Anhang Interviews

pavarësisht se është multifetar, që në shekuj kanë bashkëjetuar myslimanë, ortodoksë e
katolikë, ata kanë ditur të ruajnë marrëdhëniet midis tyre, kanë respektuar njeri-tjetrin, kanë
vlerësuar njëri-tjetrin. Dhe tregues i mirë i këtij faktori është ruajtja e kësaj pasurie te madhe,
bile dhe mbas një periudhe te caktuar, ku u ndalua gjithçka me ligj, kjo marrëdhënie u ruajt
dhe vazhdon të ruhet edhe sot e kësaj dite. Edhe në momente të caktuara të historisë, kur ka
pasur një tendencë konflikti ose dikush ka dashur të luajë rolin e provokimit, sepse kanë
ndodhur edhe provokime, me ndonjë veprim që nuk përputhej me besimin, siç janë disa
raste në kohë krizash ose anarkie, siç ka qenë rasti në Shkodër me vendosjen e një derri në
dyert e xhamisë ose rrëzimi i kryqeve në vende të caktuara, raste këto që janë zgjidhur
menjëherë. Kanë qenë provokime nga palë të treta dhe njerëzit e kanë gjetur zgjidhjen dhe
zgjidhja ka qenë kjo: pra është mirëkuptuar që derri nuk është vendosur nga besimtarët
katolikë dhe është zgjidhur nga të gjithë bashkë, është mirëkuptuar që kryqi nuk është
rrëzuar nga besimtarët myslimanë, pasi besimtarët myslimanë të nesërmen e kanë ngritur
vetë kryqin për të treguar atë që nuk është pjese e jona, por është e një dore tjetër
provokuese. Pra këto marrëdhënie kanë ardhur nga kujdesi që kanë treguar njerëzit, jo se
nuk ka pasur tendenca.
Të gjitha festat dhe çdo gjë që kanë pasur, të gjitha fetë ia kanë respektuar njëra-tjetrës,
sepse duke bashkëjetuar në një vend kanë mësuar të respektojnë, pra i janë përshtatur njëri-
tjetrit, duke respektuar njëri-tjetrin me ritet, me zakonet e kanunet e veta. Sot jemi një vend
ku kemi martesa të kryqëzuara. Një i ri mund të martohet me një të re të besimit tjetër dhe
mund të përshtatet si ata dëshirojnë.
Shqipëria ka disa shembuj të mirë të kësaj harmonie. P.sh. një rrugë në një anë të së cilës
është ndërtuar xhamia dhe në anën tjetër kisha. Është një vend që bota ka çfarë të mësojë
te ky vend në këtë pikëpamje. Mund të dalim në konkluzionet e fundit se shqiptarët nuk i
lejojnë, nuk i kanë lejuar në shekuj dhe nuk do t’i lejojnë konfliktet ndërfetare. Ne këtë pikë
janë shumë të vendosur, janë të patolerueshëm dhe e ruajnë me shume fanatizëm këtë
pasuri.
3. Si ka ndikuar ateizmi në sjelljen fetare të njerëzve në Shqipëri? A vërehen këto
ndikime edhe sot e kësaj dite?
Ne jemi i vetmi vend në botë, ku feja është ndaluar me ligj dhe ka rrënuar e ka shkatërruar
me qindra vjet kulturë. Megjithatë njerëzit edhe në atë kohë, fshehurazi, i kanë ruajtur ritet
fetare, p.sh. natën kanë shkuar në vendet e pelegrinazhit, ku kanë pasur besimin e tyre, siç
është kisha e Laçit.
Në ruajtjen e fesë padyshim të brezit të ri ai që ka qenë dominant ka qenë mendimi, ka qenë
vetëdija ndaj fesë, por edhe fakti që shumë klerikë arritën të largohen nga Shqipëria dhe një
pjesë tyre përfunduan në SHBA dhe në vende të tjera të Evropës. Por Amerika si një vend i
127