22.08.2015 Views

िव दे ह िवदेह Videha িবেদহ िवदेह

'िवदेह' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१

'िवदेह' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लॉग "लेआउट" पर "एड गाडजेट" मे "फीड" सेलेक्ट कए "फीड यू.आर.एल." मेhttp://www.videha.co.in/index.xml टाइप केलासँ से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फीड ात कए सकैत छी। गूगल रीडरमे पढ़बा लेलhttp://reader.google.com/ पर जा कऽ Add a Subscription बटन िक्लक करू आ खाली थानमेhttp://www.videha.co.in/index.xml पेट करू आ Add बटन दबाऊ।मैिथली <strong>दे</strong>वनागरी वा िमिथलाक्षरमे नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख/ िलिख पािब र<strong>ह</strong>ल छी, (cannot see/write Maithili inDevanagari/ Mithilakshara follow links below or contact atggajendra@videha.com) तँ एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु नीचाँक िलंक सभ पर जाऊ। संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तंभ मैिथलीभाषापाक/ रचना लेखनक नव-पुरान अंक पढ़ू।http://devanaagarii.net/http://kaulonline.com/uninagari/ (एतए बॉक्समे ऑनलाइन <strong>दे</strong>वनागरी टाइप करू, बॉक्ससँ कॉपी करूआ वडर् डॉक्युमेटमे पेट कए वडर् फाइलकेँ सेव करू। <strong>िव</strong>शेष जानकारीक लेलggajendra@videha.com पर सपकर् करू।)(Use Firefox 3.0 (fromWWW.MOZILLA.COM )/ Opera/ Safari/ Internet Explorer 8.0/ Flock 2.0/ GoogleChrome for best view of '<strong>Videha</strong>' Maithili e-journal at http://www.videha.co.in/ .)7


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Go to the link below for download of old issues of VIDEHA Maithili e magazine in .pdf formatand Maithili Audio/ Video/ Book/ paintings/ photo files. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पुरान अंक आ ऑिडयो/ वीिडयो/ पोथी/िचकला/ फोटो सभक फाइल सभ (उच्चारण, बड़ सुख सार आ दूवक्षत मं सि<strong>ह</strong>त) डाउनलोड करबाक <strong>ह</strong>ेतु नीचाँक िलंक परजाऊ।VIDEHA ARCHIVE <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइवभारतीय डाक <strong>िव</strong>भाग ारा जारी क<strong>िव</strong>, नाटककार आ धमर्शाी <strong>िव</strong>ापितक टाप। भारत आ नेपालक मािटमे पसरल िमिथलाकधरती ाचीन कालि<strong>ह</strong>सँ म<strong>ह</strong>ान पुरुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक कमर्भूिम र<strong>ह</strong>ल अिछ। िमिथलाक म<strong>ह</strong>ान पुरुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक िच'िमिथला र' मे <strong>दे</strong>खू।गौरी-शंकरक पालवंश कालक मूिर्, एि<strong>ह</strong>मे िमिथलाक्षरमे (१२०० वषर् पूवर्क) अिभलेख अंिकत अिछ। िमिथलाक भारत आ नेपालकमािटमे पसरल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क अयाय ाचीन आ नव थापय, िच, अिभलेख आ मूिर्कलाक़ <strong>ह</strong>ेतु <strong>दे</strong>खू 'िमिथलाक खोज'8


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िमिथला, मैिथल आ मैिथलीसँ सबिधत सूचना, सपकर्, अवेषण संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सचर्-इंजन आ यूज स<strong>िव</strong>र्स आ िमिथला, मैिथल आमैिथलीसँ सबिधत वेबसाइट सभक सम संकलनक लेल <strong>दे</strong>खू "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> सूचना संपकर् अवेषण"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> जालवृक िडसकसन फोरमपर जाऊ।"मैिथल आर िमिथला" (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालवृ) पर जाऊ।<strong>िव</strong> पुतक मेला, गित मैदान नई िदलीमे मैिथली, ि<strong>ह</strong>दी आ अंेजीक पोथी सभ नीचाँक टॉलमे उपलधअिछ:१.अंितका काशनक टॉल <strong>ह</strong>ॉल नं. 12-ए,टॉल नं. 6 पर।२.<strong>ह</strong>ॉल नं. 14,टैंड-एस 1-2 मे िमिथला दशर्नक टॉल छैक।३.िमिथलांगन से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ॉल नं. 2 मे टॉल संख्या 624-626 (फोनः23371275)पर उपलध अिछ।१. संपादकीयमैिथली समीक्षा (आगाँ)१२. वतंता/ आरक्षण- एि<strong>ह</strong> दूटा पर घमथर्न। वतंता सत<strong>ह</strong>ी छल, मतदान नकली अिछ आ आरक्षण भेदभावपरआधािरत, ई घमथर्न करैत शोषक वगर्। वतंता मतदानकेँ जम <strong>दे</strong>लक आ पाँच सालपर ई सामािजक पिरवतर्नक ढेर9


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रास नव समीकरणकेँ जम दैत अिछ- से शोिषत वगर् लेल ि<strong>ह</strong>तकारी। असमान सामािजक तरकेँ समान अिधकार <strong>दे</strong>बाककोनो मतलब नि<strong>ह</strong>। तँ शोषक वगर् क<strong>ह</strong>त- ओ<strong>ह</strong>ू आरिक्षत वगर्मे ऊँच नीचक जम भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। मुदा से जाितकआधारपर तँ नि<strong>ह</strong> भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ आ पि<strong>ह</strong>नेक तुलनामे कम भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। जे शू ऋिष कवष ऐलूष वैिदक ऋचाका छिथ, जे मि<strong>ह</strong>ला अपाला वैिदक ऋचाक ा छिथ, से करोटमे िकएक ठाढ़ र<strong>ह</strong>िथ ? पुरातन यवथाक जाितकभीतरक तरीकरण, कणर्कायथ आ मैिथल ाणक भीतर पी-था ारा कएल गेल तरीकरण, पाइ-पैरवी लऽ दऽकऽ <strong>ह</strong>ोइत तरीकरणक िथितमे नीचाँ ऊपर केनाइ। समाजक बाल-<strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> पक्ष आ <strong>िव</strong>धवा-<strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>पक्ष आधािरत आ पीआधािरत बत<strong>ह</strong>पनीक तीक रूपमे र<strong>ह</strong>ैत आइ कािक यवथा सभ। आमकेित, भाषा-संकृित छोड़ैत समाज- कारणएि<strong>ह</strong> सभसँ ेम मा तीक रूपमे ओ बायकालसँ <strong>दे</strong>खने अिछ। पढ़ाइक रूप एखनो असमानतापर आधािरत अिछये मुदापुरनका तुलनामे अकाश पतालक अंतर अिछ। िकयो पिढ़-िलिख कऽ अपन समाजमे उच्चसँ उच्चतम तर ात कऽसकैत अिछ आ तखन ने ओकरा पाँिज चा<strong>ह</strong>ी आ ने िकछु आर। फेर ओ ाम पंचाएतसँ लऽ कऽ संसद सदय धिरप<strong>ह</strong>ुँचैत अिछ। िठकेदारी करबासँ लऽ कऽ बस-टेपू धिर चला-चलबा सकैत अिछ। <strong>ह</strong>म एि<strong>ह</strong> ारे नि<strong>ह</strong> पिढ़ सकल<strong>ह</strong>ुँ,कलक्टर नि<strong>ह</strong> बिन सकल<strong>ह</strong>ुँ क<strong>ह</strong>लापर आब लोक क<strong>ह</strong>ैत अिछ जे तखन फलनांक बेटा कोना से बिन गेल।१३. शोषक ारा शोिषतपर कएल उपकार वा अपराधबोधक अतगर्त मरड़पर िलखल जाएबला कथा-क<strong>िव</strong>तामे जे पैघवक (जे<strong>ह</strong>ीन भावनाक एकटा रूप अिछ) भावना <strong>ह</strong>ोइ छै, तकरा िचि<strong>ह</strong>त कएल जाए।१४. मेिडयोिटी िचि<strong>ह</strong>त करू- तिकया कलाम आ चालू ेिकंग यूज- आधुिनकताक नामपर। युगक मेयकेँ मािट <strong>दे</strong>बाक<strong>िव</strong>चार एि<strong>ह</strong>मे नि<strong>ह</strong> भेटत, से एि<strong>ह</strong> अतरीय पिरदृयक, बुश-सामक आलोचनामे धार ओि<strong>ह</strong> कारणसँ नि<strong>ह</strong> आिब पबैतअिछ। कोनो मिदर-मिजदकेँ जे ओ समथर्न-<strong>िव</strong>रोध करैत छिथ वा कोनो नदीाम-लालगढ़क से<strong>ह</strong>ो तँ ओि<strong>ह</strong>मे से<strong>ह</strong>ो ताि<strong>ह</strong>तर<strong>ह</strong>क धार नि<strong>ह</strong> अबैत अिछ। दारू पीिब मँतल मानववाद, धमर्िनरपेक्षतावाद, वामपंथ आ दिक्षणपंथपर <strong>ह</strong>ुनकर <strong>िव</strong>चारलागत ओंघाएल। युगक सभ शदावली भरता<strong>ह</strong> आ क<strong>िव</strong>ता-कथा तैयार। अमेिरकाक आलोचनामे धार कोना आओत आवामपंथक पक्षमे से<strong>ह</strong>ो- जखन अपन आजी<strong>िव</strong>का दिक्षणपंथक मदितसँ चिल र<strong>ह</strong>ल अिछ। संघषर्क अभाव सृजनामकताक10


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िचतन म आ दृिकोणक अलाबे पोषण, वाय, सफाइ, िचिकसा, िशक्षा, आयु-याशामे वृि, मृयुदरमे कमी।आधुिनकीकरण, लोकतंीकरण, रा-राय संकपक कायवयन, शासिनक-वैधािनक <strong>िव</strong>कास, जन स<strong>ह</strong>भािगतामे वृि,थाियव आ मब पिरवतर्नक क्षमता, साक गितशीलता, उोगीकरण।१६. समाजक धनाय आ िनधर्नमे <strong>िव</strong>भाजन- दुनू वगर्क आकार, तर आ बीचक दूरी।१७. वतंता ाितक बाद नवीन राय राजनैितक-सामािजक-आिथर्क-सांकृितक समया-पिरवतर्न आ एकीकरणक िया,कखनो काल परपर <strong>िव</strong>रोधी। मानवशाीय, जातीय, धािमर्क, भािषक- ाथिमक आ लघु िना- थािनक, जातीय,धािमर्क-भािषक आथा। सामुदाियकताक <strong>िव</strong>कास, मनोवैज्ञािनक आ शैिक्षक िया।१८. आिदवासी- सतार, िगदरमारा आिद <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धता आ <strong>िव</strong>कासक तरकेँ ितिबिबत करैत अिछ। कृितसँ लग, कृित-पूजा,सरलता, िनछलता, कृतज्ञता। िदनकर, सामािजक-धािमर्क उसव, सूयर्-च-वृक्ष-पवर्त पूजा, पृवी तुित आ जलाशय आनक्षक ित आथा, जनक माने जन (<strong>िव</strong>श)सँ िनकलल, िमिथलावासीमे से<strong>ह</strong>ो ई आथा।१९. यिक्तक िता थान-जाित आधािरत। िकछु िता आ <strong>िव</strong>शेषािधकार ात जाित। िकछुकेँ ितरकार आ <strong>ह</strong>ुनकरजीवन किठन। अनुसूिचत जाित (११००, पि<strong>ह</strong>ल सरकारी सूची) +िपछड़ल जाित ३७४३ (मंडल आयोग)= ४८४३. वणर्-यवथा धािमर्क नि<strong>ह</strong> सामािजक था जकर आब कोनो उपयोग नि<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong>घटनकारी तवक रूपमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी मानिसकता आजड़ मानिसकता ारा उपयोग संभव।२०. मि<strong>ह</strong>ला आ बाल-<strong>िव</strong>कास- मि<strong>ह</strong>लाकेँ अिधकार, िशक्षा-णालीकेँ सिय करब, पायममे मि<strong>ह</strong>ला अययन, मि<strong>ह</strong>लाकयावसाियक आ तकनीकी िशक्षामे ितशत बढ़ाओल जाए। गितशील बधन, <strong>िव</strong>कास-ियामे थान। वतंता आदोलनआ पयवरण आदोलन, द<strong>ह</strong>ेज-<strong>िव</strong>रोधी आदोलनमे स<strong>ह</strong>भािगता, आिथर्क समानता लेल संघषर्, मि<strong>ह</strong>ला िमकक बच्चा लेल12


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बालाय-गृ<strong>ह</strong>, बालवाड़ी, आंगनवाड़ी। ितंिदताक कारण कम वेतन, काज करबाक दशा ितकूल, सामािजक-सांकृितकदृिसँ म<strong>ह</strong>व<strong>ह</strong>ीन थान।२१. ी-वातंयवाद, मि<strong>ह</strong>ला आदोलन।२२. धमर्िनरपेक्ष- राजनैितक संथा संपूणर् समुदायक आिथर्क आ सामािजक ि<strong>ह</strong>तपर आधािरत- धमर्-नल-पंथ भेद रि<strong>ह</strong>त। धमर्-आथा वा सामािजक मूलक आधारपर यिक्त वा समू<strong>ह</strong>क बीच <strong>िव</strong>भाजन अवीकार। सभ समुदाय शिक्तक उपयोगउरदाियव आ कतर्यक िनवर्<strong>ह</strong>न जेकाँ, माने <strong>िव</strong>तरणामक याय। धमर्-आथाक आधारपर कोनो भेद नि<strong>ह</strong> आ राय धमर्ारा िनयंित नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत।२३. टैगोरक कलामकतावाद, गाँधीक नैितकतावाद, अर<strong>िव</strong>द घोषक र<strong>ह</strong>यवादी आयाम दशर्न, <strong>िव</strong>वेकानदक याव<strong>ह</strong>ािरकवेदातवाद।२४. <strong>िव</strong>कास आिथर्कसँ पि<strong>ह</strong>ने जे शैिक्षक <strong>ह</strong>ुअए तँ जनसामाय ओि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>कासमे साझी भऽ सकैए। एि<strong>ह</strong>सँ सजर्न क्षमता बढ़ैतअिछ आ लोकमे उरदाियवक बोध <strong>ह</strong>ोइत अिछ। सामुदाियक आ राीय जीवन।२५. <strong>िव</strong>ज्ञान आ ौोिगकी <strong>िव</strong>किसत आ अ<strong>िव</strong>किसत राक बीचक अंतरक कारण मानवीय समया, बीमारी, अज्ञानता,असुरक्षाक समाधान- आकांक्षा, आशा सु<strong>िव</strong>धाक असीिमत <strong>िव</strong>तार आ आधार। एि<strong>ह</strong>सँ वैयिक्तक आ राीय शिक्तकअिभवृि <strong>ह</strong>ोइत अिछ।२६. <strong>िव</strong>िध-यवथाक िनधर्न आ िपछड़ल वगर्केँ याय िदअएबामे योग <strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी। याय पंचायतकेँ पुनःजीवन।२७. नागिरक वतंता- मानवक लोकतांिक अिधकार, मानवक वतं िचतन क्षमतापूणर् समाजक सृि, ितबध आ दबाबसँमुिक्त। अिधकारक उपीड़नसँ बचाव।13


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२८. ेस- शासक आ शािसतक ई कड़ी- सामािजक-आिथर्क-राजनैितक जीवनमे भूिमका, मुदा आब भावशाली <strong>िव</strong>ज्ञापन एजेंसीजनमतकेँ भा<strong>िव</strong>त कएिन<strong>ह</strong>ार। यवथामे थाियव आ लोकतंक <strong>ह</strong>री आ संरक्षक। उोगपित ेसक मािलक आसरकार शासन संचालक- ेसक वतंताकेँ खतरा। नेपाल-भारत सन <strong>दे</strong>श लेल ई खतरा आर बेशी।२९. नव संथाक िनमण वा वतर्मानमे सुधार, सामतवादी, जनजातीय, जातीय आ पंथगत िनाक <strong>िव</strong>रु, लोकतं, उदारवाद,गणतंवाद, सं<strong>िव</strong>धानवाद, समाजवाद, समतावाद, सांवैधािनक अिधकारक अितव, समएब जनिय चुनाव, जन-संभुता,संघीय शिक्त <strong>िव</strong>भाजन, जनमतक म<strong>ह</strong>व, लोक-शासिनक िया-अिभम, दलीय ि<strong>ह</strong>त-समू<strong>ह</strong>ीकरण, सवच्च यवथािपका,उरदायी कायर्पािलका आ वतं यायपािलका।३०. जल थल वायु आ आकाश- भौितक रासायिनक जै<strong>िव</strong>क गुणमे <strong>ह</strong>ािनकारक पिरवतर्न कए दूषण, कृित असंतुलन।३१. कला- एि<strong>ह</strong> लेल कोनो सैांितक योजन <strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी ? सामािजक संवेदनाक आ मानव ियाक एकटा रूप अिछकला। जगतक सौदयकृत तुित अिछ कला। सॱदयर्क कला उपयोिगताक संग। कलापूणर्ताक कलाक जीवन दशर्न-संदाय संग।३२. भावनामक वातावरण- सयक आ कलाक कायर्क सॱदयकृत अवलोकन, सुदर-मूतर्, अमूतर्। कृित कला<strong>िव</strong>िशभावशाली िथित, शोकजनक, <strong>ह</strong>ाय, मानवक सॱदयर्क अनुभव ओकर अनुभव िबना सभव नि<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong>सँ समाजकसॱदयकरणक ित दृिकोण सोझाँ अबैत अिछ।३३. मानिसक िया- मनुय़ सोचैबला ाणी, मानिसक आ भौितक दुनूक अनुभूित करएबला ाणी। शरीर आ मितक, िदनुकाकाज आ रातुक व।३४. <strong>िव</strong>रोधाभास वा छ आभास- अपता। सैांितक लाभ।14


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३५. काटक दशर्न- मछ<strong>ह</strong>रमे दू इंचक अवकाश बला जाल फेकब तँ दू इंचसँ कमबला माँछ नि<strong>ह</strong> भेटत, तखन ई िनणर्य जेएि<strong>ह</strong> पोखिरमे दू इंचसँ छोट माँछ नि<strong>ह</strong>! समीक्षकक जाल जतेक म<strong>ह</strong>ीन <strong>ह</strong>ोअए ततेक नीक।३६. बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong>य- जे बच्चा िकशोर पढ़त तँ बादोमे भाषाक ित घुरत- नोकरी-चाकरी िथर भेलाक बाद। कारणकूल-कओलेजमे जकर <strong>िव</strong>षए मैिथली नि<strong>ह</strong> अिछ वा मैिथली बाल साि<strong>ह</strong>य नि<strong>ह</strong> पढ़ने अिछ से िकएक मैिथलीसँ ेमकरत- अ<strong>ह</strong>ाँ ओकरा लेल नि<strong>ह</strong> तकबै तँ ओ<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong> ताकत।३७. सगर राित दीप जरए आ मैिथली समीक्षा- युक कारण- सामािजक-आिथर्क-राजनैितक आ ताकािलक। मा ताकािलकरिट िलअ आ आर सभमे सभटा खरापे-खराप िलिख िदयौ- आिथर्क िथित खराप- सामािजक िथित खराप आिद। मुदाजे ांसीसी ाितमे से िलिख <strong>दे</strong>बै तँ ओि<strong>ह</strong> समए ओतुा िकसानक आिथर्क दशा इंग्लैंडसँ नीक र<strong>ह</strong>ै आ सै<strong>ह</strong> ांसकेँाित लेल सक्षम बनेलकै, ितकार लेल सक्षम बनेलकै। ति<strong>ह</strong>ना सगर राित दीप जरएमे समीक्षा <strong>ह</strong>ोइए- िशप नीककय नीक...।३८. दिलत साि<strong>ह</strong>य- म<strong>ह</strong>े नारायण राम, िबलट पासवान <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ंगम आिद केँ छोिड़ िदयि<strong>ह</strong> तँ मैिथलीमे दिलत लेखक आ दिलतसाि<strong>ह</strong>य शूय अिछ।३९. खेसारी / माघ / आम आ शरद ऋतु / धूमकेतु मोड़पर / याीक उपयासमे आषाढ़क आ दोसर मासक ितिथ दुइयेपृक अतरपर / मो<strong>ह</strong>न भाराज । कुमार पवनमोड़पर पृ १- एक पाँतीसँ ठाढ़ आ कतौ अरड़ा कऽ ओलिड़ गेल धानक सीस- कोसक कोस पसरल <strong>ह</strong>िरयर कचोरखेसारीक गा ( माने अंितम िथित)- मुदा खेसारी तँ अग<strong>ह</strong>नक बाद (धानक बाद- गिर तँ आर पि<strong>ह</strong>ने <strong>ह</strong>ोइए) <strong>ह</strong>ोइतअिछ।15


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्याी सम-पृ.२२० जेठ सुदी चतुदर्शी कऽ र<strong>ह</strong>िन पीसाक वष। पि<strong>ह</strong>ले वष..पृ.. २२२- ..क<strong>ह</strong>ाँ जे एको िदनक खाितर जाइ,कत बना, अषाढ़ बिढ़ तृितयाक ितिथपर पि<strong>ह</strong>ल।बलचनमाक समीक्षामे मो<strong>ह</strong>न भाराज िलखै छिथ- क्यो याीजीकेँ पुछलकि<strong>ह</strong> जे बलचनमाक दोसर भाग िलखबा लेल..याीक<strong>ह</strong>लिख<strong>ह</strong> जे बलचनमाकेँ तँ आब धोिध भऽ गेल <strong>ह</strong>ोएतैक। याीकेँ के पुछलकि<strong>ह</strong> (कापिनक ोरी)- फेर जेबलचनमा पढ़ने छिथ ितनका बुझल छि<strong>ह</strong> जे बलचनमाकेँ मािर कऽ पािड़ <strong>दे</strong>ल गेलै से मृत बलचनमाकेँ धोिध <strong>ह</strong>ेतै सेयाीजी ओि<strong>ह</strong> कापिनक कतकेँ िकएक क<strong>ह</strong>िथ<strong>ह</strong>।कुमार पवनक पइठ सवर्े मैिथली कथा मुदा अ<strong>ह</strong>ूमे अत दुनू भाइक लड़ाइ आिद..एकर बदला दोसर लय <strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी-जेना शोषण।पंकज पराशर उफर् अरुण कमल उफर् डगलस केलनर उफर् उदयकात उफर् ISP220.227.163.105 , 164.100.8.3 , 220.227.174.243 उफर्.....डगलस केलनरक नीचाँक आलेखकक पंकज पराशर ारा चोिर िस कएलक जे एकदशक पि<strong>ह</strong>ने एि<strong>ह</strong> लेखक ारा अरुण कमलक चोिर सँ आइ धिर <strong>ह</strong>ुनकामे कोनोतर<strong>ह</strong>क पिरवतर्न नि<strong>ह</strong> आएल छि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ँ, आब ओ पटना <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयक ोफेसरक रचनाचोरेबासँ आगाँ बिढ़ गेल छिथ आ कैिलफोिनर्या <strong>िव</strong>.<strong>िव</strong>.क ोफेसरक रचना चोराबएलागल छिथ। एि<strong>ह</strong> सदभर्मे <strong>ह</strong>मरा एकटा िखसा मोन पड़ैत अिछ। २०-२२ बरखपुरान सय कथा। दरभंगामे र<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ी, छतपर <strong>ह</strong>म आ <strong>ह</strong>मर एकटा िपिसयौत भाइ16


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्साँझमे ठाढ़ र<strong>ह</strong>ी। सोझाँमे सरवनजीक घरक बाअड़ीमे खूब लताम फड़ल छलि<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>मर िपिसयौत भाइ <strong>ह</strong>ुनका इशारा दऽ क<strong>ह</strong>लिख<strong>ह</strong> जे दस टा लताम आनू। ओ बेचारेदसटा लताम तोड़लि<strong>ह</strong> आ आिब र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong> आिक रतामे <strong>ह</strong>मसभ <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ जे एकटाछोट बच्चा संग <strong>ह</strong>ुनका िकछु गप भेलि<strong>ह</strong> आ ओ पाँचटा लताम ओि<strong>ह</strong> बच्चाकेँ दऽ<strong>दे</strong>लिख<strong>ह</strong>। जखन सरवन जी अएला<strong>ह</strong> तँ क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong> जे ओ बच्चा <strong>ह</strong>ुनका भैया कि<strong>ह</strong>सबोिधत कएलकि<strong>ह</strong> आ पाँचटा लताम मँगलकि<strong>ह</strong>- से कोना निञ िदितयैक-सरवनजीक क<strong>ह</strong>ब छलि<strong>ह</strong>। आब पंकज पराशर संगमे की भेल से <strong>दे</strong>खी। दीपिब<strong>ह</strong>ारीजीक बेटा णवकेँ पंकज पराशर नोम चोकी आ डगलस केलनरक रचना दैतछिथ<strong>ह</strong> आ तकर अनुवाद करबा लेल क<strong>ह</strong>ै छिथ<strong>ह</strong>। बेचारा जान लगा कऽ अनुवादकऽ दैत छि<strong>ह</strong>, ई सोिच जे िजनका ओ चच्चा क<strong>ह</strong>ै छिथ- जे ाितकारी <strong>िव</strong>चारकछिथ (माक्सर्वादी!!!) से कोनो नीक पिकामे ई अनुवाद छपबा <strong>दे</strong>िथ<strong>ह</strong>। मुदा छ<strong>ह</strong>मासक बाद चच्चाजी क<strong>ह</strong>ै छिथ<strong>ह</strong> जे नोम चोकी बला रचना <strong>ह</strong>ेरा गेल आ डगलसकेलनर बला रचनाक अनुवाद निञ नीक र<strong>ह</strong>ए से िरजेक्ट भऽ गेल। मुदा ाितकारीक<strong>िव</strong> (चोरुा से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>वरण नीचाँमे अिछ) दुनू रचना प<strong>ह</strong>ल पिकामे पठा दै छिथ-प<strong>ह</strong>ल-८६ मे डगलस केलनर बला रचना छिपतो छि<strong>ह</strong> (आ से अनुवादक रूपमे नि<strong>ह</strong>17


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वरन् मूल लेखकक रूपमे) आ ओ बैन से<strong>ह</strong>ो कऽ <strong>दे</strong>ल जाइ छिथ। <strong>ह</strong>मर सरवन जीएकटा बच्चा ारा भैया क<strong>ह</strong>लापर पाँचटा लताम ओकरा दऽ दै छिथ<strong>ह</strong> मुदा <strong>ह</strong>मरपराशरजी भाितजोक पाँचटा लताम िनलर्जतासँ छीिन लैत छिथ।आ <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ुनकर िखजबीन तखन करै छी जखन ओ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>ंमे आइडेिटटी बदिल (उदयकातउफर् ISP 220.227.163.105 , 164.100.8.3 , 220.227.174.243 उफर्.....) <strong>ह</strong>मरा गािरपढ़ैत छिथ- <strong>ह</strong>ुनकर िरयल आइडेटीटी नाङट करै छी। फेर सभसँ गप करै छी आपाठकक स<strong>ह</strong>योगसँ आरभ, प<strong>ह</strong>ल क पुरान अंक भेिट जाइत अिछ जतए ि<strong>ह</strong>नकरकुकृय छि<strong>ह</strong>।नीचाँक िलंकपर नीचाँक सभटा आिटर्कल आ क<strong>िव</strong>ता आ तकर पंकज पराशर ारा चोिरकरचनाक पी.डी.एफ. फाइल डाउनलोड लेल उपलध अिछ।http://www.box.net/shared/75xgdy37drसूचना: पंकज पराशरकेँ डगलस केलनर आ अरुण कमलक रचनाक चोिरक पुिक बादबैन कए <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली साि<strong>ह</strong>य आदोलनसँ िनकािल <strong>दे</strong>ल गेल अिछ।18


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Douglas KellnerPhilosophy of Education ChairSocial Sciences and Comparative EducationUniversity of California-Los AngelesBox 951521, 3022B Moore HallLos Angeles, CA 90095-1521Fax 310 206 6293Phone 310 825 0977http://www.gseis.ucla.edu/faculty/kellner/kellner.html19


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Intellectuals, the New Public Spheres, and Techno-PoliticsThe category of the intellectual, like everything else these days, is highly contestedand up for grabs. Zygmunt Bauman contrasts intellectuals as legislators whowished to legislate universal values, usually in the service of state institutions,with intellectuals as interpreters, who merely interpret texts, public events, andother artifacts, deploying their specialized knowledge to explain or interpret thingsfor publics (1987; 1992). He thus claims that there is a shift from modernintellectuals as legislators of universal values who legitimated the new modernsocial order to postmodern intellectuals as interpreters of social meanings, andthus theorizes a depoliticalization of the role of intellectuals in social life. .......अरुण कमल20


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Arun lives in Patna where he teaches English at the Science College of PatnaUniversity.नए इलाके मेंज<strong>ह</strong>ाँ रोज बन र<strong>ह</strong>े नये नये मकानमैं अक्सर राता भूल जाता <strong>ह</strong>ूँखोजता <strong>ह</strong>ूँ ताकता पीपल का पेड़खोजता <strong>ह</strong>ूँ ढ<strong>ह</strong>ा <strong>ह</strong>ुआ घरऔर ज़मीन का खाली टुकड़ा ज<strong>ह</strong>ाँ से बायेंमुड़ना था मुझेिफर दो मकान बाद िबना रंग वाले लो<strong>ह</strong>े के फाटक काघर था इकमंिजलाचल <strong>दे</strong>ता <strong>ह</strong>ूँया दो घर आगे ठकमकातारोज कुछ घट र<strong>ह</strong>ा <strong>ह</strong>ैय<strong>ह</strong>ाँ मृित का भरोसा न<strong>ह</strong>ॴ21


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एक <strong>ह</strong>ी िदन में पुरानी पड़ जाती <strong>ह</strong>ै दुिनयाजैसे वसंत का गया पतझड़ को लौटा <strong>ह</strong>ूँजैसे वैशाख का गया भादो को लौटा <strong>ह</strong>ूँऔर पूछो -क्या य<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>ै वो घर?आ चला पानी ढ<strong>ह</strong>ा आ र<strong>ह</strong>ा अकासशायद पुकार ले कोई प<strong>ह</strong>चाना ऊपर से <strong>दे</strong>ख करसंगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केँ एखन धिर (१ जनवरी २००८ सँ ३० जनबरी २०१०) ९३ <strong>दे</strong>शक १,०६८ठामसँ ३७,७३१ गोटे ारा <strong>िव</strong>िभ आइ.एस.पी.सँ २,२३,८२० बेर <strong>दे</strong>खल गेल अिछ (गूगलएनेलेिटक्स डाटा)- धयवाद पाठकगण।सूचना: पंकज पराशरकेँ डगलस केलनर आ अरुण कमलक रचनाक चोिरक पुिक बाद(http://www.box.net/shared/75xgdy37dr)बैन कए <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली साि<strong>ह</strong>य आदोलनसँ िनकािल <strong>दे</strong>लगेल अिछ।22


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गजे ठाकुरनई िदली। फोन-09911382078ggajendra@videha.co.inggajendra@yahoo.co.in२. ग२.१. ोफेसर राधाकृण चौधरी-िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ास (आगाँ)२.२.जगदीश साद मंडल--दोती <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>- कथा२.३. अितश कुमार िम-नेपालक रा य पुनसर्ंरचना मे िमिथला आ मैिथली२.४. सुजीत कुमार झा-नेपालमे िमिथला रा य की स भव छैक ?23


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.५.१. डा.रमानद झा ‘रमण’-तानाथझा/ सुभझा जमशतवािषर्की २. - काश च-‘योग’ एकांकीक रंगमंचीय दृि२.६. िबिपन झा-जनमानस <strong>ह</strong>ेतु यिभज्ञादशर्नक वैिशय२.७.१.पिडत ओ <strong>ह</strong>ुनक पु- िशवशंकर ीिनवास २. -ऋृिष विश-जुआनी िजदाबाद२.८. रामभरोस कापिड मर- एि<strong>ह</strong> बेर सातम् अ तराि य मैिथली स मेलन काठमा डूमे <strong>ह</strong>यतोफेसर राधाकृण चौधरी (१५ फरबरी १९२१- १५ माचर् १९८५) अपन सपूणर् जीवन िब<strong>ह</strong>ारक इित<strong>ह</strong>ासकसामाय रूपमे आ िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासक <strong>िव</strong>िश रूपमे अययनमे िबतेलि<strong>ह</strong>। ोफेसर चौधरी गणेश द कॉलेज, बेगुसरायमेअयापन केलि<strong>ह</strong> आ ओ भारतीय इित<strong>ह</strong>ास कांेसक ाचीन भारतीय इित<strong>ह</strong>ास शाखाक अयक्ष र<strong>ह</strong>ल छिथ। <strong>ह</strong>ुनकर लेखनीमे जेवा<strong>ह</strong> छै से चंड <strong>िव</strong>ताक कारणसँ। <strong>ह</strong>ुनकर लेखनीमे िमिथलाक आ मैिथलक (मैिथल ाण वा कणर्/ मैिथल कायथसँ जे एकरतादाय <strong>ह</strong>ोअए) अनगर्ल मि<strong>ह</strong>मामंडन नि<strong>ह</strong> भेटत। <strong>ह</strong>ुनकर <strong>िव</strong>वेचन मौिलक आ टटका अिछ आ <strong>ह</strong>ुनकर शैली आ कय कौशलसँ24


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पूणर्। एतुा भाषाक कोमल आरो<strong>ह</strong>-अवरो<strong>ह</strong>, एतुा सवर्<strong>ह</strong>ारा वगर्क सवर्गुणसंपता, संगि<strong>ह</strong> एतुा र<strong>ह</strong>न-स<strong>ह</strong>न आ संकृितक करता ईसभटा िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासक अंग अिछ। एि<strong>ह</strong>मे सिमिलत अिछ राजनीित, िदनचय, सामािजक मायता, आिथर्क िथित, नैितकता,धमर्, दशर्न आ साि<strong>ह</strong>य से<strong>ह</strong>ो। ई इित<strong>ह</strong>ास साि<strong>ह</strong>य आ पुरातवक माणक आधारपर रिचत भेल अिछ, दंतकथापर नि<strong>ह</strong> आ आ<strong>ह</strong>िमिथला! बा<strong>ह</strong> िमिथला! बला इित<strong>ह</strong>ाससँ फराक अिछ। ओ चचर् करैत छिथ जे एतए <strong>िव</strong>ापित सन लोक भेला<strong>ह</strong> जे समाजक <strong>िव</strong>िभवगर्केँ समेिट कऽ राखलि<strong>ह</strong> तँ संगि<strong>ह</strong> एतए कर तव से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>ल। <strong>ह</strong>ुनकर लेखनमे मानवता आ धमर्िनरपेक्षता भेटत जे आइकािक साि<strong>ह</strong>यक लेल से<strong>ह</strong>ो एकटा नूतन वतु िथक ! सवर्<strong>ह</strong>ारा मैिथल संकृितक एि<strong>ह</strong> इित<strong>ह</strong>ासक तुितकरण, संगि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनकरसभटा अकािशत साि<strong>ह</strong>यक <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ारा अंकन (<strong>ह</strong>ुनकर <strong>ह</strong>ाथक २५-३० साल पूवर्क पाडुिलिपक आधारपर) आ ई-काशनकरवादी संथा सभ जेना िचगुत सिमित (कणर्/ मैिथल कायथ) आ मैिथल (ाण) सभा ारा ायोिजत इित<strong>ह</strong>ास आसाि<strong>ह</strong>येित<strong>ह</strong>ास पर आ ओि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मानिसकतापर अंितम मारक <strong>ह</strong>ार िस <strong>ह</strong>एत, ताि<strong>ह</strong> आशाक संग।-सपादकिमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासअयाय–१३िमिथलामे अंेजी राजक अमल(१७६५–१९४६)१७६४क वक्सरक लड़ाई भारतक <strong>ह</strong>ेतु एकटा िनणयक यु छल कारण एकरा बाद इ प भगेल छल जेउर भारतक कोनो शिक्तकेँ आब अंेजसँ मुकािबला करबाक क्षमता नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> गेल छलि<strong>ह</strong>। १७६५मे25


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्झंडा गािर <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong> तिनका ई दतेलि<strong>ह</strong>। ओ जमीदार अपन िकलामे नुका र<strong>ह</strong>ल छला। बारकरकप<strong>ह</strong>ुँचलाक बाद ओ तुरंत <strong>ह</strong>ुनकासँ समझौता कऽ लेलि<strong>ह</strong> आर सबटा बिकऔता चुका <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>। बारकरबेितयाक सबधमे बड बिढ़या <strong>िव</strong>वरण <strong>दे</strong>ने छिथ। १७७२मे जखन बोडर् आफ रेवयुक थापना भेल तखनितर<strong>ह</strong>ूतक से<strong>ह</strong>ो राजवक आधारपर समझौता भेल। १७७४मे ितर<strong>ह</strong>ूतकेँ पटनाक अधीन क<strong>दे</strong>ल गेलैक।१७७२मे ांसीस ैड ितर<strong>ह</strong>ूतक थम कलक्टर भके एला<strong>ह</strong>। ैड नील<strong>ह</strong>ा कोठीक संथापक से<strong>ह</strong>ो छला<strong>ह</strong>आर ि<strong>ह</strong>नके यासे समत ितर<strong>ह</strong>ूतमे नील<strong>ह</strong>ा कोठीक जाल िबछा <strong>दे</strong>ल गेल छल। १७८७धिर ैड सा<strong>ह</strong>ेबर<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> आर एि<strong>ह</strong> बीच ओ समत ितर<strong>ह</strong>ूतक सवक्षण राजवक दृिये केलि<strong>ह</strong>। तकर वाथर्ट एला।१७६२मे राज ताप िसं<strong>ह</strong> भौरसँ <strong>ह</strong>टाकेँ दरभंगामे अपन राजधानी लऽ अनले छला<strong>ह</strong>। १७७०मे जखन पटनामेरेवेयु कॱिसलक थापना भेल तखन पुनः ताप िसं<strong>ह</strong>केँ अपन जमीदारीक मुकरर्री कपनीसँ भेटलि<strong>ह</strong>। केलीितर<strong>ह</strong>ूतक राजव अधीक्षक भऽ कऽ एला<strong>ह</strong>। १७७१मे ताप िसं<strong>ह</strong> आर केलीमे मतभेद ारंभ भेल। राजाकओतऽ ब<strong>ह</strong>ुत रास बिकऔता भऽ गेल छलि<strong>ह</strong> आर अंेज लोकिन ि<strong>ह</strong>नक पुरान ितवकेँ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ए <strong>दे</strong>मए चा<strong>ह</strong>ैतचलिथ<strong>ह</strong>। माधविसं<strong>ह</strong>क समयमे फेर नव ि<strong>ह</strong>साबे कपनीक संग समझौत भेलि<strong>ह</strong>, ओना रायारो<strong>ह</strong>णक पूवर्ि<strong>ह</strong>ंमाधविसं<strong>ह</strong>केँ धीरज नारायणसँ कैकटा परगा भेटल छलि<strong>ह</strong>। सबटा बिकऔता चुकौला पर राय पुनःमाधविसं<strong>ह</strong>केँ वापस भेलि<strong>ह</strong>। ताि<strong>ह</strong> िदनमे एक कारक अथाियव छल तैं लगले–लगले पिरवर्नो <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ैतछल। तथािप १७८१ सँ १७८९ धिर दरभंगा िनतुकी रूपें माधव िसं<strong>ह</strong>क अधीन र<strong>ह</strong>ल। वाथर् कलक्टरदरभंगा आ<strong>िव</strong> म<strong>ह</strong>ाराजसँ भेटकए अनुरोध केलकि<strong>ह</strong> जे दमामी बदोबत मािन लैथ परच माधविसं<strong>ह</strong> बड़ािचंतामे पिड़ गेल छला<strong>ह</strong> आर कोनो िनणर्य लेवामे असमथर् रझला<strong>ह</strong>। वो गवनर्र जेनरलसँ अनुरोध केलि<strong>ह</strong> जे27


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ुनक राय घुरा <strong>दे</strong>ल जाि<strong>ह</strong>। जखन ई सब वातलाप छल तखन <strong>ह</strong>ुनका कराम अलीक टेट से<strong>ह</strong>ो ातभेलै<strong>ह</strong> (१७९५)। एि<strong>ह</strong>मे १५परगामे ३५टा गाम छल। सरकार ब<strong>ह</strong>ादुर अि<strong>ह</strong>बातकेँ नि<strong>ह</strong> मािन एि<strong>ह</strong> सब दानबला गाँव अपन रायमे िमला लेलक। पुनः झंझटक बाद १८००ई.मे इ सपि राजकेँ भेटलैक। अतंतोगवादरभंगा राज से<strong>ह</strong>ो दमामीबदोबतक अधीन भगेल।म<strong>ह</strong>ाराज छिसं<strong>ह</strong>क समयमे कपनीक संग सबध आर बिढ़या भेलैक। कपनीकेँ तखन नेपालसँ खटपट<strong>ह</strong>ोइत छलैक आर लड़ाईक संभावना बढ़ल जाइत छलैक। कपनीक ितिनिध म<strong>ह</strong>ाराजसँ भेंट केलक आरि<strong>ह</strong>नकासँ अनुरोध केलकि<strong>ह</strong> जे संभा<strong>िव</strong>त गोरखा आमणक <strong>िव</strong>रू ि<strong>ह</strong>नका लोकिनकेँ सतकर् र<strong>ह</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी।ितर<strong>ह</strong>ूतक कलक्टर सीलीकेँ से<strong>ह</strong>ो िलखल गेलैक जे ओ क्षेक सब जमीदार सबसँ सेना ात करबाक यासकरे। सीली सेजर बैडशाक नाम जे प िलखने छला<strong>ह</strong> जनकपुरसँ ताि<strong>ह</strong>सँ ज्ञात <strong>ह</strong>ोइछ जे दरभंगा म<strong>ह</strong>ाराजकेँछोिड़ केओ सिय स<strong>ह</strong>योग नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ने छलि<strong>ह</strong>। छिसं<strong>ह</strong> करीब ९<strong>ह</strong>जार टाकाक मदित से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>ने र<strong>ह</strong>िथ<strong>ह</strong>।योग्य सैिनकक यवथा से<strong>ह</strong>ो इ कऽ <strong>दे</strong>ने छलिथ<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नक खुिफया सब अंेजकेँ गोरखाक आमणक पूवर्सूचना एवं ओकरा सबि<strong>ह</strong>क बढ़बाक बाटक संकेत से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>लकि<strong>ह</strong>। नेपालक <strong>िव</strong>रूक संघषर्मे अंेजक मुख्यस<strong>ह</strong>ायक (सब तर<strong>ह</strong>ें) छ िसं<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong> आर अंेज सेना तखन पुपरी तक प<strong>ह</strong>ुँच चुकल। िखिसयाकेँ नेपालकराजा अपन सैिनककेँ ई आ<strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong> जे वो ितर<strong>ह</strong>ूत िजलाक सब गामकेँ लूट–पाट शुरू करे। जखननेपालक <strong>िव</strong>रू अंेजक जीत भेलैक तखन छिसं<strong>ह</strong>केँ म<strong>ह</strong>ाराज ब<strong>ह</strong>ादुरक पदवी भेटलि<strong>ह</strong>। यु समात भेलाउरो अंेजक अनुरोधपर छिसं<strong>ह</strong>क सेना मोित<strong>ह</strong>ारीमे बनल र<strong>ह</strong>ल। ई लोकिन सतत अंेजक खैरखा<strong>ह</strong> बनलर<strong>ह</strong>ल। म<strong>ह</strong>ेर िसं<strong>ह</strong>क समयमे िसपा<strong>ह</strong>ी <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong> भेल। अंेजकेँ ि<strong>ह</strong>दुतानी जमीदारपर स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइते छलैक आर28


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ताि<strong>ह</strong> पर एकटा कारणो आ<strong>िव</strong> गेलैक। एक अफवा<strong>ह</strong> सािरत भेलैक जे ब<strong>ह</strong>ेड़ाक िडपुटी मिजेट िमटरडोवटनपर म<strong>ह</strong>ाराजक एकटा कमर्चारी बदुक उठौलक यिप ई बात िकछु दोसर छलैक। म<strong>ह</strong>ाराज अपनवामीभिक्त दिशर्त करबाक <strong>ह</strong>ेतु अंेजकेँ नाथपुर आर पुिणर्याँक बीच डाक यवथा चालो रखबाक <strong>ह</strong>ेतु१६टा घोड़सवार <strong>दे</strong>लिथ<strong>ह</strong>। १०० िसपा<strong>ह</strong>ी से<strong>ह</strong>ो ओ अंेजकेँ पठौलि<strong>ह</strong> मुदा ओ लोकिन संशिकत र<strong>ह</strong>बाककारणे ओकरा घुरा <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>। १८५५मे संथाल <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>केँ दबेबाक <strong>ह</strong>ेतु से<strong>ह</strong>ो म<strong>ह</strong>ाराज <strong>ह</strong>ाथी इयािद कपनीकसैिनककेँ <strong>दे</strong>ने छलिथ<strong>ह</strong>। म<strong>ह</strong>ाराज म<strong>ह</strong>ेर िसं<strong>ह</strong>क बाद कोटर् आफ वाडर्स भऽ गेलैक। ितर<strong>ह</strong>ूतमे िसपा<strong>ह</strong>ी<strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>क भाव कोनो रूपें कम नि<strong>ह</strong> छल।अंेजक संग बिढ़या सबध रिखत<strong>ह</strong>ुँ म<strong>ह</strong>ाराज लमीर िसं<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>शक नजकेँ िच<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong> आर काँेसक ारंिभकअवथामे जे जानसँ मदित केलि<strong>ह</strong> जकर उलेख <strong>ह</strong>म पूवर्ि<strong>ह</strong>ं कऽ चुकल छी। िसपा<strong>ह</strong>ी <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>क बाद समतभारतपर अंेजक एकछ राय कायम भेल आर ितर<strong>ह</strong>ूत कमीरीक एकटा अंग िजलाक रूपमे दरभंगा राजकनामें िस भेल आर उर िब<strong>ह</strong>ारक ायः सब िजलामे िकछु न िकछु ि<strong>ह</strong>नका लोकिनकेँ र<strong>ह</strong>बे करै<strong>ह</strong>। रामेरिसं<strong>ह</strong> आर कामेर िसं<strong>ह</strong>क समयमे से<strong>ह</strong>ो ििटश सरकारक संग सबध बिढ़ये र<strong>ह</strong>लै<strong>ह</strong> आर १९३५–१९३६मेम<strong>ह</strong>ाराज कामेर िसं<strong>ह</strong> अपन ितवकेँ आर दृढ़ केलि<strong>ह</strong> आर <strong>ह</strong>ुनकमे बृि भेलि<strong>ह</strong>। नेि<strong>ह</strong> भऽ रायक िथितात करबाक <strong>ह</strong>ुनक पैघ अिभलाषा छलै<strong>ह</strong> आर अि<strong>ह</strong> िदशामे ओ ब<strong>ह</strong>ुत यो केने छला<strong>ह</strong>। सामाय िताकि<strong>ह</strong>साबे आन जमीदारक अपेक्षा दरभंगा रायक <strong>िव</strong>शेष म<strong>ह</strong>व छलैक आर अंेज लोकिन एकरा अपन एकटापैघ सबध मानैत छला<strong>ह</strong>। १९३५क कानूनक बाद जे राीयताक एकटा वयार ब<strong>ह</strong>ल तकरा फलें पिरवर्नवाभा<strong>िव</strong>क भगेल आर १९४६मे भारतक वाधीनताक बाद िब<strong>ह</strong>ार पि<strong>ह</strong>ल राय छल जे जमीदारी उमूलनक29


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ेतु कानून पास केलक आर िब<strong>ह</strong>ारसँ जमीदारी था समात भगेल। िब<strong>ह</strong>ारक सब जमीदार समात भगेलाआर ओि<strong>ह</strong> ममे िमिथलाक सबसँ पैघ जमीदार जे कि<strong>ह</strong>यो िमिथलेशो क<strong>ह</strong>बैत छला<strong>ह</strong>। से<strong>ह</strong>ो समात भगेला।IIितर<strong>ह</strong>ूतमे नील<strong>ह</strong>ा कोठीक इित<strong>ह</strong>ासे:- उर िब<strong>ह</strong>ार आधुिनक भारतक इित<strong>ह</strong>ासक दृिकोणसँ बड म<strong>ह</strong>वपूणर्मानल गेल अिछ कारण नीलक खेती अि<strong>ह</strong>ठाम <strong>ह</strong>ोइत छल आर एकरा <strong>ह</strong>ेतु अंतरीय बाजार ात छल।नीलक अपन म<strong>ह</strong>व <strong>ह</strong>ोइत छैक आर जखन ई बुझना गेलैक जे उर िब<strong>ह</strong>ार एकरा <strong>ह</strong>ेतु उपयुर्क्त थान अिछतखन इत इिडया कपनीक कायर्क लोकिनक यान अि<strong>ह</strong> िदिस जाएब वाभा<strong>िव</strong>के। अंेजक आगमनकपूवर्ि<strong>ह</strong>ंसँ अि<strong>ह</strong>ठाम नीलक खेती बिढ़या जकाँ <strong>ह</strong>ोइत छल। युरोपमे ई रंग ततेक जनिय भगेल छलैक जे एकरमाँग बिढ़ गेल छलैक। भारतवषर्मे से<strong>ह</strong>ो एकर खेतीक िकछु <strong>िव</strong>वाद उठल <strong>ह</strong>ेतैक जकर कारण प नि<strong>ह</strong>अिछ मुदा १८३७ई.क लाडर् मैकौलक एकटा मेमोरेडम छैक जाि<strong>ह</strong>सँ अि<strong>ह</strong> वतुपर काश पड़इयै आर ईआभास भेटइयै जे तकर बादसँ बंगालमे नीलक खेती कम <strong>ह</strong>ोमए लागल आर नीलक खेतीपर ितर<strong>ह</strong>ूत <strong>िव</strong>शेषयान िदये जाए लागल।१७८२ैड ितर<strong>ह</strong>ूत क कलक्टर भऽ कऽ आएल छला<strong>ह</strong> आर १७८५मे ओ िलखैत छिथ जे ओ अपने ितर<strong>ह</strong>ूतमेनीलक खेतीक सूपात युरोिपय पितपर केलि<strong>ह</strong>। ई ओ सबटा अपने खचर्पर केने छला<strong>ह</strong>। अंेजकसवर्थम फैक्ी ओना ितर<strong>ह</strong>ूतमे १६५०–१७००क बीच <strong>ह</strong>ाजीपूरक समीप िसंिधया अथवा लालगंजमे भेल छलआर ति<strong>ह</strong>यासँ अि<strong>ह</strong> क्षेमे अंेजक भाव बढ़ैत गेल आर ैड जखन कलक्टर भऽ कऽ एला<strong>ह</strong> तखन नीलक30


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्खेतीकेँ <strong>िव</strong>शेष ोसा<strong>ह</strong>न भेटल। ैड एकरा एकटा उोगक ि<strong>ह</strong>साबे <strong>िव</strong>किसत केलि<strong>ह</strong>। १७८८क ४फरबरीकएकटा िरपोटर्मे क<strong>ह</strong>ल गेल अिछ जे ितर<strong>ह</strong>ूत कलक्टरीमे जे बार<strong>ह</strong>–गोटए युरोिपयन र<strong>ह</strong>ैत छिथ ताि<strong>ह</strong>मे १०गोटएनीलक खेती करैत छिथ। ई बार<strong>ह</strong>ो गोटए कपनीक नौकर नि<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong>मे सँ ६ गोटएक नाम छल–पीटर डी रेजेिरयो, जेस जेंिटल, जी. डलु. एस. शुभान, जेस गेलन, जान िमलर आर ांिसस रोज। जेसगेलन रेजेिरयोक मनेजर छला<strong>ह</strong>। ांसीस रोज जबदर्ती ितर<strong>ह</strong>ूतमे राजवलभक जागीरमे अपन नीलक खेतीशुरू कऽ <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong>। १७९३मे नील फैक्ीक संख्या ९भऽ गेल छल। नील फैक्ीक थापना कानूनीयवथा जिटल भऽ गेल आर ओि<strong>ह</strong>पर सरकारकेँ यान <strong>दे</strong>मए पड़ैत छलैक। एकर कारण ई छल िक ईलोकिन तर<strong>ह</strong>–तर<strong>ह</strong>क अयाय आर जोर जबदर्ती करैत जाइत छला<strong>ह</strong>। १७९३मे ितर<strong>ह</strong>ूतक जज नीवकेँ बायभऽ कए डोनबल नामक एक ेंच नागिरक तथा टोमस पाकर्केँ ितर<strong>ह</strong>ूत छोड़बाक आ<strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>मए पड़ल छलि<strong>ह</strong>।टोमस पाकर् सरैया आर िसंि<strong>ह</strong>यामे िबना कोनो लाइसेंसकेँ कत<strong>ह</strong>ु बसब ताि<strong>ह</strong>िदनमे गैरकानूनी छल। ढ़ोलीकजेस आनर्डकेँ से<strong>ह</strong>ो जज म<strong>ह</strong>ोदय तािकद कऽ <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong> जो थानीय लोकिनक कुलाचारपर यान राखैिथआर ओकरा <strong>िव</strong>रू कोनो काज नि<strong>ह</strong> करैथ। ए<strong>ह</strong>ेन आ<strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>बाक कारण ई छल जे जेस आनर्ड एकटााणकेँ मािर बैसल छला<strong>ह</strong>। एवं कारे रोज कोनो ने कोनो समया उिठते छल आर एकर <strong>िव</strong>तृत इित<strong>ह</strong>ास<strong>ह</strong>मरा लोकिनकेँ िमडन <strong>िव</strong>लसनक “ि<strong>ह</strong>ी आफ िब<strong>ह</strong>ार इंिडगो फैक्ीज”मे भेटैत अिछ। ९टा ारंिभक नीलककोठी जे फुगल छल तकर <strong>िव</strong>वरण एवं कारे अिछ:-(i) दाउदपुर -31


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(ii) सराय -<strong>िव</strong>िलयम औखी <strong>ह</strong>टर(iii) ढ़ोली -(iv) अधर -जेस जेंिटल(v) शा<strong>ह</strong>पुर -िरचाडर्सन पर<strong>िव</strong>स(vi) काँटी -अकेजेडर नामेल(vii) मोतीपुर -(viii) दयोिरया -िफंच(ix) बनारा -पुियस िकक तथा शुभान१७९४मे मा ७६७ बीघा १४ का जमीनपर नीलक खेती <strong>ह</strong>ोइत छल मुदा थोड़वे िदनमे ओकरएतेक <strong>िव</strong>कास भेलैक जे समत उर िब<strong>ह</strong>ारक कोन- कोनमे नील<strong>ह</strong>ा सा<strong>ह</strong>ेब सब पसिर गेल आरबिढ़यासँ बिढ़या जमीनपर अपन अिधकार कऽ लेलक। १८०३मे २५टा नील कोठी छल जाि<strong>ह</strong>मेमुखक नाम अिछ भवरा<strong>ह</strong>ा (भौर), मु<strong>ह</strong>मदपुर, बेलसर, िपपराघाट, दलिसं<strong>ह</strong>सराय, िजतवारपुर,32


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ितवारा, कमतौल, िचतवारा, पुपरी, शा<strong>ह</strong>पुरूडी इयािद। १८१०मे कलक्टर अि<strong>ह</strong>बातक अनुशंसाकेलि<strong>ह</strong> जे २५टा नील फैक्ीकेँ खजानासँ कजर् <strong>दे</strong>ल जाइक कारण ई लोकिन अपना क्षे बेकारसबकेँ काज दैत छिथ आर एवं कारे बेकारीक समयाकेँ दूर करैत छिथ। १८१०मे लगभग१०,०००मन नील ितर<strong>ह</strong>ूतसँ कलका पठाओल जाइत छल। चपारणमे नेपाल यु समात भेलाकबाद कनर्ल <strong>ह</strong>ीकी नामक एक यिक्त १८१३ई. मे नीलक खेती शुरू केलि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ीकी बारामे अपनफैक्ी फोललि<strong>ह</strong>। ओकर ठीक बाद राजपुर आर तुरकौिलयामे मोरन आर न<strong>ह</strong>ल अपन अपननीलक कारखाना खोललि<strong>ह</strong>। १८४५मे िसर<strong>ह</strong>ामे कैटेन टाइलर अपन कारखाना खोललि<strong>ह</strong>।१८१६मे चपारणमे नीलक खेतीक उलेख नि<strong>ह</strong> भेटइयै मुदा १८३०क िरपोटर्मे एकर वणर्न अिछ।चीनीक थानपर लोग नील उपजाएब शुरू केलि<strong>ह</strong>। नीलक खेती अि<strong>ह</strong> ि<strong>ह</strong>साबसँ बढ़ए लागल िकितर<strong>ह</strong>ूतक कलक्टर घबरा गेला १८२८मे िलखलि<strong>ह</strong> जे आब अि<strong>ह</strong>पर रोक लगाना चा<strong>ह</strong>ी। १८५०मेितर<strong>ह</strong>ूतमे (दरभंगा मुजफरपुर)मे ८६टा नीलक कारखाना भगेल छल। सब गोटए चीनीक कारबारछोिड़ नीलपर उतिर गेल छला<strong>ह</strong>। नील उोगपर युरोिपयन लोकिनक एकािधपय छलि<strong>ह</strong>। िसपा<strong>ह</strong>ी<strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>क समयमे जे ितर<strong>ह</strong>ूतमे वेसी <strong>िव</strong>फोट नि<strong>ह</strong> भेल तकर कारण इए<strong>ह</strong> छल जे अि<strong>ह</strong> क्षेमे नील<strong>ह</strong>ासा<strong>ह</strong>ेबक बोलबाला आर दबदबा छल आर मजूर सब ि<strong>ह</strong>नका सबसँ रोजी रोटी पबैत छल आर तैंदबाबमे र<strong>ह</strong>ैत छल। िसपा<strong>ह</strong>ी <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>क समयमे अि<strong>ह</strong> क्षेमे शांित थापनाक भार सरकार ि<strong>ह</strong>नकेलोकिनपर छोिड़ <strong>दे</strong>ने छलि<strong>ह</strong> आर ई लोकिन ओकर नीक जकाँ िनव<strong>ह</strong> केलि<strong>ह</strong>। दलिसं<strong>ह</strong>सराय,33


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ितवारा आर िजतवापुरक कारखाना पुरान छल आर ओि<strong>ह</strong> सब<strong>ह</strong>क बड धाक छलैक। १८७४मेितर<strong>ह</strong>ूतक सबसँ पैघ नीलक कारखाना पडौलमे छलैक जकर क्षेफल ३०० वगर्मील छलैक।१८६७–६८मे नीलक खेतीक <strong>िव</strong>रोधमे एकटा जबदर्त दशर्न चपारणमे भेलैक। रैयतक शोषणचरमोकषर्पर छलैक आर ओकर कोनो िनदान से<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>राइत छलैक। मजदूरकेँ पूरा पािरिमकनि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल जाइत छलैक। मजदूर लोकिन नीलक खेती करबासँ इंकार करए लागल आरिजउकितया नामक गाममे अि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>रोधक पि<strong>ह</strong>ल उदा<strong>ह</strong>रण भेटैत अिछ। आनगामक लोग सब से<strong>ह</strong>ोएकर <strong>दे</strong>खा–<strong>दे</strong>खी शुरू केलक। अि<strong>ह</strong> वतुकेँ जदी सोझरेवाक <strong>ह</strong>ेतु मोित<strong>ह</strong>ारीमे तकाल कच<strong>ह</strong>रीकथापना भेल। रैयतक ित थोड़ेक सु<strong>िव</strong>धा से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खाओल गेल। अंेजकेँ श भेलैक जे अि<strong>ह</strong>आदोलनकेँ केओ उसका र<strong>ह</strong>ल अिछ। आर <strong>ह</strong>ुनका लोकिन दृि बेितया राजपर गेल। १८७६मेबेितया राजमे अंेज मनेजर ब<strong>ह</strong>ाल भेल आर तकर बाद फेर अंेज लोकिन नीलक खेती िदसयान <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>। १९म शतादीक अत धिर चपारणमे कुल २१ फैक्ी आर ४८टा ओकर शाखाछल। चपारण, मुजफरपुर, दरभंगाक नील<strong>ह</strong>ा सा<strong>ह</strong>ेब िमिल कऽ १८०१मे अपना सबि<strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>ेतुएकटा िनयम बनौलि<strong>ह</strong> आर १८७७ ओ लोकिन िब<strong>ह</strong>ार इिडगो लांटरस एशोिसयेशन नामक संथासे<strong>ह</strong>ो थािपत केलि<strong>ह</strong>। एकर मुख्यालय मुजफरपुरमे छल आर एकरा सरकारसँ मायता छलैक।मूंगेर, भागलपुर, पूिणर्याँक िबिभ भागमे नीलक खेती पसिर गेल आर बेगूसराय, स<strong>ह</strong>रसा, पूिणर्याँआर किट<strong>ह</strong>ार िजलाक िबिभ नील<strong>ह</strong>ा कोठीक ताँता लािग गेल छल। १८९६मे मंझौल, बेगूसराय,34


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भगवानपूर, बेगमसराय, दौलतपुर आिद थानमे नीलक कारखाना खुजल छल। ओनासँ १८७७सँअि<strong>ह</strong> िजलामे नीलक सार भऽ चुकल छल। बेगूसरायक कोठी १८६३मे बनल छल। स<strong>ह</strong>रसामेचपराम, िसं<strong>ह</strong>ेर, पथरघट, राघोपुर आिद क्षेमे मुख नीलक कोठी सब छल आर ति<strong>ह</strong>ना पुिणर्याँआर किट<strong>ह</strong>ारमे से<strong>ह</strong>ो। एे नील<strong>ह</strong>ा सा<strong>ह</strong>ेबक कैकटा कोठी <strong>ह</strong>ोइत छल। तापगंज िदिस से<strong>ह</strong>ो एकटािस कोठी छल।ितर<strong>ह</strong>ूत लांटरस लोकिन एकटा सैिनक टुकड़ी से<strong>ह</strong>ो बनौने छला<strong>ह</strong> जकर नाम छल। ‘दऽ िब<strong>ह</strong>ारलाइट <strong>ह</strong>ासर्’। १८५७–५८क िसपा<strong>ह</strong>ी <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>क समयमे जखन ि<strong>ह</strong>नका लोकिनकेँ ितर<strong>ह</strong>ूतमे शांितसुरक्षा रखबाक भार <strong>दे</strong>ल गेल छलि<strong>ह</strong> तखन ई लोकिन सरकारक समक्ष अि<strong>ह</strong> आशयक एकटाआवेदन <strong>ह</strong>ेतु एक कार सैिनक संगठन करबाक अिधकार भेटै<strong>ह</strong>। १८६१–६२ई. अिधकार ि<strong>ह</strong>नकालोकिनकेँ भेटलि<strong>ह</strong> आर ई लोकिन ‘सूबा िब<strong>ह</strong>ार माउंटेड राइिफस’ नामक एकटा संथा बनौलि<strong>ह</strong>।१८८६मे ओकर नाम बदिलकेँ ‘िब<strong>ह</strong>ार लाइट <strong>ह</strong>ासर्’कऽ <strong>दे</strong>ल गेल। १९१४–१८क थम <strong>िव</strong>युमेएि<strong>ह</strong>सँ सरकारकेँ ब<strong>ह</strong>ुत स<strong>ह</strong>ायता भेटल छलैक। १९२०मे एक कानून ारा एकरा ‘आिक्जिलयरीफोसर्’मे पिरविर्त कऽ <strong>दे</strong>ल गेलैक।१९म शतादीक अितम चरणमे नीलक खेतीकेँ बड़का धा लगलैक। १८९६मे जमर्नीमे एकटािसंथेिटक सत नीलक आ<strong>िव</strong>कार भेलैक आर संसार भिरमे िस भऽ गेलैक आर एकर पिरणाम ईभेलैक जे अि<strong>ह</strong>ठामक नीलक खेती समात <strong>ह</strong>ोमए लगलैक। नीलक दाम २५०सँ घिटकेँ १५०/- मन35


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भगेलैक। जाि<strong>ह</strong>मे नील उपजैत छलैक ताि<strong>ह</strong>मे लोग तबाकु आर कुिसयारक खेती शुरू केलक।लैंटरस एशोिसयेसन से<strong>ह</strong>ो अि<strong>ह</strong> कारक िनणर्य लेलक। १९१४मे <strong>िव</strong>युक कारण जब जमर्नीसँनील एनाए बद भऽ गेलैक तखन फेर सा<strong>ह</strong>ेब लोकिनक यान अि<strong>ह</strong> िदिस गेलि<strong>ह</strong> आर पुनः नीलकखेत शुरू भेल मुदा से ब<strong>ह</strong>ुत िदन धिर चलल नि<strong>ह</strong>। नीलक खेती समात भेल।IIIवातंय संाम आर िमिथला:- ाचीन िमिथलाक सीमा अंेज अमलमे आिबकेँ नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> गेल।अंेजक आगमन कालि<strong>ह</strong>सँ यक्ष एवँ अयक्ष रूपेँ ओकर <strong>िव</strong>रोध सबठाँ शुरू भऽ गेल छल कारण<strong>ह</strong>ुनका लोकिनक वाथर् अपन सााय <strong>िव</strong>तारमे छलि<strong>ह</strong>, जनताक कयाणमे नि<strong>ह</strong>। तथािपशिक्तशाली <strong>ह</strong>ोयबाक कारणे आर अि<strong>ह</strong>ठाम आंतिरक फूट र<strong>ह</strong>बाक कारणे <strong>ह</strong>ुनका लोकिनजे सफलताभेटलि<strong>ह</strong> तकरा पिरणाम वरूप ओ लोकिन २००वषर् धिर अि<strong>ह</strong>ठाम शासन केलि<strong>ह</strong> आर १९४७मेअि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>शक िपड छोिड़केँ ओ लोकिन गेला।िमिथलामे िसपा<strong>ह</strong>ी <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>क बाद जे <strong>िव</strong>रोधक पि<strong>ह</strong>ल आवाज उठल छल से उए<strong>ह</strong> जे चपारणमेिकसान लोकिन नील<strong>ह</strong>ा कोठीक सा<strong>ह</strong>बक <strong>िव</strong>रू उठौने छला<strong>ह</strong> आर ितर<strong>ह</strong>ूतक ि<strong>ह</strong>साबे ओ एकटाम<strong>ह</strong>वपूणर् घटना भेल। ओि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>क सूकेँ म<strong>ह</strong>ामा गाँधी १९१७मे चपारणमे पकड़लि<strong>ह</strong> आरसयक संग अपन योग शुरू केलि<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> दृिकोणसँ ई िन<strong>िव</strong>र्वाद रूपें क<strong>ह</strong>ल जा सकइयै जेवात<strong>िव</strong>क अथर्मे वाधीनता संामक ीगणेश गाँधीक युगमे िमिथलि<strong>ह</strong>क आँगनसँ भेल। जँ कि<strong>ह</strong>यो36


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्म<strong>ह</strong>ाराज लमीर िसं<strong>ह</strong> लाउथर काटल कीिनकेँ काँेसक सेसनक <strong>ह</strong>ेतु <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong> तँ काँेसओकर ितदान चपारणमे गाँधीजीकेँ िनयुक्त क <strong>दे</strong>लक आर चपारणमे वातंय संामक जे आिगपजरलसँ तातक जड़ैत र<strong>ह</strong>ल जातक िक भारत वतं नि<strong>ह</strong> भेल। वैशाली <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क गणरायपरपराक अनुरूप अशोक ारा िचि<strong>ह</strong>त एवं शेरशा<strong>ह</strong>क सुशाशनसँ पांिकत चपारणक प<strong>िव</strong> क्षेगाँधीजीक कमर्भूिम बिन म<strong>ह</strong>ावीरक अि<strong>ह</strong>ंसाकेँ साकाररूप दान केलक। १९१७–१९४७धिर गडकसँकोशी आर ि<strong>ह</strong>मालयसँ गंगाधिरक क्षेमे एकसँ एक सपूत जम लेलि<strong>ह</strong> जे वतंताक <strong>ह</strong>ेतु अपनाणक आ<strong>ह</strong>ूित <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong>। कलकासँ आिब फुल चाकी आर खुदीराम बोस से<strong>ह</strong>ो अपनाकेँ अि<strong>ह</strong>भूिममे अमर केलि<strong>ह</strong>। राीय संामक इित<strong>ह</strong>ास िलखब <strong>ह</strong>मर अभी एतए नि<strong>ह</strong> अिछ मा एतबेक<strong>ह</strong>बाक अिछ जे वातंय संाममे िमिथला कोनो ांतसँ ककरोसँ पाछु नि<strong>ह</strong> छल। १९१७मे जँगाँधीजी बाट <strong>दे</strong>खौलि<strong>ह</strong> तँ १९४२मे िमिथला से<strong>ह</strong>ो अपन सवर्िनछावर कऽ <strong>दे</strong>लक <strong>ह</strong>ुनके आानपरआर उर िब<strong>ह</strong>ार १९४२मे सब तर<strong>ह</strong>ें ांितकारी लोकिनक गढ़ बनल छल। सब िबचारक भूिमकाकिनव<strong>ह</strong> केलि<strong>ह</strong> आर <strong>ह</strong>ुनके लोकिनक सयासे १९४७मे भारतक वतंता ात भेल–ओि<strong>ह</strong>मेिमिथलाक योगदान ओतवे छल जतवा आन कोनो ांतक। ांितकारी दलक इित<strong>ह</strong>ासमे से<strong>ह</strong>ोिमिथलाक नाम ख्यात छैक।j37


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अयाय–१४िमिथलाक अयाय राजवंशक <strong>िव</strong>वरण(i.) गंधविरया राजवंशक इित<strong>ह</strong>ास:- वगय पुलिकत लाल दास मधुर अथक पिरम कए गधविरयाकइित<strong>ह</strong>ास िलिख वनाम धय ी भोला लाल दासक ओतए काशनाथर् पठौने छला<strong>ह</strong>। कोनो कारणवश ईपाडुिलिप जे िक आब जीणवथामे अिछ। कािशत नि<strong>ह</strong> भऽ सकल आर गधविरयाक इित<strong>ह</strong>ासक संगएकिदन जखन <strong>ह</strong>मरा भोला बाबूसँ गप भेल तखन ओ एि<strong>ह</strong> पाडुिलिप चचर् केलि<strong>ह</strong> आर <strong>ह</strong>मरा आ<strong>ह</strong>पर ओपाडुिलिप <strong>ह</strong>मरा पठा <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>। पाडुिलिप <strong>दे</strong>खलापर ई बुझबामे आएल जे मधुरजी गधविरयाक इित<strong>ह</strong>ासिकवदंतीक आधारपर िलखने छिथ मुदा ता<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>ुनक पिरम तुय एवं सरा<strong>ह</strong>नीय अिछ। जखन गधविरयाकत<strong>ह</strong>ु िकछु ामािणक इित<strong>ह</strong>ासक सामी नि<strong>ह</strong> एकित भऽ सकल अिछ ताि<strong>ह</strong> दृिकोणे मधुरजीक ई सयाससवर्था शंसनीय अिछ। सोनबरसा राजकेसमे गधविरयाक इित<strong>ह</strong>ास <strong>दे</strong>ल गेल अिछ मुदा ओ<strong>ह</strong>ुमे जे गधविरयालोकिन सोनबरसाक <strong>िव</strong>रोधमे गवा<strong>ह</strong>ी <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong> ताि<strong>ह</strong>मे <strong>ह</strong>क एकटा मुख यिक्त वगय ी चंचल साद िसं<strong>ह</strong>मुइलासँ पूवर् <strong>ह</strong>मरा यिक्तगत रूपें ई क<strong>ह</strong>ने गेला जे <strong>ह</strong>ुनक अपन जे वयान ओि<strong>ह</strong> केसमे भेल छि<strong>ह</strong> से एकदमउटा छि<strong>ह</strong> तैं गधविरयाक इित<strong>ह</strong>ासक <strong>ह</strong>ेतु ओकरा उपयोग करबामे ओकरा ‘िरभसर्’ ककए पढ़ब उिचत। ओ<strong>ह</strong>ुकेसमे जे इित<strong>ह</strong>ास बनाओल गेल अिछ से ब<strong>ह</strong>ुत िकछु परंपरेपर आधािरत अिछ मुदा ओि<strong>ह</strong>मे एक ब<strong>ह</strong>ुत38


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्म<strong>ह</strong>वपूणर् बात ई भेटल जे गधविरयाक ारा <strong>दे</strong>ल दानप सब ब<strong>ह</strong>ुत िकछु उपिथत कैल गेल छल जाि<strong>ह</strong>मेिकछु चुनल दानपक अंेजी अनुवादक अंश <strong>ह</strong>म अपन ‘ि<strong>ह</strong>ी आफ मुिलमरूल इन ितर<strong>ह</strong>ूत’मे कािशतकैल अिछ। स<strong>ह</strong>रसा िजलामे गधविरयाक एतेक भुव छल तइयो ओकर कोनो उलेख पुरनका ‘भागलपुरगजेिटयर’मे नि<strong>ह</strong> छल आर जखन स<strong>ह</strong>रसा िजला बनल आर ओकर नव गजेिटयर बनल तखन ओि<strong>ह</strong>मे इित<strong>ह</strong>ासिलखबाक भार <strong>ह</strong>मरा भेटल आर ओि<strong>ह</strong>ममे <strong>ह</strong>म एक पारााफमे गधविरयाक चचर् कैल। एकर अितिरक्त आरकोनो ामािणक इित<strong>ह</strong>ास गधविरयाक नि<strong>ह</strong> बनल अिछ आर नेऽ अधाविध एि<strong>ह</strong> िदशामे कोनो यासे भऽ र<strong>ह</strong>लअिछ। ए<strong>ह</strong>ना िथितमे मधुरजीक िलखल गधविरयाक इित<strong>ह</strong>ासक मूलकेँ <strong>ह</strong>म अि<strong>ह</strong>ठाम तुत कऽ र<strong>ह</strong>ल छीजाि<strong>ह</strong>सँ ओि<strong>ह</strong> मृतामाकेँ अपन कृितक वीकृित <strong>दे</strong>िख आनद <strong>ह</strong>ोि<strong>ह</strong>। अनापेिक्षत बातकेँ <strong>ह</strong>टा <strong>दे</strong>ल गेल अिछ।गधविरया लोकिनक गधवारडी<strong>ह</strong> एखनो शकरी आर दरभंगा टीसनक बीचमे अिछ आर <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक ओतएजीवछक पूजा <strong>ह</strong>ोइत छि<strong>ह</strong>। गधविरया लोकिन पँचम<strong>ह</strong>लामे पसरल छिथ– वरूआरी, सुखपुर, परशरमा, बरैलआर यिदया मानगंजकेँ िमलाकेँ पँचम<strong>ह</strong>ला क<strong>ह</strong>ल जाइत छल। जाि<strong>ह</strong>ठाम मधुरजीक अंश समात <strong>ह</strong>ोएत ओतए<strong>ह</strong>म संकेत दऽ <strong>दे</strong>ब।दरभंगा ओ <strong>िव</strong>शेषतः उर भागलपुर (सित स<strong>ह</strong>रसा िजला)मे गधविरया वंशज राजपूतक संख्या अयिधकअिछ। दरभंगा िजलांतगर्त भीठ भगवानपुरक राजा सा<strong>ह</strong>ेब तथा स<strong>ह</strong>रसा िजलांतगर्त दुगपुर भीक रा<strong>ह</strong>ा सा<strong>ह</strong>ेबएव वरूआरी, पछगिछया, सुखपुर, बरैल, परसरमा, रजनी, मो<strong>ह</strong>नपुर, सो<strong>ह</strong>ा सा<strong>ह</strong>पुर, <strong>दे</strong><strong>ह</strong>द, नोनैती, स<strong>ह</strong>सौल,मंगुआर, धवौली, पामा, पतपार, कपिसया, <strong>िव</strong>णुपुर एवं पारा इयािद ाम िथत ब<strong>ह</strong>ुसंख्यक छौट पैघजमीदार लोकिन एि<strong>ह</strong> वंशक िथका<strong>ह</strong> आर सोनबरसाक वगय म<strong>ह</strong>ाराज <strong>ह</strong>िरवलभ नारायण िसं<strong>ह</strong> से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong>39


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वंशक छला<strong>ह</strong>। ई राजवंश ब<strong>ह</strong>ुत ाचीन िथक ओ एि<strong>ह</strong> राजवंशक सबध मालवाक सुिस धारानगरीकपरमारवंशीय राजा भोज <strong>दे</strong>वक वंशसँ अिछ। एि<strong>ह</strong>वंशक नाम “गधविरया” एतै आ<strong>िव</strong>केँ पड़ल। राजा भोज<strong>दे</strong>वक ३५म पीढ़ीक पात् ३६म पीढ़ीक राजा ितराज सा<strong>ह</strong> अपन धमर्पी तथा दू ई पक संग पुनानक िनिम आसाम गेल छला<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong> याा जखन ओ लोकिन िफरला<strong>ह</strong> तँ पुिणर्याँ िजलांतगर्त सुिससौिरया योढ़ीक समीप मागर्मे कत<strong>ह</strong>ु कोनो संामक रोगसँ राजा–रानीक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ांत भऽ गेलि<strong>ह</strong>। सौिरया राजकितिनिध एखनो दुगगंजमे छिथ। माता–िपताक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ांत भेलापर दुनू अनाथ बालक भूलल–भटकल सौिरयाराजाक ओतए उपिथत भेला<strong>ह</strong> आर अपन पूणर् पिरचय <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>। सौिरया राय ताि<strong>ह</strong> समयमे बड पैघ आरितित छल। ओ दुनू भाइकेँ यथोिचत आदर पुरकार अपना ओतए आय दान केलि<strong>ह</strong> तथा कालांतरउपनयन संकारो करा <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>। उपनयनक समय उक्त दुनू भाइक गो अवगत नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>बाक कारणे <strong>ह</strong>ुनकालोकिनकेँ परासर गो <strong>दे</strong>ल गेल जबिक परमारक गो कौिडय छल। दु<strong>ह</strong>ू राजकुमारक नाम लखेशराय आरपरवेशराय छलि<strong>ह</strong>। ओ लोकिन वीर आर योा छला<strong>ह</strong>। सौिरया राजक जमीदारी दरभंगा रायमे से<strong>ह</strong>ो पबैछलि<strong>ह</strong>। कोनो कारणे ओि<strong>ह</strong>ठाम यु उपिथत भेलि<strong>ह</strong>। राजा सा<strong>ह</strong>ेब अि<strong>ह</strong> दुनू भाइकेँ सेनानायक बनाए अपनसेना पठौलि<strong>ह</strong>। क<strong>ह</strong>ल जाइछ जे दुनू भाइ एक राित कत<strong>ह</strong>ु िनवास कैलि<strong>ह</strong> िक िनशीय राित भेलापर िश<strong>िव</strong>रकआगाँ िकछु दूरपर एक वृा ीक कानव ओ दुनू गोटए सुनलि<strong>ह</strong>। िजज्ञासा केला संता ओ ी बाजिल“जे <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँ घरक गोसाओन भगवती िथक<strong>ह</strong>ुँ। <strong>ह</strong>मरा अ<strong>ह</strong>ाँ लोकिन कत<strong>ह</strong>ु थान िदअ<strong>ह</strong>”। एि<strong>ह</strong>पर ओ दुनूभाइ बजला<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>म सब तँ वयं पराित छी तैं <strong>ह</strong>मरा वरदान िदअ<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>मरा लोकिन एि<strong>ह</strong> युमे <strong>िव</strong>जयपाबी। ओ ी <strong>ह</strong>ुनका लोकिनकेँ एक ब<strong>ह</strong>ुत उम खड़ग दान कैल जकर दुनू पृ भागपर ब<strong>ह</strong>ुत सूम40


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अक्षरमे समत दुग सतशती अंिकत छल। ई खड़्ग थम दुगपुर भीमे छल पात् म<strong>ह</strong>ाराज <strong>ह</strong>िरवलभनारायण िसं<strong>ह</strong> ओकरा सोनबरसा आनलि<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong>मे कि<strong>ह</strong>यो बीझ नि<strong>ह</strong> लागल छल। ओ खड़्ग एक पनबामेचौचेतल बद र<strong>ह</strong>ैत छल आर झािड़ <strong>दे</strong>ला संता ओ खड़्गक आकारक भऽ जाइत छल। दुनू भाई युमे<strong>िव</strong>जयी भेला। समत रणक्षे मुदसँ पािट गेल आर दुगर्ध दूर–दूर धिर यात भऽ गेल। एि<strong>ह</strong>सँ सौिरयाकराजा स भए एि<strong>ह</strong>वंशक नाम ‘गधविरया’ रखलि<strong>ह</strong>। ई यु दरभंगा िजलांतगर्त गंधवािर नामक गाममे भेलछल। गंधवािर आर अयाय क्षेक ि<strong>ह</strong>नका लोकिनकेँ उप<strong>ह</strong>ारवरूप भेटलि<strong>ह</strong>। लखेशरायक शाखामे दरभंगािजलांतगर्त (सित मधुबनी) भीढ़ भगवानपुरक ीमान राजा िनभर्य नारायणजी भेल छिथ आर परवेशकशाखामे स<strong>ह</strong>रसाक गधविरया जमीदार लोकिन छिथ। स<strong>ह</strong>रसाक <strong>िव</strong>शेष भूभाग एि<strong>ह</strong> शाखाक अधीन छल।दुगपुर भी एकर धान के छल।पिरवेशरायकेँ चािर पु भेलि<strong>ह</strong>– लमण िसं<strong>ह</strong>, भरत िसं<strong>ह</strong>, गणेश िसं<strong>ह</strong>, वलभ िसं<strong>ह</strong>। गणेश िसं<strong>ह</strong> आर वलभिसं<strong>ह</strong> िनतान भेला<strong>ह</strong>। भरत िसं<strong>ह</strong>क शाखामे धवौलीक जमीदार भेल छिथ। लमण िसं<strong>ह</strong>केँ तीन पु भेलि<strong>ह</strong>–रामकृण, िनशंक आर माधव िसं<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong>मे माधव िसं<strong>ह</strong> मुसलमान भए गेला<strong>ह</strong> नौ<strong>ह</strong>ाक शासक भेला<strong>ह</strong>।‘िनशंक’क नामपर िनशंकपुर कुढ़ा परगाक नामकरण भेल। थम एि<strong>ह</strong> परगाक नाम मा ‘कुढ़ा’ छल बादमेओि<strong>ह</strong>मे िनशंकुपर जोड़ल गेल। िनशंककेँ चािर पु भेलि<strong>ह</strong>– दान शा<strong>ह</strong>, दिरयाव शा<strong>ह</strong>, गोपाल शा<strong>ह</strong> आरक्षपित शा<strong>ह</strong>। दिरयाव शा<strong>ह</strong>क शाखामे वरूआरी, सुखपुर, बरैल तथा परसरमाक गधविरया लोकिन छिथ।41


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लमण िसं<strong>ह</strong>क ये पु रामकृणकेँ चािर पु भेलि<strong>ह</strong>– वसंत िसं<strong>ह</strong>, वसुमन िसं<strong>ह</strong>, धमगत िसं<strong>ह</strong>, रंिजतिसं<strong>ह</strong>। वसुमन िसं<strong>ह</strong>क शाखामे पछगिछयाक राय भेल। धमगत िसं<strong>ह</strong>क शाखामे जिदया मानगंजक जमीदारलोकिन भेल छिथ। रंिजत िसं<strong>ह</strong>क शाखामे सोनबरसा राय भेल। एि<strong>ह</strong> वंशक <strong>ह</strong>िरवलभ नारायण िसं<strong>ह</strong>केँ१९०८मे सोनबरसासँ १०–१२मील उर कांप नामक सिकर्लमे साढ़े नौ बजे राितमे शौचक समय मािर <strong>दे</strong>लकै<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नक एक कयाक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> जयपुरक टेटक संबधीक संग भेल छलि<strong>ह</strong>। आर ि<strong>ह</strong>नका एकोटा पुनि<strong>ह</strong> छलि<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong> कयाक पु रूताप िसं<strong>ह</strong> सोनबरसाक राजा भेला<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong> शाखामे सो<strong>ह</strong>ा, सा<strong>ह</strong>पुर,स<strong>ह</strong>मौरा, <strong>दे</strong><strong>ह</strong>द, वे<strong>ह</strong>ट, वराटपुर, तथा मंगुआरक गंधविरया जमीदारी भेल छिथ। एि<strong>ह</strong>मे सा<strong>ह</strong>पुरक राजदरबारसे<strong>ह</strong>ो िस छल–<strong>ह</strong>ुनका दरबारमे िब<strong>ह</strong>पुर िमलकीक यामसुंदर क<strong>िव</strong> आर शा<strong>ह</strong> आलमनगरक गोपीनाथ क<strong>िव</strong>उपिथत छला<strong>ह</strong>। वगय चंचल साद िसं<strong>ह</strong> से<strong>ह</strong>ो सोनबरसाक दमाद छला<strong>ह</strong>।वंसत िसं<strong>ह</strong>केँ ज<strong>ह</strong>ाँगीरसँ राजाक उपािध भेटल छलि<strong>ह</strong>। राजा वसंत िसं<strong>ह</strong> गंधवािरसँ अपन राजधानी <strong>ह</strong>टाकेँस<strong>ह</strong>रसा िजलामे वसंतपुर नामक गाम बसौलि<strong>ह</strong> आर ओति<strong>ह</strong> अपन राजधानी बनौलि<strong>ह</strong>। मधेपुरासँ १८–२०मीलपूब इ गाम अिछ। वंसत िसं<strong>ह</strong>केँ चािर पु छलि<strong>ह</strong>– रामशा<strong>ह</strong>, वैिरशा<strong>ह</strong>, कयाण शा<strong>ह</strong>, गंगाराम शा<strong>ह</strong>। थमपुक शाखा नि<strong>ह</strong> चलल। वैिरशा<strong>ह</strong> राजा भेल। कयाण शा<strong>ह</strong>क शाखामे रजनीक जमीदार लोकिन आरगंगारामक शाखामे वाराक जमीदार लोकिन भेला<strong>ह</strong>। ई अपना नामपर गंगापुर वासुका बसौलि<strong>ह</strong>। वैिरशा<strong>ह</strong>केँ दुरानी छलि<strong>ह</strong>– जाि<strong>ह</strong>मे जेठरानीसँ राजा केसरी िसं<strong>ह</strong> आर जोरावर िसं<strong>ह</strong> भेलिथ<strong>ह</strong> आर छोट रानीसँ पिसं<strong>ह</strong>।जोरावर िसं<strong>ह</strong>क शाखामे मो<strong>ह</strong>नपुर आर पतपारक जमीदार लोकिन भेला<strong>ह</strong>। पिसं<strong>ह</strong>क शाखामे कोड़ला<strong>ह</strong>ीकजमीदार लोकिन भेल छि<strong>ह</strong>। राजा केसरी िसं<strong>ह</strong> ितभाशाली यिक्त छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका औरंगजेबसँ राजाक42


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उपािध भेटल छलि<strong>ह</strong>। केसरी िसं<strong>ह</strong>क पु धीरा िसं<strong>ह</strong>, धीरा िसं<strong>ह</strong>क कीितर् िसं<strong>ह</strong>, कीितर् िसं<strong>ह</strong>क राजा जगदिसं<strong>ह</strong> भेला<strong>ह</strong> जे बड तापी, दयालु आर दानबीर छला<strong>ह</strong>। गंगापुर, दुगपुर आर बेलारी तालुका ि<strong>ह</strong>नकाअिधकारमे छलि<strong>ह</strong>। ई जनुित <strong>िव</strong>शेष ख्यात अिछ जे ताि<strong>ह</strong> समयमे दरभंगा राजक कोनो म<strong>ह</strong>ारानी कौिशकीनानक िनिम अवै छली<strong>ह</strong>। िसं<strong>ह</strong>ेरक समीप बेलारीमे <strong>ह</strong>ुनक डेरा पड़ल। ई सुिनकेँ जे ई दोसरा गोटाकराय िथका<strong>ह</strong> ओ बजली<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>म आन रायमे अ जल <strong>ह</strong>ण नि<strong>ह</strong> कऽ सकैत छी। जगद िसं<strong>ह</strong> तकालबेलारी तालुकामे दानप िलिखकेँ म<strong>ह</strong>ारानीसँ नान भोजनक आ<strong>ह</strong> केलि<strong>ह</strong>। उक्त बेलारी तालुका <strong>ह</strong>ेविनधारबड़ागोिरयाक खड़ौड़य बबुआन लोकिनक अधीन छल आर तपात् राज दरभंगाक भेल। जगद िसं<strong>ह</strong>केँचािर पु भेलै<strong>ह</strong>– <strong>ह</strong>िर<strong>ह</strong>र िसं<strong>ह</strong>, नल िसं<strong>ह</strong>, िभुवन िसं<strong>ह</strong>, र िसं<strong>ह</strong>। िभुवन िसं<strong>ह</strong> ‘पामा’मे अपन यौढ़ीबनौलि<strong>ह</strong>। मधुरजी <strong>िव</strong>वरण संक्षेपमे एतबे अिछ।मधुरजीक <strong>िव</strong>वरणसँ आर आन <strong>िव</strong>वरणसँ िकछु तफात <strong>दे</strong>खबामे अवइयै। पंचगिछयाक राजवंश अपनाकेँनाय<strong>दे</strong>वक वंशज <strong>ह</strong>िरिसं<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>वक पु पितराज िसं<strong>ह</strong>सँ उपि मनैत छिथ। पितराज िसं<strong>ह</strong> ‘गधवारपुर’मे अपनवास थािपत केलि<strong>ह</strong> आर तै गधविरया क<strong>ह</strong>ौलिथ। परच इ<strong>ह</strong>ो लोकिन अपनाकेँ पितराज िसं<strong>ह</strong>क पु परवेशरायक वंशज क<strong>ह</strong>ैत छिथ। रामकृण िसं<strong>ह</strong>क वंशज भेला पछगिछया टेट। ि<strong>ह</strong>नका लोकिनक वंश वृक्षकअनुसार–लमण िसं<strong>ह</strong>सँ रायक बटबारा एवं कारे भेल–माधव िसं<strong>ह</strong> रामकृण िनशंक िसं<strong>ह</strong>43


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(मु<strong>ह</strong>मद खान) (दुगपुर, सोनबरसा (पंचम<strong>ह</strong>ला)(नव<strong>ह</strong>ा)पछगिछया इयािद)सोनबरसा, पछगिछया तथा बरूआरी िस टेट मानल जाइत छल। पंचम<strong>ह</strong>लामे बरूआरी मुख्य टेट छल।िनशंक िसं<strong>ह</strong>क पु दिरया िसं<strong>ह</strong>क वंशज भेला बरूआरी टेट। अि<strong>ह</strong>वंशमे राजा कोिकल िसं<strong>ह</strong> ख्यात भेलछिथ जिनका साट शा<strong>ह</strong> आलमसँ ११६५ ि<strong>ह</strong>जरीमे शा<strong>ह</strong>ी फरमान भेटल छलि<strong>ह</strong>। राजाक उपािध ि<strong>ह</strong>नकासाटसँ भेटल छलि<strong>ह</strong>। राजाक उपािध ि<strong>ह</strong>नका साटसँ भेटल छलि<strong>ह</strong>। बरूआरी ितर<strong>ह</strong>ूत सरकारक अधीनछल आर कोिकल िसं<strong>ह</strong>केँ अि<strong>ह</strong>क्षेक ननकार <strong>ह</strong>ैिसयत भेटल छलि<strong>ह</strong>। गधविरया लोकिनक कुल<strong>दे</strong>वी“जीवछ”क ितमा वरूआरी राजदरबारमे छल आर ओकर पूजा िनयिमत रूपेँ <strong>ह</strong>ोइत छल। ‘जीवछ’क ितमाकेँनो<strong>ह</strong>ासँ अि<strong>ह</strong>ठाम आनल गेल छल।िनशंक िसं<strong>ह</strong>दानी िसं<strong>ह</strong> दिरया िसं<strong>ह</strong> क्षपित िसं<strong>ह</strong> गोपाल िसं<strong>ह</strong>(परसरमा) (वरूआरी) (गोबरगढ़ा) (कुमुरखन)वरूआरी सुदर िसं<strong>ह</strong> कृण नारायण िसं<strong>ह</strong>(सुखपुर)(बरैल)44


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एतवा सब िकछु <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong>ुँ गधविरयाक कोनो ामािणक इित<strong>ह</strong>ास नि<strong>ह</strong> बिन पाओल अिछ। जे िकछु दानपकअंेजी अनुवादमे केसमे भेटल अिछ से वेसी भीठ–भगवानपुरक राजा सबि<strong>ह</strong>क। भीठ भगवान गधविरयाक पैघि<strong>ह</strong>साक राजधानी छल आर <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक ितव िनित रूपें दृढ़ छलि<strong>ह</strong> आर ओ दान प दैत छला<strong>ह</strong>जकर माण अिछ। दरभंगाक गधविरया लोकिन से<strong>ह</strong>ो अपन इित<strong>ह</strong>ासक रूपरेखा नि<strong>ह</strong> कािशत केने छिथ तैंओि<strong>ह</strong> सबधमे िकछु क<strong>ह</strong>ब असंभव। <strong>ह</strong>मरा बुझने ओइनवार वंशक पतनक बाद ‘भौर’ क्षेमे राजपूत लोकिनअपन भुव जमा लेने छला<strong>ह</strong> आर वतं राय थािपत केने छला<strong>ह</strong>। खडवलासँ <strong>ह</strong>ुनका संघष भेलछलि<strong>ह</strong> आर ओि<strong>ह</strong> संघषर्क ममे ओ लोकिन भीठ–भगवानपुर <strong>ह</strong>ोइत स<strong>ह</strong>रसा–पुिणर्याँक सीमा धिर पसिर गेला।“गध” आर “भर” (राजपूत)क शदक िमलनसँ गधवािर बनल (‘गधभर’) आर ओि<strong>ह</strong> गाँवकेँ ओ लोकिनअपन राजधानी बनौलि<strong>ह</strong>। कालांतरमे भीठ–भगवानपुर ि<strong>ह</strong>नका लोकिन धान के बनल। इित<strong>ह</strong>ासक परंपराकपालन करैत इ<strong>ह</strong>ो लोकिन अपन सबध ाचीन परमार वंशक संग जोड़लि<strong>ह</strong> आर ‘नील<strong>दे</strong>व’ नामक एकयिक्तक अनुसंधान केलि<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong>मे सँ केओ अपनाकेँ <strong>िव</strong>मािदयक वंशज क<strong>ह</strong>लैि<strong>ह</strong> आर केओ नाय<strong>दे</strong>व।भीठ भगवानपुरक वंश तािलका तँ <strong>ह</strong>मरा लग नि<strong>ह</strong> अिछ मुदा स<strong>ह</strong>रसाक गंधविरया लोकिनक वंश तािलका<strong>दे</strong>खलासँ ई प <strong>ह</strong>ोइछ जे परमार भोज आर नाय<strong>दे</strong>वसँ अपनाकेँ जोड़िन<strong>ह</strong>ार गधविरया लोकिन लखेश आरपरवेशक अपन पूवर्ज मनैत छिथ। पूवर्जक ि<strong>ह</strong>साबे सब ोत एकमत अिछ। परंपरामे इ<strong>ह</strong>ो सुरिक्षत अिछ जेनील<strong>दे</strong>व गंधवािरमे आ<strong>िव</strong>केँ बसल छला<strong>ह</strong> आर ‘जीवछ’ नदीकेँ अपन कुल<strong>दे</strong>वता बनौने छला<strong>ह</strong>। क<strong>ह</strong>ल जाइतअिछ जे नील<strong>दे</strong>व राजा गंधकेँ मािरकेँ अपन राय बनौलि<strong>ह</strong>। स<strong>ह</strong>रसा िजलामे भगवतीक आशीष वरूप रायभेटबाक जे गप अिछ ता<strong>ह</strong>ुमे कैक कारक कथा आर िकवदंती भेटइयै। मा एक बातपर सब ोत एकमत45


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिछ जे ि<strong>ह</strong>नका लोकिनकेँ उपनयनक अवसरपर अपन गो याद नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ला संता ‘परासर गो’ <strong>दे</strong>ल गेलि<strong>ह</strong>।जा धिर कोनो आन वैज्ञािनक साधन उपलध नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइछ ताधिर गधविरयाक इित<strong>ह</strong>ास अि<strong>ह</strong>ना िकवदंती आरपरपरापर आधािरत र<strong>ह</strong>त।ii. बनैली रायक इित<strong>ह</strong>ास:- ाचीनताक दृिकोणसँ बनैली इित<strong>ह</strong>ास से<strong>ह</strong>ो अपन म<strong>ह</strong>व रखैत अिछ। १४मशतादीमे गदाधर झा नामक एक <strong>िव</strong>ान दरभंगा िजलाक वैगनी नवादा नामक गाममे र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>। क<strong>ह</strong>लजाइत अिछ जे ि<strong>ह</strong>नक <strong>िव</strong>तासँ भा<strong>िव</strong>त भए गयासुीन तुगलक ि<strong>ह</strong>नका काफी सपि दानमे <strong>दे</strong>ने छलिथ<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>ुनकासँ नवम पीढ़ीमे भेला <strong>दे</strong>वनंदन झा जिनका परमानंद झा आर मािनक झा नामक दूटा पु छलिथ<strong>ह</strong>।परमानंद झा संकृत, फारसी आर अरबीक िस <strong>िव</strong>ान छला<strong>ह</strong>। िशकारक से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ुनका बड शौखछलि<strong>ह</strong>। बाघ मारबामे तँ वो स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong> िनपुणते ात केने छला<strong>ह</strong>। अपन पूवर्जसँ ि<strong>ह</strong>नका पयत धन सपिभेटले छलि<strong>ह</strong> आर तैं ि<strong>ह</strong>नक िनपुणताकेँ <strong>दे</strong>िख अठार<strong>ह</strong>म् शतादीमे ि<strong>ह</strong>नका फकराबाद परगाक चौधरी बना <strong>दे</strong>लगेलि<strong>ह</strong>। िदनानुिदन ि<strong>ह</strong>नक ख्याित बढ़ैत गेलि<strong>ह</strong> परच ई अपन काज सपादन करबामे असावधान <strong>ह</strong>ोइतगेला<strong>ह</strong>। फलवरूप ई अजीमाबादक कोपभाजन बनला आर दरभंगासँ भािग कमला नदी बाटे फरिकया िदिसथान केलि<strong>ह</strong>। अजीमाबादक सरकारसँ डर बनले र<strong>ह</strong>ै<strong>ह</strong> तैं फरिकयाकेँ छोिड़ ओ धरमपुर िदिस बढ़ला आरपुिणर्याँक क्षेमे अमौर िदिस चल गेला<strong>ह</strong>। ताि<strong>ह</strong> िदनमे नवाव आर अंेजमे खटपट चिल र<strong>ह</strong>ल छल। ए<strong>ह</strong>रि<strong>ह</strong>नका लाल िसं<strong>ह</strong> चौधरी आर दुलार िसं<strong>ह</strong> चौधरी दूटा पु उप भेलि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनक भाए मािणक चौधरी <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ांतभगेलि<strong>ह</strong>। मािणक चौधरीक एक पु छलिथ<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>रीलाल चौधरी। ओि<strong>ह</strong> समयमे आमौरमे भैरव मिलक नामकएकटा सप कायथ से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong> जे बड जनिय, िनपुण आर उसा<strong>ह</strong>ी लोक छला<strong>ह</strong> आर िजनकर46


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िता ओि<strong>ह</strong> क्षेमे अपूवर् छल। ओ पूिणर्याँ आर िदनाजपुर क्षेक कानूनगोय छला<strong>ह</strong>। इए<strong>ह</strong> अपना ओि<strong>ह</strong>ठामपरमानद चौधरीकेँ र<strong>ह</strong>बाक य <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>। कृिषकायर् कए अपन पालन पोषण करबाक <strong>ह</strong>ेतु परती जमीन से<strong>ह</strong>ोओ परमानंद चौधरीकेँ <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>।तकर बादि<strong>ह</strong>सँ परमानंद चौधरीक भाग्य पलटल। पटसाराक िस राजा इनारायण राय एक िदन अपनपालकीपर बैसल कत<strong>ह</strong>ु जाइत छला<strong>ह</strong> िक बाटि<strong>ह</strong>मे परमानद चौधरी एकटा रा<strong>ह</strong>ु माछ मािरकेँ <strong>ह</strong>ुनका समक्षउपिथत केलि<strong>ह</strong>। राजा स भए <strong>ह</strong>ुनका अपना ओतए त<strong>ह</strong>सीलदार मनेजरमे ब<strong>ह</strong>ाल कऽ लेलिथ<strong>ह</strong>।परमानद शिक्तशाली लोक भगेला<strong>ह</strong> आर ओि<strong>ह</strong> क्षेमे <strong>ह</strong>ुनक भाव बढ़ए लागल। एक िदन पुिणर्याँक नवाविशकारक <strong>ह</strong>ेतु ए<strong>ह</strong>र एला मुदा <strong>ह</strong>ुनका एोटा िशकार नि<strong>ह</strong> भेटलि<strong>ह</strong> तखन परमानंद चौधरी <strong>ह</strong>ुनका <strong>दे</strong>िखति<strong>ह</strong><strong>दे</strong>िखति<strong>ह</strong> एकटा बाघ मािरकेँ <strong>दे</strong>लिथ<strong>ह</strong>। नवाब पिस भए <strong>ह</strong>ुनका “<strong>ह</strong>जारी”क उपािध <strong>दे</strong>लिथ<strong>ह</strong> आर वो आब<strong>ह</strong>जारी चौधरीक नामे िस भऽ गेला<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नक पु दुलार िसं<strong>ह</strong> कृिष आर यापारक मायमसँ अपन आिथर्किथतकेँ सुदृढ़ केलि<strong>ह</strong>। घी, इलायची, आर लकड़ीक यापार ओ नेपालसँ शुरू केलि<strong>ह</strong> आर नवाबसँ िमिलकेँओि<strong>ह</strong> सब वतुकेँ कलका धिर पठबे लगला<strong>ह</strong>। फेर <strong>ह</strong>ाथीक यापार शुरू केलि<strong>ह</strong> जाि<strong>ह</strong>मे बड लाभभेलि<strong>ह</strong>। अि<strong>ह</strong> क्षेमे धनीमानी यिक्तमे <strong>ह</strong>ुनक िगनती <strong>ह</strong>ोमए लागल। भैरव मिलकक धन िबलि<strong>ह</strong> गेल आर ओशोकाकुल भए मिर गेल। <strong>ह</strong>ुनका थानपर दुलार िसं<strong>ह</strong> कानुनगोय िनयुक्त भेला। ए<strong>ह</strong>र ताधिर परमानंद चौधरीअसजा आर मोरंग तटक तीरा परगाक अिधकारी से<strong>ह</strong>ो भऽ चुकल छला<strong>ह</strong>। ओ<strong>ह</strong>र ताधिर राजा इनारायणिसं<strong>ह</strong>क म<strong>ह</strong>ल कुरसाकाँटाक बदोबत दमामी बदोबतक समय ई लऽ लेने छला<strong>ह</strong>। राजा इनारायण <strong>ह</strong>ुनकएि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>ासघाती कायर्सँ असंतु भगेल छलिथ<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>जारी चौधरीक परोक्ष भेलापर <strong>ह</strong>ुनका लोकिनमे आपसी47


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मनमुटाव शुरू भेल। दुलार िसं<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>रलालकेँ अमौरक इलाका अपन घरेलु कल<strong>ह</strong>केँ शांत केलि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>रलालकउरािधकारी अयोग्य ब<strong>ह</strong>रेला। दुलारिसं<strong>ह</strong> बनैलीमे अपन िनवास थान बनौलि<strong>ह</strong>। ओति<strong>ह</strong>सँ ि<strong>ह</strong>नक भावमेवृि शुरू भेल। दुलार िसं<strong>ह</strong>क दू पु छलिथ<strong>ह</strong> सवनद आर वेदानद– सवनद िनसंतान मिर गेला<strong>ह</strong>।वेदानंदक कायर्कलापसँ वंशक कीितर् बढ़ल। दुलार िसं<strong>ह</strong>केँ दोसर <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>सँ कतेको संतान भेलै<strong>ह</strong> जाि<strong>ह</strong>मेख्यात भेला<strong>ह</strong> रूानंद िसं<strong>ह</strong> जे अपन पु ीनंदनक नामपर ीनगर रायक थापना केलि<strong>ह</strong>। कानूनगोयर<strong>ह</strong>लाक कारणे सरकारक ओतए दुलार िसं<strong>ह</strong>क वेश भाव छल आर अपन भावि<strong>ह</strong>सँ ओ नव<strong>ह</strong>ा, धप<strong>ह</strong>र,गोगरी आिद क्षे धिर अपन अिधकारक <strong>िव</strong>तार केलि<strong>ह</strong>। ओ<strong>ह</strong>र पुिणर्याँ आर मालद<strong>ह</strong> धिर अपन जमीदारीबढ़ौलि<strong>ह</strong>। नेपाल युमे से<strong>ह</strong>ो ई कपनी सरकारकेँ स<strong>ह</strong>ायता <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong>। नेपाल <strong>िव</strong>जयक पात् ि<strong>ह</strong>नकाकपनी सरकारसँ राजाब<strong>ह</strong>ादुरक उपािध भेटलि<strong>ह</strong>। नेपाल आर अंेजक बीच सीमा िनणर्यक समयमे कपनीसरकार तीरा परगाक समीप ि<strong>ह</strong>नका सातकोस भूिम बदोबतमे दऽ <strong>दे</strong>लकि<strong>ह</strong>।दुलार िसं<strong>ह</strong>क बाद <strong>ह</strong>ुनक पु वेदानंद िसं<strong>ह</strong> राजा भेला आर <strong>ह</strong>ुनको कपनीसँ राजाक उपािध भेटल छलि<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>ुनका समयमे राय दू भागमे बिट गेल। वेदानंद अपन पैिक बनैलीमे र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> आर रूानद सौरा नदीटिपकए ीनगरमे बसला<strong>ह</strong>। वेदानद खरगपुर म<strong>ह</strong>ाल कीिनके अपना रायमे िमलौलि<strong>ह</strong> आर अपन रयक पूणर्<strong>िव</strong>तार केलि<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नके बनैली रायक संथापक क<strong>ह</strong>ल जा सकइयै। ि<strong>ह</strong>नक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िमिथलामे म<strong>ह</strong>ेशठाकुरक वंशजमे भेल छलि<strong>ह</strong>। ई <strong>िव</strong>धा ेमी छलिथ<strong>ह</strong>– थम पीसँ पानंद िसं<strong>ह</strong> आर तेसर पीसँ कुमारकलानद आर कृयानंद िसं<strong>ह</strong> भेलिथ<strong>ह</strong>। लीवानंद िसं<strong>ह</strong> अपना समयक िमिथलाक एक मुख यिक्त छला<strong>ह</strong>।ि<strong>ह</strong>नक परोक्ष भेला पर राजा पानंद िसं<strong>ह</strong> राजा भेला<strong>ह</strong> आर ि<strong>ह</strong>नका अंेजी राजसँ सरकारक उपािध से<strong>ह</strong>ो48


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भेटल छलि<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नकि<strong>ह</strong> समयमे रायमे बबाराक मामला शुरू भेल जाि<strong>ह</strong>मे ि<strong>ह</strong>नका ७आना आत कुमारकलानंद आर कृयानंदकेँ ९आना ि<strong>ह</strong>सा भेटलि<strong>ह</strong>। पानंद िसं<strong>ह</strong> अपना बापे जकाँ दानी छला<strong>ह</strong>। वैनाथमंिदरक फाटक बनेबामे ि<strong>ह</strong>नक पूणर् योगदान छलि<strong>ह</strong>। म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वक ित ि<strong>ह</strong>नक िनिलिखत क<strong>िव</strong>ता िस अिछ–__ ”जो अलका पित की सुख, सपि <strong>दे</strong>ई मेरो भु भौन भरेंगे।अिलये िगिर राज सुता, कर पंकज तेिसर आइ धरेंगे॥च <strong>िव</strong>भूषण भाल धरे, दुख जाल कराल <strong>ह</strong>मार <strong>ह</strong>रेंगे।पानंद सदा िशवकेँ, <strong>ह</strong>रखा<strong>ह</strong> मखा<strong>ह</strong> िनवा<strong>ह</strong> करेंगे॥करै प<strong>िव</strong> जाको दशर्निदय <strong>दे</strong>वन को,सेवाते <strong>ह</strong>ोत जाके, स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong> सनाथ <strong>ह</strong>ै।गायें यश जाको, पावें मंगल मनोरथको,छाई िछित कीरित कृपाल गुणगाथ <strong>ह</strong>ै॥नाथनकेँ नाथको अनाथन के नाथ भु,49


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>दे</strong>वनकेँ नाथ मेरे बाबा वैनाथ <strong>ह</strong>ै॥बनारसमे यामा मंिदर आर तारा मंिदरक थापना ि<strong>ह</strong>नके पी लोकिनक ये भेल छल। ि<strong>ह</strong>नक पुलोकिनक अकालमृयु भगेलि<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नक वंशजक रानी चावतीक कोठी भागलपुरमे अिछ।कलानंद िसं<strong>ह</strong>केँ से<strong>ह</strong>ो सरकार ब<strong>ह</strong>ादुरसँ राजा ब<strong>ह</strong>ादुरक पदवी भेटलि<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नक दूटा पु भेलिथ<strong>ह</strong> कुमाररामानंद िसं<strong>ह</strong> आर कुमार कृणानंद िसं<strong>ह</strong>। कृणानंद िसं<strong>ह</strong>। कृणानंद िसं<strong>ह</strong> अपन िनवास थान सुतान गंजकीकृण गढ़मे बनौलि<strong>ह</strong>। कलानंद िसं<strong>ह</strong>क बाद राजा कृयानंद िसं<strong>ह</strong>क भाव बनैली रायमे सबसँ <strong>िव</strong>शेष छल।िब<strong>ह</strong>ारक जमीदारमे ई सवर्थम ैजुएट छला<strong>ह</strong> आर अंेजी ि<strong>ह</strong>दी आर संकृतक असाधारण <strong>िव</strong>ान से<strong>ह</strong>ो।खेलकुद आर िशकारमे ई अितीय छला<strong>ह</strong>। बंगाल–िब<strong>ह</strong>ारक काउंिसलमे से<strong>ह</strong>ो ई सिय भाग लैत छला<strong>ह</strong> आरपटनासँ िब<strong>ह</strong>ारी पिकाक काशन से<strong>ह</strong>ो करौने छला<strong>ह</strong>। तेजनारायण जुिबली कालेजक आपत् कालमे ई अपूवर्स<strong>ह</strong>योग दए ओि<strong>ह</strong> कालेजकेँ जी<strong>िव</strong>त रखलि<strong>ह</strong> आर ताि<strong>ह</strong> िदनक ि<strong>ह</strong>साबे ६लाखक दान <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नकेदानक वरूप ओि<strong>ह</strong> कालेजक नाम तेजनारायण बनैली कालेज पड़ल अिछ। ि<strong>ह</strong>नको राजाब<strong>ह</strong>ादुरक उपािधछलि<strong>ह</strong> आर सनद <strong>दे</strong>वा काल िब<strong>ह</strong>ारक रायपाल बेली सा<strong>ह</strong>ेब तेजनारायण जुिबली कालेजमे <strong>दे</strong>ल ि<strong>ह</strong>नकसरा<strong>ह</strong>णीय दानक उलेख केने छला<strong>ह</strong>। भागलपुरमे आयोिजत अिखल भारतीय ि<strong>ह</strong>दी साि<strong>ह</strong>य समेलनकवागतायक्ष से<strong>ह</strong>ो छला<strong>ह</strong>। कलका <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयमे मैिथलीकेँ थान िदयेबामे ि<strong>ह</strong>नक अपूवर् योगदान छल।िब<strong>ह</strong>ार ांतीय संकृत समेलनक सभापित से<strong>ह</strong>ो ई छला<strong>ह</strong>।50


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वंशवृक्षगदाधर झा११म पीढ़ी–दुलार िसं<strong>ह</strong> चौधरी(१२) सवनंद िसं<strong>ह</strong> वेदानंद िसं<strong>ह</strong> रूानंद िसं<strong>ह</strong>लीलानंद िसं<strong>ह</strong>(ीनगर राय शाखापानंद िसं<strong>ह</strong>कुमार गंगानद िसं<strong>ह</strong>)कलानंद िसं<strong>ह</strong>कृयानंद िसं<strong>ह</strong>पानंद िसं<strong>ह</strong> कलानंद िसं<strong>ह</strong> कृयानद िसं<strong>ह</strong>चानद िसं<strong>ह</strong> रामनंद िसं<strong>ह</strong> यामानंद िसं<strong>ह</strong>सूयनद िसं<strong>ह</strong> कृणानद िसं<strong>ह</strong> िबमलानंद िसं<strong>ह</strong>(सुलतान गंज)तारानद िसं<strong>ह</strong>दुगनद िसं<strong>ह</strong>51


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जयानद िसं<strong>ह</strong>नुनु जीiii. शंकरपुर रायक इित<strong>ह</strong>ास:-शंकरपुर मधेपुरासँ उर १२मीलक दूरीपर अिछ। एकरा वड़गोिड़या टेट से<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ल जाइत छल कारणबड़गोिड़या टेट से<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ल जाइत छल कारण बड़गोिरया नामक एकटा गाम दरभंगामे अिछ। जाि<strong>ह</strong> नामपरअि<strong>ह</strong> रायक नम करण अभेल छल। शंकरपुरक समीप दूटा िस ाचीन गढ़ अिछ राय भीर आर बुिधयागढ़ी। एकरे समीपमे बेलारी गाम अिछ। बेलारीक सबधमे िकवंदती अिछ जे वलालसेन अि<strong>ह</strong>गामकसंथापक छला<strong>ह</strong>। शंकरपुरक समीप मधेली बजार आर वंसतपुर नामक िस एित<strong>ह</strong>ािसक थान अिछजाि<strong>ह</strong>ठाम सीत–वसंतक वंसावशेष <strong>दे</strong>खबामे अवइयै।बेलारी तालुका पि<strong>ह</strong>ने दुगपुरक अधीन छल। पाछाँ दरभंगा रायक अंतगर्त भेल। खडवला कुलक म<strong>ह</strong>ाराजछिसं<strong>ह</strong>क तेसर पु नेेर िसं<strong>ह</strong>केँ बबुआनीक ि<strong>ह</strong>साबे शंकरपुर भेटलि<strong>ह</strong>। तखनि<strong>ह</strong>सँ शंकरपुर रायकथापना मानल जा सकइयै। ि<strong>ह</strong>नका दूटा पु छलिथ<strong>ह</strong> एकर<strong>दे</strong>र िसं<strong>ह</strong> आर जनेर िसं<strong>ह</strong>। जनेर िसं<strong>ह</strong>लमीर िसं<strong>ह</strong>क अिभभावकवमे र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>। जनेर िसं<strong>ह</strong> ख्यात पुरूष भेल छिथ। ई <strong>िव</strong>धाेमी छला<strong>ह</strong> आरमधेपुरामे संकृत <strong>िव</strong>ालयमे थापना केने छला<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नक पुतकालय अपूवर् छल जे ि<strong>ह</strong>नक परोक्ष भेलापर52


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लमीर पुतकालय दरभंगामे पठा <strong>दे</strong>ल गेल। वैवाि<strong>ह</strong>क दृिकोणे एकर<strong>दे</strong>र िसं<strong>ह</strong>क सबध शौिरया राय(संथापक राजा सुमेर िसं<strong>ह</strong> चौधरी)सँ से<strong>ह</strong>ो छल। एकर<strong>दे</strong>र िसं<strong>ह</strong>केँ तीन पु भेलिथ<strong>ह</strong>–<strong>ह</strong>ोमेर िसं<strong>ह</strong>, फुलेर िसं<strong>ह</strong>, िचतेर िसं<strong>ह</strong>।वंशवृक्षम<strong>ह</strong>ाराज रू िसं<strong>ह</strong>नेेर िसं<strong>ह</strong>एकर<strong>दे</strong>र िसं<strong>ह</strong>जनेर िसं<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोमेर िसं<strong>ह</strong>फुलेर िसं<strong>ह</strong>िचतेर िसं<strong>ह</strong>iv. <strong>ह</strong>रावत टेटक इित<strong>ह</strong>ास:- ई राय स<strong>ह</strong>रसा आर पूिणर्याँक सीमा रेखापर छल। <strong>ह</strong>रावत परगामे र<strong>ह</strong>लाककारणे अि<strong>ह</strong> रायक नाम <strong>ह</strong>रावत राय पड़ल। अि<strong>ह</strong> रायक संथापक अिग्नवंशीय चौ<strong>ह</strong>ान छला<strong>ह</strong> परचबादमे ई लोकिन जैन धमर्मे दीक्षा लेलि<strong>ह</strong>। साट शा<strong>ह</strong>ज<strong>ह</strong>ाँक समयमे ि<strong>ह</strong>नका लोकिनकेँ राजाक उपािधसँ53


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>भूिषत कैल गेलि<strong>ह</strong> आर राजथानसँ ई लोकिन मुिशर्दाबाद प<strong>ह</strong>ुँचला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>रावत परगामे टेट संथापकरूपमे तापिसं<strong>ह</strong>क नाम अवइयै। ि<strong>ह</strong>नक यिक्तवसँ भा<strong>िव</strong>त भए िदली साट आर बंगालक नवाबसँ ि<strong>ह</strong>नकािखलत भेटल छलि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>रावतक िस राजा इनारायणक पी इावतीक कपु <strong>िव</strong>जयगो<strong>िव</strong>द िसं<strong>ह</strong>ताप िसं<strong>ह</strong>सँ म<strong>ह</strong>ाजनी कारबार शुरू केलि<strong>ह</strong>। इनारायणक जमीदारी शौिरया राजक नामे ख्यात छल। जेि<strong>ह</strong>नक पूवर्ज सूमेरिसं<strong>ह</strong> चौधरीकेँ मुसलमान साटसँ भेटल छलि<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong>जय गो<strong>िव</strong>दसँ ताप िसं<strong>ह</strong>केँ झगड़ाभेलि<strong>ह</strong> आर १८५०मे सपूणर् <strong>ह</strong>रावत परगाक जमीदारीपर तापक अिधपय भगेलै<strong>ह</strong>। एव कारे शौिरयारायक एक म<strong>ह</strong>वपूणर् भाग समात भऽ गेल। <strong>ह</strong>ुनके नामपर तापगंज बाजार बसल अिछ। तापगंजअि<strong>ह</strong>वंशक सवर्े यिक्त भेला<strong>ह</strong>। अपना मृयुसँ पूवर्ि<strong>ह</strong> ओ अपन सपि अपन दुनू पु लमीपित िसं<strong>ह</strong> आरधनपित िसं<strong>ह</strong>मे बटबा <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>। ई दुनु भाई सावर्जिनक काममे सिय रूपसँ भाग लेलि<strong>ह</strong>। धनपित िसं<strong>ह</strong> से<strong>ह</strong>ोकाफी िस यिक्त भेल छिथ। ि<strong>ह</strong>नका तीनटा पु छलिथ<strong>ह</strong>– गनपत, नरपत, ब<strong>ह</strong>ादुर। गनपत िसं<strong>ह</strong> अपनानामपर गनपत गंज बजार बसौलि<strong>ह</strong>। नरपत िसं<strong>ह</strong> कैसरे ि<strong>ह</strong>द क<strong>ह</strong>बैत छला<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नक पुमे शूरपत िसं<strong>ह</strong>िस भेल छिथ। ओ म<strong>ह</strong>ाजनी भाषाक अितिरक्त आरो कैक भाषाक जानकार छिथ। ि<strong>ह</strong>दीसँ <strong>ह</strong>ुनका <strong>िव</strong>शेषेम छलि<strong>ह</strong> आर जैन धमर् ंथक ि<strong>ह</strong>दीमे अनुवाद से<strong>ह</strong>ो करौने छला<strong>ह</strong>। ाचीनकालमे <strong>ह</strong>रावत जंगल छल आरआइनी–अकबरीमे एकर राजवक उलेख अिछ। नाथपुरक चलते <strong>ह</strong>रावक बड नाम छल मुदा कोशीकपेटमे सब जाके न भऽ गेल।वंशवृक्ष54


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राजा सोमचंद४८म ताप िसं<strong>ह</strong>लमीपतछपतधनपतगनपतनरपतशूरपतमि<strong>ह</strong>पतभूपतब<strong>ह</strong>ादुरv. चवारक इित<strong>ह</strong>ास:- िमिथलाक पाँिज आर अंेजक इट इिडया कपनीक कागज <strong>दे</strong>खलासँ ज्ञात <strong>ह</strong>ोइतअिछ जे मुगलकालक अंितम िदनमे बेगूसराय इलाकामे एकटा छोट–छीन चवार ाण लोकिन बनौने छला<strong>ह</strong>55


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जे सित चवार भूिम<strong>ह</strong>ारक नामे िस छिथ। शु भूिम<strong>ह</strong>ारक दृिकोणसँ िलखल गेल वामी स<strong>ह</strong>जानंदक‘िषर्वंश <strong>िव</strong>तार’मे चवारकेँ भूिम<strong>ह</strong>ारमे नि<strong>ह</strong> िगनल गेल छैक आर ब<strong>ह</strong>ुतो िदनधिर ओ लोकिन मैिथल क<strong>ह</strong>बैतछला<strong>ह</strong>। चवारक मूल छि<strong>ह</strong> ‘बेलॱचे सुदई’।थानीय परपराक आधारपर ज्ञात <strong>ह</strong>ोइछ जे िचरायुिम नामक एक यिक्त बेलॱचे डी<strong>ह</strong>सँ उपिटकेँ बेगूसरायिजलाक सा<strong>ह</strong>ो ाममे आ<strong>िव</strong>केँ बिस गेल छला<strong>ह</strong>। मुला तिकयाक वयाजसँ ई ज्ञात <strong>ह</strong>ोइछ जे ओ <strong>ह</strong>ाजीइिलयास ितर<strong>ह</strong>ूत रायकेँ दू भागमे ब<strong>ह</strong>ने छल आर गंडकक दिक्षणी भागपर अपन अिधपय थािपत कएबेगूसराय क्षे धिर अपन भाव बढ़ालेने छल। िफरोज तुगलक पुनः ितर<strong>ह</strong>ूतक सपूणर् राय भोगीरकेंटतांतिरतक <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong>। िमिथलाक ाण शासक, ओइनवार वंशक लोग, आंतिरक मामलामे वतंछला<strong>ह</strong> परच िदलीक भुताक मनैत छला<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong> कालमे जे एक कारक अत यतता छल तकराचलते ब<strong>ह</strong>ुत रास मैिथल ाण अपन जी<strong>िव</strong>कोपाजर्नक <strong>ह</strong>ेतु चारोकात ब<strong>ह</strong>राइत गेला<strong>ह</strong>। तेर<strong>ह</strong>म–चौद<strong>ह</strong>मशतादीमे िचरायुँ िम से<strong>ह</strong>ो गंगा नान करबाक दृिये सा<strong>ह</strong>ो िदिस प<strong>ह</strong>ुँचला<strong>ह</strong> आर ओतुका ाकृितक छटा<strong>दे</strong>िख आकृ भए गेला<strong>ह</strong> आर ओतुके लोकक आ<strong>ह</strong>पर ओतए बिस गेला<strong>ह</strong>। चवार परपरामे तँ ई कथासुरिक्षत अिछ जे ति<strong>ह</strong>येसँ <strong>ह</strong>ुनका लोकिन राय ओतए बिन गेलि<strong>ह</strong> आर चवारक भाव पूिणर्याँसँ बक्सर धिरगंगाक दुनूकात पसिर गेल। तुगलक कालीन मिलक वायासँ संघषर् <strong>ह</strong>ेबाक कथा से<strong>ह</strong>ो चक्र्वार परपरामे सुरिक्षतअिछ। (अि<strong>ह</strong> संगमे <strong>दे</strong>खु–<strong>ह</strong>मरे िलखल–‘चवारस आफ बेगूसराय’)56


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अठार<strong>ह</strong>म शतादीक पूवर्मे मुगल साायक <strong>िव</strong>घटन ारंभ भऽ गेल छल। ांतीय रायपाल लोकिन अपनवतंता घोिषत करें लागल छला<strong>ह</strong>। ए<strong>ह</strong>ना िथितमे चवार लोकिन से<strong>ह</strong>ो अपना बेगूसराय क्षेमे वतंघोिषत कए <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनक वतं राय <strong>ह</strong>ोएबाक सबसँ पैघ माण ई अिछ जे चवार रायक <strong>िव</strong>िभयिक्त अपन <strong>ह</strong>ताक्षर आर मुदासँ युक्त अनेको दानप <strong>दे</strong>ने छिथ। चवार राजा बख्तावर िसं<strong>ह</strong>क एकभूिमदान पसँ ई तीत <strong>ह</strong>ोइछ जे <strong>ह</strong>ुनक अिधपय दलिसं<strong>ह</strong>सराय धिर छल “म<strong>ह</strong>ाराज बख्तावर िसं<strong>ह</strong><strong>दे</strong>व<strong>दे</strong>वानम्”–क उपािधसँ से<strong>ह</strong>ो ई सूिचत <strong>ह</strong>ोइछ जे ओ मा एक सामंतेटा न<strong>ह</strong>ॴ अिपतु अपना <strong>दे</strong>शक एकवतं शासक से<strong>ह</strong>ो। कपनीक कागजातमे बख्तावर िसं<strong>ह</strong>क उलेख चवारक राजाक रूपेँ भेल अिछ। राजािशवद िसं<strong>ह</strong> चवारक एकटा दानक मायता अलीवद वीकृत केने छल आर ओि<strong>ह</strong> दानकेँ ओ यथावत् र<strong>ह</strong>ए<strong>दे</strong>ने छल। इ<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ल जाइछ जे राजा वख्तावर िसं<strong>ह</strong>क िपरय रूको िसं<strong>ह</strong> फरिकया परगाकेँ लूटने छला<strong>ह</strong>जे तखन राजा कुंजल िसं<strong>ह</strong>क अधीनमे छल। रूको िसं<strong>ह</strong> १७३०मे कुंजलािसं<strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>या कऽ <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>।कपनीक लेखसँ बुिझ पड़इयै जे १७१९धिर चवार लोकिन बेगूसरायमे भुता संप रायक रूपमे वीकृतभऽ चुकल छला<strong>ह</strong>। ओ लोकिन सरकारकेँ लगान <strong>दे</strong>व बद कऽ <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong> आर मूंगेरसँ पटना धिर गंगानदीक मागर्पर िनयंण से<strong>ह</strong>ो कऽ लेने छला<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong> मागर्सँ जाइबला सब नावकेँ रोिककेँ ओ लोकिन करवसूल करैत छला<strong>ह</strong> आर ओकरा लूिटतो छला<strong>ह</strong>। अंेज कपनीकेँ अपन नावक संग सेना से<strong>ह</strong>ो पठवे पड़इतछलैक। कोा आर अय थानमे चवार लोकिन अंेज सबल पड़इत छला<strong>ह</strong>। चवार लोकिन अंेजकनावपर आमणो करैत छला<strong>ह</strong> आर अंेज आर चवारक बीच बरोबिर यु <strong>ह</strong>ोइत छल। अंेज लोकिन1721मे वख्तावर िसं<strong>ह</strong>केँ चवारक राजा मािन लेला<strong>ह</strong>। अलीवद चवारकेँ परािजत करबामे सफल भेला<strong>ह</strong>।57


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ जे 1730मे <strong>िव</strong>ासघात ककए अलीवदक आदमी चवार राजाकेँ मािर <strong>दे</strong>लक। <strong>ह</strong>ालवेलअपन पोथीमे अि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>ासघातक वणर्न केने अिछ। ओ चवार राजा कोन छल तकर नाम नि<strong>ह</strong> भेटैत अिछकारण वख्तावर िसं<strong>ह</strong> अलीवदसँ नीक सबध थािपत कऽ लेने छला<strong>ह</strong> आर बादमे अलीवदक अिभयानमे<strong>ह</strong>ुनक मदित से<strong>ह</strong>ो केलिथ<strong>ह</strong>। चवारवंशक दलेल िसं<strong>ह</strong> टेकारी रायक एक म<strong>ह</strong>वपूणर् पदािधकारी छला<strong>ह</strong> आरराजा िमिजत िसं<strong>ह</strong>क ाण बचेबामे स<strong>ह</strong>ायक भेल छला<strong>ह</strong>। 1793मे दमामी बदोबत चवार िदिग्वजयनारायणक संग कऽ <strong>दे</strong>लक। अखनो धिर बेगूसराय िजलाक बार<strong>ह</strong> गाम चवार लोकिन पसरल छिथ आरअपन ाचीन इित<strong>ह</strong>ासक अययनसँ गौरवां<strong>िव</strong>त <strong>ह</strong>ोइत छिथ। चवार कालमे बेगूसरायक म<strong>ह</strong>व काफी बिढ़ गेलछल आर एकर माण <strong>ह</strong>मरा कपनी रेकाडर्ससँ भेटैत अिछ।vi. नर<strong>ह</strong>नक ोणवार वंश :- ोणवार लोकिनकेँ छिथ, क<strong>ह</strong>ाँसँ एला<strong>ह</strong> आर कोना अि<strong>ह</strong>ठाम अपन रायकथापना केलि<strong>ह</strong> अथक पिरमक बाबजूदो <strong>ह</strong>मारा कोनो ठोस सामी जुटेबामे समथर् नि<strong>ह</strong> भेल<strong>ह</strong>ुँ अिछ।ईलोकिन पिमसँ एला<strong>ह</strong> आर एक परपराक अनुसार कौजसँ। जँ अि<strong>ह</strong> परपरामे <strong>िव</strong>ास कैल जाइक तखनतँ <strong>ह</strong>मरा बुिझ पड़इयै जे कोलाचसँ ाण लोकिनकेँ बजाकेँ जे दान <strong>दे</strong>ल जाइत छल ताि<strong>ह</strong>कालक ओि<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ककोनो शाखा ोणवारक पूवर्ज र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ेिथ<strong>ह</strong>। पंचोभ ताप अिभलेखसँ प अिछ जे 13म शतादी धिरकोलाच ाणकेँ आमंित कए दान <strong>दे</strong>ल जाइत छलि<strong>ह</strong>। ोणवार परपरामे क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ जे कौजसे जे ोणवारक शाखा ितर<strong>ह</strong>ूत अवइत छल ताि<strong>ह</strong>मे सँ िकछु गोटए बाटि<strong>ह</strong>मे गाजीपुरमे रूिक गेला<strong>ह</strong>। क<strong>ह</strong>लजाइत अिछ जे ितर<strong>ह</strong>ूतमे ‘ोणवार’ लोकिन ‘ोणडी<strong>ह</strong>’सँ आएल छिथ। दोसर परपराक अनुसार ि<strong>ह</strong>मालयकतल<strong>ह</strong>ीमे ोणसागर नामक कोनो ताल अिछ जकर चारूकात ब<strong>ह</strong>ुत रास ाण बसैत छला<strong>ह</strong> आर तैं ई58


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भुनारायण िसं<strong>ह</strong>आिदय नारायण िसं<strong>ह</strong>िदिग्वजयक ाता अर<strong>ह</strong>न टेटक मािलक भेला। म<strong>ह</strong>ाराज दरभंगाक जे नवाबक संग कदप घाटक लड़ाईभेल छल ताि<strong>ह</strong>मे सवर्जीत िसं<strong>ह</strong> नरे िसं<strong>ह</strong>क िदस छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनक भाए उमराव िसं<strong>ह</strong> नर<strong>ह</strong>नक सैिनकक नेतृवकरैत छला<strong>ह</strong> आर एकर <strong>िव</strong>वरण <strong>ह</strong>मरा लाल क<strong>िव</strong>सँ भेटैत अिछ। नरे िसं<strong>ह</strong> स भए ि<strong>ह</strong>नका दुनु भाईकेँपुरकृत करए चा<strong>ह</strong>ैत छलिथ<strong>ह</strong> मुदा ओ लोकिन पुरकार लेबासँ नकािर गेला<strong>ह</strong> तथािप फरिकया परगामेि<strong>ह</strong>नका लोकिनकेँ िकछु गाँव भेटलि<strong>ह</strong>। दरभंगा राज पिरवारमे एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु नर<strong>ह</strong>न राज पिरवारक बड समानछलैक। ि<strong>ह</strong>नका लोकिनमे एतेक नीक सबध छल जे म<strong>ह</strong>ाराज ताप िसं<strong>ह</strong>क समयमे जखन नवाबक दबाबबढ़ल तँ ताप िसं<strong>ह</strong> अपन पिरवारकेँ नर<strong>ह</strong>न पठा <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong> आर अपने बेितया च गेला<strong>ह</strong>। रामेर िसं<strong>ह</strong> धिर ईसबध ओि<strong>ह</strong>ना बनल छल।सवर्जीतरणजीतरूपनारायणपरमेरी साद िसं<strong>ह</strong>63


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नर<strong>ह</strong>न दरबारमे िचधर िम आर चंदा झा सन िस <strong>िव</strong>ानकेँ य भेटल छलि<strong>ह</strong> आर म<strong>ह</strong>ाम<strong>ह</strong>ोपायायगंगानाथ झासँ से<strong>ह</strong>ो ि<strong>ह</strong>नका लोकिनक बिढ़या सबध छल। रामनारायणक सबध नेपालक जंगब<strong>ह</strong>ादुर शा<strong>ह</strong>सँसे<strong>ह</strong>ो छल कारण दुनु गोटएकेँ सोनपुर मेलामे नेट भेल छलि<strong>ह</strong>। रामनारायण नेपालो गेल छला<strong>ह</strong>।vii. बेितया रायक इित<strong>ह</strong>ास :- सोल<strong>ह</strong>म शतादीक उतरार्मे थापना भेल। गज िसं<strong>ह</strong>केँ शा<strong>ह</strong>ज<strong>ह</strong>ाँसँ राजाकपदवी भेटल छलि<strong>ह</strong>। ई िमिथलाक राजा मि<strong>ह</strong>नाथ ठाकुरक समकालीन छला<strong>ह</strong> आर <strong>ह</strong>ुनका समयमे दुनुक बीचमनमुटाव आर खटपट से<strong>ह</strong>ो भेल छल। मुगल साायक कमजोर भेलापर उर िब<strong>ह</strong>ारक सबटा राय वतं<strong>ह</strong>ेबाक यासमे लािग गेल छल आर बेितया राज एकर कोनो अपवाद नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जा सकइयै। १७२९मेअलीवद बेितया रायपर आमण कए ओकरा अपना अधीन केने छला<strong>ह</strong>। १७४८मे बेितयाक राजा लोकिनदरभंगा अफगानक संग िमता केलि<strong>ह</strong>। दरभंगा अफगान अलीवदक सेना ारा परािजत भेला। दरभंगाअफगानकेँ बेितयाक राजा सब बरोबिर मदित करैत र<strong>ह</strong>ैथ। अलीवदक बाद पुनः बेितया अपन वतंताघोिषत कए लेलक आर अंेजी साक <strong>िव</strong>रू ताधिर बनल र<strong>ह</strong>ल जाधिर िक १७५९मे अंेजी सेनाकआमण बेितयापर भेल। मीरजाफरक पु मीरन अंेजी सेनाक संग १७६०मे बेितयापर धावा मारलक आरबेितयाक वतंता पुनः समात भऽ गेल। १९६२मे मीरकासीम बेितयाक <strong>िव</strong>रू सेना पठौलि<strong>ह</strong> आर बेितयापरअपन अिधकार जमौलि<strong>ह</strong>।१७६६मे राबटर् बेकरक याससँ बेितयामे अंेजी साक थापना संभव भऽ सकल। १७६२मे ओि<strong>ह</strong>ठामजुगल केर िसं<strong>ह</strong> राजा छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका पुनः इट इिडया कपनीसँ झंझट भेलि<strong>ह</strong> कारण ब<strong>ह</strong>ुतो िदनसँ64


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बेितयापर करक बिकऔता खसल छलैक। कर<strong>दे</strong>बाक बजाय बेितयाक राजा अंेजी सेनासँ यु करब उिचतआर समानीय बुझलैथ आर युमे परात भेला उर ओ भािगकेँ बु<strong>दे</strong>लखंड चल गेला आर कपनी <strong>ह</strong>ुनकरायकेँ अपना अधीन कऽ लेलक। बादमे जखन रायक िथित अंेजक बुते नि<strong>ह</strong> सुधरलैक तखन अंेजपुनः जुगलकेर िसं<strong>ह</strong>सँ वा शुरू केलक आर <strong>ह</strong>ुनका घुरबाक लेल अनुरोध केलक। अंेज जुगलकेरिसं<strong>ह</strong>केँ मझवा आर िसमरौन परगा से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>लक आर बाँिक क्षेकेँ गजिसं<strong>ह</strong>क पौ आर िपितऔत ी िकशुनिसं<strong>ह</strong> आर अवधुत िसं<strong>ह</strong>मे बाँिट <strong>दे</strong>लक। उए<strong>ह</strong> लोकिन बादमे मशः िशव<strong>ह</strong>र (मुजफरपुर) आर मधुबन(चपारण) रायक संथापक <strong>ह</strong>ोइत गेला<strong>ह</strong>।१७९१ जुगलकेर िसं<strong>ह</strong>क पु वीरकेर िसं<strong>ह</strong>क संग कपनीक समझौता भेल आर वीरकेरक नेतृवमे बेितयारायक िथित सुदृढ़ भेल। कपनी आर नेपालक बीच जे यु भेल ताि<strong>ह</strong>मे वीरकेर िसं<strong>ह</strong> सिय भागलेलि<strong>ह</strong>। १८१६मे आनदकेर िसं<strong>ह</strong> रजा भेला आर लाडर् <strong>िव</strong>िलयम बेरि<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>ुनका म<strong>ह</strong>ाराज ब<strong>ह</strong>ादुरक पदवीभेटलि<strong>ह</strong>। एकर कारण ई छल जे ओ अंेजकेँ बड मदित केने छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका बाद नवलकेर िसं<strong>ह</strong> राजाभेला<strong>ह</strong> आर १८५५मे राजे केर िसं<strong>ह</strong>। िसपा<strong>ह</strong>ी <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>क अवसरपर ई अंेजक अपूवर् स<strong>ह</strong>ायता केनेछला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका आर <strong>ह</strong>ुनक पु <strong>ह</strong>रे केरकेँ म<strong>ह</strong>ाराज ब<strong>ह</strong>ादुरक पदवी अंेजसँ भेटल छलि<strong>ह</strong>। १८९३मे<strong>ह</strong>रेकेरकेँ के.सी.आई.ईक पदवी से<strong>ह</strong>ो भेटलि<strong>ह</strong>।बेितयाक शासक लोकिन भूिम<strong>ह</strong>ार ाण छला<strong>ह</strong>। ई लोकिन अपना रायकालमे नीक अपताल आरपुतकालय बनौने छला<strong>ह</strong>। ई लोकिन साि<strong>ह</strong>य ेमी से<strong>ह</strong>ो छला<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नका लोकिनक दरबारमे क<strong>िव</strong> आर65


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कलाकारक बड आदर छल। भारतेदु <strong>ह</strong>िर आर राजा िशवसाद िसतारे ि<strong>ह</strong>दकेँ ि<strong>ह</strong>नका लोकिनकओतएसँ बरोबिर स<strong>ह</strong>ायता भेटैत छलि<strong>ह</strong>। ओना तँ बेितया राज बड ाचीन मानल गेल अिछ मुदा एकरासबधमे अखन सब बात प नि<strong>ह</strong> भसकल अिछ। बेितया राजक वंशावली एवं कारे अिछ।बेितया राजक वंशावलीगंगेर <strong>दे</strong>वमकेर <strong>दे</strong>वराजा <strong>दे</strong>वघानोराजउदय करण राज, जदुराजउसेनगज िसं<strong>ह</strong> (राज िसं<strong>ह</strong> ?)िदलीप िसं<strong>ह</strong>पृवी िसं<strong>ह</strong>66


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सिजत िसं<strong>ह</strong>ुविसं<strong>ह</strong> (बड पैघ िकला बनौने छला<strong>ह</strong>)अपन बेटीक बेटा जुगल केरकेँ कोरामे लेलि<strong>ह</strong>। कारण ि<strong>ह</strong>नका पु नि<strong>ह</strong> छलि<strong>ह</strong>।िशवनाथ िसं<strong>ह</strong>जुगलकेर िसं<strong>ह</strong>वीरकेर िसं<strong>ह</strong>वीरकेर िसं<strong>ह</strong>नवलकेर िसं<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>े केर िसं<strong>ह</strong>आनदकेर िसं<strong>ह</strong>राजे केर िसं<strong>ह</strong><strong>ह</strong>रे केर िसं<strong>ह</strong>(म<strong>ह</strong>ारानी िशवरतन–म<strong>ह</strong>ारानी जानकी कुवँर)67


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्= भूिम<strong>ह</strong>ार ाणक ईवंश अपनाकेँ बड ाचीन मनैत छिथ। ि<strong>ह</strong>नका लोकिनक वैवाि<strong>ह</strong>क सबध बनारसरायसँ से<strong>ह</strong>ो अिछ। कामेर वंश जकाँ इ<strong>ह</strong>ो लोकिन अपनाकेँ सुगौनासँ जोड़ैत छिथ मुदा एित<strong>ह</strong>ािसक तवकअभावमे अखन िकछु क<strong>ह</strong>ब असंभव। बेितयाक वणर्न १७८६मे वणर्न १७८६मे कािशत गजेिटयरमे भेटैतअिछ। १७८६मे अि<strong>ह</strong>ठाम ईशाई िमशनक एकटा शाखा छल।* छोट िछ<strong>ह</strong> राय सभि<strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>वरण :- िशव<strong>ह</strong>रक थापना बेितया रायक शाखासँ भेल छल। सुरसंड रायसे<strong>ह</strong>ो भूिम<strong>ह</strong>ार ाण वंशक राय जकर थापना म<strong>ह</strong>ाराज ताप िसं<strong>ह</strong> (दरभंगा)क समयमे भेल। एि<strong>ह</strong>मेसविधक िस यिक्त चेर साद नारायण िसं<strong>ह</strong> भेल छिथ जे नेपाल ांित (१९५०)क समयमे भारतकराजदूत र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। बनैली रायक शाखाक रूपमे ीनगर राय ीनगरक थापना भेल अिछ। रूानंदिसं<strong>ह</strong> अपन पु ीनदन िसं<strong>ह</strong>क नामपर ीनगरक थापना केने छला<strong>ह</strong> ीनदन िसं<strong>ह</strong>क तीन पु िनयानंदिसं<strong>ह</strong>, कमलानंद िसं<strong>ह</strong> आर कािलकानंद िसं<strong>ह</strong> भेला। कमलानंद िसं<strong>ह</strong> साि<strong>ह</strong>य सेवी छला<strong>ह</strong> आर ि<strong>ह</strong>दीक गितक<strong>ह</strong>ेतु लाखो टाका खचर् केने छला<strong>ह</strong>। ‘साि<strong>ह</strong>य सरोज’, ‘अिभनव भोज’, ‘किलयुगी <strong>ह</strong>िर’, ‘किलकणर्’ आिदउपािधसँ ई <strong>िव</strong>भूिषत छला<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नके पु भेल िथ<strong>ह</strong> कुमार गंगानद िसं<strong>ह</strong> जे मैिथली ि<strong>ह</strong>दी अंेजी आर ाचीनभारतीय इित<strong>ह</strong>ासक काड पिडत छला<strong>ह</strong>। कािलकानंद िसं<strong>ह</strong> आर गंगानंदक पुतकालय दशर्नीय छल।पुिणर्याँमे राजा पृवी चद लालक राय से<strong>ह</strong>ो ख्यात छल। छोट–मोट मुसलमान रायक संख्या से<strong>ह</strong>ो ओतएबड अिछ। पुिणर्याँमे क्षिय लोकिनक रजबारा से<strong>ह</strong>ो छल जाि<strong>ह</strong>मे सौिरया रायक इित<strong>ह</strong>ास िस अिछ।मुसलमानी रायमे खगड़ाक मुसलमानी राय िस छल।68


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जगदीश साद मंडल1947- गाम-बेरमा, तमुिरया, िजला-मधुबनी। एम.ए.। कथा (गामक िजनगी-कथा सं<strong>ह</strong>), नाटक(िमिथलाकबेटी-नाटक), उपयास(मौलाइल गाछकफूल, जीवन संघषर्, जीवनमरण, उथान-पतन,िजनगीक जीत- उपयास)। माक्सर्वादक ग<strong>ह</strong>न अययन। मुदा सीिलंगसँ बचबाक लेल कयुिनटआदोलनमे गेिन<strong>ह</strong>ार लोक सभसँ भेँट भेने मो<strong>ह</strong>भंग। ि<strong>ह</strong>नकर कथामे गामक लोकक िजजी<strong>िव</strong>षाक वणर्न आ नव दृिकोण दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।कथाकथा-दोती <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>।पचास वषए ोफेसर उमाका त दो<strong>ह</strong>रा कए <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> कइये लेलिन। कोना नि<strong>ह</strong> किरतिथ? संयमी र<strong>ह</strong>ने पचासबखर्क चे<strong>ह</strong>रा पेंइतीस-चालीससँ उपर नि<strong>ह</strong> बुिझ पड़ैत छिन। प नी कऽ मुइने घर सुनसान लगए लगलिन।ढन-ढन चौघारा कोठरी सभ करैत र<strong>ह</strong>िन। अपना छोिड़ ने दोसर भैयारी आ ने िकयो आन पिरवारमे र<strong>ह</strong>िन।दुइयेटा स तानो! जेठ बेटी ोफेसर पितक संग बनारसेमे र<strong>ह</strong>ैत छिथन। दुरागमनक पछाित मा आइ धिर69


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मा तीिन बेिर माए-बापसँ भेिट करए ऐली<strong>ह</strong>। बेटो ति<strong>ह</strong>ना। डॉक् टरीक अंितम साल, बंगलोर मेिडकलकओलेजमे पढ़ैत छिथन। सालक दुगपूजाटा मे गाम अबैत छिथ।िकिरण फुिटति<strong>ह</strong> तीनू बकरी घरसँ िनकािल बा<strong>ह</strong>रक खुीमे बाि <strong>ह</strong>, कट<strong>ह</strong>रक पात आगूमे दऽ बगलमे बैिसअपने फुड़ने असकरे बैसल बै<strong>ह</strong>री बजए लगली<strong>ह</strong>- ‘‘घोर कलयुग! घोर कलयुग आिब गेल। जते िदन ईदुिनयाँ चलैए, चलैए, नै तँ धरती फाटत सभ ओि<strong>ह</strong>मे चिल जाएत। सुआइत लोक क<strong>ह</strong>ै छै जे मनुक् ख ततेपिपया<strong>ह</strong> भऽ गेल अिछ जे िखआइत-िखआइत चुी-पीपरी जेँका भऽ गेल। <strong>ह</strong>मरा सभकेँ भगवान पाड़ लगौलिनजे एतेटा मनुक् ख भेल<strong>ह</strong>ुँ। आबक लोक थोड़े एते-एते <strong>ह</strong>एत। ते<strong>ह</strong>ेन <strong>ह</strong>एत जे लग् गी लगा-लगा भा तोड़त।''ओना <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>सँ दू िदन पि<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong>सँ ीगणक बीच गुन-गुनी शुरु भऽ गेल छलैक मुदा िकयो खुिल कऽनि<strong>ह</strong> बजैत छली<strong>ह</strong>। मुदा आइ सभक मुँ<strong>ह</strong> खुिज गेलिन। टोलक बीच सरकारीक तीिनयेटा चापाकल अिछवाकी पाँचो अपन-अपन अंगनेमे गरौने छिथ। जि<strong>ह</strong>पर आन-आन नि<strong>ह</strong> जाइत। तीनूमे सँ एकटाक <strong>ह</strong>ेडे खोिलतिड़पीबा सभ बेिच कऽ ताड़ी पीिब गेल। दोसराक फी टरे फुिट गेल छैक। जि<strong>ह</strong>मे पािनसँ बेसी गािदये अबैतअिछ। मुदा चौरा<strong>ह</strong>ा पर<strong>ह</strong>क कल बँचल अिछ। मुदा ओ<strong>ह</strong>ो कोन जनमक पाप केने अिछ जे भिर िदनमे कखनोआराम नि<strong>ह</strong> भेटैत छैक। चारु िदिशसँ पिनभरनी वा टी-घैल लऽ आिब-आिब चारु िदिशसँ घेिर बेरा-बेरा पािनभरैत। तेँ गप-सप करैक नीक अवसरो आ जग<strong>ह</strong>ो फइल।70


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िचक् कारी मारैत मझौरावाली सोनरेवाली िदिश <strong>दे</strong>िख कऽ बजली<strong>ह</strong>- ‘‘साओनक लगनक गीित अबै छिन,दीदी?''मु की दैत सोनरेवाली उर <strong>दे</strong>लिखन- ‘‘जि<strong>ह</strong>ना एक् के लोर<strong>ह</strong>ीसँ िसलौटपर िमरचाइयो पीसल जाइत अिछ आिमसिरओ, ति<strong>ह</strong>ना ने ड<strong>ह</strong>कनो फागुनोक लगनमे गाओल जाइत अिछ आ साओनोमे गाओल जाइत।''दुनू गोटेक िचकारीमे ग प सुिन बेलॱचावाली बजली<strong>ह</strong>- ‘‘अपना भैंसुरकेँ नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खै छ<strong>ह</strong>ुन जे काठपर जाइिबना दुइर भेिल जाइ छथुन आ ति<strong>ह</strong>पर पुा खलीफा घर लऽ अनलखुन। से बड़विढ़या। बड़ िचक् कन। आोफेसर भैयाकेँ अखन की भेलिन<strong>ह</strong>ेँ। मारे दरम<strong>ह</strong>ो कमाइ छिथ आ उमेरे कते <strong>ह</strong>ेतिन। तीस-पेंतीस बखर्सँ बेसीथोड़े भेिल <strong>ह</strong>ेतिन।''मझौरावालीक पछ लइत मुँ<strong>ह</strong> चमकबैत मो<strong>ह</strong>नावाली बाजिल- ‘‘जािनये कऽ तँ पुरुख छुर <strong>ह</strong>ोइए। ति<strong>ह</strong>मेउमाका ते जे छुरपना केलिन तँ कोन जुलूम भऽ गेलइ।''मो<strong>ह</strong>नावालीक कड़ुआइल गप सुिन बेलॱचावालीक मन जरए लगलिन। तुरुिछ कऽ बजली<strong>ह</strong>- ‘‘सभ पुरुख तँछुरे <strong>ह</strong>ोइए मुदा मौगी तँ सभटा िगरथाइने <strong>ह</strong>ोइए। सै<strong>ह</strong> ने। सत-सतटा मुनसा <strong>दे</strong>खैए मौगी आ छुर <strong>ह</strong>ोइएपुरुख। ि<strong>ह</strong>नकेँ पुछै िछअिन जे ोफेसर भैयासँ नीक अपन घरबला छि <strong>ह</strong>?''घरबलाक नाओ सुिन मो<strong>ह</strong>नावाली काँख तरक घैल िनच् चामे रिख आगू बढ़ए लगली<strong>ह</strong>। मुदा ति<strong>ह</strong> बीचसािठ वषए झबरी दादी जोरसँ बजली<strong>ह</strong>- ‘‘मरदक कमाएल खाइ जाइ छ<strong>ह</strong> आ गरमी चढ़ै छ<strong>ह</strong> तँ कलपर71


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्झाड़ैले अबै छ<strong>ह</strong>। एक् को िदन कोइ उमा बौआ कऽ भानसो कऽ दइ छ<strong>ह</strong>ुन आ िक एक लोटा पािनयो भिरकऽ दए अबै छ<strong>ह</strong>ुन। मुदा उ लू जेँका मुँ<strong>ह</strong> दुसल सभकेँ <strong>ह</strong>ोइ छ<strong>ह</strong>। वेचारा नोकरीपर सँ अबै छिथ अपने<strong>ह</strong>ाथे बरतन-वासन धोए, पािन भिर भानस करए छिथ से बड़बिढ़याँ! मुदा <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> कऽ लेलिन से बड़अधला<strong>ह</strong>।''झबरी दादीक गप ओते मो<strong>ह</strong>नावाली नि<strong>ह</strong> सुनिथ जते तरे-तर बेलॱचावाली जरैत र<strong>ह</strong>िथ।छ<strong>ह</strong> मास पूवर् ोफेसर उमाका तक प नी वगर्वास भऽ गेलिन। जाधिर जीवैत छलिथन ताधिर घरककोनो भार ोफेसर स<strong>ह</strong>ाएवकेँ नि<strong>ह</strong> बुिझ पड़ैत छलिन। जि<strong>ह</strong>ना कोसीक धार अनवरत ब<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ ति<strong>ह</strong>नाउमाका तोक पिरवार अपना गितसँ छ<strong>ह</strong> मास पछाित धिर चलैत छलिन। ओना दस बखर् पछाित धिर माए-िपताक नजिरमे उमाका त बच् चे आ प नी किनयेँ छलिथन। घरक भार दुनूमे सँ िकनकोपर नि<strong>ह</strong> छलिन।सोल<strong>ह</strong>ो आना माइये-बाबू स <strong>ह</strong>ारैत छलिखन। पढ़नाइ-पढ़ौनाइ उमाका तक आ दुनू साँझ भानस केनाइ प नीककाज छलिन।प नी मुइलाक उपरा त उमाका तकेँ घर-आंगन सून-मशान बुिझ पड़ए लगलिन। चौघारा घरक आंगन,नम<strong>ह</strong>र दरव जा ति<strong>ह</strong> बीच असकरे उमाका त र<strong>ह</strong>ैत छिथ। पिरवारकेँ डूबैत <strong>दे</strong>िख उमाका तक मनमे बेचैनीबढ़ए लगलिन। जि<strong>ह</strong>ना भूमकमक समए धरतीक संग-संग उपरक सभ िकछु कँपए लगैत ति<strong>ह</strong>ना मनक संग-संग उमाका तक बुिध-<strong>िव</strong>वेक डोलए लगलिन। <strong>ह</strong>ृदय च<strong>ह</strong>कए मन मसकए लगलिन। मसकैत-मसकैत ऐ<strong>ह</strong>ेनिचरक् का भऽ गेलिन जे उपयोग करै जोकर नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>लिन। अनायास धैयर्क सीमा बालुक मेिड़ जेँका ढ़<strong>ह</strong>ए72


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लगलिन। ढ<strong>ह</strong>ैत-ढ<strong>ह</strong>ैत स<strong>ह</strong>ीट भऽ गेलिन। स<strong>ह</strong>ीट <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong> बरखा पािन जेँका रा ता बनबए लगलिन। जि<strong>ह</strong>सँनव-नव <strong>िव</strong>चार जनमए लगलिन। नव-नव <strong>िव</strong>चारकेँ जनिमति<strong>ह</strong> आँिख उठा आगू तकलिन तँ मेला-जेँका दुिनयाँबुिझ पड़लिन। सभ रंगक <strong>दे</strong>िखिन<strong>ह</strong>ार। सभ तर<strong>ह</strong>क व तुक दोकानपर एका-एकी एवो करैत आ जेवो करैत।अपन-अपन धुिनमे सभ बे<strong>ह</strong>ाल। दोसर िदिश <strong>दे</strong>खैक ककरो समए नि<strong>ह</strong>। अपने ताले सभ बेताल। जि<strong>ह</strong>सँककरो-ककरो आँिखसँ नोरो खसैत आ िकयो-िकयो ठ<strong>ह</strong>क् को मारैत। अनका िदिशसँ नजिर <strong>ह</strong>टा उमाका तअपना िदिश मोड़लिन तँ िजनगीक लेल संगीक जरुरत पड़लिन। मन पड़लिन प नीक मृ यु। मृ युक उपरा तसोग परगट करैले तँ ब<strong>ह</strong>ुतो अएला<strong>ह</strong>, मुदा िक सब<strong>ह</strong>क नोरमे एक् के रंग वेदना र<strong>ह</strong>िन? एक घटना रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ुँ एकरंगक <strong>िव</strong>चार आ वेदना क<strong>ह</strong>ाँ छलिन? भिरसक सभ भाँज पुरबैले आइल छला<strong>ह</strong>। मुदा ोफेसर <strong>ह</strong>िरनारायणकनोर िकछु आरो बजैत छलिन। िक <strong>ह</strong>ुनकर नोर प नीक ित छलिन वा पढ़ैत बच् चाक ित छलिन आ िक<strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>धुर िजनगीक ित छलिन। मनपर भार पड़लिन। भारक तर मन दबेलिन। जि<strong>ह</strong>सँ सोचै-<strong>िव</strong>चारैकरा तो अवरु <strong>ह</strong>ुअए लगलिन। मुदा तरमे दबल मन क<strong>ह</strong>लकिन- ‘‘समाजक लोक की क<strong>ह</strong>त?'' फेिर मनमेउठलिन, की क<strong>ह</strong>त समाजक लोक! जते लोक तते <strong>िव</strong>चार। जि<strong>ह</strong>ना ताड़ीक गंधसँ ककरो उलटी <strong>ह</strong>ोइत तँिकयो सुगंध वुिझ आ म-तुि ट करैत अिछ। बूढ़-बुढ़ानुस पर परानुसार क<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong> ओ यै<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong> जे संयुक् तपिरवारमे यिक् त-<strong>िव</strong> ोषक वेदना पिरवारक बीच <strong>ह</strong>राए, फुलाएल फूल जेँका <strong>ह</strong>ँसैत अिछ। जि<strong>ह</strong>सँ अभाव कोनोव तु नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> जाइत अिछ। फेिर मनमे एलिन जे जि<strong>ह</strong> कओलेजमे िशक्षक रुपमे छी, बेटा तु य <strong>िव</strong>द् याथकेँिजनगीक बाट <strong>दे</strong>खवै छी ओ िक क<strong>ह</strong>त? मुदा कोनो घटनो तँ अिनवायर् नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत आकि मको <strong>ह</strong>ोइत। जेसब<strong>ह</strong>क संग घटबे करत? घिटयो सकैत अिछ नि<strong>ह</strong>यो घिट सकैत अिछ। मन ओझड़ेलिन। िकछु कालक73


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वादमे एलिन जे जे मनु य एि<strong>ह</strong> धरतीपर ज म लइत ओ मृ यु पयर् त <strong>ह</strong>ँसैत जीवए जा<strong>ह</strong>ैत अिछ। से क<strong>ह</strong>ाँ भऽर<strong>ह</strong>ल छैक। पि<strong>ह</strong>लुका जेँका पिरवारो नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल। असकर जीवो किठन अिछ। दोसराक जरुरत सदित कालपड़ैत अिछ। भले<strong>ह</strong>ॴ िजनगीक िया िनमाि<strong>ह</strong> लेब मुदा मनक यथा के सुनत। सभ ठाम ने तँ लोक कािनसकैत अिछ आ ने <strong>ह</strong>ँिस सकैत अिछ। पिरवार तँ <strong>ह</strong>ँसै-कनैक जग<strong>ह</strong>े छी। जँ से नि<strong>ह</strong> भेटए तँ गुर-घाव जेँकातरे-तर सड़ैन करैत र<strong>ह</strong>त। जते सड़ैन करत तते शरीरसँ गंध िनकलवे करत। जाि<strong>ह</strong>सँ क टो <strong>ह</strong>ोएत आऔरुदो घटैत। जखने औरुदा घटत तखने िजनगी िसकुड़त। जते िजनगी िसकुड़त तते मृ यु करीबआओत। फेिर मन ओझरा गेलिन। मन ओझराइते नजिर घुमौलिन तँ कओलेजक इित<strong>ह</strong>ास <strong>िव</strong>भागक ोफेसर<strong>ह</strong>िरनारायणपर पड़लिन। <strong>ह</strong>िरनारायणे बाबूटा ऐ<strong>ह</strong>न िजज्ञासु र<strong>ह</strong>िथ जिनका आँिखसँ <strong>ह</strong>ृदयक वेदना, प<strong>ह</strong>ाड़पर सँखसैत झरनाक पािन जेँका अनघोल करैत र<strong>ह</strong>िन जे ‘बाप रे, अ याय भऽ गेल।' उमाका त ठूठ गाछ सदृ यभऽ गेला<strong>ह</strong>। जाि<strong>ह</strong>मे फूल-फड़क संग छा<strong>ह</strong>िरयो अलोिपत भऽ जएतिन। अपने जानटा लए कऽ प नी नि<strong>ह</strong>गेलिखन। असीम वेदनाक प<strong>ह</strong>ाड़ से<strong>ह</strong>ो माथापर पटिक र<strong>ह</strong>ल छिथन। सभ िकछु िछिड़या जेतिन। कोना समेिटपओता<strong>ह</strong> उमा भाय! की एकरे िजनगी क<strong>ह</strong>बै?''जेतना शू य उमाका त दुिनयाँक बजारमे <strong>ह</strong>ेरा गेला<strong>ह</strong>। चारु िदशक बाट ब न बुिझ पड़ए लगलिन।िकम<strong>ह</strong>र जाएब? र ते नि<strong>ह</strong>। िक ओ खर<strong>ह</strong>ोिरक ओ<strong>ह</strong>न गाड़ल कड़चीक सदृ य भऽ गेला<strong>ह</strong> जाि<strong>ह</strong>सँ कोनो ियानि<strong>ह</strong> भेन<strong>ह</strong>ुँ आन ओगरवा<strong>ह</strong> बुझैत अिछ। अनायास मनमे जगलिन जे दुिनयाँमे िकयो अ पन नि<strong>ह</strong>। जाधिर आँिखतकै छी ताधिर दुिनयॲ अिछ नि<strong>ह</strong> तँ ओ<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong> अिछ। अपनि<strong>ह</strong> करनीसँ िकयो दुिनयाँकेँ सु दर बनबैत अिछ74


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आ िकयो अधला<strong>ह</strong>। आगू जीवैक लेल संगीक जरुरत सभकेँ <strong>ह</strong>ोइत छैक। आनक अपेक्षा <strong>ह</strong>िरनारायण बाबूलग बुिझ पड़ै छिथ। अखने <strong>ह</strong>ुनका ऐठाम जाए अपन मनक बात क<strong>ह</strong>बिन।उमाका तकेँ <strong>दे</strong>िखति<strong>ह</strong> दुनू <strong>ह</strong>ाथसँ दुनू बाँि<strong>ह</strong> पकिड़ <strong>ह</strong>िरनारायण अिरआित कऽ अपन कोठरीमे वैसाएप नीकेँ पािन नेने अबए क<strong>ह</strong>लिखन। वामा <strong>ह</strong>ाथमे लोटा दि<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>ाथमे पािनसँ भरल चमकैत टीलक िगलासउमाका त िदिश बढ़ौलिखन। प नी <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन उमाका त नजिर िनच् चा केने शोभाक -<strong>ह</strong>िरनारायणक प नी- <strong>ह</strong>ाथसँिगलास लऽ पािन पीबए लगला<strong>ह</strong>। मुदा दू घॲटक बाद पािन कंठसँ िनच् चा धसबे ने करिन। दोसर िगलासभरैक लेल शोभा बामा <strong>ह</strong>ाथक लोटा दि<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>ाथमे लइत उमाका तपर नजिर गारने। ने उमाका त मुँ<strong>ह</strong>सँिगलास <strong>ह</strong>टबैत आ ने पािन पीबैत। उमाका तक यथा <strong>ह</strong>िरनारायण बुिझ गेलिखन। शोभा <strong>ह</strong>ाथक लोटा अपना<strong>ह</strong>ाथमे लइत क<strong>ह</strong>लिखन- ‘‘अ<strong>ह</strong>ाँ चा<strong>ह</strong> बनौने आउ। भायकेँ <strong>ह</strong>म पािन पीया दइत िछअिन।'' चा<strong>ह</strong> बनबैले शोभाकीचेनरुम चिल गेली<strong>ह</strong>।मुँ<strong>ह</strong>मे िगलास सटल उमाका तक मनमे अबए लगलिन। जँ क<strong>ह</strong>यो <strong>ह</strong>िरबाबू <strong>ह</strong>मरा ऐठाम जएता<strong>ह</strong> तँ िकनकाचा<strong>ह</strong> बनबैले क<strong>ह</strong>बिन। उमाका त कऽ <strong>िव</strong>चारमे डूबल <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>िरनारायण क<strong>ह</strong>लिखन- ‘‘भाय, अपनेसँ <strong>ह</strong>म छोटछी मुदा एकरा धृ टता नि<strong>ह</strong> बुिझ िदलक धड़कन बुझू। अपने बेसी दुिनयाँ <strong>दे</strong>खिलऐक मुदा.......।''चॱिक कऽ उमाका त पुछलिखन- ‘‘मुदा की?''आइसँ पि<strong>ह</strong>ने मनु य जते असुरिक्षत िजनगी िबतबैत छल ओि<strong>ह</strong>मे ब<strong>ह</strong>ुत कमी आएल अिछ। सोल<strong>ह</strong> नीसुरिक्षत तँ नि<strong>ह</strong> मुदा पि<strong>ह</strong>लुका अपेक्षा सुरिक्षत भेिल अिछ। ओना खतरा पि<strong>ह</strong>नेसँ अिधक भऽ गेल अिछ मुदा75


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बदलल रुपमे। पि<strong>ह</strong>लुका रुपमे सुरिक्षत भेिल अिछ। जि<strong>ह</strong>सँ िजनगीक नमती से<strong>ह</strong>ो बिढ़ र<strong>ह</strong>ल अिछ। ओनापूवर्ज शतायु कऽ स<strong>ह</strong>ी औरुदा बुझै छिथन। मुदा इ<strong>ह</strong>ो बुिझिन<strong>ह</strong>ार तँ छिथ जे चालीस कऽ घपचालीस बुझैतछिथ। ओ<strong>ह</strong>ो ओि<strong>ह</strong>ना नि<strong>ह</strong> बुझैत छिथ। अखनो चालीस वखर्सँ उपर कते गोटे छिथ जे पूणर् व थ छिथ।मुदा िकछु वखर् पूवर् धिर अ सी वखर्सँ उपर गोिट-पङरा प<strong>ह</strong>ुँचैत छला<strong>ह</strong> ओ आब अधासँ बेसी प<strong>ह</strong>ुँचए लगलिथअिछ। तेँ, मोटा-मोटी न बे कऽ अधार बना <strong>ह</strong>िरनारायण उमाका तकेँ पुछलिखन- ‘‘अपनेक आयु कतेकअिछ?''आयु सुिन उमाका त िबि मत भऽ गेला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ृदय बमकैत र<strong>ह</strong>िन मुदा मुँ<strong>ह</strong>सँ बोली िनकलबे नि<strong>ह</strong> करिन। िकछुकाल िबलिम क<strong>ह</strong>लिखन- ‘‘पचास बखर्।''पचास बखर् सुिन <strong>ह</strong>िरनारायण उछिल कऽ बजला<strong>ह</strong>- ‘‘अधासँ िकछु अिधक भेिल अिछ मुदा अधा तँ बािकयेअिछ। अधाक लेल.......।''नम<strong>ह</strong>र साँस छोिड़, उमाका त आँिख उठा कखनो <strong>ह</strong>िरनारायणपर दिथ तँ लगले नजिर िनच् चा कऽ धरती<strong>दे</strong>खए लगिथ। मु कुराइत <strong>ह</strong>िरनारायण क<strong>ह</strong>लिखन- ‘‘अपने दोसर <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> कए लेल जाउ। जरुरी नि<strong>ह</strong> जे सभऔरत कु टे <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ऐ<strong>ह</strong>नो औरतक कमी नि<strong>ह</strong> जिनकामे मानवीय संवेदना गंगाक धार जेँका सिदखनउमड़ैत र<strong>ह</strong>ैत छि <strong>ह</strong>। नारीक पि<strong>ह</strong>ल गुण मातृ व िथक। जेकरा बल बनेवाक लेल पुरुषक स<strong>ह</strong>योग जरुरीअिछ। जखने अनुकूल पिरि थित नारीक ित बनत तखने दुिनयाँक रंग-रुप बदलल-बदलल बुिझ पड़त।''चा<strong>ह</strong> पीिब, <strong>िव</strong>दा <strong>ह</strong>ोइत उमाका त क<strong>ह</strong>लिखन- ‘‘अ<strong>ह</strong>ाँक <strong>िव</strong>चारसँ स<strong>ह</strong>मत छी मुदा काजक भार अ<strong>ह</strong>ाँपर।''76


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दुनू गोटे -उमाका त आ <strong>ह</strong>िरनारायण- दू गामक। मुदा कोसे भिरक दूरी दुनूक बीच छि <strong>ह</strong>।अपने गामक पच् चीस बरखक यशोिदयाक संत त िजनगी <strong>ह</strong>िरनारायणक सोझमे छि <strong>ह</strong>। सोल<strong>ह</strong> बखर्क<strong>दे</strong><strong>ह</strong>िरपर जखन यशोिदया प<strong>ह</strong>ुँचिल अार<strong>ह</strong> बखर्क गुणे वर फूलक सुगंध कऽ भौरा जेँका झपिट लेलक।िजनगीक <strong>ह</strong>िरयर-<strong>ह</strong>िरयर लोभन <strong>दे</strong>वाक संक प करैत, लोक-लाजसँ बँचैक लेल, गाम छोिड़ िद ली चल गेल।मुदा िद लीक सड़कपर जखन िदन-राित गुजारैत तखन यशोिदया कऽ छोिड़ गुणे वर िनपा भऽ गेल असकरयशोिदया वौआए लगली<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ािर-थािक यशोिदया एकटा कोठीक शरणमे गेिल। आठ वखर्क पशुवत िजनगीयशोिदयाकेँ बदलैक लेल बा य केलक। नव बाट ताकए लागिल। अपना कऽ मृ यु बुिझ एक राित सभ िकछुछोिड़ पड़ा कऽ गाम आिब गेिल। गाम आिब <strong>ह</strong>िरनारायणक पाएर पकिड़ ताधिर कनैत र<strong>ह</strong>िल जाधिर ओ बाँि<strong>ह</strong>पकिड़ मनुक् खक िजनगी जीवैक भरोस नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिखन।<strong>ह</strong>िरनारायण पिरवारमे यशोिदया र<strong>ह</strong>ए लगली<strong>ह</strong>। यशोिदयाक मनमे तँ चैन आिब गेल मुदा <strong>ह</strong>िरनारायणकबेचैनी बढ़ए लगलिन। समए पािब, <strong>िव</strong>लटैत दू िजनगीकेँ जोिड़ एक पिरवारकेँ ल<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ाइत <strong>दे</strong>खलिन। मनमेखुशी एलिन।अखन धिर उमाका त यशोिदयाकेँ ोफेसर <strong>ह</strong>िरनारायणक ब<strong>ह</strong>ीन बुझैत छला<strong>ह</strong>। यशोिदयाक असली पिरचएनि<strong>ह</strong> छलिन तेँ मनमे खुशी र<strong>ह</strong>िन जे स य पिरवारक लड़की घरमे औती<strong>ह</strong>। जि<strong>ह</strong>सँ पि<strong>ह</strong>लुके जेँका फेिरपिरवार अपन पटरीपर आिब आगू मुँ<strong>ह</strong>े ससरए लगत।77


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िदन -लग् न- बेरागन छोिड़ <strong>ह</strong>िरनारायण उमाका तकेँ पुछलिखन- ‘‘अखन तँ <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>क समए नि<strong>ह</strong> अिछतखन.....।''‘‘एक िदन प<strong>ह</strong>ाड़ लिग र<strong>ह</strong>ल अिछ। <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>क जे कोनो बंधन अिछ ओ काँच सूतसँ बा <strong>ह</strong>ल जाइत अिछ।जि<strong>ह</strong>सँ सिदखन टूट-फाट <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ैत अिछ। तेँ दुनूक -पुरुष-नारी- <strong>ह</strong>ृदयक योगसँ <strong>ह</strong>ेवाक चा<strong>ह</strong>ी?''<strong>ह</strong>िरनारायणक नसँ उमाका त गु म भऽ क<strong>ह</strong>लिखन- ‘‘समए आ पिरि थितकेँ <strong>दे</strong>खैत.....।''उमाअितश कुमार िमनेपालक रा य पुनसर्ंरचना मे िमिथला आ मैिथलीनेपाल अखन संघीय संरचनाके अि तम चरणमे अिछ । सं<strong>िव</strong>धान सभा अ तगर्तक रा य पुनसर्ंरचना तथारा यक बाँड फाँड सिमित <strong>दे</strong>शके िमिथला भोजपुरा कोच मधेश सि<strong>ह</strong>त १४ टा रा यक आवधारणा सि<strong>ह</strong>तकितवेदन सं<strong>िव</strong>धान सभामे तुत कएलक अिछ ।नेपालक पूवर् झापा िज ला सँ पि चममे पस आ दिक्षण मे भारतक सीमा धिरक पू<strong>िव</strong>र् मधेशक समथल भू भाग ता<strong>िव</strong>त िमिथला भोजपुरा कोच मधेश रा य अिछ ।78


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ई रा य राजनीितक, समािजक, सां कृितक, जनसंख् या आ अ य आव यक पुवधारक रुपमे नेपालक सभ सँसमृ रा य <strong>ह</strong>एत अि<strong>ह</strong>मे कोनो दू–मत नि<strong>ह</strong> अिछ ।िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासिमिथला रा यक इित<strong>ह</strong>ास अित िचन अिछ । ेता युग सँ शुरु भेल िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ाँस रा यक रुपमे भले<strong>ह</strong>ीनि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुए मुदा भािषक समृताक कारण नेपाल आ भारतक सीमामे बटायल िमिथला क्षे अपन अि त विज<strong>िव</strong>ते रखने अिछ ।ािचन िमिथला पूवर्मे कोशी, पि चममे ग डकी, उरमे ि<strong>ह</strong>मालय सँ दिक्षणमे गंगा धिर छल । जेबृ<strong>ह</strong>द<strong>िव</strong> णुपुराणक िमिथला ख डमे अि<strong>ह</strong> कारे उ लेख अिछ ।गंगा ि<strong>ह</strong>मवत म ये नदी प च <strong>दे</strong>शा तरे ।तैरभूिक्तिरित ख् यातो <strong>दे</strong>शः परम पावन ः ।।कौिशकी तु समार य ग डकीमिधग यबै ।योजगनािम चतु<strong>िव</strong>र्शत् यायामः पिरकीितर्त ः ।।79


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अि<strong>ह</strong> सँ प ट <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे िचन िमिथलाक भूिम वतर्मान नेपालक मोरङ िज ला सँ पस धिर तथाभारतक दरभंगा सँ पूिणर्याधिर छल ।नेपालक म यकािलन इित<strong>ह</strong>ासमे िशक्तीके ाापना भेल छल जाि<strong>ह</strong>मे िमिथला रा यक थान मुख र<strong>ह</strong>लपाओल जाइत अिछ ।दिक्षण भारतक कणट वंसीय ना य<strong>दे</strong>व सन १०९७ (११५४ <strong>िव</strong>.स.)मे बारा िज लाक िसमरौन गढ़के राजधानीबना स पूणर् िमिथलाके समेिट कऽ ितर<strong>ह</strong>ुत रा यक थापना कएलि <strong>ह</strong> ।कणट बंशक शासन १३२४ धिर चलल ।ओि<strong>ह</strong>के वाद अि<strong>ह</strong> रा य पर भारतक मुगल साट गयासुिन तुगलक अिनषर आ ा<strong>ह</strong>मण वंशक औिनयार आतकर बाद फेर सँ मुगल सभक अिधप य र<strong>ह</strong>ल छल ।इ <strong>ह</strong>र म लकािलन नेपालक इित<strong>ह</strong>ास मे यक्ष म ल दिक्षण क्षेक <strong>िव</strong>जय अिभयानक समयमे िमिथला िछ न िभ नभेल छल ।ओि<strong>ह</strong> समयमे पि चमक मगरात सभ बीच एकटा नयाँ शिक्तक उदयभेल जकर नेतृ व मुकु द सेन कएलि <strong>ह</strong> ।ओ पा पाकेँ राजधानी बना कऽ अपन रा य <strong>िव</strong> तारक ममे पा पा सँ मोरधिर रा य थािपत कएलि <strong>ह</strong> ।मुकु द सेनक मृ युक बाद <strong>ह</strong>ुनक बेटासभ बीच रा यक बटबारा भेल जाि<strong>ह</strong>मे पु<strong>िव</strong>र् भाग मकवानपुर छोटका बेटालो<strong>ह</strong>ासेनक ि<strong>ह</strong> सामे पड़लि <strong>ह</strong> ।80


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ओ तराइक दिक्षण आ पुव भाग <strong>िव</strong> तार कएलि <strong>ह</strong> ।जाि<strong>ह</strong> अनुसार पूवर्मे िट टा नि<strong>ह</strong> सँ काठमा डू उप यकाक दिक्षणी भू भाग, भारतक च पारण, सारज,मुज फरपुर आ दरभंगाधिर कायम कएने पाओल जाइत अिछ ।सेन वंशक अि तम राजा िदग् ब धन सेनक समयमे अथत सन् १७७१ मे ई रा य त कािलन नेपालमेसमाि<strong>ह</strong>त भऽ गेल ।सन् १८१४ सँ १९१६ धिर चलल नेपाल आ अंेज बीचक लडाई मे िमिथलाक मोर छोिड स पूणर् भूभागपर अंेज क जा कऽ लेने छल ।सन् १८१६कें सुगौली स धीक बाद िमिथलाक िकछ भाग पून ः नेपालमे आएल जे वतर्मान नेपालक, मोरङ,सुनसरी , स तरी, िसर<strong>ह</strong>ा, धनुषा, म<strong>ह</strong>ोरी, सल<strong>ह</strong>ी, रौत<strong>ह</strong>ट, वारा आ पस अिछ ।रा य पुनसर्रचना मे िमिथलाक अव थासं<strong>िव</strong>धान सभाक रा य पुनसर्ंरचना एवं रा यक शिक्त बाँडफाँड सिमित झापा सँ पस धिर िमिथला भोजपुराकोच मधेश रा यक अवधारणा तुत कएलक अिछ ।81


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम् तुत अवधारणा अनुसार अि<strong>ह</strong> रा यमे झापा, मोर, सुनसरी, स तरी, िसर<strong>ह</strong>ा, धनुषा म<strong>ह</strong>ोरी, सल<strong>ह</strong>ी,रौत<strong>ह</strong>ट, बारा आ पसके समावेश कएल गेल अिछ ।ािचन िमिथलाक नेपाल ि थत भू–भागके के बना कऽ बनाओल गेल अि<strong>ह</strong> रा यक राजधानीमे जनकपुरकेँ ताव कएल गेल अिछ ।मुख राजनीितक दल एकीकृत नेकपा माओवादी आ एमालेक स<strong>ह</strong>मितमे सिमितक व<strong>ह</strong>ुमत सँ अवधारणा पासभेल अिछ ।ािचन िमिथला सि<strong>ह</strong>त <strong>िव</strong>िभ न काल ख डक इित<strong>ह</strong>ासकेँ <strong>दे</strong>खल जाय तऽ पूवर्के झापा छोिड अ य िज लािमिथला क्षेमे र<strong>ह</strong>ल मािणत <strong>ह</strong>ोइत अिछ ।अखुनक कोशी पारक मोरङ, सुनसरी मैिथली भाषी क्षे अिछ । िबगतकेँ <strong>दे</strong>खल जाय तऽ एित<strong>ह</strong>ािसक,साि<strong>ह</strong>ि यक आ साँ कृितक आधारसभ भेटैत अिछ । मैिथली भाषा साि<strong>ह</strong> यक लेल वणर् युग मानल गेल १३अम शता दीकेँ म यमे जखन मैिथली भाषा अपन थान बना चुकल छल ।ओि<strong>ह</strong> समयमे <strong>िव</strong>ापितक समकािलन क<strong>िव</strong>क रुपमे मोरङक ल मी नारायण, गोपीनाथ, वीरनारायण, िधरे वर,िभ म क<strong>िव</strong>, गंगाधर आदी क<strong>िव</strong>क थान अबैत अिछ ।अि<strong>ह</strong> सँ ई मािणत <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे ओि<strong>ह</strong> समयमे वतर्मानक सुनसरी आ मोर से<strong>ह</strong>ो िमिथला क्षेमे छल ।अथत अखुनक कोशी निद मोरङ सँ पुवर् छलैक <strong>ह</strong>एत आ बादमे कोशी अपन थान पिरवतर्न कएने <strong>ह</strong>ेतैक ।82


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रा य पुनसर्ंरचना सिमित ािचन िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ासकेँ अपन आधार मािन िमिथला भोजपुरा कोच मधेशक रा यआवधारणा तुत कएने अिछ आ राजधानी से<strong>ह</strong>ो जनकपुरकेँ बनौने अिछ । ता<strong>िव</strong>त रा यमे मैिथलीक अव थासां कृितक आ एित<strong>ह</strong>ािसक दृ टीकोण सँ समृ मैिथली भाषाक इित<strong>ह</strong>ास उ लेख करब आव यक नि<strong>ह</strong> बुझाइतअिछ । ई.स. ८०० सय सँ शुरु भेल मैिथली भाषाक १२ सय वषर् सँ वेशीक इित<strong>ह</strong>ास अिछ ।मैिथलीक <strong>िव</strong>काश अि<strong>ह</strong> गित मे भेल जे िमिथलाक अितिरक्त अ य क्षेमे से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong> तािरत <strong>ह</strong>ोइत गेल ।१३ अम शता दीक उताराधर्मे मैिथली भाषा त कािलन नेपाल (काठमा डू उप यका पर) अपन अिधप य जमाचुकल छल ।मुसलमान सभक आमण सँ परािजत भऽ नेपाल प<strong>ह</strong>ुँचल <strong>ह</strong>िरिसं<strong>ह</strong>क रानी अपन नै<strong>ह</strong>र भादगावमे शासन थापना कएलि <strong>ह</strong> । <strong>ह</strong>ुनका संगे ब<strong>ह</strong>ुत रास मैिथल <strong>िव</strong>ानसभ क<strong>िव</strong> सभ से<strong>ह</strong>ो उप यका वेश कएने छल ।ओ<strong>ह</strong>ी समय िसँ उप यकामे मैिथली भाषाक <strong>िव</strong>काश भेल पाओल जाइत अिछ ।ओतवे नि<strong>ह</strong> म ल शासन कालमे अथत १३ अम शता दीक उतराधर् सँ लऽ कऽ आधुनीक नेपाल एकीकरणकसमय (१७६८ ई.) धिर नेपालक राज काजक भाषा से<strong>ह</strong>ो मैिथली र<strong>ह</strong>ल ।83


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आ वतर्मान अव थामे से<strong>ह</strong>ो मैिथली भाषा नेपालीक बाद दोसर थान पर अिछ ।२०५८ सालक जनगणना अनुसार नेपालक १२.३० ितशत जनता मैिथली भाषा बजैत अिछ ।जे कुल जनसंख् या २ करोड़ ३१ लाख ५१ <strong>ह</strong>जार ४२३ क १२.३० ितशत अथत २८ लाख ४७ <strong>ह</strong>जार६२५ अिछ । मैिथली भािषक स पूणर् क्षेके समेिटक वनाओल गेल िमिथला भोजपुरा कोच मधेशक कुलजनसंख् या ६७ लाख ६१ <strong>ह</strong>जार ६७५ अिछ । अथत ता<strong>िव</strong>त अि<strong>ह</strong> रा यमे मैिथली भाषाक मुख थानअिछ ।२०५८ सालक जनगणना सल<strong>ह</strong>ी आ रौत<strong>ह</strong>ट िज लाकेँ ब जीका भाषाक सूिचमे रखने छिथ जे कुलजनसंख् याक १.५ ितशत अथत २ लाख ३१ <strong>ह</strong>जार ५ सय १४ <strong>ह</strong>ोइत अिछ । जकरा मैिथली भाषाक<strong>िव</strong>ानसभ <strong>िव</strong>भेदकारी नेपालक राजनीितकेँ पिरणाम मािन र<strong>ह</strong>ल छिथ । <strong>ह</strong>ुनका सभक तकर् छि <strong>ह</strong> जे ब जीकाभाषा मैिथली भाषक स<strong>ह</strong>बोली अिछ । ति<strong>ह</strong>ना नेपाली आ भोजपुरी बा<strong>ह</strong>ेक अि<strong>ह</strong> क्षेमे बाजलजाय बला ,थारु, दोनवार, अंिगका सि<strong>ह</strong>तक भाषासभ से<strong>ह</strong>ो मैिथलीएक स<strong>ह</strong>बोली र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ुनकासभक दावी छि <strong>ह</strong> ।जँ मैिथलीक संग स<strong>ह</strong>बोली भाषाकेँ से<strong>ह</strong>ो िमला <strong>दे</strong>ल जाय तऽ अि<strong>ह</strong> रा यक किरव आधा जनसंख् या मैिथलीभाषीक <strong>ह</strong>ैत । बाकी आधामे अ य भाषा । ता<strong>िव</strong>त अि<strong>ह</strong> रा यमे भोजपुरी भाषाक स<strong>ह</strong>ो म<strong>ह</strong> वपूणर् थानअिछ एकरा नकारल नि<strong>ह</strong> जा सकैया ।नेपालक कुल जनसंखयाके ५.८५ितशत अथत १३ लाख ५६ <strong>ह</strong>जार ६ सय ७३ भोजपुरी भाषी अिछ ।84


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जनसंख् याक आधारमािन कऽ ता<strong>िव</strong>त अि<strong>ह</strong> रा यक मुख् य भाषा मैिथली <strong>ह</strong>ैत से लगभग पक् का अिछ । ता<strong>िव</strong>त रा य सँ मैिथलीक अपेक्षाकोनो भाषाके िदघर्कािलन बनएबाक लेल ओि<strong>ह</strong> भाषाके जनजनसँ जोडव आव यक <strong>ह</strong>ोइत अिछ । आ जनमुिखबनएबाक लेल रोिजरोटी सँ जोरब, रा यक अिधकारीक अथत कामकाजी भाषा बनाएब अिछ । बोलीचालीकभाषामे मा िसिमत <strong>ह</strong>ोइत गेल मैिथली भाषा जँ अि<strong>ह</strong> रा यक मुख् य भाषा बनैत अिछ तऽ मैिथली भाषाक लेलनव विणर्म युगक शुरुवात <strong>ह</strong>ैत ।मुदा अखनो <strong>िव</strong> बाधासभ आ<strong>िव</strong> सकैत अिछ ।मधेशवादी दलसभ अि<strong>ह</strong> पुनसर्ंरचनाके वीकार नि<strong>ह</strong> कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ । तऽ िकछ आन दल सभ से<strong>ह</strong>ो एकर<strong>िव</strong>रोधमे अिछ ।अपना भाषाके थािपत करएबाक लेल सिमित सँ त<strong>िव</strong>त संरचना यथावत सं<strong>िव</strong>धानसभा सँ वीकृत <strong>ह</strong>ोइकति<strong>ह</strong> लेल स पूणर् मैिथली भाषीकेँ एक जुट भऽ आगा आएव आव यक अिछ ।िमिथला रा य थापना संघषर् सिमित सि<strong>ह</strong>त मैिथली भाषाक क्षेमे कायर्रत संघ सं थाक मुख दािय व बनैतअिछ जे अि<strong>ह</strong>के लेल आगा आवय,85


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम् ता<strong>िव</strong>त रा य मे अ यभाषी सभ से<strong>ह</strong>ो छिथ । तएँ <strong>ह</strong>ुनक भाषाके संरक्षणक <strong>िव</strong> वास िदयबैत मैिथली भाषाके थािपत करायब आव यक अिछ । मुदा काज कठीन अिछ । एि<strong>ह</strong> चुनौतीकेँ वीकार करि<strong>ह</strong> परत।का त यशोिदयाक बीच साओने मासमे <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> भऽ गेल।सुजीतकुमार झानेपालमे िमिथला रा यकी स भव छैक ?86


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नेपालक सं<strong>िव</strong>धानसभाक रा य पूनसर्ंरचना तथा रा यक शिक्त बाँटबखरा सिमित अपन ितबेदनमे िमिथलाभोजपुर कोच मधेश नामक रा य रखलाक बाद िमिथला नाम सँ रा य बनत तकर स भावना बढल अिछ ।नेपालमे १४ टा रा यक आव यक्ता र<strong>ह</strong>ल ओ ितवेदनमे उ लेख अिछ ।रा य पूनसर्ंरचना तथा रा यक शिक्त बाटबखरा सिमितक सद य राम च झा क<strong>ह</strong>ैत छिथ –‘नयाँ सं<strong>िव</strong>धानिनमणक लेल सिमितक ितवेदनकेँ आिधकािरकता म<strong>ह</strong> वपूणर् र<strong>ह</strong>ल तएँ नेपालमे िमिथला रा य <strong>ह</strong>ैत, अि<strong>ह</strong>ग पकेँ नजर अ दाज नि<strong>ह</strong> कएल जा सकैत अिछ ।’िमिथला रा य संघषर् सिमित से<strong>ह</strong>ो आव िमिथला रा य <strong>ह</strong>ैत ताि<strong>ह</strong>मे कोनो भाँगठ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल क<strong>ह</strong>ैत अिछ ।संघषर् सिमितक संयोजक परमे वर कापिड़ क<strong>ह</strong>ैत छिथ–‘नेपालमे रा यक लेल जे त वसभ चा<strong>ह</strong>ी से िमिथलालग मा छल तएँ ई तऽ <strong>ह</strong>ोब<strong>ह</strong>ेके छल । तखन िमिथला संग आओर नाम जोिड <strong>दे</strong>ल गेल अिछ , ताि<strong>ह</strong> पर<strong>ह</strong>मरा सभकेँ आपि अिछ ।’ (नीचाँक नक्शाकेँ पैघ रूपमे <strong>दे</strong>खबा लेल िक्लक करू)‘िमिथला भोजपुरा कोच मधेशक थानपर िमिथला मा र<strong>ह</strong>ैत तऽ बेशी श नता <strong>ह</strong>ोइत’ कापिड आगा क<strong>ह</strong>लि <strong>ह</strong>। ओना रा य पूनसर्ंरचना तथा रा यक बाँटबखरा सिमितक सद य एवं पूवर् म ी राम च झा क<strong>ह</strong>ैत छिथ–‘नाममे से<strong>ह</strong>ो िमिथला अिछ फेर एकर राजधानी से<strong>ह</strong>ो जनकपुर तखन अओर सँ की लेना <strong>दे</strong>ना ।’ ओना87


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong> लेषक सभ रा य पूनसर्ंरचना तथा रा यक शिक्त बाँटबखरा सिमित <strong>दे</strong>शक मुख आिधकािरक शिक्त <strong>ह</strong>ोइतोएकर िरपोटर् पर ब<strong>ह</strong>ुत रास अ यास करबाक बाँकी र<strong>ह</strong>ल क<strong>ह</strong>ैत छिथ । तएँ ब<strong>ह</strong>ुत उ साि<strong>ह</strong>त <strong>ह</strong>ोएबाकआव यक्ता नि<strong>ह</strong> अिछ ।िमिथला रा यक थापनामे बाधाएक िदस रा य पूनसर्ंरचना तथा रा यक शिक्त बाँटबखरा सिमितक ितवेदन मे िमिथला रा य थापनाक बातअएलाक बाद ज<strong>ह</strong>ाँ िकछ मैिथल संघ सं था सभ उ साि<strong>ह</strong>त अिछ ओति<strong>ह</strong> एकर ितवेदन अिबते नेपालमे <strong>िव</strong>वादठाढ भऽ गेल अिछ । नेपालक मधेशवादी दलसभ मधेश रा यमे िमिथला उपरा यक बात कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ ।नेपालक मुख मधेशवादी दल मधेशी जनअिधकार फोरमकेँ के ीय अ यक्ष उपे यादव क<strong>ह</strong>ैत छिथ –‘<strong>ह</strong>म वयं मैिथल छी मुदा िमिथला क्षेकेँ तखने <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ैत जखन मधेश रा यक थापना <strong>ह</strong>ैत आ ओि<strong>ह</strong>मेिमिथला र<strong>ह</strong>त ।’ओ एक मधेश वाय <strong>दे</strong>श बा<strong>ह</strong>ेककेँ बात बद त नि<strong>ह</strong> कएल जा सकैत अिछ क<strong>ह</strong>लि <strong>ह</strong> । मधेशीजनअिधकार फोरम नेपाल, मधेशी जनअिधकार फोरम लोकताि क, तराई मधेश लोकताि क पाट आसदभावना पाट संयुक्त रुपमे एक मधेश <strong>दे</strong>शकेँ लऽ कऽ आ दोलन कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ ।मधेशी दलसभक <strong>िव</strong>रोध िमिथला रा य थापनामे सभ सँ बेसी बाधक बिन र<strong>ह</strong>ल अिछ ।मैिथल सभकेँ आपि कतय88


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ब<strong>ह</strong>ुतो मैिथलकेँ नाम पर आपि छि <strong>ह</strong> । ओ सभ क<strong>ह</strong>ैत छिथ ‘िमिथला भोजपुरा कोच मधेशक थान परमा िमिथला र<strong>ह</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी । िमिथला लग रा य बनबाक सभ सँ बेसी आधार अिछ ।’ आधारकेँ ट करैतरामान द युवा क् लब जनकपुरक अ यक्ष िदपे ठाकुर क<strong>ह</strong>ैत छिथ– ‘िमिथला संगे इित<strong>ह</strong>ास भुगोल मा नि<strong>ह</strong>वतर्मान मे से<strong>ह</strong>ो सभ चीज अिछ ।’एखन िमिथला भोजपुरा कोच मधेश रा यक सीमा जे िनधरण कएल गेल छैक से नेपालक झापा िज ला सँपस िज ला धिर अिछ । जाि<strong>ह</strong>मे किरव ४६ ितशत मैिथली भाषी छिथ । ५४ ितशतकेँ नजर अ दाजनि<strong>ह</strong> कएल जा सकैत अिछ । जँ सभ भाषाकेँ रा य भाषाक रुपमे थान <strong>दे</strong>ल गेलै तऽ मैिथली भाषाकेँ बेसीक्षित <strong>ह</strong>ैत । जानकार सभक अनुसार मैिथली बा<strong>ह</strong>ेककेँ भाषा से<strong>ह</strong>ो रा यक भाषा भऽ सकैत अिछ । ताि<strong>ह</strong> सँमैिथली भाषाकेँ जे अलग रुप सँ फाइदा <strong>ह</strong>ोइतै से नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ैत ।ज्ञात<strong>ह</strong>ुए नेपालमे नेपाली भाषाक बाद सभ सँ बेसी बाजल जाय बला भाषा मैिथली अिछ।िमिथला रा य थापनाक आ दोलन कतयिमिथला रा य थापनाक आ दोलन जाि<strong>ह</strong> रुपमे बढबाक चा<strong>ह</strong>ी से नि<strong>ह</strong> बिढ र<strong>ह</strong>ल अिछ । खास कऽडकुमे टेशनकेँ <strong>िव</strong>षयमे जेना िकछो नि<strong>ह</strong> भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ । एमाले नेता िशतल झा, साि<strong>ह</strong> यकार डा. सुरे लाभ, डा. <strong>िव</strong>जय कुमार िसं<strong>ह</strong>, पूवर् म ी राम च झा विर ठ राजनीितक <strong>िव</strong> लेषक सीके लाल, माओवादीनेता राम िरझन यादव ,डा. <strong>िव</strong>रे पा डे, साि<strong>ह</strong> यकार धीरे ेमिषर् सि<strong>ह</strong>तक यिक्त सभक िकछ कायर्प89


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आएल अिछ मुदा ओ<strong>ह</strong>ो संि<strong>ह</strong>त नि<strong>ह</strong> अिछ । िमिथला रा य थापनाक माँग केँ लऽ कऽ िमिथला रा य संघषर्सिमित गठन तऽ भेल अिछ मुदा एक वषर् िभतर आ दोलनकेँ नाम पर सडकपर क<strong>िव</strong> गो ठी बा<strong>ह</strong>ेक ते<strong>ह</strong>नउ लेखनीय काज िकछ नि<strong>ह</strong> भेल अिछ । ओना संघषर् सिमितक सिचव रमेश र जन झा संघषर् सिमित खासेकाज नि<strong>ह</strong> कएलक अि<strong>ह</strong> बातकेँ मानयकेँ लेल तैयार नि<strong>ह</strong> छिथ । ओ क<strong>ह</strong>ैत छिथ ‘संघषर् सिमित िमिथलारा यक लेल ल<strong>िव</strong>केँ काज करैत आएल अिछ ।’ओना िमिथला नायकला पिरषद जनकपुर, रामान द युवा क् लबक अिभयानकेँ से<strong>ह</strong>ो नजर अ दाज नि<strong>ह</strong> कएलजा सकैत अिछ । मुदा मि<strong>ह</strong>ना दू मि<strong>ह</strong>ना पर एकटा दू टा कायर्म कऽ <strong>दे</strong>लॱ ताि<strong>ह</strong> सँ ठोस उपलि ध नि<strong>ह</strong>भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ ।इित<strong>ह</strong>ासमे िमिथलािमिथलाक पर परागत सीमा बृ<strong>ह</strong>द<strong>िव</strong> णुपुराणक िमिथला म<strong>ह</strong>ा म ख डमे विणर्त अिछ । जाि<strong>ह</strong>केँ आधार मािनकवी वर च दा झा िमिथलाक सीमा स व धमे अि<strong>ह</strong> कार वणर्न कएने छिथ –गंगा ब<strong>ह</strong>िथ जिनक दिक्षण िदिश, पूवर् कौिशक धारापि चम ब<strong>ह</strong>िथ ग डकी उर ि<strong>ह</strong>मबत बल <strong>िव</strong> तारा90


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कमला ियुगाअमृतृता धेमुड़ा वागमित कृतसाराम य ब<strong>ह</strong>िथ ल मणा भृित से िमिथला <strong>िव</strong>ागाराअि<strong>ह</strong> भूभागक <strong>िव</strong> तार अि<strong>ह</strong> कार पूवर् पि चम किरव २९० िकलो िमटर , उर दिक्षण किरव १९३ िकलोिमटर <strong>ह</strong>ोइत अिछ । जाि<strong>ह</strong> अनुसार एकर कुल क्षेफल ५५ <strong>ह</strong>जार ९७० बगर् िकलो िमटर र<strong>ह</strong>ल अिछ । ईक्षे एखन नेपाल आ भारतमेँ बिट गेल अिछ ।ज<strong>ह</strong>ाँ धिर िमिथलाक थापनाक बात अिछ <strong>िव</strong><strong>दे</strong>ध माधव सर वती तीर सँ आिब िमिथलामे आयर् स यताक<strong>िव</strong> तार कएलि <strong>ह</strong> । आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> वा जनक रा य वंशक आधारशीला राखल गेल । अि<strong>ह</strong> वंशमे जनक ितीयनाम सँ चिचर्त िशर वज भेल छला<strong>ह</strong> । िजनक पुी भगवती सीता र<strong>ह</strong>िथ । <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> रा य कुलक िमिथलापर शासनक समय ३००० ई वी पूवर् सँ ६०० ई वी पूवर् धिर अनुमािनत अिछ ।नेपालमे िमिथला रा य िकयािमिथलाकेँ विणर्म इित<strong>ह</strong>ास अिछ । मा नेपालेके लेल जाए तऽ कि<strong>ह</strong>यो मैिथली भाषाके सार रा य सभाधिरछल । राजधानी काठमा डूक मूल भाषा मैिथली छल । मुदा अखन मैिथली जनबोली धिर िसिमत भऽ गेलअिछ । एकर कला पर पराक <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोबय नि<strong>ह</strong> सिक र<strong>ह</strong>ल अिछ । भारतक मधुवनी पेि ट जतय <strong>िव</strong> वबजारमे त<strong>ह</strong>लका मचौने अिछ ओति<strong>ह</strong> <strong>िव</strong> व िस िमिथला पेि टक एकटा सीिमत बजार अिछ । ओ<strong>ह</strong>ु परमैिथल सभक प<strong>ह</strong>ुँच नि<strong>ह</strong> अिछ । विर ठ राजनीितक <strong>िव</strong> लेषक सीके लाल क<strong>ह</strong>ैत छिथ ‘िमिथला रा यक91


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राीय वाधीनता संामक आिग जेना-जेना सुनगैत, पजरैत एवं ल<strong>ह</strong>कैत गेल, िमिथलाक संग िमिथलाकभौगोिलकसीमासँ बा<strong>ह</strong>र सांकृितक िमिथलाक लोकमे अपन भाषा, साि<strong>ह</strong>य एवं संकृितक <strong>िव</strong>कास, चार-सार एवंसंरक्षणक चेतना से<strong>ह</strong>ो मशः घनीभूत <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ल। एि<strong>ह</strong> चेतनाक फलवरूप गत शतादीक पि<strong>ह</strong>ल दशक,मैिथली भाषा-साि<strong>ह</strong>यक लेल अयत म<strong>ह</strong>वपूणर् अिछ। सांकृितक िमिथलाक बु मैिथल, मैिथलीमे प-पिकाक सपादन-काशन ओ<strong>ह</strong>ी दशकमे आरभ कएल। एि<strong>ह</strong> सदभर्मे <strong>िव</strong>ावाचपित मधुसूदन ओझा एवंम.म.मुरलीधर झाक नाम आदरक संग मरण कएल जाइछ। ओ<strong>ह</strong>ी दशकमे कमसँ कम एक सोड़ि<strong>ह</strong> मैिथलीकअवदानी साि<strong>ह</strong>यकारक जम भेल। ओ सभ अपन ितभा अययन-अनुशीलन एवं मातृभाषा ेमसँ िमिथलाभाषाक मानकीकरण कएल। भाषा लेल <strong>िव</strong>िभ कारक ितमान थािपत कएल। <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक संघषर्शीलयिक्तवसँ मैिथलीक आधार सुदृढ़ भेल। सर<strong>ह</strong>पाद, योितरीर आ म<strong>ह</strong>ाक<strong>िव</strong> <strong>िव</strong>ापितक भाषा मैिथली,राीय-अतरराीय तरपर भाषा-कुलमे गिरमापूणर् थान पािब सकल। दोसर िदश ओ सभ अपन-अपनकारियाी ितभासँ मैिथली-साि<strong>ह</strong>यमे उकृ <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धवण रचनाक पथार लगा <strong>दे</strong>लिन। <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक समतक्षमता आ ऊज मैिथली साि<strong>ह</strong>यक संवधर्न लेल तँ छलैके, ए<strong>ह</strong>ू लेल ओ सभ िचितत एवं यासरत छला<strong>ह</strong> जेआबएबाला युगमे अपन मातृभाषाक ित लोकमे स<strong>ह</strong>ज अनुराग र<strong>ह</strong>ैक, सबता एवं ितबतामे कमी नि<strong>ह</strong>आबए तथा साि<strong>ह</strong>य-सजर्नाक वा<strong>ह</strong>क गित अवरु नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ो। एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु ओ सभ परती-पराँत<strong>ह</strong>ु जोित-कोिड़पयत भूिम तैआर कए <strong>दे</strong>लिन। आइ <strong>ह</strong>ुनके लोकिनक दूरदिशर्ता, पिरम एवं तापसँ उपजल जजात, <strong>ह</strong>मरालोकिनक बीचक कतेको गोटे कािट आ ओसा फूससँ, खपड़ा आ खपड़ासँ कोठा पीिट र<strong>ह</strong>ल छिथ। ओ<strong>ह</strong>न-93


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ओ<strong>ह</strong>न म<strong>ह</strong>ानुभावक जम शतवािषर्कीक आयोजन िनिते लाघ्य एवं ेरणापद अिछ। वागत योग्य अिछ।आयोजकक संगि<strong>ह</strong> ओ यिक्त धयवादक पा छिथ। जिनका मनमे ई आयोजन उचड़ल छलिन वा उचड़ैतछिन।सवर्थम <strong>ह</strong>म मैिथली भाषा साि<strong>ह</strong>यक लेल अयत म<strong>ह</strong>वपूणर् गत शतादीक पि<strong>ह</strong>ल दशकमे जनमल मैिथलीकसाि<strong>ह</strong>यकार, यथा - अच्युतानद द, ईशनाथझा, कालीकुमार दास, कांचीनाथझा ‘िकरण’, काशीकात िम‘मधुप’,गणेरझा ‘गणेश, जयनारायण झा‘<strong>िव</strong>नीत, जीवानद ठाकुर, जीवनाथ झा, तानाथ झा, दामोदरलाल दास‘<strong>िव</strong>शारद’,दुगधर झा, नरेनाथ दास ‘<strong>िव</strong>ालंकार’, बोधनारायण चौधरी, बैनाथ िम ‘यााी’, भुवनेर िसं<strong>ह</strong> ‘भुवन’,म<strong>ह</strong>ावीर झा ‘वीर’, रमानाथ झा, रमाकात झा(नेपाल), लमीपित िसं<strong>ह</strong>, शिशनाथ चैधरी, ीवलभ झा,यामानद झा, सुरे झा ‘सुमन’, सुभ झा, <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा, <strong>ह</strong>िरनदन ठाकुर ‘सरोज’ आिदकेँ जे मैिथलीसाि<strong>ह</strong>यक खंँा<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong>, वतर्मान शतादीक पि<strong>ह</strong>ल दशकक अितम वषर्मे मरण करब। सुधी समाजक यानएि<strong>ह</strong> तय िदश आकृ करए चा<strong>ह</strong>ब जे उपयुर्क्त अवदानी साि<strong>ह</strong>यकारक सूचीमे अिधकांश लोक सिरसबपिरसरक छिथ। अथवा सिरसब पिरसरसँ अय कारेँँ सब छिथ वा सिरसब पिरसरक िशयव <strong>ह</strong>णकएलापर <strong>ह</strong>ुनक सजर्नामक ितभाक अंकुर फुिटत भए पल<strong>िव</strong>त-पुिपत भेल अिछ। अपन भाषा-साि<strong>ह</strong>यक94


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चार-सार एवं संरक्षण लेल सिदखन तपर एि<strong>ह</strong> उवर्र पिरसरक समागत मातृभाषा अनुरागी एवं <strong>िव</strong>ज्ञजनकेँ<strong>ह</strong>मर णाम िनवेिदत अिछ।डा.सुभ झा (जम 09 जुलाइ, 1909 - <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ावसान 13 मइ, 2000) िलखलिन अिछ जे ‘<strong>ह</strong>म आिग आ<strong>ह</strong>मराविलत कएिन<strong>ह</strong>ार तानाथ बसात।’ सुभ झा एवं तानाथ झा( जम 22 अगत, 1909 - <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ावसान02 मइ,1984)क पािरवािरक पृभूिम िभ छल, अययन एवं अयापनक <strong>िव</strong>षय िभ छल, वभावो िभछलिन तथािप आिगक दा<strong>ह</strong>कता बसातक गित पािब ते<strong>ह</strong>न ने ताप उप कएलक जे पटना <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयमेमैिथलीक वीकृितक बाटक कतेको ढ़ेङ जिर सुडा<strong>ह</strong> भए गेल। ितकूल वभाव एवं पृभूिमक लोकमे ए<strong>ह</strong>नसमपर्ण, िनःवाथर् िम भाव एवं िमिल सामािजक काज करबाक तपरताक उदा<strong>ह</strong>रण सवर्था दुलर्भ अिछ।डा.दुगनाथ झा ‘ीश’ िलखल अिछ जे मैिथली साि<strong>ह</strong>यक सजग <strong>ह</strong>री िसनेटक सदय तनाथ झा, अपनअनय िम डा. सुभ झाक संग मैिथलीक वीकृितक सभ कायर्क संयोजन कएल करिथ। ओ इ<strong>ह</strong>ो िलखलअिछ जे सुभ झाक चतुर-याससँ तानाथ झा िसनेटर िनविचत भेल छला<strong>ह</strong>। से ठीके, जँ डेग-डेग परडा.सुभ झाक स<strong>ह</strong>योग तानाथ झाकेँ नि<strong>ह</strong> भेटल रि<strong>ह</strong>तिन तँ <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयक तरपर मैिथलीक मायताक<strong>ह</strong>ेतु यासरत संामी दलक सफल नेतृवक जे ेय<strong>ह</strong>ुनका भेिट र<strong>ह</strong>ल छिन, से सभव नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत। आ तखन मैिथली सूपर्नखाक <strong>ह</strong>ाथेँ कि<strong>ह</strong>आ ने झपटा लेल गेलरि<strong>ह</strong>तिथ।95


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तानाथ झाक अवदानतानाथ झाक अवदानकेँ दू कोिटमे रािख सकैत छी - क.आदोलनामक एवं ख. साि<strong>ह</strong>य सजर्ना ारामैिथली साि<strong>ह</strong>यक संवधर्न।तानाथ झाक आदोलनामक काज मोटामोटी चािर कारक अिछ - 1. पटना <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयक उच्चतरकक्षामे मैिथलीक वीकृित, 2. िशक्षक समुदायक लेल संघषर्, 3. िशक्षाक क्षेामे <strong>िव</strong>कास कायर्- चधारीिमिथला कालेजमे <strong>िव</strong>िभ <strong>िव</strong>षयक पढ़ाइक आरभ <strong>ह</strong>ोएब तथा सिरसबमे <strong>ह</strong>ुनक सत् याससँ कालेजकथापना। तथा, 4. अिखल मैिथली साि<strong>ह</strong>य पिरषदक मीक रूपमेँ मैिथली भाषा आ’ साि<strong>ह</strong>यक चार-सारएवं संवधर्न। सामािजक संलग्नता, सामािजक कायर्मे रुिचक ास तथा यिक्त केित <strong>िव</strong>चार-धाराकमुखताक पिरणामसँ कतेको मैिथल वा मैिथलीक ायापक आ सरकारी एवं गैर-सरकारी सेवामे छोट-पैघओ<strong>ह</strong>दापर सेवारत लोक ई क<strong>ह</strong>ैत-बजैत सुनल जाइत छिथ जे <strong>ह</strong>मर काज पढ़ाएब िथक, <strong>ह</strong>मर काज िलखबिथक, <strong>ह</strong>मर काज आदोलन करब वा िमिथला, मैिथल, मैिथली करब नि<strong>ह</strong> िथक। तानाथ झा एवं सुभ झाएि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>चारक नि<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong> जे मैिथलीक अिधकारक <strong>ह</strong>ेतु संघषर्, ातअिधकारक सुरक्षाक तथा अयापन वा साि<strong>ह</strong>य-सजर्ना करब पृथक-पृथक वगर्क लोकक दाियव िथकैक। ओसाि<strong>ह</strong>य-सजर्ना एवं मैिथलीक आदोलनमे सियताकेँ एक दोसरक पूरक मानैत छला<strong>ह</strong>। साि<strong>ह</strong>य-सजर्ना आजागरण-अिभयानमे सिय कांचीनाथ झा ‘िकरण’क नाम आदरक संग ए<strong>ह</strong>ी कारणसँ लेल जाइत अिछ। आइए<strong>ह</strong> कारण िथक जे सभ कारक सरकारी मायता, सु<strong>िव</strong>धा, ोसा<strong>ह</strong>न एवं सुरक्षाक अछैतो मैिथलीेक96


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ायापक अथवा मैिथलीक साि<strong>ह</strong>यकारक सामािजक वीकायर्ता सित ासोमुख अिछ। कॲकणीक िसलेखक, अङरेजीक िशक्षक एवं संघषर्रथी डा. आर.केलकर िलखल अिछ जे अपन भाषाकेँ समृ करबा लेलपि<strong>ह</strong>ने ओ सभ साि<strong>ह</strong>य सजर्ना कएल, जखन बोली कि<strong>ह</strong> अपमािनत कएल जाए लागल तँ भाषा<strong>िव</strong>ज्ञानक छाभए गेला<strong>ह</strong> आ जखन शु सभ <strong>ह</strong>ुनकर भाषाकेँ समात करबा लेल एवं गोवाकेँ भारतक मानिचसँ पोिछ<strong>दे</strong>बाक गभीर चािल चलल तँ राजनीितज्ञ बिन गेला<strong>ह</strong>। मैिथलीकेँ उिचत <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयीय मायता लेल यू<strong>ह</strong>रचना कएिन<strong>ह</strong>ार एवं साि<strong>ह</strong>य सजर्क तानाथ झा एवं सुभ झा <strong>ह</strong>मरा लोकिनक आदशर् पुरुष छिथ।तानाथ झाक यिक्तवसँ ेरणा लेबाक िथक जे आजी<strong>िव</strong>काक <strong>िव</strong>षय िभ र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँपर मातृभाषाक सेवामे जँमातृभाषाक ित अनुराग <strong>ह</strong>ो, तँ कोनो बाधा-यवधान नि<strong>ह</strong> छैक। आओरो िकछु उदा<strong>ह</strong>रण अिछ। ो. <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>नझा पढ़लिन आ पढ़ौलिन दशर्नशा मुदा िलखलिन मैिथलीमे। डा.जयकात िम आ ो. उमानाथ झा पढ़लिनआ पढ़ौलिन अङरेजी, मुदा भंडार भरलिन मैिथलीक। ो. बोधनारायण िसं<strong>ह</strong> पढ़लिन आ’ पढ़ौलिन ि<strong>ह</strong>दी, मुदाआजीवन समिपर्त र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> मैिथलीक लेल। सित िथित एवं मानिसकता िकछु िभ अिछ। आन <strong>िव</strong>षयकमैिथल ायापककेँ, अपवाद छोिड़, मैिथली पढ़बा-िलखबामे अरुिच छिन आ’ अपन मातृभाषामे रचना करबअपन <strong>ह</strong>ीनता बुझैत छिथ तँ दोसर िदश मैिथलीक कायर्ममे आन <strong>िव</strong>षयक ायापकेँ मंचथ वा सिय <strong>दे</strong>िखमैिथलीक ायापक क<strong>ह</strong>ुआइ छिथ। अथर्शाक ायापक तानाथ झाक यिक्तव आ’ मातृभाषा-ेमअनुकरणीय अिछ।तानाथ झाक अवदान - साि<strong>ह</strong>य-सजर्ना97


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तानाथ झाक सजर्नामक ितभाक दशर्न बायकालि<strong>ह</strong>मे <strong>ह</strong>ोअए लागल छल। जकर पृभूिममे िनिते <strong>ह</strong>ुनकमातृकुलमे पािडय एवं साि<strong>ह</strong>य-सजर्नाक सुदीघर् परपराक भाव र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएतिन। मुदा, ताकािलक ेरक भेलछलिथ<strong>ह</strong> अज आचायर् रमानाथ झा। ओ <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong> ेरणासँ ‘साि<strong>ह</strong>य पा’क लेल माइकेल मधसूदन दक‘मेघनाद बध’क आदशर्पर ‘कीचक बध’क सजर्ना कएल। कोन<strong>ह</strong>ुँ क<strong>िव</strong>क पि<strong>ह</strong>ल कृित उच्च कोिटक कलामकएवं योगशील <strong>ह</strong>ो, अवय असामाय ितभाक ोतक िथक। तानाथ झाक मैिथली साि<strong>ह</strong>यक सेवा ग एवंप- दूनू क्षेमे अिछ। प साि<strong>ह</strong>यक अतगर्त अिछ ‘कीचक बध’ एवं ‘कृणचिरत’ म<strong>ह</strong>ाकाय, क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>मेअिछ ‘मंगलपंचािशका’, ‘नमया’ एवं ‘कीणर्-<strong>िव</strong>कीणर्’। गमे अिछ ‘एकांकी चयिनका’, िकछु िनबध, लिलतिनबध, संमरण आिद। ओ िकछु कथा से<strong>ह</strong>ो िलखल। बाल कथा िलखल। िमिथलाक्षरक चार-सार लेलअपन <strong>ह</strong>ाथेँ िकछु कथा िलिख, तकरा िलथो कराए कािशत कराओल। एकर म<strong>ह</strong>व कथा-दृिसँ जतेक <strong>ह</strong>ो,िमिथलाक सांकृितक सपदा, िमिथलाक्षरक संरक्षण एवं चार-सारक दृिसँ अवय अयत म<strong>ह</strong>वपूणर्अिछ। ओ ‘कीितर्लता’ एवं ‘ि<strong>ह</strong>तोप<strong>दे</strong>श’क िकछु अंशक भाषा अनुवाद एवं ‘<strong>ह</strong>ेमलेट,’ ‘मालती-माधव’ एवं‘रावली’क गमे नायसार िलिख कािशत कएल। एि<strong>ह</strong> सभमे तानाथ झाक <strong>िव</strong>लक्षणक गक दशर्न<strong>ह</strong>ोइत अिछ। ि<strong>ह</strong>नक अनुसंधान परक िनबध, जे अङरेजी वा मैिथलीमे समए-समएपर <strong>िव</strong>िभ प-पिकामेछपल अाविध असंकिलत अिछ। ओि<strong>ह</strong>मे मुख अिछ क<strong>िव</strong> र<strong>िव</strong>नाथकृत सन 1304 सालक रौदीक वणर्न,सतक<strong>िव</strong> रामदास, Vishnu Puri : The Maithil Vaishnav Savant, Adventures of MaithilPandits (Sachal Mishra and Mohan Mishra)आिद। तानाथ झाक रचना साि<strong>ह</strong>यक <strong>िव</strong>शेषताकचच <strong>िव</strong>तारसँ नि<strong>ह</strong> कए मा एक दू िबदुक संग सूमे उलेख करब-98


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्यंग्यधारसँ िपजा चोँच छिथ से ति<strong>ह</strong>ना क<strong>िव</strong> माँझ।43. नारी सशक्तीकरण - ए<strong>ह</strong>ी सिरसब गामक सुआिसन िचलेखा <strong>दे</strong>वी5 िलखल अिछ जे तानाथ झाअनेको पोथीतथा गीत क<strong>िव</strong>ता िलिख केँ मैिथल समाजकेँ उठौलिन। तानाथ झाक रचनामक यिक्तवक संग एकमि<strong>ह</strong>लाक मतयमे ओि<strong>ह</strong> समाजक संग तानाथ झाक <strong>िव</strong>चार आ सामािजक तरपर ि<strong>ह</strong>नक अवदानितघ्विनत अिछ। नारीक सशक्तीकरणक संग तानाथ झाक दृिक उदा<strong>ह</strong>रण भेटैत अिछ ुपद-सुताकचिरांकनमे। कीचकक यव<strong>ह</strong>ारसँ आतंिकत ुपद-सुता <strong>िव</strong>चारैत अिछ -‘अबला, भीरु,की <strong>ह</strong>म ुपद-राजकुल पाओल जम,अबला भीरु क<strong>ह</strong>ाबए ? क्षिय-केतु पाडु-बधू भए,अबला भीरु क<strong>ह</strong>ाए मरब’6।एि<strong>ह</strong> पृभूिममे ौपदीक आमबल जगैत छैक -‘शार्दूली की कखन<strong>ह</strong>ु पाबए ास?’ आ तखन आमबलसँअिभभूत भए गु<strong>ह</strong>रैत अिछ -अनल-िशखा-आिलंगन-शील <strong>िव</strong>मूढ़, क्षु पतंग समान <strong>ह</strong>ोएत जिर भम।100


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तानाथ झा मानैत छिथ जे ाीगण <strong>ह</strong>मरा लोकिनक संकृित ओ सयताक <strong>ह</strong>ेतु ‘रक्षण<strong>िव</strong>धान’ काज कएलिनओ कए र<strong>ह</strong>ल छिथ। सित ी-िशक्षाक सार ुत गितएँ भए र<strong>ह</strong>ल अिछ जे सामािजक कयाणक दृिसँआवयक िथक। कोनो समाज अधशकेँ अिशक्षाक अधकार मय रािख उितपथपर असर नि<strong>ह</strong> भए सकैतअिछ।7डा. सुुभ झासुभ झा अपन अनय िम तनाथ झा जकाँ सौभाग्यशाली नि<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong>। अयथा <strong>ह</strong>ुनक<strong>ह</strong>ु कािशत-अकािशतसाि<strong>ह</strong>य आजुक पाठकक लेल सुलभ भए गेल र<strong>ह</strong>ैत। <strong>ह</strong>मरा जनैत एकर तीनटा मुख कारण अिछ -1. भाषा-साि<strong>ह</strong>यक अययन-अयापनमे किठन भाषा <strong>िव</strong>ज्ञान सुभ झाक कायर्-क्षे छल। दुयग ए<strong>ह</strong>न जेिब<strong>ह</strong>ारककोनो <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयमे वता भाषा <strong>िव</strong>ज्ञानक <strong>िव</strong>भाग अाविध नि<strong>ह</strong> अिछ। ए<strong>ह</strong>न किठन <strong>िव</strong>षय के पढ़त आपढ़ाओत?एक भाषा वैज्ञािनकक िशयव के <strong>ह</strong>ण करत? जँ िशये नि<strong>ह</strong> तँ गुरुक वैदुयक चार-सार, थापनाकखंडन-मंडन एवं साि<strong>ह</strong>यक संकलन-काशन कोना <strong>ह</strong>ोएत? ओ वयं िलखने छिथ जे <strong>ह</strong>म ‘आिग’ छी। आिगक101


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्योजन तँ सभकेँ <strong>ह</strong>ोइत छैक, मुदा पकबाक डरसँ केओ छूबैत नि<strong>ह</strong> अिछ, <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथ सेिद कात भए जाइतअिछ।2. सुभ झा भाषा<strong>िव</strong>द छला<strong>ह</strong>, शा-ममर्ज्ञ छला<strong>ह</strong>। <strong>दे</strong>श-<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शमे एक भाषाशाीक रूपमे आदर आ समानछलिन। मुदा ओ क<strong>िव</strong>ता, कथा, नाटक, एकांकी, उपयास आिद नि<strong>ह</strong> िलखल। मंचपर जाए अपन <strong>ह</strong>ाय-यंग्यक मायमसँ लोकक मनोरंजन नि<strong>ह</strong> कएल। <strong>िव</strong>जनक बीच आदरक पा सुभ झा सामाय पाठककलोकिय रचनाकार <strong>ह</strong>ोइतिथ कोना? तथा,3. सुभझा सन कीितर्पुरुषक संतानमे <strong>ह</strong>ुनक कृितक संरक्षण एवं चार-सारक ित अिभरुिचक अभावअिछ।एि<strong>ह</strong>सँ ि<strong>ह</strong>नक कािशत रचना दुलर्भ भए गेल। अकािशत काशमे नि<strong>ह</strong> आिब सकल अिछ।सुुभ झाक कृृित:संकृत, ि<strong>ह</strong>दी, अङरेजी, ेंच एवं जमर्न भाषाक ज्ञाता सुभ झाक पि<strong>ह</strong>ल रचना कोन िथक आ से कि<strong>ह</strong>आछपलतकर जनतब तँ <strong>ह</strong>मरा नि<strong>ह</strong> अिछ। मुदा, <strong>ह</strong>मरा जे ि<strong>ह</strong>नक कािशत पि<strong>ह</strong>ल रचना <strong>दे</strong>खबाक अवसर भेटल अिछसे िथक िमिथला िमि<strong>ह</strong>रक एकसँ बेसी अंकमे कािशत ‘मैिथली भाषाक उपित’8 <strong>िव</strong>षयक लेख। एि<strong>ह</strong> लेखमेजाि<strong>ह</strong> कारेँ <strong>िव</strong>िभ <strong>िव</strong>ानक मतक खंडन-मंडनक उपरात अपन मत थािपत कएल अिछ, सुभ झाक102


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गभीर अययनक ोतक िथक। दोसर िथक ‘मैिथलीमे संख्यावाचक शद ओ <strong>िव</strong>शेषण’9। इ<strong>ह</strong>ो िथक ओ<strong>ह</strong>ीमूल-गोक। एि<strong>ह</strong>सँ ई प अिछ जे सुभ झाक िय <strong>िव</strong>षय भाषा <strong>िव</strong>ज्ञानक अययन छल आ मैिथलीकभाषा वैज्ञािनक <strong>िव</strong>लेषण करब <strong>ह</strong>ुनक इ छलिन The Formation of The Maithili Language कअनुसार ओ सवर्थम पटना कालेजक डा.ए.बनज शाीक िनदशनमे काज आरभ कएल। मुदा समातभेलिन डा.सुनीित कुमार चटजक िनदशनमे।10सुभ झाक रचना दू कारक अिछ। पि<strong>ह</strong>ल कोिटमे अिछ मैिथली भाषा सबधी अङरेजीमे िलिखत साि<strong>ह</strong>य।एि<strong>ह</strong>कोिटमे अयत म<strong>ह</strong>वपूणर् अिछ The Formation of The Maithili Language11 आ TheSongs ofVidyapati.12 The Formation of The Maithili Language ि<strong>ह</strong>नक शोध बध िथक जाि<strong>ह</strong>परपटना<strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयमे डी.िलट क उपािध भेटल छलिन तथा The Songs of Vidyapati नेपाल ोतक आधारपर<strong>िव</strong>ापितक 262 गीतक सं<strong>ह</strong> िथक। एि<strong>ह</strong>मे <strong>िव</strong>ापित गीतक भाषा वैज्ञािनक <strong>िव</strong>लेषण एवं गीतक अङरेजीअनुवाद अिछ। दोसर कोिटमे अबैत अिछ मैिथलीमे सपािदत एवं िलिखत पोथी सभ। ‘<strong>िव</strong>ापित-गीतसं<strong>ह</strong>’’मे<strong>िव</strong>ापितक 370 गीत अिछ। एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>क भूिमका लेखक छिथ ो.आनद िम। <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श याा वणर्नक दू टापोथी ‘वास जीवन’(1950) एवं ‘याा करण शतक’(1981) छिन। ओ 27 अगत,1946 ई केँ दू वषर्क103


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लेल पटना <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालक अनुदानपर तथा म<strong>ह</strong>ाराज कामेर िसं<strong>ह</strong>सँ ात आिथर्क स<strong>ह</strong>योगसँ उच्च िशक्षा <strong>ह</strong>ेतुांस गेल छला<strong>ह</strong>। ओतए ओ अथर्वेदक पैलाद, आधुिनक भाषा <strong>िव</strong>ज्ञान तथा विन <strong>िव</strong>ज्ञानक <strong>िव</strong>शेष अययनकएल।13 ओ<strong>ह</strong>ी यााक <strong>िव</strong>लक्षणक वणर्न एि<strong>ह</strong> दूनू पोथीमे अिछ। ‘नाितक पाक उर’ पामक शैलीमेकि<strong>ह</strong> सकैत छी जमाि<strong>ह</strong>र लालक Discovery of Indiaक शैलीमे िलिखत पोथी िथक। ओ अनेको जमर्नआ ेंचमे िलिखत पोथीक अनुवाद ि<strong>ह</strong>दी आ’ अङरेजीमे कएने छिथ।14 जे जमर्न आ ेंचमे ि<strong>ह</strong>नकअसाधारण अिधकार <strong>दे</strong>खबैत अिछ। मुदा ि<strong>ह</strong>नक एि<strong>ह</strong><strong>िव</strong>ता एवं ज्ञानरािशक फलसँ मैिथली वंिचत रि<strong>ह</strong> गेल।सुुभ झाक म<strong>ह</strong>व:1. यिप सुभ झाक पूवर्<strong>ह</strong>ु िकछु <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी आ िकछु भारतीय भाषा<strong>िव</strong>द मैिथली भाषाक अययन तुत कएनेछला<strong>ह</strong>।मुदा, पि<strong>ह</strong>ल यिक्त भाषा<strong>िव</strong>द डा.सुभ झा भेला<strong>ह</strong> जे एतेक गभीरता एवं <strong>िव</strong>तारसँ िमिथला भाषाक <strong>िव</strong>लेषणकएल जाि<strong>ह</strong>सँ <strong>िव</strong>-भाषाक मानिचपर मैिथलीकेँ ितािपत <strong>ह</strong>ोएबामे भाषावैज्ञािनक आधार भेटल।2. <strong>िव</strong>ापित गीतक भाषा शााीय <strong>िव</strong>वेचन एवं गीतक अनुवाद अङरेजीमे कए <strong>िव</strong>ापित गीतक म<strong>ह</strong>वकेँसवर्थमअतरराीय पाठकक समक्ष आनल।104


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्3. मैिथलीक <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श याा साि<strong>ह</strong>यक पि<strong>ह</strong>ल लेखक छिथ सुभ झा। सुभ झासँ पूवर्<strong>ह</strong>ु कतोक मैिथली <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शयाा कएने छल <strong>ह</strong>ोएता<strong>ह</strong>। पूवर्क अपेक्षा बेसी लोक <strong>दे</strong>श <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श मण, उच्च िशक्षा वा आजी<strong>िव</strong>का <strong>ह</strong>ेतु जाइतअिछ, मुदा डा.जगदीशच झाकेँ छोिड़ यााक ममे ात अनुभवकेँ मैिथलीमे िलिपब कए अपन मातृभाषाकयाा साि<strong>ह</strong>यक संवधर्न कएिन<strong>ह</strong>ार कम लोक छिथ। आ’ से<strong>ह</strong>ो एतेक सूमता एवं यापक रूपसँ।4. ‘नाितक पक उर’मे एक इित<strong>ह</strong>ासकार जकाँ, िकतु सरल भाषा एवं नव ढ़ंगें ओ मैिथलीक वीकृित <strong>ह</strong>ेतुकएलगेल आदोलन एवं <strong>िव</strong>िभ समया आिदपर अपन <strong>िव</strong>चार िनभकता एवं पताक संग तुत कएल अिछ।एकरा जँ भाषा-आदोलनक <strong>िव</strong>चार धान इित<strong>ह</strong>ासक पोथी क<strong>ह</strong>ी, तँ अयुिक्त नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत।5. डा.सुभझा राीय भावना एवं िमिथला, मैिथल एवं मैिथलीक ेमसँ ओतोत छला<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नक एि<strong>ह</strong> रूपकदशर्न‘वास जीवन’ एवं ‘यााकरण शतक’सँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। पेिरसमे ि<strong>ह</strong>नक वाभरण <strong>दे</strong>िख दशर्क सभ डा.एस.राधाकृणनक समक्षि<strong>ह</strong>मे ि<strong>ह</strong>नकि<strong>ह</strong> डा. एस.राधाकृणन् बूिझ आकिषर्त भए गेल छला<strong>ह</strong>।156. ाच्य <strong>िव</strong>ाक गभीर वेा, भाषा<strong>िव</strong>ज्ञानक काड पिडत, भाषा<strong>िव</strong>द, सफल अनुवादक, स<strong>ह</strong>जता आसरलताक105


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ितमूितर्, सिदखन अनुसंधानरत शोध-िनदशक, <strong>िव</strong>ानक बीच <strong>िव</strong>ान एवं सामायक बीच सामाय, िनरअ<strong>ह</strong>ंकारीडा.सुभ झा िमिथलाक सारवत परपराक एक ए<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>भूित छिथ जिनक नामि<strong>ह</strong>सँ मैिथल समाज अपनाकेँगौरवा<strong>िव</strong>त अनुभव करैत अिछ।अतमे क<strong>ह</strong>ए चा<strong>ह</strong>ब जे आदोलनी भाषा<strong>िव</strong>द साि<strong>ह</strong>यकार डा. सुभ झा क<strong>िव</strong>ता, कथा, उपयास आिद िलिखमैिथलीक लोकिय लेखक वा मंचासीन भए ोता-दशर्कक आकषर्णक के भनि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> भेल <strong>ह</strong>ोिथ। मुदा,राीयअतरराीय तरपर <strong>िव</strong>ज्ञजनक बीच जतेक ओ पढ़ल जाइत छिथ वा उृत <strong>ह</strong>ोइत छिथ, से िकनसाइतेमैिथलीक म<strong>ह</strong>ानसँ म<strong>ह</strong>ान लेखककेँ सौभाग्य भेल <strong>ह</strong>ोिन वा <strong>ह</strong>ोएतिन। ई मा डा.सुभ झा िथका<strong>ह</strong> जे मैिथलीकभाषा-वैज्ञािनक <strong>िव</strong>लेषण, भाषा <strong>िव</strong>ज्ञान समत तयक आधारपर <strong>िव</strong>तारसँ कएल एंव िमिथला भाषाक <strong>िव</strong>शेषतासँलोककेँ पिरिचत कराओल। मैिथली भारोपीय कुलक एक वत भाषा िथक, ताि<strong>ह</strong> संग पयत सामी एवंतकर् <strong>िव</strong> समुदायक समक्ष राखल। आ’ बेर पड़लापर एक नीितकुशल कूटनीितज्ञ जकाँ ितकूल<strong>ह</strong>ुँ केँअनुकूल बनाए पटना <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयमे मैिथलीक वीकृित <strong>ह</strong>ेतु लोकक सङोर कए अपन मातृभाषा मैिथलीकि<strong>ह</strong>त-साधनमे स<strong>ह</strong>ायक भेला<strong>ह</strong>।1. तनाथ झा अिभनदन थ,1980, पृ.सं.84106


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2. तानाथ झा अिभनदन थ, 1980, पृ.सं. 12, डा.दुगनाथ झा ‘ीश’3. Our language was the symbol of our identity and we took to writing in thislanguage so as to serve in its progress.Whenour language was insulted as being only a dialect, we turned to be students oflinguistics.When finally our enemiesmade serious attempts to wipe out the language and very place of origin, Goafrom the political map of India, then weturned to be politicians. -Planning for the Survival of Konkani. - Dr.R. Kelkar,Goals and Strategies of Development ofIndian Languages,1998, CIIL Mysore./2.............................४.सोम<strong>दे</strong>व- तनाथ झा अिभनदन थ, पृ.सं.१४५5. िचालेखा <strong>दे</strong>वी, अवोधनाथ, 2008 पृ. सं. 56. कीचक बध, चािरम सगर्, तानाथ झा अनुपम कृित, पृ.सं. 68,107


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्“<strong>ह</strong>ँ, से...।” पी गपकेँ वीकारैत गुरुजी सोचैत भोजन करऽ लगला<strong>ह</strong>। मने-मन सोचलिन अंजनी ठीकक<strong>ह</strong>ैत छिथन।ओ<strong>ह</strong>र कोनटाक अ<strong>ह</strong>ारमे ठाढ़ गप सुनैत धनंजयक <strong>ह</strong>ालत <strong>िव</strong>िच भऽ गेलै- “ओ ए<strong>ह</strong>न म<strong>ह</strong>ान िपताक <strong>ह</strong>याकलेल ठाढ़ अिछ? ओ वतुतः पिडत नि<strong>ह</strong> मूखर् अिछ।” सोचैत धनंजय कानऽ लागल।भोजन समात कऽ गुरुजी ओसारापर सँ उतिर अङना अएला<strong>ह</strong> आिक धनंजय पएरपर खिस कनैत क<strong>ह</strong>लक-बाबू <strong>ह</strong>म िबना <strong>िव</strong>चार कएने अ<strong>ह</strong>ाँक <strong>ह</strong>या कऽ दैत<strong>ह</strong>ुँ। <strong>ह</strong>म बता<strong>ह</strong> छी। <strong>ह</strong>म मूखर् छी। पातकी छी।”“नि<strong>ह</strong> धनंजय, अ<strong>ह</strong>ाँ <strong>ह</strong>मर <strong>ह</strong>या करऽ लेल छल<strong>ह</strong>ुँ से बात नुका सकै छल<strong>ह</strong>ुँ, िकतु अ<strong>ह</strong>ाँ सयकेँ नुकेल<strong>ह</strong>ुँनि<strong>ह</strong>। अ<strong>ह</strong>ाँ सयकेँ समक्ष अनबामे डरेल<strong>ह</strong>ुँ नि<strong>ह</strong>। अ<strong>ह</strong>ाँ वतुतः पिडत छी।”“नि<strong>ह</strong> बाबू। <strong>ह</strong>म ोधमे र<strong>ह</strong>ी। अ<strong>ह</strong>ाँक <strong>ह</strong>या करब सोचल<strong>ह</strong>ुँ, तकर ायित? ”“ायित् भऽ गेल।”“से कोना? ”“सयक खुलासासँ। आँिखक नोरसँ।”“िकतु बाबू? ”“बेटा धनंजय, आइ अ<strong>ह</strong>ाँक सङसँ <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ िकछु िसखल<strong>ह</strong>ुँ।”125


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कािशत कृित- जे <strong>ह</strong>ारय से नाक कटाबय (बाल साि<strong>ह</strong>य), कोिढ़याघर वा<strong>ह</strong>ा (बाल साि<strong>ह</strong>य), झुठपकड़ामशीन (बाल साि<strong>ह</strong>य), मैिथली धारावाि<strong>ह</strong>कक कथा, पटकथा आ संवाद लेखन। एकर अितिरक्त कथा आयंग्य प-पिकामे कािशत। पता- तेजगंगाधाम, पिर<strong>ह</strong>ारपुर, मधुबनी।जुआनी िजदाबादसगरो टोलमे एि<strong>ह</strong> बातक चचर्-बचर् छलैक। बुढ़-बुढ़ानुस सभ साँझक चािर बजबाक बाट तकैत छला<strong>ह</strong>।सब<strong>ह</strong>क मूँ<strong>ह</strong>े एे बात- ‘‘लाख छै तेँ िक, <strong>दे</strong>ख<strong>ह</strong>क काली-बाबुक बेटाकेँ। एखनुको समएमे सरबन पूत <strong>ह</strong>ोइ छैकी !’’ िकयो-िकयो इ<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ैत छलै जे- ‘‘बाबू, काली बाबू बड केँ बेटाकेँ इंजीिनयर बनौने छिथ।’’-‘‘से तँ ठीके, मुदा आइ काि ई क ककरो-ककरो साथर्क <strong>ह</strong>ोइ छै ! आ से काली बाबूकेँ भेलिन।’’यै<strong>ह</strong> गमक समए िछऐ। परुकाँ साल कालीबाबूकेँ दू-बेर मासे िदनपर <strong>ह</strong>ाटर् एटैक भऽ गेल छलिन। सगरोगामक लोक क<strong>ह</strong>ैत छलै जे आब ि<strong>ह</strong>नकर बाँचब मोिकल छिन। आ िथित छलिन<strong>ह</strong>ॲ ते<strong>ह</strong>ने। दोसर बेरक<strong>ह</strong>ाटर् एटैकक खबिर जखने कालीबाबुक बेटा नबोनाथकेँ लगलिन तँ ओ तुरत अमेिरकासँ अपना गाम आपसआिब गेला<strong>ह</strong>। गाम आिब ओ कालीबाबुक <strong>ह</strong>ालत <strong>दे</strong>खलिन। ओ अपना संग कालीबाबूकेँ अमेिरका लऽ जेबाकतैयारी कएलिन। पि<strong>ह</strong>ने तँ कालीबाबू तैयारे नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छला<strong>ह</strong> मुदा बुझा-सुझाकए नबो तैयार केलिन। नबो तँचा<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong> जे माइयो संग चलए। ओ मुदा एि<strong>ह</strong> ठाम कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिखन जे- ‘‘<strong>ह</strong>मरा लऽ जेबाक िज करब<strong>ह</strong>तँ <strong>ह</strong>म मा<strong>ह</strong>ुर खा लेब। <strong>ह</strong>म िबलेँत जा कऽ एको िदन जीिब नि<strong>ह</strong> सकै छी।’’127


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सभ कागज-पर तैयार कऽ नबो अपन िपताक संग अमेिरका जेबाक तैयारीपर छला<strong>ह</strong>। टोल-पड़ोसक लोककक<strong>ह</strong>ब छलै जे- ’’आब बेकारे बुढ़ाकेँ लऽ जेब<strong>ह</strong>ुन। आब अबथो भेलिन। सािठ टिप गेलिन तँ आब की !’’कालीबाबुक छोट भाए तँ रु भऽ कऽ एतेक तक कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ने छलिखन जे- ‘‘अमेिरकासँ <strong>ह</strong>मर भाए-सा<strong>ह</strong>ेब घुिमकऽ औता<strong>ह</strong> से उमेद यािगये कऽ लथु।’’इंजीिनयर नबोनाथ सभकेँ बुझेबाक यास करैत छला<strong>ह</strong>। माइ पयर्त सिदखन कनैत र<strong>ह</strong>ैत छली<strong>ह</strong>। कालीबाबूचुपचाप सभटा तमाशा <strong>दे</strong>खैत छला<strong>ह</strong>। नबोनाथक माइ ई कखनो नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ैत छलिखन जे बाबूकेँ नै लऽजा<strong>ह</strong>ून। <strong>ह</strong>ुनका एि<strong>ह</strong> बातक <strong>िव</strong>ास छलिन जे कालीबाबू अमेिरका जा कऽ ठीक भऽ जेता<strong>ह</strong>।जेना-तेना इंजीिनयर सा<strong>ह</strong>ेब कालीबाबूकेँ लऽ कऽ अमेिरका चल गेला<strong>ह</strong>। साल भिर बीत गेल अिछ। एि<strong>ह</strong>बीचमे रंग-िबरंगक समाचार आएल गेल। आइ वषर् िदनपर कालीबाबू आपस आिब र<strong>ह</strong>ल छिथ। कालीबाबूकेँनबका <strong>ह</strong>ाटर् लगाओल गेलिन<strong>ह</strong>ेँ, से सभकेँ बुझल छैक। सब<strong>ह</strong>क मोनमे <strong>िव</strong>िभ तर<strong>ह</strong>क िजज्ञासा छैक। िकयोक<strong>ह</strong>ै जे- ‘‘अमेिरका जए कऽ की भेलिन ! रोगीक रोिगये रि<strong>ह</strong> गेला<strong>ह</strong> ! क<strong>ह</strong>ाँदन दोसराक <strong>ह</strong>ाटर् लगाओलगेलिन<strong>ह</strong>ेँ।’’‘‘आब तँ आर अपथक भऽ गेल <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>। अनेरे बुढ़ारीमे गंजन। क<strong>ह</strong>ू तँ बेकारे ने चीड़-फाड़ करौलिन।’’128


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्समए िबतैत कतेक <strong>दे</strong>री। चािर बािज गेल। बार<strong>ह</strong> बजे पटनामे <strong>ह</strong>वाइ ज<strong>ह</strong>ाज अएबाक समए छलै। पटनासँअएबामे बेसीसँ बेसी चािर घंटा। आब जइ घड़ी जे क्षण ने अएला<strong>ह</strong>। सड़कपर अबैत सभ गाड़ीकेँ सभिठिकयबैत छल।‘‘यै<strong>ह</strong> आिबये गेला<strong>ह</strong>।’’....मुदा ओ गाड़ी सुरर्...रर्.............दऽ आगाँ बिढ़ गेल।कालीबाबुक दलानसँ किनके दूर चौरा<strong>ह</strong>ा छलै। चौरा<strong>ह</strong>ापर <strong>िव</strong>शाल िपपरक गाछ आ सड़कक काते-कात चा<strong>ह</strong>-पानक दोकान। गाछक छाँ<strong>ह</strong>मे बैसल बच्चा िकशोर आ बुढ़-बुढ़ानुस तँ स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong>ँ। खास कऽ सभकेँकालीबाबुक ित बेिसये िजज्ञासा छलिन।‘‘के<strong>ह</strong>ेन भेल <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>? साफे बदिल गेल <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong> िक ओ<strong>ह</strong>ने <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>! ककरो िच<strong>ह</strong>बो करता<strong>ह</strong> िक नै?’’‘‘जे जि<strong>ह</strong> सुनलक आगवानीमे प<strong>ह</strong>ुँिच गेल। कालीबाबुक दरवजापर एखनो भ<strong>ह</strong> पड़ैत छिन मुदा एतए भीड़जूटल अिछ। पुरुष-पातकेँ गामपर नै र<strong>ह</strong>ने यै<strong>ह</strong> दशा <strong>ह</strong>ोइत छैक। भिर ठे<strong>ह</strong>ुन कऽ घास जनिम गेल छिन।सभ अ<strong>ह</strong>ी बातक चचर् करैत छल। मोन मुदा सब<strong>ह</strong>क टाँगल छलै पिच्छम भरसँ आबएबला चािरपि<strong>ह</strong>यावा<strong>ह</strong>नपर। कालीबाबु ाथिमक <strong>िव</strong>ालयमे िशक्षक पदसँ िरटायर भेल छला<strong>ह</strong>। ठेंठ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ाती लोक। कोनोआधुिनकताक <strong>ह</strong>वा नि<strong>ह</strong> लागल छलिन। ओ वषर् िदन अमेिरकामे कोना र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>। सभ यै<strong>ह</strong> बात सोचैतछल। नबोक माइ कोनटा परसँ <strong>ह</strong>ुकी मािर जाइत छली<strong>ह</strong>।129


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्......यै<strong>ह</strong>, लालरंगक चािरपि<strong>ह</strong>या वा<strong>ह</strong>न आिब कऽ रुकल। पीपर तरक भीड़ कालीबाबुुक दरवजापर प<strong>ह</strong>ुँचल।िकयो दौड़ैत, िकयो झटकैत आ िकयो िघिसयाइत। गाड़ीक आगाँक गेट खुजल। इंजीिनयर नबोनाथउतरला<strong>ह</strong>। आँिख परक किरया चमाकेँ माथपर चढ़बैत <strong>ह</strong>ाथ जोिड़ सभकेँ णाम केलिन आ पिछला गेटखोललिन। भीड़मे जूटल वृ सभकेँ जेना साँस रुिक गेल छलिन। गेट खूजल.....। ..........अचरज! भारीअचरज!! कालीबाबू सूट-बूट पि<strong>ह</strong>रने छला<strong>ह</strong>। किरया िजस आ लाल रंगक फोटो बनल टी शटर्। आँिखपरकिरया चमा। बेस िचन-चान मूँ<strong>ह</strong>-कान। खूब िनरोग। <strong>ह</strong>ाथमे िगटार लेने उतरला<strong>ह</strong>। बुढ़ सभ <strong>दे</strong>िख कऽअचरजमे पिड़ गेला<strong>ह</strong>।‘‘<strong>दे</strong>ख<strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>ौ, ई की छिन कालीबाबूकेँ?’’‘‘सारंगी लेलिन<strong>ह</strong>ेँ।’’‘‘गुदिरया भऽ गेला<strong>ह</strong>-ए की?’’‘‘वा<strong>ह</strong> रे वा<strong>ह</strong>! यै<strong>ह</strong> भेलै बुढ़ारीमे घी ढारी।’’इंजीिनयर सा<strong>ह</strong>ेब िटका-िटपणी सुनलिन। ओ <strong>ह</strong>ँसैत बजला<strong>ह</strong>- ‘‘बाबू जीकेँ अपतालमे पड़ल-पड़ल अकच्छलगैत छलिन। असलमे डाॅक्टर ि<strong>ह</strong>ना पुछलिखन जे आ<strong>ह</strong>ाँकेँ सभसँ बेसी रुिच कथीमे आिछ? संगीत पढ़ाइमेआिक आन कोनो काजमे! बाबूजी क<strong>ह</strong>लिखन- ‘‘रंगीतमे। से<strong>ह</strong>ो संगीत गाबए आ बजाबएमे। गाएब तँ मना छिनमुदा बजेबाक लेल िगटार डाॅक्टर <strong>दे</strong>बाक अनुमित <strong>दे</strong>लिन।’’130


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एतबा कालमे तँ कालीबाबू एक <strong>ह</strong>ाथमे िगटार लेने आ दोसर <strong>ह</strong>ाथ माथमे सटबैत नमकार केलिन। िकछु बुढ़<strong>ह</strong>ँिस कऽ मूँ<strong>ह</strong> घुमा लेलिन आ <strong>ह</strong>ँसैत नजिरसँ नजिर िमलबैत र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>। कालीबाबू डेगाडेगी दैत नाचए लगला<strong>ह</strong>आ िगटारपर बेसुरा टुम टाम करए लगला<strong>ह</strong>।राजधर बुढ़ाकेँ नै र<strong>ह</strong>ल गेलिन। ओ यंग्य करैत बजला<strong>ह</strong>- ‘‘ई तँ कीदन भऽ गेला<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ौ इंजीिनयर। चौबेचलला छबे बनए आ दुबे बनल अएला<strong>ह</strong>। अँइ <strong>ह</strong>ौ, ई तँ काली बता<strong>ह</strong> भऽ गेल<strong>ह</strong>-ए?’’इंजीिनयर सा<strong>ह</strong>ेब स<strong>ह</strong>ज भऽ बजला<strong>ह</strong>- ‘‘असलमे बाबा, ओतुा तँ ए<strong>ह</strong>ने मा<strong>ह</strong>ौल छै िकने।’’‘‘<strong>ह</strong>ैइ, िकछु र<strong>ह</strong>ौ। ई तँ साफे पगलेठ जकाँ करै छै। जीवन भिर एतए र<strong>ह</strong>लै तँ िकछु नै आ एक बखर्मेओतुा सबार भऽ जेतै?’’गाड़ीबला सामान सभ उतािर कऽ <strong>िव</strong>दा भऽ गेल। गाड़ी कनेक आगाँ बढ़ल। कालीबाबू मूँ<strong>ह</strong>केँ गोल करैतसीटी बजबैत ाइवरकेँ बाॅइ.....बाॅइ केलिन। कोनटापर ठाढ़ भेल अपन पीकेँ जखने <strong>दे</strong>खलिन िक फेर मूँ<strong>ह</strong>चुकिरयबैत सीटी बजौलिन.......‘<strong>ह</strong>ू......<strong>ह</strong>ूँ.......उ..... ’’ ’ओ बेचारी लजाइत कोनटापर सँ पड़ेली<strong>ह</strong>। लोक सभतमाशा <strong>दे</strong>िख अपना घर िदस कऽ <strong>िव</strong>दा <strong>ह</strong>ोबए लागल। कालीबाबू फेर ओि<strong>ह</strong>ना सीटी बजबैत <strong>ह</strong>ाथ ि<strong>ह</strong>लबैतर<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>।भीड़ तँ उसिर गेल मुदा लोकक मोनमे चैन नि<strong>ह</strong> भेलै। एतए ओतए सगरो कािलयेबाबुक चचर्। िकयो बता<strong>ह</strong>क<strong>ह</strong>ए तँ िकयो घता<strong>ह</strong>। एे बरखमे लोक एना कऽ बदलतै। ओि<strong>ह</strong>ठाम तँ <strong>ह</strong>ुनकर बेटो छिन। ओ तँ दसो131


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘‘के<strong>ह</strong>न छिथ? आब नीक जकाँ र<strong>ह</strong>ए छिथ िक ओि<strong>ह</strong>ना सारंगी लऽ कऽ नचै छिथ?’’कतेक कऽ की जबाब <strong>दे</strong>िथन। सब<strong>ह</strong>क क<strong>ह</strong>ब आ अपनो तँ <strong>दे</strong>िखये र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। नबो कालीबाबूकेँ मानिसकरोग <strong>िव</strong>शेषज्ञसँ इलाज ारंभ केलिन। डाॅक्टर समूचा जाँच-पड़तालसँ मानिसक रोगक लक्षण नि<strong>ह</strong> पौलिन।आब तँ मामला आरो ओझराएल जा र<strong>ह</strong>ल छल। इंजीिनयर सा<strong>ह</strong>ेब कऽ टपाक दऽ क<strong>ह</strong>ा गेलिन जे- ‘‘असलमेए<strong>ह</strong>न सभ चािल-चलन आ यव<strong>ह</strong>ार <strong>ह</strong>ृदय यारोपनक बाद भेलिन<strong>ह</strong>ेँ।’’डाॅक्टर सा<strong>ह</strong>ेब गंभीर अनुसंधानमे लगला<strong>ह</strong>। कालीबाबूकेँ जखन-तखन डाॅक्टर ओि<strong>ह</strong>ठाम बजा<strong>ह</strong>िट <strong>ह</strong>ोबए लागल।समए िबतैत गेल। साँझक समए र<strong>ह</strong>ए। डाॅक्टर निसर्ग <strong>ह</strong>ोममे मानिसक रोगी सभ भरल छलइ। रंग-<strong>िव</strong>रंगकउटपटाँग <strong>ह</strong>रकैत सभ भऽ र<strong>ह</strong>ल छलै। डाॅक्टर सा<strong>ह</strong>ेब गंभीर भेल कुसपर बैसल छला<strong>ह</strong> आ टेबुलपर राखलकागज सभकेँ उनटबैत छला<strong>ह</strong>। सामनेक कुसपर कालीबाबू उसुक सन मुामे बैसल छला<strong>ह</strong>। आ बामा कातइंजीिनयर नबोनाथ चॱकल सन मुामे छला<strong>ह</strong>। डाॅक्टर की क<strong>ह</strong>िथन की नइ!डाॅक्टर सा<strong>ह</strong>ेब सभ कागजकेँ पसारैत अपन लैप-टापकेँ आसतेसँ दबाबए लगला<strong>ह</strong>- ‘‘इंजीिनयर सा<strong>ह</strong>ेब, <strong>ह</strong>म एि<strong>ह</strong>केसक गंभीर अनुसंधान केल<strong>ह</strong>ुँ अिछ संगि<strong>ह</strong> सभटा सबूत जमा केल<strong>ह</strong>ुँ अिछ।’’इंजीिनयर सा<strong>ह</strong>ेब चौचंग भेला<strong>ह</strong>।133


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>'४७ म अंक ०१ िदसम्बर २००९ (वषर् २ मास २४ अंक ४७)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पंचायती राजक यवथा नि<strong>ह</strong>ं अिछ।यिप ई पूणर्तः कानूनन अिछ।फेर <strong>दे</strong>वीजी क<strong>ह</strong>लिखन जे एक सवर्यापी यायपािलका यवथा अिछ जाि<strong>ह</strong>के अतगर्त सामाय जनता अपनसमया पुिलस थानामे दजर् करा सकै छैथ। जँ पुिलसक <strong>ह</strong>तक्षेप सऽ <strong>ह</strong>ुका संतुि नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोयत छैन तऽअपन अपील िजलायायालय अथत् िडिक्ट कोटर् तक जा सकैत छैथ। येक िजला अथवा िकछुिजलाक समू<strong>ह</strong>मे एक िजला यायालय <strong>ह</strong>ोयत अिछ।जँ िजलायायालयक िनणर्य सऽ िकयो असंतु छैथ तऽआगॉं उच्च यायालय अथत् <strong>ह</strong>ाईकोटर् मे यािचका दऽ सकै छैथ।ताि<strong>ह</strong> सऽ ऊपर उच्चतम् यायालयछै।<strong>दे</strong>शके येक रायमे एकर्एक उच्च यायालय अिछ आ <strong>दे</strong>शक एकमा उच्चतम् यायालय िदलीमेअिछ।<strong>दे</strong>शक रापितके उच्चतम् यायालयके फैसलाके <strong>िव</strong>रू फैसला <strong>दे</strong>बाक अिधकार छैन ताि<strong>ह</strong>के अितिरक्तरायसभा तथा लोकसभामे कानूनके संशोधनक कायर् िनरतर चलैत र<strong>ह</strong>ैत छै।भारतके कानून यवथा ब<strong>ह</strong>ुतउच्च कोिटके अिछ जाि<strong>ह</strong>मे धमर्. जाित. रंग़ िलंग़ <strong>दे</strong>शके आधारपर कोनो भेदभाव नि<strong>ह</strong>ं अिछ आ संगे कोनोधािमर्क मायताक अ<strong>ह</strong>ेलना नि<strong>ह</strong>ं <strong>ह</strong>ोय तकरो यान राखल गेल अिछ। भारतक अि<strong>ह</strong> उदारताक कारण दलाईलामा आ अनेको ितबती चीन सऽ िनकािषत भेलाक बाद 50 सालसऽ भारतमे शरणाथ छैथ।<strong>दे</strong>वीजी क<strong>ह</strong>लिखनजे अपनासबके कानूनक जानकारी आ ओकरा पाबक मायम बूझल र<strong>ह</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी।गरीब आअस<strong>ह</strong>ाय के लेल अनेको आिथर्क स<strong>ह</strong>ायता उपलध अिछ।जाि<strong>ह</strong>सऽ लोक वकीलक स<strong>ह</strong>योग पािब सकैतछैथ।कतेको मि<strong>ह</strong>ला आ िरटायडर् वकील अवैतिनक वकालत करैत छैथ। तैं भारतवासीके यायक समानकरैत कोनो अयायके नि<strong>ह</strong>ं बदत करक ितज्ञा लेबाक चा<strong>ह</strong>ी।भारतीय गणरायक पि<strong>ह</strong>ल रापितकेांजली <strong>दे</strong>बाक आ वकील िदवस मनाबक अि<strong>ह</strong>सऽ बिढ़या तरीका आर की भऽ सकैत अिछ।<strong>िव</strong>शेष धयवादक पा : सुी नवीन कुमारी.बी ए., एल एल बी ऑनसर्., मैनेजर.ए डी सी टेलीकयुिनकेशस यू एस लीिमटेड, बेंगलूरबच्चा लोकिन ारा मरणीय लोक१.ातः काल मु<strong>ह</strong>ूर् (सूयदयक एक घंटा पि<strong>ह</strong>ने) सवर्थम अपन दुनू <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>खबाक चा<strong>ह</strong>ी, आ’ ई लोकबजबाक चा<strong>ह</strong>ी।कराे वसते लमीः करमये सरवती।करमूले िथतो ा भाते करदशर्नम्॥करक आगाँ लमी बसैत छिथ, करक मयमे सरवती, करक मूलमे ा िथत छिथ। भोरमे ताि<strong>ह</strong> ारेकरक दशर्न करबाक थीक।134


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्की लचकल अछरल पछरल डाॅड़,की मचकल आॅचर गछरल फाॅड़,चािल उान छै,माॅथ पर धान छै ।।बढ़ै छै रूनरून रूनरून शीस,पड़ै छै दीिठ पायलक दीस,कंठ मे गान छै ।माॅथ पर धान छै ।।की चमकल बुी - बुी <strong>दे</strong><strong>ह</strong>,ठोर पर <strong>ह</strong>ासक पातर रे<strong>ह</strong>,गाल तर पान छै ।माॅथ पर धान छै ।।आॅिख पर लागल लाजक बोझ,घोघ सॅ ताकय सोझे सोझ,144


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लय खिर<strong>ह</strong>ान छै ।माॅथ पर धान छै ।।भक्त र<strong>ह</strong>लै मंिदर केॅ झोिल,गेलै दू - दू िशव आसन डोिल,अभय वरदान छै,माॅथ पर धान छै ।<strong>िव</strong>योगक वीतल कारी रैन,जुड़ायल आइ मुड़ायल नैन,गगन मे चान छै,माॅथ पर धान छै ।।कािट कऽ माल भोग केर खेत,बाि<strong>ह</strong> कऽ बोझ चलिल समवेत,गमागम ाण छै ।माॅथ पर धान छै ।।145


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वदन पर अनुिचत अलुिपत दृि,चरण पर करू िसने<strong>ह</strong>क दृिएतय भगवान छै ।माॅथ पर धान छै ।।<strong>ह</strong>े चरऽरक चंडी धऽरक <strong>दे</strong><strong>िव</strong>,<strong>दे</strong>श बिढ़ र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाॅ केॅ से<strong>िव</strong>,मोॅछ पर शान छै ।माॅथ पर धान छै ।।!! बुढ़ारी मे घीढ़ारी !!बुढ़ारी मे ई घी की -146


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पसरल सीफेन साड़ी ।।बऽर सऽख सॅ दाॅत लगौलिन,खिस पड़लिन जि<strong>ह</strong>ना मुॅ<strong>ह</strong> बौलिन,किनयाॅ ओडÛठ़िल दरवजा पर,अपने बैसल बारी ।।टीशन पर रोमांस करै छिथ,<strong>ह</strong>ीरो सब<strong>ह</strong>क कान कटै छिथ,कारी केश िखजाबी ताि<strong>ह</strong> पर -उगलिन उजर दाढ़ी ।।!! सािरक प पा<strong>ह</strong>ुनक नाम !!फोटो अ<strong>ह</strong>ॅक टडÛबौने छी मन मे,<strong>ह</strong>ऽम छोट सािर अ<strong>ह</strong>ॅक औ पा<strong>ह</strong>ुन,<strong>ह</strong>मरे शपथ अ<strong>ह</strong>ाॅ अिबयौ फागुन मे ।।148


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अपन अपन दुपि-ितनपी बिनमािट पर पनगैत सघन जीवन पंिदत वनपित भ'<strong>ह</strong>िरयर-<strong>ह</strong>िरयर ल<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ाईत बुझाय लागैत अिछ Iसॱसे पिरवेशक एि<strong>ह</strong> एि<strong>ह</strong> मनक सबटा यथर् बोध ,वयं से<strong>ह</strong>ो जेना अपना वभावें अंकुराय लगैत अिछ -<strong>दे</strong>िखति<strong>ह</strong>ं <strong>दे</strong>खैत बन' लागय अ,फल-फूलक से छोट-पैघ गाछरमनगर, सभ टा अपना -अपना रंगक आशाक <strong>ह</strong>िरयरीक आभाससः अिभभूत करैत, क' दैतिछ <strong>दे</strong>खबा लेल बाय |<strong>दे</strong>खबा लेल माने ओकर पिरचय -सेवा ....अनायास तकैत छी घैल पािन,सभ कें पटब' मे लगैत छी|सभ कें जल िपया-िपया जखन <strong>ह</strong>ोइ छी तृत तखन154


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अध वयिस चोकटल<strong>ह</strong>ी भौजी,बाट पसारिल ेमाजालमैिथली कु<strong>ह</strong>रिथ पणर्कुटी मे,सूपर्नखा बनली रानी ।नेना पेट क्षीर <strong>िव</strong>नु आकुल,मोबाइल नचाविथ पटरानी ।।अर्धांिगंनी नेी सॅ कुिपत भऽशंखनाद कयलिन मामा ।<strong>ह</strong>त ऊक लऽ मामी खे<strong>ह</strong>लिथ<strong>ह</strong>,फूजल मामा केर पैजामा ।।अपन पुतो<strong>ह</strong>ु केॅ झॲिक अन लमे,बिन गेली<strong>ह</strong> गामक सरपंच ।धमचायर् <strong>दे</strong>व मंिदर केर,मुदा <strong>ह</strong>ृदय भरल परपंच ।।158


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कतेक घऽर मे साि<strong>ह</strong> कािट,शांित सिमित केर आव धान ।रक्षक छिथ चुटकी मे वैसल,कोना बाॅचत अवला केर मान ?<strong>िव</strong>ालय केॅ मुॅ<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल,धएने कुरसी िशक्षा सिचव ।कुिटल तं केर ई<strong>ह</strong> लीला मेमारल गेलि<strong>ह</strong> मूक गरीब ।।मुंडी इनार मे <strong>ह</strong>ुर<strong>ह</strong>ुर जनमल,कमीशन लागत दस परसेट ।नौकरशा<strong>ह</strong> मोटर मे घूमिथ,आॅिख गोगस काॅिख मे सेट ।।सभ काज मे िदऔक भएट,शौच करू वा लघुशंका ।159


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रामराय केॅ िबसिर जाऊ,आयवत आव सः लंका ।।राजनीित मे अज्ञ - <strong>िव</strong>ज्ञ केर,नि<strong>ह</strong> कोनो अिछ वगर् <strong>िव</strong>भेद ।अपने पीबिथ ताड़ी दारू,मंी <strong>िव</strong>भाग म िनषेराग वसंतक गेल जमानासुनू ितानी <strong>िव</strong>कट संगीत ।डंकन कुरथी पाक बनलआ अपन वािरक पटुआ तीत ।।!! <strong>ह</strong>ोरी !!<strong>ह</strong>ाथ अबीर काॅरव िपचकारी,भाल पर गदरल चा<strong>ह</strong> उमंग ।पूरन भैया <strong>ह</strong>ोरी खेलिथ,160


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नव नौतािर सािर केर संग ।।कखन<strong>ह</strong>ुॅ डुबकी लैत अधर मे,जुी मे कखन<strong>ह</strong>ुॅ ि<strong>ह</strong>लकोर ।नील, वैंजनी लाल गुलाल सॅ,रंगलिन चपा पोरे - पोर ।।‘िटलू’ नयन पर अचरज पसरल,<strong>दे</strong>िख ाता केर बसती वु ।एखन<strong>ह</strong>ुॅ ृंगारक आ<strong>ह</strong> भरल मुदा -आॅिख अ<strong>ह</strong>ार कान छि<strong>ह</strong> सु ।।<strong>ह</strong>ऽम पुछलअिन कोना कऽ कयल<strong>ह</strong>ुॅ,मधु सॅ उबडुव मधुर बंध ।सकल तन अिछ बेकार मुदा <strong>ह</strong>म,ाण शिक्त सॅ सूॅघल गंध ।भौजी लऽ वाढ़िन आ खापिड़,झािड़ <strong>दे</strong>लिन भैया केर अंग ।कुरता फाटल नयन नोरायल161


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भूतल खसल <strong>ह</strong>ोरी के रंग ।।िशव कुमार झा!! माॅडनर् जमाना !!नुआ धोती िमल बर<strong>ह</strong>र जनमल,आयल बरमूडा िमनी कटर् ।मुा भैया चुनरी ओढ़ू,भौजी पि<strong>ह</strong>रलिन जोल<strong>ह</strong>ी सटर् ।।काकी मरौत काढ़ने बैसिल,का गऽर धरम केर वाना ।162


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चरण पशर् िनवण लेलक आव,छुो कैंचा केॅ भऽगेल वाय ।भौजी एकसिर मधुशाला मेभैया सॅ गेलिन मोन अघाय ।।नेना पिच्छमक बोली उगलै ।माॅ मैिथली कोना वजती<strong>ह</strong> दैया ।बात अंगरेिजया माथ घुसल नि<strong>ह</strong>,मुदा करै छिथ या ! या ! या !!ितलकोर मखान नीक नि<strong>ह</strong> लागय,नि<strong>ह</strong> सुवादु मकैयक लावा ।पाॅपकाॅनर् चाउमीन दिलया लेल,मोॅछ िपजौने बैसलिन वावा ।।164


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१. रामभरोस कापिड मर-गीत २. रमण कुमार िसं<strong>ह</strong>- िदलीमे...रामभरोस कापिड मरगीतओ पवन, िझि<strong>ह</strong>र िझि<strong>ह</strong>र ब<strong>ह</strong>ैत जाउछूिब बताउ कने, िपया छिथ क ककरा संगवषर्<strong>ह</strong>ु गेला भेलि <strong>ह</strong>, सुिधबुिध िकछु ने छैन !िदन भेल प<strong>ह</strong>ाड, दुख भेल जीवनक अंग ।165


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गाड़ीबंगला कोठा सोफा िदली मेबाट-बाट पर मौत के तो<strong>ह</strong>फा िदली मेदारूमैक गुटका खैनी िदली मे<strong>ह</strong>रपलभागम-भाग बेचैनी िदली मेनवका-नवका बाट बनै छै िदली मेलोकतंके खाट खड़ा छै िदली मेिनत173


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नव-नव बाजार बनै छै िदली मेमाय-बि<strong>ह</strong>न के लाज लुटे छै िदली मेसालोभर वसंत र<strong>ह</strong>ै छै िदली मेजेचा<strong>ह</strong>ी सब मोल िबके छै िदली मे१. राज<strong>दे</strong>व मंडल- िसर िब<strong>ह</strong>ून धड़२. कालीनाथ ठाकुर- एक अिभशाप बापक पाप१174


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राज<strong>दे</strong>व मंडलिसर िब<strong>ह</strong>ून धड़गॱआ-घरुआ आओर बिरयातिकयो नि<strong>ह</strong> बुिझ र<strong>ह</strong>ल अिछ बातिकएक नि<strong>ह</strong> वर कऽ र<strong>ह</strong>ल िस दूर दानिक िकयो कएलक <strong>ह</strong>ुनक अपमानबराती सभ तोड़ए तानके<strong>ह</strong>ेन अिछ ओछ<strong>ह</strong>ा खानदानब न भऽ गेल अिछ मंगल गानिसनूर लेने ठाढ़दू <strong>ह</strong>ा भेल अवाकनािच र<strong>ह</strong>ल अिछ माथक चाकफािन र<strong>ह</strong>ल सभ काति<strong>ह</strong>ं कातक याकेँ क<strong>ह</strong>ाँ अिछ माथ175


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िस दूर कतए <strong>दे</strong>ल जाएत<strong>दे</strong>खति<strong>ह</strong> तँ सभ गोटे पड़ाएतिसर िब<strong>ह</strong>ून धड़ बैसल अिछमनमे संशय पैसल अिछनि<strong>ह</strong> अिछ सॱथ नि<strong>ह</strong> अिछ मांगपीने छ<strong>ह</strong> सभ गोटे भांगिकयो नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल अिछ साइतिसनूर कतए <strong>दे</strong>ल जाएतबढ़ल जा र<strong>ह</strong>ल अ <strong>ह</strong>िरया राितएक-दोसर िदिश र<strong>ह</strong>ल अिछ तािकअकचकाइतगॱआ पुछैत अिछिकएक रुसैत अिछदू <strong>ह</strong>ा आर की लेता<strong>ह</strong>ओझा लेखे गाम बता<strong>ह</strong>।२176


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बस! बाबू सा<strong>ह</strong>ब के की चा<strong>ह</strong>ी।िदन जखनआंिख ब कऽलैत छलैक आचढैत राितमे िठठुरनतेज भय जाइत छलैक तऽबाबू सा<strong>ह</strong>ब गरमाए लगैत छला<strong>ह</strong>आ जा धिर आंिख फुजल र<strong>ह</strong>ैत छलिन<strong>दे</strong><strong>ह</strong> गरमायल र<strong>ह</strong>ैल छलिनआ िदन कऽ से<strong>ह</strong>ोओ<strong>ह</strong>ने <strong>ह</strong>वा-बसातओ<strong>ह</strong>ने किरयौन मेघत िदन से<strong>ह</strong>ो घरमे गरमायल र<strong>ह</strong>ैत छलैकमुदा आई भोरे जखन182


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आंिख फुजलैन तऽनुकायल सूरजभ दऽ सुझलैन।आ<strong>ह</strong>! जाड चिल गेल।च<strong>ह</strong>िक उठल जकांताक बेटाबेटी आ किनया तखनकाजमे लागल छलिथ<strong>ह</strong>जकांताक बेटासूरज <strong>दे</strong>िखते फुरर् सऽ घर सँिनकलल।माए-बि<strong>ह</strong>न अचरजमेई छॱडा-एक मास सँघरमे छल दुबकल।183


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कोना फुत आिब गेलै।आ जकांताक बेटाघर सँ सडक पर आिबदुनू <strong>ह</strong>ाथ ऊपर उठाकि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल छलआ<strong>ह</strong>! जाड चिल गेल।ई जाड ओि<strong>ह</strong> जाड सँ बेसीकनकनी वला छल।िदन-राित एेधस स अनवरत ब<strong>ह</strong>ैत बसात।तीरो सं चोखसोझे जेनाछाती- पेट, पएर सँ <strong>ह</strong>ोइत।184


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पंजरामे धंिस जाइत छलैकबाबू सा<strong>ह</strong>बक दरवजा परअनवरत सुलगैत घूर दूरे सं <strong>दे</strong>िखसंतोष करऽ पडैत छलैक।जारिन सँ चूि जडतघूरक ले कतऽ सँ आयततऽ सांझ पिडते जखनबसात तेज भऽ जाइत छलैकदांत िठठुरऽ लागैत छलैकजकांताक बेटाफलालैन केर फाटल गंजी सँउघरल <strong>दे</strong><strong>ह</strong> केँ झांपकयास करैत चुाक आगामे बैसल185


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मायक पांजिड सँ सिट जाइत छल।पिटया पर <strong>दे</strong><strong>ह</strong> केसंकोचने आ पिटया ओढनेजकांताक पिरवारबेढ वाला घरमेएक दोसराके सटने राित कािट लैत छलैकमुदा, जकांताक बेटाअपन बाप सँ कि<strong>ह</strong>योई पूछबाक सा<strong>ह</strong>स नि<strong>ह</strong> केलकजे अतेक जाडे ओअ<strong>ह</strong>रोखे दाऊन करऽ िकएकचिल जाइत छलैकओढय वाला पिटया तखन186


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्से नि<strong>ह</strong> भेटित छलैक।मुदा आई-सभ खतमिकएक तऽ सुनू क<strong>ह</strong>ैत अिछजकांताक बेटाआ<strong>ह</strong>! जाड चिल गेल।आ<strong>ह</strong>! जाड चिल गेल!२दयाकातई छी मैिथल के प<strong>ह</strong>चानभिर िदन चुन-तबाकू खेsता187


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िचबबैत र<strong>ह</strong>ताs गुटका, पानज<strong>ह</strong>रे <strong>दे</strong>खु थुकैत र<strong>ह</strong>ताsमाकट, ऑिफस <strong>ह</strong>ो वा मकानई छी मैिथल के प<strong>ह</strong>चानबात-बात पर झगरैत र<strong>ह</strong>ताsनि<strong>ह</strong> बजवाक कोनो ठेकानएकबेर दोसर डिपट दैन तsलगता<strong>ह</strong> िभजल िबलारी समानई छी मैिथल के प<strong>ह</strong>चानगाम छोिर पर<strong>दे</strong>श बसै छैथतखनो नि<strong>ह</strong> दोसर सs िमलानभिर िदन दोसरक िनंदा करताsटांग िघचाई मे सत धानई छी मैिथल के प<strong>ह</strong>चान188


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथिल बजवा मे पर<strong>ह</strong>ेज करताsनि<strong>ह</strong> छैन दोसर भाषा के ग्यानकबैंन ई शद एना बाजु तsक<strong>ह</strong>ताs <strong>ह</strong>म छी कोनो अकानई छी मैिथल के प<strong>ह</strong>चानअपन मे<strong>ह</strong>नत लगन के बल सsकs लैत छैत कंपनी मे नामपरमोसन कs बेर मे सिदखननि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैत छैन बाँस सs िमलानई छी मैिथल के प<strong>ह</strong>चानसरकारी <strong>ह</strong>ो व गैरसरकारीभेटत मैिथल उच्च थानकोनो कजाक आस राखब तsनि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोयत पुरा कुनु ठामई छी मैिथल के प<strong>ह</strong>चान189


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सफल यासी के िलट मेसब सs आगु िमिथलाधामि<strong>ह</strong>नक लगन, ितभाक आगुदैत अिछ सब दंडणामई छी मैिथल के प<strong>ह</strong>चाननि<strong>ह</strong> मैिथल ककरो सs पाछुपाछु अिछ िमिथलाक गामर<strong>ह</strong>लै <strong>ह</strong>मर भुगोल मे सिदखनिजबछ, कोशी, कमला बालनई छी मैिथल के प<strong>ह</strong>चान<strong>ह</strong>मर मैिथिल भाषा सन िमठगरनि<strong>ह</strong> अिछ कोनो दोसर ठामआपस मे सब मैिथिल बाजु190


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चा<strong>ह</strong>े लोक मुनैया कानई छी मैिथल के प<strong>ह</strong>चान१. <strong>िव</strong>नीत उपल-पुकर २ मनीष झा "बौआभाई"- ऋतुपित बसंत (क<strong>िव</strong>ता)-१<strong>िव</strong>नीत उपल 1978-आनंदपुरा, मधेपुरा। ारंिभक िशक्षासँ इंटर धिर मुंगेर िजला अंतगर्त रणगांव आ तारापुरमे। ितलकामांझीभागलपुर, <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयसँ गिणतमे बीएससी (आनसर्)। गुरू जभेर <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालयसँ जनसंचारमे माटर िडी।भारतीय <strong>िव</strong>ा भवन, नई िदलीसँ अंगरेजी पकािरतामे नातकोर िडलोमा। जािमया िमिलया इलािमया,नई िदलीसँ जनसंचार आऽ रचनामक लेखनमे नातकोर िडलोमा। नेसन मंडेला सेंटर फॉर पीस एंड191


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कनिलक्ट िरजोयूशन, जािमया िमिलया इलािमयाक पि<strong>ह</strong>ल बैचक छा भs सिटर्िफकेट ात। भारतीय<strong>िव</strong>ा भवनक ेंच कोसर्क छा। आकाशवाणी भागलपुरसँ क<strong>िव</strong>ता पाठ, पिरचच आिद सािरत। <strong>दे</strong>शकितित प-पिका सभमे <strong>िव</strong>िभ <strong>िव</strong>षयपर वतं लेखन। पकािरता कैिरयर- दैिनक भाकर, इंदौर,रायपुर, िदली ेस, दैिनक ि<strong>ह</strong>ंदुतान, नई िदली, फरीदाबाद, अिकंचन भारत, आगरा, <strong>दे</strong>शबंधु, िदली मे।एखन राीय स<strong>ह</strong>ारा, नोएडा मे विर उपसंपादक।पुकरपुकरक घाटपर बैसलओि<strong>ह</strong> साँझ पोखिरकेँ िनङ<strong>ह</strong>ारैतलोक-वेदक मुाकेँ <strong>दे</strong>खैतवेदपुराण, वािमकी रामायण आम<strong>ह</strong>ाभारत मनमे घुमैत192


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एक-एक दृय मनकेँ उमंिगत करैत र<strong>ह</strong>ैतएि<strong>ह</strong> ठाम यज्ञ कईने छला<strong>ह</strong>एि<strong>ह</strong> ठाम भगवान राम िपता दशरथक ा कएलि<strong>ह</strong>एि<strong>ह</strong> ठाम ीकृण दीघर्काल धिर तपयामे लीन छला<strong>ह</strong>एि<strong>ह</strong> ठाम सुभाक अप<strong>ह</strong>रण कऽ अजुर्न <strong>िव</strong>ाम कएने छला<strong>ह</strong>चारू िदस अरावलीक प<strong>ह</strong>ाड़स<strong>ह</strong>ृदय नाग पवर्तमालाक आंचरमेबावन घाटक ई सरोवरकतेक िखसा अपनामेसमेटने अिछअगय, भतृ<strong>ह</strong>िर,193


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जमदािग्न ऋिष<strong>िव</strong>ािम, किपलआ कव मनीषीकतपया आ यज्ञ थली अिछई तीथर्राज पुकर जयपुर घाटसँसूयतक दृयरामानुज संदायक <strong>िव</strong>शाल बैकुंठ मंिदरकेँ तारैतआिद शंकराचायर्केँ मन पाड़ैतमन फुिलत आ उेिलत भऽ जाइत अिछपुकरक <strong>ह</strong>वा-बसात, मंिदर आ घाटक दृयगोकुलचंद पारेखक कएल जीणार मंिदर194


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आ आिद शंकराचायर्क थािपत कएल ाजीक मूरूतएतए आबए बला लोककेँ मोन पाड़ैत अिछक<strong>ह</strong>बी ‘सारे तीरथ बार-बार, पुकर तीरथ एक बार’२.मनीष झा "बौआभाई"ऋतुपित बसंत (क<strong>िव</strong>ता)-वागत अिछ <strong>ह</strong>े ऋतुपित बसंतवणर्नीय छी अ<strong>ह</strong>ाँ अनंतवागत अिछ <strong>ह</strong>े ऋतुपित बसंतनवपलवक संग सुशोिभत195


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मजर <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>ोइत मनमोि<strong>ह</strong>तबाट बटो<strong>ह</strong>ी स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong> आकिषर्तगाबिथ वणर्न ऋिष-मुिन-संतवागत अिछ <strong>ह</strong>े ऋतुपित बसंतवीणा वािदनी <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong> वेशवरमुा में <strong>ह</strong>रलि<strong>ह</strong> क्लेशऋतुराजक छि<strong>ह</strong> गुण <strong>िव</strong>शेषगुण वखानक कोनो ने अतवागत अिछ <strong>ह</strong>े ऋतुपित बसंतमधुर सुगंध पसारैत म<strong>ह</strong>ुआिटप-िटप झ<strong>ह</strong>रैत आमक मधुआ196


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गँ<strong>ह</strong>ुमक खेतक <strong>ह</strong>िरयर बथुआतीसी सिरसव बनल म<strong>ह</strong>ंथवागत अिछ <strong>ह</strong>े ऋतुपित बसंतरंग अबीरक संग में <strong>ह</strong>ोलीबूढ िसयानक अलगि<strong>ह</strong> टोलीनेना भुटकाक टुनटुन बोलीमािट लेटायल छोटका जतवागत अिछ <strong>ह</strong>े ऋतुपित बसतकु<strong>ह</strong>ू-कु<strong>ह</strong>ू कोइली गीत सुनाबयमोर आ मोरनी पंख पसारयबोल पिप<strong>ह</strong>राक बड़ मन भावय197


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ुँसैत "मनीष" िनपोरैत दतवागत अिछ <strong>ह</strong>े ऋतुपित बसत१. मो. गुल <strong>ह</strong>सन-सभटा चौप भऽ गेल २. मनोज कुमार मंडल-ब<strong>ह</strong>ीन३.कपना शरण-िमिथलाक तीला संकराित१मो. गुल <strong>ह</strong>सन, आई. कॉम, ज म ितिथ- 5. 01. 1964 ई., िपता-अ दुल रशीद भर<strong>ह</strong>ुम, ाम, पो ट- बेरमा, िजला- मधुबनीसभटा चौप भऽ गेलबड़ मे<strong>ह</strong>नतसँ खेती कएल<strong>ह</strong>ुँनीक-नीक धानक बीया लगेल<strong>ह</strong>ुँगोबर-छाउरकसँ खेत भिर <strong>ह</strong>मकादो कए <strong>ह</strong>म धान लगेल<strong>ह</strong>ुँ198


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मुदा नि<strong>ह</strong> जािन <strong>िव</strong>धना िक िलिख <strong>दे</strong>ल....की क<strong>ह</strong>ुँ भाय सभटा चौपट भऽ गेल।धानक शान क<strong>ह</strong>ल नइ जाइ छल<strong>ह</strong>िरयर कंचन धान लगै छलतुलसी फूल-बासमितसँगम-गम करैत <strong>ह</strong>मर खेत भरल छलमुदा, बािढ़क चपेटमे सभ चल गेलकी क<strong>ह</strong>ुँ भाय सभटा चौपट भऽ गेलकमला तँ मािन गेलीमुदा, कोशी िबगड़ल छलआ भुत<strong>ह</strong>ीकेँ तँ बाते नि<strong>ह</strong> करुजेना सोझ<strong>ह</strong>े ओ उलटल छलन<strong>ह</strong>रक पािन आ वष िमिलदुनू खेलल ऐ<strong>ह</strong>न खेलकी क<strong>ह</strong>ुँ भाय सभटा चौपट भऽ गेलसरकारक अिभयान चललनेता सभ केलिन प<strong>ह</strong>ल...199


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एक <strong>ह</strong>जार रुपैआ आ एक क् वी टल अनाज<strong>दे</strong>व से सुिन मनमे रा<strong>ह</strong>त तँ जरुर भेटल,मुदा <strong>ह</strong>े, अढ़ाइये सए रुपैआ पचीसे िकलो चाउरएतनेपर ओ<strong>ह</strong>ो ेक लािग गेलकी क<strong>ह</strong>ुँ भाय सभटा चौपट भऽ गेलिलखैत ई बात गुल <strong>ह</strong>सन क<strong>ह</strong>ैए की क<strong>ह</strong>ुँ भाय.....आब <strong>ह</strong>मरा िकछु नि<strong>ह</strong> फुरैए...िकऐक तँ <strong>ह</strong>ेँकेल<strong>ह</strong>ा-धेल<strong>ह</strong>ा तँ सभटा पािनमे चल गेलकी क<strong>ह</strong>ुँ भाय सभटा चौपट भऽ गेल।२मनोज कुमार मंडलिपता- ी भगवान द मंडल200


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम् ौक्षिणक योग् यता- ाम, पो ट- बेरमाब<strong>ह</strong>ीनजखन ब<strong>ह</strong>ीन अि<strong>ह</strong> घर जनम लेल,लार- यार व ने<strong>ह</strong>क बरखा केल<strong>ह</strong>ुँ ने<strong>ह</strong>क पुतला बना <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ृदयक मंिदरमे बैठाउलजखन ने<strong>ह</strong> यौवन छूलकदुिनयाँ क<strong>ह</strong>ैछ जाइछिथ ई<strong>ह</strong>म पुछल<strong>ह</strong>ुँ की क<strong>ह</strong>ैत छी?सब<strong>ह</strong>क ब<strong>ह</strong>ीन जाइ छािथ।आँिखमे पािन यिथत <strong>ह</strong>ृदयसँ<strong>ह</strong>म बाजल- ‘जो बि<strong>ह</strong>न तू अपन घर,जतए खुशीसँ भरल बाग <strong>ह</strong>ोउदुखक छाँ<strong>ह</strong> तोरा नि<strong>ह</strong> भेटउ ने<strong>ह</strong>क जतए राज <strong>ह</strong>ोउ,क<strong>ह</strong>ैत-क<strong>ह</strong>ैत आँिखसँ िगरलपािनक दू गोट बू नलोक स<strong>ह</strong>ृदए क<strong>ह</strong>लक- ‘भुिल जाओ अ<strong>ह</strong>ाँ<strong>ह</strong>म पुछल<strong>ह</strong>ुँ की क<strong>ह</strong>ैत छी?201


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सब<strong>ह</strong>क ब<strong>ह</strong>ीन जाइ छिथ।मि<strong>ह</strong>ना बीतल, बरखक बरख बीतल<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुँ जेना भुिल जेँका गल<strong>ह</strong>ुँनव ब धनमे बाि <strong>ह</strong>ममायामे समाए गेल<strong>ह</strong>ुँजखन कि<strong>ह</strong>यो मन परल पुरने ने<strong>ह</strong> उमैर परल, ने<strong>ह</strong>क मोटरी बािन<strong>ह</strong> प<strong>ह</strong>ुँचल<strong>ह</strong>ुँलोग क<strong>ह</strong>लक- ‘भुिल जाओ अ<strong>ह</strong>ाँ<strong>ह</strong>म पुछल<strong>ह</strong>ुँ की क<strong>ह</strong>ैत छी?सब<strong>ह</strong>क ब<strong>ह</strong>ीन जाइ छिथ।डोली लागल बरात साजल छल,सब<strong>ह</strong>क आँिख नोरसँ भरल छलपग भारी छल,आगू डोली, पाछु बरात छल<strong>ह</strong>म पुछल<strong>ह</strong>ुँ के<strong>ह</strong>न ई उ सव?सभ क<strong>ह</strong>लक- भू<strong>ह</strong>ल जाओ अ<strong>ह</strong>ाँ<strong>ह</strong>म.......३202


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कपना शरणिमिथलाक तीला संकराितभाेर<strong>ह</strong>रबामे न<strong>ह</strong>ायक छल याेगघूर तापैत चुड़लायक भाेगमाय बाप सऽ तील ब<strong>ह</strong>बाकबात कऽ लेल वाद तीलबाकस ता<strong>ह</strong> भिर सऽ तैयारी र<strong>ह</strong>लघरमे साे<strong>ह</strong>गर गंध छल भरलसूयर् मकर रािशमे ्रावेश लेलसालक ्राारभ पाबिन सऽ भेलिदनमे भेल िखचड़ीक म<strong>ह</strong>ाभाेजअ दान लेल पंिडतक खाेज203


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पकवानक ढ़ेर भेल ज<strong>ह</strong>न राितइर् छल िमिथलाक तीला संकराितबालानां कृते-१. जगदीश साद मंडल-िकछु ेरक संग २. <strong>दे</strong>वांशु वसक मैिथली िच-ृंखला (कॉिमक्स)३.कपना शरण-<strong>दे</strong>वीजी१. जगदीश साद मंडलिकछु ेरक संग41 धमर्क असल रुपावतीक साट चचूड़ कऽ अनेक धमर् आ ओकर वक्ता सभ स नीक लगाव छलिन। राज-काजस जे समय बचिन ओकरा ओ धमेक अययनो आ ससंगे मे िबतबिथ। ई म ब<strong>ह</strong>ुत िदन स चिल अबैत204


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छल। एक िदन ओ असमंजस मे पिड़ गेला। मोन मे एलिन जे जखन धमर् मनुक्खक कयाण करैत अिछतखन एतेक मतभेद एक दोसर वक्ता मे िकऐक अिछ?अपन समयाक समाधानक लेल ओ (चचूड़) भगवान बु लग प<strong>ह</strong>ुँचला<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong>ठाम ओ अपन बातबु कऽ क<strong>ह</strong>लिखन। चचूड़क बात सुिन बु<strong>दे</strong>व <strong>ह</strong>ँसै लगलिखन। सकारपूवर्क <strong>ह</strong>ुनका ठ<strong>ह</strong>रै ले कि<strong>ह</strong> दोसरिदन िभनसरे समाधानक बचन <strong>दे</strong>लिखन। एकटा <strong>ह</strong>ाथी आ पाँच टा आ<strong>ह</strong>र ओ जुटौलिन।दोसर िदन िभनसरे तथागत (वु<strong>दे</strong>व) चचूड़ कऽ संग केने ओि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ाथी आ अ<strong>ह</strong>रा लग प<strong>ह</strong>ुँचलिथ।एकाएकी ओि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>रा सभ के <strong>ह</strong>ाथी छुिब ओकर वरुप बुझबै ले क<strong>ह</strong>लिखन। बेराबेरी ओ अ<strong>ह</strong>रा सब <strong>ह</strong>ाथीकऽ छुिब-छुिब <strong>दे</strong>खै लगल। जे जे अंग <strong>ह</strong>ाथीक छुलक ओ ओ<strong>ह</strong>ने वरुप <strong>ह</strong>ाथीक बतबै लगलिन। क्यो खूँटाजेँका त क्यो सूप जेँका त क्यो डोरी जेँका त क्यो टीला जेँका क<strong>ह</strong>लकिन।सभक बात सुिन तथागत (बु) चचूड़ कऽ क<strong>ह</strong>लिखन- राजन!सदाय अपन सीिमत क्षमताक अनुरुप धमर्क एकांकी याख्या करैत अिथ। अपन-अपन मायताक ित िजधऽ अपने मे सब लड़ैत छिथ। जि<strong>ह</strong>ना एेटा <strong>ह</strong>ाथीक वरुप पाँचो अ<strong>ह</strong>रा पाँच रंगक क<strong>ह</strong>लक ति<strong>ह</strong>नाधरमोक याख्या करैवला सभ करैत छिथ। धमर् त समता सि<strong>ह</strong>णुता उदारता आ सजनता मे सिि<strong>ह</strong>तअिछ।42 सौदयर्205


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्संगीतकार गाफडर् लग प<strong>ह</strong>ुँच एकटा िशया अपन मनक यथा क<strong>ह</strong>ै लगलिन। कुरुपताक कारणेसंगीतक मंच पर प<strong>ह</strong>ुँचते मन मे अवै लगैत अिछ जे आन लड़कीक अपेक्षा दशर्क <strong>ह</strong>मरा नापसद कऽ <strong>ह</strong>ँसीउड़बैत अिछ। जि<strong>ह</strong> स सकपका जाइ छी। गबैक जे तैयारी केने र<strong>ह</strong>ै छी ओ नीक जेँका नि<strong>ह</strong> गािब पबैछी। ओइ<strong>ह</strong> गीत घर पर बिढ़याँ जेँका गबै छी मुदा मंच पर प<strong>ह</strong>ुँचते की भऽ जाइत अिछ जे <strong>ह</strong>ा-बा भजाइ छी।ओि<strong>ह</strong> िशयाक बात सुिन गाफडर् एकटा नमगर-चैड़गर अयना ल आगू मे रिख गबैक <strong>िव</strong>चार दैतक<strong>ह</strong>लिखन- अ<strong>ह</strong>ाँ कुरुप नि<strong>ह</strong> छी जना मन मे <strong>ह</strong>ोइ अए। गीित गौिन<strong>ह</strong>ािर केँ वरक िमठास <strong>ह</strong>ेबाक चा<strong>ह</strong>ी।जकरा कुरुपता स कोनो संबंध नि<strong>ह</strong> छैक। जखन भाव-<strong>िव</strong>भोर भऽ गायब तखन अ<strong>ह</strong>ाँक आकषर्ण बिढ़जायत। केयो सुिन िन<strong>ह</strong>ार कुरुपता पर यान नि<strong>ह</strong> द वर पर यान <strong>दे</strong>त। जि<strong>ह</strong> स मनक <strong>ह</strong>ीनता समात भऽजायत आ आम-<strong>िव</strong>ास बिढ़ जायत।ासक वै<strong>ह</strong> गाियका मेरी वुडनाड नाम स ख्यात भेली<strong>ह</strong>।43 तधदोसर <strong>िव</strong>यु समात भ गेलैक। इंगोएिशयन (आंग्ल-रुसी) संिध पर <strong>ह</strong>ताक्षर करैक लेल चिचर्लमाको अयला<strong>ह</strong>। संिध पर <strong>ह</strong>ताक्षरो भऽ गेलैक। माको छोड़ै स एक िदन पि<strong>ह</strong>ने अनायास तािलन आमोलोटोव चिचर्ल लग प<strong>ह</strong>ुँच क<strong>ह</strong>लकिन- लड़ाई-उड़ाई त ब<strong>ह</strong>ुत भेल। नीक समझौतो भऽ गेल। काि अ<strong>ह</strong>ाँजेबो करब तेँ आइ थोड़े मौज-मती क िलअ। <strong>ह</strong>मरा ऐठाम चिल भोजन करु।206


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तािलनक आ<strong>ह</strong> सुिन चिचर्ल मने-मन सोचै लगलिथ जे म<strong>ह</strong>ान् तानाशा<strong>ह</strong> तािलन नौत <strong>दे</strong>बए अयला<strong>ह</strong>आइ जरुर िकछु अुत वतु <strong>दे</strong>खैक मौका भेटत। चिचर्ल नौत मािन तािलनक संग <strong>िव</strong>दा भेला<strong>ह</strong>। राता मेिसपा<strong>ह</strong>ी सब अिभावादन करिन। थोड़े दूर गेला पर एकटा पीअर रंगक दुम<strong>ह</strong>ला मकानक आगू मे काररुकल। सभ केयो उतड़लिथ। तािलनक संग चिचर्ल मकानक भीतर गेला। भीतर जा चिचर्ल कऽ बैसबैततािलन क<strong>ह</strong>लिखन- ऊपरका तला मे लेिनन र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>। ओ गुरु छिथ तेँ ओि<strong>ह</strong> तलाक उपयोग <strong>ह</strong>म नि<strong>ह</strong>करै छी। ओ युिजयम बनल अिछ। िनच्चा मे तीिन टा कोठरी अिछ एकटा मे दुनू परानी र<strong>ह</strong>ै छी। दोसर मेबेटी र<strong>ह</strong>ैत अिछ आ तेसर मे पाट सदयक लेल बैठकी बनौने छी।तािलनक बात सुिन चिचर्ल छगुता मे पिड़ गेला<strong>ह</strong> जे जाि<strong>ह</strong> तानाशा<strong>ह</strong>क डरे पूँजीवादी जगत थरथराइतअिछ ओि<strong>ह</strong> तानाशा<strong>ह</strong>क र<strong>ह</strong>ैक यवथा ऐ<strong>ह</strong>ने छैक। मने-मन सोचैत चिचर्ल गुम र<strong>ह</strong>िथ िक तािलनक<strong>ह</strong>लकिन- थोड़े काल <strong>ह</strong>मरा छुी िदअ। भोजन बनबै जाइ छी।ई सुिन चिचर्ल अचंिभत <strong>ह</strong>ोइत पूछलिखन- अपने भानस करै छी? भनिसया नि<strong>ह</strong> अिछ?मुकुराइत तािलन उर <strong>दे</strong>लिखन- नि<strong>ह</strong>। अपने दुनू परानी िमिल भानस करै छी।तािलनक बात सुिन चिचर्ल <strong>ह</strong>तभ <strong>ह</strong>ोइत क<strong>ह</strong>लिखन- बड़ बिढ़याँ। आइ घरेवाली केँ भानस करैकि<strong>ह</strong>अनु। अ<strong>ह</strong>ाँ गप-सप करु।<strong>ह</strong>म लाचार छी। पी घर पर नि<strong>ह</strong> छिथ। ओ पाँच बजे कपड़ा िमल स औती<strong>ह</strong>।207


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चिचर्ल तध भऽ गेला<strong>ह</strong>।44 एकताएकटा पैघ भवनक िनमण <strong>ह</strong>ोइत छलैक। िनमणथल लग एक भाग पजेबा दोसर भाग बालू तेसरलकड़ी सीमेंट चून इयािद जमा छल। ढ़ेरी स पजेबा बाजल- अकास ठेकल कोठा <strong>ह</strong>मरे स बनत तेँ कोठाके<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरे भेटक चा<strong>ह</strong>ी।पजेबाक बात सुिन िसमटी आ बालू ितवाद करैत क<strong>ह</strong>लकै- तोँ झूठ बजै छेँ। तोरा इ नि<strong>ह</strong> बुझल छौजे एक स दोसर पजेबाक बीच जँ <strong>ह</strong>म नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>बौ त तू ढ़नमनाइते र<strong>ह</strong>मे। संगे तोरा इ<strong>ह</strong>ो नइ बुझल छौ जेजे दूर तक तोँ जेमे ते दूर तक <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ू संगे जेबौ आ तोरो स ऊपर <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ी सुइत क रक्षो करबौ।बालू आ िसमटीक बात सुिन िखड़की आ केवािड़क लकड़ी तामसे थरथराइत क<strong>ह</strong>लकै- तोरा तीनू बूतेबर <strong>ह</strong>ेतौ त <strong>दे</strong>बाल बिन जेमे मुदा िबना <strong>ह</strong>मरे ने छत बिन सकमे आ ने मु<strong>ह</strong>-कान िचन <strong>ह</strong>ेतौ। जाबे <strong>ह</strong>म नइर<strong>ह</strong>बौ ताबे कुा-िबलाईक घर र<strong>ह</strong>मे।सब सामानक बीच कटौज चलैत छल। कारीगर चा<strong>ह</strong> पीिब बीड़ी सुनगेलक। िबिड़यो पीबैत छल आमने-मन <strong>ह</strong>ँसबो करैत छल। जखन भिर मन बीड़ी पीलक मूड साफ भेलै तखन तीनू कऽ चुप करैतक<strong>ह</strong>लक- अगर तू सब िमलाने क लेमे तइ से की <strong>ह</strong>ेतौ? जाबे <strong>ह</strong>म नि<strong>ह</strong> इलम स तोरा सबके बनेवौ ताबेओि<strong>ह</strong>ना मािट पर पड़ल र<strong>ह</strong>मे। कौआ-कुकुड़ आिब-आिब गंदा करैत र<strong>ह</strong>तौ।208


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सभक <strong>िव</strong>चार सुिन िनणर्य करैत भवन क<strong>ह</strong>लकै- अपना-अपना जग<strong>ह</strong> पर सब<strong>ह</strong>क म<strong>ह</strong>व छौ। मुदा जाबेएक-दोसर स मेल क कऽ नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>मे तावे भवन नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ेमे। वि<strong>ह</strong>ना पजेवा िसमटी चून लकड़ी र<strong>ह</strong>मे। तेँअपन-अपन बड़पन छोिड़ िमलानक राता पकड़ जि<strong>ह</strong> स कयाण <strong>ह</strong>ेतौ।45 <strong>िव</strong>धवा <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>राजथानक इित<strong>ह</strong>ास मे <strong>ह</strong>ठी <strong>ह</strong>मीरक <strong>िव</strong>शेष थान अिछ। ओ ऐ<strong>ह</strong>न िजी छल जे जकरा उिचत बुझैतछलैक ओ वै<strong>ह</strong> करैत छल। भले <strong>ह</strong>ी कतबो <strong>िव</strong>रोध आ िनदा िकऐक ने <strong>ह</strong>ोय। जखन <strong>ह</strong>मीर <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> करैजोकर भऽ गेल तखन <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>क चरचा शुरु भेल। <strong>िव</strong>ािथर्ये (छाे) जीवन मे <strong>ह</strong>मीर <strong>िव</strong>धवाक दुदर्शा कग<strong>ह</strong>राइ स अययन केने छल। पढ़ैऐक समय संकप क नेने छल जे <strong>ह</strong>म <strong>िव</strong>धवे औरत स <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> करब।<strong>ह</strong>मीरक <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>क चरचा पसरलै। मुदा <strong>ह</strong>मीर एकदम संकिपत छल जे <strong>िव</strong>धवे स <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> करब। कुटुमपिरवार सब <strong>ह</strong>मीर पर िबगड़ै मुदा तकर एो पाइ गम नि<strong>ह</strong>। पंिडत सभक मायम स पिरवारबला क<strong>ह</strong>बौलकजे <strong>िव</strong>धवा अमंगल सूचक <strong>ह</strong>ोइत तेँ ऐ<strong>ह</strong>न काज नि<strong>ह</strong> करक चा<strong>ह</strong>ी। मुदा <strong>ह</strong>मीर ककरो बात सुनै ले तैयारेनि<strong>ह</strong>।एकटा बाल-<strong>िव</strong>धवा क <strong>ह</strong>मीर <strong>दे</strong>खलक। <strong>िव</strong>धवा <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>ृदय पसीज गेलै। तखने ओि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>धवा के <strong>ह</strong>मीरक<strong>ह</strong>लक- <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँस <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> करब। भले <strong>ह</strong>ी पिरवारक कतबो <strong>िव</strong>रोध <strong>ह</strong>ुअए।<strong>ह</strong>मीरक बात सुिन <strong>िव</strong>धवा खुशी स अािदत भ उठल। <strong>ह</strong>मीर <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>क िदन तय क कुटुब-पिरवार आपुरि<strong>ह</strong>त-पंिडत केँ छोिड़ अपन संगी-साथी आ सैिनक सभ कऽ संग केने जा <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong> कऽ लेलक।209


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जखन <strong>ह</strong>मीर मेवाड़क शासक बनल तखन सभ <strong>िव</strong>रोधी स<strong>ह</strong>योगी बिन गेलैक। पंिडत सब घोषणाकेलक- <strong>िव</strong>धवा नाित अमंगलम्।46 <strong>दे</strong>शसेवाक वर्तसुभाषच बोस बच्चे र<strong>ह</strong>िथ। एक िदन राित मे माए लग स उिठ िनच्चा मे सुतै लगला। बेटा कऽिनच्चा मे सुतैत <strong>दे</strong>िख माए पुछलिखन जे ऐना िकऐक करै छी?सुभाष जबाव <strong>दे</strong>लिखन- माए! आइ कूल मे माटर सा<strong>ह</strong>ेब क<strong>ह</strong>ने छेलिखन जे <strong>ह</strong>मर पूवर्ज ऋृिष मुिन जमीनेपर सुतबो करिथ आ किठन मे<strong>ह</strong>नतो करैत छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ू ऋृिष बनव। तेँ किठन िजनगी जीवैक अयास शुरुकऽ र<strong>ह</strong>ल छी।सुभाषचक िपता जगले र<strong>ह</strong>िथन। सब बात सुिन सुभाष केँ िपता क<strong>ह</strong>लिखन बेटा! जमीने पर सुतब टापयत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत। एि<strong>ह</strong>क संग ज्ञानोक संचय आ मनुक्खोक सेवा आवयक अिछ। आइ माइये लग सुित र<strong>ह</strong>ूजखन नम<strong>ह</strong>र <strong>ह</strong>ैब तखन तीनू काज संगे करब।िसफर् िशक्षकेक बात नि<strong>ह</strong> िपतोक बात केँ सुभाष िगर<strong>ह</strong> बाि<strong>ह</strong> लेलिन। आई. सी. एस. केलाक उपरातजखन नोकरीक बात सोझा मे एलिन तखन ओ (सुभाष) क<strong>ह</strong>लिखन- <strong>ह</strong>म िजनगीक लय तय कऽ नेने छी।नोकरी नि<strong>ह</strong> करब। मातृभूिमक सेवा करब।210


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्47 आमबलासक कथा िथक। राता बगलक प<strong>ह</strong>ाड़ी पर बैिस एक गोटे अपन जुा मरमत करबैत र<strong>ह</strong>िथ।एकटा ढ़ेरबा बच्चा जुा मरमत करैत छल। ओि<strong>ह</strong> बच्चाक बगए-बािन स गरीबी झलकैत र<strong>ह</strong>ए। मुदा आम-बल आ लगन मजगूत छलैक। जुा मरमत करा ओ आदमी एक रुपैया पािरिमक दऽ चलै लगल। मुदामाएक िबचार ओि<strong>ह</strong>ना ओि<strong>ह</strong> बच्चाक <strong>ह</strong>ृदय मे जीबैत छल। बच्चा अपन उिचत पाइ कािट बाकी घुमाबएलगल। ओ म<strong>ह</strong>ानुभाव (जूा मरमत करौिन<strong>ह</strong>ार) सब पाइ रािख लइ ले क<strong>ह</strong>लक। बच्चा क<strong>ह</strong>लक- <strong>ह</strong>मरजतबे उिचत मजूरी <strong>ह</strong>ैत ओतबे लेब। माए क<strong>ह</strong>ने छिथ जे जतबे म करी ओतबे मजूरी ली।बच्चाक बात सुिन ओ गुम भ आि<strong>ह</strong> बच्चा केँ ऊपर स िनच्चा घिर िनंग्<strong>ह</strong>ारै लगल। वै<strong>ह</strong> बच्चाकासक रापित दगाल भेला<strong>ह</strong>।48 वािभमानकूलक पढ़ाई समात क सुभाष च बोस कओलेज मे नाओ िलखाओल। ओि<strong>ह</strong> कओलेज मे अंेजीकिशक्षक अंर्ेज छल। नाम छलिन सी.एफ. ओटन। ओ<strong>ह</strong>ुना सा मे र<strong>ह</strong>िन<strong>ह</strong>ारक बोली जनताक बोली स िभ<strong>ह</strong>ोइत। मुदा ओटन मे आरो बेसी रोब छलैक। बात-बात मे ओ (ओटन) भारतीय िजनगीक मजाक उड़बैत।भारतवासीक िजनगीक ित घृणा पैदा करब ओ अपन ब<strong>ह</strong>ादुरी बुझैत छल।211


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सुभाष बाबू केँ ओटनक यव<strong>ह</strong>ार पिस नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइन। मुदा <strong>िव</strong>ाथ र<strong>ह</strong>ने मन भसोिस क रि<strong>ह</strong> जािथ।एक िदन वग मे सुभाष बैसल र<strong>ह</strong>िथ। ओटन भारतबासीक ित यंग्य करै लगल। यंग्य सुिन सुभाषक <strong>ह</strong>ृदयमे आिग धधकै लगलिन। ोधे ओ बेकाबू भऽ गेला<strong>ह</strong>। अपन जग<strong>ह</strong> स उिठ आगू बािढ़ ओटनक गाल मेकिस कऽ दू थापर लगबैत क<strong>ह</strong>लिखन- भारतवासी मे अखनो वािभमान जीवैत छैक। जँ क्यो एि<strong>ह</strong> बात किबसिर चुनौती <strong>दे</strong>त त एि<strong>ह</strong>ना मािर खायत।49 कलंकगामक कोन लेखा जे पचकोसीक लोक िकसुन भाय केँ इमानदार बुझैत छिन। ओना ओ एकचिलयालोक छिथ जबिक गामो आ परोपाक लोक ब<strong>ह</strong>ुचिलया। तेँ िकसुन भाय कऽ जे शंसा <strong>ह</strong>ोइत ओतवेिनदो। ओना ज्ञान-अज्ञानक बीच सुख-दुखक बीच धरम-पापक बीच उथान-पतनक बीच शंसा-िनदाक बीचत पि<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> स संघषर् <strong>ह</strong>ोइत आयल अिछ। मुदा िकसुन भाय अनकर शंसा-िनदा क ओते म<strong>ह</strong>व नि<strong>ह</strong> दैतजे अपन सैाित िजनगी क। अपन िजनगीक राता पर सिदखन सचेत र<strong>ह</strong>ैत छलिथ। कैक िदन ए<strong>ह</strong>ेन<strong>ह</strong>ोइत जे िकसुनभाइक िबचार स अलग सैाँसे गामक लोकक <strong>िव</strong>चार <strong>ह</strong>ोइत। मुदा तेकर एो पाइ गम <strong>ह</strong>ुनकानाि<strong>ह</strong>। अपन राता पर ओ असकरो िनरिभक स ठाढ़ र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong>। मुदा िबचार बदलैक लेल तैयार नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोिथ।िजनगीक आरंभे िकसुन भाय खेती स केलिन। खेत त ब<strong>ह</strong>ुत नि<strong>ह</strong> छलिन मुदा जतबे छलिन ति<strong>ह</strong> समे<strong>ह</strong>नतक बले पिरबार चला लिथ। बािढ़ रौदी आ आरो-आरो ाकृितक आफत तथा उपव जेँका मानवीय212


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आफत क मुकावला करैक लूिर सीिख नेने छिथ। तेँ आन पिरवार जेँका पिरवार मे िचतो नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइन।खानदानी खेती कऽ कतौ बदिल त कतौ सुधािर क करित। जि<strong>ह</strong> स गामोक खेित<strong>ह</strong>र अचता-पचता क<strong>ह</strong>ुनकेर अनुकरण करैत।तेसर साल ट<strong>ह</strong>लै ले पंजाब गेल र<strong>ह</strong>िथ। ट<strong>ह</strong>लै ले की जइतिथ खेती <strong>दे</strong>खै ले गेल र<strong>ह</strong>ित। पंजाबकखेती अगुआइल तेँ <strong>दे</strong>खब जरुरी बुिझ पड़लिन। पंजाव मे िझगुिनक (िझमिनक) खेती <strong>दे</strong>खलिखन। िमिथलाक्षे मे जे-जे घेड़ा (नेनुआ िघया िझंगा) <strong>ह</strong>ोइत ते-ते िझंगुनी <strong>दे</strong>खलिखन। फड़ो अटूट। िझगुनी <strong>दे</strong>खिकसुन भायक मन मे गिड़ गेल। मने-मन सोचलिन जे जि<strong>ह</strong> पंजाबक मािट गॲग अिछ (दब मािट) तखन जबऐ<strong>ह</strong>ेन अिछ त अपन मािट (िमिथलाक मािट) मे के<strong>ह</strong>न <strong>ह</strong>ैत तकाल ओ नि<strong>ह</strong> सोिच सकलिथ। मुदा ओ बीआनेने ऐला<strong>ह</strong>। समय पर बीआ रोपलिन। ओि<strong>ह</strong> चािर का िझंगुिनक खेती स िकसुन भाय एकटा जरसी गायिकनलिन। अपना ले ओते बीआ शुरु<strong>ह</strong>ेक फड़ रिख लेलिन जे छः का खेती अिगला साल करब। धुर-झाड़जखन िझंगुनी बेचै लगलिथ तखन गामोक लोक बीआ मंगलकिन। पचता फड़क बीआ लोक सब ले रिख<strong>दे</strong>लिखन अगता फड़क समय त िनकिल चुकल छल।एि<strong>ह</strong> बेर गाम मे िझंगुिनक अनधुन खेती भेल। िकसुन भायक उपजा ते पैिछलेसाल जेँका भेल मुदागामक लोकक दब भ गेलै। दब <strong>ह</strong>ोइक कारण छलैक उपजवैक ढ़ंग आ पचता बीआ। सैाँसे गामक लोक<strong>ह</strong>ुनका ठक कि<strong>ह</strong> कलंिकत करै लगलिन। कतेक गोटे सोझ<strong>ह</strong>ो मे क<strong>ह</strong>लकिन। ठकक कलंक स िकसुन भाय213


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रोगाय लगलिथ। जना कते भारी कुकमर् क नेने <strong>ह</strong>ोिथ। मन मे सिदखन यै<strong>ह</strong> नचैत र<strong>ह</strong>िन जे- ऐना भेलैिकएक?एि<strong>ह</strong> क उर मन मे जगवे ने करिन। अनायास एक िदन <strong>ह</strong>ृदय स आवाज उठलिन- िकसुन! तो<strong>ह</strong>र दोखएोपाइ नइ छ<strong>ह</strong>। अनेरे सोगाइल छ<strong>ह</strong>। तो<strong>ह</strong>र कलंकक कारण बीआक मुर<strong>ह</strong>न आ दॱजी गुने भेल छ<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>ृदयक आवाज सुिन िकसुन भाय पूछलिखन- अगर <strong>ह</strong>म एि<strong>ह</strong> बात क मािन अपना क िनरदोस बुिझये लेबतइयो आन कोना बुझत?-<strong>ह</strong>ँ तोरा ओि<strong>ह</strong> िदन तक कलंकक मोटरी कपार पर रखै पड़त<strong>ह</strong> जि<strong>ह</strong> िदन तक ओ<strong>ह</strong>ो सब मुर<strong>ह</strong>न आदौजीक भेद बुिझ नि<strong>ह</strong> जायत।50 बुलकीएकटा खेत बोिन<strong>ह</strong>ारक घरवाली नाकक बुलकी ले रुिस र<strong>ह</strong>िल। बुलकी कीनैक उपाय पित क नि<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>र जोित क जखन ओ (बोिन<strong>ह</strong>ार) आयल त घरबाली केँ रुसल <strong>दे</strong>खलक। मु<strong>ह</strong>-तु<strong>ह</strong> फुलौने ओसार परबैसिल। िधया-पूता खाइ ले कनैत। बोिन<strong>ह</strong>ार अपन तामस क घोिट घरबाली लग जा क<strong>ह</strong>लकै- िकअए रुसलछी? भूखे बच्चो सब ल<strong>ह</strong>ालोट <strong>ह</strong>ोइ अए। आबो भानस करु।अपन रोष झाड़ैत पी बाजिल- जाबे बुलकी नइ आिन <strong>दे</strong>ब ताबे ने खायब आ ने िकछु करब।खुशामद करैत पित क<strong>ह</strong>लकै- आइये साँझ मे <strong>ह</strong>ाट स कीिन क आिन <strong>दे</strong>ब। अखन भानस करु।214


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पितक बात पी मािन गेिल। बोिन<strong>ह</strong>ार कजर् रुपैआ अनै ले <strong>िव</strong>दा भेल। दश रुपैआ अना दर सूइद परअनलक। रुपैआ घरवालीक <strong>ह</strong>ाथ कऽ द <strong>दे</strong>लक। भानस भेलै। सब खेलक। बेरु प<strong>ह</strong>र दुनू परानी <strong>ह</strong>ाट सबुलकी कीिन अनलक।दोसिर साँझ मे बुलकी पि<strong>ह</strong>र सुिगया दादी कऽ गोड़ लगै बोिन<strong>ह</strong>ािरन गेिल। सुिगया दादी ओसार परबैिस पोता-पोती क नल-दमयीक िखसा सुनबित र<strong>ह</strong>ित। दादी कऽ गोड़ लािग बोिन<strong>ह</strong>ािरन बुलकी <strong>दे</strong>खै लेक<strong>ह</strong>लक। बुलकी <strong>दे</strong>िख दादी क<strong>ह</strong>ै लगलिखन- किनयाँ। सोन चानी गरीब-गुरबा घर मे नइ र<strong>ह</strong>ै छै। जइ घरमे पेटेक भूख नइ मेटाइ छै ओइ घर मे िसंगारक चीज का र<strong>ह</strong>तै। अनेरे अपन सख करै छ<strong>ह</strong>। क<strong>ह</strong>ुना-क<strong>ह</strong>ुना बच्चा सब के पाल<strong>ह</strong> जे कुल-खानदान जीबैत र<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>।दादीक बात सुिन बोिन<strong>ह</strong>ािरन आंगन आिब पित केँ क<strong>ह</strong>लक- गलती भेल जे <strong>ह</strong>म रुिस क अ<strong>ह</strong>ाँ स बुलकीिकनेल<strong>ह</strong>ुँ। अखैन रिख दइ िछयै काि घुमा क कजर्वालाक रुपैआ द ऐबै।२.<strong>दे</strong>वांशु वस, जम- तुलापी, सुपौल। मास कयुिनकेशनमे एम.ए., ि<strong>ह</strong>दी, अंेजी आ मैिथलीक <strong>िव</strong>िभ प-पिकामे कथा,लघुकथा, <strong>िव</strong>ज्ञान-कथा, िच-कथा, काटूर्न, िच-<strong>ह</strong>ेिलका इयािदक काशन।<strong>िव</strong>शेष: गुजरात राय शाला पाय-पुतक मंडल ारा आठम कक्षाक लेल <strong>िव</strong>ज्ञान कथा “जंग” कािशत (2004 ई.)215


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नताशा:(नीचाँक काटूर्नकेँ िक्लक करू आ पढ़ू)नताशा एकतालीसनताशा िबयालीस३.कपना शरण- <strong>दे</strong>वीजी<strong>दे</strong>वीजी ः िब<strong>ह</strong>ारमे आिथर्क <strong>िव</strong>कास216


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्26 जनवरीके अवसर पर झडा फ<strong>ह</strong>रेलाके बाद <strong>दे</strong>वीजी अपन भाषण ्राारभ केने छलैथ। <strong>दे</strong>वीजी क<strong>ह</strong>लिखन जे गणतं भारतमेआिथर्क <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ेतु पंचवषय याेजना बनाआेल गेल जाि<strong>ह</strong> के अतगर्त एक िदशामे ्रागित पर जाेर <strong>दे</strong>ल गेल। जेनािक पि<strong>ह</strong>ल मे कृिषदाेसर मे कल कारखाना तेसरमे कृिषये मे चाउर उ पादन पर जाेर चािरम मे बैिकंग तथा कृिष पर पाॅंचम मे बेराेजगारी आ गरीबीउमूलन तथा याय यवथाकसुधार पर जाेर छठममे उाेग <strong>िव</strong>शेषतः इफाेरमेशन टेक् नाेलाॅजीक ती गित स <strong>िव</strong>कास पर जाेर सातममेतकनीकी <strong>िव</strong>कास ारा उाेगक उ पादमे वृि पर जाेर आठममे उाेगक आधुिनकीकरण पर जाेर नवममे राेजगार यवथा गरीबीआैाेिगकरण आिद पर जाेर तथा दशममे से<strong>ह</strong>ाे नवम जका येय राखल गेल एवम दशम मे अि<strong>ह</strong> सब<strong>ह</strong>क अितिरक् त िशक्षा पयवरणवाय मि<strong>ह</strong>ला एवम् बच्चासब<strong>ह</strong>क भलाइर् पर यान <strong>दे</strong>ल गेल अिछ।अि<strong>ह</strong> सबमे <strong>दे</strong>शके आिथर्क <strong>िव</strong>कासमे मदिद भेटल अिछ मुदा<strong>दे</strong>वीजीके <strong>िव</strong>शेष ्रासता अि<strong>ह</strong> बातक छलैन जे 2008 09 स लऽ कऽ अखन तक िब<strong>ह</strong>ारके आिथर्क <strong>िव</strong>कास ब<strong>ह</strong>ुत नीक अिछ। गणतंिदवसके अवसर पर <strong>दे</strong>वीजीक शदमे गामक बच्चा बच्चा के िब<strong>ह</strong>ारक <strong>िव</strong>कासक सुदर सपना <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छल।बच्चा लोकिन ारा मरणीय लोक१.ातः काल मु<strong>ह</strong>ूर् (सूयदयक एक घंटा पि<strong>ह</strong>ने) सवर्थम अपन दुनू <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>खबाक चा<strong>ह</strong>ी, आ’ ई लोकबजबाक चा<strong>ह</strong>ी।कराे वसते लमीः करमये सरवती।करमूले िथतो ा भाते करदशर्नम्॥करक आगाँ लमी बसैत छिथ, करक मयमे सरवती, करक मूलमे ा िथत छिथ। भोरमे ताि<strong>ह</strong> ारेकरक दशर्न करबाक थीक।२.संया काल दीप लेसबाक काल-दीपमूले िथतो ा दीपमये जनादर्नः।दीपाे शरः ोक्ः सयायोितनर्मोऽतुते॥217


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दीपक मूल भागमे ा, दीपक मयभागमे जनादर्न (<strong>िव</strong>णु) आऽ दीपक अ भागमे शर िथत छिथ। <strong>ह</strong>ेसंयायोित! अ<strong>ह</strong>ाँकेँ नमकार।३.सुतबाक काल-रामं कदं <strong>ह</strong>नूमतं वैनतेयं वृकोदरम्।शयने यः मरेियं दुःवतय नयित॥जे सभ िदन सुतबासँ पि<strong>ह</strong>ने राम, कुमारवामी, <strong>ह</strong>नूमान्, गरुड़ आऽ भीमक मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर दुःवन भऽ जाइत छि<strong>ह</strong>।४. न<strong>ह</strong>ेबाक समय-गे च यमुने चैव गोदाविर सरवित।नमर्<strong>दे</strong> िसधु कावेिर जलेऽिमन् सििधं कुरू॥<strong>ह</strong>े गंगा, यमुना, गोदावरी, सरवती, नमर्दा, िसधु आऽ कावेरी धार। एि<strong>ह</strong> जलमे अपन सािय िदअ।५.उरं यसमुय ि<strong>ह</strong>माेैव दिक्षणम्।वषर्ं तत् भारतं नाम भारती य सतितः॥समुक उरमे आऽ ि<strong>ह</strong>मालयक दिक्षणमे भारत अिछ आऽ ओतुका सतित भारती क<strong>ह</strong>बैत छिथ।६.अ<strong>ह</strong>या ौपदी सीता तारा मडोदरी तथा।पचकं ना मरेियं म<strong>ह</strong>ापातकनाशकम्॥जे सभ िदन अ<strong>ह</strong>या, ौपदी, सीता, तारा आऽ मदोदरी, एि<strong>ह</strong> पाँच सावी-ीक मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर सभपाप न भऽ जाइत छि<strong>ह</strong>।७.अथामा बिलयसो <strong>ह</strong>नूमां <strong>िव</strong>भीषणः।कृपः परशुराम सतैते िचरी<strong>िव</strong>नः॥अथामा, बिल, यास, <strong>ह</strong>नूमान्, <strong>िव</strong>भीषण, कृपाचायर् आऽ परशुराम- ई सात टा िचरीवी क<strong>ह</strong>बैत छिथ।218


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्८.साते भवतु सुीता <strong>दे</strong>वी िशखर वािसनीउेन तपसा लधो यया पशुपितः पितः।िसिः साये सतामतु सादातय धूजर्टेःजावीफेनलेखेव ययूिध शिशनः कला॥९. बालोऽ<strong>ह</strong>ं जगदानद न मे बाला सरवती।अपूण पंचमे वष वणर्यािम जगयम् ॥१०. दूवक्षत मं(शुक्ल यजुवद अयाय २२, मं २२)आ ियय जापितॠर्िषः। िलंभोक्ा <strong>दे</strong>वताः। वराडुकृितछदः। षजः वरः॥आ ॑न् ा॒णो ॑वचर्॒सी जा॑यता॒मा रा॒े रा॑ज॒यः शुरे॑ऽइषयो॒ऽितया॒धी म॑<strong>ह</strong>ार॒थो जा॑यतां॒ दोग्ॴधे॒नुवढा॑न॒वाना॒शुः सितः॒ पुर॑िध॒यवा॑ िज॒णू र॑थे॒ाः स॒भेयो॒ युवाय यज॑मानय वी॒रो जा॒यतां िनका॒मे-िन॑कामे नःप॒जर्यॲ वषर्तु॒ फल॑वयो न॒ऽओष॑धयः पच्यतां योगेक्ष॒मो नः॑ कपताम्॥२२॥माथः िसयः सतु पूणः सतु मनोरथाः। शूणां बुिनाशोऽतु िमाणामुदयतव।ॐ दीघयुभर्व। ॐ सौभाग्यवती भव।<strong>ह</strong>े भगवान्। अपन <strong>दे</strong>शमे सुयोग्य आ’ सवर्ज्ञ <strong>िव</strong>ाथ उप <strong>ह</strong>ोिथ, आ’ शुुकेँ नाश कएिन<strong>ह</strong>ार सैिनक उप<strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शक गाय खूब दूध दय बाली, बरद भार व<strong>ह</strong>न करएमे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ घोड़ा विरत रूपेँदौगय बला <strong>ह</strong>ोए। ीगण नगरक नेतृव करबामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ युवक सभामे ओजपूणर् भाषण <strong>दे</strong>बयबला आ’नेतृव <strong>दे</strong>बामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शमे जखन आवयक <strong>ह</strong>ोय वष <strong>ह</strong>ोए आ’ औषिधक-बूटी सवर्दा पिरपक्व<strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए। एवं मे सभ तर<strong>ह</strong>ेँ <strong>ह</strong>मरा सभक कयाण <strong>ह</strong>ोए। शुक बुिक नाश <strong>ह</strong>ोए आ’ िमक उदय <strong>ह</strong>ोए॥मनुयकें कोन वतुक इच्छा करबाक चा<strong>ह</strong>ी तकर वणर्न एि<strong>ह</strong> मंमे कएल गेल अिछ।एि<strong>ह</strong>मे वाचकलुतोपमालड़्कार अिछ।अवय-॑न् - <strong>िव</strong>ा आिद गुणसँ पिरपूणर् रा॒े - <strong>दे</strong>शमे219


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्॑वचर्॒सी- <strong>िव</strong>ाक तेजसँ युक्आ जा॑यतां॒- उप <strong>ह</strong>ोएरा॑ज॒यः-राजाशुरे॑ऽ–िबना डर बलाइषयो॒- बाण चलेबामे िनपुणऽितया॒धी-शुकेँ तारण दय बलाम॑<strong>ह</strong>ार॒थो-पैघ रथ बला वीरदोग्ॴ-कामना(दूध पूणर् करए बाली)धे॒नुवढा॑न॒वाना॒शुः धे॒नु-गौ वा वाणी वढा॑न॒वा- पैघ बरद ना॒शुः-आशुः-विरतसितः॒-घोड़ापुर॑िध॒यवा॑- पुर॑िध॒- यव<strong>ह</strong>ारकेँ धारण करए बाली यवा॑-ीिज॒णू-शुकेँ जीतए बलार॑थे॒ाः-रथ पर िथरस॒भेयो॒-उम सभामेयुवाय-युवा जे<strong>ह</strong>नयज॑मानय-राजाक रायमेवी॒रो-शुकेँ परािजत करएबलािनका॒मे-िन॑कामे-िनययुक् कायर्मेनः-<strong>ह</strong>मर सभकप॒जर्यॲ-मेघवषर्तु॒-वष <strong>ह</strong>ोए220


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्फल॑वयो-उम फल बलाओष॑धयः-औषिधःपच्यतां- पाकएयोगेक्ष॒मो-अलय लय करेबाक <strong>ह</strong>ेतु कएल गेल योगक रक्षानः॑-<strong>ह</strong>मरा सभक <strong>ह</strong>ेतुकपताम्-समथर् <strong>ह</strong>ोएििफथक अनुवाद- <strong>ह</strong>े ण, <strong>ह</strong>मर रायमे ाण नीक धािमर्क <strong>िव</strong>ा बला, राजय-वीर,तीरंदाज, दूध दएबाली गाय, दौगय बला जतु, उमी नारी <strong>ह</strong>ोिथ। पाजर्य आवयकता पड़ला पर वष <strong>दे</strong>िथ, फल <strong>दे</strong>य बलागाछ पाकए, <strong>ह</strong>म सभ संपि अिजर्त/संरिक्षत करी।Input: (कोकमे <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर िकंवा फोनेिटक-रोमनमे टाइप करू। Input in Devanagari, Mithilakshara orPhonetic-Roman.)Output: (पिरणाम <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर आ फोनेिटक-रोमन/ रोमनमे। Result in Devanagari, Mithilakshara andPhonetic-Roman/ Roman.)इंिग्लश-मैिथली-कोष / मैिथली-इंिग्लश-कोष ोजेक्टकेँ आगू बढ़ाऊ, अपन सुझाव आ योगदानई-मेलारा ggajendra@videha.com पर पठाऊ।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस. एस.क्यू.एल.सवर्र आधािरत -Based on ms-sql server Maithili-English and English-MaithiliDictionary.मैिथलीमे भाषा सपादन पायमनीचाँक सूचीमे <strong>दे</strong>ल <strong>िव</strong>कपमेसँ लैंगुएज एडीटर ारा कोन रूप चुनल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी:वडर् फाइलमे बोड कएल रूप:221


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्1.<strong>ह</strong>ोयबला/ <strong>ह</strong>ोबयबला/ <strong>ह</strong>ोमयबला/ <strong>ह</strong>ेब’बला, <strong>ह</strong>ेम’बला/ <strong>ह</strong>ोयबाक/<strong>ह</strong>ोबएबला /<strong>ह</strong>ोएबाक2. आ’/आऽ आ3. क’ लेने/कऽ लेने/कए लेने/कय लेने/ल’/लऽ/लय/लए4. भ’ गेल/भऽ गेल/भय गेल/भए गेल5. कर’ गेला<strong>ह</strong>/करऽ गेल<strong>ह</strong>/करए गेला<strong>ह</strong>/करय गेला<strong>ह</strong>6. िलअ/िदअ िलय’,िदय’,िलअ’,िदय’/7. कर’ बला/करऽ बला/ करय बला करै बला/क’र’ बला / करए बला8. बला वला9. आङ्ल आंग्ल10. ायः ाय<strong>ह</strong>11. दुःख दुख12. चिल गेल चल गेल/चैल गेल13. <strong>दे</strong>लिख<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिक<strong>ह</strong>, <strong>दे</strong>लिखन14. <strong>दे</strong>खलि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खलिन/ <strong>दे</strong>खलै<strong>ह</strong>15. छिथ<strong>ह</strong>/ छलि<strong>ह</strong> छिथन/ छलैन/ छलिन16. चलैत/दैत चलित/दैित17. एखनो अखनो222


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्18. बढ़ि<strong>ह</strong> बढि<strong>ह</strong>19. ओ’/ओऽ(सवर्नाम) ओ20. ओ (संयोजक) ओ’/ओऽ21. फाँिग/फाि फाइंग/फाइङ22. जे जे’/जेऽ23. ना-नुकुर ना-नुकर24. केलि<strong>ह</strong>/कएलि<strong>ह</strong>/कयलि<strong>ह</strong>25. तखन तँ तखनतँ26. जा’ र<strong>ह</strong>ल/जाय र<strong>ह</strong>ल/जाए र<strong>ह</strong>ल27. िनकलय/िनकलए लागल ब<strong>ह</strong>राय/ब<strong>ह</strong>राए लागल िनकल’/ब<strong>ह</strong>रै लागल28. ओतय/जतय जत’/ओत’/जतए/ओतए29. की फूड़ल जे िक फूड़ल जे30. जे जे’/जेऽ31. कूिद/यािद(मोन पारब) कूइद/याइद/कूद/याद/ इआद32. इ<strong>ह</strong>ो/ओ<strong>ह</strong>ो33. <strong>ह</strong>ँसए/<strong>ह</strong>ँसय <strong>ह</strong>ँस’34. नौ आिक दस/नौ िकंवा दस/नौ वा दस223


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्35. सासु-ससुर सास-ससुर36. छ<strong>ह</strong>/सात छ/छः/सात37. की की’/कीऽ(दीघकारातमे विजर्त)38. जबाब जवाब39. करएता<strong>ह</strong>/करयता<strong>ह</strong> करेता<strong>ह</strong>40. दलान िदिश दलान िदश/दालान िदस41. गेला<strong>ह</strong> गएला<strong>ह</strong>/गयला<strong>ह</strong>42. िकछु आर िकछु और43. जाइत छल जाित छल/जैत छल44. प<strong>ह</strong>ुँिच/भेिट जाइत छल प<strong>ह</strong>ुँच/भेट जाइत छल45. जबान(युवा)/जवान(फौजी)46. लय/लए क’/कऽ/लए कए47. ल’/लऽ कय/कए48. एखन/अखने अखन/एखने49. अ<strong>ह</strong>ॴकेँ अ<strong>ह</strong>ीँकेँ50. ग<strong>ह</strong>ॴर ग<strong>ह</strong>ीँर51. धार पार केनाइ धार पार केनाय/केनाए224


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्52. जेकाँ जेँकाँ/जकाँ53. ति<strong>ह</strong>ना तेि<strong>ह</strong>ना54. एकर अकर55. बि<strong>ह</strong>नउ ब<strong>ह</strong>नोइ56. बि<strong>ह</strong>न बि<strong>ह</strong>िन57. बि<strong>ह</strong>िन-बि<strong>ह</strong>नोइ बि<strong>ह</strong>न-ब<strong>ह</strong>नउ58. नि<strong>ह</strong>/नै59. करबा’/करबाय/करबाए60. त’/त ऽ तय/तए 61. भाय भै/भाए62. भाँय63. यावत जावत64. माय मै / माए65. <strong>दे</strong>ि<strong>ह</strong>/दएि<strong>ह</strong>/दयि<strong>ह</strong> दि<strong>ह</strong>/दैि<strong>ह</strong>66. द’/द ऽ/दए67. ओ (संयोजक) ओऽ (सवर्नाम)68. तका’ कए तकाय तकाए69. पैरे (on foot) पएरे225


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्70. ता<strong>ह</strong>ुमे ता<strong>ह</strong>ूमे71. पुीक72. बजा कय/ कए73. बननाय/बननाइ74. कोला75. िदनुका िदनका76. तति<strong>ह</strong>सँ77. गरबओलि<strong>ह</strong> गरबेलि<strong>ह</strong>78. बालु बालू79. चे<strong>ह</strong> िच<strong>ह</strong>(अशु)80. जे जे’81. से/ के से’/के’82. एखुनका अखनुका83. भुिम<strong>ह</strong>ार भूिम<strong>ह</strong>ार84. सुगर सूगर226


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्85. झठ<strong>ह</strong>ाक झट<strong>ह</strong>ाक86. छूिब87. करइयो/ओ करैयो/किरऔ-करैऔ88. पुबािर पुबाइ89. झगड़ा-झाँटी झगड़ा-झाँिट90. पएरे-पएरे पैरे-पैरे91. खेलएबाक खेलेबाक92. खेलाएबाक93. लगा’94. <strong>ह</strong>ोए- <strong>ह</strong>ो95. बुझल बूझल96. बूझल (संबोधन अथर्मे)97. यै<strong>ह</strong> यए<strong>ह</strong> / इए<strong>ह</strong>98. ताितल99. अयनाय- अयनाइ/ अएनाइ100. िन- िनद101. िबनु िबन227


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्102. जाए जाइ103. जाइ(in different sense)-last word of sentence104. छत पर आिब जाइ105. ने106. खेलाए (play) –खेलाइ107. िशकाइत- िशकायत108. ढप- ढ़प109. पढ़- पढ110. किनए/ किनये किनञे111. राकस- राकश112. <strong>ह</strong>ोए/ <strong>ह</strong>ोय <strong>ह</strong>ोइ113. अउरदा- औरदा114. बुझेलि<strong>ह</strong> (different meaning- got understand)115. बुझएलि<strong>ह</strong>/ बुझयलि<strong>ह</strong> (understood himself)116. चिल- चल117. खधाइ- खधाय118. मोन पाड़लिख<strong>ह</strong> मोन पारलिख<strong>ह</strong>228


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्119. कैक- कएक- कइएक120. लग ल’ग121. जरेनाइ122. जरओनाइ- जरएनाइ/जरयनाइ123. <strong>ह</strong>ोइत124. गड़बेलि<strong>ह</strong>/ गड़बओलि<strong>ह</strong>125. िचखैत- (to test)िचखइत126. करइयो(willing to do) करैयो127. जेकरा- जकरा128. तकरा- तेकरा129. िब<strong>दे</strong>सर थानेमे/ िब<strong>दे</strong>सरे थानमे130. करबयल<strong>ह</strong>ुँ/ करबएल<strong>ह</strong>ुँ/करबेल<strong>ह</strong>ुँ131. <strong>ह</strong>ािरक (उच्चारण <strong>ह</strong>ाइरक)132. ओजन वजन133. आधे भाग/ आध-भागे134. िपचा’/ िपचाय/िपचाए135. नञ/ ने229


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्136. बच्चा नञ (ने) िपचा जाय137. तखन ने (नञ) क<strong>ह</strong>ैत अिछ।138. कतेक गोटे/ कताक गोटे139. कमाइ- धमाइ कमाई- धमाई140. लग ल’ग141. खेलाइ (for playing)142. छिथ<strong>ह</strong> छिथन143. <strong>ह</strong>ोइत <strong>ह</strong>ोइ144. क्यो िकयो / केओ145. केश (hair)146. केस (court-case)147. बननाइ/ बननाय/ बननाए148. जरेनाइ149. कुरसी कुस150. चरचा चच151. कमर् करम152. डुबाबय/ डुमाबय230


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्153. एखुनका/ अखुनका154. लय (वाक्यक अितम शद)- ल’155. कएलक केलक156. गरमी गम157. बरदी वद158. सुना गेला<strong>ह</strong> सुना’/सुनाऽ159. एनाइ-गेनाइ160. तेनाने घेरलि<strong>ह</strong>161. नञ162. डरो ड’रो163. कत<strong>ह</strong>ु- क<strong>ह</strong>ॴ164. उमिरगर- उमरगर165. भिरगर166. धोल/धोअल धोएल167. गप/गप168. के के’169. दरबजा/ दरबजा231


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्170. ठाम171. धिर तक172. घूिर लौिट173. थोरबेक174. बड175. तोँ/ तूँ176. तोँि<strong>ह</strong>( पमे ा)177. तोँ<strong>ह</strong>ी/तोँि<strong>ह</strong>178. करबाइए करबाइये179. एकेटा180. किरतिथ करतिथ181. प<strong>ह</strong>ुँिच प<strong>ह</strong>ुँच182. राखलि<strong>ह</strong> रखलि<strong>ह</strong>183. लगलि<strong>ह</strong> लागलि<strong>ह</strong>184. सुिन (उच्चारण सुइन)185. अिछ (उच्चारण अइछ)232


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्186. एलिथ गेलिथ187. िबतओने िबतेने188. करबओलि<strong>ह</strong>/ /करेलिख<strong>ह</strong>189. करएलि<strong>ह</strong>190. आिक िक191. प<strong>ह</strong>ुँिच प<strong>ह</strong>ुँच192. जराय/ जराए जरा’ (आिग लगा)193. से से’194. <strong>ह</strong>ाँ मे <strong>ह</strong>ाँ (<strong>ह</strong>ाँमे <strong>ह</strong>ाँ <strong>िव</strong>भिक्मे <strong>ह</strong>टा कए)195. फेल फैल196. फइल(spacious) फैल197. <strong>ह</strong>ोयति<strong>ह</strong>/ <strong>ह</strong>ोएति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेति<strong>ह</strong>198. <strong>ह</strong>ाथ मिटआयब/ <strong>ह</strong>ाथ मिटयाबय/<strong>ह</strong>ाथ मिटआएब199. फेका फेंका200. <strong>दे</strong>खाए <strong>दे</strong>खा’201. <strong>दे</strong>खाय <strong>दे</strong>खा’202. सिर सर233


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्203. सा<strong>ह</strong>ेब सा<strong>ह</strong>ब204.गेलै<strong>ह</strong>/ गेलि<strong>ह</strong>205.<strong>ह</strong>ेबाक/ <strong>ह</strong>ोएबाक206.केलो/ कएलो207. िकछु न िकछु/ िकछु ने िकछु208.घुमेल<strong>ह</strong>ुँ/ घुमओल<strong>ह</strong>ुँ209. एलाक/ अएलाक210. अः/ अ<strong>ह</strong>211.लय/ लए (अथर्-पिरवर्न)212.कनीक/ कनेक213.सब<strong>ह</strong>क/ सभक214.िमलाऽ/ िमला215.कऽ/ क216.जाऽ/जा217.आऽ/ आ218.भऽ/भ’ (’ फॉटक कमीक ोतक)219.िनअम/ िनयम220.<strong>ह</strong>ेक्टेअर/ <strong>ह</strong>ेक्टेयर234


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्221.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर ढ/ बादक/बीचक ढ़222.ति<strong>ह</strong>ं/ति<strong>ह</strong>ँ/ तिञ/ तैं223.कि<strong>ह</strong>ं/क<strong>ह</strong>ॴ224.तँइ/ तइँ225.नँइ/नइँ/ निञ/नि<strong>ह</strong>226.<strong>ह</strong>ै/ <strong>ह</strong>इ227.छिञ/ छै/ छैक/छइ228.दृिएँ/ दृियेँ229.आ (come)/ आऽ(conjunction)230. आ (conjunction)/ आऽ(come)231.कुनो/ कोनो२३२.गेलै<strong>ह</strong>-गेलि<strong>ह</strong>२३३.<strong>ह</strong>ेबाक- <strong>ह</strong>ोएबाक२३४.केलौँ- कएलौँ- कएल<strong>ह</strong>ुँ२३५.िकछु न िकछ- िकछु ने िकछु235


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२३६.के<strong>ह</strong>ेन- के<strong>ह</strong>न२३७.आऽ (come)-आ (conjunction-and)/आ२३८. <strong>ह</strong>एत-<strong>ह</strong>ैत२३९.घुमेल<strong>ह</strong>ुँ-घुमएल<strong>ह</strong>ुँ२४०.एलाक- अएलाक२४१.<strong>ह</strong>ोिन- <strong>ह</strong>ोइन/<strong>ह</strong>ोि<strong>ह</strong>२४२.ओ-राम ओ यामक बीच(conjunction), ओऽ क<strong>ह</strong>लक (he said)/ओ२४३.की <strong>ह</strong>ए/ कोसी अएली <strong>ह</strong>ए/ की <strong>ह</strong>ै। की <strong>ह</strong>इ२४४.दृिएँ/ दृियेँ२४५.शािमल/ सामेल२४६.तैँ / तँए/ तिञ/ ति<strong>ह</strong>ं२४७.जौँ/ योँ२४८.सभ/ सब236


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२४९.सभक/ सब<strong>ह</strong>क२५०.कि<strong>ह</strong>ं/ क<strong>ह</strong>ॴ२५१.कुनो/ कोनो२५२.फारकती भऽ गेल/ भए गेल/ भय गेल२५३.कुनो/ कोनो२५४.अः/ अ<strong>ह</strong>२५५.जनै/ जनञ२५६.गेलि<strong>ह</strong>/ गेला<strong>ह</strong> (अथर् पिरवतर्न)२५७.केलि<strong>ह</strong>/ कएलि<strong>ह</strong>२५८.लय/ लए(अथर् पिरवतर्न)२५९.कनीक/ कनेक२६०.पठेलि<strong>ह</strong>/ पठओलि<strong>ह</strong>२६१.िनअम/ िनयम237


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२६२.<strong>ह</strong>ेक्टेअर/ <strong>ह</strong>ेक्टेयर२६३.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर र<strong>ह</strong>ने ढ/ बीचमे र<strong>ह</strong>ने ढ़२६४.आकारातमे िबकारीक योग उिचत नि<strong>ह</strong>/ अपोोफीक योग फाटक यूनताक पिरचायक ओकर बदलाअव<strong>ह</strong>(िबकारी)क योग उिचत२६५.केर/-क/ कऽ/ के२६६.छैि<strong>ह</strong>- छि<strong>ह</strong>२६७.लगैए/ लगैये२६८.<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एत२६९.जाएत/ जएत२७०.आएत/ अएत/ आओत२७१.खाएत/ खएत/ खैत२७२.िपअएबाक/ िपएबाक238


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२७३.शुरु/ शुरु<strong>ह</strong>२७४.शुरु<strong>ह</strong>े/ शुरुए२७५.अएता<strong>ह</strong>/अओता<strong>ह</strong>/ एता<strong>ह</strong>२७६.जाि<strong>ह</strong>/ जाइ/ जै२७७.जाइत/ जैतए/ जइतए२७८.आएल/ अएल२७९.कैक/ कएक२८०.आयल/ अएल/ आएल२८१. जाए/ जै/ जए२८२. नुकएल/ नुकाएल२८३. कठुआएल/ कठुअएल२८४. ताि<strong>ह</strong>/ तै२८५. गायब/ गाएब/ गएब239


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२८६. सकै/ सकए/ सकय२८७.सेरा/सरा/ सराए (भात सेरा गेल)२८८.क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ी/<strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ी/ क<strong>ह</strong>ैत छल<strong>ह</strong>ुँ/ क<strong>ह</strong>ै छल<strong>ह</strong>ुँ- एि<strong>ह</strong>ना चलैत/ पढ़ैत (पढ़ै-पढ़ैत अथर् कखनो कालपिरवितर्त)-आर बुझै/ बुझैत (बुझै/ बुझ छी, मुदा बुझैत-बुझैत)/ सकैत/सकै। करैत/ करै। दै/ दैत। छैक/छै। बचलै/ बचलैक। रखबा/ रखबाक । िबनु/िबन। राितक/ रातुक२८९. दुआरे/ ारे२९०.भेिट/ भेट२९१. खन/ खुना (भोर खन/ भोर खुना)२९२.तक/ धिर२९३.गऽ/गै (meaning different-जनबै गऽ)२९४.सऽ/ सँ (मुदा दऽ, लऽ)२९५.व,(तीन अक्षरक मेल बदला पुनरुिक्तक एक आ एकटा दोसरक उपयोग) आिदक बदला व आिद।म<strong>ह</strong>व/ म<strong>ह</strong>व/ कत/ क आिदमे संयुक्तक कोनो आवयकता मैिथलीमे नि<strong>ह</strong> अिछ।वक्तय/ वक्तय240


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२९६.बेसी/ बेशी२९७.बाला/वाला बला/ वला (र<strong>ह</strong>ैबला)२९८.बाली/ (बदलएबाली)२९९.वा/ वात300. अतरिय/ अतरीय३०१. लेमए/ लेबए३०२.लमछुरका, नमछुरका३०२.लागै/ लगै (भेटैत/ भेटै)३०३.लागल/ लगल३०४.<strong>ह</strong>बा/ <strong>ह</strong>वा३०५.राखलक/ रखलक३०६.आ (come)/ आ (and)३०७. पाताप/ पााप241


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३०८. ऽ केर यव<strong>ह</strong>ार शदक अतमे मा, बीचमे नि<strong>ह</strong>।३०९.क<strong>ह</strong>ैत/ क<strong>ह</strong>ै३१०. र<strong>ह</strong>ए (छल)/ र<strong>ह</strong>ै (छलै) (meaning different)३११.तागित/ ताकित३१२.खराप/ खराब३१३.बोइन/ बोिन/ बोइिन३१४.जािठ/ जाइठ३१५.कागज/ कागच३१६.िगरै (meaning different- swallow)/ िगरए (खसए)३१७.रािय/ राीयउच्चारण िनदश:दत न क उच्चारणमे दाँतमे जी<strong>ह</strong> सटत- जेना बाजू नाम , मुदा ण क उच्चारणमे जी<strong>ह</strong> मूधमे सटत (नि<strong>ह</strong>सटैए तँ उच्चारण दोष अिछ)- जेना बाजू गणेश। तालय शमे जी<strong>ह</strong> तालुसँ , षमे मूधसँ आ दत समे दाँतसँ242


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सटत। िनशाँ, सभ आ शोषण बािज कऽ <strong>दे</strong>खू। मैिथलीमे ष केँ वैिदक संकृत जेकाँ ख से<strong>ह</strong>ो उच्चिरतकएल जाइत अिछ, जेना वष, दोष। य अनेको थानपर ज जेकाँ उच्चिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ण ड़ जेकाँ(यथा संयोग आ गणेश संजोग आ गड़ेस उच्चिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ)। मैिथलीमे व क उच्चारण ब, श कउच्चारण स आ य क उच्चारण ज से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ओि<strong>ह</strong>ना व इ बेशीकाल मैिथलीमे पि<strong>ह</strong>ने बाजल जाइत अिछ कारण <strong>दे</strong>वनागरीमे आ िमिथलाक्षरमे व इअक्षरक पि<strong>ह</strong>ने िलखलो जाइत आ बाजलो जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। कारण जे ि<strong>ह</strong>दीमे एकर दोषपूणर् उच्चारण <strong>ह</strong>ोइतअिछ (िलखल तँ पि<strong>ह</strong>ने जाइत अिछ मुदा बाजल बादमे जाइत अिछ) से िशक्षा पितक दोषक कारण <strong>ह</strong>मसभ ओकर उच्चारण दोषपूणर् ढंगसँ कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।अिछ- अ इ छ ऐछछिथ- छ इ थ – छैथप<strong>ह</strong>ुँिच- प <strong>ह</strong>ुँ इ चआब अ आ इ ई ए ऐ ओ औ अं अः ऋ एि<strong>ह</strong> सभ लेल माा से<strong>ह</strong>ो अिछ, मुदा एि<strong>ह</strong>मे ई ऐ ओ औ अं अःऋ केँ संयुक्ताक्षर रूपमे गलत रूपमे युक्त आ उच्चिरत कएल जाइत अिछ। जेना ऋ केँ री रूपमेउच्चिरत करब। आ <strong>दे</strong>िखयौ- एि<strong>ह</strong> लेल <strong>दे</strong>िखऔ क योग अनुिचत। मुदा <strong>दे</strong>िखऐ लेल <strong>दे</strong>िखयै अनुिचत। क् सँ<strong>ह</strong>् धिर अ सिमिलत भेलासँ क सँ <strong>ह</strong> बनैत अिछ, मुदा उच्चारण काल <strong>ह</strong>लत युक्त शदक अतक243


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उच्चारणक वृि बढ़ल अिछ, मुदा <strong>ह</strong>म जखन मनोजमे ज् अतमे बजैत छी, तखनो पुरनका लोककेँ बजैतसुनबि<strong>ह</strong>- मनोजऽ, वातवमे ओ अ युक्त ज् = ज बजै छिथ।फेर ज्ञ अिछ ज् आ ञ क संयुक्त मुदा गलत उच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ- ग्य। ओि<strong>ह</strong>ना क्ष अिछ क् आ ष कसंयुक्त मुदा उच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ छ। फेर श् आ र क संयुक्त अिछ ( जेना िमक) आ स् आ र कसंयुक्त अिछ (जेना िम)। भेल त+र ।उच्चारणक ऑिडयो फाइल <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइव http://www.videha.co.in/ पर उपलध अिछ। फेर केँ / सँ/ पर पूवर् अक्षरसँ सटा कऽ िलखू मुदा तँ/ के/ कऽ <strong>ह</strong>टा कऽ। एि<strong>ह</strong>मे सँ मे पि<strong>ह</strong>ल सटा कऽ िलखू आबादबला <strong>ह</strong>टा कऽ। अंकक बाद टा िलखू सटा कऽ मुदा अय ठाम टा िलखू <strong>ह</strong>टा कऽ– जेना छ<strong>ह</strong>टा मुदासभ टा। फेर ६अ म सातम िलखू- छठम सातम नि<strong>ह</strong>। घरबलामे बला मुदा घरवालीमे वाली युक्त करू।र<strong>ह</strong>ए- र<strong>ह</strong>ै मुदा सकैए- सकै-एमुदा कखनो काल र<strong>ह</strong>ए आ र<strong>ह</strong>ै मे अथर् िभता से<strong>ह</strong>ो, जेनासे कमो जग<strong>ह</strong>मे पािकर्ंग करबाक अयास र<strong>ह</strong>ै ओकरा।पुछलापर पता लागल जे ढुनढुन नाा ई ाइवर कनाट लेसक पािकर्ंगमे काज करैत र<strong>ह</strong>ए।छलै, छलए मे से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क भेल। छलए क उच्चारण छल-ए से<strong>ह</strong>ो।244


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्संयोगने- संजोगनेकेँ- के / कऽकेर- क (केर क योग नि<strong>ह</strong> करू )क (जेना रामक) –रामक आ संगे राम के/ राम कऽसँ- सऽचिबदु आ अनुवार- अनुवारमे कंठ धिरक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा चिबदुमे नि<strong>ह</strong>। चिबदुमे कनेकएकारक से<strong>ह</strong>ो उच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ- जेना रामसँ- राम सऽ रामकेँ- राम कऽ राम केकेँ जेना रामकेँ भेल ि<strong>ह</strong>दीक को (राम को)- राम को= रामकेँक जेना रामक भेल ि<strong>ह</strong>दीक का ( राम का) राम का= रामककऽ जेना जा कऽ भेल ि<strong>ह</strong>दीक कर ( जा कर) जा कर= जा कऽसँ भेल ि<strong>ह</strong>दीक से (राम से) राम से= रामसँसऽ तऽ त केर एि<strong>ह</strong> सभक योग अवांिछत।245


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्के दोसर अथँ युक्त भऽ सकैए- जेना के क<strong>ह</strong>लक।निञ, नि<strong>ह</strong>, नै, नइ, नँइ, नइँ एि<strong>ह</strong> सभक उच्चारण- नैव क बदलामे व जेना म<strong>ह</strong>वपूणर् (म<strong>ह</strong>वपूणर् नि<strong>ह</strong>) जतए अथर् बदिल जाए ओति<strong>ह</strong> मा तीन अक्षरकसंयुक्ताक्षरक योग उिचत। सपित- उच्चारण स प इ त (सपि नि<strong>ह</strong>- कारण स<strong>ह</strong>ी उच्चारण आसानीसँसभव नि<strong>ह</strong>)। मुदा सवम (सवतम नि<strong>ह</strong>)।रािय (राीय नि<strong>ह</strong>)सकैए/ सकै (अथर् पिरवतर्न)पोछैले/पोछैए/ पोछए/ (अथर् पिरवतर्न)पोछए/ पोछैओ लोकिन ( <strong>ह</strong>टा कऽ, ओ मे िबकारी नि<strong>ह</strong>)ओइ/ ओि<strong>ह</strong>246


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ओि<strong>ह</strong>ले/ ओि<strong>ह</strong> लेलजएबेँ/ बैसबेँपँचभइयाँ<strong>दे</strong>िखयौक (<strong>दे</strong>िखऔक बि<strong>ह</strong>- ति<strong>ह</strong>ना अ मे व आ दीघर्क मााक योग अनुिचत)जकाँ/ जेकाँतँइ/ तैँ<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एतनिञ/ नि<strong>ह</strong>/ नँइ/ नइँसौँसेबड़/ बड़ी (झोराओल)गाए (गाइ नि<strong>ह</strong>)र<strong>ह</strong>लेँ/ पि<strong>ह</strong>रतैँ<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ॴ/ अ<strong>ह</strong>ॴ247


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सब - सभसब<strong>ह</strong>क - सभ<strong>ह</strong>कधिर - तकगप- बातबूझब - समझबबुझल<strong>ह</strong>ुँ - समझल<strong>ह</strong>ुँ<strong>ह</strong>मरा आर - <strong>ह</strong>म सभआिक- आ िकसकैछ/ करैछ (गमे योगक आवयकता नि<strong>ह</strong>)मे केँ सँ पर (शदसँ सटा कऽ) तँ कऽ धऽ दऽ (शदसँ <strong>ह</strong>टा कऽ) मुदा दूटा वा बेशी <strong>िव</strong>भिक्त संग र<strong>ह</strong>लापरपि<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>भिक्त टाकेँ सटाऊ।एकटा दूटा (मुदा कैक टा)248


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िबकारीक योग शदक अतमे, बीचमे अनावयक रूपेँ नि<strong>ह</strong>।आकारात आ अतमे अ क बाद िबकारीकयोग नि<strong>ह</strong> (जेना िदअ, आ )अपोोफीक योग िबकारीक बदलामे करब अनुिचत आ मा फॉटक तकनीकी यूनताक पिरचाएक)- ओनािबकारीक संकृत रूप ऽ अव<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ आ वतर्नी आ उच्चारण दुनू ठाम एकर लोप र<strong>ह</strong>ैत अिछ/रि<strong>ह</strong> सकैत अिछ (उच्चारणमे लोप रि<strong>ह</strong>ते अिछ)। मुदा अपोोफी से<strong>ह</strong>ो अंेजीमे पसेिसव केसमे <strong>ह</strong>ोइत अिछआ ेंचमे शदमे जतए एकर योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेना raison d’etre ए<strong>ह</strong>ो एकर उच्चारण रैजौन डेटर<strong>ह</strong>ोइत अिछ, माने अपोॉफी अवकाश नि<strong>ह</strong> दैत अिछ वरन जोड़ैत अिछ, से एकर योग िबकारीक बदला<strong>दे</strong>नाइ तकनीकी रूपेँ से<strong>ह</strong>ो अनुिचत)।अइमे, एि<strong>ह</strong>मेजइमे, जाि<strong>ह</strong>मेएखन/ अखन/ अइखनकेँ (के नि<strong>ह</strong>) मे (अनुवार रि<strong>ह</strong>त)भऽ249


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मेदऽतँ (तऽ त नि<strong>ह</strong>)सँ ( सऽ स नि<strong>ह</strong>)गाछ तरगाछ लगसाँझ खनजो (जो go, करै जो do)३.नेपाल आ भारतक मैिथली भाषा-वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक शैली1.नेपालक मैिथली भाषा वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक उच्चारण आ लेखन शैली(भाषाशाी डा. रामावतार यादवक धारणाकेँ पूणर् रूपसँ स लऽ िनधिरत)मैिथलीमे उच्चारण तथा लेखन250


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१.पचमाक्षर आ अनुवार: पचमाक्षरातगर्त ङ, ञ, ण, न एवं म अबैत अिछ। संकृत भाषाक अनुसारशदक अतमे जाि<strong>ह</strong> वगर्क अक्षर र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओ<strong>ह</strong>ी वगर्क पचमाक्षर अबैत अिछ। जेना-अ (क वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ङ् आएल अिछ।)पच (च वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ञ् आएल अिछ।)खड (ट वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ण् आएल अिछ।)सिध (त वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे न् आएल अिछ।)खभ (प वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे म् आएल अिछ।)उपयुर्क्त बात मैिथलीमे कम <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। पचमाक्षरक बदलामे अिधकांश जग<strong>ह</strong>पर अनुवारक योग<strong>दे</strong>खल जाइछ। जेना- अंक, पंच, खंड, संिध, खंभ आिद। याकरण<strong>िव</strong>द पिडत गो<strong>िव</strong>द झाक क<strong>ह</strong>ब छिन जेकवगर्, चवगर् आ टवगर्सँ पूवर् अनुवार िलखल जाए तथा तवगर् आ पवगर्सँ पूवर् पचमाक्षरे िलखल जाए।जेना- अंक, चंचल, अंडा, अत तथा कपन। मुदा ि<strong>ह</strong>दीक िनकट र<strong>ह</strong>ल आधुिनक लेखक एि<strong>ह</strong> बातकेँ नि<strong>ह</strong>मानैत छिथ। ओलोकिन अत आ कपनक जग<strong>ह</strong>पर से<strong>ह</strong>ो अंत आ कंपन िलखैत <strong>दे</strong>खल जाइत छिथ।251


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नवीन पित िकछु सु<strong>िव</strong>धाजनक अवय छैक। िकएक तँ एि<strong>ह</strong>मे समय आ थानक बचत <strong>ह</strong>ोइत छैक। मुदाकतोकबेर <strong>ह</strong>तलेखन वा मुणमे अनुवारक छोटसन िबदु प नि<strong>ह</strong> भेलासँ अथर्क अनथर् <strong>ह</strong>ोइत से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खलजाइत अिछ। अनुवारक योगमे उच्चारण-दोषक सभावना से<strong>ह</strong>ो ततबए <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। एतदथर् कसँलऽकऽ पवगर्धिर पचमाक्षरेक योग करब उिचत अिछ। यसँ लऽकऽ ज्ञधिरक अक्षरक स अनुवारक योगकरबामे कत<strong>ह</strong>ु कोनो <strong>िव</strong>वाद नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाइछ।२.ढ आ ढ़ : ढ़क उच्चारण “र् <strong>ह</strong>”जकाँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अतः जतऽ “र् <strong>ह</strong>”क उच्चारण <strong>ह</strong>ो ओतऽ मा ढ़िलखल जाए। आनठाम खािल ढ िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना-ढ = ढाकी, ढेकी, ढीठ, ढेउआ, ढ, ढेरी, ढाकिन, ढाठ आिद।ढ़ = पढ़ाइ, बढ़ब, गढ़ब, मढ़ब, बुढ़बा, साँढ़, गाढ़, रीढ़, चाँढ़, सीढ़ी, पीढ़ी आिद।उपयुर्क्त शदसभकेँ <strong>दे</strong>खलासँ ई प <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे साधारणतया शदक शुरूमे ढ आ मय तथा अतमे ढ़अबैत अिछ। इए<strong>ह</strong> िनयम ड आ ड़क सदभर् से<strong>ह</strong>ो लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ।३.व आ ब : मैिथलीमे “व”क उच्चारण ब कएल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ब रूपमे नि<strong>ह</strong> िलखल जएबाकचा<strong>ह</strong>ी। जेना- उच्चारण : बैनाथ, िबा, नब, <strong>दे</strong>बता, िबणु, बंश, बदना आिद। एि<strong>ह</strong>सभक थानपर मशः252


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वैनाथ, <strong>िव</strong>ा, नव, <strong>दे</strong>वता, <strong>िव</strong>णु, वंश, वदना िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी। सामायतया व उच्चारणक लेल ओ योगकएल जाइत अिछ। जेना- ओकील, ओज<strong>ह</strong> आिद।४.य आ ज : कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु “य”क उच्चारण “ज”जकाँ करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ज नि<strong>ह</strong>िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी। उच्चारणमे यज्ञ, जिद, जमुना, जुग, जाबत, जोगी, जदु, जम आिद क<strong>ह</strong>ल जाएवलाशदसभकेँ मशः यज्ञ, यिद, यमुना, युग, याबत, योगी, यदु, यम िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी।५.ए आ य : मैिथलीक वतर्नीमे ए आ य दुनू िलखल जाइत अिछ।ाचीन वतर्नी- कएल, जाए, <strong>ह</strong>ोएत, माए, भाए, गाए आिद।नवीन वतर्नी- कयल, जाय, <strong>ह</strong>ोयत, माय, भाय, गाय आिद।सामायतया शदक शुरूमे ए मा अबैत अिछ। जेना एि<strong>ह</strong>, एना, एकर, ए<strong>ह</strong>न आिद। एि<strong>ह</strong> शदसभक थानपरयि<strong>ह</strong>, यना, यकर, य<strong>ह</strong>न आिदक योग नि<strong>ह</strong> करबाक चा<strong>ह</strong>ी। यिप मैिथलीभाषी थारूसि<strong>ह</strong>त िकछु जाितमेशदक आरभोमे “ए”केँ य कि<strong>ह</strong> उच्चारण कएल जाइत अिछ।253


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ए आ “य”क योगक योगक सदभर्मे ाचीने पितक अनुसरण करब उपयुक्त मािन एि<strong>ह</strong> पुतकमे ओकरेयोग कएल गेल अिछ। िकएक तँ दुनूक लेखनमे कोनो स<strong>ह</strong>जता आ दुरू<strong>ह</strong>ताक बात नि<strong>ह</strong> अिछ। आमैिथलीक सवर्साधारणक उच्चारण-शैली यक अपेक्षा एसँ बेसी िनकट छैक। खास कऽ कएल, <strong>ह</strong>एब आिदकितपय शदकेँ कैल, <strong>ह</strong>ैब आिद रूपमे कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु िलखल जाएब से<strong>ह</strong>ो “ए”क योगकेँ बेसी समीचीन मािणतकरैत अिछ।६.ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा एकार, ओकार : मैिथलीक ाचीन लेखन-परपरामे कोनो बातपर बल दैत काल शदक पाछाँि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु लगाओल जाइत छैक। जेना- <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong>, अपन<strong>ह</strong>ु, ओकर<strong>ह</strong>ु, तकालि<strong>ह</strong>, चोि<strong>ह</strong>, आन<strong>ह</strong>ु आिद। मुदाआधुिनक लेखनमे ि<strong>ह</strong>क थानपर एकार एवं <strong>ह</strong>ुक थानपर ओकारक योग करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। जेना-<strong>ह</strong>ुनके, अपनो, तकाले, चोे, आनो आिद।७.ष तथा ख : मैिथली भाषामे अिधकांशतः षक उच्चारण ख <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- षय (खड़य),षोडशी (खोड़शी), षकोण (खटकोण), वृषेश (वृखेश), सतोष (सतोख) आिद।८.विन-लोप : िनिलिखत अवथामे शदसँ विन-लोप भऽ जाइत अिछ:254


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(क)ियावयी यय अयमे य वा ए लुत भऽ जाइत अिछ। ओि<strong>ह</strong>मेसँ पि<strong>ह</strong>ने अक उच्चारण दीघर् भऽ जाइतअिछ। ओकर आगाँ लोप-सूचक िच वा <strong>िव</strong>कारी (’ / ऽ) लगाओल जाइछ। जेना-पूणर् रूप : पढ़ए (पढ़य) गेला<strong>ह</strong>, कए (कय) लेल, उठए (उठय) पड़तौक।अपूणर् रूप : पढ़’ गेला<strong>ह</strong>, क’ लेल, उठ’ पड़तौक।पढ़ऽ गेला<strong>ह</strong>, कऽ लेल, उठऽ पड़तौक।(ख)पूवर्कािलक कृत आय (आए) ययमे य (ए) लुत भऽ जाइछ, मुदा लोप-सूचक <strong>िव</strong>कारी नि<strong>ह</strong> लगाओलजाइछ। जेना-पूणर् रूप : खाए (य) गेल, पठाय (ए) <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ाए (य) अएला<strong>ह</strong>।अपूणर् रूप : खा गेल, पठा <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ा अएला<strong>ह</strong>।(ग)ी यय इक उच्चारण ियापद, संज्ञा, ओ <strong>िव</strong>शेषण तीनूमे लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप : दोसिर मािलिन चिल गेिल।अपूणर् रूप : दोसर मािलन चिल गेल।(घ)वतर्मान कृदतक अितम त लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-255


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पूणर् रूप : पढ़ैत अिछ, बजैत अिछ, गबैत अिछ।अपूणर् रूप : पढ़ै अिछ, बजै अिछ, गबै अिछ।(ङ)ियापदक अवसान इक, उक, ऐक तथा <strong>ह</strong>ीकमे लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप: िछयौक, िछयैक, छ<strong>ह</strong>ीक, छौक, छैक, अिबतैक, <strong>ह</strong>ोइक।अपूणर् रूप : िछयौ, िछयै, छ<strong>ह</strong>ी, छौ, छै, अिबतै, <strong>ह</strong>ोइ।(च)ियापदीय यय <strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा <strong>ह</strong>कारक लोप भऽ जाइछ। जेना-पूणर् रूप : छि<strong>ह</strong>, क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong>, क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, गेल<strong>ह</strong>, नि<strong>ह</strong>।अपूणर् रूप : छिन, क<strong>ह</strong>लिन, क<strong>ह</strong>लौँ, गेलऽ, नइ, निञ, नै।९.विन थानातरण : कोनो-कोनो वर-विन अपना जग<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>िटकऽ दोसरठाम चिल जाइत अिछ। खासकऽ व इ आ उक सबधमे ई बात लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मैिथलीकरण भऽ गेल शदक मय वा अतमे जँव इ वा उ आबए तँ ओकर विन थानातिरत भऽ एक अक्षर आगाँ आिब जाइत अिछ। जेना- शिन(शइन), पािन (पाइन), दािल ( दाइल), मािट (माइट), काछु (काउछ), मासु(माउस) आिद। मुदा तसम256


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्शदसभमे ई िनयम लागू नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- रिमकेँ रइम आ सुधांशुकेँ सुधाउंस नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जा सकैतअिछ।१०.<strong>ह</strong>लत(्)क योग : मैिथली भाषामे सामायतया <strong>ह</strong>लत (्)क आवयकता नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कारण जेशदक अतमे अ उच्चारण नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मुदा संकृत भाषासँ जि<strong>ह</strong>नाक ति<strong>ह</strong>ना मैिथलीमे आएल (तसम)शदसभमे <strong>ह</strong>लत योग कएल जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> पोथीमे सामायतया सपूणर् शदकेँ मैिथली भाषासबधीिनयमअनुसार <strong>ह</strong>लत<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन राखल गेल अिछ। मुदा याकरणसबधी योजनक लेल अयावयक थानपरकत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>लत <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। तुत पोथीमे मिथली लेखनक ाचीन आ नवीन दुनू शैलीक सरल आसमीचीन पक्षसभकेँ समेिटकऽ वणर्-<strong>िव</strong>यास कएल गेल अिछ। थान आ समयमे बचतक सि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>त-लेखनतथा तकिनकी दृिसँ से<strong>ह</strong>ो सरल <strong>ह</strong>ोबऽवला ि<strong>ह</strong>साबसँ वणर्-<strong>िव</strong>यास िमलाओल गेल अिछ। वतर्मान समयमेमैिथली मातृभाषीपयर्तकेँ आन भाषाक मायमसँ मैिथलीक ज्ञान लेबऽ पिड़र<strong>ह</strong>ल पिरेयमे लेखनमे स<strong>ह</strong>जतातथा एकरूपतापर यान <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। तखन मैिथली भाषाक मूल <strong>िव</strong>शेषतासभ कुिठत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइक,ता<strong>ह</strong>ूिदस लेखक-मडल सचेत अिछ। िस भाषाशाी डा. रामावतार यादवक क<strong>ह</strong>ब छिन जे सरलताकअनुसधानमे ए<strong>ह</strong>न अवथा िक<strong>ह</strong>ु ने आबऽ <strong>दे</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी जे भाषाक <strong>िव</strong>शेषता छाँ<strong>ह</strong>मे पिड जाए।-(भाषाशाी डा. रामावतार यादवकधारणाकेँ पूणर् रूपसँ स लऽ िनधिरत)257


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2. मैिथली अकादमी, पटना ारा िनधिरत मैिथली लेखन-शैली1. जे शद मैिथली-साि<strong>ह</strong>यक ाचीन कालसँ आइ धिर जाि<strong>ह</strong> वर्नीमे चिलत अिछ, से सामायतः ताि<strong>ह</strong>वर्नीमे िलखल जाय- उदा<strong>ह</strong>रणाथर्-ाएखनठामजकर,तकरतिनकरअिछअाअखन,अखिन,एखेन,अखनीिठमा,िठना,ठमा258


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जेकर, तेकरितनकर।(वैकिपक रूपेँ ा)ऐछ, अि<strong>ह</strong>, ए।2. िनिलिखत तीन कारक रूप वैक्लिपकतया अपनाओल जाय:भ गेल, भय गेल वा भए गेल। जा र<strong>ह</strong>लअिछ, जाय र<strong>ह</strong>ल अिछ, जाए र<strong>ह</strong>ल अिछ। कर’ गेला<strong>ह</strong>, वा करय गेला<strong>ह</strong> वा करए गेला<strong>ह</strong>।3. ाचीन मैिथलीक ‘<strong>ह</strong>’ विनक थानमे ‘न’ िलखल जाय सकैत अिछ यथा क<strong>ह</strong>लिन वा क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong>।4. ‘ऐ’ तथा ‘औ’ ततय िलखल जाय जत’ पतः ‘अइ’ तथा ‘अउ’ सदृश उच्चारण इ <strong>ह</strong>ो। यथा-<strong>दे</strong>खैत, छलैक, बौआ, छौक इयािद।5. मैिथलीक िनिलिखत शद एि<strong>ह</strong> रूपे युक्त <strong>ह</strong>ोयत:जै<strong>ह</strong>,सै<strong>ह</strong>,इए<strong>ह</strong>,ओऐ<strong>ह</strong>,लै<strong>ह</strong> तथा दै<strong>ह</strong>।6. र्व इकारांत शदमे ‘इ’ के लुत करब सामायतः अा िथक। यथा- ा <strong>दे</strong>िख आब<strong>ह</strong>, मािलिन गेिल(मनुय मामे)।259


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्7. वतं व ‘ए’ वा ‘य’ ाचीन मैिथलीक उरण आिदमे तँ यथावत राखल जाय, िकंतु आधुिनक योगमेवैकिपक रूपेँ ‘ए’ वा ‘य’ िलखल जाय। यथा:- कयल वा कएल, अयला<strong>ह</strong> वा अएला<strong>ह</strong>, जाय वा जाएइयािद।8. उच्चारणमे दू वरक बीच जे ‘य’ विन वतः आिब जाइत अिछ तकरा लेखमे थान वैकिपक रूपेँ <strong>दे</strong>लजाय। यथा- धीआ, अढ़ैआ, <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>, वा धीया, अढ़ैया, िबया<strong>ह</strong>।9. सानुनािसक वतं वरक थान यथासंभव ‘ञ’ िलखल जाय वा सानुनािसक वर। यथा:- मैञा,किनञा, िकरतिनञा वा मैआँ, किनआँ, िकरतिनआँ।10. कारकक <strong>िव</strong>भिक्क िनिलिखत रूप ा:-<strong>ह</strong>ाथकेँ, <strong>ह</strong>ाथसँ, <strong>ह</strong>ाथेँ, <strong>ह</strong>ाथक, <strong>ह</strong>ाथमे। ’मे’ मे अनुवारसवर्था याय िथक। ‘क’ क वैकिपक रूप ‘केर’ राखल जा सकैत अिछ।11. पूवर्कािलक ियापदक बाद ‘कय’ वा ‘कए’ अयय वैकिपक रूपेँ लगाओल जा सकैत अिछ। यथा:-<strong>दे</strong>िख कय वा <strong>दे</strong>िख कए।12. माँग, भाँग आिदक थानमे माङ, भाङ इयािद िलखल जाय।260


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्13. अर् ‘न’ ओ अर् ‘म’ क बदला अनुसार नि<strong>ह</strong> िलखल जाय, िकंतु छापाक सु<strong>िव</strong>धाथर् अर् ‘ङ’ , ‘ञ’,तथा ‘ण’ क बदला अनुवारो िलखल जा सकैत अिछ। यथा:- अ, वा अंक, अचल वा अंचल, कठ वाकंठ।14. <strong>ह</strong>लंत िच िनयमतः लगाओल जाय, िकंतु <strong>िव</strong>भिक्तक संग अकारांत योग कएल जाय। यथा:- ीमान्,िकंतु ीमानक।15. सभ एकल कारक िच शदमे सटा क’ िलखल जाय, <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>, संयुक्त <strong>िव</strong>भिक्तक <strong>ह</strong>ेतु फराकिलखल जाय, यथा घर परक।16. अनुनािसककेँ चिबदु ारा यक्त कयल जाय। परंतु मुणक सु<strong>िव</strong>धाथर् ि<strong>ह</strong> समान जिटल माा परअनुवारक योग चिबदुक बदला कयल जा सकैत अिछ। यथा- ि<strong>ह</strong>ँ केर बदला ि<strong>ह</strong>ं।17. पूणर् <strong>िव</strong>राम पासीसँ ( । ) सूिचत कयल जाय।18. समत पद सटा क’ िलखल जाय, वा <strong>ह</strong>ाइफेनसँ जोिड़ क’ , <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>।261


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्19. िलअ तथा िदअ शदमे िबकारी (ऽ) नि<strong>ह</strong> लगाओल जाय।20. अंक <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे राखल जाय।21.िकछु विनक लेल नवीन िच<strong>ह</strong> बनबाओल जाय। जा' ई नि<strong>ह</strong> बनल अिछ ताबत एि<strong>ह</strong> दुनू विनक बदलापूवर्वत् अय/ आय/ अए/ आए/ आओ/ अओ िलखल जाय। आिक ऎ वा ऒ सँ यक्त कएल जाय।<strong>ह</strong>./- गो<strong>िव</strong>द झा ११/८/७६ ीकात ठाकुर ११/८/७६ सुरे झा "सुमन" ११/०८/७६VIDEHA FOR NON-RESIDENT MAITHILS(Festivals of Mithila date-list)6.VIDEHA FOR NON RESIDENTS6.1 Dr.Shefalika Verma-SUBLIME LOVE-Translated by poetess herself262


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्6.2.NAAGPHAANS- Maithili novel written byDr.Shefalika Verma-Translated byDr.Rajiv Kumar Verma andDr. Jaya Verma, AssociateProfessors, Delhi University, Delhi.DATE-LIST (year- 2009-10)(१४१७ साल)Marriage Days:263


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Nov.2009- 19, 22, 23, 27May 2010- 28, 30June 2010- 2, 3, 6, 7, 9, 13, 17, 18, 20, 21,23, 24, 25, 27, 28, 30July 2010- 1, 8, 9, 14Upanayana Days: June 2010- 21,22Dviragaman Din:November 2009- 18, 19, 23, 27, 29December 2009- 2, 4, 6Feb 2010- 15, 18, 19, 21, 22, 24, 25March 2010- 1, 4, 5264


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Mundan Din:November 2009- 18, 19, 23December 2009- 3Jan 2010- 18, 22Feb 2010- 3, 15, 25, 26March 2010- 3, 5June 2010- 2, 21July 2010- 1FESTIVALS OF MITHILAMauna Panchami-12 July265


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Madhushravani-24 JulyNag Panchami-26 JulRaksha Bandhan-5 AugKrishnastami-13-14 AugKushi Amavasya- 20 AugustHartalika Teej- 23 AugChauthChandra-23 AugKarma Dharma Ekadashi-31 AugustIndra Pooja Aarambh- 1 SeptemberAnant Caturdashi- 3 Sep266


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Pitri Paksha begins- 5 SepJimootavahan Vrata/ Jitia-11 SepMatri Navami- 13 SepVishwakarma Pooja-17SepKalashsthapan-19 SepBelnauti- 24 SeptemberMahastami- 26 SepMaha Navami - 27 SeptemberVijaya Dashami- 28 SeptemberKojagara- 3 Oct267


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Dhanteras- 15 OctChaturdashi-27 OctDiyabati/Deepavali/Shyama Pooja-17 OctAnnakoota/ Govardhana Pooja-18 OctBhratridwitiya/ Chitragupta Pooja-20 OctChhathi- -24 OctAkshyay Navami- 27 OctDevotthan Ekadashi- 29 OctKartik Poornima/ Sama Bisarjan- 2 NovSomvari Amavasya Vrata-16 Nov268


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Vivaha Panchami- 21 NovRavi vrat arambh-22 NovNavanna Parvana-25 NovNaraknivaran chaturdashi-13 JanMakara/ Teela Sankranti-14 JanBasant Panchami/ Saraswati Pooja- 20 JanMahashivaratri-12 FebFagua-28 FebHoli-1 MarRam Navami-24 March269


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Mesha Sankranti-Satuani-14 AprilJurishital-15 AprilRavi Brat Ant-25 AprilAkshaya Tritiya-16 MayJanaki Navami- 22 MayVat Savitri-barasait-12 JuneGanga Dashhara-21 JuneHari Sayan Ekadashi- 21 JulGuru Poornima-25 Jul270


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Dr. Shefalika VermaSUBLIME LOVEAll my extended affectionThe brute world did prune?How I panted under the unbearable271


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Prangs and suffocations?My love?The wearied wide of timeSurrounds meMy tired fingers are stillSearching the worthIn life272


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्...And you met me todayYour soft vouschafeDid thrive my life…Never did I hanker afterOverpowering your heartBut would share your affection273


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्…The thirstprevailingLife after life.Wish your sublime love…To sing me softTo tender me faith…translated by poetessherselfNAAGPHAANS274


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Maithili novel written byDr. Shefalika Verma in2004.Arushi Aditi Sanskriti Publication,Patna.275


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Translated byDr. Rajiv Kumar VermaandDr. Jaya VermaAssociate Professors, DelhiUniversity, Delhi.276


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Standing near the transparent glass-wall of her flat, Dhara was looking at the boys and girlsreturning from their school. Dressed in navy blue uniform, some of them had also put onsweaters – they were divided into groups. Some girls were going alone – snow also startedfalling.The frozen ice of last night had covered the black road like a white cloth and the garland ofsnow was sparkling like small ice sparklers – cool but pleasant and fresh air was refreshing themind and body, the sky was overcast with black cloud as if the entire universe darkened like anunending night. Nature with all its proud movements made the whole environment enchanting.The British children were full of mirth and joy, playing with one another. Some children werethrowing ice on their friends, some others were trying to collect ice in their hands like a flower,atmosphere was agog with enjoyment. Another group arrived, one girl collected a piece of iceand pushed it inside the shirt of a boy – the boy started jumping, dancing awkwardly as the iceentered inside his shirt. After sometime the boy retaliated and started chasing the girl with ice inhis hands, caught hold the girl and pushed the ice inside her school dress, the girl screamedand all the students started clapping with joy. White cheek of that girl reddened but she kept onsmiling. Dhara used to witness these scenes everyday. The activities of these students were theonly active and dynamic point in the peaceful, disciplined and regulated life of England. It277


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्was an engineer, getting a job at Wigan in U.K. He owned a small flat with a beautiful gardenand a car, but had no time to stand ,stare and spare. He worked all through the day, achievingtoo much in little time through hard labour and perseverance.But Simant was obsessed with worldly life and comforts and had no desire to meet his wifeand son.Let us go Ma. Time is flying. I have no words to explain the beauty of Blackpool. Besides, wewill not get parking space due to weekend. She wanted to keep some eatables. Why Ma? Wewill take lunch in some good restaurant. Dhara hurriedly dressed up and sat in the car.Kadamba fastened her seat belt and got himself tied in the seat belt. Dhara never liked theseat belt as she felt imprisoned. Ma, if you do not tie it, I will be fined $50 by the police –Kadamba told me while driving. Road was flanked by electric poles on both sides, fitted with TVcamera. Here car maintains a speed of more than one mile in a minute , Kadamba tried hisbest to convince Ma. Really, Kadamba has become matured.So much of composure, so much of knowledge – and particularly so much devoted to mother.This song was being played in the car – Tum na jane kis jahan mein kho gaye, hum bhariduniya mein tanha ho gayein.279


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Dhara rested her head on the seat- back. She has lost everything in her life. Where is Simant?What is he doing? He indulged himself in all kind of vices and had earned money by hook orby croock. Right from beginning he was a pure businessman – running after money, ignoringhimself, his family. Due to accumulated merits of past life, she was blessed with a son likeKadamba. Otherwise Dhara’s life was really pathetic.Ma, do not worry for anything. Man does not have anything in his hands. Whatever is tohappen, will happen – we all are puppets—then Kadamba spoke in a serious voice – Papa maybe somewhere nearby. They were crossing through a city named Entry which was an industrialcentre, with second largest race course of the world – in future we might also visit this city.Dhara also started thinking about Simant’s whereabouts, but her face remained expressionless.She told Kadamba, look, wherever he is, should be hale and hearty.I feel happy tojust have vermilion in his name.The car was speeding, but Dhara’s thoughts moved faster. Why do not you drive the car, Dharaasked Simant, resting her head on his shoulder. Look, the master never drives the280


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Complete human being, Simant laughed, Dhara, are you complete, do not you haveweaknesses, limitations, demerits. You look for merits in others, why do not you look the samefor yourself ?The speeding car suddenly shifted from Highway to Motorways. Dhara’s thoughts also moved tothe narrow lanes of motorways. It seemed Simant had really attacked her soul. Dhara alwaysaspired for an ideal, disciplined and well-regulated life. She used to get up before sunrise whichshe inherited first from her parents and then from in-laws.Getting up on time, by 7 am everybody was free from daily chores, by 9 am coming togetherat breakfast table, the routine followed religiously by everybody right from master to servant inthe house. Dhara’s disciplined attitude was reflected everywhere in home, dustless furniture,everything well- arranged, young ones paying respect to elders and elders caring for them,nobody was allowed to cross the limits of relationship. Everybody had a place in Dhara’s largeheart. She considered other’s sorrow-happiness as her own, she tried to inculcate all goodvalues in her husband and son. She tried to upgrade their existing good quality, she consideredit as divine creative work and her precious gift to mankind and society. If she saw anybody withshallow heart and baser qualities, she was not able to tolerate that person and his verypresence resulted into mental agony – this was the complex mental attitude of Dhara which wasboth easy and difficult to comprehend.282


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Ultimately what happened to Dhara? Faces of Akash, Tarang, Simant, Vanya and Jalad alldanced before her eyes. She considered Akash as the ideal person. I became overjoyed to seeyou laughing, Akash had once uttered. Laughter! Laughter has got so much of importance?Everybody heard the laughter but why only Akash was affected?Ma, this is Blackpool – the lights there appeared as countless stars dancing on earth- they werevisible from a great distance. In the darkness of night, the lights presented a beautiful picture asif all planets, stars, sun and moon have descended there. The vast sea4appeared limitless and unending, couples in two piece clothes were moving, engrossed withthemselves, unaware of the surroundings.Nobody bothered for others. Male- Female both liberated, enjoying cigarettes, satiating eachothers desires – really it was altogether a different world on this earth.283


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Ma, this is Lancaster, the road was up and down and zig-zag. It was a hilly area. Kadambatold Dhara that car was now crossing through the Lancaster canal – both sides of canal wereflanked by green fields on which the sheep were grazing. Under the canal bridge, rows ofhouses of uniform height and design looked distinct . They never go for white-washing ,Dharaasked. Yes,they can, but will have to seek government permission, but nobody has a spare timefor these things.When they reached Blackpool, Kadamba told Dhara, Ma, this is roller-coaster, it is the largestand the fastest train of the world. Perhaps dangerous also, Dhara asked. Kadamba laughinglyreplied, Ma, you have always said that life is a challenge, accept it.Dhara smiled. She observed that many British children rode on the roller-coaster, tied the beltand when it moved ferociously at a break-neck speed, they started making loud noises, hue andcry, almost screaming. Dhara thought that the British made their children strong and independentthrough these activities. What a dangerous play roller-coaster was, as if people threw theirchildren in fire to struggle, accept the challenge and fight the battle.Sea waves were continuously returning to shore – trying to permanently get united with theshore, but constantly falling on the sands and returning back unsuccessfully. Dhara’s life perhaps284


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्resembled the sea waves. She was now all alone due to her insistence on high ideals to befollowed by everybody. She felt almost tied in a Naagphaans and its venomous sting on herentire body.TO BE CONTINUED7.VIDEHA MAITHILI SANSKRIT TUTOR- XXVसंकृत िशक्षा च मैिथली िशक्षा च- २५(मैिथली भाषा जगजननी सीतायाः भाषा आसीत् - <strong>ह</strong>नुमतः उक्तवान- मानुषीिम<strong>ह</strong> संकृताम्)-गजे ठुरः(आगाँ)ACKNOWLEDGEMENTS: chamu krishna shashtry, janardan hegde, vinayakhegde, sudhishtha kumar mishra, shravan kumar, kailashpati jha,H.N.VISHWAS AND other TEACHERS.पचितंशिततमः पाठःशोिम, शुवंत्, शोित, शुनः इयेतेषाम् अभासं कृतवेतः इदानीम् तेषामः पुनः मरणः कुमर्ः अ<strong>ह</strong>म्<strong>दे</strong>वनागरी िलिपम् कुर्म् शोिम।285


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एसः शीम् पिठतुम न शोित।सः कुमर्ः इत मंदम् आगच्छित।म<strong>ह</strong>ेशः–इत गजर्नम् करोितअ<strong>ह</strong>म शुकः इव समालणम् करोिम।इदानीम् रूिचवािचकानाम् अयासम कुमर्ः।गुरय रूिचः मधुरः।शराय रूिचः मधुरः।जमीरफलय रूिचः आलः।रूिचः काः।रक्तमरीिचकायाः रूिचः कटुः।एतत् लवणम्। तत् लवणम्लवणय रूिचः लवणः।आमलक फलािन–286


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आमलक्य रूिचः का–आलःकारवेलय (करेला) रूिचः ितक्तः।एता ितंितना।ितियाः रूिचः आलः।मरीिचकायाः रूिचः कटुः।कनर्वाचक–पुिलंगरूिचवाचक–पुिलंगएतम् भोजने षडरसाः भवंित ितक्तः–लवनः कटुः आलः मधुरः–षः एकः रसः अित।वृक्षय ितक्तः आयुविदक वैाः ओषधम् कुवर्ंित। क्वथनम् कुवर्ंित–वयम् क्वथयंित।ततः एक <strong>िव</strong>ध रसः भवित–तय रूिच कषाय भवित। एवम् षड् रसाः संित। कय वतुनः रूिचः का इितइदानीम् तदंित गितक्ता अितआफलम् आलम् अितअतले<strong>ह</strong>ः कटुः अित।287


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वादफलम् मधुरम् अित।वादुफलम् मधुरम् अित।चाकले<strong>ह</strong>ः मधुरः अित।चाकले<strong>ह</strong>ः मधुरम् अित।नािरकेलय जलम् मम् गृ<strong>ह</strong>े मधुरम् भवित।एतत् मम् नूतनं पुतकम्। इतः पूवर्म् अ<strong>ह</strong>म् पच पुतकािन िलिखतवान्। इतः पूवर्म् पिकाषु मम् ब<strong>ह</strong>ु लेखाःकािशताः। इतः पूवर्म् अ<strong>ह</strong>म् आगरा नगरे आसम्। इतः पूवर्म् अ<strong>ह</strong>म् काशी–<strong>िव</strong>नाथम् न दृवान्। इतः पूवर्म्अ<strong>ह</strong>म् कारवा<strong>ह</strong>नम् न चिलतवान्। इतः पूवर्म् एताश वाक्यािन तदंित वा।इतः पूवर्म् अ<strong>ह</strong>म् आगरा नगरे आसम्।इतः परम् अ<strong>ह</strong>म् बेलुरू नगरे मितयािम।अ<strong>ह</strong>म् <strong>िव</strong>मानेन याणम न कृतवान<strong>िव</strong>मानेन याणम् करोिम।- इतः परम् भवती कृतः गच्छित।288


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्- इतः परम् अ<strong>ह</strong>म् ि<strong>ह</strong>मालयम् गिमयािम।- इतः परम् एषा संयािसनी भिततयित।- इतः पूवर्म् म<strong>ह</strong>म् मूखर्ः आसम्- इतः परम् वोानभवािमचषकः िक्तः अित–चषकः पूणर्ः अित–कूपी िरक्ताः अित–चषकः पूणः अित–पाम् पूणर्म् अित–मम् उटम् पूणर्म् अित–1. पवर्िदने <strong>दे</strong>वालयः प्ऊणर् भवित–2. अय िदनेय िरक्तः भवित–पवर् िदनेय पूणर्ः भवित289


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पम् िरक्तम् अित।सुभािषतम्ब<strong>ह</strong>ूनाम् अपसाराणांसं<strong>ह</strong>ितः कायर्सािधका।तृणैगुर्णवमापेःबयंते मदंितनः॥तृणािन यिप दुबर्लािन भवित–परंतु समू<strong>ह</strong>रूपेण यिद वयम् तृणानाम् थनं कुमर्ः–ति<strong>ह</strong>र् तृणाय एकः शिक्तःिनिमर्ता भवित–तृणानाम् समू<strong>ह</strong>ेन थेनेन एका रजु िनिमर्ता भवित। तृणिनिमर्त–रजुिमः वयम् गजम् (मम्गजमेंवव) बंधुम शुमः। कारणम् िथत तृणैि<strong>ह</strong> शिक्तः। बलम् संपादयते। एवमेंव सामायाः जनाः भवितते असघिटत िथतौ अयतं दुबर्लाः परंतु यिद एकवारम् संघिटताः भवंित–तदा बिलाः भवंित–म<strong>ह</strong>त्कायर्म् साधियतुम् शुवंित। संघे शिक्तः अित। संघटनेन एव म<strong>ह</strong>त साधियतुम् शक्यते।कथापूवर्म् ंित<strong>दे</strong>त नाम एकः म<strong>ह</strong>ाराजः आसीत्। सः अयंतं ेः म<strong>ह</strong>ाराजः इित िसः। यिप सःउतमतया रायषालनांिदकम् करोित म–तय राये समृिः आसीत्–म<strong>ह</strong>ाराजः उमः इित कारणतः कालः290


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एत उमः आसीत्। काले काले वृिः भवित म।ािणनः सुखेन वासेन कुवर्ंित म। मृिः ब<strong>ह</strong>ूिनवषिण–सः एवम् सुखेन रायम् पािलतवान्। एकिमन् वष वृिः एव न आगता। केवलम् मेघाः आगच्छंित,गजर्ंित, पुनः गच्छित। वृिः न भवित। एक वषर् पयर्ंतम् अिप वृिः न भवित। परंतु म<strong>ह</strong>ाराजःवकोलतः धनम् सवर्म्–धायम् सवर्म् अिप <strong>िव</strong>तरित। दिरा संित–भोक्तुन िकमिप न संपादयंित–तेयःसवयः अिप धायािदनम् <strong>िव</strong>तरणम् करोित। एवम् दिराः अिप शामकाले जीवंित। म<strong>ह</strong>ाराजय औदायर्म्लाते जनाः। परंतु अपरिमन् वष अिप वृिः न भवंित। इदानीम् म<strong>ह</strong>ाराजय कोषे धनम् धायम्इयािदकम् अिधकम् नाित। िकंिचत–माणेन <strong>िव</strong>तरित। परंतु शामः अिधकः–सवर्म् शुकम् भवित–कृिषकानाम् कायर्म् न भवंित–धानयय वृिः न भवित। मेघाः केवलं गजर्ंित। वृिम् न यच्छंित। वृक्षाःशुकाः भवंित। ािणनं जलम् अायम् भृताः भवंित। एतादश स<strong>िव</strong>ंशे जनाः िकं कुबर्ंित। ते अिनवायर्वतु वीकप अय गच्छंित। एवम् जनाः समू<strong>ह</strong> रूपेण अय रायम् गच्छंित। म<strong>ह</strong>ाराजय समीपे अिपएलु िदनेषु िकमिप न भवित। पातुम वा खािदतुम वा म<strong>ह</strong>ाराजय एत दुः िथतः भवित। म<strong>ह</strong>ाराजय पीभवित। पु यम् भवित। म<strong>ह</strong>ाराजय पी भवित। पु यम् भवित। पुः ितीयः िशशुरूपेण अित।तयािप पानाथर्म् जलम् न भवित। तादृश दुःिथितः। म<strong>ह</strong>ान् क्षामः। एतादृश समये म<strong>ह</strong>ाराजः अिपरायगृ<strong>ह</strong>म् यजित–बि<strong>ह</strong>ः गच्छित। केनं एक िकिचत जलम् कथंिचत संपादयित। इतः परम िशशेविकंिचत् जलम् ददािम, इित िचंतयित–परंतु तसिमेव काले एकः कृषकायः दीनः वृः आगच्छित।म<strong>ह</strong>ाराजमेव पयित–म<strong>ह</strong>ाराजः िकं कुयत–एक िशशुः अित–रोदनं करोित–िपपासया–अय दीनः कृशः–यिद न <strong>ह</strong>दाित सः भृतः भवित–तदृश अिततौ अित। म<strong>ह</strong>ाराजय अनुकंपः जायते। सः सतर्म् जलम्291


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तमै ददाित। दिरायः कृशाय–सः िपबित–संतुः भवित–परंतु तिमतेव क्षणे सः िशशुः मुिच्छर्तः भवित–तदृता माता अिप मूिच्छर्ता भवित। एतत् सवर्म् अिप सः दिरः अिप पयित। दृवा म<strong>ह</strong>ाराजय समीपेवदित म<strong>ह</strong>ाराजा अ<strong>ह</strong>म् भवतः िथितम् ज्ञातवान्–यद अलम् जलम् ातम् तदिप, दम दानम् रूपेण–भवतःदानशीलता अयंतं लाघनीया अित। मम् <strong>िव</strong>शेष शिक्तः अित–भवान् यम् कम अिप वरमू पृच्छतु–म<strong>ह</strong>ाराजः पयित िशशुः मूच्छवयायाम अित–पी मूच्छवथायाम् अित–तथािप म<strong>ह</strong>ाराजः <strong>िव</strong>शालरूपेणिचंतयित–तय दृि एव <strong>िव</strong>शाला–सः सम रायय िचंतम् मनिस एत आनयित। वरम् पृच्छित–अ<strong>ह</strong>म्राय न इच्छािम अ<strong>ह</strong>म् वगर्म् अिप अ इच्छािम, मोक्षम् न इच्छािम। परंतु येये ािणतः दुखेन पीिड़तासंित तेषाम् दुःखम् सवर्म् अिप अपगच्छतु–ते सविप सक्त जीवनम् कुवर्ंतु। तादृश िथतः भवतु। इितवरम् पृच्छित।न व<strong>ह</strong>न कामये रायम् न वगर्म् न पुनर्भवम् कामये दुःखत ानाम् ािणनाम् अिथर्नाशनम्। एवम् लोकरूपेण म् पृच्छित, वरन् पृच्छित। सः सामायः मनुयः न आसीत्, ातः सः <strong>दे</strong>वः एव आसीत्। एतयपरीक्षाथर्म् आगतवान् आसीत्। सः म<strong>ह</strong>ाराजे न यत पृटम् सवर्म् अिप ददाित। पुनः ािणनः सुखेनजीविन। तथा वृिः भवित। पुनः राये समृि भवित। सव अिप सुखेन जीतंित। तथा वृिः भवित।बि<strong>ह</strong>गर्ताः आगच्छंित–तरायम्। एवम् म<strong>ह</strong>ाराजः जाः सव अिप संतुाः भवंित।संकृत अनुवाद मैिथली अनुवाद अंेजी अनुवाद292


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अ <strong>ह</strong>तानं करोतु।कृया, एतेPlease, sign<strong>ह</strong>ताक्षरhere.करू।आगािम–सता<strong>ह</strong>े मां पयतु।कृया, आगूकPlease, seeसता<strong>ह</strong>मेme next<strong>ह</strong>मरासँ िमलू।week.कायलये भवान् किमन् थानेकायलयमेWhat isिनयुक्तः?अ<strong>ह</strong>ाँक कीyourथान छल।designationin the office?अ<strong>ह</strong>ं <strong>िव</strong>यण<strong>िव</strong>भागय<strong>ह</strong>मI amयवथापकः अिम।यवथापकmanager ofछल<strong>ह</strong>ुँ बैचेबलाthe sales<strong>िव</strong>भागमे।department.भवान् कित िदनानां <strong>िव</strong>रामंअ<strong>ह</strong>ाँक कतेकHow manyवीकरोित?िदनक छुीdays’ leaveवीकारल गेलare you293


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिछ।taking?ितिदनं भवान् <strong>िव</strong>लबेनअ<strong>ह</strong>ाँ ितिदनYou comeआगच्छित।<strong>दे</strong>िरसँ आबएlate everyछल<strong>ह</strong>ुँ।day.कायलयय समयः समातः,कायलयकOffice time isर्वः आगच्छतु।समय खतमover, pleaseभऽ गेिलcomeअिछ, कृया,tomorrow.काि आबू।आयकर–<strong>िव</strong>भागतः पम् आनीतंइकमटैक्सकHave youिकम्?<strong>िव</strong>भागसँ पbrought theआनले छल<strong>ह</strong>ुँletter fromकी।the ITdepartment?एतय ितिलिपं सवयःसभटा कॉपीकSend Xeroxेषयतु।फोटोटेटcopy of thisto all.294


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भेजु।तत् पं कदा ददाित?ई प अ<strong>ह</strong>ाँWhen willकते दैतyou give thatछल<strong>ह</strong>ुँ।letter?पचिनिमषेषु कृवा<strong>ह</strong>म पाँचI’ll do it in 5ददािम।िमनटमे एकराminutes andकऽ कए दऽgive.<strong>दे</strong>ए छल<strong>ह</strong>ुँ।सः <strong>िव</strong>रामं वीकृतवान्उ छुी लेलेHe wasअित।छलै।taken leave.तं <strong>दे</strong>या<strong>दे</strong>शं <strong>िव</strong>कोषेअ<strong>ह</strong>ाँ चेकDid youिनवेिशतवान् िकम्?बैंकमे जमाdeposit thatकरा <strong>दे</strong>लौ।cheque inकी?the bank?एतिषये र्वः मां पनरिप कािकेँ बारेमे Remind me295


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मारयतु।<strong>ह</strong>मरा बताabout<strong>दे</strong>ब।tomorrowagain.एतेन आवेदन पेण स<strong>ह</strong>एकटा फोटोA photographच्छायािचमिप आवयकम्।ई आवेदनकis alsoसाथ बडnecessaryजरूरी छलै।with thisapplication.भवतः कृते स<strong>दे</strong>शयम्दूइटा स<strong>दे</strong>शThere areअित।अ<strong>ह</strong>ाँक लेलtwoअिछ।messages foryou.कृपया उप<strong>िव</strong>ंशतु।कृया, थानPlease be<strong>ह</strong>ण करू।seated.तय थानपिरवर्नम्ओकर थानHe has beenअभवत्।पिरवर्न भऽtransferred.गेलैए।296


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तयाः पदोितः अभवत्।ओकर पदोितShe hasभऽ गेलbeenअिछ।promoted.मंिणा स<strong>ह</strong> मेलनसमयःओकर िमलेकेरHas theिनितः अभवत् िकम्?समय मंीकेरappointmentसाथ िनितwith theभऽ गेलैए।minister beenconfirmed?र्वः सवषां कायलयसदयानाम्सभटाThere is aएकं मेलनं भ<strong>िव</strong>यित।कायलयकmeetingसदयकtomorrow ofकाि िमलेकेरall the officeसमय िनितstaff.अिछ।मेलनय समयः कः?सभाक कीWhat is theसमय छलै।time of themeeting?297


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िस<strong>ह</strong>ाम<strong>ह</strong>ोदयः भवंतम्िम. िस<strong>ह</strong>ाMr. Sinhaआ<strong>ह</strong>ूतवान् ।अ<strong>ह</strong>ाँक सूचनाhas calledदऽ दैत।you.सः कदा आगिमयित?काि कतेWhen will heआबे पड़त।come?अतु, पिरशीलयामः।ओके, अ<strong>ह</strong>ाँकOkey. Let usसोच ठीकेthink over it.अिछ।सा सिचका कय समीपेउ सिचकाWho hasअित?ककर लगthat file?अिछ।आगच्छतु, चायं िपबामः।आबू, चायCome, let’sिलअ (िपबू)।drink tea.भोजन<strong>िव</strong>रामः कदा?भोजनकेँ कीWhen is theसमय अिछ।lunch time?अमाकम् अिधकारी शीकोपी<strong>ह</strong>मर अिधकारीOur officer isअित।तुरंतshort298


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गुसाबेबलाtempered.आदमी अिछ।सः ब<strong>ह</strong>ु समयपालकः।उ बडHe is veryसमयक पालनpunctual.करए बलाआदमी छलै।लेखा–परीक्षणं कदालेखन आWhen is theअित?परीक्षणकauditing?काज कतै<strong>ह</strong>ोइछ।र्वः सवषां कमर्चािरणांसभटाकमर्चारीAll theकायवरोधःभ<strong>िव</strong>यित।कािworkers will<strong>ह</strong>ड़तालपरbe on strikeजाए र<strong>ह</strong>लtomorrow.अिछ।तिषये अ<strong>ह</strong>ं <strong>िव</strong>मृतवान् एव।<strong>ह</strong>म तुरंतI just forgotसभटा बातabout that.299


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िबसिर जाइतछल<strong>ह</strong>ुँ।एतत् कय उरदाियवम्?एते ककरWhoseउरदाियवresponsibilityछलै।is this?भवतः कायण अ<strong>ह</strong>ं संतुः<strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँकI amअिम।कामसँ संतुsatisfied withछल<strong>ह</strong>ुँ।your work.१.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ेल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे <strong>Videha</strong> e journal's all oldissues in Braille Tirhuta and Devanagari versions२.मैिथली पोथी डाउनलोड Maithili Books Download,३.मैिथली ऑिडयो संकलन Maithili Audio Downloads,४.मैिथली वीिडयोक संकलन Maithili Videos५.िमिथला िचकला/ आधुिनक िचकला आ िच Mithila Painting/ Modern Art and Photos"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क एि<strong>ह</strong> सभ स<strong>ह</strong>योगी िलंकपर से<strong>ह</strong>ो एक बेर जाऊ।६.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली िक्वज :300


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्http://videhaquiz.blogspot.com/७.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली जालवृ एीगेटर :http://videha-aggregator.blogspot.com/८.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली साि<strong>ह</strong>य अंेजीमे अनूिदत :http://madhubani-art.blogspot.com/९.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पूवर्-रूप "भालसिरक गाछ" :http://gajendrathakur.blogspot.com/१०.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> इंडेक्स :http://videha123.blogspot.com/301


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्११.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फाइल :http://videha123.wordpress.com/१२. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : पि<strong>ह</strong>ल ितर<strong>ह</strong>ुता (िमिथला़क्षर) जालवृ (लॉग)http://videha-sadeha.blogspot.com/१३. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:ेल: मैिथली ेलमे: पि<strong>ह</strong>ल बेर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ाराhttp://videha-braille.blogspot.com/१४.V I D E H A " I S T M A I T H I L I F O R T N I G H T L YE J O U R N A L A R C H I V Ehttp://videha-archive.blogspot.com/१५. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का मै िथ ली पो थी कआ क इ वhttp://videha-pothi.blogspot.com/१६. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का ऑ िड यो आ क इ वhttp://videha-audio.blogspot.com/१७. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का वी िड यो आ क इ वhttp://videha-video.blogspot.com/१८. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का िम िथ लािच क ला , आ धु िन क क ला आ िच क ला302


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्http://videha-paintings-photos.blogspot.com/१९. मैिथल आर िमिथला (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालवृ)http://maithilaurmithila.blogspot.com/२०.ुित काशनhttp://www.shruti-publication.com/२१.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>- सोशल नेटविकर्ंग साइटhttp://videha.ning.com/२२.http://groups.google.com/group/videha२३.http://groups.yahoo.com/group/VIDEHA/२४.गजे ठाकुर इ डेक्सhttp://gajendrathakur123.blogspot.com२५.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> रेिडयो:मैिथली कथा-क<strong>िव</strong>ता आिदक पि<strong>ह</strong>ल पोडकाटसाइटhttp://videha123radio.wordpress.com/२६. नेना भुटकाhttp://mangan-khabas.blogspot.com/म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना:(१) '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ारा धारावाि<strong>ह</strong>क रूपे ई-कािशत कएल गेल गजे ठाकुरक िनबध-बध-समीक्षा, उपयास(स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप-गुच्छ), नाटक(संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाितमन) आ बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong>य <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िंट फॉमर्मे। कुरुक्षेम्–अतमर्नक खड-१ सँ ७ Combined303


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ISBN No.978-81-907729-7-6 <strong>िव</strong>वरण एि<strong>ह</strong> पृपर नीचाँमे आ काशकक साइटhttp://www.shrutipublication.com/पर।म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना (२):सूचना: <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस.एस.क्यू.एल. सवर्र आधािरत -Based on ms-sql server Maithili-English and English-MaithiliDictionary. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क भाषापाक- रचनालेखन तंभमे।कुरुक्षेम् अतमर्नक- गजे ठाकुरगजे ठाकुरक िनबध-बध-समीक्षा, उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ),नाटक(संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन) आ बालमंडली-िकशोरजगत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िंट फॉमर्मे।कुरुक्षेम्–अतमर्नक, खड-१ सँ ७Ist edition 2009 of Gajendra Thakur’s KuruKshetram-Antarmanak (Vol. I to VII)- essay-papercriticism,novel, poems, story, play, epics and Children-grown-ups literature in single binding:Language:Maithili६९२ पृ : मूय भा. रु. 100/-(for individual buyers inside india)(add courier charges Rs.50/-per copy for Delhi/NCR and Rs.100/- per copy for outside Delhi)For Libraries and overseas buyers $40 US (including postage)The book is AVAILABLE FOR PDF DOWNLOAD AThttps://sites.google.com/a/videha.com/videha/http://videha123.wordpress.com/(send M.O./DD/Cheque in favour of AJAY ARTS payable at DELHI.)Amount may be sent to Account No.21360200000457 Account holder (distributor)'s name: AjayArts,Delhi, Bank: Bank of Baroda, Badli branch, Delhi and send your delivery address to email:-shruti.publication@shruti-publication.com for prompt delivery.DISTRIBUTORS: AJAY ARTS, 4393/4A,304


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Ist Floor,Ansari Road,DARYAGANJ.Delhi-110002 Ph.011-23288341, 09968170107e-mail:shruti.publication@shruti-publication.comwebsite: http://www.shruti-publication.com/<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : १ : ितर<strong>ह</strong>ुता : <strong>दे</strong>वनागरी"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क २५म अंक १ जनवरी २००९, िंट संकरण :<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-ई-पिकाक पि<strong>ह</strong>ल २५ अंकक चुनल रचना सिमिलत।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: थम मैिथली पािक्षक ई-पिका http://www.videha.co.in/<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: वषर्:2, मास:13, अंक:25 (<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१)सपादक: गजे ठाकुर; स<strong>ह</strong>ायक-सपादक: ीमती रिम रेखा िस<strong>ह</strong>ाDetails for purchase available at print-version publishers's site http://www.shrutipublication.comor you may write to shruti.publication@shruti-publication.com"िमिथला दशर्न"305


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथली िमािसक पिकाअपन ससिशन (भा.रु.288/- दू साल माने 12 अंक लेलTWOभारतमे आ ONE YEAR-(6 issues)-in Nepal INR 900/-, OVERSEAS- $25;YEAR(12 issues)- in Nepal INR Rs.1800/-, Overseas- US $50) "िमिथलादशर्न"केँ <strong>दे</strong>य डी.डी. ारा Mithila Darshan, A - 132, Lake Gardens,Kolkata - 700 045 पतापर पठाऊ। डी.डी.क संग प पठाऊ जाि<strong>ह</strong>मे अपन पूणर्पता, टेलीफोन नं. आ ई-मेल संकेत अवय िलखू। धान सपादक- निचकेता।कायर्कारी सपादक- रामलोचन ठाकुर। ितातासपादक- ोफेसर बोध नारायण िसं<strong>ह</strong> आ डॉ. अिणमा िसं<strong>ह</strong>। ComingSoon:http://www.mithiladarshan.com/(<strong>िव</strong>ज्ञापन)अंितका काशन की नवीनतम पुतकेँसिजदशी कायआलोचनामीिडया, समाज, राजनीित और इित<strong>ह</strong>ासिडज़ाटर : मीिडया एड पॉिलिटक्स: पुय सूनवाजपेयी 2008 मूय रु. 200.00राजनीित मेरी जान : पुय सून वाजपेयी काशनवषर् 2008 मूय रु.300.00पालकालीन संकृित : मंजु कुमारी काशनइित<strong>ह</strong>ास : संयोग और साथर्कता : सुरेचौधरीसंपादक : उदयशंकरि<strong>ह</strong>ंदी क<strong>ह</strong>ानी : रचना और पिरिथित :सुरे चौधरीसंपादक : उदयशंकर306


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वषर्2008 मूय रु. 225.00ी : संघषर् और सृजन : ीधरम काशनवषर्2008 मूय रु.200.00अथ िनषाद कथा : भव<strong>दे</strong>व पाडेय काशनवषर्2007 मूय रु.180.00उपयाससाधारण की ितज्ञा : अंधेरे से साक्षाकार: सुरे चौधरीसंपादक : उदयशंकरबादल सरकार : जीवन और रंगमंच :अशोक भौिमकमोनालीसा <strong>ह</strong>ँस र<strong>ह</strong>ी थी : अशोक भौिमक काशनवषर् 2008 मूय रु. 200.00बालकृण भट्ट और आधुिनक ि<strong>ह</strong>ंदीआलोचना का आरंभ : अिभषेक रौशनक<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>रेल की बात : <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा काशन वषर् 2008मूयरु.125.00छिछया भर छाछ : म<strong>ह</strong>ेश कटारे काशन वषर् 2008मूयरु. 200.00को<strong>ह</strong>रे में कंदील : अवधेश ीत काशन वषर् 2008मूयरु. 200.00श<strong>ह</strong>र की आिखरी िचिडय़ा : काश कात काशनवषर् 2008 मूय रु. 200.00पीले कागज़ की उजली इबारत : कैलाश बनवासीकाशन वषर् 2008 मूय रु. 200.00नाच के बा<strong>ह</strong>र : गौरीनाथ काशन वषर् 2008 मूयरु. 200.00आइस-पाइस : अशोक भौिमक काशन वषर् 2008मूयरु. 180.00कुछ भी तो रूमानी न<strong>ह</strong>ॴ : मनीषा कुले काशनवषर् 2008 मूय रु. 200.00बडक़ू चाचा : सुनीता जैन काशन वषर् 2008 मूयरु. 195.00भेम का भेरू माँगता कुाड़ी ईमान : सयनारायण पटेलकाशन वषर् 2008 मूय रु. 200.00सामािजक िचंतनिकसान और िकसानी : अिनल चमिडय़ािशक्षक की डायरी : योगेउपयासमाइोकोप : राजे कुमार कनौिजयापृवीपु : लिलत अनुवाद : म<strong>ह</strong>ाकाशमोड़ पर : धूमकेतु अनुवाद : वणमोलारूज़ : िपयैर ला मूर अनुवाद : सुनीताजैनक<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>धूँधली या<strong>दे</strong>ं और िससकते ज़ख्म : िनसारअ<strong>ह</strong>मदजगधर की ेम कथा : <strong>ह</strong>िरओमअं ित का , मै िथ ली ै मा िस क , सपादक-अनलकांतअंितका काशन,सी-56/यूजीएफ-307


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>4,शालीमारगाडर्न,एकसटेंशन-II,गािजयाबाद-201005 (उ..),फोन : 0120-6475212,मोबाइलनं.9868380797,9891245023,या : शैलेय काशन वषर् 2008 मूय रु. 160.00जीना चा<strong>ह</strong>ता <strong>ह</strong>ूँ : भोलानाथ कुशवा<strong>ह</strong>ा काशनवषर्2008 मूय रु. 300.00कब लौटेगा नदी के उस पार गया आदमी : भोलानाथकुशवा<strong>ह</strong>ा काशन वषर् 2007 मूय रु.225.00लाल िरबन का फुलबा : सुनीता जैन काशनवषर्2007 मूय रु.190.00लूओं के बे<strong>ह</strong>ाल िदनॲ में : सुनीता जैन काशनवषर्2008 मूय रु. 195.00फैंटेसी : सुनीता जैन काशन वषर् 2008 मूयरु.190.00दु:खमय अराकच : याम चैतय काशनवषर्2008 मूय रु. 190.00कुआर्न क<strong>िव</strong>ताएँ : मनोज कुमार ीवातव काशनवषर् 2008 मूय रु. 150.00पेपरबैक संकरणउपयासमोनालीसा <strong>ह</strong>ँस र<strong>ह</strong>ी थी : अशोक भौिमक काशनवषर् 2008 मूय रु.100.00क<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>रेल की बात : <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा काशन वषर् 2007मूयरु. 70.00छिछया भर छाछ : म<strong>ह</strong>ेश कटारे काशन वषर् 2008मूयरु. 100.00को<strong>ह</strong>रे में कंदील : अवधेश ीत काशन वषर् 2008मूयरु. 100.00आजीवन सदयता शुक भा.रु.2100/-चेक/ाट ारा “अंितका काशन” क नाम सँपठाऊ। िदलीक बा<strong>ह</strong>रक चेक मेभा.रु. 30/- अितिरक्त जोड़ू।बया, ि<strong>ह</strong> दी ित मा <strong>ह</strong>ी पिका, सपादक-गौ री ना थसंपकर्- अंितका काशन,सी-56/यूजीएफ-4,शालीमारगाडर्न,एकसटेंशन-II,गािजयाबाद-201005 (उ..),फोन : 0120-6475212,मोबाइलनं.9868380797,9891245023,आजीवन सदयता शुक रु.5000/- चेक/ाट/ मनीआडर्र ारा “ अंितकाकाशन” के नाम भेजें। िदली से बा<strong>ह</strong>रके चेक में 30 रुपया अितिरक्त जोड़ें।पुतक मंगवाने के िलए मनीआडर्र/ चेक/ाट अंितका काशन के नाम से भेजें।िदली से बा<strong>ह</strong>र के एट पार बैंिकंग (atpar banking) चेक के अलावा अयचेक एक <strong>ह</strong>जार से कम का न भेजें।रु.200/- से यादा की पुतकॲ पर डाकखचर् <strong>ह</strong>मारा व<strong>ह</strong>न करेंगे। रु.300/- सेरु.500/- तक की पुतकॲ पर 10% कीछूट, रु.500/- से ऊपर रु.1000/-तक 15%और उससे यादा की िकताबॲपर 20%की छूट यिक्तगत खरीद पर दीजाएगी ।एक साथ ि<strong>ह</strong>दी, मैिथली में सिय आपका308


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्श<strong>ह</strong>र की आिखरी िचिडय़ा : काश कात काशनवषर् 2008 मूय रु. 100.00पीले कागज़ की उजली इबारत : कैलाश बनवासीकाशन वषर् 2008 मूय रु. 100.00नाच के बा<strong>ह</strong>र : गौरीनाथ काशन वषर् 2007 मूयरु. 100.00आइस-पाइस : अशोक भौिमक काशन वषर् 2008मूयरु. 90.00कुछ भी तो रूमानी न<strong>ह</strong>ॴ : मनीषा कुले काशनवषर् 2008 मूय रु. 100.00भेम का भेरू माँगता कुाड़ी ईमान : सयनारायण पटेलकाशन वषर् 2007 मूय रु. 90.00मैिथली पोथी<strong>िव</strong>कास ओ अथर्तं (<strong>िव</strong>चार) : नरे झा काशनवषर् 2008 मूय रु. 250.00संग समय के (क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>) : म<strong>ह</strong>ाकाश काशनवषर् 2007 मूय रु. 100.00एक टा <strong>ह</strong>ेरायल दुिनया (क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>) : कृणमो<strong>ह</strong>न झाकाशन वषर् 2008 मूय रु. 60.00दकचल <strong>दे</strong>बाल (कथा-सं<strong>ह</strong>) : बलराम काशनवषर्2000 मूय रु. 40.00सबध (कथा-सं<strong>ह</strong>) : मानेर मनुज काशनवषर्2007 मूय रु. 165.00काशनअंितका काशनसी-56/यूजीएफ-4, शालीमारगाडर्न,एकसटेंशन-IIगािजयाबाद-201005 (उ..)फोन : 0120-6475212मोबाइल नं.9868380797,9891245023ई-मेल: antika1999@yahoo.co.in,antika.prakashan@antikaprakashan.comhttp://www.antikaprakashan.com(<strong>िव</strong>ज्ञापन)309


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ुित काशनसँCOMING SOON:१.बनैत-िबगड़ैत (कथा-गप सं<strong>ह</strong>)-I.गजे ठाकुरक शी काय रचना सभ:-सुभाषच यादवमूय: भा.रु.१००/-१.कुरुक्षेम् अतमर्नक सात खडक बाद गजे ठाकुरक२.कुरुक्षेम्–अतमर्नक (लेखककिछिड़आयल प, उपयास, गप-कथा, नाटक-एकाी, बालानां कृते,कुरुक्षेम् अतमर्नक-२खड-८(बध-िनबध-समालोचना-२) क संगम<strong>ह</strong>ाकाय, शोध-िनबध आिदक२.स<strong>ह</strong>बाढ़िन क बाद गजे ठाकुरक दोसर उपयाससम संकलनखड-१ बध-िनबध-समालोचनाखड-२ उपयास-(स<strong>ह</strong>बाढ़िन)खड-३ प-सं<strong>ह</strong>-(स<strong>ह</strong>ादीकचौपड़पर)स॒<strong>ह</strong>॑ शीष॒३.स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर क बाद गजे ठाकुरक दोसर प-सं<strong>ह</strong>स॑<strong>ह</strong>िजत्४.गप गुच्छ क बाद गजे ठाकुरक दोसर कथा-गप सं<strong>ह</strong>शदशाम्खड-४ कथा-गप सं<strong>ह</strong> (गपगुच्छ)५.संकषर्ण क बाद गजे ठाकुरक दोसर नाटकउकामुखखड-५ नाटक-(संकषर्ण)खड-६ म<strong>ह</strong>ाकाय- (१.६. वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन क बाद गजे ठाकुरक तेसरगीत-बधवचा<strong>ह</strong>च आ २. असाित मन )खड-७ बालमंडली िकशोर-जगत)-नाराश ं॒सीगजे ठाकुर मूय भा.रु.१००/-७. नेना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरक तीनटा नाटक310


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(सामाय) आ $४० <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श आजलोदीपपुतकालय <strong>ह</strong>ेतु।८.नेना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरक प सं<strong>ह</strong>३. नो एी: मा <strong>िव</strong>श- डॉ. उदयनारायण िसं<strong>ह</strong> “निचकेता”िंट रूप<strong>ह</strong>ाडर्बाउड (मूय भा.रु.१२५/- US$डॉलर ४०) आ पेपरबैक (भा.रु.बाङक बङौरा९.नेना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरक िखसा-िप<strong>ह</strong>ानीसं<strong>ह</strong>अक्षरमुिका७५/- US$ २५/-)II.जगदीश साद म ंडल-४/५. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१: <strong>दे</strong>वनागरी आिमिथला़क्षर स ंकरण:Tirhuta :244 pages (A4 bigmagazine size)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:1: ितर<strong>ह</strong>ुता : मूय भा.रु.200/-Devanagari 244 pages(A4 big magazinesize)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>: 1: : <strong>दे</strong>वनागरी: मूय भा. रु. 100/-६. गामक िजनगी (कथा स ं<strong>ह</strong>)-जगदीश साद म ंडल): मूय भा.रु.कथा-सं<strong>ह</strong>- गामक िजनगीनाटक- िमिथलाक बेटीउपयास- मौलाइल गाछक फूल, जीवन संघषर्, जीवन मरण,उथान-पतन, िजनगीक जीतIII.िमिथलाक संकार/ <strong>िव</strong>िध-यव<strong>ह</strong>ार गीत आ गीतनाद -संकलनउमेश मंडल- आइ धिर कािशत िमिथलाक संकार/ <strong>िव</strong>िध-यव<strong>ह</strong>ार आ गीत नाद िमिथलाक नि<strong>ह</strong> वरन मैिथल ाणक आकणर् कायथक संकार/ <strong>िव</strong>िध-यव<strong>ह</strong>ार आ गीत नाद छल। पि<strong>ह</strong>लबेर जनमानसक िमिथला लोक गीत तुत भय र<strong>ह</strong>ल अिछ।IV.पंच<strong>दे</strong>वोपासना-भूिम िमिथला- मौनV.मैिथली भाषा-साि<strong>ह</strong>य (२०म शतादी)- ेमशंकर िसं<strong>ह</strong>५०/- (सामाय), $२०/-311


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पुतकालय आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श <strong>ह</strong>ेतु)VI.गुंजन जीक राधा (ग-प-जबुली िमित)- गंगेश गुंजन७/८/९.a.मैिथली-अंेजी शदVII.<strong>िव</strong>भारानीक दू टा नाटक: "भाग रौ" आ "बलचदा"कोश; b.अंेजी-मैिथली शद कोशआ c.जीनोम मैिपंग ४५० ए.डी. सँVIII.<strong>ह</strong>म पुछैत छी (प-सं<strong>ह</strong>)- <strong>िव</strong>नीत उपल२००९ ए.डी.- िमिथलाक पीIX.िमिथलाक जन साि<strong>ह</strong>य- अनुवािदका ीमती रेवती िमबध-सपादन-लेखन-गजे ठाकुर,(Maithili Translation of Late Jayakanta Mishra’sनागे कुमार झा एवं पीकारIntroduction to Folk Literature of Mithila Vol.I &<strong>िव</strong>ानद झाII)P.S. Maithili-EnglishX. वगय ोफेसर राधाकृण चौधरी-Dictionary Vol.I & II ;िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ास, शाराितधा, A survey of MaithiliEnglish-Maithili DictionaryLiteratureVol.I (Price Rs.500/-pervolume and $160 forXI. मैिथली िचकथा- नीतू कुमारीoverseas buyers) andXII. मैिथली िचकथा- ीित ठाकुरGenome Mapping 450AD-2009 AD- Mithilak PanjiPrabandh (PriceRs.5000/- and $1600 foroverseas buyers. TIRHUTA[After receiving reports and confirming it ( proof may be seenat http://www.box.net/shared/75xgdy37dr ) that Mr. PankajParashar copied verbatim the article Technopolitics by DouglasKellner (email: kellner@gseis.ucla.edu) and got it published inHindi Magazine Pahal (email:editor.pahal@gmail.com,edpahaljbp@yahoo.co.in and info@deshkaal.com website:312


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्MANUSCRIPT IMAGE DVDwww.deshkaal.com) in his own name. The author was alsoAVAILABLE SEPARATELY FORinvolved in blackmailing using different ISP addresses andRS.1000/-US$320) havecurrently been madeavailable for sale.different email addresses. In the light of above we hereby banthe book "Vilambit Kaik Yug me Nibadha" by Mr. PankajParashar and are withdrawing the book and blacklisting theauthor with immediate effect.]१०.स<strong>ह</strong>बाढ़िन (मैिथलीक पि<strong>ह</strong>लDetails of postage charges availaible onेल पुतक)-ISBN:978-93-http://www.shruti-publication.com/80538-00-6 Price Rs.100/-(send M.O./DD/Cheque in favour of AJAY ARTS(for individual buyers)payable at DELHI.)US$40 (Library/Amount may be sent to AccountInstitution- India &No.21360200000457 Account holderabroad)(distributor)'s name: Ajay Arts,Delhi, Bank: Bank११.नताशा- मैिथलीक पि<strong>ह</strong>ल िचृंखला- <strong>दे</strong>वांशु वस१२.मैिथली-अंेजी वैज्ञािनकशदकोष आ सावर्भौिमक कोष--गजे ठाकुर, नागे कुमार झाएवं पीकार <strong>िव</strong>ानद झा PriceRs.1000/-(for individualof Baroda, Badli branch, Delhi and send yourdelivery address to email:-shruti.publication@shruti-publication.com forprompt delivery.Address your delivery-address to ुितकाशन,:DISTRIBUTORS: AJAY ARTS, 4393/4A,Ist Floor,Ansari Road,DARYAGANJ.Delhi-110002Ph.011-23288341, 09968170107 Website:313


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्buyers) US$400 (Library/http://www.shruti-publication.com e-mail:Institution- India &shruti.publication@shruti-publication.com (<strong>िव</strong>ज्ञापन)abroad)13.Modern English MaithiliDictionary-GajendraThakur, Nagendra KumarJha and PanjikarVidyanand Jha- PriceRs.1000/-(for individualbuyers) US$400 (Library/Institution- India &abroad)314


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(कायलय योग लेल)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१ (ितर<strong>ह</strong>ुता/ <strong>दे</strong>वनागरी)क अपार सफलताक बाद <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:२ आ आगाँक अंक लेल वािषर्क/<strong>िव</strong>ािषर्क/ <strong>िव</strong>ािषर्क/ पंचवािषर्क/ आजीवन सयता अिभयान।ओि<strong>ह</strong> बखर्मे कािशत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सभ अंक/ पुितका पठाओल जाएत।नीचाँक फॉमर् भरू:-<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>दे</strong>वनागरी/ वा ितर<strong>ह</strong>ुताक सदयता चा<strong>ह</strong>ी: <strong>दे</strong>वनागरी/ ितर<strong>ह</strong>ुतासदयता चा<strong>ह</strong>ी: ा<strong>ह</strong>क बनू (कूिरयर/ रिजटडर् डाक खचर् सि<strong>ह</strong>त):-एक बखर्(२०१०ई.)::INDIAरु.२००/-NEPAL-(INR 600), Abroad-(US$25)दू बखर्(२०१०-११ ई.):: INDIA रु.३५०/- NEPAL-(INR 1050), Abroad-(US$50)तीन बखर्(२०१०-१२ ई.)::INDIA रु.५००/- NEPAL-(INR 1500), Abroad-(US$75)पाँच बखर्(२०१०-१३ ई.)::७५०/- NEPAL-(INR 2250), Abroad-(US$125)आजीवन(२००९ आ ओि<strong>ह</strong>सँ आगाँक अंक)::रु.५०००/- NEPAL-(INR 15000), Abroad-(US$750)<strong>ह</strong>मर नाम:<strong>ह</strong>मर पता:<strong>ह</strong>मर ई-मेल:<strong>ह</strong>मर फोन/मोबाइल नं.:<strong>ह</strong>म Cash/MO/DD/Cheque in favour of AJAY ARTS payable at DELHI दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।वा <strong>ह</strong>म रािश Account No.21360200000457 Account holder (distributor)'s name: AjayArts,Delhi,Bank: Bank of Baroda, Badli branch, Delhi क खातामे पठा र<strong>ह</strong>ल छी।अपन फॉमर् एि<strong>ह</strong> पतापर पठाऊ:- shruti.publication@shruti-publication.comAJAY ARTS, 4393/4A,Ist Floor,Ansari Road,DARYAGANJ,Delhi-110002 Ph.011-23288341, 09968170107,e-mail:, Website: http://www.shruti-publication.com(ा<strong>ह</strong>कक <strong>ह</strong>ताक्षर)315


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२. सं<strong>दे</strong>श-[ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वनागरी आ गजे ठाकुरक सात खडक- िनबध-बध-समीक्षा,उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong>(स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ), नाटक (संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन) आ बाल-मंडली-िकशोर जगत-सं<strong>ह</strong> कुरुक्षेम् अंतमर्नक मा<strong>दे</strong>ँ। ]१.ी गो<strong>िव</strong>द झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ तरंगजालपर उतािर <strong>िव</strong>भिरमे मातृभाषा मैिथलीक ल<strong>ह</strong>िर जगाओल, खेद जे अपनेक एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ािभयानमे <strong>ह</strong>मएखन धिर संग नि<strong>ह</strong> दए सकल<strong>ह</strong>ुँ। सुनैत छी अपनेकेँ सुझाओ आ रचनामक आलोचना िय लगैत अिछ तेँ िकछु िलखक मोनभेल। <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>ायता आ स<strong>ह</strong>योग अपनेकेँ सदा उपलध र<strong>ह</strong>त।२.ी रमानद रेणु- मैिथलीमे ई-पिका पािक्षक रूपेँ चला कऽ जे अपन मातृभाषाक चार कऽ र<strong>ह</strong>ल छी, से धयवाद । आगाँअपनेक समत मैिथलीक कायर्क <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ृदयसँ शुभकामना दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।३.ी <strong>िव</strong>ानाथ झा "<strong>िव</strong>िदत"- संचार आ ौोिगकीक एि<strong>ह</strong> ितपध ग्लोबल युगमे अपन मि<strong>ह</strong>मामय "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"केँ अपना <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कट<strong>दे</strong>िख जतबा सता आ संतोष भेल, तकरा कोनो उपलध "मीटर"सँ नि<strong>ह</strong> नापल जा सकैछ? ..एकर ऐित<strong>ह</strong>ािसक मूयांकन आसांकृितक ितफलन एि<strong>ह</strong> शतादीक अंत धिर लोकक नजिरमे आयर्जनक रूपसँ कट <strong>ह</strong>ैत।४. ो. उदय नारायण िसं<strong>ह</strong> "निचकेता"- जे काज अ<strong>ह</strong>ाँ कए र<strong>ह</strong>ल छी तकर चरचा एक िदन मैिथली भाषाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>ह</strong>ोएत।आनद भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, ई जािन कए जे एतेक गोट मैिथल "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई जनर्लकेँ पिढ़ र<strong>ह</strong>ल छिथ।...<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क चालीसम अंक पुरबाकलेल अिभनदन।५. डॉ. गंगेश गुंजन- एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-कमर्मे लािग र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँक सवेदनशील मन, मैिथलीक ित समिपर्त मे<strong>ह</strong>नितक अमृत रंग, इित<strong>ह</strong>ासमे एक टा <strong>िव</strong>िश फराक अयाय आरंभ करत, <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>ास अिछ। अशेष शुभकामना आ बधाइक स, सने<strong>ह</strong>...अ<strong>ह</strong>ाँक पोथीकुरुक्षेम् अंतमर्नक थम दृया ब<strong>ह</strong>ुत भय तथा उपयोगी बुझाइछ। मैिथलीमे तँ अपना वरूपक ायः ई पि<strong>ह</strong>ले ए<strong>ह</strong>न भयअवतारक पोथी िथक। <strong>ह</strong>षर्पूणर् <strong>ह</strong>मर <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई वीकार करी।316


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्६. ी रामाय झा "रामरंग"(आब वगय)- "अपना" िमिथलासँ संबंिधत...<strong>िव</strong>षय वतुसँ अवगत भेल<strong>ह</strong>ुँ।...शेष सभ कुशल अिछ।७. ी जे िपाठी- साि<strong>ह</strong>य अकादमी- इंटरनेट पर थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर लेल बधाई आ शुभकामनावीकार करू।८. ी फुलकुमार िसं<strong>ह</strong> "मौन"- थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क काशनक समाचार जािन कनेक चिकत मुदा बेसीआािदत भेल<strong>ह</strong>ुँ। कालचकेँ पकिड़ जाि<strong>ह</strong> दूरदृिक पिरचय <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, ओि<strong>ह</strong> लेल <strong>ह</strong>मर मंगलकामना।९.डॉ. िशवसाद यादव- ई जािन अपार <strong>ह</strong>षर् भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, जे नव सूचना-ाितक क्षेमे मैिथली पकािरताकेँ वेश िदअएबाकसा<strong>ह</strong>िसक कदम उठाओल अिछ। पकािरतामे एि<strong>ह</strong> कारक नव योगक <strong>ह</strong>म वागत करैत छी, संगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क सफलताकशुभकामना।१०. ी आाचरण झा- कोनो प-पिकाक काशन- ता<strong>ह</strong>ूमे मैिथली पिकाक काशनमे के कतेक स<strong>ह</strong>योग करता<strong>ह</strong>- ई तऽ भ<strong>िव</strong>यक<strong>ह</strong>त। ई <strong>ह</strong>मर ८८ वषर्मे ७५ वषर्क अनुभव र<strong>ह</strong>ल। एतेक पैघ म<strong>ह</strong>ान यज्ञमे <strong>ह</strong>मर ापूणर् आ<strong>ह</strong>ुित ात <strong>ह</strong>ोयत- यावत ठीक-ठाकछी/ र<strong>ह</strong>ब।११. ी <strong>िव</strong>जय ठाकुर- िमिशगन <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" पिकाक अंक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ, सपूणर् टीम बधाईक पा अिछ। पिकाक मंगलभ<strong>िव</strong>य <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>मर शुभकामना वीकार कएल जाओ।१२. ी सुभाषच यादव- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क बारेमे जािन सता भेल। ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ िनरतर पल<strong>िव</strong>त-पुिपत <strong>ह</strong>ो आ चतुिदर्क अपनसुगंध पसारय से कामना अिछ।१३. ी मैिथलीपु दीप- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर सफलताक भगवतीसँ कामना। <strong>ह</strong>मर पूणर् स<strong>ह</strong>योग र<strong>ह</strong>त।317


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१४. डॉ. ी भीमनाथ झा- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" इटरनेट पर अिछ तेँ "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" नाम उिचत आर कतेक रूपेँ एकर <strong>िव</strong>वरण भए सकैत अिछ।आइ-काि मोनमे उेग र<strong>ह</strong>ैत अिछ, मुदा शी पूणर् स<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>िख अित सता भेल। मैिथलीक लेल ईघटना छी।१५. ी रामभरोस कापिड़ "मर"- जनकपुरधाम- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ऑनलाइन <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छी। मैिथलीकेँ अतरीय जगतमे प<strong>ह</strong>ुँचेल<strong>ह</strong>ुँ तकरालेल <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई। िमिथला र सभक संकलन अपूवर्। नेपालोक स<strong>ह</strong>योग भेटत, से <strong>िव</strong>ास करी।१६. ी राजनदन लालदास- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिकाक मायमसँ बड़ नीक काज कए र<strong>ह</strong>ल छी, नाितक अि<strong>ह</strong>ठाम <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ। एकर वािषर्कअ ंक जखन िं ट िनकालब तँ <strong>ह</strong>मरा पठायब। कलकामे ब<strong>ह</strong>ुत गोटेकेँ <strong>ह</strong>म साइटक पता िलखाए <strong>दे</strong>ने िछयि<strong>ह</strong>। मोन तँ <strong>ह</strong>ोइत अिछजे िदली आिब कए आशीवद दैत<strong>ह</strong>ुँ, मुदा उमर आब बेशी भए गेल। शुभकामना <strong>दे</strong>श-<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शक मैिथलकेँ जोड़बाक लेल।.. उकृकाशन कुरुक्षेम् अंतमर्नक लेल बधाइ। अुत काज कएल अिछ, नीक तुित अिछ सात खडमे। ..सुभाष च यादवककथापर अ<strong>ह</strong>ाँक आमुखक पि<strong>ह</strong>ल दस प ंिक्तमे आ आगाँ ि<strong>ह</strong>दी, उदूर् तथा अंेजी शद अिछ (बेबाक, आोपात, फोकलोर..)..लोकनि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>त जे चालिन दुशलिन बाढ़िनकेँ िजनका अपना ब<strong>ह</strong>िर टा भूर!..( पीकरण- अ<strong>ह</strong>ाँ ारा उृत अंश यादवजीक कथासं<strong>ह</strong> बनैत-िबगड़ैतक आमुख १ जे कैलास कुमार िमजी ारा िलखल गेल अिछ-<strong>ह</strong>मरा ारा नि<strong>ह</strong>- केँ संबोिधत करैत अिछ।कैलासजीक सपूणर् आमुख <strong>ह</strong>म पढ़ने छी आ ओ अपन <strong>िव</strong>षयक <strong>िव</strong>शेषज्ञ छिथ आ <strong>ह</strong>ुनका ित कएल अपशदक योग अनुिचत-गजे ठाकुर)...अ<strong>ह</strong>ाँक मंतय क्यो िचगुत सभा खोिल मिणपकेँ बेिच र<strong>ह</strong>ल छिथ तँ क्यो मैिथल (ाण) सभा खोिल सुमनजीकयापारमे लागल छिथ-मिणप आ सुमनजीक आिरमे अपन धंधा चमका र<strong>ह</strong>ल छिथ आ मिणप आ सुमनजीकेँ अपमािनत कए र<strong>ह</strong>लछिथ।..तखन लोक तँ क<strong>ह</strong>बे करत जे अपन घेघ नि<strong>ह</strong> सुझैत छि<strong>ह</strong>, लोकक टेटर आ से िबना <strong>दे</strong>खनि<strong>ह</strong>, अधला<strong>ह</strong> लागैतछिन.....ओना अ<strong>ह</strong>ाँ तँ अपन<strong>ह</strong>ुँ बड़ पैघ धंधा कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। मा सेवा आ से िनःवाथर् तखन बूझल जाइत जँ अ<strong>ह</strong>ाँ ारा कािशतपोथी सभपर दाम िलखल नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तैक। ओि<strong>ह</strong>ना सभकेँ <strong>िव</strong>लि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल जइतैक। (पीकरण- ीमान्, अ<strong>ह</strong>ाँक सूचनाथर् <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ाराई-कािशत कएल सभटा सामी आकइवमे http://www.videha.co.in/ पर िबना मूयक डाउनलोड लेल उपलध छै आभ<strong>िव</strong>यमे से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>तैक। एि<strong>ह</strong> आकइवकेँ जे िकयो काशक अनुमित लऽ कऽ िंट रूपमे कािशत कएने छिथ आ तकर ओ दाम318


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रखने छिथ आ िकएक रखने छिथ वा आगाँसँ दाम नि<strong>ह</strong> राखथु- ई सभटा परामशर् अ<strong>ह</strong>ाँ काशककेँ प/ ई-प ारा पठा सकैिछयि<strong>ह</strong>।- गजे ठाकुर)...अ<strong>ह</strong>ाँक ित अशेष शुभकामनाक संग।१७. डॉ. ेमशंकर िसं<strong>ह</strong>- अ<strong>ह</strong>ाँ मैिथलीमे इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" कािशत कए अपन अुत मातृभाषानुरागक पिरचय <strong>दे</strong>लअिछ, अ<strong>ह</strong>ाँक िनःवाथर् मातृभाषानुरागसँ ेिरत छी, एकर िनिम जे <strong>ह</strong>मर सेवाक योजन <strong>ह</strong>ो, तँ सूिचत करी। इंटरनेटपर आोपांतपिका <strong>दे</strong>खल, मन फुिलत भऽ गेल।१८.ीमती शेफािलका वम- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका <strong>दे</strong>िख मोन उलाससँ भिर गेल। <strong>िव</strong>ज्ञान कतेक गित कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ...अ<strong>ह</strong>ाँ सभअनत आकाशकेँ भेिद िदयौ, समत <strong>िव</strong>तारक र<strong>ह</strong>यकेँ तार-तार कऽ िदयौक...। अपनेक अुत पुतक कुरुक्षेम् अंतमर्नक<strong>िव</strong>षयवतुक दृिसँ गागरमे सागर अिछ। बधाई।१९.ी <strong>ह</strong>ेतुकर झा, पटना-जाि<strong>ह</strong> समपर्ण भावसँ अपने िमिथला-मैिथलीक सेवामे तपर छी से तुय अिछ। <strong>दे</strong>शक राजधानीसँ भयर<strong>ह</strong>ल मैिथलीक शंखनाद िमिथलाक गाम-गाममे मैिथली चेतनाक <strong>िव</strong>कास अवय करत।२०. ी योगानद झा, किबलपुर, ल<strong>ह</strong>ेिरयासराय- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पोथीकेँ िनकटसँ <strong>दे</strong>खबाक अवसर भेटल अिछ आ मैिथलीजगतक एकटा उट ओ समसामियक दृिसप <strong>ह</strong>ताक्षरक कलमबद पिरचयसँ आािदत छी। "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क <strong>दे</strong>वनागरी सँकरणपटनामे रु. 80/- मे उपलध भऽ सकल जे <strong>िव</strong>िभ लेखक लोकिनक छायािच, पिरचय पक ओ रचनावलीक सयक काशनसँऐित<strong>ह</strong>ािसक क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ।२१. ी िकशोरीकात िम- कोलकाता- जय मैिथली, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे ब<strong>ह</strong>ुत रास क<strong>िव</strong>ता, कथा, िरपोटर् आिदक सिच सं<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख आ आरअिधक सता िमिथलाक्षर <strong>दे</strong>िख- बधाई वीकार कएल जाओ।२२.ी जीवकात- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मुित अंक पढ़ल- अुत मे<strong>ह</strong>नित। चाबस-चाबस। िकछु समालोचना मरखा<strong>ह</strong>..मुदा सय।319


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२३. ी भालच झा- अपनेक कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>दे</strong>िख बुझाएल जेना <strong>ह</strong>म अपने छपल<strong>ह</strong>ुँ अिछ। एकर <strong>िव</strong>शालकाय आकृितअपनेक सवर्समावेशताक पिरचायक अिछ। अपनेक रचना सामयर्मे उरोर वृि <strong>ह</strong>ो, एि<strong>ह</strong> शुभकामनाक संग <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई।२४.ीमती डॉ नीता झा- अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। योितरीर शदावली, कृिष मय शदावली आ सीत बसत आसभ कथा, क<strong>िव</strong>ता, उपयास, बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong>य सभ उम छल। मैिथलीक उरोर <strong>िव</strong>कासक लय दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।२५.ी मायानद िम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मे <strong>ह</strong>मर उपयास ीधनक जे <strong>िव</strong>रोध कएल गेल अिछ तकर <strong>ह</strong>म <strong>िव</strong>रोध करैत छी।...कुरुक्षेम् अंतमर्नक पोथीक लेल शुभकामना।(ीमान् समालोचनाकेँ <strong>िव</strong>रोधक रूपमे नि<strong>ह</strong> लेल जाए।-गजे ठाकुर)२६.ी म<strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>जारी- सपादक ीिमिथला- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ मोन <strong>ह</strong>िषर्त भऽ गेल..एखन पूरा पढ़यमे ब<strong>ह</strong>ुत समय लागत,मुदा जतेक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ से आािदत कएलक।२७.ी केदारनाथ चौधरी- कुरुक्षेम् अंतमर्नक अुत लागल, मैिथली साि<strong>ह</strong>य लेल ई पोथी एकटा ितमान बनत।२८.ी सयानद पाठक- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>म िनयिमत पाठक छी। ओकर वरूपक शंसक छल<strong>ह</strong>ुँ। ए<strong>ह</strong>र अ<strong>ह</strong>ाँक िलखल - कुरुक्षेम्अंतमर्नक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ। मोन आािदत भऽ उठल। कोनो रचना तरा-उपरी।२९.ीमती रमा झा-सपादक िमिथला दपर्ण। कुरुक्षेम् अंतमर्नक िंट फॉमर् पिढ़ आ एकर गुणवा <strong>दे</strong>िख मोन स भऽ गेल,अुत शद एकरा लेल युक्त कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क उरोर गितक शुभकामना।३०.ी नरे झा, पटना- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> िनयिमत <strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ैत छी। मैिथली लेल अुत काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।३१.ी रामलोचन ठाकुर- कोलकाता- िमिथलाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख मोन सतासँ भिर उठल, अंकक <strong>िव</strong>शाल पिरदृय आवतकारीअिछ।३२.ी तारानद <strong>िव</strong>योगी- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आ कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>दे</strong>िख चकिबदोर लािग गेल। आयर्। शुभकामना आ बधाई।320


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३३.ीमती ेमलता िम “ेम”- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। सभ रचना उच्चकोिटक लागल। बधाई।३४.ी कीितर्नारायण िम- बेगूसराय- कुरुक्षेम् अंतमर्नक बड नीक लागल, आगांक सभ काज लेल बधाई।३५.ी म<strong>ह</strong>ाकाश-स<strong>ह</strong>रसा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक नीक लागल, <strong>िव</strong>शालकाय संगि<strong>ह</strong> उमकोिटक।३६.ी अिग्नपुप- िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ल..ई थम तँ अिछ एकरा शंसामे मुदा <strong>ह</strong>म एकरा दुसा<strong>ह</strong>िसक क<strong>ह</strong>ब। िमिथलािचकलाक तभकेँ मुदा अिगला अंकमे आर <strong>िव</strong>तृत बनाऊ।३७.ी मंजर सुलेमान-दरभंगा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क जतेक शंसा कएल जाए कम <strong>ह</strong>ोएत। सभ चीज उम।३८.ीमती ोफेसर वीणा ठाकुर- कुरुक्षेम् अंतमर्नक उम, पठनीय, <strong>िव</strong>चारनीय। जे क्यो <strong>दे</strong>खैत छिथ पोथी ात करबाक उपायपुछैत छिथ। शुभकामना।३९.ी छानद िसं<strong>ह</strong> झा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ, बड नीक सभ तर<strong>ह</strong>ेँ।४०.ी ताराकात झा- सपादक मैिथली दैिनक िमिथला समाद- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> तँ कटेट ोवाइडरक काज कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। कुरुक्षेम्अंतमर्नक अुत लागल।४१.डॉ रवी कुमार चौधरी- कुरुक्षेम् अंतमर्नक ब<strong>ह</strong>ुत नीक, ब<strong>ह</strong>ुत मे<strong>ह</strong>नितक पिरणाम। बधाई।४२.ी अमरनाथ- कुरुक्षेम् अंतमर्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> दुनू मरणीय घटना अिछ, मैिथली साि<strong>ह</strong>य मय।४३.ी पंचानन िम- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क वै<strong>िव</strong>य आ िनरतरता भा<strong>िव</strong>त करैत अिछ, शुभकामना।321


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्४४.ी केदार कानन- कुरुक्षेम् अतमर्नक लेल अनेक धयवाद, शुभकामना आ बधाइ वीकार करी। आ निचकेताक भूिमकापढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। शुरूमे तँ लागल जेना कोनो उपयास अ<strong>ह</strong>ाँ ारा सृिजत भेल अिछ मुदा पोथी उनटौला पर ज्ञात भेल जे एि<strong>ह</strong>मे तँ सभ<strong>िव</strong>धा समाि<strong>ह</strong>त अिछ।४५.ी धनाकर ठाकुर- अ<strong>ह</strong>ाँ नीक काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। फोटो गैलरीमे िच एि<strong>ह</strong> शतादीक जमितिथक अनुसार र<strong>ह</strong>ैत तऽ नीक।४६.ी आशीष झा- अ<strong>ह</strong>ाँक पुतकक संबंधमे एतबा िलखबा सँ अपना कए नि<strong>ह</strong> रोिक सकल<strong>ह</strong>ुँ जे ई िकताब मा िकताब नि<strong>ह</strong>थीक, ई एकटा उमीद छी जे मैिथली अ<strong>ह</strong>ाँ सन पुक सेवा सँ िनरंतर समृ <strong>ह</strong>ोइत िचरजीवन कए ात करत।४७.ी शभु कुमार िसं<strong>ह</strong>- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तपरता आ ियाशीलता <strong>दे</strong>िख आािदत भऽ र<strong>ह</strong>ल छी। िनितरूपेण क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जेसमकालीन मैिथली पिकाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क नाम वणक्षरमे िलखल जाएत। ओि<strong>ह</strong> कुरुक्षेक घटना सभ तँ अठार<strong>ह</strong>े िदनमेखतम भऽ गेल र<strong>ह</strong>ए मुदा अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् तँ अशेष अिछ।४८.डॉ. अजीत िम- अपनेक यासक कतबो श ंसा कएल जाए कमे <strong>ह</strong>ोएतैक। मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे अ<strong>ह</strong>ाँ ारा कएल गेल काजयुग-युगातर धिर पूजनीय र<strong>ह</strong>त।४९.ी बीरे मिलक- अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् अतमर्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पिढ़ अित सता भेल। अ<strong>ह</strong>ाँक वाय ठीक र<strong>ह</strong>ए आउसा<strong>ह</strong> बनल र<strong>ह</strong>ए से कामना।५०.ी कुमार राधारमण- अ<strong>ह</strong>ाँक िदशा-िनदशमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong>ल मैिथली ई-जनर्ल <strong>दे</strong>िख अित सता भेल। <strong>ह</strong>मर शुभकामना।५१.ी फूलच झा वीण-<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ने र<strong>ह</strong>ी मुदा कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>िख बढ़ाई <strong>दे</strong>बा लेल बाय भऽ गेल<strong>ह</strong>ुँ। आब <strong>िव</strong>ासभऽ गेल जे मैिथली नि<strong>ह</strong> मरत। अशेष शुभकामना।५२.ी <strong>िव</strong>भूित आनद- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख, ओकर <strong>िव</strong>तार <strong>दे</strong>िख अित सता भेल।322


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५३.ी मानेर मनुज-कुरुक्षेम् अतमर्नक एकर भयता <strong>दे</strong>िख अित सता भेल, एतेक <strong>िव</strong>शाल थ मैिथलीमे आइ धिर नि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>खने र<strong>ह</strong>ी। एि<strong>ह</strong>ना भ<strong>िव</strong>यमे काज करैत र<strong>ह</strong>ी, शुभकामना।५४.ी <strong>िव</strong>ानद झा- आइ.आइ.एम.कोलकाता- कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>िव</strong>तार, छपाईक संग गुणवा <strong>दे</strong>िख अित सता भेल।५५.ी अर<strong>िव</strong>द ठाकुर-कुरुक्षेम् अतमर्नक मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे कएल गेल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क पि<strong>ह</strong>ल योग अिछ, शुभकामना।५६.ी कुमार पवन-कुरुक्षेम् अतमर्नक पिढ़ र<strong>ह</strong>ल छी। िकछु लघुकथा पढ़ल अिछ, ब<strong>ह</strong>ुत मािमर्क छल।५७. ी दीप िब<strong>ह</strong>ारी-कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>खल, बधाई।५८.डॉ मिणकात ठाकुर-कैिलफोिनर्या- अपन <strong>िव</strong>लक्षण िनयिमत सेवासँ <strong>ह</strong>मरा लोकिनक <strong>ह</strong>ृदयमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> भऽ गेल अिछ।५९.ी धीरे ेमिषर्- अ<strong>ह</strong>ाँक समत यास सरा<strong>ह</strong>नीय। दुख <strong>ह</strong>ोइत अिछ जखन अ<strong>ह</strong>ाँक यासमे अपेिक्षत स<strong>ह</strong>योग नि<strong>ह</strong> कऽ पबैतछी।६०.ी <strong>दे</strong>वशंकर नवीन- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क िनरतरता आ <strong>िव</strong>शाल वरूप- <strong>िव</strong>शाल पाठक वगर्, एकरा ऐित<strong>ह</strong>ािसक बनबैत अिछ।६१.ी मो<strong>ह</strong>न भाराज- अ<strong>ह</strong>ाँक समत कायर् <strong>दे</strong>खल, ब<strong>ह</strong>ुत नीक। एखन िकछु परेशानीमे छी, मुदा शी स<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।६२.ी फजलुर र<strong>ह</strong>मान <strong>ह</strong>ाशमी-कुरुक्षेम् अतमर्नक मे एतेक मे<strong>ह</strong>नतक लेल अ<strong>ह</strong>ाँ साधुवादक अिधकारी छी।६३.ी लमण झा "सागर"- मैिथलीमे चमकािरक रूपेँ अ<strong>ह</strong>ाँक वेश आादकारी अिछ।..अ<strong>ह</strong>ाँकेँ एखन आर..दूर..ब<strong>ह</strong>ुत दूरधिरजेबाक अिछ। वथ आ स र<strong>ह</strong>ी।323


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्६४.ी जगदीश साद मंडल-कुरुक्षेम् अतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ । कथा सभ आ उपयास स<strong>ह</strong>बाढ़िन पूणर्रूपेँ पिढ़ गेल छी। गाम-घरकभौगोिलक <strong>िव</strong>वरणक जे सूम वणर्न स<strong>ह</strong>बाढ़िनमे अिछ, से चिकत कएलक, एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>क कथा-उपयास मैिथली लेखनमे <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धताअनलक अिछ। समालोचना शामे अ<strong>ह</strong>ाँक दृि वैयिक्तक नि<strong>ह</strong> वरन् सामािजक आ कयाणकारी अिछ, से शंसनीय।६५.ी अशोक झा-अयक्ष िमिथला <strong>िव</strong>कास पिरषद- कुरुक्षेम् अतमर्नक लेल बधाई आ आगाँ लेल शुभकामना।६६.ी ठाकुर साद मुमुर्- अुत यास। धयवादक संग ाथर्ना जे अपन मािट-पािनकेँ यानमे रािख अंकक समायोजन कएलजाए। नव अंक धिर यास सरा<strong>ह</strong>नीय। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ ब<strong>ह</strong>ुत-ब<strong>ह</strong>ुत धयवाद जे ए<strong>ह</strong>ेन सुदर-सुदर सचार (आलेख) लगा र<strong>ह</strong>ल छिथ।सभटा <strong>ह</strong>णीय- पठनीय।६७.बुिनाथ िम- िय गजे जी,अ<strong>ह</strong>ाँक सपादन मे कािशत ‘<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’आ ‘कुरुक्षेम् अंतमर्नक’ <strong>िव</strong>लक्षण पिका आ <strong>िव</strong>लक्षण पोथी!की नि<strong>ह</strong> अिछ अ<strong>ह</strong>ाँक सपादनमे? एि<strong>ह</strong> य सँ मैिथली क <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोयत,िनसं<strong>दे</strong><strong>ह</strong>।६८.ी बृखेश च लाल- गजेजी, अपनेक पुतक कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ मोन गदगद भय गेल , <strong>ह</strong>ृदयसँ अनुगृि<strong>ह</strong>त छी ।<strong>ह</strong>ािदर्क शुभकामना ।६९.ी परमेर कापिड़ - ी गजे जी । कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ गदगद आ ने<strong>ह</strong>ाल भेल<strong>ह</strong>ुँ।७०.ी रवीनाथ ठाकुर- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ैत र<strong>ह</strong>ैत छी। धीरे ेमिषर्क मैिथली गजलपर आलेख पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। मैिथली गजल कऽ सँ कऽचिल गेलैक आ ओ अपन आलेखमे मा अपन जानल-पि<strong>ह</strong>चानल लोकक चचर् कएने छिथ। जेना मैिथलीमे मठक परपरा र<strong>ह</strong>लअिछ। (पीकरण- ीमान्, ेमिषर् जी ओि<strong>ह</strong> आलेखमे ई प िलखने छिथ जे िकनको नाम जे छुिट गेल छि<strong>ह</strong> तँ से माआलेखक लेखकक जानकारी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>बाक ारे, एि<strong>ह</strong>मे आन कोनो कारण नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाय। अ<strong>ह</strong>ाँसँ एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयपर <strong>िव</strong>तृत आलेखसादर आमंित अिछ।-सपादक)324


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्७१.ी मंेर झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ल आ संगि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ाँक मैगनम ओपस कुरुक्षेम् अंतमर्नक से<strong>ह</strong>ो, अित उम। मैिथलीक लेल कएल जार<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँक समत कायर् अतुलनीय अिछ।७२. ी <strong>ह</strong>रेकृण झा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मैिथलीमे अपन तर<strong>ह</strong>क एकमा थ अिछ, एि<strong>ह</strong>मे लेखकक सम दृि आ रचनाकौशल <strong>दे</strong>खबामे आएल जे लेखकक फीडवकर्सँ जुड़ल र<strong>ह</strong>बाक कारणसँ अिछ।७३.ी सुकात सोम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मे समाजक इित<strong>ह</strong>ास आ वतर्मानसँ अ<strong>ह</strong>ाँक जुड़ाव बड नीक लागल, अ<strong>ह</strong>ाँ एि<strong>ह</strong> क्षेमेआर आगाँ काज करब से आशा अिछ।७४.ोफेसर मदन िम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक सन िकताब मैिथलीमे पि<strong>ह</strong>ले अिछ आ एतेक <strong>िव</strong>शाल सं<strong>ह</strong>पर शोध कएल जा सकैतअिछ। भ<strong>िव</strong>यक लेल शुभकामना।७५.ोफेसर कमला चौधरी- मैिथलीमे कुरुक्षेम् अंतमर्नक सन पोथी आबए जे गुण आ रूप दुनूमे िनसन <strong>ह</strong>ोअए, से ब<strong>ह</strong>ुत िदनसँआकांक्षा छल, ओ आब जा कऽ पूणर् भेल। पोथी एक <strong>ह</strong>ाथसँ दोसर <strong>ह</strong>ाथ घुिम र<strong>ह</strong>ल अिछ, एि<strong>ह</strong>ना आगाँ से<strong>ह</strong>ो अ<strong>ह</strong>ाँसँ आशा अिछ।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मैिथली साि<strong>ह</strong>य आदोलन(c)२००८-०९. सविधकार लेखकाधीन आ जतय लेखकक नाम नि<strong>ह</strong> अिछ ततय संपादकाधीन। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>(पािक्षक) संपादक- गजे ठाकुर। स<strong>ह</strong>ायक सपादक: ीमती रिम रेखा िस<strong>ह</strong>ा, ी उमेश मंडल। एतयकािशत रचना सभक कॉपीराइट लेखक लोकिनक लगमे र<strong>ह</strong>ति<strong>ह</strong>, मा एकर थम काशनक/ आकइवक/अंेजी-संकृत अनुवादक ई-काशन/ आकइवक अिधकार एि<strong>ह</strong> ई पिकाकेँ छैक। रचनाकार अपन मौिलक325


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५१ म अंक ०१ फरबरी २०१० (वषर् ३ मास २६ अंक ५१)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आ अकािशत रचना (जकर मौिलकताक संपूणर् उरदाियव लेखक गणक मय छि<strong>ह</strong>)ggajendra@yahoo.co.in आिक ggajendra@videha.com केँ मेल अटैचमेटक रूपमेँ .doc,.docx, .rtf वा .txt फॉमटमे पठा सकैत छिथ। रचनाक संग रचनाकार अपन संिक्षत पिरचय आ अपनकैन कएल गेल फोटो पठेता<strong>ह</strong>, से आशा करैत छी। रचनाक अंतमे टाइप र<strong>ह</strong>य, जे ई रचना मौिलक अिछ,आ पि<strong>ह</strong>ल काशनक <strong>ह</strong>ेतु <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> (पािक्षक) ई पिकाकेँ <strong>दे</strong>ल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। मेल ात <strong>ह</strong>ोयबाक बादयथासंभव शी ( सात िदनक भीतर) एकर काशनक अंकक सूचना <strong>दे</strong>ल जायत। एि<strong>ह</strong> ई पिकाकेँ ीमितलमी ठाकुर ारा मासक 1 आ 15 ितिथकेँ ई कािशत कएल जाइत अिछ।(c) 2008-09 सविधकार सुरिक्षत। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कािशत सभटा रचना आ आकइवक सविधकार रचनाकार आसं<strong>ह</strong>कक लगमे छि<strong>ह</strong>। रचनाक अनुवाद आ पुनः काशन िकंवा आकइवक उपयोगक अिधकार िकनबाक<strong>ह</strong>ेतु ggajendra@videha.com पर संपकर् करू। एि<strong>ह</strong> साइटकेँ ीित झा ठाकुर, मधूिलका चौधरी आरिम िया ारा िडजाइन कएल गेल।िसिरतु326

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!