PDF, 2.569 KB - WITAJ-Sprachzentrums

SERBSKA ŠULA 1 2013
Casopis teke za Was!
„Serbska šula“ jo serbski pedagogiski casopis
za wucabnikow a wótkubłarjow, ale teke za wšyknych
drugich rěcnje zajmowanych. Wědomnostne
nastawki k pšašanjam kubłanja a wuwucowanja,
k tomu rozpšawy ze šulskeje prakse, rěcywědne
pśinoski, recensije k nowym serbskim knigłam
LND a kopěrowańske pśedkładki za wšake
pśedmjaty słušaju do wopśimjeśa casopisa.
W tśeśem lětnem cysle pśedstajaju sobuźěłaśerki
Rěcnego centruma WITAJ pšawidłownje
nowonaźěłany wucbny material.
66. LĚTNIK 1 2013
Serbska
šula
TEORIJA A PRAKSA
21
Nastajenje napśeśiwo nadawkam kubłaństwa
za rewitalizaciju dolnoserbšćiny
Měto Nowak
W ramiku masterskego źěła k tematice „Rewitalizěrowaś
dolnoserbšćinu – šulske móžnosći a koncepty“ 1 jo awtor
w měrcu 2012 napšašował dolnoserbske akterki a akterow
(to groni how: luźe, kenž pówołański z dolnoserbšćinu
źěłaju), mj. dr. k nastajenjam napśeśiwo kubłańskim
nadawkam za rewitalizaciju dolnoserbšćiny. Napšašo
wanje jo reprezentatiwne było. W pśinosku se tema
tizěruju někotare wubrane wuslědki.
Napšašnik jo nimskorěcny był. Anonymnosći dla njejo
se pšašało za wšyknymi typiskimi statistiskimi datami,
dokulaž z kombinacijami by howac jasnje było, chto jo
kak wótegronił (městno, rod abo starstwo južo dosegaju
w Dolnej Łužycy, aby identifikacija móžna była). Standardizěrowany
napšašnik ma styri wopśimjeśowe źěle z
dogromady 14 pšašanjami a mały powšykny kóńc z
dwěma pšašanjoma. Rozrědowanje jo: I – wužywanje
dolnoserbšćiny, II – nawuknjenje rěcy, III – WITAJ a
cuzorěcne pórucenja, IV – perspektiwy za dolnoserbšćinu
a kóńc – źěłowy wobłuk a starstwowa kupka. Pó pretesće
jo se dogromady 223 eksemplarow rozdzěliło a 154 napšašnikow
jo slědk pśišło. Jo wrośeńska kwota 69 procentow.
Nadawki bilingualnych pórucenjow
a cuzorěcneje wucby
Pśi nastajenjach ku kubłaństwoju njejsu se pokazali wjelike
rozdźěle mjazy kubłarkami/kubłarjami a drugimi
akterkami/akterami. Dla togo how se jano póśěgujom na
powšykne wuslědki. Ze 26 itemow jo měło se wubraś,
lěc jo to nadawk za cuzorěcnu wucbu (B), bilingualne
pórucenja (WITAJ, how njejo móžno było mjazy pśedšulskim
a šulskim wobłukom diferencěrowaś), za wobej
abo za žedno wót nich.
Prědny wuslědk jo, až cuzorěcna wucba njama žedne
eksklusiwne nadawki, lěcrownož někotare itemy su z ramikowych
planow. Až na itema „dolnoserbšćinu zdźaržaś
ako cuzu rěc“ (43%) a „se pśigótowaś na serbski
studium“ (12%) wšykne itemy su wóstali mjazy 0 a
10 procentami.
Nježli až glědam na zgromadne nadawki cuzorěcnych
a bilingualnych pórucenjow, analyzěrujom ekskluziwne
Napšašowanje dolnoserbskorěcnych akterkow a akterow
Serbski
pedagogiski
časopis
LUDOWE NAKŁADNISTWO DOMOWINA
Umschlag 1.indd 1 08.02.2013 10:41:57
nadawki bilingualnych pórucenjow (źiśownje, horty, šule).
Grafika 1 to pokazujo. Ale teke how wšykne nadawki
abo zaměry wóstanu pód 50 procentami. Kategorije laže
relatiwnje blisko, pśi 25 procentach jo skok. Eksplicitny
nadawk, dolnoserbšćinu rewitalizěrowaś jano pśez
WITAJ, wiźi tśeśina, rowno ako natwariś nowu serbsku
identitu. Wšedne rěcne wužywanje jano pitśku wušej
lažy (item 8, 36%). Až pśigótowanje na bilingualnu
wuc bu (item 18, 37%) how prězy se pokažo, móžom
roz měś, gaž glědam na pśedšulski wobłuk projekta
WITAJ, abo snaź teke na granicu mjazy primarnym a
se kundarnym schójźeńkom w šulach. Głowny ekskluziwny
nadawk jo maminorěcna wucba (item 25, 41%).
Teke how ale niske gódnoty ekskluziwnych domenow
za bilingualne pórucenja pokazuju, až jano zgromadnje
ze serbšćinu WITAJ swóje nadawki a zaměry móžo dojśpiś.
Zgromadne nadawki pokazujo grafika 2.
Ako prědne wiźim kupku z nejwušymi gódnotami:
Šesć itemow jo jasnje wótgranicowanych z wěcej ako
dwěma tśeśinoma. To su: pósrědniś serbske stawizny a
kulturu; dolnoserbšćinu woplěwaś a zdźaržaś; zbuźiś
wjasele na serbskosći; spěchowaś zwězanosć z tradi cijami
a nałogami; pómjeńšyś pśedsudki, wuwijaś tolerancu
a interkulturelne kompetence a dolnoserbšćinu rozšyriś
a spěchowaś. Gaž wiźim, až widobnje napšašowane
wót cakuju, až wobej formje serbskego kubłaństwa zgromadnje
źěłatej, pón te šesć itemow jo zaměrowy konsens.
Druga kupka su styri itemy, kenž hyšći wěcej ako
50 procentow maju – k tomu licytej teke, licbu powědajucych
pówušyś a rěc aktiwnje rozměś a powědaś. Itema,
kótarejž direktnje zwězanej ze serbskeju identitu stej,
njejstej daloko prězy: wobstojece identity mócniś ma
52 a nowe identity natwariś jano 36 procentow. Widobnje
za to kubłaństwo njejo głownje zagronite. 2 Jo teke tak,
až wšykne druge rewitalizaciske aspekty slězy su: itemy
14, 12, 13, 6, 15, 8 a teke 3 njedojśpiju 50 procentow.
Groni to, až snaź žeden nadawk za kubłaństwo njejo,
lěcrownož se cesto oficialnje groni? Na drugem boce
mó žom teke stabilny rěd rewitalizaciskich faktorow wiźeś,
wšojadno, lěc ako zgromadny nadawk abo za bilingualnu
abo cuzorěcnu wucbu: 1. rěc zdźaržaś a wo plěwaś,
2. rěc rozšyriś a spěchowaś, 3. rěc aktiwnje roz měś
a powědaś, 4. licbu powědajucych pówušyś, 5. rěc rewitalizěrowaś,
6. wšedne wužywanje a 7. až źiśi raz rěc
dalej dawaju na swóje źiśi. Zbytne rewitalizaciske itemy
su (12, 13, 14, 6) kóńcna kupka.
Dalšne informacije dostanjośo pód telefonowym
cysłom (0355) 48576 we wótźělenju pedagogika
w RCW. Raźi spśigótujomy Waše wupłody ako pśedkładk
abo źěłowy material teke za drugich wucabnikow
a wótkubłarjow!
Sesu 1.indd 21
Sesu 1.indd 21 08.02.2013 10:45:30