Samsonit dhe Dalilës e kanë zanafillën pothuajse të njëjtë. 

Samsoni kërkon që ti sjellë Filistinët në udhën e besimit të vërtetë kurse 

Dalila ka për qëllim ta kthente Samsonin në Filistin dhe ta ruante atdheun e 

vet sipas porosisë së mbretit. Por në luftën mes pasionit dhe arsyes tek 

Samsoni fiton pasioni, ndërsa tek Dalila fiton arsyeja. Me këtë nuk është 

thënë se Samsoni nuk ka vepruar mirë, por duhet kuptuar se mëkati duhet 

ndëshkuar në mënyrë që të mos sjellë pasoja. Shkrimtari këtu thjesht e ka 

dënuar atë dhe është përpjekur të japë rreziqet që mbart me vete. 

Fragmenti nga ana gjuhësore është ndoshta pak i vështirë, megjithatë ai 

shërben për të kuptuar së pari, fazat nga ka kaluar gjuha letrare shqipe, na 

161

njeh me shumë fjalë që kanë patur përdorim më të shpeshtë dikur; na njeh 

me disa barbarizma në gjuhën shqipe etj. 

Ora II 

Objektiva: 

a) Të zbulohet thelbi i dashurisë së heronjve ndaj njëri-tjetrit; 

b) Të analizohen aspektet etike të qëndrimit të heronjve ndaj jetës; 

c) Të analizohet drama po edhe tragjedia që mbart raporti Dalila-Samson; 

d) Të arsyetohet shprehja “Qëllimi i justifikon mjetet”. 

Orientime 

Dashuria e Dalilës dhe e Samsonit është dyplanëshe. Në raport me njëritjetrin 

dhe në raport me dashurinë që këta të rinj kanë me vendet e tyre. Në 

këtë kuadër Dalila arrin ti përmbushë nëpërmjet mashtrimit të dy qëllimet: 

pasionin dhe heretizimin e Samsonit. Ndërsa Samsoni fiton një dashuri me 

pasion, por humb një dashuri të sinqertë si ajo e Rahilës, por mbi të gjitha 

humb besimin e popullit të vet. Kështu Samsoni e humb edhe kuptimin e 

emrit të tij duke u kthyer në një njeri që nuk i shërben më Zotit. 

Nëpërmjet fundit të Samsonit përmbushet profecia e Rabinit që Filistinët si 

askush tjetër nuk e donin rrugën e drejtë të zotit. Në fakt kjo është thjesht 

mënyra për të thënë se nëpërmjet mëkatimit nuk shkohet drejt së mirës por 

vetëm drejt humbjes së vlerave. 

Drama Izraelit dhe filistinë ka në thelbin e vet pak dramë e shumë tragjedi. 

Kjo do të thotë se drama lidhet me personazhet ndërsa tragjedia me atë që 

çka parathotë në planin universal fundi i pjesës që është shkatërrimi i 

vlerave të njerëzimit. 

Figura e Dalilës mund të përkufizohet më së miri me shprehjen qëllimi 

justifikon mjetet. Qëllimi i saj ishte shpëtimi i atdheut nga feja, kurse mjeti që 

ajo përdori ishte dashuria mëkatare ndaj Samsonit. Vlerësimi racional i 

figurës së saj na çon në një interpretim pragmatik të këtij karakteri, por 

gjithmonë duke humbur aspektin etik të thelbit të saj. 

Ora III 

Objektiva: 

a) Të analizohet thelbi tragjik i dramës; 

b) Të nxirren përfundimet e nxënësve mbi mesazhin e dramës; 

c) Të zgjerohen dijet mbi përmbledhjen dhe shkrimin e saj; 

d) Të ushtrohen nxënësit me shkrimin e përmbledhjes. 

162

Orientim 

Thelbi tragjik i dramës qëndron në faktin se përmbushet parandjenja e 

Rabinit se Filistinët si askush tjetër nuk do të bindeshin pa ushtruar forcë 

mbi ta. Pavarësisht se izraelitët ngadhënjejnë mbi filistinët prapë Samsoni 

mbetet viktimë e shpirtit mëkatar të tyre. Pra, në thelb është tragjedia e 

njerëzimit se mëkati mund të dominojë mbi vlerat morale. Në fakt në pjesë 

askush nuk vdes por ajo që është duke vdekur është morali njerëzor. 

Përfundimet e nxënësve mbi mesazhin e dramës sugjerohen që të jenë të 

ndryshme: 

1. Mund të jetë raporti mes arsyes dhe pasionit; 

2. Atdhedashuria dhe misioni idealist; 

3. Qëllimi i justifikon mjetet; 

4. Mëkati përballë vlerave morale; 

5. Pavarësisht luftës mes të mirës dhe të keqes që do të vazhdojë, ajo çka do 

të fitojnë janë vlerat universale. 

Shënim 

Pasi nxënësit të kenë përfunduar me komentin e dramës, sugjerohet që atyre 

t’u sillet edhe një herë në vëmendje përmbledhja dhe shkrimi i saj. 

Gjithashtu në vijim, nxënësit mund të vazhdojnë me të ushtruarin e shkrimit 

të përmbledhjes në kuadrin e rubrikës të shkruarit. 

5.4 Shtëpi kukulle, Ibsen 

Ora I 

Objektiva: 

a) Të stimulohen nxënësit të lexojnë dramën “Shtëpi Kukulle”; 

b) Të njihen dhe të kuptojnë risitë e kompozicionit analitik të Ibsenit; 

c) Të thellohen mbi organizimin e brendshëm dhe të jashtëm të dramës 

“Shtëpi kukulle”. 

• Ç’mund të thoni për jetën dhe veprën e Ibsenit? Përshkruani kontekstin 

kohor dhe social kur jetoi ai. 

Ibsen ishte një dramaturg norvegjez të cili punoi shumë për të arritur një 

status të tillë. Jeta e tij ishte e vështirë dhe atij iu desh të punonte për të 

paguar vetë studimet e tij. Në fillim vepra e tij nuk u kuptua menjëherë nga 

ambienti social i cili ishte në themelet e shoqërisë norvegjeze. Për këtë shkak 

ai emigroi në Itali dhe Gjermani për 27 vjet, periudhë gjatë së cilës realizoi 

krijimet e tij më të mira. Veprat e tij janë mbështetur në kompozicionin 

analitik dhe nxitjen e misterit tek lexuesi. Në tërësinë e vet fundi i shek XIX 

dhe fillimi i shek XX karakterizohet nga kërkimet e reja krijuese e cila përkon 

me lindjen e shumë lëvizjeve rinore. 

163

• Thoni se ku qëndron thelbi i risisë së Ibsenit dhe si i shkonte për shtat kjo 

risi zhvillimeve shoqërore të kohës. 

Risitë e dramës së Ibsenit qëndrojnë në: 

1. Shtrimi i çështjeve të nxehta që shqetësonin bashkëkohësit e tij. 

2. Mjeshtërinë e tij për të bindur shikuesin të kërkonte përgjigje për çështjet 

e shtruara. 

3. Duke zbuluar kundërshtitë dhe ndërlikimet e jetës ai i shtrëngoi shikuesit 

të hiqnin dorë nga ndarja tradicionale e heronjve në pozitiv dhe negativ 

dhe i bëri që ata të pranohen ashtu siç janë në tërësinë e tyre, të 

ndërlikuar me të gjitha mospërputhjet me kanonet shoqërore. 

4. Shquhet për vërtetësinë e karaktereve dhe të detajit artistik 

5. Për thellësinë e argumentit dhe për gamën e gjerë tematike 

6. Ngjiti në skenë njeriun e zakonshëm dhe e ktheu teatrin në pasqyrë të 

jetës reale çka i përgjigjet aspiratës së thellë të njerëzve të kohës. 

• Analizoni kompozicionin analitik në dramaturgjinë e Ibsenit. 

Kompozicioni analitik ka të bëjë me nxitjen e misterit gjatë leximit të një 

vepre dhe tek veprat e Ibsenit kompozicioni analitik është përdorur me mjaft 

mjeshtëri. Lexuesi i veprave të Ibsenit është pothuajse gjatë gjithë procesit të 

leximit në një tension të vazhdueshëm mbi një situatë të caktuar dhe për 

pasojat që do të shkaktojë kjo situatë, çka e bën lexuesin më kurioz për të 

lexuar dhe për të shkuar deri në fund të leximit të kësaj vepre. Kompozicioni 

analitik i Ibsenit përpiqet të zbulojë tragjizmin e brendshëm, i cili fshihet 

përtej perdes së qetë të realitetit. Pra analitizmi qëndron në faktin se 

nëpërmjet paraqitjes me vërtetësi të veprimeve ai ka dhënë në mënyrë 

racionale mënyrën e ndërtimit të jetës së karaktereve të tij artistik. 

p.sh. Në dramën “Shtëpi kukulle”, zhgënjimi i plotë i Norës nga martesa e saj, 

bindja për të rinisur një jetë të re për të fituar një personalitet të pavarur, 

është parapërgatitur gjatë gjithë shtjellimit të veprimit. 

• Arsyetoni novatorizmin e dramaturgut për nga aspekti i zgjidhjes së dramës. 

Për sa i përket novatorizmit të dramaturgut lidhur me aspektin e zgjidhjes në 

veprat e Ibsenit, vetë zgjidhja mbart në vetvete zbulimin e thelbit të 

brendshëm të të gjithë ngjarjeve, pikërisht në kuptimin e tyre të plotë. 

Novatorizmi i Ibsenit në këto drama ka të bëjë me faktin, se jo vetëm 

ndërthurja e rastësishme e rrethanave, por akoma më fort vetëdijesimi mbi 

gjithçka që ka ndodhur, i jep peshë zgjidhjes së konfliktit. Pikëzgjidhja e 

dramës është biseda midis Norës dhe Helmerit - e para përgjatë gjithë jetës së 

tyre bashkëshortore, në të cilën Nora bën një analizë të vërtetë të 

marrëdhënieve të tyre 

• Komentoni përshtypjen që shfaqja e dramës “Shtëpi kukulle” ka pasur në 

shoqërinë e shekullit XIX. 

“Shtëpi kukulle” u cilësua nga bashkëkohësit e Ibsenit si një krijim i ftohtë 

por vetë autori nuk u ndal nga kjo sepse në këtë vepër ai paraqet shtrimin e 

çështjeve të nxehta që shqetësonin bashkëkohësit e tij gjë që askush nuk 

kishte guxuar ta bënte më parë. 

• Thoni shkurtimisht subjektin e dramës, duke u përqendruar edhe tek roli i 

personazheve dytësorë në ndryshimin e rrjedhës së ngjarjeve. 

164

Subjekti i “Shtëpi kukulle” është i mbështetur në jetën bashkëshortore të 

Norës dhe Helmerit e cila bazohet në falsitet. Dramat në familje shkaktohen 

si mungesë e komunikimit dhe e sinqeritetit bashkëshortor. Për pasojë ato 

zgjidhen nëpërmjet personazheve dytësorë si për shembull Krogstadi, 

fajdexhiu të cilit Nora i detyrohej një shumë parash. Ai vë ne dijeni Helmerin 

për këtë krim. Tregimi i këtij fakti vjen bashkë me një kërcënim për 

demaskimin e Norës përballë opinionit publik. Helmeri tregohet mospërfillës 

dhe egoist ndaj Norës duke mos e lejuar të qëndrojë afër fëmijëve të saj. 

Zgjidhja vjen nga një shoqe e vjetër e Norës znj.Linde e cila e bind 

Krogstadinin të heq dorë nga shantazhi i tij. 

• Shtjelloni se si gjuha e autorit ka ndihmuar në sjelljen e risive 

dramaturgjike, veçanërisht të heronjve. 

Ibsen mbështetet në pasqyrimin me vërtetësi të karaktereve dhe në fokusimin 

e njeriut të zakonshëm duke e bërë veprën e tij pasqyrë të jetës reale. Secila 

frazë e tekstit jepet vetëm për shkakun se ajo është e domosdoshme në 

realizimin e një apo disa detyrave artistike. Nganjëherë të jepet ideja sikur 

personazhet flasin vërtet shumë në këtë kuadër zbërthimi të dramës 

intelektuale të Ibsenit. Por kërkohet një lexim i vëmendshëm për të kuptuar 

mënyrë se si dhe për çfarë flasin heronjtë. Shkrimtari ka shfrytëzuar 

mundësitë shumë kuptimore të fjalës në këtë pikë. Nganjëherë, duket sikur 

heronjtë thjesht flasin, ndërkohë diçka të shtrëngon t’ia vësh veshin me 

shumë vëmendje çdo fjale dhe pas çdo fraze tensioni rritet. 

• Krahasoni ndërtimin e dramës së Sofokliut me atë të Ibsenit për nga 

pikëpamja e kompozicionit analitik. 

Kompozicioni i dramave të Ibsenit ka ngjashmëri me ndërtimin e dramës së 

Sofokliut “Mbreti Edip”, ngjarjet e së cilës i nënshtrohen zbulimit të misterit - 

sqarimit të ngjarjeve të ndodhura dikur. 

Qasja graduale ndaj misterit krijon tensionin e subjektit, ndërsa zbardhja 

përfundimtare e enigmës dikton zgjidhjen, e cila përcakton fatin e mëtejshëm të 

heronjve. Një ndërtim i tillë të jep mundësi të krijosh një subjekt shumë të 

tensionuar. Shikuesi apo lexuesi, të cilit i jepet një situatë e caktuar jetësore, 

duhet të mendojë jo vetëm mbi atë se çfarë do të ndodhë më vonë, por edhe mbi 

atë se çfarë ka ndodhur në të kaluarën, cili ka qenë shkaku zanafillor i situatës. 

• Karakterizoni dramën e Ibsenit për nga qasja tragjike e problemeve të 

shoqërisë së kohës. 

Drama e Ibsenit paraqet pikërisht problemet tragjike të shoqërisë së kohës, ai 

paraqet tragjiken e mbuluar në pamje të parë nga një fasadë e qetë dhe 

perfekt e cila fsheh një realitet vërtet tragjik dhe krejtësisht të ndryshëm nga 

fasada dhe e gjitha kjo ndodh vetëm prej opinionit “vrasës” të shoqërisë. 

• Si ndikojnë ngjarjet e jashtme në zgjidhjen e konfliktit të dramës? Analizoni 

nga këndvështrimi i risive dramaturgjike të Ibsenit. 

Henrik Ibseni shfrytëzon kompozicionin analitik, që të mund të tregojë 

mospërkimin ndërmjet shfaqjeve të jashtme të jetës dhe thelbit të saj të tanishëm. 

Ai i njihte mirë problemet që lindnin para njeriut në jetë; kuptonte se dukja mirë 

së jashtmi fsheh jo pak tragjedi. Kompozicioni analitik i Ibsenit përpiqet të zbulojë 

tragjizmin e brendshëm, i cili fshihet përtej perdes së qetë të realitetit. 

• Si është skicuar fabula e dramës “Shtëpi kukulle” nga aspekti teknik dhe 

interpretativ i saj. 

165

Fabula e dramës “Shtëpi kukulle” është e ndërtuar nga 3 akte. Akti i parë 

përmban 16 skena, akti i dytë 12 skena dhe akti i trete 5 skena duke 

përfshirë këtu edhe skenën e fundit. Interpretimi i dramës përcjell emocione 

të qeta tek shikuesi ose lexuesi dhe është i prirur që nëpërmjet qetësisë ta 

bëjë atë të reflektojë mbi dramat personale apo sociale në përgjithësi. 

• Komentoni kontekstin moral dhe social të Norës që nga e kaluara e deri në 

martesën e saj. 

Nora ishte një grua vërtetë e bukur e cila ishte trajtuar gjithmonë si një 

kukull fillimisht nga babai i saj dhe më pas Helmeri. Ajo kishte qenë 

gjithmonë vajza dhe gruaja e bindur por gjatë martesës së saj ajo ndryshon 

dhe ky ndryshim i detyrohet dashurisë së saj për të shoqin, prej tij ajo kreu 

një krim i cili dënohej negativisht në kontekstin moral dhe social nga 

shoqëria e kohës. 

Ora II 

Objektiva: 

a) Nëpërmjet subjektit të veprës, të zbulohen dramat sociale dhe të 

brendshme të individit në shoqërinë e kohës; 

b) Të analizohet dualiteti i jetës së Nora Helmerit; 

c) Të portretizohen personazhet e pjesës; 

d) Të vlerësohen aspekti etik dhe estetik i dramës. 

• Si fillon drama? Analizoni simbolikën festive të fillimit dhe të vejushës së ftuar. 

Drama fillon me mbërritjen e Norës në shtëpinë e saj, me dhurata për çdo 

person që jeton aty. Ajo ka sjelle me vete edhe një pemë krishtlindjesh duke u 

munduar të sjelle atmosferën e festave në atë shtëpi. Me optimizmin dhe 

gjallërinë e saj ajo mundohet ta gjallërojë sadopak atmosferën në shtëpi. 

Apartamenti i Torvald Helmerit dhe së shoqes, Norës është i mobiluar mirë e 

me shije, por pa luks në këto krishtlindje. Burri lodron me dashuri rreth 

gruas, duke e qortuar me fjalë përkëdhelëse për shpenzimet e bëra. Po Nora e 

kundërshton atë duke thënë se, pak harxhime nuk e rëndojnë gjendjen, 

sepse Helmeri do të fillojë një punë të re si drejtor banke dhe nuk do të jenë 

më ngushtë si në vitet kur kursenin për çdo gjë. Duke u sjellë me ledhe pas 

gruas së tij (ajo edhe pas lindjes së fëmijëve është një bukuroshe 

marramendëse), Helmeri largohet për në kabinetin e tij, ndërsa në dhomën e 

pritjes hyn një shoqe e hershme e Norës, zonja Linde, e cila sapo ka zbritur 

nga anija. Gratë nuk janë parë prej shumë kohësh, për tetë vjet. Mikesha e 

Norës sapo ka varrosur të shoqin me të cilin nuk ka pasur fëmijë. Po Nora? 

Ajo si më parë ka çarë në jetë pa asnjë telash. Zonja Linde shpërngulet sërish 

në qytetin e tyre. Me se do të merret ajo? Helmeri ndoshta do t’i gjejë asaj një 

vend pune në bankën ku do të fillojë. Në ç’mënyrë? Zonja Linde ka qenë që 

më parë e njohura e tij? Aha, e qartë, pra, ata kanë jetuar në të njëjtin qytet 

dhe nganjëherë janë takuar. 

166

Simbolika e festave qëndron në thelbin e unitetit dhe të lumturisë së familjes. 

Ajo parakupton një fillim të ri, po a do të jetë vallë kështu? P.sh. ndërhyrja e 

Znj. Linde. Në një formë apo në një tjetër na parathotë në mënyrë të heshtur 

se e ardhmja nuk shkon përpara në qoftë se nuk janë mbyllur të gjitha 

llogaritë me të shkuarën. Pikërisht prandaj është futur personazhi i Znj. 

Linde që të fillojë e t’i japë jetë konfliktit. 

• Shpjegoni dhe gjykoni dualitetin e jetës së Nora Helmerit. 

Nora Helmeri në pamje të parë duket si një grua e bindur, e dashur, 

mendjelehtë dhe e paaftë të kryejë diçka të djallëzuar, por nga ana tjetër ajo 

është një grua e aftë të ndërmarrë veprime drastike madje ajo ka kryer një 

krim të vogël të cilin po e shlyen në heshtje dhe askush nga familjarët e saj 

nuk e di. Për më tepër ajo ka falsifikuar firmën e babait të saj. Në vitin e parë 

të martesës, kur Helmerin e shkarkuan nga ministria, ai nisi të kryente 

punëra të ndryshme private, duke e gdhirë mbi letra deri vonë pas mesnate. 

Për pasojë, ai sëmuret rëndë dhe doktorët thonë se mund ta shpëtojë vetëm 

klima e jugut. Gjithë familja e kalon vitin në Itali. Paratë e udhëtimit, një 

shumë gjithsesi e majme, Nora thotë se i ka marrë nga i ati, por kjo nuk 

është e vërtetë; atë e ka ndihmuar një zotëri... Dhe tani Nora paguan 

rregullisht përqindjen e borxhit, duke punuar fshehtas burrit. 

Vetëm nëpërmjet ngjarjeve, Ibseni na ka dhënë karakterin dualist të Norës: 

thelbi i saj familjar dhe i përkushtuar dhe nga ana tjetër: gënjeshtra dhe 

mashtrimi. Pyetja që shtrohet është: Për çfarë mund të gjykohet Nora për 

sakrificë; për mossinqeritet; apo për falsifikim? Kjo duhet parë nga një 

këndvështrim më kompleks, sepse i tillë është karakteri dhe jeta e saj. 

• Interpretoni aspektin etik të njohjes së Torvald Helmerit dhe zonjës Linde 

për nga pikëpamja e dramës sociale. 

Torvaldi dhe Znj. Linde ishin të njohur të njëri-tjetrit që para se çifti Helmer 

të krijonin familje. Aspekti etik i njohjes qëndron në faktin se Torvalidi do të 

heqë Krogstadin nga puna për shkak të dyshimeve ndaj personalitetit të tij 

dhe do të marrë një ish mikeshën e vet të së kaluarës. Këtu qëndron dhe 

drama: deri dikur Torvaldi s’ishte askush, sot ai përbrendëson detyrën e 

Drejtorit dhe sillet si sundimtar i bankës ku do të punojë. Ky është edhe 

thelbi i dramës sociale: që shoqëria ishte duke humbur vlerat etike, dhe në 

vend të tyre po ngrinte kultin e meskinitetit të individit. 

• Portretizoni personazhet e Norës, Torvaldit, Krogstadit dhe zonjës Linde 

duke i lidhur nga pikëpamja e subjektit dhe duke i krahasuar ata. 

Personazhi i Norës, është gruaja e cila në pamje të parë duket tipike si një 

grua e “paaftë’ e varur tërësisht prej burrit të saj, dhe babait; por që në të 

vërtetë ajo është e zonja për të marrë frenat e jetës së saj dhe të të gjejë 

zgjidhje që shkojnë përtej brishtësisë femërore. Pas saj kemi Helmerin tipikun 

e burrit sundues, egoist dhe vetëvlerësues i cili nuk shikon më larg se hunda 

e tij”. Një person i cili është tërësisht i varur prej opinionit publik dhe një 

skllav i përulur i tij. Krogstadin i cili është një personazh “negativ’ i cili është 

i gatshëm të përfitojë prej të tjerëve sapo të gjejë mundësi, mjeti i tij është 

shantazhi. Kemi gjithashtu Znj. Linde e cila është mishërimi i shtresës 

sociale në kalbje e sipër, të cilët kanë jetuar pa kokëçarje dhe pa u impenjuar 

për të njohur thelbin e jetës. Tek ta prevalon mirësia e fuqishmërisë. Ndërsa 

Nora dhe Helmeri komplet të ndryshëm dhe mishërime të dy realiteteve 

167

kundërshtues me njëri-tjetrin, Nora mishërim i rebelizmit racional ndërsa 

Helmer i puritanit të pandreqshëm. 

• Çfarë simbolizon Helmeri sipas mendimit tuaj? Vlerësojeni atë nga 

pikëpamja njerëzore, profesionale dhe sociale. 

Helmeri simbolizon një person të dhënë tërësisht mbas vetvetes. Mënyra se si 

ai zgjedh gjërat, gruan përfshirë, përkushtimi ndaj sundimit në profesionin e 

tij, investimi për të qenë një person i respektuar nga shoqëria e bëjnë atë të 

humbë anën njerëzore dhe të kthehet në simbol të hipokrizisë që po 

përjetonte Norvegjia e kohës. Ai na shfaqet tërësisht egoist dhe mediokër 

madje edhe në egoizmin e vet. Ai simbolizon njeriun me moral puritan dhe 

paragjykues. Mënyra se si Ibseni e jep personazhin e tij Helmer, mund të 

themi se ka ndërtuar një teatër (hipokrizie) brenda teatrit. 

• Si e trysnon ngjarja personalitetin e personazheve? Analizoni nëpërmjet 

kësaj trysnie thelbin e gjithsecilit prej tyre. 

Helmeri (despoti mediokër) shkarkon Krogstadin (tradhëtarin potencial) dhe 

ky i fundit i lutet Norës (objektit të shantazhit, femrës së brishtë) t’i thotë një 

fjalë të shoqit, por drejtori i ri i acaroi më keq punët. Helmeri dëshiron ta 

shkarkojë Krogstadin, jo vetëm për të kaluarën e tij të dyshimtë, por edhe për 

faktin se ai dikur na i qenkësh drejtuar disa herë me “ti” (egoizmi mediokër). 

Nora i ndërhyn të shoqit për Krogstadin, por ai nuk e merr seriozisht 

ndërhyrjen e saj, ndaj e refuzon (familje pa komunikim, çift jo koherent). 

Krogstadi i kanoset Norës për demaskim, se do t’i tregonte të shoqit ku i ka 

marrë ajo paratë e udhëtimit për në Itali. Përveç kësaj, Helmeri merr vesh 

edhe falsifikimin e saj (shkelja e ligjit, falsifikimi nga ana e Norës). Pa nxjerrë 

gjë nga Nora, Krogstadi i shantazhon hapur të dy bashkëshortët. Ai i dërgon 

Helmerit një letër, që nëse historia e mashtrimit të Norës bëhet publike, atij 

do t’i ikë duarsh dhe posti i drejtorit të bankës. Nora torturohet në kërkim të 

një rrugëdaljeje. Në fillim ajo koketnon me mikun e familjes, doktor Rankun 

(kërkon rrugëzgjidhjen nëpërmjet avantazheve femërore). Ai është i 

dashuruar heshturazi me Norën (objekti që nuk kapet, se në fakt nuk i takon 

askujt), por është i dënuar me një fat të rëndë, me një sëmundje të 

pashërueshme, sifiliz i trashëguar (simbol i degradimit në shoqëri). Ranku 

është gati të bëjë gjithçka për hir të Norës (dashuria e verbër dhe e 

pashpërblyer, në fakt Ranku është duke kërkuar një dritë për jetën) dhe do 

t’ia kishte dhënë paratë, por ndërkaq sqarohet që Krogstadit i duhen jo 

paratë, por diçka tjetër. Historia e doktor Rankut përmbyllet tragjikisht: 

bashkëshortët Helmer marrin prej tij një kartolinë me kryq të zi, kryqi do të 

thotë se doktori është mbyllur në shtëpi dhe nuk pranon kënd ta vizitojë. Ai 

do të vdesë aty, pa i trembur miqtë me pamjen e tij (tërheqja nga shoqëria, 

sepse askush nuk të do po nuk ishe i vlefshëm). Çfarë i mbetet Norës të bëjë 

tjetër? Turpi dhe diskretitimi kërcënojnë burrin e saj, ndaj është më mirë t’i 

japë fund vetes (mungesa e rrugëzgjidhjes për një shoqëri puritane)! Por i 

pamëshirshmi Krogstad e paralajmëron se vetëvrasja është e pakuptimtë dhe 

se në një rrethanë të tillë do të mbulohet me turp kujtimi i saj (pra Nora sipas 

Krogstadit mbetet gjithsesi e turpëruar dhe e paragjykuar). 

• Komentoni “ndihmën e papritur” të zonjës Linde dhe vendimin e Krogstadit 

“për të qartësuar” Norën. 

Ndihma vjen nga një anë e papritur (zgjidhja e konfliktit të njërës prej linjave 

dramatike), nga mikesha e saj, zonja Linde. Në momentin vendimtar, ajo 

168

ndikon fort te Krogstadi: në të kaluarën ata kanë qenë të dashuruar, por 

zonja Linde qe martuar me një tjetër. Në duart e saj kishte mbetur nëna 

plakë dhe dy vëllezërit e vegjël, ndërsa gjendja financiare e Krogstadit ishte e 

brishtë. Tanimë zonja Linde është e lirë: ka vdekur e ëma, vëllezërit e kanë 

marrë veten dhe ajo vetë është e gatshme të martohet me Krogstadin, nëse ai 

e dashuron ende. Krogstadi është i gëzuar. Jeta e tij po merr trajtë të 

kuptimtë, duke gjetur më në fund edhe dashurinë, edhe njeriun besnik (Pra 

Krostadi nëpërmjet dashurisë evoluon si personazh). Ai heq dorë nga 

shantazhi. Por, është vonë. Letra e tij ka mbërritur në kutinë postare të 

Helmerit, çelësat e së cilës i ka vetë ai. Kështu, le ta dijë Nora se me çfarë 

njeriu ka të bëjë, me çfarë morali hipokrit dhe me çfarë paragjykimesh e ka 

burrin. Kështu vendos Krogstadi. A ju duket i drejtë vendimi i Krostadit për 

ta nxjerrë të vërtetën në shesh? 

• Vlerësoni sjelljen e Helmerit pasi zbulon të vërtetën mbi gruan e tij. Sa e 

nevojshme ishte kjo transparencë dhe cilat janë pasojat e saj? 

Helmeri reagon shumë keq duke e përbuzur gruan e tij dhe duke mos marrë 

parasysh arsyen se përse ajo kreu atë krim. Ai në vend që ta mbështeste të 

shoqen, e trajton atë si një kriminele ordinere. Kjo transparencë ishte e 

nevojshme për të nxjerrë në pah falsitetin e martesës së tyre të dështuar, por 

mbi të gjitha thelbin e shtirur e hipokrit të Torvaldit. Pasojë e kësaj 

transparence ishte ndarja e tyre. 

• Çfarë i solli qetësimi i Krogstadit familjes Helmer? Cili është pozicioni i 

bashkëshortëve tanimë? Analizoni situatën. 

Postieri sjell letrën e Krostadit, ku ai shkruan se heq dorë nga kërkesat dhe 

pretendimet dhe deklaron se do ta lërë të qetë Norën. Gjendja e Helmerit sa 

ora ndryshon. Ata kanë shpëtuar. Gjithçka do të jetë si më parë, madje më 

mirë. Por, pikërisht atëherë Nora, të cilën Helmeri është mësuar ta trajtojë si 

një lodër të bindur, ngre krye kundër tij. Ajo largohet nga shtëpia. Ikën 

përgjithmonë. Në fillim i ati e mandej Helmeri qenë mësuar ta trajtojnë atë si 

një kukull, të cilën është mirë ta ledhatosh. Këtë Nora e ka ditur dhe më 

parë, por ajo e ka dashur Helmerin dhe ia ka falur. Tani puna qëndron 

ndryshe; ajo ka shpresuar shumë për një çudi, që Helmeri, si burri i saj i 

dashur, do ta marrë përsipër vetë fajin e saj. Tanimë ajo nuk e do Helmerin, 

sikundërse Helmeri nuk e ka dashur atë më parë - ai kënaqej vetëm me idenë 

të jetë i dashuruar me Norën. Ata janë tashmë dy të huaj. Jeta, si më parë, 

është e pamundur. Ajo do të ishte një jetë e përllogaritur, hipokrite, duke u 

shtirur, për hir të komoditetit dhe parave. 

Qetësimi i Krostadit solli sjelljen e Helmerit në gjendjen e tij të zakontë, atë të 

hipokritit. Gjithashtu erdhi momenti që Nora të nxirrte në pah jo vetëm 

rebelizmin e saj, por edhe karakterin e saj të fortë. Ajo pëson një revolucion 

brenda vetes, i cili nuk ka të bëjë shumë me mosrespektimin ndaj saj si 

femër, por mbi të gjitha ka të bëjë me ndërgjegjësimin e saj për vlerat e 

vetvetes. Nora e ndërgjegjësuar për pozicionin e saj në familje, po pëson një 

ndërgjegjësim të ri: atë bashkëshorti kurrë nuk e paska dashur. Procesi që 

ndodh është tëhuajësimi, mospasja e lidhjes me njëri-tjetrin. Nora vendos ta 

jetojë jetën e vet ndryshe. 

• Si e vlerësoni rebelimin e Norës? Komentoni fjalët e saj: “Kjo do të kishte 

qenë çudia e çudive”. 

169

Nora nuk është më e rebeluar, ajo thjesht është e ndërgjegjësuar për atë se 

çfarë është më e mira për të. Thelbi i fjalëve të saj është se si mund të 

kthehesh prapa kur ke shkuar aq shumë me veten. Jo gjithmonë kompromisi 

është rruga e drejtë, dhe kompromisi me vetveten është më i gabuari. 

• Vlerësoni dramën “Shtëpi kukulle” nga aspekti etik dhe estetik i saj. A është 

universale tragjedia e trajtuar në të? Diskutoni. 

Aspekti estetik: Tragjedia e trajtuar në dramë është universale dhe e pranishme 

gjithmonë sepse gjithmonë ka në çdo kohë, në çdo vend të botës njerëz që u 

duhet të kalojë nëpër metamorfoza të ndryshme derisa të zbulojë thelbin e 

vetvetes. Dhe në fakt, drama e Ibsenit është drama e njohjes së vetvetes. 

Aspekti etik:qëndron në njohjen e vlerave të vetvetes. Nëpërmjet luftës dhe 

kompromisit, Nora dhe të gjithë ne zbulojmë vlerat prevaluese morale brenda 

nesh. 

Ora III 

Objektiva: 

a) Të analizohen problemet familjare në dramën sociale sipas Ibsenit; 

b) Të arsyetohet drama e një familjeje të gënjeshtërt; 

c) Të analizohet drama e shkatërrimit të individualitetit njerëzor në dramë; 

d) Të vlerësohet aspekti moral i dramës; 

Të diskutohet novatorizmi i figurës së Nora Helmerit 

• Përshkruani karakterin e Ibsenit në raport me personazhet e dramës 

“Shtëpi kukulle”. 

Vetë dramaturgu ka qenë një karakter i ashpër, por i drejtë. Atë gjithmonë e 

kanë tërhequr njerëzit e denjë për dashurinë, të cilët dinë të sakrifikojnë jo 

vetëm pasurinë, statusin dhe gjendjen, por edhe vetveten. Ibseni ka ngritur i 

pari perden e marrëdhënieve të një familjeje të tërë. Këtë e bën me qëllim që 

të depërtojë në zemberekun e mekanizmit bashkëshortor dhe të lumturisë 

familjare. Sipas Ibsenit, pikërisht nga familja varet fati i shoqërisë. Heroina 

qendrore e dramës “Shtëpi kukulle”, Nora, e sheh kuptimin e jetës në 

dashurinë ndaj të afërmit, e pikërisht ndaj bashkëshortit dhe fëmijëve. Ajo 

beson sinqerisht, që në familjen e saj mbretëron paqja dhe dashuria, pasi ajo 

dhe burri i saj e dashurojnë me të vërtetë njëri-tjetrin. Megjithatë pavarësisht 

të gjithave edhe Nora mbart në thelb zhgënjimin që pësoi në jetë Ibseni. 

• Analizoni qëndrimin e shkrimtarit Ibsen se “Nga familja varet fati i 

shoqërisë”. 

Ibsen ka të drejtë kur thotë se “nga familja varet fati i shoqërisë” sepse vete 

familja është baza e një shoqërie dhe nëse familja funksionon mirë atëherë 

edhe shoqëria do të funksionojë mirë në të kundërt edhe shoqëria do të jetë e 

dështuar. 

• Komentoni të fshehtën e Norës dhe më pas arsyetoni qëndrimin “që e 

fshehta e saj është një dëshmi e përkushtimit të saj në dashuri”. 

170

Nora fsheh një enigmë të thellë: tetë vjet më parë ajo ka falsifikuar 

nënshkrimin e të atit të vdekur për t’i marrë borxh një zotërie vendas, 

Krogstadit. Nora e ka bërë këtë falsifikim që të paguajë shërimin e të shoqit, 

të sëmurë rëndë. Asgjë nuk i ka treguar të shoqit dhe është e gëzuar që e 

fshehta e saj është një dëshmi e përkushtimit të saj në dashuri. Kështu Nora 

është e bindur se ka bërë më të mirën për jetën e burrit të saj dhe më të 

mirën për familjen e saj pa menduar për vlerësimin e mjeteve por thjesht 

duke u kënaqur që ka shpëtuar jetën e Helmerit. 

• Karakterizoni figurën e Torvald Helmerit në kontekstin e moralit puritan 

dhe karrieristit. 

Me të mësuar mbi borxhin e Norës, burri nis të shqetësohet, sepse në atë 

kohë të moralit puritan, çdo familje e virtytshme mund të bëhej objekt 

thashethemesh, intrigash dhe skandalesh. Përveç kësaj, Torvaldi lufton të 

mos i humbë posti i tij si drejtor banke. 

• Ku është shoqja e jetës në këtë moment për të? Interpretoni fjalët e burrit 

drejtuar së shoqes pasi ai merr vesh të vërtetën. 

Torvaldi bisedon me gruan e tij si me një kriminele të vërtetë. “O, çfarë 

zhgënjimi i tmerrshëm! Gjithë këto tetë vjet... ajo, gëzimi im, krenaria 

ime...paska qenë një mashtruese, ordinere... O, çfarë humnere e paanë 

pisllëku dhe intrige!” Gruaja, si të thuash, pushon së ekzistuari për të. Pra në 

këto momente Nora nuk ekziston më për Helmerin, e vetmja gjë që ka rëndësi 

është që ai të gjejë një mënyre që të dalë nga kjo situatë, që të shpëtojë nga 

fjalët e të tjerëve dhe të shpëtojë karrierën e tij. Ai nuk bën gjë tjetër veçse 

mendon për veten e tij dhe fyen e ofendon Norën. 

• Gjykoni sjelljen e Torvaldit ndaj Norës në momentin që ai i heq asaj fëmijët. 

Torvaldi gatitet ta shmangë Norën nga edukimi dhe kontakti me fëmijët. Ai 

tregohet mizor duke i hequr asaj ata, sepse më të vërtetë mendonte se ajo 

sipas tij mund të mos kishte ndikim të mirë tek fëmijët por askush nuk 

mund ti japë fëmijëve dashurinë që vetëm ajo mund t’ia ofrojë, dashurinë e 

nënës. Në këtë kontekst Ibseni nëpërmjet figurës së Torvaldit ka dhënë edhe 

patetizmin e figurës maskiliste për shoqërinë e asaj kohe. 

• Komentoni momentin: “Torvaldi qetësohet, por Nora nuk është më ajo që ka 

qenë”. Analizoni qartësimin dhe rifitimin e dinjitetit. 

Torvaldi qetësohet sepse ai mendon se shpëtoi karrierën e tij por Nora është e 

qartë për gjithçka, tashmë ajo merr një vendim për të rifituar dinjitetin e saj 

të cilin ajo e kishte sakrifikuar për dashurinë që nuk ekziston më. 

• Shtjelloni konceptin e dinjitetit njerëzor nëpërmjet sjelljes vendimtare të 

Norës. 

Nora me vendimin e saj dënon çdo gjë, shoqërinë, ajo braktis dashurinë 

hipokrite dhe të pashpërblyer dhe vendos të përqendrohet tek dinjiteti i saj si 

idealin kryesor për të cilin ajo do të luftojë tani e mbrapa. 

• Argumentoni konceptin e fasadës dhe të thelbit të lumturisë e njeriut në 

dramën “Shtëpi kukulle”. 

Fasada në dramën “Shtëpi kukulle” ishte e gjithë familja e Helmerave e cila 

ishte e ndërtuar mbi hipokrizinë, egoizmin dhe gënjeshtrën. Fasada më e 

madhe ishte martesa e tyre dhe lumturia e shtirur, e cila kurrë nuk kishte 

ekzistuar por që Nora ishte përpjekur gjithmonë të stimulonte dhe të besonte 

171

në të, sepse ajo sikurse thamë më lart është simbol i gruas që beson tek 

vlerat familjare. 

• Cila është drama sociale parë nga aspekti i dinjitetit të gruas në shoqëri? 

Drama sociale është përbuzja e gruas nga shoqëria dhe cilësimi i saj si një 

kukull e paaftë për të ndërmarrë vendime pra është pabarazia gjinore ajo që 

mohon plotësisht dinjitetin e gruas. 

• Diskutoni figurën e Nora Helmerit mes mitit të Medeas dhe personalitetit të 

Virxhinia Vulfit. 

Nëpërmjet mitit të Medeas personazhi i gruas paraqitet me një karakter të fort 

hakmarrës dhe të bindur kryekëput për drejtësinë femërore dhe amësore. 

Virxhinia Vulf bazohet plotësisht në botën shpirtërore të femrës e cila 

mbizotërohet nga ndjeshmëria dhe besëtytnia, megjithatë ajo mendon se brenda 

çdo gruaje ekziston potenciali maksimal për të menduar në mënyrën më 

racionale të mundshme. Personazhi i Norës nuk përfaqëson asnjërën nga të dyja 

por pak nga secila. Nora është shumë e ndjeshme dhe e dashur por në fund 

edhe shumë rebele duke iu kundërvënë gjithë shoqërisë në të cilën jetonte. 

• Cila është familja sipas moralit puritan? Po sipas të vërtetës? 

Familja sipas moralit puritan kishte në krye burrin i cili ishte përgjegjës për 

gjithçka të rëndësishme, ishte ai që merrte vendimet e ndërsa gruaja vetëm 

një skllave e bindur e cila ishte e detyruar të merrej me edukimin e fëmijëve 

dhe të zbaviste të shoqin. Por familja e vërtetë nuk është kjo, në familjen e 

vërtetë duhet të mbizotërojë dashuria dhe komunikimi. Burri dhe gruaja 

duhet të jenë të barabartë dhe të marrin së bashku vendimet për familjen, të 

gjejnë një zgjidhje që familja e tyre të jetë e lumtur. 

• Ku qëndron simbolika dhe ironia e titullit të dramës “Shtëpi kukulle”? 

Që në titull Ibseni na ka vënë një simbol atë të teatrit: një skenë ku 

personazhet luajnë sipas vullnetit të të tjerëve. Në këtë kuadër Nora Helmer 

është një personazh i tillë që humbet vetveten për tu vënë në shërbim të 

kënaqësisë së të tjerëve. Simboli qëndron në faktin se ajo mishëronte të gjithë 

klasën sociale ku individët harronin të ishin vetja e tyre dhe ktheheshin në 

marioneta të shoqërisë. 

Ironia qëndron në faktin se janë shumë të pakët ata që veprojnë duke ndryshuar 

edhe pse e kuptojnë që jeta e tyre nuk ka asnjë vlerë në formën që është. 

• Cila është gangrena e shoqërisë në dramën “Shtëpi kukulle”: hipokrizia, 

oportunizmi, mashtrimi apo mosnjohja? Argumentoni qëndrimin tuaj. 

Gangrena e shoqërisë ngërthen të gjitha këto antivlera së bashku: hipokrizia 

nëpërmjet dramës familjare; oportunizmi nëpërmjet figurës së Krogstatit; 

mashtrimi nëpërmjet Norës dhe mosnjohja nëpërmjet çiftit Helmer. Të gjitha 

këto së bashku reflektojnë degradimin e shoqërisë së Evropës Veriore të 

fundit të shek XIX fillimi i shek. XX duke kërkuar kështu në fakt modelin e 

një qytetari të ri dhe të një shoqërie të re. 

• Ç’domethënie shoqërore ka fakti se në shekullin e XIX, ligji nuk është në anën 

e femrave? A ka impakt në situatat familjare dhe në aspekte të tjera ky fakt? 

Evidentoni. Në shek e XIX, shoqëria i nënvlerësonte femrat sepse i cilësonte 

ato si qenie të paafta dhe që kishin nevojë për tutelë. Ky lloj vlerësimi për 

femrën kishte një impakt negativ në familje sepse e bënte gruan të ishte 

vetëm një amvisë e bindur dhe kukull e të shoqit. 

172

• Si do ta vlerësonit karakterin e Norës? Cili është individualiteti i saj njerëzor 

dhe social? Komentoni dimensionet e saj. 

Nora ka një karakter të hapur, shpreh optimizëm, rrezaton gëzim dhe është e 

gatshme të bëjë çdo gjë në të mirë të lumturisë familjare. Në disa kuptime ajo 

ka mendime të ndryshme nga shoqëria puritane, p.sh. ajo kërkon familje të 

shëndoshë dhe jo thjesht një familje. Duke ndjerë mbytjen e shoqërisë ku 

jeton, ajo kërkon të ketë një personalitet të sajin dhe këtu nis rebelimi i saj 

ndaj shoqërisë. Pavarësisht sjelljeve të saj të errëta të cilat i burojnë nga 

naiviteti femëror ajo vjen komplekse tek ne sepse nuk pranon të bëjë 

kompromisin e robërimit por zgjedh rrugën e fillimit të jetës nga e para. Në 

këtë kuadër ajo ka refuzuar të kalojë përmes procesit të tëhuajësimit. 

• A ka novatorizëm dramatik figura e Nora Helmerit? 

Figura e Nora Helmerit është gjatë gjithë kohës në një tension të 

vazhdueshëm, pavarësisht se veprimi dramatik ruan një linearitet të qetë. Kjo 

do të thotë se dramaciteti zhvillohet brenda shpirtit të Norës përmes 

zhgënjimit nga jeta bashkëshortore dhe fillimit të jetës së re. Interesant është 

fakti se Nora merr përsipër të shkojë drejt një rruge të panjohur në vend të 

zgjedhë të jetë e përhershmja zonja Helmert dhe këtu shfaqet drama e 

procesit të njohjes në jetë. 

Ora IV 

Objektiva; 

a) Të analizohet personaliteti i Nora Helmerit mes personalitetit dhe 

kukullës; 

b) Të thellohet mbi dramën ekzistenciale të njeriut tek Ibseni; 

c) Të diskutohet novatorizmi i dramës së Ibsenit; 

d) Të vlerësohet koncepti i çlirimit tek figura e Nora Helmerit. 

• Cilat janë aspektet realiste dhe tragjike të dramaturgjisë së Ibsenit? 

Evidentojini. 

Drama realiste e Ibsenit ka në thelb tragjedinë e jetës jo në kuptimin e 

vdekjes por në kuptimin e humbjes së vetvetes. Ibseni mbahet ndër 

shkrimtarët që paraqet deri në detaje gjendjet fizike të personazheve të vet, 

nëpërmjet të cilave reflekton gjendjet psikologjike të tyre. Në momentin që 

konflikti zgjidhet shpaloset dimensioni tragjik i dramës së tij dhe pikërisht në 

faktin se jeta e gjithsecilit personazh qenka e varur nga vullneti dashamirës 

apo dashakeqës i dikujt tjetër. 

• Analizoni Nora Helmer nga pikëvështrimi psikologjik i gjendjes së saj. 

Nora është një personazh i varur psikologjikisht që në lindje. Në fillim ndaj të 

atit dhe më pas ndaj të shoqit. Kjo ka bërë që pavarësisht ndrydhjes ajo të 

përjetojë një zhvillim evolutiv të fshehtë dhe të brendshëm duke kultivuar 

kështu ndjenjën e dinjitetit të vendimmarrjes brenda vetes të cilën ajo e 

dëshmon në momentin e marrjes së borxhit pa i thënë askujt. Gjithashtu dhe 

fakti i falsifikimit të firmës së të atit dëshmon për një kurajë shumë të madhe 

173

personale dhe shoqërore, që në fakt kurorëzohet në momentin kur largohet 

nga familja Helmer. Ka diçka specifike psikologjia e Norës: ndërtimi i 

realiteteve të paqena, kujtojmë këtu momentin kur ajo i shpreh Helmerit se 

kish kujtuar që ai do të merrte përsipër fajin e saj. Megjithatë përfundimi 

është se në fund të procesit të pjekurisë së saj ajo del shumë e 

ndërgjegjësuar mbi jetën e vet. 

• Cili është thelbi i dramës sintetike të Ibsenit? Analizojeni atë. 

Thelbi i dramës sintetike të Ibsenit qëndron në faktin e shkrirjes së tragjedisë 

njerëzore me sarkazmën ndaj jetës. Sigurisht që Ibseni nuk ka qenë i drejtpërdrejtë 

kur ka shprehur nëpërmjet Torvaldit se sa lehtësisht mund të zgjidhen punët në një 

familje. Ai ka bërë ironizimin e faktit se si njerëzit nuk dinë tu qasen problemeve 

dhe nuk kanë kurajën e caktuar për tu përballur me to. Edhe shpotitë që Helmeri i 

bën në fillim të dramës, gruas së vet mbi shpenzimet për krishtlindje janë mënyra 

sarkastike e Ibsenit për të thënë se sa është ngushtuar këndvështrimi njerëzor ndaj 

jetës. Një moment tjetër sarkastik është edhe doktor Ranko me sifilizin e vet të 

trashëguar. Në këtë formë Ibseni na ka thënë se tragjedia e sotme është pasojë e 

dramës së të kaluarës. Ai “e ironizon” ndihmën që Nora i kërkon një të sëmuri me 

sifiliz për hir të dashurisë që ky i sëmurë provon për të duke dëshmuar kështu se 

kompromise të tilla nuk kanë vlerë. 

• Analizoni në tërësinë e vet dramën “Shtëpi kukulle” për nga pikëpamja 

kompozicionale, subjekti, teknikat e zgjedhjes së konfliktit, personazhet 

dytësore dhe funksionet e tyre, si dhe personazhet kryesore. 

Për të analizuar dramën ju përgjigjemi pyetjeve: 

Si është i ndërtuar kompozicioni i pjesës: sa akte sa skena?; në ç’hark kohor 

dhe hapësinor zhvillohet ngjarjet. 

A është marrë subjekti i dramës nga realiteti apo jo?; si është zgjidhur 

konflikti? 

A ju duket artificiale zgjidhja apo jo; 

Kush janë personazhet kryesorë dhe kush janë personazhet dytësorë? 

A lidhen ata nga e njëjta linjë veprimi apo nga dy linja të ndryshme? etj. 

Ora V dhe VI 

Objektiva: 

a) Të lexohet fragmenti për koment dhe të kuptohet sa më mirë ai; 

b) Të komentohet sensi i të moskuptuarit dhe i dyshimit mes bashkëshortëve; 

c) Të analizohet thelbi i personazheve në dramë. 

Objektiva: 

a) Të analizohet thelbi i shtëpisë së kukullës në fragment; 

b) Të arsyetohet mbi kuptimin e të edukuarit të vetvetes në fragment; 

c) Të komentohet aspekti psikologjik i romanit dhe mjeshtëria e Ibsenit për 

ta dhënë atë, pa iu referuar përshkrimit të gjendjeve emocionale; 

d) Të analizohet thelbi universal i dramës. 

174

Orientime 

Nëpërmjet fragmentit për koment të shkëputur nga drama nxënësi arrin të 

zbërthejë dhe të mbajë qëndrimet e veta mbi disa aspekte të dramës së 

Ibsenit që janë: sensi i moskuptimit dhe i dyshimit në çift, personazhet dhe 

thelbi i tyre; koncepti universal i shtëpisë së kukullës; edukimi i dinjitetit të 

vetvetes; mënyra se si mjeshtëria artistike e Ibsenit ka dhënë gjendjet 

psikologjike të personazheve si dhe thelbin universal të dramës. 

• Komentoni momentin e fillimit të skenës së fundit. Si shfaqet vogëlsia e 

shpirtit të Helmerit? 

Vogëlsia e shpirtit të Helmerit shfaqet nëpërmjet egoizmit kur ai flet për 

doktor Rankun. Miku i tyre është duke vdekur ndërkohë që lidhur me këtë 

Helmeri thotë se ai me vuajtjet e tij sillte trishtim në jetën e tyre perfekte. 

• A ju kujtohet personazhi i doktor Rankut dhe dashamirësia e tij ndaj 

Norës? Analizoni simbolikën e kryqit të zi mbi emrin në kartëvizitën e tij. 

Kryqi i zi mbi kartëvizitë përfaqëson vdekjen që po i afrohet atij, ai ishte një 

person shumë i dashur dhe shumë krenar dhe nuk do kurrsesi që njerëzit e 

afërt ta shohin duke vdekur prandaj vendos të mbyllet në shtëpi. Kjo është 

mënyra që Ibseni ka parathënë se edhe familja Helmer është duke shkuar 

drejt fundit të saj. 

• Arsyetoni “ndjeshmërinë” e Helmerit qytetar puritan dhe kthjelltësinë e 

Norës në momentin e paralajmërimit të vdekjes së Rankut. 

Helmeri si qytetar puritan, pavarësisht egoizmit, preket prej paralajmërimit të 

vdekjes së mikut të tij. Atij i vjen keq sepse ai ishte miku i tij më i ngushtë. 

Ndërsa Nora kthjellohet dhe atëherë e kupton se përse Ranku shprehej në 

mënyra të ndryshme për jetën dhe përse ai u përshëndet dhe u dha 

lamtumirën e fundit atë natë. 

• Interpretoni fjalët e ëmbla të Torvaldit thënë bashkëshortes së tij. Po 

përgjigjet e gruas cilat janë dhe cili është nënteksti i tyre? 

Torvaldi i flet fjalë të ëmbla dhe përkëdhelëse të shoqes duke i thënë se do ta 

mbronte nga çdo rrezik, ndërsa Nora i shmanget duke i thënë të lexojë letrat 

e tij. Në këtë kontekst Nora shfaqet dyshuese ndaj vetvetes si bashkëshorte 

dhe mendon që prova e ardhshme do të verifikojë hipotezat e ëmbla dhe 

përkëdhelëse që Torvaldi i thotë të shoqes. 

• Çfarë parathonë fjalët e burrit: “Midis nesh pllakosi diçka jo e bukur, 

mendimi i vdekjes, i ndarjes”. Zbuloni gjendjen psikologjike të personazheve 

në këtë fragment dhe hapat e raportit bashkëshortor të tyre. 

Për Torvaldin ndarja është e papranueshme sepse ai e sheh Norën si pjesë të 

pandarë të jetës së tij dhe kurrsesi nuk i shkon në mendje të ndahet prej saj. 

Kurse gjendja psikologjike e Norës është e dyzuar sepse nga njëra anë ajo 

është e vendosur se çfarë do të bëjë, nga ana tjetër ajo nuk e di se nëse kjo 

është më e mira për të apo jo. 

• Nga buron pika e egërsimit të Norës? Komentojeni gjendjen e saj mes të 

drejtës që e bëri për dashuri, qëllimi justifikoi mjetet, presionit të shantazhit, 

dëshirës për arratisje. 

Pika e egërsimit të Norës vjen prej shumë arsyesh. Fillimisht nis revoltën e 

saj sepse ajo thotë se çdo gjë e ka bërë për dashuri dhe për këtë ia vlen çdo 

175

gjë, më pas është edhe shantazhi i Krogstadit dhe së fundi lodhja nga 

gjykimet e shoqërisë dhe ndrydhja e personalitetit të saj. 

• E vërteta bashkëshortore fillon të zbulohet që nga tisi i dyshimit që ngrihet 

aq lehtë mes tyre. Analizoni dialogun mes Norës dhe Torvaldit. 

E vërteta bashkëshortore fillon të zbulohet në dialogun e Norës me Torvaldin. 

Në këtë dialog shfaqet pastër egoizmi dhe karakteri mediokër, puritan i 

Torvaldit. Ai fillon të ofendojë Norën duke e akuzuar se i kishte shkatërruar 

jetën dhe se ishte një mosmirënjohëse, kurse Nora kupton karakterin e 

vërtetë të Torvaldit dhe merr vendimin e saj. 

• Interpretoni fjalët e gruas: “Ti nuk duhet të vuash për mua… Mbi ty nuk 

duhet të bjerë asgjë…” 

Fjalët e Norës janë të qarta. Ajo i thotë Helmerit se mbi të nuk do të bjerë 

asnjë përgjegjësi duke lenë të nënkuptohej se ajo bëri ç’të mundej dhe 

pavarësisht se u mundua dhe e shpëtoi prapë u gjykua prej tij. 

• Si e zbulon Nora thelbin e vërtetë të të shoqit dhe të respektit reciprok, por 

dhe më gjerë, të martesës së saj! 

Nora zbulon të vërtetën rreth të shoqit dhe martesës së tyre nga reagimi i tij 

kur ai lexon letrën. Ai tregon karakterin e vërtetë dhe ajo kupton se nuk e ka 

njohur kurrë atë, e së fundmi kupton se martesa e tyre ka qenë një farsë. 

• Komentoni fjalët e rënda të Torvaldit dhe efektin që ato kanë te Nora. Çfarë 

zbulon ky dialog me replika të gjata? 

Fjalët e rënda të Torvaldit janë vërtetë pasqyrë e shpirtit të tij të vogël sepse 

ai replikon pa dëgjuar arsyet e Norës. Kështu janë pikërisht këto fjalë që 

kthjellojnë Norën dhe e bëjnë atë të qartësojë çdo gjë. Replikat e gjata në këtë 

dialog zbulojnë bazamentet e dobëta dhe të pakuptimta të familjes Helmer. 

• Vlerësoni përgjigjen e heroinës: “Por, duke mos qenë unë, ti je i lirë!”. 

Me këtë përgjigje, Nora e çliron Torvaldin nga çdo lloj përgjegjësie madje edhe 

prej martesës së tyre. 

• Lexoni me kujdes fjalët e Torvaldit ndaj “propozimit” të mësipërm. Përpiquni 

të dalloni bashkëshortin dhe të huajin në replikën e tij. 

Torvaldi shfaqet si bashkëshort kur nuk pranon ndarjen dhe si i huaj kur ai 

e pyet Norën nëse mund të qëndrojnë si vëlla e motër propozim ky plotësisht i 

pakonceptueshëm. Këtu del në në pah satira e sarkazma e artit të Ibsenit. 

• Zgjidhja që burri i ofron situatës bashkëshortore është: “Domosdo, sa për sytë 

e botës ne do të vazhdojmë si më parë, ti do të rrish këtu, kjo kuptohet”, si dhe 

ndëshkimin me anë të heqjes së atributit amësor. Shtjellojeni këtë situatë. 

Kjo është një zgjedhje totalisht fatale dhe e papranueshme sepse kjo zgjedhje 

bëhet vetëm për të shmangur opinionin e shoqërisë së kohës, ndërsa vendimi 

për t’i hequr amësinë Norës është barbar. Me anë të qëndrimit të tij Torvaldi 

ka shpërfillur kapacitetin prej nëne të Norës. 

• “Nora shpëtova!” janë fjalët e Torvaldit. Po Nora ku është? Analizoni 

situatën. 

Torvaldi shpëtoi nga gjithçka që i interesonte atij por ai humbi diçka më të 

madhe, Norën dhe familjen. Megjithatë këtu nuk kemi asgjë të re përveçse 

karakterin egoist të Torvaldit. Tashmë Nora dhe ai janë të huaj për njeritjetrin 

sepse e tillë Nora ka qenë gjithmonë për Torvaldin. 

176

• Përgjigja e Norës ndaj “shpëtimit” është: “këto ditë kam luftuar për jetë a 

vdekje”. Vlerësojeni universalizmin e këtyre fjalëve dhe të vërtetën e tyre. 

Fjalët e Norës janë të vërteta sepse ajo po përpiqej të ruante të paprekur 

fasadën në të cilën jetonte duke sakrifikuar vetveten e duke përballuar 

shantazhin dhe presionin pavarësisht se e dinte se çfarë e priste. “Shpëtimi” 

solli thyerjen e kësaj fasade që ajo u përpoq aq shumë ta ruante. Për më 

tepër thelbi i fjalëve qëndron në faktin se ajo indirekt ka thënë se ka njohur 

vetveten dhe pavarësisht kësaj është ende duke kërkuar prova nga Torvaldi 

për të çuar përpara familjen e tyre. 

• Burri “e fal” gruan për atë që ka bërë nga dashuria. Ku qëndron ironia, 

sarkazma, drama dhe tragjedia e një situate të tillë? Lexojeni në disa nivele 

fragmentin. 

E gjithë kjo “falje” ka në vetvete ironi, sarkazëm, dramë dhe tragjedi. Torvaldi 

nuk ka të drejtë ta falë e as më pak ta gjykojë Norën për atë që bëri për 

dashuri dhe këtu qëndron thelbi i ironisë. Sarkazma qëndron në faktin se si 

Ibseni e ka vënë Torvaldin të reagojë duke përforcuar kështu dramën 

esenciale të familjes Helmer. Tragjedia qëndron në faktin e verbërisë së 

Torvaldit për të kapërcyer egoizmin e tij duke vdekur kështu për së gjalli 

personalitetin e Norës. 

• Shtjelloni konceptin e dashurisë bashkëshortore për Torvaldin, mënyrën e 

gjykimit të veprimeve të së shoqes, por mbi të gjitha qasjen e tij ndaj 

respektit për gruan dhe të faljes ndaj saj. 

Për Torvaldin dashuria bashkëshortore nënkupton përkëdheljet dhe trajtimin 

e gruas si një kukull e bukur për tu admiruar dhe e paaftë për të vepruar. 

Gjykimet e tij për veprimet e të shoqes janë të pakontrollueshme dhe vetë ai 

është i paaftë të marrë parasysh arsyen e këtyre veprimeve. Në të gjithë këtë, 

ai tregon se nuk ka respekt për gruan e tij dhe nuk beson tek ajo si forcë 

individuale dhe sociale. 

• Nora ikën të zhveshë kostumin e ballos. Zbërtheni simbolikën e përgjigjes. 

Nora ikën të zhveshë kostumin e ballos por kuptimi i vërtetë i këtij veprimi 

është se Nora do të zhveshë kostumin e maskaradës dhe të largohet nga i 

gjithë falsiteti që e rrethon. 

• Çfarë është duke bërë Helmeri sipas mendimit tuaj: është duke i ndenjur 

pranë së shoqes, duke shpëtuar marrëdhënien bashkëshortore apo duke 

shpëtuar vetveten nga vetmia, gjykimi i moralit puritan apo nga asgjëja. 

Gjykoni nga të gjithë këndvështrimet. 

Helmeri është duke shpëtuar vetveten nga vetmia dhe gjykimi puritan dhe në 

asnjë lloj rrethane nuk po mendon për të shoqen. Ai është aq i tmerruar nga 

fakti i përballjes së një situate të re saqë është i gatshëm të bëj kompromisin më 

të padrejtë ndaj personit tjetër, por edhe kjo nuk bëhet në emër të shpëtimit të 

marrëdhënies bashkëshortore aq më shumë për ti ndenjur pranë të shoqes. 

• Nora kërkon të flasë me burrin e saj. Si i kuptoni fjalët e saj: “Ti nuk më 

kupton e unë nuk të kisha kuptuar gjer sonte… që prej ditës që jemi njohur, 

ne kurrë nuk kemi thënë mes nesh ndonjë fjalë serioze rreth ndonjë çështjeje 

serioze”. Zbuloni thelbin tragjiko-ironik, por dhe çlirues të këtyre fjalëve. 

Thelbi tragjiko-ironik qëndron tek fakti se Nora dhe Helmeri kanë shumë vite 

martesë, 3 fëmijë dhe ata të dy kurrë nuk kanë komunikuar me njëri-tjetrin 

177

si dy qenie të pavarura që kanë qëndrime individuale. Kjo është tragjike 

sepse ata kurrë se kanë njohur njeri-tjetrin pavarësisht bashkëjetesës dhe në 

këtë mënyrë ata kanë reshtur së qenuri vetvetja. 

• Ç’lidhje ka mes jetës së kahershme të Nora Helmerit me Shtëpinë e 

kukullës. Analizojeni atë në të gjitha rrafshet kuptimore. 

Me parë Nora është trajtuar si kukull nga babai i saj dhe më pas kur u martua 

me Torvaldin vazhdoi të trajtohej si një kukull edhe prej tij. Kjo është lidhja midis 

jetës së saj të hershme dhe shtëpisë së kukullës. Gjatë gjithë jetës së saj Nora ka 

qenë një kukull. Personaliteti i Norës nuk ka mundur asnjëherë të prevalojë mbi 

bukurinë e saj ose të paktën askush nuk ka qenë i qartë, i kthjellët mjaftueshëm 

për të zbuluar se Nora prej kukulle ka një shpirt prej njeriu. 

• Cili është thelbi i jetës së kukullës Nora? Cili duhet të jetë ai sipas saj? 

Arsyetoni konceptin e evolucionit të brendshëm të individit sipas saj. 

Thelbi i jetës së Norës ka qenë zbavitja e të tjerëve e sipas saj ajo do që në 

radhë të parë të zbavitë vetveten dhe të jetë vërtetë e lumtur ashtu siç nuk ka 

qenë kurrë. 

• Identifikoni revoltën dhe thelbin universal të fjalëve të saj: “Në qoftë se unë 

nuk jam e zonja për asgjë, fajin e keni ju!” 

Revolta e Norës në fjalët: “Në qoftë se unë nuk jam e zonja për asgjë, fajin e 

keni ju !” është e drejtë. Ajo revoltohet ndaj mënyrës sesi është trajtuar për 

shkak të babait të saj fillimisht, e më pas Torvaldit. Nora nuk është lejuar të 

ketë një personalitet dhe si pasojë ka fituar paaftësinë për të ndërmarrë 

veprime dhe ashtu siç thotë ajo pa qenë e zonja për asgjë. Thelbi universal i 

revoltës së saj qëndron në faktin e pasojave që sjell diktati psikologjik atëror 

apo mashkullor. 

• Krahasoni thelbin e lumturisë për Norën dhe për Torvaldin. Ridimensionimi 

i konceptit lumturi për njërën anë të çiftit solli shterpësinë në martesë. Ç’do 

të thotë kjo? 

Thelbi i lumturisë për Norën është familja ideale, me një shtëpi të modeluar 

mirë ku mbizotëron paqja dhe lumturia. Ndërsa për Torvaldin lumturia ka të 

bëjë me familjen ideale që përfshin një “kukull” që në këtë rast është Nora, 

me të cilën ai të luajë sipas rregullave të tij. Por ky koncept i Torvaldit për 

lumturinë ishte i gabuar dhe çoi në “shterpësinë e martesës” për shkak se 

Nora u lodh nga e gjithë kjo. Kjo do të thotë se duke humbur vetveten njerëzit 

humbin edhe gjërat që kanë krijuar. 

• Edukimi i vetvetes. Çfarë është ai për Norën? Po për secilin prej nesh? 

Gjykoni vendimin e Norës në raport me Norën, në raport me familjen dhe në 

raport me shoqërinë. 

Edukimi i vetvetes për Norën është formimi i unit të saj, mungesa e tij ka 

bërë që ajo të ishte “kukulla” e të tjerëve për një kohë të gjatë. Por tani ajo ka 

vendosur të ndryshojë dhe të ketë një un të sajin. Ky vendim i sjell asaj 

perfeksionim të dinjitetit, sepse e shfaq atë si një grua të fortë dhe të 

guximshme. Ndërsa në raport me familjen dhe shoqërinë, ky vendim e shfaq 

Norën si një rebele ndaj tërësisë së rregullave të gjithpranuara nga shoqëria. 

• Po rizbulimi i vetvetes, i dashurisë “për mua”, si jepet nëpërmjet fjalëve të 

heroinës? Gjykoni raportet “drejtësi ndaj vetes” dhe “egoizëm” te personazhi 

femër në dramë. 

178

Rizbulimi i vetvetes zbërthehet nëpërmjet dashurisë për gjërat që do dhe që të 

duan. Në këtë kontekst heroina e ndërgjegjësuar për atë që ka përjetuar në 

pjesën më të madhe të jetës së vet e përballur me mosmirënjohjen e të shoqit 

vendos të rindërtojë vetveten duke marrë frenat e jetës së vet. Në këtë kuadër 

gjykojmë se ajo është sjellë në mënyrë të drejtë me veten dhe jo në mënyrë 

egoiste pavarësisht se ajo zbuloi që altruizmi i saj ishte krejt i pakuptuar në 

familje dhe shoqëri. 

• Çfarë vlerash ka rifitimi i lirisë në këtë kontekst të rigjetjes së unit? 

Arsyetojeni atë. 

Rifitimi i lirisë dhe rigjetja e unit ka të bëjë me atë që e thotë dhe vetë Nora, 

të qenit një njeri i vërtetë. Ajo do të jetojë një jetë normale ashtu siç mendon 

ajo pa qenë e shtrënguar nga gjykimi puritan i shoqërisë. 

• Në përgjithësi, i diktuar edhe nga teknika e dramës, Ibseni i ka evituar 

maksimalisht përshkrimet psikologjike. Megjithatë, kjo gjendje është 

lehtësisht e lexueshme te heronjtë tanë. Argumentoni se si jepet ajo. 

Teknika që Ibseni ka zgjedhur për të dhënë gjendjet psikologjike jepet 

nëpërmjet detajimit të mjediseve duke dhënë ambientin ai është përpjekur të 

japë gjendjen shpirtërore në të cilën ndodhet heroi. Është edhe vetë teknika e 

dramës e tillë që gjendjet në të cilat ndodhet heronjtë të mos jepen nëpërmjet 

përshkrimit por nëpërmjet veprimit. 

• Çfarë parakupton sipas mendimit tuaj kërkimi i një përvoje të re nga ana e 

Norës? Shtjellojeni këtë aspekt të heroinës nga pikëpamja: “Kërkoj, për të 

gjetur”. 

Mendimi i Norës për kërkimin e një përvoje të re ka të bëjë me faktin se ajo do të 

ndryshojë dhe në këtë ndryshim përfshihet kërkimi dhe gjetja fillimisht e 

vetvetes dhe më pas fillimi i një jete të re tashmë si një njeri plotësisht ndryshe . 

• “Detyrat e mia më të shenjta, cilat quan ti?” – i drejtohet gruaja burrit. 

Zbërtheni thelbin e ekzistencës njerëzore nëpërmjet këtij koncepti. 

Sipas Torvaldit detyrat e shenjta të Norës janë që ajo t’i qëndrojë pranë atij 

dhe fëmijëve dhe të kujdeset për ta, njëkohësisht t’i bindet atij pa marrë 

parasysh vetveten. Por Nora tashmë ka kuptuar se detyrat më të shenjta janë 

ndaj vetes sepse njeriu duke respektuar vetveten përmbush dimensionin e tij 

ekzistencial si qenie me dinjitet. 

• Përshkruani rebelimin e Norës, por edhe arsyetimin gjakftohtë të saj për t’u 

ngritur kundër të gjithëve në emër të respektit për vetveten. 

Rebelimi i Norës fillon që në momentin kur ajo mundohet të shpëtojë të 

shoqin duke kryer një krim. Rebelimi arrin kulmin kur ajo kupton gjithë të 

vërtetën rreth familjes dhe martesës së saj farsë. Ajo merr vendimin për t’iu 

kundërvënë të gjithëve në momentin kur kupton se askush nuk e ka 

respektuar atë si qenie gjer më sot dhe është koha që ajo të rifitojë dinjitetin e 

humbur. Pavarësisht se vendimi i saj merret shpejt ai është racional sepse 

mbi faktet ajo ka ngritur vetveten. 

• Si përshfaqet morali puritan në dramë? Ku qëndron thelbi cinik i tij dhe 

forca e Norës tek thotë: “… unë as që e di mirë se ç’është feja”, si dhe për 

zbulimin e së vërtetës. 

Morali puritan në dramë shfaqet me mitet dhe paragjykimet konservatore. 

Thelbi dhe cinizmi i tij qëndron tek mosnjohja që ky moral i bën ekzistencës 

179

njerëzore. Ai kërkon prej saj sakrifikim dhe heroizëm vetëmohues. Forca e 

Norës shfaqet kur ajo dënon ligjet e kësaj shoqërie, fenë, madje edhe 

dashurinë e saj për të shkuar në kërkim të së vërtetës drejt të panjohurës. 

• Familja Helmer rrënohet. Pse? Kush janë tanimë personazhet tanë për 

veten e tyre, për njëri-tjetrin dhe për të vërtetën bashkëshortore? 

Familja Helmer rrënohet sepse në të vërtetë asnjëherë nuk ka qenë një 

familje por ata vetëm janë shtirur si një e tillë. Tani Helmeri është një avokat, 

jeta e të cilit u shkatërrua sepse gruaja e tij u largua e ndërsa Nora është 

tashmë një person me karakter të fortë në kërkim të një jete të re. Për njeritjetrin 

ata nuk janë veçse dy të huaj. 

• Duket se të dy Helmerët kanë patur të njëjtin problem ndaj njëri-tjetrit: 

janë projektuar në mendjet e tyre ashtu si ata nuk janë. Cili është aspekti 

etik i kësaj qasjeje? A mund të kemi fajtorë në një situatë të tillë? Çfarë është 

verbëria apo mosnjohja në këtë rast? 

Helmerët kanë pasur të njëjtin opinion të gabuar për njëri-tjetrin duke 

krijuar në mendjen e gjithsecilit një Norë dhe një Torvald krejt të ndryshëm 

nga ajo çka ata janë në të vërtetë. Një situatë e tillë nxjerr si fajtore të gjithë 

shoqërinë e kohës e cila bazohej në një farsë. Verbëria qëndron tek fakti se 

Nora nuk e njihte natyrën e vërtetë egoiste të Torvaldit dhe as Torvaldi 

karakterin e fortë dhe fisnik të Norës. 

• Besimi është një aspekt shumë i rëndësishëm i familjes dhe shoqërisë. Cila 

është qasja e Norës në këtë aspekt? Analizoni tmerrin e saj të brendshëm 

moral, psikologjik, por edhe dashuror. 

Nora ndihej fajtore dhe e tmerruar moralisht dhe psikologjikisht për arsye se 

ajo po i mbante një sekret shumë të madh të shoqit por pas gjithë këtij tmerri 

ajo mendon gjithashtu se gjithçka e bëri për dashurinë dhe se ajo i justifikon 

të gjitha gabimet e saj. Tmerri moral qëndron në luftën që lind brenda vetes 

së saj nëse ajo ka vepruar mirë apo ka shkelur mbi principet e kohës. 

Megjithatë ajo kish shpresuar se garant do ti dilte Torvaldi duke e marrë 

përsipër fajin. Tmerri psikologjik dhe dashuror janë të lidhur ngushtësisht 

me figurën e Helmerit nëse ai do të zbulonte të vërtetën ai nuk do të ishte më 

krenar për të. 

• Gjykoni vullnetin për mosndarje të Torvaldit. Cilët janë kufijtë mes 

dashurisë dhe hipokrizisë në këtë qëndrim të personazhit? 

Vullneti i Torvaldit për mosndarje nuk vjen prej dashurisë por prej frikës për 

të ngelur vetëm dhe frikës nga gjykimi puritan i shoqërisë. 

• Nora dhe qëndrimi i saj ndaj fëmijëve për të mos i takuar para se të 

largohej. Evidentoni dhe komentoni “dy anët e medaljes” së sjelljes së saj. 

Mund të jepni edhe gjykimin tuaj. 

Qëndrimi i Norës për të mos takuar fëmijët e saj është paksa i padrejtë sepse 

fëmijët nuk janë fajtor për asgjë, madje janë viktimat më të mëdha të kësaj 

historie. Nga ana tjetër Nora nuk donte ti thoshte lamtumirë fëmijëve sepse 

ishte shume e dhimbshme për të. 

• Gruaja i dhuron lirinë burrit. Ku qëndron madhështia e këtij akti? 

Vlerësojeni atë nga aspekti i rifitimit të lirisë së vetvetes, respektimi i lirisë së 

të dyve, por mbi të gjitha i respektit për jetën. 

180

Gruaja i dhuron lirinë të shoqit sepse: ajo merr përsipër vetë fajin që ka kryer 

për të shpëtuar jetën e tij. Në këtë moment ajo ndërgjegjësohet se nuk ka 

asnjë kuptim që ata të qëndrojnë akoma bashkë. Me anë të këtij akti ajo nuk 

i dhuron lirinë vetëm Torvaldit por edhe vetes së saj. Ajo ka vendosur të 

respektojë jetën e saj por ky vendim përfshin edhe respektimin e jetës së 

Torvaldit. Ajo nuk do që ai të mbetet i lidhur pas saj në asnjë lloj mënyre. 

Këtu ajo ka dëshmuar edhe një herë thelbin altruist të saj. 

• Si i vlerësoni përpjekjet e Torvaldit për të mos e lënë Norën të ikë? Mbani 

mend që ai i premtoi edhe ndryshimin asaj, por ajo nuk lëvizi nga e vetja. Si 

mendoni, pse Nora e shkëput jetën e vet tërësisht nga e kaluara. 

Nora e shkëput jetën e saj tërësisht nga e kaluara dhe përpjekja e Helmerit 

ishte e kotë. Ajo tashmë s’është më e njëjta dhe si e tillë ajo nuk dëshiron më 

të ketë asnjë lidhje me të kaluarën por dëshiron të fillojë një jetë tërësisht të 

re. Kjo dëshmon se Nora e ka tejkaluar të qenit gruaja e një burri ndaj nuk 

do një kthim prapa. 

• Drama përfundon me një situatë relativisht absurde mosmarrëveshjeje: 

Nora deklaron se nuk beson në mrekullira, kurse Torvaldit i ndriçohet fytyra 

nga një rreze shprese. Ku jemi dhe pse ka ndodhur kjo? Pse Helmeri beson se 

ende gruaja e vet është skllave e së kaluarës, moralit puritan, familjes, por 

mbi të gjitha e rehatit të tij” Kush është gruaja? Gjykoni. 

Helmeri shpreson që Nora të kthehet pranë tij sërish për shkak të së kaluarës 

së tyre bashkëshortore, moralit puritan dhe familjes. Ai akoma nuk e pranon 

se Nora ka ndryshuar pavarësisht se ajo tashmë është larguar dhe nuk 

mendon të kthehet përsëri. Nëpërmjet këtij momenti Ibseni jep absurdin e 

figurës së Torvaldit dhe mënyrës së të menduarit të tij. Por njëkohësisht 

reflekton dhe atë se si ka dalë mode ky lloj i menduari. 

• Ku qëndron thelbi universal i dramës “Shtëpi kukulle”? Vlerësojeni atë. 

Thelbi universal i dramës qëndron tek fakti se nëpërmjet trajtimit të dramave 

familjare është pasqyruar mizoria e realitetit, të fshehur pas lumturisë së 

jashtme, por edhe vullneti i njeriut për t’iu kundërvënë rrethanave. 

181

Kreu VI: Teksti poetik 

6.1 Ferri, Kënga III, Dante (1265-1321) 

Ora I - Ora II- Ora III 

Objektiva: 

a) Të kuptuarit e Komedisë hyjnore dhe aspektit alegorik të saj; 

b) Të komentuarit e fragmentit Portat e Ferrit për të kuptuar mekanizmin e 

brendshëm të funksionimit të veprës. 

Objektiva: 

a) Të lexuarit dhe të kuptuarit e simboleve të këngës Paolo dhe Franceska; 

b) Të analizohet thelbi i tragjedisë së heronjve mes sinqeritetit të dashurisë 

dhe errësirës së kohës; 

c) Të komentohet lirizmi dhe pasioni mes fjalëve të heronjve. 

Objektiva: 

a) Të zgjerohen njohuritë mbi ndërtimin e vargjeve dhe të strofave; 

b) Të kuptohet organizimi fonetik; 

c) Të analizohet mjeshtëria artistike e Dantes dhe tiparet e letërsisë së 

Rilindjes në këtë këngë. 

Struktura e mësimit:ERR 

Metoda: Insert – shpjegim 

Evokim 

DANTE ALIGERI- Një ndër njerëzit më të kulturuar të kohës së Mesjetës. 

Filloi të shkruante që 15 vjeç. 

-18 vjeç përjetoi dashurinë e parë Beatriçen. 

- mori pjesë aktive në jetën politike të qytetit. 

- më 1302 pati probleme e filloi arratisjen. 

- Traktati “De vulgari eloquentia” traktat gjuhësor që solli krijimin e italishtes 

letrare të bazuar mbi të folurën e zakonshme popullore. 

182

Realizimi i kuptimit 

Hapi I 

Ferri 

Kantika më njerëzore me 

stil tragjik dhe ton të ashpër 

Purgatori 

Të mrekullon me patetikën 

melankolisë, trishtim fisnik, 

toni i përvuajtshëm 

Dallohet për 

përsosmëri 

Komedia 

hyjnore 

3 kronikat kanë lidhje 

simetrie si tre poema të 

papërfunduara 

Paraja 

E mrekullueshme stil 

lirik, toni i butë 

Qëllimi i poemës: Kjo vepër pasqyron aspiratën e poetit, njeriut të çliruar 

nga mëkati për të shkruar sa më pastër në botën tjetër. 

Në hartimin e komedisë Hyjnore shihet një plan i caktuar, i jepet rendësi disa 

shifrave simbolike. Secila pjesë e poemës së Dantes ka 33 këngë d.m.th 

numrin e vjetëve të Krishtit. 

Simbolikat kryesore të veprës 

Pyll i dendur- simbol i jetës mëkatare. 

Pantera- simbol i epsheve njerëzore. 

Ulkonja – simbol i lakmisë. 

Hapi II 

Mësuesja paraqet në dërrasën e zezë skemën e ndërtimit të Ferrit 

183

Reflektim 

“Komedia Hyjnore” është një shembull ku harmonia më e plotë mbretëron 

mes formës dhe përmbajtjes. Dante këtë vepër e quajti vetëm “Komedi” sepse 

komedia kishte kuptimin e një vepre që fillon me tmerr dhe mbaron me 

gëzim. Adhuruesit e Dantes i shtuan “epitetin hyjnor” si shprehje lavdërimi 

dhe admirimi. Me këtë udhëtim simbolik që nis nga qenia më e ulët njerëzore 

e mbërrin tek qenia më e lartë, Zoti Dante realizon subjektin më të plotë që 

mund të ketë menduar gjenia poetike njerëzore. 

Subjekti 

Kur Dante arriti në gjysmën e jetës, rastësisht ai u gjend në një pyll të errët 

nga ai i cili pati një kujtim të tmerrshëm që i mbeti në mendje përgjithmonë. Ai 

u end nëpër pyll gjithë natën sepse kishte humbur rrugën. Në mëngjes para tij 

ngrihet një kodër e cila ndriçohej nga rrezet e arta të diellit. Ai merr guximin 

nga kjo pamje dhe pas tmerrit të natës fillon të ngjitet nga maja e kodrës, por 

përpara tij doli një panterë me një lëkurë të bukur lara-lara. Pas kësaj atij i 

turret një luan i furishëm me ulërima të forta. Pas luanit i shfaqet një ujkonjë 

e ligë dhe e uritur që i ka zënë rrugën. I tmerruar ai u nis për në pyllin e errët. 

Në këtë çast shfaqet Virgjili të cilit Dante i lutet ta ndihmojë dhe ta shpëtojë. 

Virgjili i premton ta nxjerrë nga kjo gjendje duke i thënë se duhet të kalojë në 

mbretërinë e vuajtjeve pastaj në Purgator dhe më vonë do të shihte Parajsën. 

Virgjili i thotë se ka ardhur në ndihmë i këshilluar nga Beatriçja. 

184 

Në rrethin I gjenden paganët që s’kanë bërë mirë dhe kanë jetuar pr.k . Këtu 

gjendet Minosi gjykatësi i nëndheut, i pasur me një shpirt mëkatar. 

Në rrethin e II gjenden shpirtrat që vuajnë mëkate pasioni si p.sh. Çifti “Paolo 

dhe Franceska”. 

Në rrethin III gjenden gopcat (grykësit). 

Në rrethin IV gjenden kopracët dhe dorëlëshuarit të cilët vuajnë nga një gjendje e 

paprerë. 

Në rrethin V gjenden shpirtrat e këqij të cilët janë vendosur në një kënetë të 

qelbët, pa mjegull. 

Në rrethin VI gjenden shpirtrat e heretikëve. 

Në rrethin VII ndahet në 3 pjesë ku gjenden shpirtrat e tiranëve. 

Në rrethin VIII i cili ndahet në 10 gropa. Secila gropë përmban gënjeshtarë të 

ndarë sipas llojeve. 

Në rrethin IX ndodhen tradhtarët në ujërat e akullta të limitit të nëntokës. 

Në fund të ferrit ndodhet Luçiferri me 3 gojë dhe 3 koka të cilat përfaqësojnë 

mëkatarët më të mëdhenj të botës “Juden, Kasin dhe Brutin”.

Hyri në derën e ferrit. Këtu ku gjenden shpirtrat e njerëzve që kanë bërë 

mëkate dhe për ta s’ka mëshirë. Dëgjohen rënkime dhe vajtime. Pasi kalojnë 

lumin e nëndheut “Akerontin” hyjnë në rrethin e 1 të ferrit. Dante ferrin e 

përfytyron si një konus të thyer me një majë nga qendra e dheut që ndahet 

në 9 rrathë që ngushtohen duke shkuar sa më poshtë. 

Në rrethin I gjenden paganët që s’kanë bërë mirë dhe kanë jetuar para. K. 

Këtu gjendet Minosi gjykatësi i nëndheut, i pasur me një shpirt mëkatar. 

Në rrethin e II gjenden shpirtrat që vuajnë mëkate pasioni si p.sh. Çifti 

“Paolo dhe Françeska”. 

Në rrethin III gjenden gopcat (grykësit). 

Në rrethin IV gjenden koprracët dhe dorëlëshuarit të cilët vuajnë nga një 

gjendje e paprerë. 

Në rrethin V gjenden shpirtrat e këqij të cilët janë vendosur në një kënetë të 

qelbët, pa mjegull. 

Në rrethin VI gjenden shpirtrat e heretikëve. 

Në rrethin VII ndahet në 3 pjesë ku gjenden shpirtrat e tiranëve. 

Në rrethin VIII i cili ndahet në 10 gropa. Secila gropë përmban gënjeshtarë të 

ndarë sipas llojeve. 

Në rrethin IX ndodhen tradhtarët në ujërat e akullta të limitit të nëntokës. 

Në fund të ferrit ndodhet Luçiferri me 3 gojë dhe 3 koka të cilat përfaqësojnë 

mëkatarët më të mëdhenj të botës “Juden, Kasin dhe Brutin”. 

Në këtë poemë pikësëpari del në shesh në çdo anë personaliteti fisnik, 

madhështor i autorit të saj. Një sintezë e vërtetë që përfaqëson zhvillimin e 

Mesjetës në Evropën Perëndimore. Figura vigane e Dantes është kolosale për 

epokën e Mesjetës dhe fillimin e Rilindjes Evropiane. Dante të gjitha vëllimet 

poetike që shkruan në botën e përtejme, i vë në shërbim të qëllimit: të 

ushtrojë ndikimin mbi politikën e kohës së tij dhe mbi realitetin moral. Në 

poemën e Dantes gjejmë idenë se çdo njeri po të dojë të lidhet me gjithë 

shpirt në veprimin shoqëror. Ai duhet të jetë i përgatitur mirë për çdo hap në 

jetë dhe për këtë më përpara duhet të luftojë rreptësisht me veten dhe 

ambiciet e tij. Kjo ide është krejt moderne dhe progresive. Mesazhi i poemës 

së Dantes i jep një rëndësi të pavdekshme dhe një karakter njerëzor dhe 

universal veprës Komedia hyjnore. 

Poema Alegorike. Alegoritë e poemës janë interpretuar në mënyra të 

ndryshme. Përmbajtja e parë ka një kuptim moral. Fytyra e Dantes 

përfaqëson përgjithësisht njeriun dhe pylli i errët simbolizon rrugën e jetës, 

mundimet, pendimet. Ashtu siç endet Dante në pyll të errët dhe njeriu ecën 

në rrugët e jetës pa arritur të gjejë shtigjet më të drejta. Kodra që ka majën e 

shndritshme tregon një rrugë të drejtë që të shpie te trilogjia. Tre shtazët e 

egra janë simbol i pasioneve njerëzore. Pantera nga njëra anë e frikëson 

autorin por edhe e tërheq atë. Ajo përfaqëson epshin. Luani përfaqëson 

madhështinë. Ulkonja përfaqëson koprracinë, pangopësinë. 

Virgjili është simbol i gjykimit dhe diturisë. Ai bëhet udhërrëfyes i Dantes në 

botën e përtejme. 

Ferri është simbol i mëkatit dhe i krimit. Purgatori është simbol i pendimit. 

Beatriçja është simbol i hirit hyjnor. 

185

Kuptimi direkt i poemës është tregimi i një udhëtimi fantastik në botën e 

përtejme që mbaron në parajsë. Edhe kjo ka kuptimin e saj alegorik. 

Udhëtimi i Dantes përfaqëson procesin ku shpirti i njeriut ringjallet. Njeriu 

pasi të njohë mëkatin dhe të pastrohet me anë të pendesës mund të arrijë 

përsosmërinë morale. Alegoria ka kuptime politike: Pylli i errët =>çrregullim 

politik; 3 kafshët=>3 fuqi të mëdha. 

6.2 Letra e Tatjanës, Pushkin (1799-1837) 

Ora I 

Objektiva: 

a) të kuptohen figurat e Tatjanës dhe Onjeginit në raport me njëri-tjetrin 

dhe në raport me shoqërinë; 

b) Të kuptohen figurat e heronjve tanë në raport me letërsinë romantike; 

c) Të lexohet fragmenti dhe të diskutohet mbi të. 

• Flisni për Pushkinin dhe rolin e tij në letërsinë ruse të shekullit XX dhe të 

mëpastajme. 

Pushkini ishte krijuesi i rusishtes letrare bashkëkohore. Tematikat e poezisë 

pushkiniane janë shtrimi i çështjeve rrënjësore e të mprehta të shoqërisë, 

kuptimi i qenies dhe ekzistencës, tema e vdekjes dhe e pavdekësisë, shpëtimi 

shpirtëror, pastrimi moral dhe mëshira. 

• Cila është panorama që na ofron romani në vargje “Eugjen Onjegini”? 

Komentojeni atë në kuadrin e realitetit rus dhe atij mbarë evropian të shek XIX. 

Romani në vargje “Eugjen Onjegin” krijon imazhe të jetës dhe përbërjes 

shpirtërore të heronjve romantikë. Paraqet prirjen dhe evolucionin e autorit 

dhe të aristokracisë provinciale. Duke u njohur më shumë me veprën 

dallojmë qartë mënyrën e jetesës, jetën kulturore, sociale, të inteligjencies 

dhe salloneve ruse të cilat ekzistonin gjatë shekullit të XIX. Ashtu siç thuhet 

edhe në vepër, rrethi letrar i Onjeginit është shumë i gjerë gjë që tregon se 

nëpërmjet librave të ndryshëm që ai ka lexuar, është njohur me shumë veçori 

të ndryshme të jetesës evropiane perëndimore dhe këto njohje kanë 

depërtuar në shtresat dhe në arketipin patriarkal të jetës ruse. 

• Krahasoni kultivimin letrar të Onjeginit me atë të Tatjanës. Vëreni 

ngjashmëritë dhe dallimet. 

Rrethi i leximeve të Onjeginit është shumë i gjerë dhe kjo tregon se si kultura 

europiano-perëndimore ka depërtuar në shtresat dhe tipin patriarkal të jetës 

ruse. Onjegini është i vëmendshëm ndaj leximeve, sepse Tatjana sapo njihet 

me bibliotekën e tij, vë re se librat janë të nënvizuar me laps. Libra krejt të 

tjerë lexon Tatjana. Në romanet sentimentale dashurore, Tatjana sheh një 

jetë tjetër më tërheqëse, më interesante, se sa jeta monotone në atdhe. 

186

• Si ka ndikuar letërsia në jetën e të rinjve tanë? Arsyetoni shkaqet dhe 

pasojat e këtij ndikimi te heronjtë. 

Edhe Onjegini, edhe Tatjana e ndjenë thellë tëhuajësimin e tyre në mjedisin 

rus, pasi janë kthyer në atdhe. Të pakënaqur me realitetin vendas ata e 

gjejnë ngushëllimin në botën e bukur të librave. 

• Krahasoni brendësinë shpirtërore të Eugjenit me atë të Tatjanës. Çfarë 

vërehet tek personazhet tanë? 

Tatjana na shfaqet në një harmoni të përsosur që vihet re në natyrën e saj ku 

gërshetohen thjeshtësia, fisnikëria e ndjenjave, flaka e pasionit, vendosmëria e 

karakterit. Natyra e matur, e menduar, plot përshtypje e Tatjanës u formua jo për 

arsye të despotizmit familjar, se Tatjana gëzonte liri të plotë në familje. Tatjana 

dëgjonte këngët, legjendat popullore për luftën e Moskës kundër Napoleonit. Edhe 

romanet sentimentale që lexonte luajtën një rol të madh në formimin e saj. 

Dashuria për Onjeginin që shpërtheu papritmas, ishte e përgatitur nga leximi 

i romaneve. Onjegini e bëri Tatjanën për vete me bukurinë dhe elegancën e 

sjelljes, me qëndrimin skeptik ndaj realitetit, me reformën që bëri në çifligun 

e tij. Ndjenja e dashurisë për Onjeginin ishte kaq serioze dhe e thellë, sa që 

Tatjana vendosi t’ia shfaqë e para dashurinë. 

• Analizoni se çfarë qëndronte në thelbin e dashurisë së Onjeginit me 

Tatjanën dhe tiparet romantike që shfaqen aty. 

Thelbi i dashurisë së Onjeginit me Tatjanën qëndron tek nevoja që të rinjtë 

kishin për tu shkëputur nga realiteti dhe për të aspiruar atë që atyre ju 

mungonte dhe që ishte kultura e vërtetë që në disa kuptime përkthehet edhe 

si dashuria rinore për jetën. Nga ky aspekt Onjegini shfaqet një personazh 

tipik romantik sepse ai vlerëson individualen. E njëjta gjë ndodh edhe me 

Tatjanën nëpërmjet tëhuajësimit që ajo provon në shoqërinë ku bën pjesë. 

Dashuria e saj për Onjeginin është e dyzuar sepse ajo nga njëra anë 

udhëhiqet nga ndërgjegjja dhe vetëkontrolli ndërsa nga ana tjetër përjeton një 

intensitet shumë të madh ndjenjash. 

Ora II 

Objektiva: 

a) Të komentohet aspekti romantik i fragmentit mes letrës, largimit të 

heronjve nga njëri-tjetri etj. 

b) Të analizohet karakteri i Tatjanës mes romantizmit dhe qëndrueshmërisë; 

c) Të arsyetohet mbi evoluimin e personazheve; 

d) Të krahasohet figura e Tatjanës me Norën dhe Medean. 

• Cili është thelbi i karakterit të fortë të Tatjanës? Zbërtheni atë nga të gjitha 

këndvështrimet e mundshme të analizës: moralit, përkushtimit, romantizmit, 

ortodoksisë, dashurisë etj. 

Së pari duhet thënë se Tatjana në këtë roman në vargje është një personazh 

në evolucion, nga vajzë e izoluar ajo dashurohet dhe nga vajzë e dashuruar 

ajo kthehet në damë. Pavarësisht humbjes së dashurisë heroi i saj Onjegini 

187

nuk mbetet më njeriu ideal, por thjesht dashuria e humbur. Në skenën e 

fundit të librit karakteri i saj i thellë përplotësohet nëpërmjet vendosmërisë 

me të cilën ajo kryen dhe respekton martesën, por duke nxjerrë në pah atë 

tipar romantik që është nënshtrimi ndaj një dashurie të pafat. 

• Krahasojeni Tatjanën me Medean dhe Nora Helmerin. 

Tatjana duke u nisur nga tradita është një karakter krejt i ndryshëm nga 

Medea dhe Nora, por ama ajo që i bashkon këto të trija është reagimi dinjitoz 

ndaj mashkullit që nuk i ka vlerësuar dhe nuk i ka kthyer dashurinë e 

merituar. Megjithatë veprimet e këtyre tri heroinave janë të ndryshme. Medea 

shkatërron, Tatjana dashuron dhe vuan, ndërsa Nora injoron. Nga krahasimi 

ndërmjet tre personazheve femra del në pah evolucioni që ka fituar figura 

femërore në letërsinë botërore 

• Si zbulohet karakteri i Onjeginit në fjalët e Tatjanës dhe cila është 

përmbajtja e tyre? 

Karakteri i Onjerginit në fjalët e Tatjanës zbulohet si me vlera të mëdha mashkullore 

teksa ajo i thotë: ... të më dënoni me përçmim...Ajo gjithashtu i referohet haresë që 

prezenca e tij i ka sjellë jetës së saj teksa e dëgjon se si kuvendon. Ka vlerësuar 

gjithashtu karakterin e hareshëm të tij në këtë vend të qetë. 

• Tatjana kërkon shkaqet e njohjes së Onjeginit te fati. Zbuloni karakterin 

fatalist të saj në roman. 

Nisur edhe nga estetika romantike Tatjana i drejtohet njohjes me Onjeginin 

një momenti krejt të rastësishëm në një fshat ku jetesa nuk ka asnjë 

domethënie. Pra Tatjana shpreh fatalizmin e saj dhe tregon për rrezen e 

dritës që i ka sjellë njohja me Onjeginin duke e pohuar këtë në vargun: një 

miku mund ti bëhesha mike. 

• Në çfarë raportesh qëndrojnë ëndrra dhe dashuria në fragment? Analizoni. 

Tatjana në fjalët e saj nëpërmjet mohimit dhe apostrofit i drejtohet Onjeginit: 

...a nuk je ti o ëndrra ime... pra këtu ne zbulojmë se Tatjana është në kërkim 

të ëndrrës rinore por që në rastin konkret është Onjegini. Tatjana nëpërmjet 

estetikës romantike të Pushkinit e krahason praninë e heroit si mjet që 

ndriçon errësirën. Ajo përjeton tre stade: ëndrrën, mirazhin dhe shpresën. 

• Kush është “Ai”, engjëlli, lajkatari? Po dyshimet e Tatjanës cilat janë dhe si 

ndërthuren ato me dashurinë? Argumentoni përgjigjet tuaja. 

Engjëlli apo lajkatari siç e cilëson Tatjana është Onjegini pasi i tillë i bëhet 

Tatjanës, kur ai ndihmon të shkëputet nga realiteti dhe lajkatar sepse ai nuk 

ka një vendim në raport me të. Në momentin që ajo joshet nga Onjegini me 

sharmin e tij, i duket engjëll dhe në momentin kur ai i refuzon dashurinë 

Tatjanës, i duket lajkatar. 

• Heroina është gati që fatin e saj t’ia dorëzojë Onjeginit. Zbërthejeni këtë në 

kuadrin e dramës së dashurisë në fjalët e saj. 

Në fjalët e saj... Më qan me lot shpirti i ngrat/ E mbrojtje vij për të kërkuar/... 

ajo shprehet se sa e madhe është dëshira për të qenë pranë dashurisë së saj. 

Ajo ndihet e vetmuar dhe si çdo personazh romantik është në kërkim të 

mbrojtjes mashkullore. 

Në këtë kuadër mund të themi se drama e saj është dyplanëshe: në raport 

me Onjeginin si dashuri dhe me realitetin i cili është aq mbytës sa ajo nuk 

sheh rreze shprese. 

188

Ora III 

Objektiva: 

a) Të analizohet koncepti i ngadhënjimit të dashurisë ndaj paragjykimeve; 

b) Të thellohen më shumë mbi aspektin e dashurisë dhe romantizmit në 

roman; 

c) Të zgjerojnë njohuritë mbi gjuhën poetike, figurat e sintaksës dhe ato të 

intonacionit; 

d) Të ushtrohen mbi figurat e sintaksës dhe intonacionit. 

• Jepni vlerësimin tuaj për aftësitë e Pushkinit për të dhënë karakterin 

kompleks të Tatjanës nëpërmjet këtij fragmenti. Zbërtheni veçoritë e këtij 

personazhi. 

Figura e Tatjanës në romanin “Eugjen Onjegini” ka edhe funksionin e 

kundërpeshës së figurës së Onjeginit, domethënë, përmes saj edhe një herë 

vihet theksi në kotësinë e jetës se të rinjve aristokratë, që nuk dinë ku janë 

dhe ç’kërkojnë e as nuk dinë ç’bëjnë. Pushkini është munduar që tek Tatjana 

të përmbledhë të gjitha karakteristikat që përbëjnë një femër. Ai e cilëson 

Tatjanën si një vajzë të virtytshme dhe të thjeshtë, të çiltër dhe të dashur, me 

një botë shumë të madhe leximesh dhe ndjenjash. Përveç brishtësisë ai i jep 

Tatjanës edhe karakterin e fortë, karakterin prej një fisnikeje. 

• Analizoni karakterin e personazheve në kuadrin e letërsisë romantike. 

Ilustroni me vargje mendimin tuaj. 

Tatjana ishte një vajzë e cila jetonte në ëndrrën e dashurisë. Ajo ishte 

mishërimi kurajoz i gruas që do të bënte çdo gjë për dashurinë. Tatjana 

besonte në forcën e kësaj ndjenje, besonte se edhe ëndrrat mund të bëheshin 

realitet. Dhe mbi të gjitha ajo ishte një vajzë që karakterizohej nga të gjitha 

virtytet që mund të këtë një person. Ajo gjithashtu përjetoi zhgënjimin e çdo 

romantiku por edhe fati i saj në roman në një mënyrë të tillë ishte shkruar. 

Onjegini në fillim të veprës na shfaqet si një djalë romantik, si një person i 

sjellshëm, joshës. Në brendësi të veprës del në pah ajo ana e tij egoiste, ku i 

intereson vetëm paraja pushteti e asgjë më shumë. Ndërsa në fund të veprës 

ne e shohim atë si një person që ishte i gatshëm të heqë dorë nga gjithçka 

vetëm që të ketë pranë dashurinë e tij. Megjithatë si pjesa më e madhe e 

heronjve romantikë dashuria e tij është e destinuar për të qenë humbëse. 

189

6.3 Shenjtëreshë, Stefan Malarme 

Ora I-II-III 

Objektiva: 


b) Të kuptohet figura e Malarmesë mes simbolizmit; 

c) Të analizohen disa aspekte simbolike të poezisë 

Objektiva: 

a) Të analizohet thelbi i shenjtëreshës në poezi; 

b) Të komentohet thelbi i simboleve biblike; 

c) Të vlerësohen raportet ndjesi-ndjenjë, parafytyrim dhe perceptim 

në poezi. 

Objektiva: 

a) Të zgjerohen njohuritë mbi figurat e kuptimit dhe të parafytyrimit; 

b) Të analizohen raportet ndjenjë-muzikë-figuracion në poezi; 

c) Të analizohet aspekti i mjeshtërisë stilistike të Malarmesë në poezi; 


Orientime 

Karakteri simbolik i poezisë “Shenjtëreshë”. Në këtë poezi Malarmeja 

ka mohuar përshkrimin e asaj që duket dhe ka dhënë përjetimin e 

asaj që thjesht përshfaqet në mënyrë shumë elegante dhe tinëzare. Në 

këtë mënyrë ai është përpjekur që përjetimin e vet ta ngrejë nga 

perceptimi nëpërmjet të vëzhguarit në perceptimin nëpërmjet të 

imagjinuarit me qëllimin për të arritur një të vërtetë më të lartë dhe 

abstrakte. Ai gjithashtu nëpërmjet melodisë së krijuar përmes imazhit 

të violinës na fton ne drejt një përjetimi qiellor të asaj çka ndodh përtej 

dritares. Kështu bazuar në estetikën simbolike Malarmeja ka dhënë 

sendet nëpërmjet përjetimit që ato të krijojnë. Ai gjithashtu i është 

referuar librit të lashtë duke patur parasysh Biblën dhe figurën e 

Sesilja Brunet e ka krahasuar me atë të shenjtëreshës Maria duke 

thënë kështu se sa i lashtë është koncepti i dashurisë dhe sa sublime 

është kjo ndjenjë. 

Thelbi i shenjtëreshës në poezi, së pari është krijuar nëpërmjet 

melodisë në të cilën është ndërtuar poezia duke filluar që nga violina, 

flauti apo lahuta, harpa, lodra duke kulmuar tek muzika. Koncepti i 

shenjtëreshës është dhënë nëpërmjet vegimit. Vërtet autori i është 

referuar dritares, por në fakt ai parakupton pasqyrimin e fytyrës së 

gruas mbi të duke e bërë atë të afërt shpirtërisht por të largët për tu 

190

prekur. Konceptin universal të kësaj bukurie gruaje, Malarmeja e jep 

tek origjina për të cilën ai i referohet gruas si fuqi e rikrijimit duke 

përmendur librin e lashtë. Ai rikthehet mes kohës reale dhe kohës 

universale duke thënë: ...tok një kohë tjetër gurgullon... . Konceptin e 

shenjtëreshës ai e vendos mes dëlirësisë dhe figurës së engjëllit, 

dëlirësinë në raport me shpirtin dhe engjëllin në raport me mbrojtjen. 

Duke iu referuar flatrës së shtrirë ai ka thënë se shpirti i kësaj gruaje 

është pafundmë i madh në qiell dhe madhërisht i madh në tokë. 

Butësinë e shpirtit të saj ai e jep me elegancën e gishtërinjve. 

Kulmin e inteligjencës shpirtërore e mendore të saj ai e jep kur i 

drejtohet asaj si muzikante e heshtjes së thellë. 

Mjeshtëria stilistike e Malarmesë qëndron së pari në muzikalitetin e 

vargut, ai ka alternuar fonemat d-t, fjalët santantal-violinë; flautlahutë; 

shenjtëreshë - e lashtë- shfleton dhe ka krijuar aliteracionin; 

psalm-meshë, nëpërmjet fjalëve që ndodhen në të njëjtën fushë por që 

kanë dhe tingëllim të përafërt; ka përdorur fjalë të krijuara nga 

onomatopeja si gurgullon për të shprehur atë se koha rrjedh si lumë. 

Te strofa e tretë qashtërsinë e qelqit ai e ka lidhur me mbiemrin e 

dëlirë, sërish kemi rimë brenda vargut fshik-rishti; harpë-flatërshtrirë, 

eshtër; gisht. Në strofën e katërt muzikaliteti i vargjeve është 

realizuar nëpërmjet operacioneve me fonemat v dhe l. Gjithashtu 

autori ka përdorur metaforën dhe metoniminë për të dhënë më 

poetikisht figurën e shenjtëreshës. 

6.4 Liria, Ndre Mjeda (1866 - 1937) 

Poema Liria 

Objektivat: 

a. Të jetë i aftë të flasë për pikat kyç të jetës së Mjedës. 

b. Të jetë i aftë të tregojë karakteristikat e vëllimit poetik të poezisë së tij. 

c. Të jetë i aftë të argumentojë pse Mjeda qëndron midis romantizmit dhe 

realizmit. 

d. Të jetë i aftë të ilustrojë argumentet me vargje nga vëllimi. 

Evokimi: Në këtë orë mësimi për të rikujtuar njohuritë e marra për Ndre 

Mjedën është e rëndësishme të përdorim teknikën Pema e mendimeve dhe 

teknikën e pyetjeve. 

Pyetjet: Kush është Ndre Mjeda? 

Ç’dini ju për të? 

Ç’vepra të tij keni lexuar? 

191

Mjeda virtuoz i vargut Juvenilja, Lissus, Liria, Scodra 

Ai solli forma të reja shprehjeje? 

Temat e atdheut, lirisë, konceptim demokratik të jetës, tokës, nënës. 

Realizimi i kuptimit 

Analizë vëllimit poetik Juvenilja 

Në këtë fazë është e arsyeshme të përdoret teknika: Kritika e përgjigjeve të 

lexuesve. 

Cilat poezi iu kanë mbetur në mendje nga ky vëllim poetik dhe pse? 

Cilat vargje ju kanë ngjallur më tepër emocione? 

Ora I-II-III 

Objektiva: 


b) Të kuptohet arti poetik i Mjedës në poezi; 

c) Të diskutohet për konceptin e lirisë nëpërmjet të vëzhguarit. 

Objektiva: 

a) Të vërehen disa tipare romantike të poezisë; 

b) Të analizohen aspektet e një poezie të angazhuar në sonet; 

c) Të komentohen qëndrimet e moralit kombëtar të Mjedës në poezi; 

d) Të vlerësohen tonet autokritike në sonet. 

Objektiva: 

a) Të zgjerohen njohuritë mbi përmbledhje analitike dhe shkrimin e saj; 

b) Të analizohet poetika e Mjedës në poezi duke u mbështetur tek figuracioni 

i veprës; 

c) Të ushtrohen mbi shkrimin e përmbledhjeve analitike. 

• Ç’dini për aktivitetin letrar e politik të Mjedës. Çfarë përshtypjesh ju lë 

personaliteti i tij? 

Krijimtaria poetike e Mjedës dallohet për refleksione filozofike të thella, që 

shfaqen në mënyrë sintetike dhe me një sens të veçantë në masë dhe 

ekuilibër. Poezitë e Mjedës mund të ndahen në disa nivele: tematike dhe 

filozofike. Megjithatë Mjeda mund të konsiderohet edhe poet i angazhuar. 

Për sa i përket politikës, Mjedën e shohim si një person që e kërkonte lirinë e 

vendit të tij me shumë ngulm. Gjithashtu ai mori pjesë në lëvizjen 

demokratike ku u zgjodh edhe deputet. 

Në veprimtarinë e tij letrare dallohet një përsosmëri që jo çdo shkrimtar e ka. 

192

Liria, 2001, Giorgio Camnasio 

• Cili është konteksti i realizimit të poemës? Cilat janë raportet realitetpoetikë 

në të? 

Arsyetoni qëndrimin tuaj. 

Konteksti i realizimit të poemës ka të bëjë me fokusimin e ideve dhe dramës 

së lirisë duke iu referuar më konkretisht pushtimit të Shqipërisë nga 

perandoria osmane. Megjithatë, ajo gjithashtu i referohet edhe lirisë njerëzore 

dhe asaj poetike. 

Poetika dhe realiteti janë në raporte shumë të ngushta në poezinë e Mjedës. 

Kjo vërehet kur vetë Mjeda në vargjet e tij tregon dhimbjen që ndjen për 

atdheun e tij. Ja se si e përshkruan Mjeda këtë dhimbje: ... Vaj e mjerime qët 

kjo toka jonë/ Na pa emën kurrkund, pa atdhe, na jemi/... Këto janë vargjet 

më të spikatura ku ndihet dhimbja e dëshira njëkohësisht për të parë 

atdheun e tij të lirë. 

• Si shfaqet në poemë karakteri i poetit të përfshirë në çështjen kombëtare? 

Shpjegoni përqasjen tuaj. 

Karakteri i poetit në poezi përshfaqet nëpërmjet vargut: lirinë e keni ju, na 

hekra kemi... nëpërmjet këtij inversioni kuptimor autori ka dashur ti bëjë 

thirrje gjithë popullit për tu ngritur për lirinë e atdheut. Në këtë aspekt ai 

shfaq karakterin liridashës të tij por edhe angazhimin politik për çështjen 

kombëtare. Në strofën e parë ai thekson nevojën e identitetit kombëtar dhe 

kundërshtimin e tij ndaj robërisë. 

• Si është trajtuar liria në poemën e mësipërme? 

Në poemë liria është shprehur si nevojë intelektuale duke iu referuar kështu 

territ dhe mjegullës që ka kapluar vendin; si liri fizike na hekra kemi, si 

mungesë identiteti dhe shfaqja robërie. Nëpërmjet këtij kontrasti Mjeda jep 

atë se çfarë vendi duhet të bëhet në vend të asaj se çfarë është. 

• Cila është përmbajtja e sonetit të pestë? Thuajeni atë në vija të 

përgjithshme. 

Soneti i pestë është një thirrje e fortë që i bëhet qëndrimit ende nën zgjedhën 

osmane të atdheut. Ky është fragmenti ku poeti shpërthen në dhimbje, duke 

treguar vuajtjet nga jeta e përditshme e njerëzve. Mjeda e fokuson gjendjen 

dramatike të atdheut të vet tek populli, duke vënë në dukje rrënimin 

kombëtar. Ai revokon të kaluarën e ndritur të Skënderbeut dhe Dukagjinit 

duke shfaqur kështu tipare romantike të botëkuptimit por mbi të gjitha për 

të dhënë nevojën e qenies një vend i lirë. 

• Komentoni poezinë, duke u nisur nga ekspozicioni me të cilin fillon ajo: 

“Lirin’ e keni ju!” 

Çfarë mbart kjo thirrje nga pikëpamja e autorit dhe këndvështrimi i lexuesit? 

Mjeda sonetin e pestë e ka nisur pikërisht me këto fjalë “Lirin’ e keni ju!”, dhe 

ai me këto fjalë ka dashur t’u hapë sytë njerëzve, se atdheu i tyre nuk mund 

të çlirohet vetë por vetëm n.q.s bashkohet i gjithë populli në një i vetëm. Kjo 

është pikërisht thirrja e racionalizuar që poeti u bën njerëzve. Nga pikëpamja 

e autorit ky apostrof përmban thirrjen e lirisë, që populli të kuptonte 

rrënimin e pafundmë që vjen nga robëria. Ndërsa nga këndvështrimi i 

lexuesit kjo fjali mbart kuptimin e “zgjimit” të popullit në aspektin e fitimit të 

dinjitetit që të jep liria. 

193

• Dhimbja e autorit për situatën shprehet nëpërmjet krahasimit. Analizoni 

sarkazmën që mbart ky krahasim mbi vete. 

Porsi berre që bleu mishtari vemi 

Mbas shkopit, t’kalamenduna ku s’dona, 

Ahte t’ankueshme nëpër buzë polemi 

Vaj e mjerime qet kjo tokë e jona. 

Nëpërmjet krahasimit me bagëtinë e imët Mjeda ka shprehur dhimbjen për 

popullin e tij dhe ka dhënë sarkazmin më të cilën përballet realiteti shqiptar në 

atë kohë. Nëpërmjet shkopit jep nënshtrimin dhe përdhunën që populli është 

duke përjetuar dhe indirekt bën thirrje për veprim në vend që thjesht të ankohen 

sepse kjo tokë do të përfundojë tragjikisht përndryshe me vaj e mjerime. 

• Cila është “tragjedia e ahut” si pasthirrmë e emërzuar? Identifikoni 

robërimin social e politik në varg. 

Pasthirrma ah! Është emërzuar për të dhënë ironizimin e Mjedës ndaj 

mënyrës se si populli i vet nuk po mund të organizohet për të fituar lirinë. 

Tragjedia sociale jepet në momentin kur ai referohet një mase të madhe që 

ankohet, ndërsa tragjedia politike jepet pikërisht nga mosreagimi i popullit. 

• Komentoni vargun “Vaj e mjerime qet kjo tokë e jona” për nga aspekti i 

pamundësisë së reagimit, robërimit moral e politik dhe apatisë për t’u ngritur. 

Ky varg ka në vetvete një domethënie shumë të madhe pasi autori shpreh të 

gjithë vuajtjen që ka dhe e pret popullin shqiptar edhe në të ardhmen në 

qoftë se nuk do të veprojë. Vargu i referohet indiferencës së popullit prandaj 

dhe ai e mbart dhimbjen në një shkallë kaq të lartë me qëllim që ti 

ndërgjegjësojë të shikojnë ku jetojnë dhe çfarë situate po përballonjë. 

• Komentoni vargjet: 

Kot Dukagjini e Skanderbeg fatosi 

Shpupurisin ndër vorre eshtna t’harrueme. 

Me këto vargje Mjeda revokon të kaluarën e lavdishme historike të popullit 

tonë me qëllim që të zgjojë ndërgjegjen kombëtare duke theksuar kështu se 

shqiptarët kanë qenë një popull liridashës jo vetëm për veten e tyre por për 

gjithë Evropën. Duke mitizuar figurën e Dukagjinit dhe të Skënderbeut ai 

nëpërmjet shpupurisjes së eshtrave të tyre ka thënë se e gjithë toka shqiptare 

është duke zier për gjendjen në të cilën ndodhet. 

• A ka tone autokritike poezia? Thoni ku dhe si evidentohen këto tone. 

E gjithë poezia “Liria” është me tone autokritike, kjo ndodh pasi poeti ka 

dashur që njerëzit të bëheshin të ndërgjegjshëm për pozitën në të cilën 

ndodhet vendi i tyre. Këto tone përdoren në fragmente si: ...Porsi berre që bleu 

mishtari vemi/Mbas shkopit, t’kalamenduna ku s’dona,/ Ahte t’ankueshme 

nëpër buzë polemi /Vaj e mjerime qet kjo tokë e jona/. 

194

Lirikë me shi, Shkreli 

Ora I 

Objektivat: 

a) Të kuptohet poetika e Azem Shkrelit; 

b) Të lexohet dhe të kuptohet poezia; 

c) Të komentohet aspekti imagjinar dhe mistik i zërit të krijimit për 

lexuesin. 

• Shpjegoni rëndësinë e Azem Shkrelit në letërsinë shqipe të pasluftës. 

Rëndësia e Azem Shkrelit në letërsinë shqipe të pasluftës. Shfaqja e poetit të 

fuqishëm, Azem Shkrelit shënoi kthesën drejt hapjes dhe modernizimit të 

poezisë shqipe të Pasluftës. Rëndësia e tij është më e dukshme për faktin, se 

Shkreli ishte një prej poetëve të parë në poezinë kosovare, me një talent të 

fuqishëm emancipues, ndërsa në Shqipëri, gjendja e poezisë shqipe ndodhej 

nën trysninë e dogmës letrare të socializmit, të kontrolluar ideologjikisht. 

Liria poetike nga dogmat dhe krijimi i një traditë poetike në Kosovë u 

mishëruan në krijimtarinë e poetit Azem Shkreli. Pas botimeve të librave të 

parë me poezi të Esad Mekulit e Martin Camajt, Azem Shkreli e formësoi dhe 

e konsolidoi këtë traditë me vëllimet që me vëllimin "Në krahët e shkrepave". 

Pak nga pak, poezia e Shkrelit priret nga një poezi e subjektit personal, duke 

e çliruar unin lirik intim nga ai kolektiv e duke përfshirë në të temën e 

dashurisë për vendlindjen, dashurinë për vashën, lirikën e peizazhit dhe 

portretizimin e njeriut rugovas me ngjyrimet e traditës dhe të lashtësisë. 

Gjithë këto veti, bashkë me poetët e tjerë, si Ali Podrimja, Din Mehmeti, 

Rrahman Dedaj etj., ndikuan në modernizimin e letërsisë shqipe pas luftës. 

• Karakterizoni vetitë e poezisë së Azem Shkrelit. 

Një ndër vetitë kryesore të poezisë së Azem Shkrelit është dendësia e 

mendimit, pra tek ky poet nuk shteron kurrë burimi i mendimeve. Ngarkesa 

dhe tendosja emocionale janë veti të tjera të poezisë së tij, të cilat nuk janë 

sajime mekanike, as rezultat i reduktimeve dhe i shkurtimeve sasiore të 

mjeteve shprehëse, pra krijimtari i pakufizuar, pa reduktime. 

Poezia e Azem Shkreli përdor efekte artistike me figura të ligjërimit poetik, si 

metafora, përsëritja, aliteracioni, etj., të cilat e bëjnë poezinë e tij të ketë 

ritëm, gjallëri, imazh mendor dhe asociativ. Një pjesë e efekteve të poezisë së 

Shkrelit janë dhe përpunimi i materies popullore vendase, mitet, tabutë, 

paganizmi i theksuar në betimin për gurin, rrënjët, qiellin e tokën. 

• Përkufizoni natyrën poetike të shkrimtarit Azem Shkreli. 

Në natyrën poetike të Azem Shkrelit, përfshihet dendësia e të gjitha 

shtresimeve poetike, e cila e ka të mprehtë ndjeshmërinë ndaj fjalës, dhe 

mundohet të nxjerrë, të shtrydhë nga ajo të pamundshmen. Në natyrën 

krijuese të poetit ndërthuren mendime dhe nuanca mendimesh, emocione, 

ndjenjë, imazhe përfytyrimi dhe imagjinate. Natyra e Shkreli, është para së 

gjithash, lirike dhe elegjiake. Ai është i prirur t'u këndojë si mahnisë para 

bukurisë, ashtu edhe humbjeve intime, individuale dhe shoqërore. 

195

• Renditni dhe sqaroni karakteristikat e poezisë së Azem Shkrelit. 

Gdhendja mjeshtërore e vargut dhe e frazës poetike është një ndër 

karakteristikat e poezisë. Në karakterin e saj poeti ka arritur të vendosë ritëm 

dhe harmoni të natyrshme të ndërthurura me njëra-tjetrën. Saktësia e 

imazhit imagjinativ dhe figurativ, saktësia dhe tërësia e perspektivës dhe e 

filozofisë poetike gjithashtu qëndrojnë në thelbin e poezisë së Azem Shkrelit. 

Poeti ka një vizion konciz mbi poezinë, duke e shteruar imazhin në përputhje 

të saktë me idioma e efekte gjuhësore, në të mirë të atmosferës dhe afeksionit 

krejt ngjyrime origjinale. 

• Përshkruani parafytyrimet që krijohen gjatë leximit të poezisë së Azem 

Shkrelit. 

Parapërfytyrimet e krijuara nga poezia “Lirikë me shi”. 

Është një veçori, mbase e rrallë përgjithësisht që gjendet nga leximi jo i thellë i 

veprës, ku “mendimi dhe emocioni robërojnë strukturat tërësore të vargut, strofës, 

frazës. Motivi i poezisë është krejt i zakonshëm, një peizazh, një qytet në kohë me 

shi", Peizazhi është i përjetshëm, plazmon gjaku dhe psikika emocionale në 

përputhje me përmasat e fizikës dhe shpirtërores së trevave shqiptare. 

• Në ç’raporte qëndrojnë ndjenjat estetike me strukturën e vargjeve në 

poetikën e Shkrelit. 

Poema “Lirikë me Shi” ka një strukturë të thellë estetike, në të cilën vargu, 

strofa dhe fraza derdhen lirshëm dhe arrijnë një elegancë të përsosur ritmi 

dhe mendimi poetik. Vargjet e kësaj poezie janë 11-rrokeshe. Në të janë të 

shkrira një mori figurash letrare. Estetika dhe strukturimi i vargjeve në këtë 

vepër janë në harmoni të plotë me njëra-tjetrën. Vargu i Shkrelit është 

jotradicional, poezia nuk ka forma të ngurta organizmi, ai hap shtigje të reja 

metaforike, në përputhje me natyrën emocionale e meditative të malësorit 

shqiptar të veriut, konstruktit të tij shpirtëror e mental, me lakonizmin, 

thellësinë, por edhe me misticizmin e besëtytnitë e tij. 

• Përsëritni edhe një herë tiparet e poetikës së Shkrelit. 

Poetika e Shkrelit vjen në forma sa të ndryshme aq edhe të ngjashme. Në të 

shkrihen shumë natyrshëm ngjyrosjet emocionale, ngarkesa dhe tendosja e 

tyre, nuanca mendimesh, imagjinate, dendësie, ndjeshmëria ndaj fjalës etj. 

Fjala, figura dhe fraza ndërthuren bashkë në një vepër të vetme. Organizimi i 

poezisë bëhet jo qëllim më vete. Zotërojnë vargjet e lira me rima spontane, 

ritmi i rregullt e i lirë, në përputhje edhe me strukturën grafike (strofa, 

monokolona, distiku etj). Mbisundon përsiatja dhe elegjia, tabloja lirike dhe 

etydi poetik. Shpesh herë poezitë marrin ngjyresë epigrafike, sentenciale, 

këshillimore ("Katër këshilla vetes"). 

Ora II 

Objektivat: 

a) Të komentohet aspekti lirik i poezisë; 

b) Të nxirren vlerësimet stilistike për poezinë “Lirikë në shi”; 

c) Të zgjerohen njohuritë për onomatopenë dhe aliteracionin. 

196

• Çfarë kuptoni me titullin e poezisë “Lirikë në shi”? Në ç’raporte qëndrojnë 

zakonisht 

poezia lirike dhe shiu? Zbuloni gjetjen e autorit. 

Duke filluar që nga titulli ne kuptojmë se në vepër përshkruhen peizazhe në 

kohë me shi, një mjedis i tërë në të cilin shtrihet një re në formë piklash e 

telash të ujshëm. Lirikë me shi – lirika e materies shqiptare. Raporti i poezisë 

lirike me shiun qëndron në paralel, sepse vetë ashtu janë vendosur poezia me 

shiun. Poezia lirike është e pakufizuar në mendime, mund të shtrihet në çdo 

kohë e hapësirë, po ashtu i pakufizuar është edhe shiu, veçse në një tjetër 

hapësirë e dimension. 

Materia e poezisë është uji, një element që bashkon pamjet e përjetimet, qiell 

e dhe, rrënjë e degë, duke dhënë kështu një "alkimi" lidhjeje lirike të etnisë 

sonë si një organizëm i vetëm. 

• Ç’do të thotë që autori Azem Shkreli këndvështrimin e poezisë e ka 

vendosur në qiell? 

“Tufat e imazheve” paraqesin bashkimin e shumë peizazheve në një të vetëm, 

siç shihet nga qielli. Nga ai, bota është një peizazh në lëvizje, shiu i 

pakufishëm dhe pafund njësoj si dhe peizazhi. Në qiell formohet shiu, nga një 

forcë hyjnore, larg mërzitjes monotone, një formë uji jetëdhënës. Kamera 

panoramike që na jep poeti i jep mundësi vështrimit tonë të depërtojë në të 

gjitha pamjet, të përzihet, të hyjë e të dalë në këtë materie të përzier 

hapësinore e ujore, dhe pikërisht uji, që këtu vjen nga qielli, na del si element 

sakral (i shenjtë), me të cilin bekohet bota shqiptare. Është një ujë epifanik, 

që shenjtëron gjithçka, që është si "shiu i artë" i Zuesit tek miti i Dejanirave, 

por është edhe konotacioni i ujit të shenjtë qiellor të pagëzimit. 

• Si e ndihmojnë poezinë futja e shtojzovalleve? 

Poezia “Lirikë në shi” është një poezi që i dedikohet natyrës, njerëzve që kanë 

fatin e mirë të “bashkëjetojnë” me të. Shtojzavallet janë simboli i bukurisë, i 

mirësisë, i pastërtisë njerëzore. Ato të japin jetë dhe shpresë, të ndihmojnë në 

kohët e vështira, si dhe në ditët me shi. Shtojzavallet janë futur në poezi për 

ti dhënë asaj jetë dhe bukuri. Por edhe për të zgjeruar konceptin besëtytë të 

figurave mitologjike mbrojtëse të frymës sonë (Zanat, Orët, Shtojzovallet). 

Kemi kështu një grimcim e përhapje të elementit supersticioz shqiptar në 

materien tonë të ujshme, të ajërt e të gjelbër. Të gjelbër si simbol i 

vazhdimësisë dhe përjetësisë, e cila qarkullon në "limfën" shqiptare. 

• Si ndërtohet karakteri imagjinar dhe mistik i zërit të krijimit për lexuesin? 

Poezia është një gërshetim i dendur i imazheve pamore të shoqëruara me 

muzikën pikënuese e shushuritëse të rënies së shiut. Rrjedha tingullore dhe 

rrjedha e imazheve bashkohet për t’i dhënë një lëvizje ritmike e pluskuese 

peizazhit në kohë dhe hapësirë. Zhurma e materies ujore që rrjedh, kullon 

përshkon imagjinatën vizuale të krijimtarisë dhe prekte mendimet dhe 

gjendjen emocionale të lexuesit. Organizimi artistik i imazheve krijon modelin 

e përfshirjes së zanafillave irracionale, shpirtërore e besëtyte në poezi, çka i 

jep krijimit peshë e sharm autentik. 

• Me ç’mjete gjuhësore autori fillon zbritjen e tij në tokë? Lokalizojeni atë. 

Poeti në poezi lidh përfytyrime mitologjike tokë-qiell me bazë kozmogonike, në 

hapësirë. Në mitet e Krijimit shiu shihet si element pjellorie, në ajër 

197

fluturojnë shqiponja, simboli i shqypeve. Toka, peizazhi i pakufizuar gjatë 

gjithë kohës në lëvizje, shihet nga qielli si i paarritshëm. 

• Ç’do të thotë “Shi apo gurë i verdhë po i rrjedh nga shtjerra” ? Në ç’marrëdhënie 

janë e mira dhe e keqja në këtë varg? Argumentoni përgjigjen tuaj. 

Nga qielli toka është një peizazh në lëvizje, kashta e kumtrit, sikur derdhet 

grurë i verdhë, çka na sjell ndërmend shiun si element pjellorie në mitet e 

Krijimit, vazhdimësia dhe begatia e jetës në tokë. E mira dhe e keqja janë 

ndërthurur me njëra-tjetrën, gruri i verdhë dhe shiu, uji jetëdhënës dhe 

elementi i pjellorisë. Mes tyre gjendet harmonia. Natyra dhe njeriu, tok me të 

janë në përtëritje të pandërprerë. 

• Si është shpirtëzuar natyra në këtë krijim poetik dhe domethënia e saj në 

raport me shpirtin cila është. 

Natyra në këtë poezi ndërthuret me element të gjallë. Asaj i jepet jetë, sikur 

merr frymë, lind dhe vdes. Një natyrë, peizazh i pafund i prekur nga shiu, 

nga ai ujë jetëdhënës, një forcë hyjnore që ta heq mërzinë e jetës monotone. 

Natyra përshkruhet e gjallë, që jeton si ne dhe bashkë me ne. 

• Çfarë botëkuptimi të Azem Shkrelit japin shpirtrat në shumës? 

Azem Shkreli është një poet i cili i jep jetë natyrës që na rrethon, peizazheve, 

qiellit, shiut. Ai e shpirtëzon gjithë botën përreth nesh, i jep asaj elementë të 

jetës së gjallë, e quan një si ne, me shpirt, me ndjenja. Kemi shkrirjen e 

subjektin lirik dhe një kalim organik nga "unë" tek "ne". Identifikimi i "unit: 

lirik me "ne" krijon tërësinë e magjishme të poezisë si gjendje psikike, 

emocionale e mentale. 

• Komentoni lidhjen e poetit me atdheun pasi ta keni identifikuar atë 

nëpërmjet simbolit përkatës. 

Poeti duhet të jetë gjithmonë i lidhur me atdheun, me shpirtin e saj. Ai 

shkruan ato që ajo flet dhe ndjen. Shkreli përshkruan bukuritë e atdheut të 

vet, të peizazheve të mrekullueshme që ajo ka. Shkruan për dhimbjet dhe për 

plagët që ajo ka, për dëmet që luftërat kanë lënë pas. 

• Zbuloni aspektin e kontekstit historik në poezi dhe flitni për vlerat e tij. 

“Lirikë me shi” është një poezi tipike në të cilën poeti ka ndërkallur plazmën e 

materies shqiptare, ku flitet padyshim për të shkuarën tonë, për historinë e 

atdheut tonë. Në këtë poezi flitet për Shkodrën, për natyrën e saj pas një dite me 

shi. Flitet për tokat e begata dhe për shiun jetëdhënës që bekon trojet shqiptare. 

• Interpretoni bukurinë dhe lirikën e vargut “Bimëve në Shkodër po u 

shëngjergjet shtati”. Zbërtheni simbolin e përdorur. 

Poeti i përshkruan shumë bukur, qartë dhe pastër natyrën e Shkodrës, tokën 

e saj të begatë. Bimëve në Shkodër u përshkruhet shumë bukur gjallëria dhe 

jeta. Ai paraqet ato bukuri të pashtershme, simbol i të cilave është pikërisht 

“jeta”. Shtati i hijshëm i bimëve shkodrane, një mrekulli e vetë natyrës. 

• Kulmin poezia e arrin me momentin e purifikimit nga mëkatet dhe 

rigjenerimi. Komentojini vargjet duke ruajtur lirizmin e shprehjes së poetit. 

Shiu, material (lënda) i lëngshëm që rrjedh, kullon, përshkon imagjinatën 

vizuale e përqasëse: ajo ka efektin purifikues të katarsisit, si një kusht për 

ringjallje e ripërtëritje të përgjithshme të materies shqiptare në prag të një 

mugullimi të ri vital. Në poezi, poeti e krahason shiun me një ujë të “bekuar”, 

198

ujin jetëdhënës i cili ka fuqi hyjnore, të purifikojë, pra të pastrojë natyrën, 

peizazhin në rastin tonë të Shkodrës. 

• Cilat janë përfundimet tuaja mbi poezinë? Argumentojini ato 

Poezia “Lirikë me shi” është një poezi e cila përshkruan një natyrë të vrazhdë, 

me shi. Ky shi me efekte purifikimi dhe ringjalljeje, ripërtërin natyrën e 

“vrarë” nga luftërat, nga dhembjet e plagët të shkaktuara nga luftërat që kanë 

shënuar historinë e kombit tonë. Në këtë poezi përshkruhen bukuritë e 

Shkodrës, të cilat pavarësisht plagëve të kohës, nuk e kanë humbur 

hijeshinë e tyre, kanë mbetur po të njëjtat. 

• Zbuloni raportet poet-art në poezi. A nxirret mesazh etik nga leximi i 

poezisë? 

Poeti ka derdhur gjithë ndjenjat dhe emocionet e tij në shkrimin e poezisë 

“Lirikë me shi”. Çdo poezi është art më vete, një botë tjetër brenda botës 

sonë. Në të duhen shkrirë elementet njerëzore dhe mbi të gjitha ndjenjat 

njerëzore. Kur lexon poezinë, e kupton më së miri gjendjen shpirtërore që ka 

pasur poeti gjatë shkrimit të veprës. 

Lasgush Poradeci (1899-1987) 

Ora I 

Objektiva: 

a) të stimulohet nxënësi për leximin e veprës; 

b) Të kuptohet figura e Lasgush Poradecit si figura e një reformatori të artit 

poetik shqiptar dhe e një liriku të përjetshëm; 

c) Të kuptohen burimet e poezisë së Poradecit; 

d) Të diskutohet mbi vendin e Poradecit në letërsinë shqipe. 

• Cilat qenë disa nga risitë poetike të vëllimeve “Vallja e yjeve” dhe “Ylli i 

zemrës”? Përshkruajini ato. 

Në vëllimin “Vallja e yjeve” si rrallëherë në poezinë shqipe vjen një magji e 

pastër e një gjuhe simboliste e cila nëpërmjet renditjes logjike të mendimit 

objektiv-poetik sjell fillesat e lirikës moderne shqiptare. 

Si tek “Vallja e yjeve” ashtu edhe tek “Ylli i zemrës” Lasgushi përpiqet në 

mënyrë të vazhdueshme për reformimin e gjuhës së pastër shqipe. Në 

vëllimin “Vallja e yjeve” shkrimtari jep një gjendje vetëdijeje konkrete përmes 

një gjuhe të ngjyrosur dhe simbolike. 

• Ku u mbështet Lasgushi në gjuhën e tij dhe çfarë solli kjo? 

Lënda poetike popullore është mjaft e përdorur tek poezitë e tij. Lasgushi ka 

mësuar nga romantizmi gjerman dhe patosi i filozofisë romantike gjermane. 

Ai u mbështet gjithashtu edhe nga paraardhësit e tij si: p.sh. “Naim 

Frashëri”, të cilin Lasgushi e vlerësonte shumë, sepse ai dinte ta përdorte 

fare mirë gjenialitetin poetik. 

199

• Komentoni mjetet gjuhësore të dhënies së temës së dashurisë në poezinë e 

Lasgush Poradecit. 

Lasgushi shkruante vepra brilante për dashurinë duke gërshetuar magjinë, 

erotiken, universalizmin, modernitetin dhe njëherazi frymën autoktone të 

mbështetur tek poezia popullore e kultivuar. Erosi jepet më shumë në ujërat 

e ëndrrës. Në veprat e tij, ai përfshiu modernitetin duke dhënë praninë e 

pikturës, muzikës në ndërtimin e lirizmit poetik dhe duke dhënë kështu 

tiparet simboliste të krijimtarisë së vet. 

• Si është pritur nga kritika letrare figura e Llazar Gushos? Komentoni 

qëndrimet. 

Figura e Llazar Gushos është pritur shumë mirë nga kritikët letrarë. Eqerem 

Çabej e ka krahasuar me poetët më të njohur si p.sh: Hoelderline gjerman, i 

cili ka nxjerrë harmoni që u afrohet këtyre të sotmëve. Gjithashtu edhe V. 

Hygoin,Verlaine, Malarme Rimbaud, Valery etj. Çabej i quan të gjithë produkt 

i kohës moderne. 

• Analizoni rëndësinë e poezisë për vetë shkrimtarin dhe rëndësinë e këtij 

poeti në letërsinë shqipe. 

Poezia ishte tempulli shpirtëror dhe meditativ i Lasgush Poradecit. Çdo 

ndjenjë e pasqyronte në mënyrë origjinale si p.sh: dashurinë, të cilën e ndjen 

dhe e kupton si një fuqi të pashtershme. Rëndësia e poezisë së Poradecit 

qëndron në reformimin që ai i bëri lirikës në poezinë shqipe si në formë ashtu 

edhe në përmbajtje. Në një periudhë tepër të vështirë për të ai nxori poemat 

filozofike e erotike: “Mbi ta”, “Kamadeva”, “Ekskursioni teologjik i Sokratit”. 

Lasgushi kështu krijoi poetikën origjinale, në të cilën ngrihet një univers 

emocionesh, idesh e idealesh, në të cilën vendosi botën shqiptare. 

• Thoni se çfarë dini për formimin poetik të shkrimtarit Lasgush Poradeci, 

nisur nga impakti që pati tradita popullore në poezinë e tij. Komentojini ato. 

Lënda poetike popullore është e pranishme në poezitë e tij të çdo periudhe 

dhe kjo vërehet veçanërisht tek muzikaliteti i vargjeve, i cili është i bazuar tek 

metrika popullore. Me dijet dhe përvojën e gjerë e të kultivuar, Poradeci arriti 

ta përpunonte e ta gdhendte si një diamant lëndën e poezisë popullore, duke 

nxjerre prej saj diadema shkëlqimtare. Në këtë kuadër, ai mund të vlerësohet 

si mëtues për risimin e repertorit popullor. Kjo do të thotë se ai ishte njohës i 

mirë i përvojës letrare në vend, por që me teknikat që aplikoi, mori përsipër 

ndryshimin e shprehjes së saj. 

• Interpretoni burime si romantizmi gjerman e evropian apo poezia e Naimit 

tek krijimtaria poetike e Poradecit. 

Burimet e poezisë të tij ai nuk i fsheh. Ai ka mësuar shumë nga romantizmi 

gjerman për fuqinë shprehëse dhe trashëgiminë popullore të folklorit. Këtu 

mund të shtojmë edhe individualizmin, shprehitë gjuhësore e simbolike 

nëpërmjet Zanave, elementi erotik etj. Burim tjetër është poezia e Naimit, të 

cilën ai e konsideron si idhull. Elementi i cili dallon si tek Naim Frashëri edhe 

tek Lasgushi është panteizmi mistik. 

200

Ora II 

Objektiva: 

a) Të kuptohet aspekti modernist i poezisë se Poradecit; 

b) Të analizohet poetika e Poradecit nëpërmjet fjalëve kyçe të përdorura në poezi; 

c) Të vlerësohet ligjërimi poetik i Poradecit në kuadrin e letërsisë shqipe të 

shekullit XX 

• Analizoni disiplinën shpirtërore dhe qartësinë e vetëdijes artistike në 

poezinë e Llazar Gushos. 

Poezitë e Llazar Gushos quhen nga të gjithë shumë realiste dhe të vërteta. 

Kjo gjë ndodh, sepse ai hidhte në letër çdo gjë që ai ndjente në çdo periudhë. 

Tema e përdorur, që dallon më shumë është dashuria çka do të thotë që ai 

vetëdijen artistike e ka ngritur mbi konceptin e dashurisë. Por dashuria fiton 

vlera estetike në poezinë e Poradecit. 

Gjithashtu qartësinë e vetëdijes artistike, Poradeci e ndërton duke dhënë një 

model të ri e të qëndrueshëm letrar, të bazuar thellësisht në ndjenja 

universale: në gjithëkohësi dhe gjithështrirje hapësinore. 

• Thoni se çfarë dini për rolin prej reformatori lirik në letërsinë shqipe të 

Poradecit. 

Me veprat poetike “Vallja e yjeve”dhe “Ylli i zemrës”, ai krijoi një sistem unik 

poetik. Poezia e tij për gjuhën shqipe njeh figurën origjinale, formën e re dhe 

ndjeshmërinë e papërsëritshme në letërsinë tonë. Ai përdor magjinë e gjuhës, 

tiparin themelor të letërsisë moderne. Qëllim ndoshta jo në vetvete i poezisë 

së tij, por i arritur, ishte vizioni sistemor mbi letërsinë shqipe dhe letërsinë 

botërore, duke i parë këto në një bashkëlidhje funksionale me njëra-tjetrën. 

Ai proklamonte domosdoshmërinë e një vështrimi tërësor mbi letërsinë dhe të 

një vepre në sintezë, pra një formë dhe një përmbajtje që mund të arrihet 

vetëm përmes intuitës. Ai solli një model krejt të ri të lirikës në poezinë tonë, 

duke e trajtuar atë si problem filozofiko-estetik, ndaj dhe zgjidhja që ai ofron 

përmes vargjeve është absolute. Koncepti prej reformatori mund të 

konceptohet bazuar në shenjën e veçantë të ndjeshmërisë, që ai e sintetizon 

në formë dhe përmbajtje. 

• Komentoni krijimtarinë e viteve ’30 të Lasgush Poradecit dhe dallimin e saj 

nga romantizmi drejt formave të reja. 

Me Lasgush Poradecin, lirika shqiptare mund të konsiderohet si një dukuri 

evropiane për nga niveli i ligjërimit poetik origjinal. Ai paraqitet si poet me 

shpirt modern dhe evropian. Në këtë kuadër, Kuteli e ka konsideruar si vlerë 

themelore të letërsisë shqipe. Dallimi me romantizmin dhe me format e tjera 

spikat fare mirë, sepse ato ishin më tepër se sa një ornament i thjeshtë, më 

shumë sesa një elegancë e jashtme. 

• Evidentoni tiparet gjuhësore të letërsisë simboliste tek vepra e Lasgush Poradecit 

dhe komentojini ato në kuadër të muzikalitetit dhe përshtypjen tek lexuesi. 

Lasgushi përdorte gjuhën metaforike. Ai ia doli që nëpërmjet muzikalitetit të 

vargut (aliteracionit, onomatopesë, rimave) të realizojë tiparet stilistike të 

estetikës simboliste. Gjithashtu mbështetja në folklor është prirje e tillë, por 

201

ndoshta në një kuptim më naiv. Autori në poezinë e tij përdor fjalë që lidhen 

me dukuritë dhe jo me sendet; reflekton perceptimin dhe jo vëzhgimin apo 

prekjen e tyre. Ai e refuzon gjuhësisht vendngjarjen dhe kohën e ndodhjes, 

duke krijuar hapësira e shtrirje universale në poezinë e tij. 

• Analizoni nëntekstet në universin poetik të poetit. 

Tek universi poetik i L. Poradecit hasim si te rrallëkush në poezinë shqipe, 

një magji të pastër të gjuhës shqipe, të forcave magjike të tingujve, që japin 

thirrjet e jetës nëpërmjet zanoreve; në radhitjen objektive njeriu, jeta, Zoti, 

përjetësia; në radhitjen logjike gruaja-burri-androgjenia, të lidhur të gjithë së 

bashku nëpërmjet erosit, dashurisë si thelb i jetës, si dhe nëpërmjet vdekjes 

si rruga drejt përjetësisë, afektive nëpërmjet cilësimeve, p.sh. Kur ka thënë e 

bukura, nënkupton më e dashura dhe madje gramatikore, inversionet, për t’i 

dhënë një tjetër fuqi poetike. 

Poeti mbështetet në mënyrë konsekuente në magjinë e gjuhës, një tipar 

konstant i lirikës moderne, duke shfrytëzuar të gjitha mundësitë tingëllore 

dhe asociative të fjalës, duke çlidhur përmbajtje të errëta pa kuptim p.sh. 

Gaz- helmprurës apo helm-gazprurës, por dhe fuqi misterioze “Një mal e hon 

e det e llaftari”, magjike” Bashkohesh brenda me përjashtësi/ bashkohesh 

jashta me përjashtësi/bashkohesh, tretesh me përjetësi”, të tingëllueshmërisë 

së pastër “Rëndë e fellë- edhe përjetë”. Rrjeti i tensionit të poemave 

lasgushiane përbëhet nga energji analoge që njeh vetëm muzika. Kjo poezi do 

të dallohet për figurat tingëllore, për vijimin e gradëve të intensitetit, për 

lëvizjet absolute, ngjitëse dhe zbritëse, në alternancë midis akumulimit dhe 

shkarkimit. “Me të parën pikë loti.../Lot i parë-ah lot i shkretë/ Zu më shket 

për tatëpjetë/ sapo Zoti më dha jetë: më dha jetë dhe më la vetë...” 

• Arsyetoni thelbin e kompleksitetit poetik e ideor të veprës së Lasgush 

Poradecit. 

Lasgushi e ndërton poetikën e veprave të tij nëpërmjet fjalëve-kyç që ndahen 

në dy grupe të mëdha. Më pas jep një gërshetim të sendeve apo tipareve që 

nuk përputhen me njëra-tjetrën në mënyrë normale. Kështu vetë poeti në 

gjithë krijimtarinë e tij ka qenë i prirur nga ideali i unitetit, koherencës së 

universit artistik, duke u konfirmuar si autor i sintezave të mëdha lirike. Në 

këtë univers nënshtresohen dhe panteizmi dhe tokësorja, kozmogonikja dhe 

hedonistikja, parnasiania dhe folklorikja, romantikja dhe hermetikja - të 

infiltruara në këtë botë me përkatësi autentike. Poeti ia ka dalë të shprehë 

poetikisht një sistem të tërë poetik, korrelativ dhe koherent në të gjitha 

hallkat përbërëse të tij. Racional dhe ndjesor, piktural dhe muzikal, onirik 

dhe real, mjeshtër fin i fjalës shqipe, filozof dhe folklorik, peizazhist dhe 

dramatik, Poradeci krijon kështu një nga veprat më komplete dhe më 

komplekse në letërsinë shqipe. 

• Përshkruani modifikimin struktural që solli poezia e Lasgush Poradecit në 

letërsinë shqipe. 

Me Lasgush Poradecin ndodh, në fakt, një modifikim struktural në retorikën 

e poezisë shqipe. Nëse deri te Poradeci ligjërimi kishte një patos të jashtëm, 

nëse mesazhi poetik konfigurohej në një sasi të madhe informacioni të 

transmetuar lexuesit, përmes autorit të vëllimit “Vallja e yjeve”, lirika bëhet, 

në radhë të parë, shprehja e një gjendje vetëdijeje konkrete, përmes një gjuhe 

me ngjyrim afektiv. 

202

• Shpjegoni format se si personaliteti i Lasgush Poradecit është reflektuar në 

krijimtarinë e tij poetike. 

Vetë personaliteti i Lasgush Poradecit ishte kontradiktor: në rini shkroi për 

vdekjen si koncept filozofik. Gjithashtu ai ndjenjat e jetës si dashuria, i 

trajtonte në raporte ekstreme dhe të anatemuara si gaz-helmprurës etj. 

Megjithatë mënyra se si ai i është përqasur erosit, dëshmon për luftën brenda 

tij për të mbijetuar ndaj çdo lloj force. Pas lufte, kur regjimi përpiqej ta 

harronte me çdo kusht, ai shkruante brilantet më të vyera për erotiken si 

Kamadeva, apo filozofike si ekskursioni teologjik i Sokratit. 

Ora III 

Objektiva: 

a) Të analizohet trajtimi i erosit në poezinë e Poradecit; 

b) Të arsyetohet mbi konceptin e hapësirës kombëtare te Poradeci; 

c) Të vlerësohet vepra e Poradecit në kuadrin e përsosmërisë së gjuhës shqipe. 

• Vlerësoni rëndësinë e erotikës në poezinë e Llazar Gushos. 

Në letrat shqipe deri te Poradeci nuk ekzistojnë projekte kaq të stërholluara, 

që krijojnë një pasqyrim aq të thellë të erosit njerëzor. Erosi është i 

projektuar më së tepërmi në ujërat e ëndrrës. Onirikja te Lasgush Poradeci 

nuk është vetëm një prosede letrare, por dhe një model pjellor i njohjes, i 

kuptimit të ekzistencës, një pikënisje për përftimin e raporteve të çuditshme 

midis reales dhe ideales, individuales dhe kozmikes, vdekjes e jetës dhe, mbi 

të gjitha, midis erosit dhe qenies njerëzore 

• Shpjegoni thelbin e qenies në ëndërrimet e poezisë së Lasgush Poradecit. 

Poeti në ëndërr bazohet me një penetrim vendimtar në thellësinë e qenies së 

tij, duke angazhuar vetë themelet e qenies, pikërisht atje ku ka humbje 

tërësore të ndërgjegjes individuale, duke kaluar në rrafshet më të thella të 

unit dhe atje ku uni nuk ekziston më. Gjuha metaforike e ëndrrës është më 

sintetike, më e përqendruar, ajo nuk ka asgjë të përbashkët me konceptet 

racionale. Ëndërrimi i fal dashurisë së projektuar në fëmijëri një paanësi, 

përsosuri, pafajësi të gjesteve, mekanikën e lëvizjeve. Poeti në ëndërr 

barazohet me një penetrim vendimtar në thellësinë e qenies së tij, duke 

angazhuar vetë themelet e qenies, pikërisht atje ku ka humbje tërësore të 

ndërgjegjes individuale, duke kaluar në rrafshet më të thella të unit dhe bash 

atje ku uni nuk ekziston më, aty ku është shkrirë me madhësinë e kozmosit. 

• Analizoni rëndësinë e vendlindjes dhe të gjuhës amtare në aspektin poetik 

të poezisë lasgushiane. 

Poezia e Lasgush Poradecit është krijuesja e një hapësire kombëtare, më së 

shumti nga pikëpamja gjuhësore. Idilet e përmallshme të një jete të pastër, 

mendimet filozofike, kënga për vendlindjen dhe posaçërisht për liqenin 

marrin jetë në një mjedis morfologjikisht të pastër shqiptar. Gjuha shqipe 

është vetëdija e ndërdija e tij dhe e gjithë kombit shqiptar. 

203

• Nxirrni në pah rolin e krijimtarisë lasgushiane në zhvillimin dhe përsosjen e 

shumë formave të shqipes. 

Jeta dhe vepra e Poradecit përbën një fat për letërsinë shqipe. Çdo shqipfolës në 

mënyrë të pavetëdijshme, ka parasysh emancipuesin më të madh të lirikës 

kombëtare, reformatorin që ngriti poezinë shqipe në kuota kombëtare. Mbi të 

gjitha, Poradeci ka bindjen se gjuha shqipe mund të shprehë në mënyrë të plotë 

gjithë spektrin emocional poetik. Ai e quan atë Ligjëratë pleqërishte; Frymë e 

gojës shqiptare; Këngë e orës shqiptare; Fjala jonë pleqërishte; Kuvendi i zogut etj. 

Nga këto sintagma e formula poetike poeti njeh lashtësinë e gjuhës shqipe 

(Ligjëratë pleqërishte), identitetin etnik (Frymë e gojës shqiptare), aftësinë 

muzikore të shqipes (Kuvendi i zogut). Në gjithë krijimtarinë e tij poeti bën 

përpjekje të vazhdueshme për reformimin e gjuhës së pastër shqipe. Ai lektiset 

pas frymës, dëlirësisë dhe bukurisë së shprehjes së kulluar të popullit, krijon e 

modelon sipas gjedhesh popullore, ndaj poezia e tij është objekt arti dhe një 

vlerë e çmueshme, edhe për bukurtingëllimin harmonik të jashtëzakonshëm. 

Përjetimi intensiv intelektual, shpirti evropian, reflekse të kulturës së poetit, të 

bashkuar me elemente të poezisë orale, mitike e kombëtare, krijojnë një përbërje 

të veçantë, një armaturë nga ngrihet një vepër solide me trajta origjinale. 

• Komentoni diversionin evropian të krijimtarisë së Lasgush Poradecit 

nëpërmjet koncepteve të tij. 

Lasgush Poradeci, duke bërë pjesë në peizazhin modern evropian, mbart edhe 

tipare moderne që do të dallohen në jetën kulturore të kontinentit. Ligji që 

përcakton stilin e konceptuar si “vizion” nuk gjenerohet nga subjekti apo tema e 

veprës, dhe as nga gjuha artistike tradicionale. Me veprën e tij, poezia shqipe 

njohu praninë e pikturës dhe muzikës në ndërtimin e lirizmit poetik më shumë 

se çdoherë më parë. (Kini parasysh këtu poezinë “Shenjtëreshë” të Malarmesë). 

• Diskutoni me njëri-tjetrin për përmasat evropiane të krijimtarisë së Llazar 

Gushos. 

Për këtë mbani parasysh qëndrimin e Çabej: “Lasgush Poradeci na hap 

portën e një jete të re në poezinë shqiptare, një frisson nef, siç pat thënë 

Viktor Hygoi për veprat e Bodlerit, lind e rritet në lëmin e këngës shqiptare 

një stil i ri, të cilin do ta kërkosh më kot ndër poetët e tjerë shqiptarë, por më 

kot edhe ndër shkrimtarët e huaj nga shkaku i origjinalitetit që shquan këtë 

poet djalosh. Kuteli ka thënë për Lasgushin: Arti i tij i detyrohet vetëm e 

vetëm artit-mjeshtër të veprës Lasgushiane, e cila prej shumë vitesh e ka 

robëruar me bukuritë e saj të pashoqe në letraturën shqipe, e me shoqe të 

rralla në letraturën e përbotshme. (Marrë nga: Eldon Gjikaj, Cikli filozofik në 

sistemin poetik të Lasgush Poradecit, Naimi, Tiranë, 2010, faqe 44-45). 

Analizë “Përjetësia” 

* Kjo analizë është mbështetur thellësisht dhe gjerësisht në interpretimin që 

studiuesi Eldon Gjikaj i ka bërë poezisë Përjetësia në monografinë “Cikli 

filozofik në sistemin poetik të Lasgush Poradecit”, Naimi, Tiranë, 2010. Për 

këtë arsye nuk janë cituar numrat e faqeve. 

Për më tepër, sugjerohet konsultimi me burimin: Eldon Gjikaj, Cikli filozofik në 

sistemin poetik të Lasgush Poradecit, Naimi, Tiranë, 2010 

E tërë vepra e Lasgush Poradecit ku më shumë e ku më pak i dedikohet 

përjetësisë. Nga pikëpamja strukturore, përjetësia shfaqet si një kusht i dyfishtë, 

i varur dhe dominant. I varur sepse paraqitet si pjesë e prodhuar nga të gjitha 

204

shenjat kryesore ( dashuria, njeriu, Zoti, erosi, vdekja, etj ) dhe dominant sepse 

përjetësia kthehet në kushtin e tyre jetësor., ato duhet ta mbartin në vetvete 

domosdoshmërish. Vetë poezia Përjetësia, bën pjesë tek vëllimi poetik “Vallja e 

Yjeve” i cili është i strukturuar në shtatë cikle. Cikli i pestë “Vallja e përjetësisë” 

përfshin edhe poezinë “Përjetësia”. Në bazë të këtij cikli është dominant 

semantika e përjetësisë. Në pesë këngët që e përbëjnë paraqiten pesë shkallët e 

zhvillimit të jetës fiziko-psikike. Këto janë a. Lënda dhe jeta, b. Fryma dhe 

qëllimi, c. Ndjenja dhe njeriu, ç. Njeriu dhe Zoti, d. Përjetësia. Ky cikël filozofik 

është në gjendje të ngërthejë elementet e sistemit në një thelb poetik semantik 

sipas perspektivës zonë tokësore zonë qiellore (simbol i pentagonit). Duke i 

ballafaquar ciklet e mësipërme me këngët e ciklit filozofik gjithnjë sipas 

perspektivës zonë tokësore zonë qiellore përftohen këto çift: lënda dhe jeta- 

Vallja e Dherit 

Fryma dhe qëllimi_vallja e vdekjes, ndjenjat dhe Njeriu, vallja e yjeve, njeriu 

dhe Zoti, vallja e Qiellit, përjetësia, vallja e Përjetësisë. 

Çifti i fundit përveçohet nga të tjerët sepse pashmangshëm shtron për zgjidhje 

një çështje themelore: nëse në ciklin filozofik “Vallja e përjetësisë” reflektohen 

gjithë të tjerët, pra në një farë mënyre, në sistem si funksionin si qendër 

kondensuese e cikleve të veçanta dhe se kënga Përjetësia brenda tij kondenson 

këngët e tjera, atëherë paskemi të bëjmë me një qendër të qendrës!? 

Gjithnjë sipas perspektivës zonë tokësore zonë qiellore, kënga Përjetësia 

përqendron maksimalisht prurjen poetiko-semantike të ciklit filozofik, për 

pasojë të krejt sistemit poetik lasgushian. Aty thuket i gjithë konceptimi i 

autorit mbi botën dhe njeriun (në përshkallëzimin trup-zemër-shpirt), dy 

kolonat universale të mendimit filozofik sot e mot sipas linjës vertikale 

tokë/qiell., nga ky këndvështrim mund të themi se mund të konsiderohet 

qendër e qendrës... ndërkaq në kontekstin tonë ka rëndësi të posaçme afria 

simbolike mes numrit pesë dhe qendrës. Pesa evokon qendrën e kryqit, 

pozicioni qendror i njeriut mes tokës dhe qiellit. Pra Lasgushi ka kërkuar në 

poezinë e tij, qendrën e qendrës pesekëndëshe, nëpërmjet kësaj ai pasuron 

vlerat estetike të tekstit. Kënga Përjetësia zgjerohet ndjeshëm., ajo përbëhet 

nga tri pjesë, paraprakisht Përjetësia si në boshtin vertikal VY, ashtu edhe në 

boshtin hapësinor VZ, e paraqet në mënyrë të përqendruar vizionin e tij 

poetiko-filizofik mbi çështje madhore: Procesi i njohjes prej njeriut, shkallët e 

këtij procesi sa racional aq edhe mistik, ku bota tokësore me botën qiellore 

krijojnë amalgamë të qenësishme. 

Poezia Përjetësia është e ndarë në tre pjesë dhe ka një organizim specifik të 

materialit shkrimor. Vargjet rimojnë me njëri tjetrin sipas skemës aba b, me 

rima fundore dhe parafundore. Studiuesi Eldon Gjikaj në punimin e tij “Cikli 

filozofik në sistemin poetik të Lasgush Poradecit”, ka vërejtur se mes ideve 

filozofike të Lasgushit ka përkime me idetë filozofike të Kantit. Thënë 

ndryshe, në poezinë Përjetësia, studiuesi vëren se Lasgushi ka ndërtuar një 

raport: perceptimi shqisor i botës së jashtme-formësimi i saj subjektiv, ku 

çdo subjekti i gjegjet një e jashtme e veçantë dhe personale. Raportet që 

përbëjnë tharmin ideor të poezisë Përjetësia, është ai i shkëmbimeve në 

kahjen subjekt→natyrë, thënë ndryshe e brendshme →e jashtme, por edhe e 

anasjella, pra natyrë→subjekt, e jashtme →e brendshme. 

Në një studim në rrafshin vertikal të poezisë Përjetësia gjenden pikëprerje ku 

paraqitet poetikisht procesi i njohjes së botës përmes shqisave: të shijuarit, të 

205

prekurit, të shikuarit, të dëgjuarit (referuar procesit të njohjes sipas Kantit). 

Veçse ky njeri shfaqet i bërë njësh me objektin e perceptuar: Je lëng... / Je 

pluhur.../Je erë e lules së vetë...Je fije bar, je tingull prej këmbore. 

Në këtë kuadër poezia i referohet tre fjalëve kyçe, trupit, zemrës, shpirtit. Pra 

lidhja me botën, kryhet sipas këtij rendi. Në këngën e parë, nëpërmjet trupit 

me tre shqisa: të shijuarit, të prekurit, të nuhaturit, në këngën e dytë përmjet 

dy shqisave të tjetra, të shikuarit dhe të dëgjuarit të cilat mbërrijnë thellë tek 

njeriu dhe të përbashkuara, japin zemër. Në këngën e tretë mbërrihet në 

shkallën e tretë të lidhjes, e cila është më e plota dhe më e thella, shkalla e 

shpirtit. Shkëmbimi në këngën e tretë nuk ka vetëm kahje nga jashtë brenda, 

pra natyrë-subjekt, por edhe nga brenda jashtë, subjekt-natyrë. Kemi të 

bëjmë me një proces të tërë shkëmbimesh të ndërsjellta, mes të veçantës dhe 

të përgjithshmes të cilin Lasgushi e quan shteg bashkimi, një proces ky i 

mistershëm (që ti s’di se si). Përjetësia në interpretimin e saj në rrafshin 

vertikal është një tekst i alternuar mes vetës së parë dhe vetës së dytë, me 

denduri më të madhe të kësaj të fundit. Fillimisht duhet identifikuar zëri në 

vetën e parë., kush flet? edhe pse në dukje diçka është e thjeshtë, është e 

qartë se përemri unë si zë në poezi i takon përjetësisë, veçse në këtë rast 

përjetësia është njësh me një Zot panteist, sepse entiteti të cilin e shquan zëri 

në vetën e parë shtrihet në të gjitha elementet e natyrës. Kjo dukuri përkon 

me mendimin e Ali Xhikut, për pranimin e një Zoti panteist tek poeti: “Zoti i 

Lasgushit nuk është Zoti teologjik, por Zoti që si në çdo gjë të natyrës, është 

edhe në vetë njeriun”. Duke u rikthyer tek zëri i rrëfimit, në rrafshin vertikal 

poezia Përjetësia, ilustron një skemë dialogjike. Ku njëri personazh, njeriu, 

është i pranishëm vetëm si subjekt, e cila skematikisht mund të përfytyrohej: 

Zoti (Përjetësia)→Njeriu 

Për sa i përket të vërtetës së procesit të njohjes, poeti është i shkrirë si me 

Zotin ashtu edhe me Njeriun. Reflektimi meditativ i poetit, vjen përmes zërit të 

Zotit në trajtë predikimi mbi njeriun, pra duket sikur poeti më së shumti 

kërkon të sqarojë vetveten. Nga kjo pikëpamje, në rrafshin e mesazhit vertikal, 

në poezinë përjetësia dhënësi dhe marrësi identifikohen në një: poeti. 

Procesin e njohjes së botës, autori e jep në mënyrë të përshkallëzuar përmes: 

perceptimit shqisor (shijon, përket, je, sheh, etj)., stadit shpirtëror (ndje.,) 

raporteve e brendshme/e jashtme, e jashtme /e brendshme, shkëmbimeve të 

ndërsjella mes tyre (vlak, det). 

Si në interpretimin në rrafshin vertikal, ashtu edhe në rrafshin hapësinor poezia 

Përjetësia, është e organizuar në formën vertikale të materialit shkrimor, duke 

shkuar gjithnjë prej kulmit drejt një baze të shtrirë, pastaj rishtas kulmim e 

rishtas në vargje të gjata. Vetë titulli i poezisë Përjetësia lidhet me një kategori 

absolute qiellore, e cila nis të zbresë e të zërë vend në gjësendet tokësore e 

njerëzore. Përgjithësisht poezia është e ndërtuar nëpërmjet vargjeve të lira, por të 

ndërtuar me një muzikalitet të rrallë. Gjithashtu në poezi vërehen, përdorimi i 

përsëritjes së fjalëve e togfjalëshave, me qëllim përforcimin e mendimit., 

përdorimi i vargjeve eliptike: (në qiell, që mendjen ty ta qellson,/në diell mendjen 

që ta diellëson) këtu kemi zhvendosjen e përemrit që në segmentin e dytë të 

vargut, e cila pasohet me mungesën e përemrit ty. Gjithashtu vërejmë 

përdorimin e enumeracionit dhe të pyetjeve retorike, si në çdo poezi kemi 

përpjekjet e Lasgush Poradecit për të na dhënë fjalë të reja, si dhe antonimin: në 

kulm, në thelb, në fund të vetes sate. 

206

Kreu VII: Teksti narrativ 

7.2 Nikollaj Gogol - “Shënimet e një të çmenduri” 

•Flitni për risitë që ka sjellë novela “Shënimet e një të çmenduri” në letërsi. 

Novela e N. V. Gogolit “Shënimet e një të çmenduri” (1834) paraqet cilësisht 

një etapë të re të letërsisë në përpunimin e temës së çmendurisë. Çmenduria 

e Poprishçinit është një shpërngulje nga bota reale në botën imagjinare, nga 

bota objektive në botën subjektive. Në këtë novelë, Gogoli përforcon 

motivimin social të çmendurisë së heroit të tij. Autori na paraqet çmendurinë 

sociale, të lindur nga rregullimi jonormal i shoqërisë, në të cilën njeriu 

shndërrohet thjesht në një zero, ndërsa shkalla e vlerave të personalitetit 

njerëzor përcaktohet nga statusi i tij në hierarkinë sociale. 

• Analizoni thelbin dhe aspektin romantik të çmendurisë individuale në 

veprën “Shënimet e një të çmenduri”. 

Ndërveprimi i ngushtë hetohet ndërmjet interpretimit që Gogoli i bën temës 

së çmendurisë në novelën “Shënimet e një të çmenduri” dhe çmendurisë 

romantike. Përveç kësaj, Gogoli i ka shtuar novelës edhe trajtimin romantik 

të çmendurisë, duke e rikuptimësuar atë në aspektin social, me mundësinë e 

paraqitjes së funksionit anormal të pushtetit autoritar. Ashtu si i çmenduri 

romantik, Poprishçini e gjen lirinë tek aktet, mendimet dhe fjalët. Kështu, ai 

e shpall veten mbret të Spanjës, duke u çliruar njëkohësisht nga posti i 

urryer i këshilltarit titullar; ai çlirohet nga servilizmi poshtërues, që i 

karakterizon nëpunësit e departamentit; së mbrami, ai çlirohet edhe nga 

ndjenja skllavëruese para “shkëlqesisë së saj”, Sofisë. 

• Zbuloni karakterin e çlirimit të heroit nëpërmjet çmendurisë individuale 

dhe çmendurisë kolektive. 

Çlirimi i Poprishçinit në roman është prapë larg të qenit i plotë. Madje edhe 

në çmenduri ai vlerën e personalitetit njerëzor e sheh, para së gjithash, 

brenda shkallës së hierarkisë sociale, prandaj e shpall veten mbret. Pikërisht 

ky fakt e dallon Poprishçinin nga çmenduria romantike dhe vetë heroi 

paraqet inversin e modelit romantik, me njeriun e jashtëzakonshëm, që, më 

vlerat e tij, konsiderohet nga turma si i çmendur. Në novelë, çmenduria 

individuale është pjesë e çmendurisë kolektive; një çmenduri e rendit social 

dhe e pasigurisë së konvencionit ideologjik. 

• Arsyetoni përdorimin e groteskut në novelën “Shënimet e një të çmenduri”. 

Novela “Shënimet e një të çmenduri” si shënime, si autorrëfim i heroit, 

ndeshet për herë të vetme në krijimtarinë e Gogolit. Tema e çmendurisë që 

prek njëkohësisht tre aspekte: sociale, estetike dhe personale-biografike, ka 

bërë të mundur përfshirjen në vepër të elementit të groteskut fantastik. Në 

botën estetike iluzive të Gogolit ky grotesk nuk konfirmohet si realiteti më i 

epërm; përkundrazi, te Gogoli grotesku ulet në mënyrë realiste deri te 

çmenduria, në kuptimin e drejtpërdrejtë të fjalës. 

• Krahasoni sjelljen e Poprishçinit në raport me kolegët e tjerë. Cilat janë 

shpjegimet që jep ai? Po gjykimi juaj cili është? 

207

Sjellja e Propishçinit në raport me kolegët fillon nëpërmjet talljes ku ai thotë 

se s’kish shkelur në dikaster prej tri javësh a më shumë. Në fakt askush nuk 

e kish kërkuar atë. Në hullinë e çmendurisë së tij ai ngre mitin për veten 

duke qenë mospërfillës ndaj shefave e kolegëve. Ai i cilëson horra 

bashkëpunëtorët dhe sjelljen e tyre e vendos në kuadër të dalldisë 

megalomane duke i vënë vetes gjëra që nuk i ka. Ai refuzon të kryejë punën 

por refuzon edhe figurën e drejtorit. Kështu, thënë ndryshe çmenduria e 

heroit ka të bëjë me sjelljen por jo me rebelizmin që ai shfaq kundra të qenit 

normal një punonjës administrate si dhe rebelimi i tij për të mos qenë i varur 

nga një sundimtar konkret drejtori. 

• Shpjegoni “epërsinë” e Poprishçinit nga aspekti individual, psikologjik e 

social nëpërmjet frazës: “Po unë e nënshtrova në vendin më të dukshëm, atje 

ku në emrin drejtori i dikasterit dhe shkrova: Ferdinant VIII. 

Epërsia e Poprishçinit ka dy baza, së pari ai revokon të kaluarën e vet 

aristokrate dhe së dyti gjendjen e tij mendore aktuale që është rebelizmi. 

Duke thënë mbreti Ferdinant ai thjesht ka thënë se nuk ka një mbret që atij 

ti japë urdhra, por se ai është mbreti i vetvetes dhe urdhëron vetveten. Ai e 

stigmatizon regjimin e kaluar duke qenë se e gjen jashtë kohe dhe kufizues të 

lirisë personale. 

• Analizoni tonet groteske e sarkastike të rrëfimit të Gogolit nëpërmjet fjalëve 

e veprimeve të tij. 

Duke iu referuar fragmentit kur Poprishçini vendos të merret me punët e 

shtetit, ai thotë se ka zbuluar që Kina dhe Spanja janë i njëjti vend dhe vetëm 

nga shkaku i injorancës njerëzit i konsiderojnë si shtete të ndryshme. Në fakt 

autori ka përdorur këtu një absurd për të dhënë shkallën e çmendurisë së 

heroit, megjithatë në të vërtetë ky është një ton grotesk që mendja gjeniale e 

Gogolit ka gjetur për të parathënë të ardhmen e botës, ndarjen në zona 

influence politike. Nënteksti është që të gjitha shtetet banohen nga një 

popullsi që mbart kulturën e vet por thelbi i tyre është njerëzimi. Me tone 

sarkastike Gogoli dënon atë se çka do ti ndodhë botës. Në një farë mënyre ai 

ka parakuptuar efektet globale dhe papjekurinë në të cilën do të ndodhet 

politika e madhe për ta parandaluar efektet negative të konservatorizmit. 

• Analizoni nismën e Poprishçinit për të shpëtuar botën mes idealizmit dhe 

budallallëkut. 

Këtu ne mund të sjellim ndërmend figurën madhështore të Don Kishotit, i cili 

donte të ndryshonte botën sepse ndoshta i trembej së ardhmes. Në fakt 

Poprishçini parandien një ngjarje të çuditshme që toka do t’ia hipë hënës. Me 

këtë autori Gogol thjesht ka parathënë faktin se bota do të shkojë drejt një 

fundi më të errët. Me prishjen e sistemit diellor nëpërmjet absurdit, ai ka 

dhënë prishjen e sistemit të të gjithë rendit botëror. Nisma e Poprishçinit në 

fakt nuk është asgjë tjetër veçse nisma e çdo njeriu idealist për një botë më të 

mirë. Ai duke iu referuar ndjenjave meskine të pushtetit ngre alibinë e 

ngjarjes që toka do t’ia hipë hënës. Megjithatë ai duhet kuptuar thjesht si 

figura e njeriut që ka humbur fuqinë e tij përballë forcave më madhore. 

Budallallëku i tij nuk është një himn për marrëzinë por është një thirrje 

kundra errësimit të mendjes që e prêt njerëzimin për shkak të pushtetit. 

208

7.5 Odin Mondvalsen, Trebeshina 

• Analizoni absurdin e gjendjes së personazhit mes pasjes dhe mospasjes së 

një emri. Referojuni humbjes së identitetit nën trysnitë politike të ndryshme. 

Që në fillim heroi ynë humbet identitetin e tij. Nga koha e shkuar në të 

tashmen ai ndërron emër por vetë e ka harruar se cili është. Ai di thjesht që 

është. Nisur nga kjo mund të themi se nën trysninë e totalitarizmit apo 

nazizmit individi humbet emrin. Në fakt nuk ka të bëjë drejtpërdrejt me 

humbjen e emrit. Kjo lidhet më së shumti me humbjen e identitetit që 

sistemet përpiqen të modifikojnë ndërgjegjen personale përpiqen dhe më së 

shumti arrijnë t’ju bëjnë individëve. 

• Zbërtheni domethënien dhe simbolikën e një injeksioni në kontekstin e 

diktaturës. Çfarë është për ju paralizimi mendor? 

Injeksioni në kontekstin e diktaturës ka dy kuptime: një real dhe një ireal. 

Kuptimi real lidhet me torturën e llojit të ndryshëm, ndërsa konteksti ireal ka 

të bëjë me atë që quhet shpëlarje e trurit. Në sistemin totalitar në Shqipëri, 

diktatura ndaloi fjalën e lirë dhe mendimin ndryshe duke rrënjosur në masë 

dogmën e realizmit socialist. Në këtë kuadër mendja e pjesës më të madhe të 

kombit u brumos sipas filozofisë politike të regjimit. 

• Arsyetoni dramën e lirisë së individit nën pushtetin totalitar mes të qenit në 

Hënë dhe varrimit të shokëve aty si dhe largimit në Mars. 

Drama në shoqërinë totalitare prek gjithkënd në kuptimin që ti nuk je i lirë të 

flasësh dhe as të mendosh. Heroi ynë Odin Mondvalsen zgjedh që këtë izolim 

mendor nëpërmjet situatave absurde ta refuzojë duke krijuar halucinacione 

të tipit vajtje në hënë si një mundësi për të ikur sa më larg realitetit. Varrimi i 

shokëve në hënë lidhet me atë që njerëzit e fjalës së lirë mbetën me varr pa 

emër. Largimi në mars është thjesht një mënyrë për tu larguar nga realiteti. 

• Zbuloni “budallallëkun” e ideologjisë komuniste dhe funksionimin e 

shërbimit sekret mes kleçkës së gomarit të Harizit. 

Me qëllimin për të dënuar njerëz sistemi ngrinte akuza të rreme për individë 

të caktuar që nuk i shkonin për shtat. Një nga këto ishte edhe humbja e 

gomarit të Dajlanit që është një grotesk për të dhënë kotësinë dhe 

demagogjinë e akuzave të komunizmit. A mund të kërkohet një gomar në 

mars? A mund të dënohet një njeri për humbjen e një gomari? 

• Komentoni fjalët e Odin Mondvalsenit në thirrjen e tij: “ –Pse, a nuk ngjan 

historia e qenit me atë të njeriut?!...” dhe mungesën e lirisë së fjalës në 

diktaturë. 

Zhvlerësimi i figurës së individit ishte një qëllim në vetvete i sistemit totalitar. 

Një nga mënyrat që sistemi përdori ishte edhe tradhtia e shokëve. Trebeshina ka 

përdorur qenin, simbolin e besnikërisë për të dhënë makabritetin dhe 

deformimin njerëzor nga sistemi totalitar. Leximi tjetër ka të bëj me keqtrajtimin 

e njeriut. Trajtimi i tij si qen duke iu referuar këtu edhe nazizmit. 

• Krahasoni qëndrimet e Odin Mondvalsenit me atë të shokut të burgut 

përballë bukurisë që hyn në qeli. 

Dy shokët e qelisë vizitohen nga një vajzë e bukur me flokë të verdhë. Në 

kulmin e izolimit këta dy burra kanë reagime të ndryshme, njëri prej 

mashkulli dhe tjetri prej të frikësuari. Në këtë aspekt ne lexojmë dorën e 

209

sigurimit të shtetit i cili dyshonte edhe brenda sistemit të tij të ndëshkimit siç 

ishin burgjet. Shoku i dhomës i Odin Mondvalsenit është simboli i tmerrit që 

përjetonte individi brenda burgjeve duke i refuzuar kështu vetes edhe 

kënaqësinë e të vështruarit. 

• Shpjegoni dashurinë ireale mes shëmbëlltyrës dhe realitetit në fragment. 

Me mendjen e tij Odin Mondvalsen del nga burgu dhe shkon të shëtisë pranë 

liqenit. Aty i shfaqet vegimi i të dashurës së tij, që në roman e quan vajzë, e 

cila i buzëqeshte. Sa më shumë ai i afrohej aq më shumë ajo zhdukej. Në këtë 

kontekst shkrimtari ka dhënë kufizimin e shprehjes së dashurisë në sistemin 

komunist. Ai thotë se ne kishim më shumë fjalë nga ato që na kishin mësuar 

nënat tona, kurse tashti fjalët janë më të pakta dhe i fryjnë me qëllim që të 

mbushin me të hapësirat e pafund, që kështu të jenë vetëm fjalët e fryra të 

atyre që shkrifen e shkrifen edhe përtej asaj që njihet si shkrifje. Kështu 

autori ka dhënë ndëshkimin e ndjenjës së pastër në sistem dhe ngadhënjimin 

ndjenjës së hipokrizisë në dashuri duke e çuar atë deri në degjenerim. 

Petro Marko (1913-1991) 

Brezi i Humbur 

Termi “Brezi i humbur” i referohet atij brezi të artistëve që dolën përgjithësisht 

gjatë periudhës së Luftës së Parë Botërore. Ky term u bë shumë popullor nga 

Ernest Heminguej, i cili e përdori atë si epigraf për novelën e tij “Dhe dielli lind” 

në 1926-ën. Biografët e tij thonë se këtë term Heminguejt ja shtiu në vesh 

Gertrude Shtejn, të cilës i mbetën shumë mbresa nga aftësitë e mekanikut të 

një garazhi dhe ajo pyeti pronarin e tij, se ku ishte trajnuar mekaniku. Ai u 

përgjigj, se të rinjtë e kohës mund të trajnohen shumë lehtësisht sepse ata 

ishin të pashpresë, ndaj ai i cilësoi si “brez i humbur”. 

Megjithatë termi “brez i humbur” përdoret që nga fundi i Luftës së Parë 

Botërore, deri tek fillimi i Depresionit të Madh në Amerikë (ka përkufizime 

kohore që nga 1883-1900). Në Evropë “Brezi i humbur” quhen ndryshe 

gjenerata e 1914. Në Britani ky term ju referua atyre që u vranë gjatë Luftës 

së Parë Botërore. Shumë njerëz që kanë jetuar në atë kohë menduan se “rinia 

e tyre dhe më e mira e kombit u shkatërruan si pasojë e luftës”. 

Për letërsinë amerikane “Brezi i humbur” përshkruan shkrimtarët amerikanë 

të cilët u rebeluan, kundra asaj që Amerika u bë në vitet 1900, pra kthimit të 

saj në qendër biznesi. Gjithsesi, shkrimtarët e “Brezit të humbur”, ndjenë se 

Amerika nuk ishte një histori suksesi edhe pse po kthehej në qendër e 

kulturës kozmopolitane. Kështu shkrimtarët amerikanë vendosën të 

udhëtonin nëpër Evropë, në vende si Parisi dhe Londra. Ata prisnin që të 

gjenin lirinë letrare dhe një mënyrë kozmopolitane të jetuari, që parakuptonte 

një miks të kaluarash dhe kulturash kombëtare. Nga pikëpamja stilistike 

“Brezi i humbur”, për letërsinë amerikane parakuptonte ndryshimin e stilit të 

të shkruarit nga viktorian në modern. Megjithatë përgjithësisht për Evropën, 

“Brezi i humbur” shkëlqeu në periudhën ndërmjet Luftës së Parë dhe të Dytë 

Botërore. Kështu pjesa më e madhe e shkrimtarëve amerikane që lëvizën në 

Evropë në këtë periudhë u rikthyen në Amerikë. Shkrimtarët me përfaqësues 

210

të “Brezit të humbur” janë, Ernest Heminguej, Tomas Eliot, Ezra Paund, 

Erich Maria Remarc, etj. 

“Brezi i humbur” brenda Petro Markos 

Përgjithësisht “Brezi i humbur” në Shqipëri përfshin ata shkrimtarë që u 

inspiruan nga idealizmi i lirisë, humanizmi, por të cilët nuk mundën ta 

realizojnë ëndrrën e tyre edhe pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore për 

shkaqe politike. 

Lidhur me personalitetin e Petro Markos në kuadrin e shkrimtarëve të “Brezit 

të humbur”, mund të themi se pavarësisht instalimit të regjimit komunist në 

vend, karakteri i tij mbeti i paluhatur në bindjet estetike për një letërsi të një 

gjuhe dhe ideje të lirë, si dhe në bindjet e tija politike. Pavarësisht faktit se ai 

nga pikëpamja doktrinale ishte i majtë, ai shkagoi sistemin në vend dhe për 

më tepër të pasqyrojë estetikën e realizmit socialist në veprën e tij. 

Petro Marko edhe në tematikë, përveç se në përditshmëri, manifeston 

dashurinë për jetën: në momentet më të egra si riatdhesimi, apo kampi i 

përqendrimit lindin dashuria. Kjo mund të interpretohet minimalisht në dy 

plane, sikurse e thamë në dashurinë për jetën, po edhe në këndvështrimin e 

nevojës për t’u larguar nga realiteti (estetika e brezit të humbur). Në të 

vërtetë, vendet ku janë vendosur heronjtë e Petro Markos janë pak a shumë 

pa shumë privatësi: nuk janë deti i hapur i Heminguejit, por janë një 

shkëmb, një breg të gjitha simbole shkëmbi p.sh. forca e jetës përballë forcës 

së individit; bregdeti shkëmbor, jeta që vjen përballë asaj që ka shkuar. 

Antagonizmi social që mbartin mbi vete binomet heroike të Markos janë pjesë 

e luftës së paragjykimeve ndaj individit në shoqëri: Ana Maria- punëtore seksi 

përballë një oficeri; apo tek rasti i Nata e Ustikës, dashuria e vajzës 

boshnjake me djalin shqiptar. Karakteristikën e mendjes së hapur në jetën e 

vet, Petro Marko e paraqet dhe në letërsi. 

Përgjithësisht, një karakteristikë tjetër e heronjve të Petro Markos është 

dorëzimi ndaj realitetit. Kjo nuk do të thotë se ata janë pasivë ndaj ndjenjës, 

ata thjesht ndihen të pazotë për të kundërvepruar. 

Romanet e tij me fabula nga lufta nuk janë thirrje për tërheqje ndaj jetës, por 

pikërisht për të gjetur dritën edhe në momente të tilla. Fati i heronjve të tij 

është i shenjuar nga dashuria e pamundur, tipar i brezit të humbur ky. 

Ashtu si edhe tek manifesti i letërsisë së brezit të humbur në Evropë, janë 

heroinat që zbusin karakterin e egër të luftës në romanet e Petro Markos, 

pasi ato kryejnë misionin e tyre zbutës të situatave e të realitetit. Ato me 

hyjnësinë femërore ndezin shkëndijën e largimit dhe të refuzimit të gjendjes. 

Megjithatë, ato i rikthehen fatit të tyre, që është i destinuar të mos i përkrahë 

për një fillim të ri. P.sh. Ana Maria Monti. 

Shkrimtari Petro Marko kishte një besim të madh ndaj njeriut dhe mirësisë 

në tërësinë e vet. Pjesë e konfliktit parësor të romaneve të tij janë njerëz të 

mbushur me dashamirësi e pozitivitet, por që më së shumti janë të zhgënjyer 

e të mbyllur. 

Në krijimtarinë letrare të P.M. vërehet zhgënjimi që shkrimtari përjetoi pas 

mbarimit të luftës. Faqet më të fuqishme të prozës së tij, reflektojnë triumfin 

e dashurisë dhe të humanizmit njerëzor, pavarësisht fundeve tragjike të 

211

personazheve të tij. Pas tatëpjetave të jetës në të cilat kalon individi në 

rrëfimin e Petro Markos, ai mbetet i pamposhtur nga mizoritë e botës dhe 

kultivon thelbin e tij njerëzor. 

Në themelet e fundit të tij qëndron mbijetesa e dinjitetit të jetës. Prandaj dhe 

romani quhet “Qyteti i fundit”, sepse ndoshta është stacioni i fundit për Ana 

Marien, por jo për jetën që vazhdon. 

Skeleti i analizës së romanit “Qyteti i fundit” 

Analiza e romanit “Qyteti i fundit” mund të fokusohet në tre aspekte të cilat 

do të ndjekin hap pas hapi ezaurimin e njëri-tjetrit: elementet e analizës, 

veprimet e analizës dhe gjuha artistike e realizimit të tyre. 

1. Fabula e romanit: Përfundimi i Luftës së II Botërore, pushtuesit italianë 

kthehen në vendin e tyre. Mes tyre është edhe një prostitutë Ana Maria që 

në momentet e fundit të parakthimit dashurohet me toger Lekën, 

shqiptar. Dashuria e tyre nuk zgjat veçse disa orë. Në momentin e 

paranisjes për në Itali, Ana Maria hidhet në det dhe mbytet. 

2. Qëmtimi i rrëfimit. Për këtë: 

- Thoni konfliktet kryesore dhe dytësore në roman. P.sh dashuria e dy 

të rinjve dhe pamundësia e kësaj dashurie, apo konflikti dytësor: 

mentaliteti që do ta paragjykonte figurën e Anës etj. 

- Ndajeni romanin në hyrje, linjën e peripecive të personazheve që 

luajnë rol në konflikt dhe në zgjidhjen e tij; kulmin e romanit (fitorja e 

dashurisë dhe tragjedia e saj); zgjidhja. Këto ilustrojini me fragmentet 

përgjegjës në libër, duke nxjerrë në pah edhe karakteristikat e 

letërsisë së brezit të humbur. 

- Analizoni se nëpërmjet cilave ngjarje kyçe është realizuar uniteti i 

romanit. 

3. Koha në roman. Kjo pikë ka për qëllim që të identifikojë raportin kohor që 

ekziston mes kohës së fabulës (ndodhisë si të tillë) dhe kohës së rrëfimit 

(në ç’kohë e vendos rrëfimtari ngjarjen). 

- Ngjarjet në analizë renditen sipas ndodhisë së tyre kohore, pra në 

rend kronologjik. 

- Nëpërmjet detajeve gjuhësore të përdorura nga autori, identifikohet 

kohëzgjatja e ndodhive (takimi i të rinjve) dhe shpejtësia e tyre (mbytja 

e Ana Marias në det). 

4. Hapësira: Ku zhvillohen ngjarjet dhe simbolika që mbart çdo vend ku 

autori i vendos ato. 

5. Trillimi dhe realiteti. Nëpërmjet kësaj ju identifikoni secilit tip i përket 

romani, atij realist apo atij fantastik. Kështu ju keni përcaktuar gjininë 

letrare të cilit i përket ky roman. 

6. Personazhet: Dalloni personazhet më kryesore dhe episodike të pjesës. 

Portretizoni secilin prej tyre. 

- Identifikoni protagonistin, antagonistin, ndihmësit e konfliktit dhe 

personazhet dytësore. 

- Përshkruani në mënyrë sintetike karakterizimin fizik, psikologjik, 

ideologjik, social, kulturor etj. si dhe sjelljen e tyre në rrëfim, duke e 

212

përcaktuar në dinamikën e zhvillimit apo evolucionin, por edhe në 

qëndrueshmërinë e tyre. (Ana Maria p.sh). 

7. Rrëfimtari: Identifikoni nëse rrëfimtari është i brendshëm (veta I), pra 

kemi identifikimin e rrëfimtarit - personazhit apo është i jashtëm (e 

nderuar në vetën III). 

8. Qëllimet e autorit: Nëpërmjet stilit të shkrimit mund të vërejmë nëse 

autori ka për qëllim të na bindë, një roman historik p.sh; të argumentojë, 

roman filozofik, të na përshkruajë ngjarjet; analizë psikologjike (romani 

psikologjik), por më së shumti në një roman të gjitha këto ngërthehen së 

bashku. 

9. Teknikat e rrëfimit: Nëpërmjet gjuhës së përdorur ne përforcojmë edhe një 

herë se cilit drejtim estetik i përket shkrimtari, analizojmë nga forma 

romanin, vërejmë raportet ligjëratë e drejtë-ligjëratë e zhdrejtë për të 

zbërthyer teknikat narratologjike etj. 

213

gjuha shqipe dhe letersia 11 - Media Print

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?