dogu-turkistan-sempozyumu

ce tabidir. Bütün sivil organizasyonlarla ilgili çalışmalar, Sivil İşler Bakanlığı tarafından
yürütülür. Bir STK’nın Çin’de faaliyet gerçekleştirebilmesi de yine Sosyal
İşler Bakanlığı tarafından sürdürülen uzun süreli ve detaylı incelemeler sonunda
oldukça zor çıkan -genelde de çıkmayan- izinlerle mümkündür. Bir sivil kuruluşun
Çin’de Doğu Türkistan ile ilgili çalışma yapması ise, konusu insani yardım
dahi olsa mümkün olamamaktadır. Çin’de bir sivil toplum kuruluşunun kurulabilmesi
için, ancak tanımlanmış hukuki prosedüre uygun şu üç kategoride yapılanma
mümkündür: Vakıflar (foundations), sosyal organizasyonlar (social organizations)
ve kâr amacı gütmeyen sivil kurumlar (civil non-profit institutions). Bu kuruluşlar
doğrudan Çin yönetimine bağlı olmasa da ulusal mevzuat gereği sürekli devlet
kuruluşları ve gözetim mekanizmalarının denetimi ve etkisi altındadır.
Yasalara göre bir sivil toplum örgütünün tescili için bu kurum öncelikle kendisine
sponsor olacak bir bakanlık bulmalıdır. Bu da Çin’de oldukça zordur. Zira
bakanlıklar potansiyel olarak tartışmalı bir örgüt ile ilişkili olmak istemeyecektir.
Sivil İşler Bakanlığı tarafından başvurusu reddedilen/kaydedilmeyen bir kuruluşun
herhangi bir itiraz hakkı yoktur. Ayrıca Çin’de sivil organizasyonlar sadece
Çin vatandaşları ve tüzel kişiler tarafından kurulabilir. Ancak Çin’in bu sınırlamayı
gözden geçirdiğine ve bu konudaki kısıtlamaları kaldıracak bir süreç içerisinde
olduğuna dair bilgiler de mevcuttur. Bütün sivil çalışmalar, yargı yetkisini haiz
sivil işlerle ilgili devlet kurumları tarafından denetime tabidir.
Son zamanlarda bazı uluslararası sivil toplum kuruluşları, ticaret ve sanayi
dernekleri, vakıflar ve eğitim kurumları Çin’e karşı ilgi göstermektedirler. Tanınmış
birçok uluslararası sivil toplum kuruluşu şu anda Çin’de faaliyet göstermektedir.
International Youth Foundation, Save the Children, Red Cross, Salvation Army,
Wildlife Conservation Society, Greenpeace, AIDS Foundation, Habitat for Humanity,
Christian Action, Islamic Relief ve World Bank, IMF, Marco Polo Society bunların
başında gelmektedir.
Özellikle farklı dinî kesimlerin, hassaten Müslümanların dinî içerikli örgütlenme
taleplerinde çok daha keskin yasaklar ve ciddi baskılar söz konusu olmaktadır.
BM sözleşmelerinde geçen çoğu temel hakları anayasasında tanımlayan Çin,
özellikle 11 Eylül’den sonra kendisine “terörle mücadele” konsepti ile yeni bahaneler
de üretmiştir. Terörizme karşı dünya çapındaki kampanya, Doğu Türkistan’da
daha da zalim bir rejim uygulamak için çok güçlü bir bahane sağlamıştır. Diğer
Çin vatandaşları genişleyen bir din özgürlüğüne sahip olurken Uygurlar, tıpkı Ti-
196