dogu-turkistan-sempozyumu

Bir Medeniyet Havzası Olarak
Doğu Türkistan
1. Doğu Türkistan’ın adı
Doğu Türkistan, Çinlilerin iddia ettikleri gibi ezelden Çin toprağı değil, Türk
toprağıdır. Çinliler 1884 yılına kadar bu topraklar için “batı bölgeleri” anlamına
gelen “Xiyu” adını kullanmışlardır. Xiyu, yani “batı bölgeleri” özel bir coğrafi isim
değil, genel bir isim olup Doğu Türkistan dâhil Orta Asya’nın önemli bir kısmını
ifade etmekteydi. 1884 yılından itibaren Çinliler bu topraklara “yeni hudut”
anlamına gelen Xinjiang (Şincang, Sincan, Sinkiang) adını vererek “ezelden Çin
toprağı” dedikleri bu bölgeyi işgal ettiklerini ilan etmişlerdir. Doğu Türkistan’ın
Batı literatüründeki adına gelince, “Şehname”ye göre, milattan önceki dönemlerde
Türklerin yaşadıkları topraklara “Turan” adı verilmiştir. 1 MS 7. yüzyıldan sonra,
Turan adı Arap ve Fars kaynaklarında “Türkistan” olarak geçmeye başlamıştır.
Marco Polo’nun Seyahatnamesi’ne göre ise, Doğu Türkistan bölgesine “Büyük
Türkiye” denmiştir. 2 Turfan metinlerine göre, Uygur Türklerinin kendi yaşadıkları
topraklara verdikleri isim “Uygur İli” olmuştur; 3 ancak zaman zaman “Uyguristan”
adına da rastlıyoruz. “Büyük Türkiye” anlamına gelen “Uluğ Türkistan”ın batı kısmı
19. yüzyılın ikinci yarısında Ruslar tarafından işgal edildikten sonra, doğuda
kalan kısmına “Doğu Türkistan” denmiştir.
2. Uygur Türklerinin millî kimliği
Doğu Türkistan’da yaşayan Uygurların hem etnik köken hem de kültürel kimlikleriyle
Türk oldukları tartışma götürmeyen bir gerçektir. Orhun Yazıtları’nda
Bilge Kağan, “Dokuz Oğuz benim kavmim idi.” der. Dokuz Oğuzların Uygur
Türkleri olduğu ise herkesçe bilinir. 10. yüzyılda yaşamış ünlü tercüman Singku
Seli Tutung, “Altun Yaruk”u Çinceden Uygurcaya tercüme ederken Uygur dili
13