The Ethnicity of the Sea Peoples - RePub - Erasmus Universiteit ...

NEDERLANDSE SAMENVATTING: DE ETNICITEIT VAN DE
ZEEVOLKEN
De episode van de Zeevolken aan het eind van de
Bronstijd leidt tot de val, dan wel de verzwakking, van de
grote rijken in het Nabije Oosten zoals dat van de
Hettieten en de Egyptenaren. Tevens betekent het een
keerpunt in de historie, als gevolg waarvan het economische
en politieke centrum uiteindelijk wordt verlegd
van het Nabije Oosten naar de centraal Mediterrane regio.
De centrale vraag in het onderhavige onderzoek is in
hoeverre de Zeevolken uit coherente etnische groepen
bestaan. Alvorens deze vraag te kunnen beantwoorden,
dienen we ons af te vragen: wat is etniciteit en wie waren
de Zeevolken?
Voor het begrip etniciteit bestaan mooie moderne definities,
maar de belangrijkste kenmerken worden in al
hun eenvoud opgesomd in een passage uit Herodotos’
Historiën. Daarin laat Herodotos de Atheners aan de vooravond
van de Perzische inval in Griekenland van 480
voor Christus de Spartaanse gezanten, die bezorgd zijn
voor een Atheens vergelijk met de Perzen, als volgt antwoorden:
“Dat de Lakedaimoniërs bang zijn, dat wij met de
barbaren een overeenkomst sluiten, is volkomen begrijpelijk.
Maar gij blijkt de gezindheid der Atheners
wel bijzonder slecht te kennen, dat gij u daarover
zorgen maakt, want nergens ter wereld bestaat er
zoveel goud en er bestaat geen land, hoezeer het in
schoonheid en voortreffelijkheid ook alle andere
mag overtreffen, dat wij het zouden willen aannemen
als prijs voor Perzische gezindheid en onderwerping
van Griekenland. Er zijn immers vele
belangrijke redenen, die ons, zelfs al wilden we het,
daarvan zouden weerhouden: (…) de bloed- en taalverwantschap
van het Griekse volk, de gemeenschappelijke
heiligdommen der goden en
offerplechtigheden en onze gelijksoortige zeden
(…).” (Herodotos, Historiën VIII, 144, vertaling
Onno Damsté)
De vier kenmerken van etniciteit die hier worden
opgesomd zijn: verwantschap in bloed of gezamenlijke
herkomst, verwantschap in taal, religie en zeden.
163
Het bepalen van een etnische identiteit aan de hand
van deze vier indicia kan in de moderne tijd vrij gemakkelijk
plaatsvinden, omdat er voldoende informatie is en wij
in de meeste gevallen de mensen die het betreft ook zelf
nog kunnen vragen wat ze er van vinden. Als we een teruggaan
in de tijd, echter, valt deze laatste mogelijkheid al
snel weg. In het geval van de Zeevolken, wier activiteiten
voornamelijk aan het eind van de Bronstijd gesitueerd zijn
(ca. 1200 voor Christus), wordt het bepalen van etnische
identiteiten nog verder bemoeilijkt omdat we ons niet
meer in de historische periode bevinden, maar in de protohistorie.
Dit betekent dat er geen contemporaine geschiedwerken
zijn overgeleverd, zoals dat van de vader
van de geschiedenis, Herodotos, over de Perzische oorlogen
of Thucidydes over de Peloponnesische oorlog, maar
dat wij ons moeten behelpen met literaire overleveringen
uit de historische periode die lijken terug te verwijzen
naar de Bronstijd. Voorzover er in deze periode al culturen
bestaan die een vorm van schrift kennen, zoals Egypte
met zijn hierogliefen en het Nabije Oosten met zijn cuneiform,
kunnen we deze informatie aanvullen met die van
de contemporaine inscripties, die echter vaak van propagandistische
aard zijn. Tenslotte, beschikken we voor de
protohistorische periode nog over de archeologische resten
die door opgravingen aan het licht zijn gekomen en als
het ware een gestold surrogaat voor ons historische begrip
cultuur leveren, namelijk de materiële cultuur.
Om kort te gaan: voor de periode van de Late Bronstijd
zullen we ons onderzoek naar etniciteit moeten verrichten
met behulp van een aangepaste protohistorische
methode, waarin informatie over gezamenlijke herkomst
en verwantschap in taal, religie en zeden van de Zeevolken
voor zover mogelijk wordt ontleend aan latere mythes
en sagen, epigrafische bronnen en de resten van materiële
culturen. Bij deze methode wordt aangenomen dat een
ethnische groep kan worden geïdentificeerd daar waar
bijvoorbeeld een bepaalde taalgroep en een bepaalde materiële
cultuur met elkaar overlappen (zie figuur 1b). Of
dit juist is, kan nooit op waterdichte wijze worden bewezen:
wij kunnen de betreffende mensen niet meer vragen
of zij zich inderdaad allemaal als leden van een etnische
identiteit beschouwen. In principe is het mogelijk dat er
mensen zijn die tot dezelfde taalgroep behoren en dezelfde
materiële cultuur hebben, maar zich toch tot een