I ngach ceann de <strong>na</strong> seacht liosta seo a lea<strong>na</strong>s infhilltear gach focal mar a infhilltear an60focal a bhfuil cló trom air ag barr an liosta.1 crann:•aonsiollaí: abhac, alt, arm, bád, ball, banbh, béal, bonn, bord, brat, breac, Brian (gin.Briain), broc, carn, cat, ceann, clár, cliabh, cliant (gin. u., ain. iol. cliaint), clog, cnoc, colm,corn, corp, craos, dall, daol, daor, déach, dlúth, dúch, éan, fiach ( = seilg gin. u., ain. iol.fiaigh), fód, fraoch (gin. u. fraoigh), gabhar, gadhar, Gael, gas, gás, glas, gort, iasc, leabhar,mac (gin. u., ain. iol. mic), maor, meadhg (gin. u., meidhg), mol, <strong>na</strong>omh, ord, peann, poc,poll, port, post, punt, roc, sac, scolb, scór (eang), seabhac, sop, stát, tarbh, tor, uan•ilsiollaí dar críoch -án, -éad, -éal, -éan, -éar, -íoch, -s (leathan), -ún, -úr: cosán,blaincéad, buidéal, fíréan, páipéar, gaiscíoch, oideas, galún, casúr, etc. Le díochlaontaí eile abhaineann corr-ainmfhocal firinscneach dar críoch -s leathan.•ilsiollaí dar críoch -ach: bairneach, biseach, brollach, cabhlach, Caitliceach,cean<strong>na</strong>ch, cléireach, clúdach, cnuasach, cuardach, deatach, Domh<strong>na</strong>ch, fásach, féarach,gearrcach, iascach, mia<strong>na</strong>ch, misneach, réiteach, ron<strong>na</strong>ch, Sasa<strong>na</strong>ch, smólach, teaghlach,teallach, etc. agus ainmfhocail arb io<strong>na</strong>nn a bhfoirm agus foirm aidiachta: tairiseach,táscach, etc.•<strong>na</strong> huimhreacha triúr, ceathrar, ... deichniúr, milliún.•mórán ilsiollaí eile: acadamh, aspal, dearmad, easpag, éigean, focal, foirgneamh,fómhar, galar, gandal, iarann, imeall, iolar, io<strong>na</strong>d, miotal, misean, muineál (gin. u., ain. iol.muiníl), pinsean, sagart, scamall, sinsear, sóisear, etc.2 úll ard, barr, beart, bruas, cág, cao<strong>na</strong>ch, ceap, ceart, cleas, c<strong>na</strong>g, cneas, cor, cuas,cuibhreach, déad, each (gin. u. eich), earc (gin. u. eirc), féar, fiach (= éan gin. u. fiaigh), fiach(= airgead atá dlite ó dhuine gin. u. féich), fial, fras, giall, gob, íol, léamh, liach (= os<strong>na</strong> gin.u. liach), lúth, maoileann, maol, más, nod, riasc, sábh, séan, slán, tásc, tús, etc.
613 ceol aonsiollaí i<strong>na</strong> bhfuil guta fada nó défhoghar agus dar críoch -l, -n de ghnáth: ál, aol,aon, bán, baol, braon, caol, céad, claon, cuan, dán, díon, dún, fál, faol, gaol, geall, léan, líon,lon, lón, meall, míol, néal, raon, rian (gin. u. riain), rón, saol, scéal, seál, seol, síol, siúl, sleán,srian (gin. u. sriain), stól, trian (gin. u. triain).4 glór múr, pór, scór (fiche), stór, tuar.5 orlach árthach, bealach, cladach, éadach, mullach, soitheach.6 cogadh áladh, angadh, bealadh, boladh, bu<strong>na</strong>dh, caladh, coinmheadh, confadh, cotadh,crábhadh, cuireadh, deabhadh, deascadh, deireadh, fion<strong>na</strong>dh, fosadh, foscadh, gaorthadh,geimhreadh, io<strong>na</strong>dh, ionradh, magadh, margadh, rabhadh, samhadh, samhradh, silleadh,siorradh, sitheadh, spion<strong>na</strong>dh, tinfeadh, troscadh, tuismeadh.Ach maidir le hainmfhocail dar críoch -adh, agus a dhíorthaítear ó bhriathra (cleachtadh,díspeagadh, seoladh, etc.) féach 8.44.7 bás blás, blús, bun, cab, carr, cás, ciúb, clab, corr (cúinne, ciumhais), dos, frog, gléas,gnás, gnéas, luas, marc, nós, pas, ponc, rós, sás, sos, spás, spórt, stad, taobh, tasc, etc.Tréaniolraí éagsúlaao<strong>na</strong>ch, aontaí; balsc, -aí; cúram, cúraimí; figiúr, figiúirí; leanbh, lea<strong>na</strong>í; soláthar, soláthairtí;toradh, torthaíleigheas, leigheasan<strong>na</strong>; praghas, praghsan<strong>na</strong>; saghas, saghsan<strong>na</strong>bóthar, bóithre; cloigeann, cloigne; craiceann, craicne; doras, doirse; dorn, doirne; éigeas,éigse; leiceann, leicne; solas, soilsecineál, -acha; coinníoll, -acha; leagan, -acha; léas (solas), -acha; tobar, toibreachaclaíomh, claimhte; drámh, dráite; mámh, máite; muileann, muilte; scaitheamh, scaití;smaoineamh, smaointe; talamh, gin. u. talaimh (f) nó talún (b), iol. tailtebreitheamh, breithiú<strong>na</strong>; fealsamh, fealsú<strong>na</strong>; ollamh, ollú<strong>na</strong>; briathar, briathra; gníomh, -artha;laoch, gin. u. laoich, iol. -ra.
- Page 1 and 2:
1GRAIMÉAR GAEILGE na mBRÁITHRE CR
- Page 3 and 4:
tulmhaisiú3An Bráthair Liam A. Ó
- Page 5 and 6:
23 An Cónasc524 Déanamh na bhFoca
- Page 7 and 8:
aid. aidiachtain. ainmneachainmfh.
- Page 9 and 10: 91AN AIBÍTIR AGUS NA FUAIMEANNA1.1
- Page 11 and 12: aon, araon, caora(ch), deargadaol,
- Page 13 and 14: 13Bíonn ∂ ina ghuta cúnta idir
- Page 15 and 16: 151.21 I gcás comhfhocal is iondú
- Page 17 and 18: 17Máirt, rí, cara an rí, ré, do
- Page 19 and 20: 19•príomhaiceann a chur ar an gc
- Page 21 and 22: 21•réamhfhocal: focal nó grúpa
- Page 23 and 24: 23•clásal dobhriathartha: clása
- Page 25 and 26: 253CEANNLITREACHA; FLEISCÍNÍ; AN
- Page 27 and 28: 274AN SÉIMHIÚ4.1 Is é is ciall l
- Page 29 and 30: 294.9 Séimhítear an túschonsan n
- Page 31 and 32: 31•ar lorg ainm theibí nuair nac
- Page 33 and 34: 334.21 Séimhítear aidiacht aitrea
- Page 35 and 36: 354.28 Séimhítear idir uimhreacha
- Page 37 and 38: 375NA RÉAMHLITREACHA5.1 Is é is r
- Page 39 and 40: 39teachta a thoghadh; tar éis an t
- Page 41 and 42: 41Ní dhéantar aon athrú tosaigh
- Page 43 and 44: 43buachaillcóirfearúilgrósaeirsi
- Page 45 and 46: 7AN tALT7.1 Aidiacht a cháilíonn
- Page 47 and 48: 477.12 Úsáidtear an t-alt roimh t
- Page 49 and 50: 849INSCNE & DEILBHÍOCHT AN AINMFHO
- Page 51 and 52: 518.9 Tá ainmfhocail ann a thagra
- Page 53 and 54: Foirceann agus Inscne538.16 Is mini
- Page 55 and 56: 2 Ó Duinnshléibhe; Ó Maolchraoib
- Page 57 and 58: 578.25 Is ionann foirm do thabharth
- Page 59: aimsiú as na treoracha atá sa ch
- Page 63 and 64: ain. u. gin. u. ain. iol. gin. iol.
- Page 65 and 66: 65réabhlóid, reilig, rithim, sacr
- Page 67 and 68: 8 barúil barúla barúlacha679 cea
- Page 69 and 70: lios, leasa, liosanna; riocht, reac
- Page 71 and 72: ogha, etc.71•baininscneach: bá (
- Page 73 and 74: 73I ngach ceann de na cúig liosta
- Page 75 and 76: 75Ainmfhocail dar críoch ain. u. g
- Page 77 and 78: 77seacht slata de rópa; agus iolra
- Page 79 and 80: 9.7 Nuair atá ainmfhocal amháin a
- Page 81 and 82: 819.13 Is minic a léirítear gaol
- Page 83 and 84: 839.22 Ainmfhocail éiginnte de bha
- Page 85 and 86: 85•aon nuair a bhíonn an t-alt r
- Page 87 and 88: •ainm dílis mná roimh aidiacht
- Page 89 and 90: 9.42, ach gur gnách an tabharthach
- Page 91 and 92: thaobh na tine; dhá ghruaimhín an
- Page 93 and 94: •clásal copaileach: an t-amadán
- Page 95 and 96: 9510.5 Ainmfhocal neamhrialta is ea
- Page 97 and 98: 97Mac Mathúna 1. Mac Mathúna; 2,3
- Page 99 and 100: •chuig fear: An tUasal Ó Murchú
- Page 101 and 102: 101In abairt chopaileach is ar lorg
- Page 103 and 104: 103DÍOCHLAONADH NA hAIDIACHTA11.11
- Page 105 and 106: 6 gnách aidiachtaí dar críoch -c
- Page 107 and 108: 107ain. seo an t-óstóir flaithiú
- Page 109 and 110: 11.18 Ní ghéilleann uimhir na hai
- Page 111 and 112:
111Úsáidtear measa mar bhreisché
- Page 113 and 114:
113chaighdeánaigh. Ní dhealaíonn
- Page 115 and 116:
115•in + ginideach ainmfhocail (a
- Page 117 and 118:
12117NA hUIMHREACHA12.1 Tá slite
- Page 119 and 120:
119•sna bunoibrithe uimhríochta:
- Page 121 and 122:
111 céad is aon chapall déag12111
- Page 123 and 124:
111, 112, etc. an céad is aonú (d
- Page 125 and 126:
1,000,103/3,000,008 milliún, céad
- Page 127 and 128:
éamhfhocal 1. uatha 2. uatha 3. ua
- Page 129 and 130:
Úsáidtear an réamhfhocal mar ar
- Page 131 and 132:
131forainmneach baininscneach a ús
- Page 133 and 134:
13.26 Ní hí an fhaisnéis ainmfho
- Page 135 and 136:
13513.35 Ní úsáidtear an iarmhí
- Page 137 and 138:
Siobhán: Cad a dhéanfása? Sinéa
- Page 139 and 140:
139•thar ceann an fhorainm phears
- Page 141 and 142:
Siobhán: Cad a deir tú?141Sinéad
- Page 143 and 144:
143•ansin (dobhriathar ama nó á
- Page 145 and 146:
14513.67 Tá an téarma saor i bhfo
- Page 148 and 149:
14813.75 Is iad cá, cad, céard, c
- Page 150 and 151:
15013.82 Úsáidtear cé ag tagairt
- Page 152 and 153:
•aidiacht shealbhach (agus í á
- Page 154 and 155:
14.5 Seo iad aimsirí an táscaigh
- Page 156 and 157:
• uair éigin ina dhiaidh: tá m
- Page 158 and 159:
15814.21 Tugtar fréamh an bhriatha
- Page 160 and 161:
14.31 Briathra ar -f(a)idh is crío
- Page 162 and 163:
neamhspleách: d'ólainn, -tá, -ad
- Page 164 and 165:
16414.38 Aicme 4 Dornán briathra (
- Page 166 and 167:
14.43 Aicme 8 Briathra ó fhréamha
- Page 168 and 169:
Réimnítear iad mar a dhéantar le
- Page 170 and 171:
ainm br. cloisteáil gin. cloiste a
- Page 172 and 173:
t.c. neamhsp. chuaigh, chuamar, chu
- Page 174 and 175:
174c) sílim nach fiú scilling é;
- Page 176 and 177:
dearfach Diúltach dearfach diúlta
- Page 178 and 179:
Foirm eile: "cé thú féin?" a dei
- Page 180 and 181:
AN MODH ORDAITHEACH18015.1 Níl ach
- Page 182 and 183:
•táscach láithreach an bhriatha
- Page 184 and 185:
•chun maolú ar cheist nó ar rá
- Page 186 and 187:
18615.18 Nuair atá brí dhiúltach
- Page 188 and 189:
liain.bliain.188Is eol dúinn go dt
- Page 190 and 191:
19015.34 Is minic foirmeacha pearsa
- Page 192 and 193:
192•chun comparáid a dhéanamh:
- Page 194 and 195:
19415.50 Úsáidtear déan mar mhal
- Page 196 and 197:
Is mór idir an abairt dheireanach
- Page 198 and 199:
•tá mé eolach go maith air (ar
- Page 200 and 201:
16200COMHRÉIR NA COPAILE16.1 Tá a
- Page 202 and 203:
ní dóigh liom go raibh Séamas ti
- Page 204 and 205:
Le rudaí a fheictear agus ar lorg
- Page 206 and 207:
20616.23 Taobh amuigh de na cásann
- Page 208 and 209:
Is iomaí duine a chreideann é. Is
- Page 210 and 211:
an t-ainmní ar deireadh210copail f
- Page 212 and 213:
Eoin: Ceannóidh mé an ceann is fe
- Page 214 and 215:
214Más chun tagairt a dhéanamh do
- Page 216 and 217:
Treisiú in Abairt Chopaileach, tui
- Page 218 and 219:
sin é an leon218sin é a cheap mé
- Page 220 and 221:
22016.69 Más ceist dhúbailte ina
- Page 222 and 223:
•-gh a bhaint de fhréamh dar cr
- Page 224 and 225:
17.7 Tá dornán d'ainmneacha briat
- Page 226 and 227:
18COMHRÉIR AN AINM BHRIATHARTHA226
- Page 228 and 229:
Má chuirtear gníomhaí rompu sin
- Page 230 and 231:
Múnlaí 2A, 2B a úsáid23018.18 B
- Page 232 and 233:
18.25 Ar lorg na mbriathra tosaigh,
- Page 234 and 235:
2344A: níor fhill fear inste scéi
- Page 236 and 237:
236•leis an réamhfhocal le chun
- Page 238 and 239:
19238AN AIDIACHT BHRIATHARTHA & NA
- Page 240 and 241:
240Is ionann foirm do rangabháil a
- Page 242 and 243:
20242NA MÍREANNA BRIATHARTHA20.1 I
- Page 244 and 245:
An modh coinníollach spleách nó
- Page 246 and 247:
21246AN DOBHRIATHAR21.1 Is é is do
- Page 248 and 249:
Is iondúil go ar lorg nach (cónas
- Page 250 and 251:
250Na dobhriathra treo agus suímh(
- Page 252 and 253:
252(i)(ii)(iii)(iv)(v)Tá an taobh
- Page 254 and 255:
21.22 Cuirtear in iúl príomhairde
- Page 256 and 257:
25621.29 Bíonn feidhm aidiachta ai
- Page 258 and 259:
25821.36 Roimh an mbriathar a chuir
- Page 260 and 261:
•an forainm ceisteach: níor thr
- Page 262 and 263:
ó: bliain ón lá sin; seachtain
- Page 264 and 265:
maidir le: maidir le firín tá gl
- Page 266 and 267:
266ag: an bhfuil pingin agat? tá s
- Page 268 and 269:
22.10 Tagann réamhfhocail ar leith
- Page 270 and 271:
270beir: beir ar shrian ar an gcapa
- Page 272 and 273:
272tit: thit an leabhar as a chéil
- Page 274 and 275:
go ceann, go fiú274i bhfeighil (bh
- Page 276 and 277:
27623.4 Uaireanta in ionad feidhmi
- Page 278 and 279:
27824.3 Tá comhfhocail áirithe an
- Page 280 and 281:
(ii)bithbheo, bithbhuan, bithshíor
- Page 282 and 283:
dí(-) dío(-) i gcorrfhocal seanbh
- Page 284 and 285:
284im(-), iom(-) (i) = timpeall, (i
- Page 286 and 287:
(ii)seanbheirthe, seanléim, seanl
- Page 288 and 289:
thmh > f: bláfar, dlúfar, lúfar,
- Page 290 and 291:
290-í, -únaí (le daoine de ghná
- Page 292 and 293:
292Léiríonn na samplaí seo a lea
- Page 294 and 295:
25294AN ABAIRT SHIMPLÍ: AN PRÍOMH
- Page 296 and 297:
25.10 Maidir le freagraí nach bhfu
- Page 298 and 299:
26298CLÁSAIL CHOMHORDAITHEACHAPRÍ
- Page 300 and 301:
AICMÍ FOCHLÁSAL30026.9 Is féidir
- Page 302 and 303:
27302AN CLÁSAL COIBHNEASTA INA CHL
- Page 304 and 305:
27.8 Is cónasc iomarcach an mhír
- Page 306 and 307:
306ndearna tú é? [= céard a ndea
- Page 308 and 309:
308Tá clásal na chéad abairte ac
- Page 310 and 311:
310•feidhmiú neamhdhíreach sa c
- Page 312 and 313:
ud a rinne sé; agus rud ab annamh
- Page 314 and 315:
28314CLÁSAIL CHOIBHNEASTA NACH CL
- Page 316 and 317:
316AN CLÁSAL COIBHNEASTA NEAMHDHÍ
- Page 318 and 319:
Tá dhá fhochlásal ráiteasacha s
- Page 320 and 321:
30.3 Tá a lán frásaí aidhme eil
- Page 322 and 323:
31322CLÁSAIL CHÚISE & CLÁSAIL IM
- Page 324 and 325:
anseo anois; cén chaoi a mbeadh s
- Page 326 and 327:
32326AN CLÁSAL COINNÍOLLACH32.1 I
- Page 328 and 329:
328•mura bhfuil airgead agat go b
- Page 330 and 331:
33032.12 Chun treise a chur le dear
- Page 332 and 333:
Bíonn an t-iarbheart ar iarraidh i
- Page 334 and 335:
33432.20 Is minic a úsáidtear tá
- Page 336 and 337:
336abairtí le céadbheart faomhach
- Page 338 and 339:
338•clásail dar múnla amhail (c
- Page 340 and 341:
34340CLÁSAIL CHUIMSITHEACHA & CLÁ
- Page 342 and 343:
342•clásail ina bhfuil céadbhea
- Page 344 and 345:
35.4 Úsáidtear modh na claoninsin
- Page 346 and 347:
(ii) Déanfaidh mé féin é. Dúir
- Page 348 and 349:
348•[Ná+] briathar + gníomhaí
- Page 350 and 351:
Amadán ba ea Seán; dúirt Seosamh
- Page 352 and 353:
Níl an feidhmeannach anseo; deir c
- Page 354 and 355:
354gcaitheamh a shaoil, ach tugaim
- Page 356 and 357:
36356PARSÁIL AGUS TAIFEACHPARSÁIL
- Page 358 and 359:
•réamhfhocal: sórt; feidhm.358
- Page 360 and 361:
is:360An chopail; modh táscach; ai
- Page 362 and 363:
36.8 Tá dhá roinn san ábhar cain
- Page 364 and 365:
a) Má bhí oíche shúgach againn
- Page 366 and 367:
2 gurb3663 gur(vi)an cónasc:2 gurb
- Page 368 and 369:
AGUISÍN368BRIATHRA: AINMNEACHA BRI
- Page 370 and 371:
[agóid*, conspóid, díospóid, l
- Page 372 and 373:
aisig, aiseagaim; aiseag, aisig, ai
- Page 374 and 375:
dlúthaigh, -aím; -ú, -aithe, -ai
- Page 376 and 377:
[tarraing, tuirling]376aithris, -í
- Page 378 and 379:
378agus séimhiú, 4.21-24a. thaisp
- Page 380 and 381:
38014.10, 15.11, 15.23-28, 16.50, 3
- Page 382 and 383:
16.59-62, 16.66, 16.68, 16.69, 26.1
- Page 384 and 385:
agus séimhiú, 4.20, 4.24Féach fr
- Page 386 and 387:
386f. athfhillteach (reflexive) 13.
- Page 388 and 389:
iarthagra (analepsis) 13.63-66, 13.
- Page 390 and 391:
oibiachtúlacht, 16.25, 16.27oiblea
- Page 392 and 393:
ar bhriathra, 4.36-37, 14.17 Féach
- Page 394 and 395:
u. br., 14.1, 14.14, 14.24u. forain
- Page 396 and 397:
árthach (inscne, for.) 13.21as (r
- Page 398 and 399:
dís, 4.15, 4.16, 9.3do (aid. sheal
- Page 400 and 401:
le linn, 18.29, 21.26leanas, 14.18l
- Page 402:
seachas, 4.12, 9.6, 13.16, 22.1, 23