06.01.2015 Views

dogu-turkistan-sempozyumu

dogu-turkistan-sempozyumu

dogu-turkistan-sempozyumu

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

پروف.‏ در.‏ ئالائىددىن يالچىنكايا / شهرقىي تۈركىستان تارىخىدىكى مۇهىم بۇرۇلۇش نۇقتىلىرى ۋە خىتاي ئىشغالىيىتى<br />

ئهسكهرلىرىنى ئېغىر تالاپهتكه ئۇچرىتىپ،‏ كۈچلۈك بىر تۈرك هاكىمىيىتى قۇردى.‏<br />

بۇ خهۋەرلهر ههققىدە دۆلىتىگه مهلۇمات يوللىغان ئىنگىلىز ۋەكىلى روبېرت ب.‏ شاۋ<br />

ئۆز قايغۇسىنى مۇنداق بايان قىلىدۇ:‏<br />

‏«كېڭهيمىچىلىك ههرىكهتلىرى ئارقىلىق ئهنئهنىۋىي ۋە كۈچلۈك تۇڭگان<br />

خانلىقى دەپ ئاتالغان كونا يۇرتلىرىنى قايتۇرۇۋېلىپلا قالماي،‏ شهرق تهرەپتىكى<br />

خىتاي يۇرتلىرىغا قاراپ ئىلگىرىلىمهكته.‏ شۇڭا ئىلىنىڭ شهرقىي شىمالىدىكى<br />

رايونلار ئۇلارنىڭ قولىغا ئۆتتى.‏ ئاتىلىق غازىنىڭ ئۇ يهردىكى نوپۇزى ئىلىدىكىگه<br />

نىسبهتهن بهكمۇ ئاجىز بولسىمۇ،‏ بۇ نوپۇزنى پۈتۈنلهي يوقىتىپ تاشلاش كېرەك.‏ ئۇ<br />

يهرلهرنى هېلىمۇههم ئهڭ قالايمىغان رايون دەپ قاراشقا بولىدۇ،‏ چۈنكى هازىرغىچه<br />

هېچكىم مۇتلهق ئۈستۈنلۈكنى قولغا كهلتۈرەلمىدى»‏ . 14<br />

1867 يىلى كۇچارنى،‏ 1869 يىلى كورلىنى،‏ 1871 يىلى تۇرپاننى قولغا<br />

كىرگۈزگهن ياقۇب بهگ شهرقىي تۈركىستاندا هاكىممۇتلهق ئورۇنغا ئۆتۈپ،‏ مۇكهممهل<br />

دۆلهت تهشكىلاتى قۇردى.‏ كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى،‏ خىتاي هاكىمىيىتىنىڭ<br />

ئاخىرلىشىشى بىلهن،‏ شهرقىي تۈركىستاندا تولۇق مۇستهقىل بىر دۆلهت ئوتتۇرىغا<br />

چىقتى.‏ قهشقهرىيه دۆلىتىنىڭ قۇرغۇچىسى ۋە هۆكۈمدارى ئهمىر ياقۇب بهگ<br />

يېقىنقى بىر قانچه ئهسىر ئىچىدە ئاسىيادىن يېتىشىپ چىققان ئهڭ كۈچلۈك ۋە<br />

مۇستهقىل هۆكۈمران ئىدى . 15<br />

يىقىلغان مانجۇ خاندانلىقىنىڭ تېرىتورىيىسىگه قاراشلىق يهرلهردىكى<br />

تۈرك بهگلىكلىرىنى بىرلهشتۈرگهن ۋە تېخى قۇرۇلۇش باسقۇچىدا تۇرۇۋاتقان<br />

قهشقهرىيهدىكى ئىنگىلىز ۋەكىللىرىدىن شاۋ بىلهن هايۋارد دۆلهت تهرىپىدىن قولغا<br />

ئېلىنىپ،‏ ئېلىپ بېرىۋاتقان ئىش پائالىيهتلىرى ههققىدە سوراققا تارتىلدى ۋە<br />

زىندانغا قامالدى.‏ ئهمما ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ ئهنگىلىيه خانىشى نامىدا بازار ئههۋالىنى<br />

ئۇقۇش ئۈچۈن كهلگهنلىكىنى ئېيتىپ تۇرۇۋالدى.‏ ‏(ئىككى دۆلهت ئارىسىدىكى)‏<br />

دىپلوماتىك ئالاقه نهتىجىسىدە ئىككى ۋەكىل قويۇپ بېرىلدى.‏ قۇرۇلۇش باسقۇچىدا<br />

تۇرۇۋاتقان ۋە كۆپلىگهن جايلىرىدا قالايمىقانچىلىق تولۇق بېسىقمىغان بىر دۆلهتته<br />

ئۆزلىرى خالىغانچه ئايلانماقچى بولغان بۇ ۋەكىللهرنىڭ ئۆز دۆلىتىگه يوللىغان<br />

دوكلاتلىرىدا قهشقهرىيه دۆلىتىنىڭ مهدەنىي تۇرمۇشى،‏ ‏(جهمئىيهتنىڭ)‏ تېنچ،‏<br />

ئاسايىش بهرقارار ئىكهنلىكى،‏ خهلقنىڭ خاتىرجهم ۋە پاراغهت ئىچىدە ياشايدىغانلىقى<br />

بايان قىلىنغانىدى . 16 ئىنگىلىز هۆججهتلىرىدىكى بۇ بايانلار مهزكۇر دۆلهت خهلقىگه<br />

41

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!