1 GRAIMÉAR GAEILGE na mBRÁITHRE CRÍOSTAÍ An ... - Scriobh.ie

91AN AIBÍTIR AGUS NA FUAIMEANNA1.1 Is í an aibítir rómhánach a úsáidtear anois de ghnáth i scríobh na Gaeilge. Is iad seo aleanas litreacha na haibítre mar aon le hainmneacha na litreacha faoi lúibíní:a (á), b (bé), c (cé), d (dé), e (é), f (eif), g (gé), h (héis), i (í), j (jé), k (cá), l (eil), m (eim),n(ein) o (ó), p (pé), q (cú), r (ear), s (eas), t (té), u(ú), v (vé), w (wae), x (ex), y (yé), z (zae).1.2 Is mar a chéile fuaimniú ainmneacha na ngutaí agus fuaimniú na ngutaí fada deghnáth. Má tá síneadh ar litir ghutach, is mar seo is gnách í a ainmniú sa chaint: á-"a fada";é-"e fada"; etc. Má tá sí gan síneadh, "a gairid", "e gairid", etc. a deirtear. Nuair atáthar aglitriú focail os ard, áfach, is minic a fhuaimnítear fada nó gairid ainm an ghuta de réir mar atásíneadh air nó nach bhfuil, gan na focail fada, gairid a úsáid.1.3 Ní úsáidtear na consain j, q, v, w, x, y, z ach i roinnt focal ón iasacht, agus ní úsáidteark ach in ainmneacha dílse iasachta, sa mhatamaitic, san eolaíocht, etc. Fuaimeanna gallda atái bhfuaimeanna na gconsan in ainmneacha na gconsan j, z.1.4 Fuaimeanna a chiallaíonn na focail guta, consan, défhoghar sa chaibidil seo, aguslitreacha a chiallaíonn litir ghutach, litir chonsanach, délitir. Ní i gcónaí a dhéantar ant-idirdhealú sin sna caibidlí eile.1.5 Tá dhá phríomhfheidhm ag na litreacha gutacha, mar atá gutaí agus défhoghair aléiriú, agus léiriú a dhéanamh ar cháilíochtaí na gconsan atá in aice leo san fhocal céanna.Sleamhnóg a thugtar ar litir ghutach nach bhfuil aici ach an dara feidhm. Ní fhuaimnítear nasleamhnóga ar chor ar bith, sin nó sleamhnaítear tharstu go héadrom tapa. Aon áit a bhfuillitir ghutach gan síneadh sa chló iodálach in aice le litir ghutach sa chló trom san fhocalcéanna in 1.5-19 léiríonn sí sleamhnóg: anois, ceann, slánaitheoir.1.6 An scéim atá á léiriú thíos ar fhuaimeanna na Gaeilge tá na tréithe seo a leanas inti. Tásí simplí, tá sí ag teacht leis an litriú an méid is féidir, tá sí bunaithe ar an mbéal beo lecúnamh na gcanúintí éagsúla, agus tá sí beagnach ar aon dul leis an scéim atá molta inFoclóir Póca ag an Institiúid Teangeolaíochta (An Gúm, 1986). Tabharfar faoi deara gobhfuil cáilíochtaí ginearálta na ngutaí neamhspleách ar an aiceann, ar an bhfad, ar an tsrónaíl,agus ar na consain chóngaracha.NA GUTAÍ