22.08.2015 Views

िव दे ह िवदेह Videha িবেদহ िवदेह

'िवदेह' ५५ म अंक ०१ अ ैल २०१० (वष र् ३ मास २८ अंक ५५)

'िवदेह' ५५ म अंक ०१ अ ैल २०१० (वष र् ३ मास २८ अंक ५५)

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्'<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वष र् ३ मास २८ अंक ५५)<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> Vi deha <strong>িবেদহ</strong> ht t p:// wwwvi . deha. co. i n <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ईपिका Vi deha I st Mai t hi l i For t ni ght l y e Magazi ne <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षकई पिका नव अंक <strong>दे</strong>खबाक लेल प ृ सभकेँ िरश कए <strong>दे</strong>ख ू। Al ways r ef r esh t he pagesf or vi ewi ng new i ssue of VI DEHA. Read i n your ownscr i pt Roman( Eng)Guj ar at i Bangl a Or i y a Gur mukhi Tel ugu Tami l Kannada Mal ayal am Hi ndiएि<strong>ह</strong> अंकमे अिछ:-१. संपादकीय सं<strong>दे</strong>श२. ग२.१.१. अनमोल झा- गामक बता<strong>ह</strong> २. -कािमनी कामाियनी-घिडयाली र२.२.१.जगदीश साद म ंडल- -ितलासंािक लाइ २. कुमार मज कप-मार सा<strong>ह</strong>ेब२.३. १. राज<strong>दे</strong>व म ंडल-जगदीश साद म ंडलक उपास उान-पतनपर२. जगदीश साद म ंडल-उपन ्यास-जीवन संघष र्-२1


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.४.१. बेचन ठाकुर -नाटक छीनर<strong>दे</strong>वी- आगा ँ २. सरोज ‘िखलाडी’-नाटक-ललका कपड़◌ा२.५. मश ंकर िसं<strong>ह</strong>: चेतना सिमित ओ नाम ंच२.६.१. काश च -शनल ूल ऑफ ामा -<strong>िव</strong> र ंगम ंच िदवस : 27माच र् २.िबिपन झा-भारत-पाल आओर िमिथला ंचल२.७. डा.शेफािलका वमा र्-ितवादक र२.८. सानंदपाठक-कथा- ान <strong>िव</strong>मश र्३. प2


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.१. कालीका ंत झा "ब ुच " 1934-2009- आगा ँ३.२. से कुमार झा-पॉ◌ंच लघ ु क<strong>िव</strong>ता३.३. िशव कुमार झा-िकछु प३.४. जय काश म ंडल३.५. गंगेश गुंजन:अपन-अपन राधा २१म खेप३.६. राज<strong>दे</strong>व म ंडल द ूटा क<strong>िव</strong>ता४. बालाना ं कृते-. जगदीश साद म ंडल-िकछु रक कथा3


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५. भाषापाक रचना-लेखन -[मानक मैिथली], [<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंजी आअंजी मैिथली कोष (इ ंटरटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सच र्-िडनरी) एम.एस. एस.ू.एल. सव र्र आधािरत -Based on ms-sql ser ver Maithili-Engl i sh and Engl i sh-MaithiliDi ct i onar y.]6.VI DEHA FOR NON RESI DENTS6. 1. NAAGPHAANS -PART _ V-Maithili novel written byDr . Shef al i ka Ver ma -Tr ansl at ed by Dr . Raj i v Kumar Ver maand Dr . J ay a Ver ma , Associ at e Pr of essor s, Del hi Uni ver si t y,Del h i62Original . .Poemin Mai t hi l i by Gaj endr a Thakur Tr ansl at edi nt o Engl i sh by Lucy Gr acy of New Yor k.-Leani ng t owar ds t het rut h wi t h own knowl edge<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ( ल, ितर<strong>ह</strong> ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी मे ) पी.डी.एफ. डाउनलोडक लेलनीचा ँक िलंकपर उपल अिछ। Al l t he ol d i ssues of Vi deha e j our nal ( i nBraille, Tirhuta and Devanagar i ver si ons ) ar e avai l abl e f or pdfdownl oad at t he f ol l owi ng l i nk.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी पमेVi deha e j our nal ' s al lDevanagar i ver si onsol d i ssues i n Br ai l l e Ti r hut a and4


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर.एस.एस.फीड।"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिका ई-पसँ ा क।अपन िमकेँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>षयमे स ू िचत क।↑ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर.एस.एस.फीड एनीमेटरकेँ अपन साइट/ ब्लॉगपर लगाऊ।ब्लॉग "लेआउट" पर "एड गाडजेट" मे "फीड" सेले कए "फीड य.आर.एल." ू मेht t p:// wwwvi . deha. co. i n/ i ndex. xml टाइप केलासँ से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फीड ा कए सकैत छी।ग ूगल रीडरमे पढबा लेल ht t p:// r eader . googl e. com/ पर जा कऽ Add aSubscr i pt i on बटन िक क आ खाली ानमे ht t p:// wwwvi . deha. co. i n/ i ndex.xmlपे क आ Add बटन दबाऊ।cannotमैिथली <strong>दे</strong>वनागरी वा िमिथलाक्षरमे नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख/ िलिख पािब र<strong>ह</strong>ल छी, (see/ wr i t e Maithili in Devanagari / Mi t hi l akshar a f ol l owl i nks bel ow or cont act at ggaj endr a@ vi deha. com) तँ एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतुनीचा ँक िलंक सभ पर जाऊ। संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क ंभ मैिथली भाषापाक/ रचना लेखनकनव-पुरान अंक पढ़◌ू।:// . /ht t pht t pdevanaagar i i netkaul onl i ne comuni nagar i:// . / / (एतए बॉमे ऑनलाइन <strong>दे</strong>वनागरीटाइप क, बॉसँ कापी क आ वडर् डाुमेटमे पे कए वडर् फाइलकेँ सेवक। <strong>िव</strong>शेष जानकारीक लेल ggaj endr a@ vi deha. com पर सकर्क।)(Use Fi r ef ox 3. 0 ( f r om WWWMOZI . LLA. COM )/ Oper a/ Saf ar i /. / . /I nt er net Expl or er 8 0 Fl ock 2 0 Googl e Chr ome f or bestvi ew of ' Vi deha' Mai t hili e-j our nal athttp:// wwwvidehacoin. . . / .)Go t o t he l i nk bel ow f or downl oad of ol d i ssues of VI DEHA Mai t hi l i emagazi ne i n . pdf f or mat and Mai t hi l i Audi o/ Vi deo/ Book/ pai nt i ngs/phot o f i l es. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पुरान अंक आ ऑिडयो/ वीिडयो/ पोथी/ िचकला/ फोटो सभक फाइलसभ (उारण, बड सुख सार आ द ूवा र्क्षत म ं सि<strong>ह</strong>त) डाउनलोड करबाक <strong>ह</strong>ेतु नीचा ँक िलंक पर जाऊ।5


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्VI DEHA ARCHI VE <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आका र्इवभारतीय डाक <strong>िव</strong>भाग ारा जारी क<strong>िव</strong>, नाटककार आ धम र्शास्ी <strong>िव</strong>ापितक ा। भारत आ पालकमािटमे पसरल िमिथलाक धरती ाचीन कालि<strong>ह</strong>सँ म<strong>ह</strong>ान पुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक कम र्भूिम र<strong>ह</strong>ल अिछ।िमिथलाक म<strong>ह</strong>ान पुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक िच 'िमिथला र' मे <strong>दे</strong>ख ू।गौरी-श ंकरक पालव ंश कालक मिर्, ू एि<strong>ह</strong>मे िमिथलाक्षरमे (१२०० वष र् प ूव र्क) अिभलेख अंिकत अिछ।िमिथलाक भारत आ पालक मािटमे पसरल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क अा ाचीन आ नव ाप, िच, अिभलेखआ मिर्कलाक़ ू <strong>ह</strong>ेतु <strong>दे</strong>ख ू 'िमिथलाक खोज'िमिथला, मैिथल आ मैिथलीसँ सित स ूचना, सकर्, अेषण संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सच र्-इ ंजन आ ूज स<strong>िव</strong> र्स आिमिथला, मैिथल आ मैिथलीसँ सित वेबसाइट सभक सम संकलनक लेल <strong>दे</strong>ख ू "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> स ूचना संपकर्अेषण"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> जालव ृक िडसकसन फोरमपर जाऊ।"मैिथल आर िमिथला" (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालव ृ) पर जाऊ।१. संपादकीयमैिथली गजल शास्गजलक उि अरबी साि<strong>ह</strong>सँ मानल जा सकैत अिछ मुदा ओतए ईअरकान मा को उेजक घटनाक वण र्न <strong>िव</strong>शेषक पमे छल। मुदागजल जे एि<strong>ह</strong> अरकान सभक समुय अिछ से फारसीक छी। फेरओतएसँ गजल उद ूर्-ि<strong>ह</strong>ी आ आब मैिथलीमे आएल अिछ।6


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मायान िम मैिथली गजलकेँ गीतल क<strong>ह</strong>लि, मुदा <strong>ह</strong>म एतए ओकरागजले क<strong>ह</strong>ब आ अरबी फारसीक छ-शास्क िकछु शावलीक योगकरब। से मैिथली गजल शास्क शावली भेल अज ।ब<strong>ह</strong>र: उैस टा अरबी ब<strong>ह</strong>र <strong>ह</strong>ोइत अिछ। एतेक ब<strong>ह</strong>र मोन रखबाकआवकता नि<strong>ह</strong>। िकएक तँ ब<strong>ह</strong>र मा थाट, राग-रािगनी। एि<strong>ह</strong> उैसटाअरबी ब<strong>ह</strong>रक बदला मैिथली लेल नीचा ँमे भारतीय संगीत (ोत . ीरामाय झा रामर ंग) दऽ र<strong>ह</strong>ल छी। आ िकएक तँ <strong>दे</strong>वनागरी आिमिथलाक्षरमे जे बाजल जाइत अिछ सए<strong>ह</strong> िलखल जाइत अिछ ( इसे<strong>ह</strong>ो मैिथलीमे अपवाद नि<strong>ह</strong> अिछ) से आ दीघ र् रकेँ गनबाक <strong>िव</strong>िधमैिथलीमे िभ अिछ, से<strong>ह</strong>ो एतए <strong>दे</strong>ल जाएत। जाि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>रमे शेरमेआठ (मा शेरक द ुन ू िमसरामे चािर-चािर) अरकान <strong>ह</strong>ुअए से भेल मसनआ जाि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>रमे शेरमे छ<strong>ह</strong> (मा शेरक द ुन ू िमसरामे तीन-तीन)अरकान <strong>ह</strong>ुअए से भेल मुसद्द्स । एतए मैिथलीमे <strong>िव</strong>भि सटा कऽिलखबाक वैज्ञािनक आधार फेर िस <strong>ह</strong>ोइत अिछ कारण गजलमे जे<strong>िव</strong>भि <strong>ह</strong>टाइयो कऽ िलखब तैयो अरकान गनबा काल तेना कऽ गानएपडत जेना <strong>िव</strong>भि सटल <strong>ह</strong>ुअए, <strong>िव</strong>भि लेल अलगसँ गणना नि<strong>ह</strong> भेटत।जाि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>रमे एेटा <strong>ह</strong>ुअए से भेल मफिरद ब<strong>ह</strong>र आ जाि<strong>ह</strong>मे एकटासँ बेशी <strong>ह</strong>ुअए (क ब<strong>ह</strong>ुवचन अराकान) से भेल मुरब ब<strong>ह</strong>र।द ूटा अराकान पुनः आबए तँ ओकरा ब<strong>ह</strong>रे-िशका क<strong>ह</strong>ल जाएत।िमसरा आ शेर: मैिथली गजलमे द ू पा ँतीक दो<strong>ह</strong>ा जे को उेजकघटनाक <strong>िव</strong>शेष वण र्न करैत अिछ तकरा िमसरा वा शेर क<strong>ह</strong>ै छी। द ुन ूपा ँती एके भेल शेर आ ओि<strong>ह</strong> द ुन ू पा ँतीकेँ असगरे िमसरा क<strong>ह</strong>ब।मतलाक द ुन ू िमसरामे एकर ंग कािफया मा तुकबी <strong>ह</strong>ोएत।ऊला आ सानी: शेरक पि<strong>ह</strong>ल िमसरा ऊला आ दोसर िमसरा सानी भेल।द ू िमसरासँ मतला आ द ू पा ँतीसँ दो<strong>ह</strong>ा बनल।अरकान () आ िज<strong>ह</strong>ाफ: आठ टा अरकान (एकवचन ) सँ उैस टाब<strong>ह</strong>र ब<strong>ह</strong>राइत अिछ। से अरकान म ूल राग अिछ आ ब<strong>ह</strong>र भेल वण र्नाकराग। अरकानक छारन भेल िज<strong>ह</strong>ाफ । जेना वरेम ् सँ वरेिणयम ्।7


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तकतीअ: द ू पा ँतीक को उेजक घटनाक <strong>िव</strong>शेष वण र्न करैत दो<strong>ह</strong>ा जेिमसरा वा शेर अिछ आ कएक टा िमसरा वा शेर िमिल कऽ गजल बतअिछ, तकर श िचिका लेल तकतीअ अिछ। से िमसरा कोन राग-रािगनीमे अिछ तकर तकतीअसँ ब<strong>ह</strong>र ज्ञात <strong>ह</strong>ोइत अिछ ।कािफया आ रदीफ: तुका कािफया आ ओकर बादक शकेँ रदीफ क<strong>ह</strong>ैतिछऐ। कािफया बदलत मुदा रदीफ निञ बदलत।मतला (आर) आ मकता (अ): गजलमे पि<strong>ह</strong>ल शेर मतला आ आिखरीशेर मकता भेल। मतलाक द ुन ू िमसरामे तुक एकर ंग मुदा मकतामे क<strong>िव</strong>अपन नाम दै छिथ। मकताक कख काल लोप र<strong>ह</strong>त, एकरा सभर्सँब ुझब िथक मुदा मतलाक र<strong>ह</strong>ब अिनवाय र्।पीपर िकछु तमालार – पंचवर- करम<strong>ह</strong>े नआर वगोी, राजा रामलोचन चौधरी-मालार- २५०० वष र् प ूव र्- राजा द ुगा र् साद चौधरी--राजा ब ु िनाथ चौधरी(मालार)-कुमार वैनाथ चौधरी- छनाथ चौधरी (द ुगा र्गंज)-ट ंकनाअथ चौधरी-कम र्नाथ/ शेषनाथ/ नाथएक छिल म<strong>ह</strong>ारानी- डा. मदर िमसुरग लौआम- गो पराशरलौआम गाम म ूलतः बसैठीसँ प ू िण र्या ँक बीचमे- आब नि<strong>ह</strong> छैक।ितलैबार म ूलक शाि गोी8


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पी- अिधकारक िनयमावली- पी अयाची िमक पौ ढाका क<strong>िव</strong>-ढाकामे जागीर भेटलि। <strong>ह</strong>ी झा तािक ं आ िशव कुमार शास्ीक बीचशास्ाथ र्- ा<strong>ह</strong>ार वाक तं ारा <strong>ह</strong>ी िशवकुमार शास्ीक वाक् ब कए<strong>दे</strong>लि।तर केशव, म ंगरौनी नरौ सुनी- पराशर गो मार िस<strong>ह</strong>ौल म ूलककाप गोी खगनाथ झा- गाम जमसम। म<strong>ह</strong>ाराज लीर िसं<strong>ह</strong> लेललडकी िन<strong>ह</strong>ुछल गेल, गाममे पोखिर ख ुनाओल, मिर बनल जे राजादोसराक मिरमे कोना प ूजा करता<strong>ह</strong>। केशव झा लडकीकेँ लए गामआिब गेला<strong>ह</strong>। धोती र ंगाइत छल। पता केिन<strong>ह</strong>ार जे आएल तकरापकिड कादान करबाओल। तकर बाद राजा की करता<strong>ह</strong>, पीकारकेँबजा कऽ ओकर नाममे तर उपािध लगबाओल। खगनाथ झा- ीका झापािज, ँ तर केशव ोिय ओि<strong>ह</strong>ठाम <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> कएलापर ोिय णी<strong>िव</strong>राजमान रि<strong>ह</strong>ति। पाि आ पािन अधोगामी, पछबािर पारक थम णीआब नि<strong>ह</strong> अिछ।संगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केँ एखन धिर (१ जनवरी २००८ सँ ३० माच र् २०१०) ९६<strong>दे</strong>शक १,२३० ठामसँ ४०,६५१ गोटे ारा <strong>िव</strong>िभ आइ.एस.पी.सँ २,३३,३८९बेर <strong>दे</strong>खल गेल अिछ (ग ूगल एलेिट डाटा)- धवाद पाठकगण।स ूचना: पंकज पराशरकेँ डगलस केलनर आ अण कमलक रचनाक चोिरक पुिक बाद (pr oof f i l eat http:// wwwbox . . net / shar ed/ 75xgdy37dr and det ai l ed ar t i cl e andr eact i ons atht t p:// gr oups. googl e. comgr / oup/ vi deha/ web /% E0% A4% AE% E0% A5% 88% E0% A4%A5% E0% A4% BF% E0% A4% B2% E0% A5% 80% E0% A4% 95+% E0% A4% B5% E0% A4% B0% E0%A5% 8D% E0% A4% A4% E0% A4% AE% E0% A4% BE% E0% A4% A8+% E0% A4% B8% E0% A4% AE%E0% A4% B8% E0% A5% 8D% E0% A4% AF% E0% A4% BE? hl = en ) बैन कए <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली साि<strong>ह</strong>आोलनसँ िनकािल <strong>दे</strong>ल गेल अिछ।12


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गजे ठाकुरggaj endr a@ vi deha.com२. ग२.१.१. अनमोल झा- गामक बता<strong>ह</strong> २. -कािमनी कामाियनी-घिडयाली र२.२.१.जगदीश साद म ंडल- -ितलासंािक लाइ २. कुमार मज कप-मार सा<strong>ह</strong>ेब२.३. १. राज<strong>दे</strong>व म ंडल-जगदीश साद म ंडलक उपास उान-पतनपर२. जगदीश साद म ंडल-उपन ्यास-जीवन संघष र्-२२.४.१. बेचन ठाकुर -नाटक छीनर<strong>दे</strong>वी- आगा ँ २. सरोज ‘िखलाडी’-नाटक-ललका कपड़◌ा२.५. मश ंकर िसं<strong>ह</strong>: चेतना सिमित ओ नाम ंच13


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.६.१. काश च -शनल ूल ऑफ ामा -<strong>िव</strong> र ंगम ंच िदवस : 27माच र् २.िबिपन झा-भारत-पाल आओर िमिथला ंचल२.७. डा.शेफािलका वमा र्-ितवादक र२.८. सानंदपाठक-कथा- ान <strong>िव</strong>मश र्१. अनमोल झा-गामक बता<strong>ह</strong> २. -कािमनी कामाियनी-घिडयाली र` अनमोल झागामक बता<strong>ह</strong>14


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बता<strong>ह</strong>, बिर, ु बकलेल पा की-की गामक लोक क<strong>ह</strong>ै। सगर गाम इए<strong>ह</strong> बात।<strong>ह</strong>ौ कोनाकेँ इ भुसकौल<strong>ह</strong>ा सुभषवा मैिक पास कऽ गेल आ कोन दके इिजनीयरीमेंनामों िलखा गेलै। <strong>ह</strong>ौ ओकर तँ एक फेजे पार छै। क<strong>ह</strong><strong>ह</strong> तँ गामक छौड़◌ा कऽसंग कऽ-कऽ पा की-की िनयार भास करैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ। आ छौड़◌ो सभ ख ुबओकर आगा पाछा करैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ, <strong>ह</strong>मरा तँ लगैत अिछ इ तबा र<strong>ह</strong>लै तँ छौड़◌ासभ<strong>ह</strong>क तँ छोड<strong>ह</strong>, गामे कऽ उड<strong>ह</strong>ािर चल जै<strong>ह</strong>। सभ<strong>ह</strong>क नजिर गाम अबैतमा ंतर ओकरापर गिड जाइत छलै। आ सुभाषो एक आध िदनमे गाममे रि<strong>ह</strong>, गामक<strong>ह</strong>ाल-चालसँ अवगत भऽ छौड़◌ा सभ<strong>ह</strong>क बैठार कऽ चल जाइत छल िसरी।गाम अित िपछडल-गमार आ <strong>ह</strong>ँसी-कुिचाक समु छल। सभ<strong>ह</strong>क एक बात,एक <strong>िव</strong>चार िकयो ते<strong>ह</strong>ेन पढल िलखल , तै छल म ूख र्क लाठी िबचे कपार से<strong>ह</strong>ोछल। ककरो ना-भुटका नीक जका ँ पढ़◌ाइ-िलखाइमे भीरल छल आ जेभीरलो छल से ोा<strong>ह</strong>नक अभावमे डारटुु जका ँ बैसी जाइत छल।तखन पा कोनाकेँ सुभाष ओि<strong>ह</strong> गाम आ ओि<strong>ह</strong> समाज आ ओि<strong>ह</strong> वातावरणमेरि<strong>ह</strong> मैिक पास कय, इजीिनयरीमे पिढ र<strong>ह</strong>ल अिछ आ पा ँच <strong>ह</strong>जार पैयाॉलरसीप पाबैत अिछ। आ पा िकएक थालमे जे कमल फुलाइत छै सेकोना।जे अप खराप र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओकरा सौसे दिनया ु ँ खरापे लगैत छैंक। आता<strong>ह</strong>ीमे नीक, नीक तँ आर तीत ओकरा ब ुझाइत छैक। सै<strong>ह</strong> बात छलै सुभाष िमिसयाभिर सो<strong>ह</strong>ाइत छलै। ई गामक <strong>िव</strong>कास लेल गाम अबैत <strong>दे</strong>री नीक-नीक योजनाबनायब। जाि<strong>ह</strong>मे िनयम कान ून छल-सभ छा अायमे लागल र<strong>ह</strong>ी, दोसरो कऽपढ़◌ाइ-िलखाइमे स<strong>ह</strong>ायता प<strong>ह</strong>ु ँचाबिथ, गामक रा पर<strong>ह</strong>क गंदा कऽ मासमे 2 बेर तँ एक बेर अव सभ युवा व िमिल - को<strong>ह</strong>ािर ख ुशीसँ साफ सुथरा करैए। गामकसभ िबजली पोल सभपर चंदा लऽ िबजली लगा <strong>दे</strong>ल जाए। उसरा<strong>ह</strong>ा बाबाक ढ<strong>ह</strong>ैतमिरपर ान <strong>दे</strong>ल जाए। गाममे एकटा लाइरी <strong>ह</strong>ोमक चा<strong>ह</strong>ी, प-पिका ओतएिन आयल करए। गामक ूल मारकेँ जा कऽ क<strong>ह</strong>ल जाए जे चिटया लोकिनपरनीक नजिर राखिन<strong>ह</strong>ार गामक को काज ा, उपनयन, आिद-आिदमे िबना क<strong>ह</strong>सभ ओतए जा <strong>ह</strong>ुनका पिरमसँ सेवा कयल जाए। गामक <strong>िव</strong>कास लैल ब्लौ ंकसँ सकर्ािपत कयल जाए आ ओि<strong>ह</strong> सँ गामक लोक कऽ लाभ <strong>ह</strong>ोइन। आिद-----आिद---------।यै<strong>ह</strong> छल सुभाषक बत<strong>ह</strong>पी आ <strong>दे</strong>िखति<strong>ह</strong>-<strong>दे</strong>िखति<strong>ह</strong> ओ एकटा नव जागरणयुवा संघक गठन कऽ बैसल। आ योजना सभ लाग ू भऽ जै<strong>ह</strong> तै<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>ेतु सभ कृतसंकित भऽ गेल।15


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एर गामक लोक क<strong>ह</strong>ए "के<strong>ह</strong>ेन-के<strong>ह</strong>ेन गेला तँ मोंछ बला एला<strong>ह</strong>" न ून ू ,रामच, गोनाई आ गुर कते बेर ए<strong>ह</strong>ेन-ए<strong>ह</strong>ेन योजना बना, चकापर राखलक सेरखले छिन आ <strong>ह</strong>ुनका सभक केश पािक गेलिन, दा ँत टुिट गेलिन आ लाठी लऽ चलैतछिथ, आ योजना-योज र<strong>ह</strong>ी गेलैन <strong>ह</strong>ूँ -----। <strong>दे</strong>खैत छीयैन लैटसि<strong>ह</strong>बो कऽ------? बीस गोटए मु<strong>दे</strong> बीस र ंगक बात।एि<strong>ह</strong> बेर सुभाष गमीर्क छुीमे मास िदन गाममे र<strong>ह</strong>ल, आ गु<strong>ह</strong>कीसँ लऽ कऽमिर तकमे <strong>ह</strong>ाथ लगा <strong>दे</strong>लक। अपमे दस-बीस . ित मा<strong>ह</strong> चा लऽ पपिका म ंगबय लागल। मिरमे बेस पाइ लिगतै तै धिनक लोक ओतए संघक सभगोटा जाए भीख मा ँगए, दतखीसरी कऽ दैत छल, तेना तेना कऽ मिर चमकएलागल। गामक को ना कऽ पढबाक समएमे बडद-म<strong>ह</strong>ीस िकछु खोल <strong>दे</strong>खैत छलसुभाष तँ अपसँ ख ुामे बाि अबै छल आ ओकर बाब ू कऽ िशकायत करै छलै....<strong>ह</strong>े<strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा ँक माल बाि <strong>दे</strong>लौ अिछ। उर भेटै बडका काज केलौ <strong>ह</strong>ै, <strong>ह</strong>म अपनाबेटासँ माल चरबै छी, अ<strong>ह</strong>ा ँक मतलब। सुभाष क<strong>ह</strong>ैए से नि<strong>ह</strong> भऽ सकैत अिछ, पढएकऽ समयमे पढत दोसर समएमे अ<strong>ह</strong>ा ँ अपना बेटासँ िकछु कराउ। ं-भुटका सभकेँ िच ख ुजलै पढै-िलखैएकेँ ओ सभ माए-बापकेँ ठाए-फटाए उर दऽ दैक, <strong>ह</strong>म म<strong>ह</strong>ीस खोलबौ। <strong>ह</strong>मरा कोपी-िकताब <strong>दे</strong>, आ कं ठपरठाढ भए िकनबाबए। ओना जकर आिथ र्क िित एकदमे खराप छलै, सुभाष अपनापाइसँ ूलमे नाम िलखा दैक, िकताब कापी कीिन दैक आ अप गेलापर संघ कऽभार द दैक ओकर कापी-िकतापक, िसलेट-पेिसलक।ंगामक नवतुरमे अशासन जगजगार <strong>ह</strong>ोमए लगलै। एक दोसरामे छोट-पैघ, अचार-<strong>िव</strong>चार, उिचत-अिचत धारा फूटलै। ज<strong>ह</strong>ा ँ-त<strong>ह</strong>ा ँसँ थोड-थोड पोथीजमा भेल आ तामे एकटा तामे टटघर बना पुकालय से<strong>ह</strong>ो बिन गेल।एतेक भेलाक बादो कुिच समाज क<strong>ह</strong>ै यौ सुभाष बाब ू <strong>ह</strong>मरा सभ कऽपैखाना करैएमे िदत <strong>ह</strong>ोइत अिछ, जी रा साफ कराउ, तखन <strong>ह</strong>म सभपितयानी लगा बैसब। सुभाष क<strong>ह</strong>ए जे<strong>ह</strong>न अ<strong>ह</strong>ा ँ सभक <strong>िव</strong>चार। अ<strong>ह</strong>ा ँ सभ जतेकगंदा करबै, <strong>ह</strong>मरा सभ ओतेक साफ करबै। कारण आब गाम अ<strong>ह</strong>ा ँ सभक , <strong>ह</strong>मरासभक छी। एकर नीक अधला<strong>ह</strong>सँ अ<strong>ह</strong>ा ँ सभ कऽ कोन काज। अ<strong>ह</strong>ा ँ सभ तँ पाकलआम भेलौ<strong>ह</strong>ु ँ । "गेल माघ उं तीस िदन बा ँकी"समए छन-छन िबतैत गेल आ िकछु िदका बाद <strong>दे</strong>खएमे आबए लागल जेगाम प ूण र् <strong>िव</strong>कासमे लािग गेल आ एका एकी गाममे पोल सभपर ब लािग गेल,पुकालयमे बेस पोथी सभ जमा भऽ गेल, प-पिका बेस ज ुटए िबनापुकालयपर गे छा सभ कऽ चैन नि<strong>ह</strong> आबैए रा द ुधसँ घोल, उसरा<strong>ह</strong>ा बाबापरजे चढ़◌ाएल अछत माल-जाल चटैत र<strong>ह</strong>ै छल से आब ओि<strong>ह</strong>मे ख ुब िनसन केबाड लागीगेल। छतपर लाउिडीकर भजन गबैत गामक मरम कऽ आर बढबए छल।16


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ब्लौकसँ कल आएल, पि<strong>ह</strong>ले पुकालयपर आ तकरा बाद सगर गाममे गोट बीसेकलगभग कल गरा गेल। लाउिडीकर सुभाष अपन ॉलरसीप बला पाइसँ कीनल धिरईटाक घर पुकालय ब्लौकक फसँ बनाएल गेलै।आ ँ िखक आग ूमे एतेक पिरवर्न <strong>दे</strong>िख आइ प ूरा गाम छु, चिकत आ <strong>िव</strong>ितअिछ। कोना कऽ नव जागरण संघ, आ जाए संघ तै इ सोना बत गाम।एि<strong>ह</strong> समाजकेँ आग ू चिल पाछु। जे कािल क<strong>ह</strong>ैए सुभषवा बता<strong>ह</strong>, बिर,ुबकलेल<strong>ह</strong>ा, सै<strong>ह</strong> समाज आइ क<strong>ह</strong>ैत छैक सुभाषक बिक ु आ पिरमक इ पिरणाम छी,चमकैत, खनकैत, <strong>ह</strong>मर गाम।सै<strong>ह</strong> जे गामक बता<strong>ह</strong> छल, अपन <strong>ह</strong>ीनता अपन िखास सुत र<strong>ह</strong>ैत छल, सेबता<strong>ह</strong> बनी की-की कए <strong>दे</strong>लक। मुदा वा<strong>िव</strong>क बता<strong>ह</strong> के...सुभाष आ गामकलोक.....?आइ गाममे घर-घर बी.ए., एम.ए. पास अिछ आ मैिक कतेक गनाऊ।प ूरा गाम मा एको ं सुभषवाक बत<strong>ह</strong>पनीसँ िशिक्षत आ करी-चाकरीमे लागी गेलअिछ। तँ गामक लोकक असार लोक एख िघर सेव ति<strong>ह</strong>तए।सुभाष अपन ितभाक बले ीडनमे रीसच र् करैत अिछ। आ गाम एखओतसँ जाइत अबैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ। ओकरे सन कतेक ितभाशाली लोक सभ ओि<strong>ह</strong>गामक गौरव बढ़◌ा र<strong>ह</strong>ल अिछ। ओकर गाम आदश र् गाम भऽ गेल अिछ। संघ एखकाय र्रत अिछ आ जऽ जऽ छोटगर लोक गाम छोड जाइत अिछ पढै िलखै लेलबा<strong>ह</strong>र गेलासँ छोटतुरक बा सभ ओि<strong>ह</strong> मक आगा ँ बढबैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ।सुभाषक एख अपना गामपर गव र् छैक आ पुरा गामक सुभाषपर। एखओकर फोन जे अबैत छैक <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शसँ तँ घंटाक-घंटा गामक मा<strong>दे</strong> चच र् आ पुछताछकरैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओ।घिडयाली र२. -कािमनी कामाियनी17


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िय रत् ना<strong>ह</strong>म अि<strong>ह</strong>ठाम कुशल सॅ र<strong>ह</strong>ैत अि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>ासक संग िची िलख र<strong>ह</strong>ल छी जे अ<strong>ह</strong>ूॅ सकलपेलवार आ़ स <strong>ह</strong>ा◌ेयब ।ातकक परीक्षा के उपरा ंत <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूॅ खाली बैसल छी<strong>ह</strong>ाथ प़ <strong>ह</strong>ाथ धे घर में अि<strong>ह</strong>ं जकाॅ ।<strong>िव</strong>चारैत छी िमिथला पेिट ं ंग सीख ू ।अ<strong>ह</strong>ा ँ बडनीक काज केल<strong>ह</strong>ूॅ जे बी एड में एडमीशन ल़ लेल<strong>ह</strong>ूॅ ।<strong>ह</strong>ा ँल में <strong>ह</strong>म सब वर्मान राजनीितक चचा र् में केक समय िबताबी ।अ<strong>ह</strong>ा ँबरम<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>मर सब<strong>ह</strong>क गितशील म ंच में आिब अपन श<strong>ह</strong>ऱ अपन समाज आ़’ आ◌ेकरकथा था जाि<strong>ह</strong> पे ं ुत करी ताि<strong>ह</strong> सॅ सब िकयो ममाि<strong>ह</strong>त र् भ’ जाए छल ।अ<strong>ह</strong>ा ँ सिदखन अनका सबके क<strong>ह</strong>ैत छिलए जे अ<strong>ह</strong>ा ँ त’ <strong>ह</strong>मरा अपन बे ंडमात छी मुदा <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा ँ के कोना◌े वैू नि<strong>ह</strong> दैत छी ।अ<strong>ह</strong>ा ँ के इर ् धारणािनराधार अिछ ।िक कि<strong>ह</strong>यो <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा ँ के अिचत सला<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ु ँ <strong>ह</strong>मरे क<strong>ह</strong>बा प’ अ<strong>ह</strong>ा ँइ ंटर में अंगे्रजी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ी़ जत छल<strong>ह</strong>ूॅ जे अंगरेजी सारब अ<strong>ह</strong>ा ँक बसकगप ्प नि<strong>ह</strong> छल आ’ <strong>दे</strong>खू केक नीक िरजल्ट र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ा ँके ।सीमा सॅ <strong>ह</strong>मर घरक पता लए क’ अ<strong>ह</strong>ा ँ इर ् िची िलखल<strong>ह</strong>ूॅ ताि<strong>ह</strong> लेल धवाद।<strong>ह</strong>मरा ित अपन मा◌ेन में एतेक ा आ’ इर्त राखए लेल से<strong>ह</strong>ा◌े थवादमुदा <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>चार सॅ केकरा◌े दा◌े ब ूझनाए मा बड पैघ गप छैक ।घर में सबके <strong>ह</strong>मरा िदस सॅ यथा◌ेिचत क<strong>ह</strong>बै ।अ<strong>ह</strong>ा ँक सखीश ैली ।िय रत् नाअ<strong>ह</strong>ा ँक टेढ बाकुड <strong>ह</strong>ैंडराइिट ंग़ र् खराप नि<strong>ह</strong> मानब़ <strong>ह</strong>ॅी कए र<strong>ह</strong>ल छी़में िलखल मुदा अितशय म सॅ भरल िचठ्ठी एखन तुरत <strong>ह</strong>गत भेल ।इर ् जािनक’ सता भेल िक अ<strong>ह</strong>ा ँ बी ए सेकें ड िड<strong>िव</strong>जन सॅ पास किर गेल<strong>ह</strong>ूॅ ।अ<strong>ह</strong>ा ँ बी़ एड कइएर् र<strong>ह</strong>ल छी मुदा अ<strong>ह</strong>ा ँ के पढेबा में <strong>िव</strong>शेष अिभिच निञ अिछ। तखन <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>चार सॅ अ<strong>ह</strong>ा ँके ेट पिब्लक स<strong>िव</strong> र्स कमीशनक तैयारी करब चा<strong>ह</strong>ी।अ<strong>ह</strong>ा ँ सब लेल त’ केक सीट िरजव र् छै । एकरा <strong>ह</strong>मर अ<strong>ह</strong>ंकार कदािप निञब ूझब ।18


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एक त’ अ<strong>ह</strong>ा ँ का ऊपर सॅ असिचत ू जाित एकर लाभ अ<strong>ह</strong>ा ँ िकएक नि<strong>ह</strong>ंउठाबी ।कोना◌े तर<strong>ह</strong>क गायडे जा◌ै <strong>ह</strong>मरा सॅ चा<strong>ह</strong>ी त’ िनधा◌ेक <strong>ह</strong>मरा घर आिबसकैत छी वा िचठ्ठी पतरी के माम सॅ से<strong>ह</strong>ा◌े जानकारी लए सकैत छी ।िक्षितज सॅ उतिर सा ंझ गाछ िबरीछ के अपना िगरफ् त में लेबए लागल छै।<strong>ह</strong>म बा<strong>ह</strong>र जा र<strong>ह</strong>ल छी ब ूलए ट<strong>ह</strong>लए ।शेष गप सप ्प दा◌ेसर िचठ्ठी में।पैघ के णाम छा◌ेट के आिश र्वादअ<strong>ह</strong>ा ँक संगीश ैली ।िय रत् नाअ<strong>ह</strong>ा ँक एडिमट काडर् आिब गेल इर ् जािन सता भेल ।अ<strong>ह</strong>ा ँ अपनएक् जाम सेंटर अि<strong>ह</strong> श<strong>ह</strong>िर में <strong>दे</strong> छी से जािन आआ◌ेर सता भेल ।अ<strong>ह</strong>ा ँिलखल<strong>ह</strong>ूॅ जे अ<strong>ह</strong>ा ँक कोना◌े संब ंधी <strong>ह</strong>मर घरक लग़ पास में र<strong>ह</strong>ै छिथ अ<strong>ह</strong>ा ँ आ◌ेतएआयब <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>योग लेबा लेल ागत अिछ अव आऊ़ ।आ◌ेना अि<strong>ह</strong> बीच मेंजे राइटसर्र् के िकताब आ’ ितयोगी पिका सब पढबा के लेल िलख र<strong>ह</strong>ी से सबअव पढब ।िकछु उपयोगी पुक जे अ<strong>ह</strong>ा ँ के श<strong>ह</strong>िर में नि<strong>ह</strong>ं उपल भ’ सकैछ़आ’ िकछु ना◌ेस <strong>ह</strong>म डाक सॅ पठा र<strong>ह</strong>ल छी ।ब ूझल अिछ जे अ<strong>ह</strong>ा ँक रटबाक क्षमताबड ती अिछ सबटा चीज ता◌ेता जकाॅ आॅिख मिन ू क’ रिट जायब ।अि<strong>ह</strong> गपके द ुख नि<strong>ह</strong> करब जे कोिचंग नि<strong>ह</strong> किर सकैत छी ।ााय सॅ से<strong>ह</strong>ा◌े सफलता कबाट क’ सब टा <strong>िव</strong>ध्न बाधा <strong>ह</strong>रण भ’ जाय छै ।<strong>ह</strong>ॅ िलखबाक ख ूब अास करब अि<strong>ह</strong>सॅ िलखावट में सुधार <strong>ह</strong>ा◌ेयत आ’ रण से<strong>ह</strong>ा◌े र<strong>ह</strong>त ।सफलता अव भेंटबाक’चा<strong>ह</strong>ी इर ् <strong>ह</strong>मर अः करणक र थीक ।अि<strong>ह</strong> बेर कतेक गरमी पिड र<strong>ह</strong>ल छै़शेष सब यथावत।ति<strong>ह</strong>ना गाछी सब में आम लुधकल छै।अ<strong>ह</strong>ा ँक संगीश ैली ।िय रत् ना19


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अ<strong>ह</strong>ा ँ के परीक्षा िदन <strong>दे</strong>ख छल<strong>ह</strong>ॅ◌ू मुदा गप नि<strong>ह</strong>ं भ’ सकल ।चा लगाक’ से अ<strong>ह</strong>ा ँ गैजटेड आफीसर लािग र<strong>ह</strong>ल छल<strong>ह</strong>ूॅ ।अिधका ंश त’ तीन सालपि<strong>ह</strong>लुका िरपीट छल इित<strong>ह</strong>ास आ’ राजनीित शास् वला त’ वए<strong>ह</strong> सब छल जे <strong>ह</strong>मिलख क’ अ<strong>ह</strong>ा ँ के पठा◌ै र<strong>ह</strong>ी अ<strong>ह</strong>ा ँ नीक जकाॅ घा◌े◌ंिक गेल र<strong>ह</strong>ा◌ै◌ं ।एडवा ंसमुबारक िरटेन त’ अ<strong>ह</strong>ा ँ िनकािलए लेब आ’ इ ंटरु में अ<strong>ह</strong>ा ँक वाक ◌् शक् ित केआगाॅ भला के िटक सकैय ।अि<strong>ह</strong> गप सॅ अ<strong>ह</strong>ा ँ के द ुख अिछ जे बजबा काल अ<strong>ह</strong>ा ँ केस्ीिलंग पुिलंगक भान निञ र<strong>ह</strong>ैत अिछ ।ाकरण बड कमजा◌ेर अिछ ।कमजा◌ेराकरण अ<strong>ह</strong>ा ँ के िकछु नि<strong>ह</strong> िबगािड सकैत अिछ अ<strong>ह</strong>ा ँ में बड आत् म <strong>िव</strong>ास अिछ।आ◌ेना इर ् क<strong>ह</strong>बी अव मा◌ेन पाड र<strong>ह</strong>ब जे ‘ना◌े बडी कैन मेक य ूइनफीिरयर <strong>िव</strong>दाउट योर परमीशन’ ।अ<strong>ह</strong>ा ँ इर ् की िलखल<strong>ह</strong>ू जे िसडुल का में से<strong>ह</strong>ा◌े बड भीड छै।<strong>ह</strong>ेतैक मेिडकल इ ंजीिनयिर ंग में <strong>ह</strong>ेतैक पी सी एस में पुखक <strong>ह</strong>ेतै मुदास्ी उीदवार केक छै ।आ उपर सॅ आ◌ेतेक डल से<strong>ह</strong>ा◌े नि<strong>ह</strong> छी ।द ुगा र् माॅ केप ूजा क <strong>ह</strong>मान चािलसा पढू <strong>दे</strong>खबै अ<strong>ह</strong>ा ँक सेलेक् शन अव अव अव <strong>ह</strong>ा◌ेयत।मराि ृ भ’ र<strong>ह</strong>ल छै़ <strong>ह</strong>म रा बड कैस क’ आ◌े◌ंिघ लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ ।अ<strong>ह</strong>ा ँक संगी श ैली ।िय रत् नाअ<strong>ह</strong>ा ँक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क काडर् आ’ िचठ्ठी द ून ू एके संगे भेंटल । इर ् कीिलखला◌ै◌ं जे अ<strong>ह</strong>ा ँ बड उदास छी से िकएक डाक् टर वर सॅ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> भ’ र<strong>ह</strong>लअिछ आ’ अ<strong>ह</strong>ा ँ आ◌ेि<strong>ह</strong> किरलुठ्ठा मजनॅ ू के लेल िफरीशान भ’ िटपना ना◌ेर ब<strong>ह</strong>ा र<strong>ह</strong>लछी जे अ<strong>ह</strong>ा ँ के अशुि सॅ भरल िचठ्ठी िलखैत छल ।आय आ◌े कए अिछ अपनबाब ू के तेल डीजल के दा◌ेकान प’ तेल बेिच र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ा◌ेयत ।िक अ<strong>ह</strong>ा ँ आ◌ेकरतेल सॅ गंधाित वस् सॅिघ ू सॅिध ू क’ अपन जीनगी िबताएब ।भा अ<strong>ह</strong>ा ँ के डाक् टर क’ अािगंनी र् बनबाक अवसिर द’ र<strong>ह</strong>ल अिछ ।साफसुथरा वातावरण में र<strong>ह</strong>ब ।अपन<strong>ह</strong>ूॅ ना◌ैकरी करब आ’ अपन िधया पुा सब के नीकभ<strong>िव</strong> <strong>दे</strong>ब ।द ूरक सा◌ेचूॅ छु भाव ुकता मक् ख के र बा◌े बा◌ैआबएिछिछयाबए लागै छै ।20


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्◌ंमा◌ेन छा◌ेट जिन ु क ।सा◌ेचू अ<strong>ह</strong>ा ँ के केक आगाॅ जेबाक अिछ ।आ◌ेि<strong>ह</strong>मजनॅ ू के धमकी सॅ नि<strong>ह</strong> डरायब जे करतै से करए <strong>दे</strong>बै आ◌ेकरा पुरनािफक गीत गाबैत़ <strong>दे</strong>वदास बनल र<strong>ह</strong>ए िदया◌ै ।<strong>ह</strong>ॅ अ<strong>ह</strong>ा ँ के <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> में अयबा के मा◌ेन त’ बड छल मुदा <strong>ह</strong>मर िपितया◌ैतबि<strong>ह</strong>नक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> से<strong>ह</strong>ा◌े आ◌ेि<strong>ह</strong> िदन छै़ िभलाइर ् जा र<strong>ह</strong>ल छी ।<strong>ह</strong>मर शुभेा अ<strong>ह</strong>ा ँक संगअ<strong>ह</strong>ा ँक संगीश ैली ।िय रत् नाबड िदनक <strong>िव</strong>राम के पछाित अ<strong>ह</strong>ा ँ के िचठ्ठी भेंटल।अ<strong>ह</strong>ा ँ पी सी एस कीटकिर गेल<strong>ह</strong>ूॅ ।दय गद गद भ’ गेल ।बङ बड बधाइर ् ।अ<strong>ह</strong>ा ँ प’ <strong>ह</strong>मरा बङ<strong>िव</strong>ास छल ।<strong>दे</strong>खला<strong>ह</strong>ा सपना सच भ’ गेल ।मुदा इर ् की िलखल<strong>ह</strong>ूॅ ।सासुरक ला◌ेक बड खराप िनकलल ।गािरयेसराप सॅ गप आर ंभ’ करैत छैथ ।छा◌ेट छा◌ेट गप प’ अ<strong>ह</strong>ा ँक बाप ददा संग छीसपुरखा के उकैट क’ रािख दैत छैथ ।घरबाला से<strong>ह</strong>ा◌े मतारी के आॅचरक खॅट ू सॅब ं◌ंधेल़ किनक सन उकसेला प’ सूण र् काया ततािर क’ ध’ दैत छै ।अ<strong>ह</strong>ा ँक तीन िदन धऱि◌ अि<strong>ह</strong> चंड गरमी मास में िबन दाना पािन के़एक गा◌ेट छा◌ेट कोठरी में जाि<strong>ह</strong> में नि<strong>ह</strong> कोना◌े जंगला नि<strong>ह</strong> रा◌ेशनदाऩ ब ंदकिर क’ रख छल ।बेसुध़ अ<strong>ह</strong>ा ँके त’ दाॅती प’ दाॅती लािग र<strong>ह</strong>ल छल़ आ◌ेत’ माॅ द ुरगा के कीरपा सॅ़ आ◌ैचक में अ<strong>ह</strong>ा ँ के बाब ूजी आिब गेला आ’ आ◌े<strong>ह</strong>़ि◌ज<strong>ह</strong>ुम सॅ िपंड छा◌ेडा क’ अ<strong>ह</strong>ा ँके अपना संगे ल’ अयला ।ए<strong>ह</strong>े◌ेन त’ प ्ना◌े में नि<strong>ह</strong>ं सा◌ेचल अ<strong>ह</strong>ा ँ सन िपम आ’ स<strong>ह</strong>िमू संग ए<strong>ह</strong>ेनव<strong>ह</strong>ार ।के<strong>ह</strong>ेन के<strong>ह</strong>ेन मक् ख <strong>ह</strong>ा◌ेइतर् अिछ अि<strong>ह</strong> दिनया ु में ।<strong>दे</strong>ख ू िकं ाितआ◌े सब अ<strong>ह</strong>ा ँक म<strong>ह</strong>् व ब ूझैथ ।किन िदन मा◌ेन के एकदम शा ंत रािख प ूजा पाठ करब ।संसारक मािलक अवकोना◌े कोना◌े नीक बाट स ूझा <strong>दे</strong>ता ।21


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भगवित अ<strong>ह</strong>ा ँ के रा करैथ ।<strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा ँ लेल प ूजा करब ।अ<strong>ह</strong>ा ँक संगीश ैली ।िय रत् नाअ<strong>ह</strong>ा ँक अ<strong>ह</strong>रा ब्लॅ◌ाकक भारी िनयुक् त कएल गेल अिछ ।फेर सॅ मुबारक<strong>ह</strong>ा◌े इर ् बङ सताक’ के गप अिछ <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>नती छलै भगवित माॅ सॅ जेअ<strong>ह</strong>ा ँ के िजनगी सॅ द ुखक कारी कचा◌ेर मेघ यथाशी उिङ क’ नील ला◌ेि<strong>ह</strong>तअात् म आ’ सुखक चादिर िबछ बैत समय शी आबए ।अ<strong>ह</strong>ा ँ उिचत अथ र् में अपन पएर प’ ठाढ एक सफल सुयो स्ी भ’ गेल<strong>ह</strong>ूॅ।आब अपन आ◌े ाय प ूण र् शासिनक क्षमता <strong>दे</strong>खिबया◌ै जाि<strong>ह</strong> लेल काआ◌ेलेज मेंएतेक भाषण दइतर् छल<strong>ह</strong>ूॅ ।आशा अिछ जे अ<strong>ह</strong>ा ँ अपन दाियत् व के नीक जकाॅ िनभायब बी डी आ◌े साि<strong>ह</strong>बा ।अ<strong>ह</strong>ा ँक संगीश ैली ।शेष शुभिय रत् नाबङ नम<strong>ह</strong>र तीक्षा के बाद अ<strong>ह</strong>ा ँ क िचठ्ठी भेंटल ।इर ् जािन <strong>ह</strong>ािद र्क द ुखभेल जे अ<strong>ह</strong>ा ँ के तलाक भ’ गेल ।खैर जे भ<strong>िव</strong>त् छल तेकरा के मेटा22


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सकैत अछ़ि◌ ।आ◌ेना अ<strong>ह</strong>ा ँ जे रा◌ेइर ंया ् रा◌ेइर ंया ् ठाढ करए बला वण र्नकए र<strong>ह</strong>ी आ◌े<strong>ह</strong>ेन पिरिित में अ<strong>ह</strong>ा ँ सन पढल गुनल आिफसर के िनवा<strong>ह</strong> र् केना द ुरछल ।अपना िदस सॅ त’ अ<strong>ह</strong>ा ँ बङ कोरिसस केिलयै िनभाबए के मुदा़ शराब पीिबक’ ितिदन मार पीट करय वला मक् ख के भा आ’ भगवान भरा◌ेसे सुधरएलेल ला◌ेक केक िदन धिर आस लगा◌ै िदवस गमावैत र<strong>ह</strong>तै।अ<strong>ह</strong>ा ँ अपन माय आ’ छा◌ेटका भाइर ् बि<strong>ह</strong>न के अ<strong>ह</strong>रा लइर ् अनल<strong>ह</strong>ू सेनीक कएल ।आब अ<strong>ह</strong>ा ँ अपन राजनीितक पटल किन आआ◌ेर <strong>िव</strong>ृत क ।<strong>दे</strong>श<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शक ूज सिनतै ू र<strong>ह</strong>बै । िलखल<strong>ह</strong>ू जे अ<strong>ह</strong>ा ँक गीर्य नाना बङ पि<strong>ह</strong> एम पीछला<strong>ह</strong> आ’ आब आ◌ेय के ला◌ेक अ<strong>ह</strong>ा ँ के अपन ितिनिध चुिन पािल र्यामेंट मेंपठबए चा<strong>ह</strong>ैत अिछ ।इर ् त’ बङ नीक गप भेल ।अ<strong>ह</strong>ा ँक वक् त् व क्षमता आबखिज ु क’ ला◌ेकक सा◌ेझाॅ आयत ।अ<strong>ह</strong>ा ँ पि<strong>ह</strong> आ◌ेि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>शेषक जाितगत आ ंकङा आ◌ेकर समाआ’ <strong>िव</strong>कासक लेल की सब आ के<strong>ह</strong>ेन कदम उठेबाक चा<strong>ह</strong>ी अि<strong>ह</strong> सब प’ ग<strong>ह</strong>ीङ शा◌ेधार ंभ किर िदया◌ै ।अि<strong>ह</strong> म में घरे घर जा कए स्ीगण सब सॅ गप किरआ◌ेकर सब<strong>ह</strong>क िदल जीतबा के यास करब एक त’ आ◌े िरजव र् सीट छै़ आ’अ<strong>ह</strong>ा ँ के नाना के नाम तीस बरखक बादा◌े ला◌ेकक ठा◌ेर प’ आ◌ेि<strong>ह</strong>ना छैक ।अ<strong>ह</strong>ा ँसीधे ब्लाॅक सॅ <strong>दे</strong>शक पािलयामेंट में नि<strong>ह</strong> प<strong>ह</strong>ु ँच गेल<strong>ह</strong>ु त’ <strong>ह</strong>मर नाम प’ कूकूर पा◌ेिस<strong>दे</strong>ब ।बा<strong>ह</strong>र अार भ’ गेलै़ सा ंझ मे त’ घर में र<strong>ह</strong>नाए उिचत ।ट<strong>ह</strong>लए जा र<strong>ह</strong>ल छी ।बेसफेर दा◌ेसर िचठ्ठी में ।अ<strong>ह</strong>ा ँक संगीश ैली ।िय रत् नाअ<strong>ह</strong>ा ँ के िचठ्ठी में <strong>ह</strong>मरा फेर सॅ मानिसक भटकाव के गंध लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ ।इर ्की िलखल<strong>ह</strong>ूॅ जे खैरा िजला के कलक् टर जे अ<strong>ह</strong>ी ं क िबरादरी के अिछ सिदखनरेशमक’ डा◌ेरी अ<strong>ह</strong>ा ँक पाछाॅ पडल र<strong>ह</strong>ैत अिछ ।आ◌ेकरा◌े वैवाि<strong>ह</strong>क जीवनते<strong>ह</strong> सन छै ।किनया छै गत भ’ गेलै वा छा◌ेिड <strong>दे</strong> छै ।<strong>ह</strong>ॅ आ◌े<strong>ह</strong>ा◌े23


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दाता◌ैन के ान प’ भिरसक दाए सॅ मुॅ<strong>ह</strong> धा◌ेबित <strong>ह</strong>ेतैक़ लाल टरेस आॅख़ि◌जेना कोना◌े ि<strong>ह</strong>ंसक पशु़ ।मुदा अ<strong>ह</strong>ा ँके इत से<strong>ह</strong>ा◌े बङ करैत अिछताि<strong>ह</strong> लेल अ<strong>ह</strong>ा ँ आ◌ेकर अवगुण नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ख पाबै छी।खैऱ अि<strong>ह</strong> में <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा ँ के कीमश<strong>िव</strong>रा िदय अि<strong>ह</strong> में त’ अ<strong>ह</strong>ा ँ अप बङ चतुर सुजान छी ।◌ंमुदा किन सा◌ेचू़ अि<strong>ह</strong> में अ<strong>ह</strong>ा ँ के कोन उकृ भ<strong>िव</strong> <strong>दे</strong>खाय पिङ र<strong>ह</strong>लअिछ ।आय का़ि◌ अपना◌े त’ अ<strong>ह</strong>ा ँ कलक् टर बिनए जायब ।<strong>ह</strong>मरा जनतबअ<strong>ह</strong>ा ँ के अपन िधयान इलेक् शन लङबा िदस लगेबाक चा<strong>ह</strong>ी ।अपन ितभा न <strong>ह</strong>ा◌ेमए <strong>दे</strong>बै पैघ काज लेल अ<strong>ह</strong>ा ँ के जनम भेल अिछ ।अखन घर में िकछु पा<strong>ह</strong>ुन पङक आयल छिथ ताि<strong>ह</strong> में छी ।अ<strong>ह</strong>ा ँक संगीश ैली ।आर सब कुशल म ंगलिय र् नाअ<strong>ह</strong>ा ँके बङका पाटीर् चुनाव लङबा लेल िटकट द’ <strong>दे</strong>लक़ बधाइर ् <strong>ह</strong>ा◌े ढेर रासउीदवार क’ म अ<strong>ह</strong>ा ँक िटकट भेंटनाए सिरप<strong>ह</strong>ॅ◌ू एक गा◌ेट पैघ गप अिछ ।अ<strong>ह</strong>ा ँके आ<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>म मास िदन अ<strong>ह</strong>ा ँ के संगे र<strong>ह</strong>ी़ अ<strong>ह</strong>ा ँ <strong>ह</strong>मर ऋण कोशकी में पािनर<strong>ह</strong>तै ता धिर नि<strong>ह</strong>ं िबसरब़ अपन माए बाब ू सॅ बेशी <strong>ह</strong>मर आभारी छी जे घींच घाॅिचक’ सजा सॅवािरक’ मक् ख सॅ <strong>िव</strong>िश मक् ख बना <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ूॅ आ◌ेि<strong>ह</strong> जक माए़बाप भाय बि<strong>ह</strong>नी िकछु िकछु अव छी त’ के करै छै अनका लेलएतेक़ ।आन संगी सब त’ एको टा िचठ्ठी के उर नि<strong>ह</strong> पठा◌ेलक ।◌ं<strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>चारै ं इर ् सब गप िबसिर जाऊ ।<strong>ह</strong>ा ँल में त’ नि<strong>ह</strong>ए मुदातेकरा बाद अ<strong>ह</strong>ा ँ के भाव <strong>िव</strong>वल िचठ्ठी सब<strong>ह</strong>क उर दइत दइतर् <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा ँ के संगीअव ब ूझय लागला◌ै◌ं <strong>ह</strong>ैं आ’ अ ‘ ंड इन नीड इज अ ंड इन डीड।’दा◌ेी अपना आप में एक टा मजग ूत नाता छै आ◌े<strong>ह</strong>ा◌े दैवीक म<strong>ह</strong>ान िगफ् ट छै।<strong>ह</strong>म ना◌ेिमसन िदन अ<strong>ह</strong>ी ं के संग छी ।<strong>ह</strong>मरा सॅ ज़ेक भ’ सकत तैयार र<strong>ह</strong>ब ।24


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लद छलैएतय बािरश झमाझम भ’ र<strong>ह</strong>ल छै़ केक िदन सॅ मेघआय अपन मा◌ेनक सबटा मवाद जेना िनकािल र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ा◌ेय ।अ<strong>ह</strong>ा ँक संगीश ैली ।शेष सबटा गप भेंट भेला प’ <strong>ह</strong>ा◌ेयत ।िय रत् नाबधाइऱ ् बधाइर ् बधाइर ् ।ढाइर ् लाख वा◌ेट सॅ अ<strong>ह</strong>ा ँ जीत गेल<strong>ह</strong>ूॅ।काउं िट ंग काल कोा अपिर<strong>ह</strong>ाय र् कार <strong>ह</strong>म उपित नि<strong>ह</strong>ं रि<strong>ह</strong> सकल<strong>ह</strong>ूॅ ।बङ सताअिछ सबटा वा◌ेट अ<strong>ह</strong>ा ँ द ून ू <strong>ह</strong>ाथे अपन झा◌ेरा में <strong>ह</strong>सा◌ेिथ लेला◌ै◌ं ।आय ए<strong>ह</strong>ेन लािगर<strong>ह</strong>ल अिछ जेना नब स ूज अपना संगे नव भात चारा◌े◌ं िदशा सॅ म ंगल गानकरैत िसं<strong>ह</strong>नाद किर र<strong>ह</strong>ल अिछ ।अ<strong>ह</strong>ा ँ सॅ <strong>ह</strong>मरा ए<strong>ह</strong> सफलताक उीद छल ।आबमनाऊ भिर छाॅक <strong>ह</strong>ा◌ेरी गाऊ ख ूब फाग झाल म ृदंग बजा बजा क’।मुदा एक गा◌ेट गप सिदखन मा◌ेन पाङ राखब़ सा ंसद बनला उर के जनता सॅ <strong>िव</strong>ासघात नि<strong>ह</strong>ं करबै आ◌े सबटा वादा अव प ूरन करबै़जाि<strong>ह</strong> आधार प’ इर ् म<strong>ह</strong>ासंाम जितल<strong>ह</strong>ु ँ ।मा◌ेन पिङ र<strong>ह</strong>ल अिछ माॅ के क<strong>ह</strong>बी ‘संगे संगे गाय चरेल<strong>ह</strong>ु िकसना भेलगा◌ेसैयाॅ ।शेष शुभ । एक बेर फेर <strong>ह</strong>ािद र्क बधाइर ् ।अ<strong>ह</strong>ा ँक संगीश ैली ।िय रत् ना़द ूरदश र्न सॅ खबिर भेटल िक अ<strong>ह</strong>ा ँके स्ी आ’ असिचत ू जाित द ून ू <strong>ह</strong>ा◌ेबाककार केिबट िमिनरक पद सॅ नमाजल गेल अछ़ि◌ सा◌ेशल वेल फेयरिमिनर ि<strong>ह</strong>प ि<strong>ह</strong>प <strong>ह</strong>ुरे़ र् ।बङ स छी आय <strong>ह</strong>म एकदम गदगद।अपन पिरजन संगे ख ुशी मनाबए जा र<strong>ह</strong>ल छी ।25


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अ<strong>ह</strong>ू ठामक सा ंसदक <strong>िव</strong>जय के ख ुशी में बङका <strong>िव</strong>शाल जूल ूस ‘िजाबादक’ नारा लगबैत <strong>ह</strong>मर घरक सा◌े◌ंझा रा◌ेड सॅ गुजिर र<strong>ह</strong>ल अिछ ।अपार शुभ कामना के संगअ<strong>ह</strong>ा ँक संगीश ैली ।िय रत् नाकेक बेर अ<strong>ह</strong>ा ँ के िचठ्ठी िलखल<strong>ह</strong>ूॅ टेिलाम से<strong>ह</strong>ा◌े पठा◌ैल<strong>ह</strong>ूॅ मुदा कोना◌ेजवाब नॅ भेंटल ।केक तािक तुिक क’ अ<strong>ह</strong>ा ँ के फा◌ेन नंबर उपरेल<strong>ह</strong>ूॅ फा◌ेनसे<strong>ह</strong>ा◌े कयल<strong>ह</strong>ूॅ अ<strong>ह</strong>ा ँ के कोना◌े पी ए उठा◌ैलक नाम पता पुिछ किन कालक’ बादक<strong>ह</strong>ैत अिछ ‘ मैडम बा<strong>ह</strong>र गेल छिथ बाद में कखना◌े◌ं गप करब ।’बाद मेंसे<strong>ह</strong>ा◌े केक बेर फा◌ेन कयल<strong>ह</strong>ूॅ एय<strong>ह</strong> जवाब ।<strong>ह</strong>म इर ् ब ूझै लेल छी जे म ंी के प में अ<strong>ह</strong>ा ँ के के<strong>ह</strong>ेन के<strong>ह</strong>ेनअभव भ’ र<strong>ह</strong>ल अिछ ।िक सब किर र<strong>ह</strong>ल छी आिद ।जा◌ै◌ं िचठ्ठी भेटै त’ अव प<strong>ह</strong>ु ँचनामा पठैब ।िलखबा के जा◌ै◌ं टाइम र् भेटै त’ फा◌ेन सए<strong>ह</strong> खटखटा <strong>दे</strong>बए ।आब त’ अ<strong>ह</strong>ू श<strong>ह</strong>िर में टेिलफा◌ेनएक् सचेंज लािग गेल छै आ’ घरे घर फा◌ेन भ’ गेलए ।फा◌ेन नं पठा र<strong>ह</strong>लछी आ’ पी ए के से<strong>ह</strong>ा◌े िलखा <strong>दे</strong> छी ।यथाशी संपकर् करब ।अ<strong>ह</strong>ा ँक श ैली ।िय रत् नाँ ँँआय अ<strong>ह</strong>ा के अि<strong>ह</strong> श<strong>ह</strong>रक नव िनिम र्त ेिडयम के उदघाटन करबा के छल ।अ<strong>ह</strong>ात’ <strong>ह</strong>मरा िबसिरये गेल<strong>ह</strong>ूॅ मुदा मा◌ेन पितयाय छल़ भेल <strong>ह</strong>मर िलखला<strong>ह</strong>ा वा’सं<strong>दे</strong>श अ<strong>ह</strong>ा धिर नि<strong>ह</strong>ं प<strong>ह</strong>ु ँच र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ा◌ेयत ।भा◌ेरे सॅ <strong>ह</strong>म ेिडयम के ब ंधक आ’ गण मा जनक संग अ<strong>ह</strong>ा ँ के तीक्षामें एक पएर प’ ठाढ र<strong>ह</strong>ी िकं ात अ<strong>ह</strong>ा ँ सॅ भेंट भ’ जाए । ‘अ<strong>ह</strong>ा ँ अयल<strong>ह</strong>ूॅ उरझक झक िसक न ूआ माथ प’ बङ <strong>ह</strong>ुक सन आॅचिर रख़ आॅिख के ध ूपक26


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्किरका चा सॅ झॅप भीङ सॅ फराक़ एक गा◌ेट भ क् ितत् व । मुदा आॅिखप’ चढल चा के कारण ब ंधकक कात मे ठाढ <strong>ह</strong>मरा श ैली प’ एकटा दृ िपातसे<strong>ह</strong>ा◌े निञ कय सकल<strong>ह</strong>ूॅ ।किन ढीठ बिन <strong>ह</strong>म आगाॅ बढल<strong>ह</strong>ूॅ त’ एक गा◌ेटअपिरिचत सन ‘आ◌ैपचािरक ‘नमे’ के मुा में द ून ू <strong>ह</strong>ाथ जा◌ेिङ लाल िरबनकािट गङगङाित ताली के म उदघाटन समारा◌े<strong>ह</strong> क’ बाद बङ सन लगैत अपनताम झाम अमला संग िनकिल गेल छला◌ै◌ं का◌ै के आर ा◌ेाम छल ।अनायास सब टा गप <strong>ह</strong>मरा ब ूझबा में आिब गेल छल वा <strong>ह</strong>मर भ्कखिज ू गेल छल ।लागल जे भरल बाजार मे िकयो <strong>ह</strong>मरा चाकू मािर क’ <strong>ह</strong>मर करेजिनकािल क’ चिल गेल <strong>ह</strong>ा◌ेय ।केक काल थिर <strong>ह</strong>मर बकार फूटल छल ।ं ँँ ँँँँअ<strong>ह</strong>ी के मा◌ेतािबक <strong>ह</strong>ा ँल में <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा के अपन ‘ बे ंङ’ नि<strong>ह</strong>ं ब ूझैतछल<strong>ह</strong>ूॅ आब लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ ‘अ<strong>ह</strong>ा एतेक पैघ नाटक िकएक रच छल<strong>ह</strong>ूॅ ।अ<strong>ह</strong>ाके बेचैनी छल िकछु करबा के मुदा गाइडर् के किरतै़ आब जखन अ<strong>ह</strong>ा ‘ एलीटक् लास ‘के क<strong>ह</strong>बए लगल<strong>ह</strong>ूॅ पएरक नीचा के सबटा सा◌ेपान उखािङ फें कल<strong>ह</strong>ुाभा<strong>िव</strong>क छल िकयाक त’ अ<strong>ह</strong>ा कि<strong>ह</strong>यो क करा◌े बे की ंड थिर क<strong>ह</strong>ाबए केजा◌ेगर नि<strong>ह</strong>ं छल<strong>ह</strong>ूॅ आ’ नि<strong>ह</strong>ं <strong>ह</strong>ा◌ेयब ।अ<strong>ह</strong>ा ँक सबटा मगर मी ना◌ेर <strong>ह</strong>मरा एकए क किर क’ मा◌ेन पिङ र<strong>ह</strong>ल अिछआ’ <strong>ह</strong>मर आत् मा जेना <strong>ह</strong>मरे िधक् कािर र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ा◌ेय ।आ◌ेना उपिर सॅ खसबा केआ◌ेकरे ड’र र<strong>ह</strong>ैत छे जे ऊपर छै <strong>ह</strong>मरा की़ <strong>ह</strong>म त’ नीे ठाढ छी <strong>ह</strong>ी दैट इजडाउन नीड्स िफयर ना◌े फा◌ैल ।<strong>ह</strong>ॅ जेना ता◌ेता जकाॅ <strong>ह</strong>मरा सॅ नजिर फेरलेल<strong>ह</strong>ूॅ तेना कं ीचुएंसी के ला◌ेक संग नि<strong>ह</strong> फेरबै़ जातं में जनते जनाद र्न<strong>ह</strong>ा◌ेइतर् छै़ जा◌ै◌ं आ◌े<strong>ह</strong>ा◌े अपन मुॅ<strong>ह</strong> फेर लेत त’ म ू<strong>ह</strong>े बल धङाम सॅ धरती प’खसब ।इर ् <strong>ह</strong>मर एक गा◌ेट पि<strong>ह</strong>ल आ’ आिखरी क् ितगत काज ब ूझब ।धवादएक टा शुभेु27


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१.जगदीश साद म ंडल- -ितलासंािक लाइ २. कुमार मज कप-मारसा<strong>ह</strong>ेबजगदीश साद म ंडल1947- गाम-बेरमा, तमुिरया, िजला-मध ुबनी। एम.ए.। कथा (गामकिजनगी-कथा सं<strong>ह</strong>), नाटक(िमिथलाक बेटी-नाटक), उपास(मौलाइल गाछकफूल, जीवन संघष, र् जीवनमरण, उान-पतन,िजनगीक जीत-उपास)। मार्वादक ग<strong>ह</strong>न अयन। मुदा सीिलंगसँ बचबाक लेल कुिन आोलनमे गेिन<strong>ह</strong>ार लोक सभसँ भेँट भे मो<strong>ह</strong>भंग।ि<strong>ह</strong>नकर कथामे गामक लोकक िजजी<strong>िव</strong>षाक वण र्न आ नव दृिकोण दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ितलासंािक लाइधानक लडती-चडती पतराइते गमैया <strong>िव</strong>ालयमे ितलासंािक पढ़◌ाइ शु भऽगेल। <strong>िव</strong>ालयक लेल जग<strong>ह</strong>क कमी आ पढ़◌ौिन<strong>ह</strong>ारक। इनार-पोखिरक घाटसन प<strong>िव</strong> ान आ िब आरक्षणक मि<strong>ह</strong>ला िशक्षक। िशक्षको इमानदार। टय ूशनफीस लइत आ दरमा<strong>ह</strong>ा। पढवैक लेल एते उता<strong>ह</strong> ुल जे खेनाइयो-पीनाइक िचानि<strong>ह</strong>। छोट िदन <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong>ु ँ भानस-भातक कौिडयो भिर ढकार नि<strong>ह</strong>। पाविनक <strong>िव</strong>षयनम<strong>ह</strong>र तेँ प ूरा <strong>िव</strong>षयक िशक्षक तँ नि<strong>ह</strong> मुदा टुकडी-टुकडी कऽ कए अपना-अपनाढंगसँ अपन ि<strong>ह</strong>ाक <strong>िव</strong>षय पढबए लगली<strong>ह</strong>।पा ँच िदन पि<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> केदार कलकासँ गाम आिब गेल। ओना ओ द ुगो र्प ूजामेसभ साल <strong>दे</strong>बे करैत छिथ, ितलोसंाि से<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong>ये छोडै छिथ। कोनाछोडता<strong>ह</strong>? आब िक कलका ओ कलका र<strong>ह</strong>ल जे तीिन-तीिन िदन गाडीमे बैसल-बैसल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथ अकिड जाएत। आब तँ छ<strong>ह</strong> घंटाक रा कलका िथक। त<strong>ह</strong>ूमेकेदार अपन गाडी रख छिथ चा<strong>ह</strong>-नाा कलकाक डेरामे करैत छिथ आ कलौगाममे। <strong>ह</strong>ुनके सब<strong>ह</strong>क तँ ई दिनया ु ँ आ <strong>दे</strong>श छी। एक तँ बै ंकक मैजरक दरमा<strong>ह</strong>ादोसर कुरसीक कमीशन आ ति<strong>ह</strong>पर सँ अप बै ंकक शाखा खोलनि<strong>ह</strong> छिथ। कमीशबेकतन तेँ ाफोक कमी नि<strong>ह</strong>। कलका सन श<strong>ह</strong>र जि<strong>ह</strong>ठाम भीखम ंगो करोडपितअिछ।28


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘‘गाममे जँ िकयो मरद अिछ तँ केदार छिथ। गाममे के आिख ँ उठा कऽ<strong>ह</strong>ुनका िदिश तकलिन। अख सर<strong>ह</strong>टा अँचार, बीकारक पापड केदार छोिडितलासंािमे के खाइत अिछ। <strong>िव</strong>िध प ूव र्क जँ िकयो पाविन करैत अिछ तँ केदारछोिड दोसर के बाजत- ‘‘दतमिन करैत पोखिरक घाटपर जगदरवाली कछुबीवालीकेँक<strong>ह</strong>लिखन।साडी-साया रिख कछुबीवाली घाटपर बैिस झ ुटकासँ पाएर मजैत छली<strong>ह</strong>। मनिचामे बाझल छलिन। कािये पाविन छी चूड़◌ा कुटलौ ं<strong>ह</strong>ेँ आ मुर<strong>ह</strong>ीभुजलौ ं। जाबे चूड़◌ा-मुर<strong>ह</strong>ी नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>एत ताबे लाइ कथीक बनाएव। गलती अपभेल जे अगते-ओिरयान नि<strong>ह</strong> केल<strong>ह</strong>ु ँ। फेिर मनमे उठलिन, एक िदनक पाविन लेलम<strong>ह</strong>ीना िदन पि<strong>ह</strong>सँ ओिरयान करए लागब। एतवे काज अिछ। काजक द ुआरे एकोिदन समएपर न<strong>ह</strong>ाइ छी आ खाइ छी। जेकरा काज नइ छै सालो भिरपाविनये कर<strong>ह</strong>। को की <strong>ह</strong>म ज छेिलयै जे पनर<strong>ह</strong> िदन पि<strong>ह</strong>सँ शीतल<strong>ह</strong>री लािध<strong>दे</strong>तइ जि<strong>ह</strong>सँ चूड़◌ा-मुर<strong>ह</strong>ीक ताडल धान भारले जाएत। जि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>वताकेँ पाविनकरबिन <strong>ह</strong>ुनका एतबो ब ुा नइ छि जे अप पाविनक ओिरयानक िचा किरतिथ।फेिर मनमे एलिन जे चूड़◌ा-म ूढी तँ दोका-दौरीमे िबकाइत अिछ। कीिन लेब।मुदा लाइ कोना <strong>ह</strong>एत? चूड़◌ा-मुर<strong>ह</strong>ी तँ अखड़◌ा <strong>ह</strong>ोइत अिछ अमैिनयाक जरतनि<strong>ह</strong> अिछ। मुदा लाइ? के◌े◌े<strong>ह</strong>न-क<strong>ह</strong>ा ँ <strong>ह</strong>ाथे, के<strong>ह</strong>न-क<strong>ह</strong>ा ँ बरतनमे ब <strong>ह</strong>एत।त<strong>ह</strong>ूमे आइ-कािक बिनया ँ सभ ते<strong>ह</strong>न गइ-खोर भऽ गेल अिछ जे गुडक बदलाछुऐमे बना पाइ टिलया लेत। िदमे मुर<strong>ह</strong>ी-चूड़◌ा लऽ आनब आ राितमे खेला-पीलाबाद बना लेब। मन असिथर <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>िन िक जगदरवालीक बात मन पडलिन। फेिरवापसी ोध रासँ घिर ु गेलिन। तुछ भऽ उर <strong>दे</strong>लिखन- ‘‘सर<strong>ह</strong> र ंगक आ िकपचासे र ंगक जे अँचार केदरबा ख-ए-त तइसँ कछुबीवालीक जी<strong>ह</strong>क पािनमेटेतइ।’’ामा काकी चुपचाप न<strong>ह</strong>ा कऽ घर िदसक रा धेली<strong>ह</strong>। अपना धिनमेुामाकाकी। समाजसँ को मतलब आ समाजक काजसँ। समाजक काजेबेढ़◌ंग अिछ। ककरो को ठेकान नि<strong>ह</strong>। की बाजत आ की करत तेकर कोनठेकान। एे मुँ<strong>ह</strong> जे लोकसँ गप करत, एे गप तते र ंगक बाजत। लगले िकछुलगले िकछु। त<strong>ह</strong>ूमे आब ते<strong>ह</strong>न-ते<strong>ह</strong>न अिगम ूू सभ भेल<strong>ह</strong>ेँ जे, जूरशीतलक मुइलनिढयाकेँ जि<strong>ह</strong>ना कुा सभ अपना-अपना िदस दा ँतसँ पकिड-पकिड िघचैत, ते<strong>ह</strong>भऽ गेल अिछ। तँ कतौ ऐना <strong>ह</strong>ुअए जे एे गाममे एे पाविन द ू-िदना, तीनिदना द ुन ू <strong>ह</strong>ोय। त<strong>ह</strong>न तँ जेकरा जे मन फुडै छै से करैए। सभ करत अपनाम आ <strong>ह</strong>म करब लोकक म। अपन िजनगी अिछ अपन द ुख-सुख अिछ। अपनासँपलखित <strong>ह</strong>एत तँ दोसरो बा िदिश <strong>दे</strong>खब। नि<strong>ह</strong> तँ अपन के सािर <strong>दे</strong>त? यए<strong>ह</strong>सभ <strong>िव</strong>चार ामा काकीक मनमे नचैत र<strong>ह</strong>िन। चूड़◌ो-म ूढीक लाइ भइये गेल।ितलबो बनाइये लेल<strong>ह</strong>ु ँ। कुरिथयो-तेबखाक दािल अिछये। लोको सभ जी<strong>ह</strong>क चसकी29


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्द ुआरे िकयो खेर<strong>ह</strong>ी तँ िकयो रा<strong>ह</strong>िड तँ िकयो बदामक दािलक िखचैड बनबैतअिछ। एते बात मनमे उिठति<strong>ह</strong> काकीक <strong>िव</strong>चार िक गेलिन। कुरथीक तुलना रा<strong>ह</strong>िड,खेर<strong>ह</strong>ीसँ करए लगली<strong>ह</strong>। प ूसक संािक िदन पाविन <strong>ह</strong>ोइत। रा<strong>ह</strong>िड चैत-बैशाखमेज<strong>ह</strong>निक बदाम फागुन आ खेर<strong>ह</strong>ी जेठ-अखाढमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ति<strong>ह</strong>क ि<strong>ह</strong>सावेकुरिथये नवकी किनया ँ बिन घर अओती<strong>ह</strong>। ई बात मनमे अ<strong>िव</strong>ति<strong>ह</strong> काकीक मनआग ू बढलिन। <strong>ह</strong>मरा सन द<strong>ह</strong>ी ककर <strong>ह</strong>ेतइ? िकयो लो<strong>ह</strong>ा म<strong>ह</strong>ीिसक द ूध पौर<strong>ह</strong>एत तँ िकयो पोखिरक पािनक। मुँ<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>ँसी िनकललिन। जे<strong>ह</strong> लोक सभ ठकभऽ गेल अिछ त<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>वयो-<strong>दे</strong>वता। अनिदना िकयो द ूधमे पािन फेिट कऽ बेचैएतँ बेचैए, पाविनमे जे <strong>ह</strong>ुनको सभकेँ ख ुआवैत छि से ओ नि<strong>ह</strong> ब ुझै छिथन। िकऐक <strong>ह</strong>ड<strong>ह</strong>री बर खसा दैत छिथन। एते िदन <strong>ह</strong>ुनको सभकेँ शि छलिन आब ओ<strong>ह</strong>ोसभ डलडाक मध ुर खा पेट िबगािड लेलि अिछ। फेिर मन अपना िदस घ ुडलिन।िखचैडमे जीरी बो नीक आ िक घीउ। मुदा एि<strong>ह</strong> पर मन नि<strong>ह</strong> अँटकलिन।खाइ बेरमे ब ुझल जाएत। फेिर मनमे ख ुशी एलिन। मुी दैत आिख ँ उठा कऽतकलिन तँ िदनकरपर नजिड पडलिन। म-मन णाम कए कऽ क<strong>ह</strong>ए लगलिखन-‘‘ए<strong>ह</strong> जाडमे अ<strong>ह</strong>ा ँ चास-वासकेँ भिर <strong>दे</strong> िछयै। अपना लेल कोठी माल-जाल लेलटाल खेतक-खेत तरकारी, बाधक-बाध ग<strong>ह</strong>ूम, दिल<strong>ह</strong>न-तेल<strong>ह</strong>नसँ सजल खेत। <strong>ह</strong>ेिदनकर ब<strong>ह</strong>ुत जाड सि<strong>ह</strong> जी<strong>िव</strong> र<strong>ह</strong>ल छी क<strong>ह</strong> फे। आिख ँ िना ँ <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong> मनमेएलिन। आइये सीमापर (मकर रेखा) जएता<strong>ह</strong>। कािसँ तँ ितले-ितल ऐवेकरता<strong>ह</strong>।’’पाविनक छुीमे ोितषी काका गाम नि<strong>ह</strong> अएला<strong>ह</strong> िक काकीकेँ आफद भऽगेलिखन। ओना साल भिरसँ कािकयोक मन बदिल र<strong>ह</strong>ल छि। जे विधयार ु काकीभेिल जाइ छिथन तते काकासँ मत-भेद भेिल जाइ छि। ोितषी काकाकेँकाकीक ओि<strong>ह</strong> िकरदानीसँ दयमे चोट लगलिन, जि<strong>ह</strong> िदन काकी काकाक पाइ (कमाएलपैआ) चोरा कऽ ब ुइिधक सिटिफकेट र् कीिन लेलिखन। ओ<strong>ह</strong>ी िदनसँ काकीक आफदका आ काकाक आफद काकी भऽ गेलिखन। <strong>िव</strong>ालयसँ अबैतिखन बाटेमे पाविनपरनजिर गेलिन। क काल गु भऽ उर-दिक्षण -उरायण आ दिक्षणायण-कसीमापर आिख ँ रोपलिन। आिख ँ रोिपति<strong>ह</strong> दयमे <strong>ह</strong>ँसी उठलिन। जाधिर लोकदिक्षणायणमे मरैत अिछ नकर् जाइत अिछ आ उरायणमे । तँ मिनिम र्त छी ज<strong>ह</strong>न िक मकर संाि <strong>ह</strong>-नक्षक िया छी। द ुन ू एक ठाम कोना भऽगेल। बाटेसँ ोितषी काकाक मनकेँ <strong>ह</strong>ौड र<strong>ह</strong>िन। आ ंगनमे पाएर रिखति<strong>ह</strong> काकीटोिक <strong>दे</strong>लिखन- ‘‘तलब भेटल िक नि<strong>ह</strong>? अखन धिर को ओिरयान नि<strong>ह</strong> भेिलअिछ।’’काकीक बात सुिन काकाक मन ल<strong>ह</strong>िड गेलिन। आिख ँ गुड़◌ेिर काकीकेँ <strong>दे</strong>िख ओसारकचैकीपर झोरा रिख <strong>ह</strong>ाथ-पाएर धोअए कल िदिश बढला<strong>ह</strong>। म-मन काका सोचितजे सबकाज कालमे फँडबी करती<strong>ह</strong> आ टाका बेिरमे काका मन पडै छि। काकाअन धिनमे ु आ काकी पाविनक धिनमे। ु ितलासंाि संािसँ पाविन जे दंगलक30


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अखाड़◌ापर उतरैबला अिछ ओि<strong>ह</strong> लेल अखन धिर <strong>ह</strong>ाथपर <strong>ह</strong>ाथ जोिड बैसिल छी। मुदापि<strong>ह</strong>लुके नजिर काकीकेँ डोला <strong>दे</strong>लकिन। करेज कािप ँ गेलिन। मन िनण र्य कऽलेलकिन जे पिरवारक गारजन पुख <strong>ह</strong>ोइत अिछ, मान-अपमान पुखक कपारपरचढत। <strong>ह</strong>म तँ अ तबा<strong>ह</strong> छी। जे आिन कऽ <strong>दे</strong>ता ओ बना कऽ आग ूमे <strong>दे</strong>बिन।कलपर पािन पीिब, आ ंगन आिब ोितषी काका चैकीपर बैिस तमाकुल चुनवएलगला<strong>ह</strong>। अपन भलाइ सोिच काकी बाडी िदस ट<strong>ह</strong>िल गेली<strong>ह</strong>। मुँ<strong>ह</strong>मे तमाकुल लैतकाका आिख ँ घ ुमा कऽ पी िदस <strong>दे</strong>लिखन। मन ख ुट-ख ुट करिन जे फेिर िकरोसँआिब िकछु फरमा दिथ। मुदा सोझमे नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख मन असिथर भेलिन। मनमेउठलिन, काि मकर संाि छी। जि<strong>ह</strong>ठाम सँ स ूय र् दिछन म ँ◌ु<strong>ह</strong>े नि<strong>ह</strong> बिढ उर मुँ<strong>ह</strong>ेघ ुमता<strong>ह</strong>। स ूय र्केँ उरायण <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong> जीव-जुमे स ूय र्क काश नव ूितर् पैदा करैतअिछ। मौसमक बदलाव <strong>ह</strong>ुअए लगैत अिछ। जि<strong>ह</strong>सँ पिरवतर्नक प <strong>दे</strong>ख पडैतअिछ। मुदा लोकमे पिरवतर्न की आओत? जे दिछनपंथी <strong>िव</strong>चार व<strong>ह</strong>ािरक पमेपव र्त सदृ अपन प ब अिछ ओ चूड़◌ा-लाइ खे भेिट जाएत।संािक पि<strong>ह</strong>ल संा अबैत-अबैत भोरमे न<strong>ह</strong>ेबाक काय र्म तैयार भऽगेल। एि<strong>ह</strong> पर <strong>िव</strong>ालयक सभ िशिक्षका एकमत भऽ गेली<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong> काय र्ममेएकटा फिनगा आिब गेल। फिनगाक गंधसँ वातावरणमे गंध आ<strong>िव</strong> गेल। गंध ई जेपोखिरक घाटक तरमे कमलेसरी (कमलेरी) म<strong>ह</strong>रानी चूडलाइक िछा रख छिथन।जे पि<strong>ह</strong> न<strong>ह</strong>ाइले जाएत ओकरा <strong>दे</strong>िथन।टेुक िधया-प ूतासँ लऽ कऽ ढेरबा धिर अपन दावा ठोकए लगल जे पि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मन<strong>ह</strong>ाएव आ कमलेसरी म<strong>ह</strong>रानीक चूड-लाइक िछा आनव। अपन-अपन शिकेँ जगबैतसंकित <strong>ह</strong>ुअए लगल।जारन तोिड कऽ अबैत काल अझे पोखिरक घाटक तरमे कमलेसरीकचूड-लाइक िछा गोपला सुनलक। मुदा िकछु दो<strong>ह</strong>रा कऽ नि<strong>ह</strong> ब ुझए चा<strong>ह</strong>लक।माथपर ठ<strong>ह</strong>ुरीक बोझ र<strong>ह</strong>ै। मुदा भारीकेँ मनसँ <strong>ह</strong>टा चूड़◌ा-लाइक िछापर पडलै।बडका िछा। जे<strong>ह</strong>न बडका िछा भत-भोजमे भात-झकैक लेल <strong>ह</strong>ोइत छैक।भिरये िदन पाविन छी, कते खाएव। मनमे ख ुशीक अंकुरा उगलै। घरपर आिबजरनाक बोझ रिख संक केलक जे सभसँ पि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म घाटपर जाएब। ग<strong>ह</strong>ीर गोपला<strong>िव</strong>चारकेँ गोपनीय रखलक। माइयो-बापकेँ नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>लक।बार<strong>ह</strong> बजे राितमे नीन टुिटति<strong>ह</strong> गोपला माए-बापकेँ िब िकछु क<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong>पोखिर िदस <strong>िव</strong>दा भेल। माए ब ुझलिन जे लघी-तघी करए िनकलल। ब ुधबा (िपता)नीन, तेँ ब ुझबे केलक। जि<strong>ह</strong>ना मीकेँ अपन िय छोिड दिनया ु ँमे िकछु नि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>िख पडैत ति<strong>ह</strong>ना लाइक िछा छोिड गोपला िकछु नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खैत। द ुलकी मारैतपोखिर िदस बढवो करै आ आिख-कान ँ उठा-उठा आगुओ ताकै जे ो दोसर तँबिढ गेल। कानसँ को भनक बिझ ु पडै आ अारमे िकछु <strong>दे</strong>खए। िकछु31


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्काल <strong>दे</strong>िख माए बापर आिब तकलक तँ गोपलाकेँ नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खलक। मनमे टराटकलगए लगलै। जे एते अारमे कतए चिल गेल। भिरसक भकुआएलमे िकरोचिल तँ गेल। मुदा अारमे <strong>दे</strong>खबे कते द ूर करब। ओ<strong>ह</strong> से नि<strong>ह</strong> तँ <strong>ह</strong>ुनाको(पित) उठा द ुन ू गोटे चोरबीक <strong>ह</strong>ाथे तकबै। सए<strong>ह</strong> केलक।पनर<strong>ह</strong>-बीस िदनसँ शीतल<strong>ह</strong>री चलैत। लागल-लागल पिछयो संग दैत। घ ुरकआिगयो मैलमुँ<strong>ह</strong> भेल र<strong>ह</strong>ैत अिछ। गोपलाकेँ रा अार बिझ ु पडै आ पोखिर द ूर, जाड बिझ ु पडै आ पोखिरमे पािन। साक्षत् मे लीन भजेका ँ गोपलो लाइमे लीन भऽ गेल। पोखिर प<strong>ह</strong>ु ँच घाटक तरमे गोपला <strong>ह</strong>थोिरयािदअए लगल। जाधिर लाइक आशा मनमे र<strong>ह</strong>ए ताधिर ख ूब <strong>ह</strong>थोडलक। <strong>ह</strong>थ ुरैत-<strong>ह</strong>थ ुरैत बफ र् जेका ँ मन जिम गेलइ। जाड बिझ ु पडए लगलै। सौ ँसे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> थरथरकँ पैत र<strong>ह</strong>ए। गोपालक मन मािन गेलै जे मिर जाएब। पोखिरसँ उपर भऽ घरिदसक राा धेलक। ताधिर चोरबीक <strong>ह</strong>ाथे आग ू-आग ू माए आ द ू ला पाछु िपतापेना जाइत। फिडेसँ माए थर-थर कँ पैत गोपलाकेँ पुछलक- ‘‘गोपाल।’’गोपाल सुिन ब ुूकेँ खौ ंझ उठल बाजल- ‘‘िमरगी उठल छलौ जे पोखिर आएलछेलँ◌े?’’थरथराइत गोपलाकेँ अपन आ ँचारसँ माए पािन पोछए लगली। गोपलाक दशा<strong>दे</strong>िख िपताक मन पिघलए लगलैक। जि<strong>ह</strong>ना गंगा ानक बाद नीक <strong>िव</strong>चार मनमेउपकैत अिछ ति<strong>ह</strong>ना ब ुुकेँ मनमे उपकलैक। सोचए लगल आइ जँ पिर जाइत तँिदनमे ककरा ितल-चाउर दैितयैक के ितल ब<strong>ह</strong>ैत। दिछनबािर टोलमे दखै छीसब<strong>ह</strong>क बेटा-पुतो<strong>ह</strong>ू बाप-माएकेँ छोिड चिल गेल अिछ। अप सभ बिढया ु ँसँ नवकीकिनया ँ जेका ँ ितलकोर तडै़ छिथ। ितलकोरक तआ के<strong>ह</strong>न <strong>ह</strong>ोइ छैक ई तँ बिढयेुकिनया ँ सभ व ुझै छिथन। िजबठ बाि ब ुु गोपलकेँ पिजया कऽ पकिड कोरामे लएडेगगरसँ आ ंगन िदस बढए लगल। आ ंगन आिब पुआर धधकबए लगल।जि<strong>ह</strong>ना गोपलाक <strong>दे</strong><strong>ह</strong> भीजल ति<strong>ह</strong>ना <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे सटल गंजी-पेट। मुदाकपड़◌ा बदलैक सा<strong>ह</strong>स नि<strong>ह</strong> भेलइ। <strong>दे</strong><strong>ह</strong> कठ ुआएल, <strong>ह</strong>ाथ िबध ुआएल, ओंगरी िठठ ुरल।मुदा किनयेँ कालक बाद टनकल। द ुन ू परानी ब ुधबो जाडसँ िठठ ुरल र<strong>ह</strong>ए। तीन ूटनगर भेल। टनगर <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong> गोपाल माएकेँ क<strong>ह</strong>लक- ‘‘अंङी-पे ंट आिन <strong>दे</strong>।’’गोपाल पे ंट-शट र् प<strong>ह</strong>ीरए लगल। अखन धिर तीन ूक िसरिसराएल मन आिगकगरमी पािब बसी <strong>ह</strong>वामे ट<strong>ह</strong>लए लगल। ब ुु पी िदस <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>ाथ पकिड प<strong>ह</strong>ु ँचलफकीर जेका ँ बाजल- ‘‘आइ गोपला <strong>ह</strong>ाथसँ चिल जाइत। सब<strong>ह</strong>क अंगनामे पाविनकउा<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तै आ अपना द ुन ू गोटे बेटाक सोगमे करैत िदन िबतैबतौ ं।’’32


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िपताक बात सुिन आशा चैंक गेिल। जना भूमकमक धा धरतीकेँ लगैतति<strong>ह</strong>ना आशाक दयमे धा लगल। धडफड़◌ा कऽ उिठ कोठीपर राखल मुजेलासँ द ूटागोल-गोल लाइ ले गोपलाक <strong>ह</strong>ाथमे <strong>दे</strong>लक। <strong>ह</strong>ाथमे चूड़◌ाक लाइ अिबति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>बकमारलक। मुदा ते<strong>ह</strong>न सत जे ठोर चँछा गेलइ मुदा दा ँतसँ लाइ नि<strong>ह</strong> कटलै।माएकेँ क<strong>ह</strong>लक- ‘‘लाइ क<strong>ह</strong>ा ँ टुटैए।’’बेटाक बात सुिन आशाक मनमे ख ुशी उपकल। अपन कारीगरीक परीछामेपास <strong>दे</strong>िख मुी दैत पित िदिश <strong>दे</strong>िख बाजिल- ‘‘ते<strong>ह</strong>ेन पाकमे लाइ ब छी जेिबना िसलौट-लोढीसँ सुनत।’’बेटाकेँ ब ुू पुछलक- ‘‘आइ तँ कतौ नाचो-ता ँच <strong>ह</strong>ोइ छै तखन िकअएतू राितमे एते द ूर चिल गेलेँ।’’िबति<strong>ह</strong>मे आशा बाजिल- ‘‘लघी-तघी करैले उठल <strong>ह</strong>ेतै, भकुआएलमे बौआ गेल<strong>ह</strong>ेतै।’’<strong>ह</strong>ा ँइ-<strong>ह</strong>ा ँइ गोपाल मुँ<strong>ह</strong>क लाइ कऽ िचबा घोिट कऽ माए िदस <strong>दे</strong>िख बाजल- ‘‘लोकसभ सा ँझमे बजै छेलै जे पोखिरक घाटक तरमे कमलेसरी म<strong>ह</strong>रानी लाइ रखैछेिथन। व<strong>ह</strong>ाए अले गेल र<strong>ह</strong>ौ ं।’’गोपलाक बात सुिन ब ुुक मन मा<strong>ह</strong>ुरा गेल। म-मन बाजल जे अपना कमेनि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत ओ भोला बावा बडदक.......। मुदा ोधकेँ एि<strong>ह</strong> द ुआरे मनमे दब र<strong>ह</strong>लजे गामक लीला सभ आिखक ँ सोझमे नचए लगल र<strong>ह</strong>ैक। जे सभ ज ुआनीमे, मद-मभोरा जेँ का िजनगी िबतौलिन, बेटा-पुतो<strong>ह</strong>ूक चलैत मुँ<strong>ह</strong>सँ धँआएल ु चुि फूकएपडैत छि। जाि<strong>ह</strong>सँ द ुन ू आिखमे ँ र टघरैत र<strong>ह</strong>ैत छि मुदा ओ दयक थानि<strong>ह</strong>, धँआ ु लागब ब ुझैत छिथ। ब ुूक दय पसीज गेल। मुरखो अिछ तइयो तँबेटे छी। बरखे चैद<strong>ह</strong>टा भऽ गेलइ, मुदा भिर िदन तँ असकरे ली लऽ कऽबोनाएल र<strong>ह</strong>ैए। खाइक ठेकान र<strong>ह</strong>ै छै आ न<strong>ह</strong>ाइक। त<strong>ह</strong>न बिसँ ु भेंट कोना<strong>ह</strong>ेतइ?बेटाक बात सुिन माएक मन उमिड गेलिन। ब ुझबैत बजली<strong>ह</strong>- ‘‘रौ औआअपना की को चीजक कमी अिछ। जते र ंगक धान िगर<strong>ह</strong>तकेँ <strong>ह</strong>ोइ छै ततेअप <strong>ह</strong>ोइए। सतिरयाक चूड़◌ा कुट छी, लाइ ब छी आ ओकरे िखचैिडयोराव।’’पछुआरक रापर ग-गु सुिन आशा घरसँ िनकिल डेिढयापर प<strong>ह</strong>ु ँचली<strong>ह</strong> िकम<strong>ह</strong>रैलवालीक बाजब सुनलिन। डेिढयेपर ठािढ भऽ कए सुनए लगली<strong>ह</strong>। म<strong>ह</strong>रैलवाली33


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>डडीवालीकेँ क<strong>ह</strong>लिखन- ‘‘<strong>ह</strong>म तँ आध प<strong>ह</strong>र राितये न<strong>ह</strong>ेल<strong>ह</strong>ु ँ। अखन धिर अ<strong>ह</strong>ा ँपछुआएले छी।’’<strong>ह</strong>डडीवाली- ‘‘अ<strong>ह</strong>ा ँ जेका ँ राितमे कुकुड िघिसये छल<strong>ह</strong>ु ँ जे भोरे न<strong>ह</strong>ा पाक<strong>ह</strong>एव।’’द ुन ू गोटेक गपकेँ दबैत तमोिरयावाली जोर-जोरसँ पुतो<strong>ह</strong>ूकेँ क<strong>ह</strong>ैतर<strong>ह</strong>िथन- तीिन िदनसँ बोखार छेल<strong>ह</strong> त<strong>ह</strong>न िकअए भोरे ऐ<strong>ह</strong>न समएमे न<strong>ह</strong>ेल<strong>ह</strong>?’’मुदा पुतो<strong>ह</strong>ू उर नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लकिन। आशाकेँ मन पडलिन जाडसँ कँ पैतगोपाल।२.मार सा<strong>ह</strong>ेबकुमार मज कपपरोपट्टा भिर मे मार सा<strong>ह</strong>ेब के नाम सँ िचल जायवला भगवानबाब ू आब एि<strong>ह</strong>दिनया ु मे नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> --ई समाचार सुिनते भिर गामक लोकक बीच मे <strong>ह</strong>ुनकरिᆬ आ कृितक मा<strong>दे</strong>ं िया-ितिया <strong>ह</strong>ोमय लागल । <strong>ह</strong>ुनकर अंितम दश र्नक<strong>ह</strong>ेतु लोक सभ ज ुटऽ लागल ।मार सा<strong>ह</strong>ेब नपन मे पढ़◌े तऽ <strong>ह</strong>मरो छला<strong>ह</strong>़़ओ गामक ूल मे मार आ <strong>ह</strong>मगामक बा़<strong>ह</strong>ुनका सँ नि<strong>ह</strong> पिढतौ ं तऽ जयतौ ं कतऽ ? <strong>ह</strong>मरो मोन क<strong>ह</strong>लक जेगु<strong>दे</strong>वक अंितम-दश र्न कऽ अपन ा ंजिल दऽ आबी । अपन बाल सखा आलोकसँ पुछिलयै- ' चलबै ं ?' ओ छुिटति<strong>ह</strong>ं मुँ<strong>ह</strong> बीचकबैत बाजल- 'ध ुर ् ! की जाऊ<strong>दे</strong>खय <strong>ह</strong>ुनका । तेना पढ़◌ेलिन जे कत<strong>ह</strong>ु गोड़◌ा नि<strong>ह</strong> बैसल । ' ओकर र मे<strong>िव</strong>षाद तऽ छलैक मुदा मुईना<strong>ह</strong>र के बारे मे ए<strong>ह</strong>न वᆬ तऽ साईतनि<strong>ह</strong>ये <strong>ह</strong>ेबाक चा<strong>ह</strong>ी ।पढ़◌ाई तऽ मार सा<strong>ह</strong>ेब के िठके श ूे छलिन। ास मे आबते ककरो ठाढकरा कऽ क<strong>ह</strong>ैत छलिखन को पाठ जोर सँ पढऽ आ अप टेब ुल पर पैर34


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पसािर लगैत छला<strong>ह</strong> फोंफ काटऽ । ज<strong>ह</strong>ा ँ केयो कको बाजल िकं एक िदस सँसभ के छौिकं ं या दैत छलिखन । बा सभ मार सा<strong>ह</strong>ेब के 'द ुख-<strong>ह</strong>रणी '(पाकलबा ँसक छौ ंकी) नामे सँ थर-थर कँ पैत छल।आलोक पर तऽ मार सा<strong>ह</strong>ेब के खास ान र<strong>ह</strong>ैत छलैन । <strong>ह</strong>ुनकर घर आ ूलसटले छलै । जऽन-<strong>ह</strong>रवा<strong>ह</strong>क पनपीयाई ूले लऽ आबिथ आ आलोक जा कऽओकरा सभ के पनपीयाई कराबय । एकिदन ब<strong>ह</strong>ाना बनबैत क<strong>ह</strong>बो के र<strong>ह</strong>िनजे <strong>ह</strong>मर पढ़◌ाई छुिट जायत । मार सा<strong>ह</strong>ेब ओ<strong>ह</strong>ो ब<strong>ह</strong>ाना के <strong>िव</strong>फल करैतक<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>िथन - 'तो ं जो, ताबत <strong>ह</strong>म पढ़◌ाई रोक छी । ' ओकरा गेलाक बादबाजल र<strong>ह</strong>िथ - 'क<strong>ह</strong>ुना कऽ बईलेलौ ं ओकरा । ओ ास मे र<strong>ह</strong>ैत तऽ ककरोपढऽ नि<strong>ह</strong> दैत ।' पनपीयाई प<strong>ह</strong>ु ँचेबाक बाद ᆬमश<strong>ह</strong>े आलोक मार सा<strong>ह</strong>ेबककपड़◌ा िखचब सँ लऽ कऽ घरक अनयाो काज करऽ लागल ।एक िदन मार सा<strong>ह</strong>ेब ास मे आबते आलोक के ठाढ <strong>ह</strong>ोमय कि<strong>ह</strong> कऽ ओकराक<strong>ह</strong>लिखन- 'अलोक ! काि तो<strong>ह</strong>र बाब ू भेटल छला<strong>ह</strong>। क<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong> जे आलोकि<strong>ह</strong>ी मे बड कमजोर आछ से क आ<strong>ह</strong>ा ँ ओकरा पर ान िदयौ़सा ँझ मे एक घंटापढ़◌ा <strong>दे</strong>ल किरयौ । ' पेᆬर आ<strong>दे</strong>शक र मे बजला<strong>ह</strong> -'तो ं काि सँ पा ँचबजे सा ँझ मे <strong>ह</strong>मरा ओतऽ आिब जायल कर पढबा लेल ।' सभ <strong>िव</strong>ाथीर् आलोककमुँ<strong>ह</strong> िदस ताकऽ लागल छल । जे मार सा<strong>ह</strong>ेब ास मे नि<strong>ह</strong> पढबैत छिथन सेआलोक के ूशन पढेिथन ककरो <strong>िव</strong>ासे नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोई ।ूलक छुट्टी <strong>ह</strong>ोईते तमतमायल आलोक सीधा अपन बाब ू सँ जा कऽ पुछलकै जेमार सा<strong>ह</strong>ेब के की कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िलयैन । ओ तऽ पि<strong>ह</strong> चव ुᆬएला<strong>ह</strong> पेᆬरयाददाश्त पर जोर दैत बजला<strong>ह</strong>--' अा, अा । अरे <strong>ह</strong>म िकं यैक क<strong>ह</strong>बिनूशन पढ़◌ेबाक <strong>ह</strong>ेत ◌ु। काि चौक पर अप क<strong>ह</strong>ऽ लगला<strong>ह</strong> जे आ<strong>ह</strong>ा ँक बेटा<strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>षय मे बड कमजोर आछ । ओकरा िकं यैक नि<strong>ह</strong> पठा दैत िछयै <strong>ह</strong>मराओतऽ पढऽ लेल़़<strong>ह</strong>म िकं को पाई लेबै। 'से मार सा<strong>ह</strong>ेब आब नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनकर अंगना मे लोकक भीड बढले जार<strong>ह</strong>ल छल । जिन-जाित ओघिढया दऽ र<strong>ह</strong>ल छल़़पुष-पा अंितम-यााक तैयारीमे ज ुटल छल । मार सा<strong>ह</strong>ेबक नर शरीर भ पंच-त मे <strong>िव</strong>िलन भऽजाउन ; मुदा <strong>ह</strong>ुनकर िᆬ के लोक कोना <strong>िव</strong>सिर सकत ।35


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१. राज<strong>दे</strong>व म ंडल-जगदीश साद म ंडलक उपास उान-पतनपर २.जगदीश साद म ंडल-उपन ्यास-जीवन संघष र्-२१राज<strong>दे</strong>व म ंडलजगदीश साद म ंडलक उपास उान-पतनपरनाटककार, कथाकार आ उपासकारक पमे ी जगदीश साद म ंडलजी मैिथलीसाि<strong>ह</strong>मे न ूतन उजा र्क संग उपित भेल छिथ। ि<strong>ह</strong>नक ज १९५७ ई. मे भेल।<strong>िव</strong>िभ प-पिकामे ि<strong>ह</strong>नक कथा, रक कथा उपास से<strong>ह</strong>ो कािशत भऽ चुकलअिछ।एि<strong>ह</strong> उपास ‘उान-पतन’ क मामसँ लेखक गामक िजनगीकेँ यथाथ र् आ नव पमेउपित करबाक चेा कए छिथ। गामक जडता, रीित-िरवाज, पाविन-ित<strong>ह</strong>ार,म ूख र्ता, <strong>िव</strong>ता, अिड जाएबला भाव आ स<strong>ह</strong>ज भाव आिद स<strong>ह</strong>ज पमे आिब गेलअिछ।36


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तक दृ िसँ <strong>दे</strong>खल जाए तँ सव र्थम कथावु ानकेँ आकृ करैत अिछ। कथावुतँ सश आधार अिछ जाि<strong>ह</strong>पर उपासक कतेक र ंगक साद ठाढ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।जाि<strong>ह</strong>मे िजनगीक ास र<strong>ह</strong>ब आवक।उान-पतनमे गंगानंद, यमुनानंद, पंिडत श ंकर, सुिधया, ज्ञानचंद, भोिलया, <strong>िव</strong>सेसर,भोलानाथ, सुकल, िनलमिण, मोि<strong>ह</strong>नी, रीता, म<strong>ह</strong>ंथ रघ ुनाथ दास, लीला, दीनानाथ, गुलाबआिद अक पासँ सित भऽ अंचलक मािम र्क िच उपित भेल अिछ।कथावुमे िबि <strong>ह</strong>ोइत गाम-घर आ टूटैत बेकती सब<strong>ह</strong>क समाकेँ मािम र्क ढंगसँअिभि कएल गेल अिछ। उपासक ार <strong>ह</strong>ोइत अिछ- ‘‘गामे-गाम, कतौअयाम-कीतर्न तँ कतौ नवा<strong>ह</strong>, कतौ ची यज्ञ तँ कतौ स<strong>ह</strong>स् ची यज्ञ <strong>ह</strong>ोइत।िकएक तँ एगार<strong>ह</strong>टा <strong>ह</strong> एकित भऽ गेल अिछ। की <strong>ह</strong>एत की <strong>ह</strong>एत क<strong>ह</strong>बकिठन। एकटा बाल<strong>ह</strong> बाकेँ भे तँ सुखौनी लिग जाइत आ जि<strong>ह</strong>ठाम एगार<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>एकित अिछ तइठाम तँ अमा के <strong>ह</strong>एत। परोपा भगवानक नामसँ गदिमसान<strong>ह</strong>ोइत।........ जाधिर लोक कीतर्न म ंडलीक संग म ंडपमे कीतर्न करैत ताधिर घरकसभ सुिध-बिध ु िबसिर म भऽ र<strong>ह</strong>ैत। मुदा घरपर अिबति<strong>ह</strong>.......... बाकेँ बाइस-बेर<strong>ह</strong>ट लेल ठ ुनकब सुिन। थाककेँ दबैत सभ आिखक ँ र <strong>ह</strong>ोइत ब<strong>ह</strong>बैत।’’सामािजक उान करऽ बला बेकतीकेँ गामक एि<strong>ह</strong> पररा आ धािम र्क आडरसँ संधष र्करऽ पडैत अिछ। लेखक अपना पाक ारा अंध<strong>िव</strong>ासकेँ तोिड पिरवतर्न अनबाकयास कए छिथ।साि<strong>ह</strong>क भाषा <strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी जन-भाषा। जेकरा साधारण जन स<strong>ह</strong>ज पसँ पचासकए। एि<strong>ह</strong> उपासक भाषा गाम-घरक बोलचालक भाषा अिछ। जेकरा योगकरैत काल स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong> नव-नव शक िनमा र्ण भऽ गेल अिछ। साधारण जनक बोली आन ूतन शक योग एि<strong>ह</strong> उपासमे चुरताक संग <strong>दे</strong>खल जा सकैत अिछ।कथोपकथनमे स<strong>ह</strong>जता संिक्षता आओर भा<strong>िव</strong>कता अिछ। जेना एि<strong>ह</strong> कथोपकथनपरदृ िपात कएल जा सकैत अिछ-‘‘अगर दसखत कएल नइ <strong>ह</strong>ोइत <strong>ह</strong>ोअए तब?’’37


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘‘तब की? औंठा िनशान दऽ <strong>दे</strong>तइ।’’‘‘भाय द ूटा समा ंग आएल अिछ। द ुन ूकेँ काज कऽ द<strong>ह</strong>क।’’‘‘अा थम<strong>ह</strong><strong>ह</strong>। िकरानी बाब ूसँ ग के अबै छी।’’कथोपकथन उपासमे विण र्त िजनगीक अकूल अिछ। दौडैत-पड़◌ाइत संसारमेब ृ<strong>ह</strong>ताकार उपास पढबाक लेल समएक अभाव र<strong>ह</strong>ैत अिछ। िकु भाषा आ शौलीमेजँ आकष र्णक गुण र<strong>ह</strong>ैत अिछ तँ ओ जनमानसकेँ पढबाक लेल अपना िदिश िघिच लैतअिछ। ताि<strong>ह</strong> गुणसँ भरल-प ूरल एि<strong>ह</strong> उपासक िचाक श ैलीक एकटा उदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>खलजा सकैत अिछ।‘‘गौर वण, र् िर-पु शरीर, घनगर मोंछ, बडदक आिख ँ सन नर-नर आिखँसुकलक र<strong>ह</strong>ै। कोठीक गेटपर कामे बूक लटका ठाढ ूटी सुकल सेठक करैत।’’एकि<strong>ह</strong> वामे ब<strong>ह</strong>ुत बात कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ब लेखकक िबशेषता अिछ। जेना-‘‘माथपर िछा, द ुन ू <strong>ह</strong>ाथसँ द ुन ू भाग िछाकेँ पकड, द ुलकी डेग बढबैत गुलाब, सैंयाभेल िकसनमा घ ुनघ ुनाइत आ ंगन िदिश लफडल चलली<strong>ह</strong>।’’के<strong>ह</strong> अकम र् बेकती जँ प ूण र् मयोगक संग आिथ र्क उितमे दिचत भऽ जाए तँ<strong>ह</strong>ुनक गित <strong>ह</strong>ोएब िनित भऽ जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> दश र्नकेँ <strong>दे</strong>खेबाक य लेखकपा ामान ारा कएलिन अिछ। पिरवतर्नशीलता संसारक िनअम थीक।पिरवतर्नशीलता संसारक िनअम थीक। सामवादसँ पँजीवाद ू आ पँजीवादक ू गभर्ि<strong>ह</strong>सँसमाजवादक ज से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ई अलग बात जे पँजीवादसँ ू साावादसे<strong>ह</strong>ो पनपैत अिछ।38


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सामािजक उान सिमितक िनमा र्ण कऽ लेखक ई <strong>दे</strong>खबए चा<strong>ह</strong>ैत छिथ जे टूटैत गामकलेल एकता आवक भऽ गेल अिछ। जाि<strong>ह</strong>सँ एक-दोसराक स<strong>ह</strong>योग भेटतैक आगामक सूण र् <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोएतैक। सब<strong>ह</strong>क संगे सामािजक ाय <strong>ह</strong>ोएतैक। ामान ाराआधिनक ु य ंसँ कृिष काय र् <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जाि<strong>ह</strong>सँ ओ स िकसान बिन जाइत अिछ।एि<strong>ह</strong> मामसँ लेखक <strong>दे</strong>खाबए चा<strong>ह</strong>ैत छिथ जे अपन<strong>ह</strong>ु ँ गाम-घरमे जँ बेकती <strong>िव</strong>वेक आकम र् िनासँ काज करए तँ ओकरा अजर्न करबाक लेल दोसर <strong>दे</strong>श नि<strong>ह</strong> जाए पडतैकआ पलायन िक जएतैक।एखन<strong>ह</strong>ँ ु गाम-घरमे प ूण र् ज्ञानक िकिरण नि<strong>ह</strong> प<strong>ह</strong>ु ँिच सकल अिछ। ताि<strong>ह</strong> कार एक गामदोसर गामसँ लडैत-झगडैत अपना <strong>िव</strong>कासकेँ अव कए र<strong>ह</strong>ैत अिछ। बेमारीकेँडाइन-जोिगन आ भूत-तक कोप मात अिछ। ई समा सभ स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong> एि<strong>ह</strong>उपासमे उपित भऽ गेल अिछ। एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ेँ <strong>दे</strong>खैत छी जे लेखक गामक यथाथ र्िजनगीक िच उपित कए छिथ, संगि<strong>ह</strong> आदश र् प से<strong>ह</strong>ो दृ िगत भऽ र<strong>ह</strong>लअिछ।2जगदीश साद म ंडल1947- गाम-बेरमा, तमुिरया, िजला-मध ुबनी।एम.ए.। कथा (गामक िजनगी-कथा सं<strong>ह</strong>), नाटक(िमिथलाक बेटी-नाटक),उपास(मौलाइल गाछकफूल, जीवन संघष, र् जीवनमरण, उान-पतन,िजनगीक जीत-उपास)। मार्वादक ग<strong>ह</strong>न अयन। मुदा सीिलंगसँ बचबाक लेल कुिनआोलनमे गेिन<strong>ह</strong>ार लोक सभसँ भेँट भे मो<strong>ह</strong>भंग। ि<strong>ह</strong>नकर कथामे गामक लोककिजजी<strong>िव</strong>षाक वण र्न आ नव दृ िकोण दृ िगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।जगदीश साद म ंडलउपन ्यास39


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जीवन संघष र्- 2अमावास ्या िद न। आइये सॉ◌ंझमे ि◌ दवाली आ ि◌ नशा ंराित मे कालीप ूजा <strong>ह</strong>एत। अखनधिर क जे काजक उत् सा<strong>ह</strong> सभमे र<strong>ह</strong>ै ओ ठमिक गेल। काजो आिख री पमे िआ बओरा गेल। जि<strong>ह</strong> ना साल भिर क अध ्ययनक आिख री िद न परीछा िद न <strong>ह</strong>ोइत, ति<strong>ह</strong> ना।कालि<strong>ह</strong> ् धिर काजक गित सँ चलैत र<strong>ह</strong>ल। जइ िद न जे<strong>ह</strong>न काज तइ िद न ते<strong>ह</strong>नरफ्तार। मुदा आइ तँ आिख री ि◌ दन छी तेँ काजक उनटा ि◌ गनती कऽ लेब जरीअिछ । <strong>ह</strong>ो न <strong>ह</strong>ो ि◌ कछु छुि◌ ट गेल <strong>ह</strong>ुअए। जँ छुि◌ ट गेल <strong>ह</strong>एत तँ प ूजामेि◌ बध ्न-बाधा पड़त। ति<strong>ह</strong> द ुआरे प ूजा सिम ित क बैसार सबेर साते बजे बजौलगेल।आठे िद नमे गामक चु<strong>ह</strong>चुि<strong>ह</strong> ये बदिल गेल। जि<strong>ह</strong> ना <strong>ह</strong>रोथ बॉ◌ंसक िज ड़ अिध कमोट रि<strong>ह</strong> त<strong>ह</strong>ु ँ बीचमे भुर कम <strong>ह</strong>ोइत मुदा आग ू आ◌ेि<strong>ह</strong> सँ पात र<strong>ह</strong>न<strong>ह</strong>ु ँ भूर बेसी<strong>ह</strong>ोइत ति<strong>ह</strong> ना ब ँसपुरोमे बि◌ ु झ पड़◌ैत। जखन प ूजाक िद न आग ू छल तखन काजबेसी आ जखन लग आएल तँ किम गेल। कालि<strong>ह</strong> ् येसँ गामक धी-ब<strong>ह</strong>ीिन आिब र<strong>ह</strong>लअिछ । ओना गामक सभ अपन-अपन कुटुमकेँ <strong>ह</strong>कार <strong>दे</strong>, मुदा अबैमे िद वाली बाधकबनल छलै। िद वाली िद न घरमे नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong> भूतक बसेराक डर सब<strong>ह</strong>क मनमेनचैत। जि<strong>ह</strong> सँ आग ू आरो प<strong>ह</strong>पिट <strong>ह</strong>एत। तेँ गामक जे धी-ब<strong>ह</strong>ीिन असकआ छिलओ भरदित ु या ठेकना कऽ िद वालीक परात आओत। मुदा जेकरा घरमे िद यादनी वासासु अिछ ओ ि◌ कअए एक ि◌ दन पि<strong>ह</strong> आओत। <strong>ह</strong>र िछ यै । कते िद नमाए-बाप, भाए-भौजाइ आ गामक सखी-स<strong>ह</strong>ेलीसँ भेंट भेना भऽ गेल छैक। त<strong>ह</strong>ूँ मेजेकर <strong>ह</strong>रक पिर वार जेरगर छै ओ तँ साले-साल वा सालमे द ुइओ-तीिन बेिर िआ बजाइत अिछ मुदा, जेकर पिर वार छोट छै, जइमे कम काज <strong>ह</strong>ोइ छै, ओ तँ दस-दस सालसँ <strong>ह</strong>रक मुँ<strong>ह</strong>-ऑ◌ंिख <strong>दे</strong>खलक। गामक सौभाग ्य जे काली-प ूजा शुभेल। मुदा एकटा अजगुत बात भऽ गेलै। गामक धी-ब<strong>ह</strong>ीिन सँ बेसी गामक सािर -सर<strong>ह</strong>ोिज आिब गेलै। गाममे बेसी साइर-सर<strong>ह</strong>ोिज ऐलासँ गामक चकचिक ये बढ़ि◌गेल। जइसँ छौड़◌ा-मारड़ि◌ सँ लऽ कऽ ब ूढ़-पुरानक मुँ<strong>ह</strong>मे चौवनिन ् यॉ◌ं मुस ्की िआ बगेल। त<strong>ह</strong>ूँ मे पर<strong>दे</strong>िश या साइर-सर<strong>ह</strong>ोिज िआ ब कऽ तँ आरो र ंग बदिल <strong>दे</strong>लक।द ुखक िद न गौ ँआक किट गेल। सुखक िद न िआ ब र<strong>ह</strong>ल अिछ । ि◌ कऐक तँआठ िद न जे बीतल अ◌ो ओ<strong>ह</strong>न बीतल जे ककरो खाइक ठेकान र<strong>ह</strong>ै आ सुतैक। मुदा, आब तँ सभ पा<strong>ह</strong>ुन-परकक संग अप प<strong>ह</strong>ुनाइये करत। मरदक40


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कोन बात जे जिन जाित यो ख ुशी जे भनिस या िआ ब गेल। नीक-िन कुत खेनाइ,िद न-राित तमाशा <strong>दे</strong>खनाइ, अइसँ सुखक िद न के<strong>ह</strong>ेन <strong>ह</strong>एत। त<strong>ह</strong>ूसँ बेसी ख ुशी ई जेभिर मेला ककरो पै ंइच-उधार करए पड़तै आ दोकान-दौरीक झंझटर<strong>ह</strong>तै। ि◌ कएक तँ द ू ि◌ दन पि<strong>ह</strong> सभ अपन-अपन काज सम ्<strong>ह</strong>ािर छल।म<strong>ह</strong>ाजक ब<strong>ह</strong>ी-खाता बन ्न र<strong>ह</strong>त। मुदा, िद वालीक बो<strong>ह</strong>िन क द ुख म<strong>ह</strong>ाजनक मनमेजर <strong>ह</strong>ेतइ। कतबो रेड़गड़ मेला ि◌ कअए <strong>ह</strong>ोउ मुदा, द ूध-द<strong>ह</strong>ी, माछ-माउसकअभाव <strong>ह</strong>एत। पॉ◌ंच िद न पि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> सुधा द ूधक एजेन ्ट आ माद-माउसक व ्यापारीकेँएडभा ंस दऽ <strong>दे</strong> िअ छ। त<strong>ह</strong>ूमे काली-प ूजा छी। ि◌ बना बिल -दा प ूजा◌े कोना<strong>ह</strong>एत। ब ँसपुराक जिन जाित यो तँ ओते अनाड़◌ी नि<strong>ह</strong> ये िअ छ जे जोड़◌ा छागरकब ुला नि<strong>ह</strong> के <strong>ह</strong>ोिथ । पि<strong>ह</strong> ल साल प ूजाक छी। ि◌ बना नव बस ् पि<strong>ह</strong> र प ूजाकोना कएल जाएत आ िध या-प ूजा मेला कना <strong>दे</strong>खत? जँ से नइ <strong>ह</strong>एत तँ ि◌ क<strong>दे</strong>वीक अपमान नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतिन ।जइ जग<strong>ह</strong>पर काली म ंडप बनल ओइ ि◌ ठमक आठे-दस काक परती। से<strong>ह</strong>ोआम जमीन। जइसँ एकपेिर यासँ लऽ कऽ ख ुरपेिर या लगा सौ ँसे परती रस ्तेबनल। ओइ परतीक पिछ म-उर कोनमे लोक फुटल-फाटल मािट योक बरतन आकपड़◌ो-ला फेकैत। प ूब-उर कोनमे ि◌ धया-प ूजा झाड़◌ा िफ रैत। दिछ न-पिछ म भागमे घसबा<strong>ह</strong> सभ घास-घास खेलाइ द ुआरे कतेको खािध ख ुन आ दिछ न-प ूब कोनमे कबी आ गुड़◌ी-गुड़◌ीक चेन ्<strong>ह</strong> दऽ घर ब। काली-प ूजाक आगमनसँसौ ँसे परती छीिल -छािल एक र ंग बना <strong>दे</strong>लक। जि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क मेलाक आयोजन भऽर<strong>ह</strong>ल अिछ ओि<strong>ह</strong> ि◌ <strong>ह</strong>सावसँ जग<strong>ह</strong>ो छुछुन लगैत। मुदा रौिद या<strong>ह</strong> समए भे परतीकचा भागक खेतक धान मर<strong>ह</strong>न ्ना भऽ गेलै, जेकरा कािट -कािट सभ अगते माल-जालकेँ ख ुआ छलै। तेँ मेलाक लेल जग<strong>ह</strong>क कमी र<strong>ह</strong>ल। पनर<strong>ह</strong> बघासँउपरे खेतक िआ ड़-मेि◌ ड़ तोि◌ ड़ चान बना <strong>दे</strong>लक। अगर जँ से नइ बलजाइत तँ मुजफ्फरपुरक ओ<strong>ह</strong>न नाटकक अँटावेश कोना <strong>ह</strong>एत? ि◌ कएक तँ जइपाटीर्मे बाजा बजौिन <strong>ह</strong>ारसँ लऽ कऽ स ्ी पाट खेलेिन <strong>ह</strong>ािर धिर मौि◌ गये संगीतकार आकलाकार अिछ । परोपाक लोक उनिट कऽ नाटक <strong>दे</strong>खए लेल आउत। तेँ कमसँ कमपॉ◌ंच बीघाक फील ्ड <strong>दे</strong>िख िन <strong>ह</strong>ार लेल चा<strong>ह</strong>बे करी। से तँ भइये गेल। तइपर सँव ृन ्दावनक रास से<strong>ह</strong>ो अिछ । नाटकसँ किन यो कम । एकपर एक कलाकार अिछ ।मोट-मोट, थ ुल-थ ुल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ाथ-<strong>ह</strong>ाथ भिर क दाढ़◌ी-केश लऽ लऽ पाटो र् खेलत आनचबो करत। तेँ <strong>दे</strong>िख िन <strong>ह</strong>ारोक कमी नि<strong>ह</strong> ये र<strong>ह</strong>त। मेल-िफ मेल कौव ्वालीक संगमि<strong>ह</strong> सोथाक मिल िन यॉ◌ं नाच से<strong>ह</strong>ो अिछ । एकपर एक चा। ि◌ कअए धमगज ्जरमेला लागत। प ूजा-सिम ित क सभ सदस ्यक मनमे ख ुशी <strong>ह</strong>ोइत मुदा, एकटा श ंकासब<strong>ह</strong>क मनमे र<strong>ह</strong>बे करै। ओ ई जे एे भारी मेलाकेँ सम ्<strong>ह</strong>ारल कोना जाए?41


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कतबो गौ ँवा जी-जान लगौत तइओ लफुआ छौ ँड़◌ा सभ छअ-पॉ◌ंच करवे करत।पौकेटमारो <strong>ह</strong>ाथ ससारबे करत। मुदा, की <strong>ह</strong>ेतै, मेला-ठेलामे कनी-मनी ई सभ<strong>ह</strong>ोइते छै। केकरा के <strong>दे</strong>खत आ ककर के सुनत। त<strong>ह</strong>ूमे रौतुका मसीम र<strong>ह</strong>तकी ?दोका-दौरीक आयोजन से<strong>ह</strong>ो बेजाए नि<strong>ह</strong> । द ुन ू ढंगक दोकान। पुरआ नवको। नवका समानक लेल न ्य ू माकेर्ट एक भाग आ दोसर भाग पुरना बजारबैसल। ओना अखन धिर दोकान-दौरी नीक-न<strong>ह</strong>ॉ◌ंित नि<strong>ह</strong> जमल अिछ मुदा बेर टगैतसभ बिन जाएत।न ्य ू माकेर्टक चाक्-िच क् य दोसरे ढंगक अिछ जइमे ि◌ ब<strong>दे</strong>खले<strong>ह</strong>े समान बेसीर<strong>ह</strong>त। दोकानदारी◌ो सभ ब<strong>ह</strong>रबैये र<strong>ह</strong>त। ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>न सुन ्नर चूड़◌ी एि<strong>ह</strong> इलाकालोक <strong>दे</strong>ख <strong>ह</strong>एत ि◌ क नि<strong>ह</strong> ि◌ क नि<strong>ह</strong> ते<strong>ह</strong>न-ते<strong>ह</strong>न चूड़◌ीक दोकान सभ िआ ब गेलअिछ । <strong>दे</strong>िख िन <strong>ह</strong>ारोकेँ ऑ◌ंिख उिठ जाएत। ि◌ कअए उठत? एते िद न <strong>दे</strong>खैतछल जे चूड़◌ी स ्ीग बेचै छिल अइबेिर <strong>दे</strong>खत जे पुखो बेचैए। तइमेते<strong>ह</strong>न-ते<strong>ह</strong>न फोटो सभ दोकानक भीतरो आ बा<strong>ह</strong>रो लगौ अिछ जे अरे आग ूमेभीड़ लागल र<strong>ह</strong>त। असली मक् ख छी िआ क नकली से सभ थोड़◌े ब ुझत। फोटोएटा नि<strong>ह</strong> गीतो गबैबला ते<strong>ह</strong>न-ते<strong>ह</strong>न साउण ्ड-बक् स सभ सजौ िअ छ जे सभ ि◌ कछुि◌ बस िर जाएत। चूड़◌ी बजारक बगलेमे चेस ्टरक दोकान लगल अिछ । चूड़◌ीबजारसँ कम थोड़◌े ओ<strong>ह</strong>ो बेपारी सभ सजौ अिछ । कालि<strong>ह</strong> ् येसँ ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>न चारकमशीन सभ लगौ अिछ ि◌ कयो थोड़◌े परिख लेत जे आदमीक मुँ<strong>ह</strong> बजै छै ि◌ कमशीन। परचारो ि◌ क अर<strong>ह</strong>ी-सुर<strong>ह</strong>ी छै। समानक संग-संग पि<strong>ह</strong> रैक लिर ू से<strong>ह</strong>ोि◌ सखबैत अिछ । धन ्यवाद िओ <strong>ह</strong> बिन <strong>ह</strong>ारकेँ दी जे <strong>ह</strong>ाथी सन-सन मोट <strong>दे</strong><strong>ह</strong>सँ लऽकऽ िख रिक ी <strong>दे</strong><strong>ह</strong> धिर मे एक् के र ंगक चेस ्टरसँ काज चिल जाएत। त<strong>ह</strong>ूमे ते<strong>ह</strong>निड जेनगर सभ अिछ जे एकटा छोड़ि◌ दोसर पसन ्दो करैक जरत नि<strong>ह</strong> पड़त।जेकरा पाइ छै ओकरा एकटासँ मन भरत ओ तँ गेटक गेट कीनत। ि◌ बल ्कुलऔटोमेिट क। दामो को बेसी नि<strong>ह</strong> ये रख अिछ जे समानक िब ी कम <strong>ह</strong>ोतै।मा एगार<strong>ह</strong>े पैया। बेपािर यो सभ ते<strong>ह</strong>न ओसताज अिछ जे पि<strong>ह</strong> पता लगासमान िड क <strong>दे</strong> अिछ ।चेस ्टरक दोकानक बगलेमे खेलौनाक बजार अिछ । वा<strong>ह</strong> रे खेलौनाबिन <strong>ह</strong>ार आ पँ◌ूजी लगा व ्यापार केिन <strong>ह</strong>ार। दस पैयासँ लऽ कऽ <strong>ह</strong>जार धिर क।बन ्द ूक, तोप, रौकेट, <strong>ह</strong>वाइ ज<strong>ह</strong>ाजक संग बम साइिज क खेलौना सभसँ दोकान भरअिछ । <strong>दे</strong>खैमे असिल ये बि◌ ु झ पड़त मुदा, अिछ नकली। अ◌ोना असले<strong>ह</strong>े जेकॉ◌ंगोिल यो छुटैत, अवाजो <strong>ह</strong>ोइत आ उड़बो करैत अिछ ।42


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तीिन टा दाढ़◌ी केश बनवैबला बम ्बैया श ैल ून से<strong>ह</strong>ो िआ ब गेल अिछ । तीन ूमेमि<strong>ह</strong> ले कारीगर। मर<strong>दे</strong> जेकॉ◌ं अपन प ब। मुदा, मरदोसँ बेसी फुरित गरोआ बजबोमे चंगला। दाढ़◌ी कटबैकाल बिझ ु ये पड़त जे उनटा <strong>ह</strong>ाथ पड़◌ैए िआ कसुनटा। <strong>ह</strong>ाथो मर<strong>दे</strong> जेकॉ◌ं मुदा, क गुलगुल बेसी। श ैल ूनक बगलेमे साड़◌ीकबाजार। साि◌ ड़यो सभ अजबे ट ँग अिछ । पुरजीमे रेशमी िल िख -िल िख सटमुदा, पटुआ जेकॉ◌ं छल-छल करैत अिछ । कतौ ओिच ला नि<strong>ह</strong> , एकदम पलीन।ते<strong>ह</strong>न-ते<strong>ह</strong>न पटोर सभ रख अिछ जे ब ुझबे करबै ई भगलपुिर या रेशम छीि◌ क पटुआक। प ्लासिट ् कक मक् ख बना ते<strong>ह</strong>न सजौ अिछ जे बिझ ु पड़त ऑ◌ंिख कइशारासँ दोकान अबैले क<strong>ह</strong>ैए।राम-ि<strong>ह</strong> लोरा, मौतक कुऑ◌ं, <strong>ह</strong>ेिल केप ्टर, जवाइ-ज<strong>ह</strong>ाज, रेलगाड़◌ी, ि◌ दल ्लीकचौकक चिर पि<strong>ह</strong> या, छ<strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong> या गाड़◌ीक दौि◌ ड़-बर<strong>ह</strong>ा सभ अिछ । मुदा, जखन न ्य ूमाकेर्ट घिम ु ये लेलौ ं तँ बजार घिम ु ये िल अ। क् यो छपड़◌ीक दोकान ब तँि◌ कयो फाक खँटापर ू बातीक कोरो बना प ्लासिट ् क दऽ घर ब अिछ । ि◌ कयोि◌ तरपाल ट ँग अिछ तँ ि◌ कयो ओि<strong>ह</strong> ना घैला-डाबा इत् यािद मािट क बरतन पसारअिछ । दोकानदारो सभ सुच् चा ामीण। ऐँ ई तँ ि◌ चन ्<strong>ह</strong>रबे दोकानदार सभ छी।पि<strong>ह</strong> लुके दोकान झ ुनझ ुनाबला ब ुढ़बाक छी। चािल सो बख र् उपरेसँ झ ुनझ ुना बेचैए। आबतँ ब ुढ़<strong>ह</strong>ा गेल। द ुन ू परानी द ुन ू िद िश बैिस ताड़क पा झ ुनझ ुना◌े बना र<strong>ह</strong>ल अिछ आखज ुरक पातक पिट या, बीअिन से<strong>ह</strong>ो सजौ अिछ । तोरा तँ कनी कऽ िच न ्<strong>ह</strong>ै िछ य<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ौ झ ुनझ ुनाबला।’’‘‘बौआ चसमा लगौ छी तेँ धकचुकाए छ<strong>ह</strong>। पि<strong>ह</strong> चसमा लगवै छलौ ं।ऑ◌ंिख यो नीक छलाए। द ू साल पि<strong>ह</strong> ऑ◌ंिख खराब भऽ गेल। तेँ अ<strong>ह</strong>ीबेर ल<strong>ह</strong>ानमेऑ◌ंिख बलौ ं।’’मुदा, झ ुनझ ुनावाली परेिख कऽ बाजिल - ‘‘बौआ सोनमा रौ। जि<strong>ह</strong> यासँ पर<strong>दे</strong>शखटै लगलेँ ति<strong>ह</strong> यासँ <strong>दे</strong>खिल यौ। तू ँ <strong>ह</strong>मरा िच न ्<strong>ह</strong>ै छेँ ?’’‘‘।’’तो<strong>ह</strong>र मामाघर आ <strong>ह</strong>म ्मर <strong>ह</strong>र एक् केठीन अिछ । अंग-अंग झ ुनझ ु आ िब अिन योपिट या बेचै छी। अ<strong>ह</strong>ीसे गुजर करै छी। आब तँ भगवान सब ि◌ कछु दए <strong>दे</strong>लिन ।द ूटा बेटा-पुतो<strong>ह</strong>ू अिछ । सातटा पोता-पोती अिछ । द ुन ू बेटा घर जोड़◌ैया (राजि◌ मस ्ी) करैए। ख ूब कमाइए आब तँ अप ईटाक घर भऽ गेल। मुदा, द ुन ूपरानी तँ ि◌ जनगी भिर यए<strong>ह</strong> केलौ ं। आब दोसर काज करब से पार लगत। ओना43


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्द ुन ू भॉ◌ंइ मनाि<strong>ह</strong> यो करैए। मगर <strong>ह</strong>ाथपर <strong>ह</strong>ाथ धऽ कऽ बैसल नीक लागत। तेँजावे जीवै छी ताबे करै छी। तोरा माएसँ बच् चेसँ बि<strong>ह</strong> ना लागल अिछ । जि<strong>ह</strong> यातोरा घर िद स जाइ छी ति<strong>ह</strong> या ि◌ बना ख ुऔ थोड़◌े आबए दइए। माएकेँ कि<strong>ह</strong>िद <strong>ह</strong>ैन जे अप दोकान मेलामे अिछ । तोरा कइअ टा बच् चा छौ?’’‘‘एक् केटा अिछ ।’’‘‘एकटा झ ुनझ ुना बौआले जा<strong>ह</strong>ी।’ ’‘‘ओि<strong>ह</strong> ना लेबौ मौसी। अखैन <strong>ह</strong>मरो संगमे पाइ अिछ आ तो<strong>ह</strong>ूँ दोकानलगैब ते छेँ । ि◌ बकरी बा थोड़◌े भेिल <strong>ह</strong>ेतौ।’ ’‘‘रओ बो<strong>ह</strong>िन क सगुन ओकरा <strong>ह</strong>ोइ छै जे इद-िब द करैए। <strong>ह</strong>म तँ अपनपोताकेँ <strong>दे</strong>ब। तइ लए बो<strong>ह</strong>ैनक काज अिछ ।’ ’दोसर दोकान रमेसराक लो<strong>ह</strong>ोक समान आ लकड़ि◌ योक समानक अिछ ।<strong>ह</strong>ँसुआ, ख ुरपी, टे ंगारी, पग<strong>ह</strong>िर या, कुड़<strong>ह</strong>ड़ि◌ , खनती, चक् कू, सरौता, छोलनीक संग-संगचकला, बेलना, का, रे<strong>ह</strong>ी, दाइब, खराम, बच् चा सभक तीन पि<strong>ह</strong> या गाड़◌ीक दोकानलगौ अिछ । असकरे रमेसरा समान पसािर खँटामे ू ओगिठ , टॉ◌ंग पसािर बीड़◌ीपीवैत अिछ ।‘‘रमेसरा रौ। सुन रि<strong>ह</strong> यौ जे तो<strong>ह</strong>ूँ िद ल ्ली धए लेलेँ।’ ’‘‘ध ुड़ बि◌ ू ड़, िद ल ्ली <strong>ह</strong>ौआ ि◌ छयै। जि<strong>ह</strong> ना लोक क<strong>ह</strong>ै छै जे ि◌ दल ्लीक लडूजे<strong>ह</strong>ो खाइए से<strong>ह</strong>ो पचताइए आ जे खेलक से<strong>ह</strong>ो पचताइए। ि◌ दल ्लीसेटसभकेँ फुलपेंट, चकचकौआ शट, र् घड़◌ी, रेि◌ डयो, उनटा बावरी <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>मरो मनख ुरछौ<strong>ह</strong>ी कटए लगल। गामपर ककरो क<strong>ह</strong>वो केिलयै आ पड़◌ा कऽ चिल गेलौ ं।अप जाित क -बर<strong>ह</strong>ी- ऐठाम करी भऽ गेल। तीन <strong>ह</strong>जार पैया म<strong>ह</strong>ीना दरमा<strong>ह</strong>ाआ खाइले िद अए। मुदा तते खटबे जे ओते जँ अप गाममे खटलासँ कतेक बेसी<strong>ह</strong>ोइए। घिर ु कऽ चिल ऐलौ ं। जि<strong>ह</strong> या सुनिल यै जे अप गाममे काली-प ूजाकमेला <strong>ह</strong>एत ति<strong>ह</strong> यासँ एते समान ब छी। क<strong>ह</strong>ुना-क<strong>ह</strong>ुना तँ चािर -पॉ◌ंच <strong>ह</strong>जारकसमान अिछ । को ि◌ क सड़◌ै-पचैबला छी जे सड़ि◌ जाएत। तोरा सभकेँ ब ुझ पड़◌ै छौ जे ि◌ दल ्लीमे <strong>ह</strong>ु ंडी गारल अिछ । <strong>ह</strong>म तँ एक् के मासमे ब ुझगेिल यै। जखन अपना चीज-बौस बनबैक लिर ू अछ तखन अनकर तबेदारी ि◌ कअएकरब। अपन मे<strong>ह</strong>नतसँ मािल क बिन कऽ ि◌ कअए र<strong>ह</strong>ब। तू सभ अनके कोठा44


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आ सम ्पि कऽ अपन ब ुझै छी<strong>ह</strong>ी। मुदा, ई ब ुझै छी<strong>ह</strong>ी जे धिन क<strong>ह</strong>ा सभ तोरेमे<strong>ह</strong>नत लिट ू कऽ मौज करैए। अखैन जो, कनी दोकान लगबै छी।’ ’‘‘ई तँ रौिद या भैयाक चा<strong>ह</strong>क दोकान बिझ ु पड़◌ैए। अप दोकान खोलल<strong>ह</strong>भैया ?’’‘‘<strong>ह</strong>ँ, बौआ। गामक मेला छी। एकर भीड़-कुभीड़ तँ गौ ँऐपर पड़त।ओि<strong>ह</strong> ना जे ट<strong>ह</strong>लैत-ब ुलैत रि<strong>ह</strong> तौ, ं तइसँ नीक जे द ू पाइ कमाइयो लेब आमेलाक ओगरबाि<strong>ह</strong> यो करब।’ ’‘‘बेस केल<strong>ह</strong>। बरतन-वासन अप छेल<strong>ह</strong> ?’’‘‘नि<strong>ह</strong> । रघ ुनाथ लग बजलौ ं तँ वए<strong>ह</strong> अपन पुरना सभ समान <strong>दे</strong>लक।’ ’‘‘रघ ुनाथक दोकान तँ बड़ स ्टेनडर भऽ गेलै।’ ’‘‘चा<strong>ह</strong>े दोकानक परसा<strong>दे</strong> तीिन टा बेिट ओक ि◌ वआ<strong>ह</strong> केलक आ ई ंटाक घरो बनालेलक।’ ’‘‘वा<strong>ह</strong> ब सुन ्दर, बर बेस।’ ’कते छोटका दोकानदार छपड़ि◌ यो ब। काित क मास र<strong>ह</strong> वेसी गरमीआ वेसी जाड़। त<strong>ह</strong>न ि◌ कअए अरे बॉ◌ंस-बी कीिन घर बत। द ूटा बॉ◌ंसकखँटा ू गाड़ि◌ उपर बल ्ला दऽ <strong>दे</strong>त। ओि<strong>ह</strong> पर केराक घौर टॉ◌ंिग बेचत। कचड़◌ीपापड़ फोफी लेल मािट येमे चुलि<strong>ह</strong> ् खिन ु लोि<strong>ह</strong> या चढ़◌ा बत। मुर<strong>ह</strong>ी पिथ येमे रिखि◌ डब ्बासँ नािप -नािप बेचत। िझ ल ्ली बनवैक सॉ◌ंचा तँ सभकेँ रि<strong>ह</strong> तो छै, जेबत।झंझारपुरक आ मधेपुरक दस-बार<strong>ह</strong>टा दोकानदार िआ ब कऽ मेलाक चु<strong>ह</strong>चुि<strong>ह</strong> येबदिल <strong>दे</strong>लक। गि<strong>ह</strong> ि कयो ि◌ चन ्<strong>ह</strong>रवे आ दोकानदारो सए<strong>ह</strong>। तेँ सभसँ नीक कमाइओकरे सभकेँ <strong>ह</strong>एत। नगद-उधार सभ चलतै। एक पॉ◌ंतीसँ सभ दोकान बना र<strong>ह</strong>लअिछ ।िप तोिझ या गाछ लग के झगड़◌ा करैए। कनी ओकरो <strong>दे</strong>िख िल अए। अरे ईतँ द ुन ू परानी ढोलबा छी। ‘‘ऐना ि◌ कअए ढोल भाय िअ बते-अिब ते ढोल जेकॉ◌ंद ुन ू परानी ढवढ़बाइ छ<strong>ह</strong> ?’’45


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अवाज दािब ढोलबा बाजल- ‘‘<strong>ह</strong>ौ भाय, <strong>दे</strong>ख<strong>ह</strong>क अइ मौि◌ गयाकेँ , मेलासँ जेकराजे <strong>ह</strong>ािन -लाभ <strong>ह</strong>ोउ मुदा <strong>ह</strong>मरा तँ सीिज न पकड़◌ाएल अिछ । आग ूमे छिठ अिछ ।परोपाक लोक तँ कोिन यॉ◌ं, स ूप, िछ ा, डगरी कीनबे करत। अ◌ोइ ि<strong>ह</strong> सावसँ समान बनवैत। से क<strong>ह</strong>ैए जे तीसे गो िछ ा-पिथ या ि◌ मला कऽ अिछ । अार<strong>ह</strong> गोस ूप आ गोर पचासे कोिन यॉ◌ं अिछ । उँ टक मुँ<strong>ह</strong>मे जीरक फोरनसँ काज चलत ?’’‘‘अइ लेल झगड़◌ा ि◌ कअए करै छ<strong>ह</strong>? फेिर लऽ अिन <strong>ह</strong><strong>ह</strong>।’ ’ढोलबा क गम खेलक मुदा, झपिट कऽ तेतरी बाजिल - ‘‘अइ मरदावाकेँ एक् कोि◌ मिस या ब ुइध छै। एत ब ुझैए जे आठे िद नमे कते बन<strong>िव</strong> तौ। द ूटा ढेनमा-ढेनमी अिछ ओकरो सम ्<strong>ह</strong>ारए पड़◌ैए। ई तँ भिर िद न बॉ◌ंस, बी, कैमचीकजोगारमे र<strong>ह</strong>ैए। को ि◌ क बजारक सौदा िछ यै जे िप या जाइतौ ं आकीिन अिन तौ ं।’ ’ढोलबा- ‘‘तूँ <strong>दे</strong>खै छी<strong>ह</strong>ी जे मि<strong>ह</strong> नामे पनर<strong>ह</strong> िद न, काजक द ुआरे न<strong>ह</strong>ेबो करै छी। तोँ<strong>ह</strong>ी छातीपर <strong>ह</strong>ाथ रािख बाज जे एक् को िद न टटका भात-तीमन खाइछी। डेढ़ बजे द ू बजे <strong>ह</strong>कासल-िप यासल बॉ◌ंस आ छी, तखन गोटे िद न न<strong>ह</strong>ाइ छी तँ नि<strong>ह</strong> ये न<strong>ह</strong>ाइ छी। धड़-फड़◌ा कऽ खाइ छी आ काजेमे लिग जाइ छी।िन चेनसँ बीड़◌ीयो-तमाकुल नइ खाए-पीबए लगै छी। खा कऽ अराम केकरा क<strong>ह</strong>ै छैसे तँ िद नकेँ िस ि<strong>ह</strong> नते लागल र<strong>ह</strong>ैए। तू ँ की ब ुझबी<strong>ह</strong>ी जे बॉ◌ंस टो, फाड़◌ै, गािदलइमे कते भीर <strong>ह</strong>ोइ छै। बैसल-बैसल बािन चलबै छै तँ बिझ ु पड़◌ै छौ एि<strong>ह</strong> ना<strong>ह</strong>ोइ छै। ई थोड़◌े ब ुझै छी<strong>ह</strong>ी जे उठ-बैठ करैत-करैत जॉ◌ंघ चढ़ि◌ जाइए।अइसँ <strong>ह</strong>ल ्लुक सए बेिर डं ड-बैठकी करब <strong>ह</strong>ोइ छै। एते काज केला बाद जा कऽबैसारी काज अबैए। बैिस यो कऽ कारा-कैमची बबते छी। गुन अिछ जे ताड़◌ीपीबै छी तेँ मन असिथ र र<strong>ह</strong>ैए। म ूड फरेस र<strong>ह</strong>ैए। तेँ को काज उनटा-पुनटा<strong>ह</strong>ोइए। तँ केकर मजाल िछ यै जे एक् के िद नमे एते र ंगक काज सिर या कऽकए लेत। अच् छा <strong>ह</strong>ो, दोकान लगा। दोकान की लगेमे, कोिन यॉ◌ंकेँ तीिन मेल बनाले। डगरी, स ूप तँ एक् के र ंग छौ आ िछ ाकेँ द ू मेल बड़का एक भाग छोटका एकभाग कऽ के लगा ले। पॉ◌ंच गो पैया <strong>दे</strong> कनी ताड़◌ी पी अबै छी।’ ’‘‘अखैन रौद चर<strong>ह</strong>न ्त छै। अखैन जे ताड़◌ी पीबैले पाइ <strong>दे</strong>व<strong>ह</strong> से ि◌ क<strong>ह</strong>मरा गािर सुक मन अिछ ।’ ’‘‘ऑ◌ंइ गै मौिग या, तोरा बजैत एो पाइ लाज <strong>ह</strong>ोइ छौ जे पुखरि<strong>ह</strong> तो घरक भार सुमझा <strong>दे</strong> ि◌ छयौ। संगीयो-साथी सदित काल ि◌ कचाड़◌ैए।’ ’46


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘‘अच् छा पैया दइ िछ य, मुदा फेिर बे प<strong>ह</strong>र मिग ं <strong>ह</strong><strong>ह</strong>। जाइ छ<strong>ह</strong> ते जामुदा झब दऽ अिब <strong>ह</strong><strong>ह</strong>। मेला-ठेला ि◌ छयै असकरे <strong>ह</strong>म दोकान चलाएब ि◌ क बेदरा-ब ुदरी सम ्<strong>ह</strong>ारब।’ ’‘‘से ि◌ क <strong>ह</strong>म ब ुझै िछ यै, मुदा दसटा दोस-मि<strong>ह</strong> म अिछ । अगर भेंट-घॉ◌ंटभऽ जाएत तँ ि◌ क कुशलो-म करब।’ ’ब ँसपुराक लड़कीक संग जे द ुरबेब<strong>ह</strong>ार िस सौनीक द ुगा र्-स ्थानमे भेल ओि<strong>ह</strong>घटनाक समाचार तरे-तर चा भरक गाममे पसिर गेल छल। जेकर टीका-टीप ्पणीगामे-गाम <strong>ह</strong>ोइत छल। मुदा, एक पमे नि<strong>ह</strong> । अिध कतर लोक िए <strong>ह</strong> घटनाकेँि◌ नन ्दा करैत तँ अल ्पा ंश मर ंजन क<strong>ह</strong>ैत। ि◌ कछु गोटे फैशन बिझ ु पाछुसँ अबैतबेब<strong>ह</strong>ार मािन बजवे करैत। मगर सभ ि◌ कछु <strong>ह</strong>ोइतो ि◌ ससौनीबला ब ँसपुराबलासँस<strong>ह</strong>मल। ऐ<strong>ह</strong>न घटना आग ू नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुअए ति<strong>ह</strong> लेल िस सौनीक बि ु जीवी सब<strong>ह</strong>क मनमेखलबली मिच गेल। ि◌ ससौिन एक दयानन ्द दरभंगा कओलेजमे ोफेसरी करैत छिथ ।गामक लोक तँ <strong>ह</strong>ुनका एकटा किर <strong>ह</strong>रा ब ुझैत छनि<strong>ह</strong> ् , मुदा, कओलेजमे छाोक बीचआ ि◌ शक्षकोक बीच ित षिठ ् त व ्यक् ित ब ुझल जाइत छिथ । अइबेर ओ द ुगा र्-प ूजामेगाम नि<strong>ह</strong> िआ ब संगीक संग रामेश ्वरम ् चिल गेल छला<strong>ह</strong>। मुदा, बालो-बच् चा आपत् िन यो गाम आइल र<strong>ह</strong>िन । वए<strong>ह</strong> सभ रामेश ्वरम ् सँ एलापर घटनाक जानकारी<strong>दे</strong>लकिन । घटना सुिन ोफेसर दयानन ्द म-मन जिर गेला<strong>ह</strong>। गुम ्म-सुम ्म भऽसोचए लगलिथ जे ई कोन तमाशा भऽ गेल जे धरमक काजक दौर ऐ<strong>ह</strong>न अधम र् भऽगेल। कोना लोकक मनमे धरमक ित आदर र<strong>ह</strong>त। धम र्स ्थलमे जँ ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>नवि ृ <strong>ह</strong>ोयत तँ कैक िद न ओ स ्थल जी<strong>िव</strong> त र<strong>ह</strong>त? ककरो माए-ब<strong>ह</strong>ीिन को घरसँिन किल <strong>दे</strong>बस ्थान प ूजा करए वा सॉ◌ंझ िद अए आओत। जते घटनाकेँ टोब-टाब करिततते पैघ-पैघ श ्न मनकेँ <strong>ह</strong>ौड़ए लगलिन । मुदा, जे समए ससिर गेल ओ उनिट योतँ नि<strong>ह</strong> सकैत अिछ । कोन मुँ<strong>ह</strong>े ओि<strong>ह</strong> गाम पएर <strong>दे</strong>ब। लोक की क<strong>ह</strong>त? ओ<strong>ह</strong>ूगामक (ब ँसपुराक) तँ अको <strong>िव</strong> ाथीर् पढ़बो करैत अिछ आ पढ़ि◌ कऽ िन कललोअिछ । ओ सभ की क<strong>ह</strong>ैत <strong>ह</strong>एत। मुदा, आग ू ऐ<strong>ह</strong>न घटना नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुअए तेकर तँित कार कएल जा सकैत अिछ । पाप तँ ाशिच ् तेसँ कटैत अिछ । त<strong>ह</strong>ूमे अगुरबारेब ँसपुरासँ काली-प ूजाक <strong>ह</strong>कार-काडर् से<strong>ह</strong>ो िआ ब गेल अिछ । तत्-मत् करैत मनमेएलिन जे एकटा बे ंग मरलासँ लोक इनारक पािन पीि◌ व तँ नि<strong>ह</strong> छोड़ि◌ दैत अिछ ।ओकरा िन कािल गंधकेँ मेटबैक उपाइ करैत अिछ । ब ँसपुराक काली-प ूजाक आर ंभसे<strong>ह</strong>ो िस सौिन एक घटनाक ित ि या स ्वप भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ । <strong>ह</strong>ो न <strong>ह</strong>ो ऐकरेजबावमे ओ<strong>ह</strong>ो सभ घटना दो<strong>ह</strong>रा िद अए?47


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्काली-प ूजा शु <strong>ह</strong>ोइसँ तीन ि◌ दन पि<strong>ह</strong> ो. दयानन ्द गाम िआ ब, बीना कोमान-रोख के गामक पढ़ल-िल खल उमरदार सभसँ सम ्पकर् कए क<strong>ह</strong>लिख न- ‘‘ि◌ कछुगोटे गामक ित ष ्ठा ब ुझबो करैत छला<strong>ह</strong> आ ि◌ कछु गोटे ब ुझौलासँ ब ुझलिन । ब ुझलाबाद एकमुँ<strong>ह</strong>री सभ गाममे बैसार कए एकर िन राकरण करैक ि◌ वचार व ्यक् तकेलकिन । दयानन ्दक मनमे आग ू डेग बढ़बैक सा<strong>ह</strong>स जगलिन । सा<strong>ह</strong>स जिग ति<strong>ह</strong>कओलेजक ि◌ वाथीर् सभकेँ बैसार करैक भार <strong>दे</strong>लिख न। द ू ि◌ दन समए बीित गेल।जइ ि◌ दन काली-प ूजा श <strong>ह</strong>ोएत ति<strong>ह</strong> ि◌ दन भोरे सात बजे बैसार भेल।सात बजेसँ पि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> द ुगे र्स ्थानमे सभ एकि त भेला<strong>ह</strong> बैचािर क पमे गाम द ूफॉ◌ंक जेकॉ◌ं भऽ गेल। तेँ अपन-अपन ि◌ वचारकेँ मजब ूत बनबैक ि◌ वचार सभकमनमे। तीन ू काय र्कता र्क -जे सभ घटनामे शािम ल र<strong>ह</strong>ए- िप ता बैसारमे नि<strong>ह</strong>आएल। नि<strong>ह</strong> अबैक कारण ि◌ वरौध नि<strong>ह</strong> लाज <strong>ह</strong>ोय। त<strong>ह</strong>ूमे जखनसँ ो. दयानन ्ददरभंगासँ िआ ब घटनाक चचा र् चलौलिन तखसँ मुँ<strong>ह</strong> कबए लगल। मुदा, मौलाइलघटना पुन: पोनिग गेल। ओना गामक एक ुप, जेकरा कुकमीर् ुप कि<strong>ह</strong> सकै िछ यै,बल योगक योजना तरे-तर ब र<strong>ह</strong>ै। जि<strong>ह</strong> सँ को रस ्ते गाममेख ुजतै। मुदा, गामक ि◌ वशाल सम ू<strong>ह</strong>क, जे अधला काजसँ घ ृणा करैत, एक र ंगा<strong>ह</strong>ि◌ वचार। एक तर<strong>ह</strong>क ि◌ वचारक पाछु कते तर<strong>ह</strong>क सोच अिछ । ि◌ कछु गोटेक सोचजे गाममे एकटा कुकमीर् समाज अिछ जे सदित काल ि◌ कछु नि<strong>ह</strong> ि◌ कछु किर ते र<strong>ह</strong>ैतअिछ । परोछा-परोछी तँ एक-दोसरकेँ गाि◌ र पढ़◌ैत अिछ मगर, बेर ऐलापर सभएक मु<strong>ह</strong>री भऽ जाइत अिछ । तेँ घटना ओ<strong>ह</strong>न अस ् िछ यै जि<strong>ह</strong> सँ िओ <strong>ह</strong> समाजकेँकािट -कािट लित औल जा सकैत अिछ । ि◌ कछु गोटेक <strong>िव</strong> चार जे जि<strong>ह</strong> ना तीन ू गोरेदसगरदा जग<strong>ह</strong>पर ज ुल ्म केलक ति<strong>ह</strong> ना समाजक बीच लित औल जाए। ि◌ कछु गोटेकि◌ वचार जे <strong>ह</strong>म सभ मष ्यक समाजमे र<strong>ह</strong>ै छी नि<strong>ह</strong> ि◌ क जानवरक समाजमे। तेँमष ्यक समाज ब। भले<strong>ह</strong>ी ं मष ्यक समाज बनबैक जे ि या <strong>ह</strong>ोइत अिछ िओ <strong>ह</strong>ि याकेँ ि यान<strong>िव</strong> ् त कएल जाए। ललबाक ि◌ वचार सभसँ िभ न ्न। ि◌ कएक तँ जि<strong>ह</strong>लड़कीक संग द ुरबेब<strong>ह</strong>ार भेल छलै ओ ओकर मिम औत ब<strong>ह</strong>ीन। ललबा कलकामेडाइबरी करैत अिछ । द ुगा र्प ूजामे गाम आएल र<strong>ह</strong>ै। जि<strong>ह</strong> िद न घटना भेल ओइ िद नओ ब ुझबे केलक। जखैनसँ ब ुझलक तखैनसँ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे िआ ग लिग गेलै। म-मनयोजना बना र<strong>ह</strong>ए जे धिन कक टेर<strong>ह</strong>ी कोना झाड़ल जाइ छै से समाजकेँ <strong>दे</strong>खा<strong>दे</strong>ब। नीक मौका। <strong>ह</strong>ाथ लागल <strong>ह</strong>ेन। मुदा, मनमे इ<strong>ह</strong>ो श ंका <strong>ह</strong>ोय जे दयानन ्दकक् काक आयोजन िछ यिन जँ क<strong>ह</strong>ी ं आग ूमे िआ ब जेता<strong>ह</strong> तँ सभ <strong>िव</strong> चार चौपट भऽजाएत। सोचैत-ि◌ वचारैत तँइ केलक जे चा<strong>ह</strong>े जे <strong>ह</strong>ोय मुदा, ि◌ बना जि ु यौनि<strong>ह</strong> छोड़ब। भले<strong>ह</strong>ी ं िज नगी भिर ज<strong>ह</strong>लेमे ि◌ कअए र<strong>ह</strong>ै पड़◌ै।48


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गामक सभ टोलक लोक, गोिट -पंगरा छोड़ि◌ , बैसारमे आइल। ो. दयानन ्दउिठ कऽ ठाढ़ भऽ क<strong>ह</strong>ए लगलिख न- ‘‘अइ बेरक द ुगा र्-प ूजामे जे घटना गाममेघटल ओ समाजक लेल बड़का कलंक छी। एि<strong>ह</strong> घटनाकेँ जे ि◌ नन ्दा कएल जाए ओतेकम <strong>ह</strong>ोयत। कते गोटे ब ुझैत <strong>ह</strong>ेबइ जे अनगौ ँवा लड़की छल मुदा, ई ब ुझब<strong>ह</strong>मरा सब<strong>ह</strong>क पलायनवादी ि◌ वचार <strong>ह</strong>एत। जइसँ र ंग-<strong>िव</strong> र ंगक अधलासँ अधला घटनार<strong>ह</strong>त आ <strong>ह</strong>म सभ मुँ<strong>ह</strong> तकैत र<strong>ह</strong>ब। तेँ ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>न घटनाकेँ रोकए पड़त।’ ’ि◌ वचि<strong>ह</strong> मे जे ुप <strong>ह</strong>ंगामा करए चा<strong>ह</strong>ैत छल उिठ -उिठ <strong>ह</strong>ल ्ला करए लगल। <strong>ह</strong>ल ्ला<strong>दे</strong>िख सभ उिठ कऽ ठाढ़ भऽ ि◌ वरोध करए लगल। ललबा ो. दयानन ्द िद िशतकलक। दयानन ्द मुँ<strong>ह</strong>क िख तँ नि<strong>ह</strong> बदलल मुदा, रसँ ऑ◌ंिख , किर या मेघजेकॉ◌ं, लटिक कऽ ि◌ नच् चॉ◌ं मुँ<strong>ह</strong>े जर भऽ गेल दलिन । ि◌ बजलोका जेकॉ◌ंललबा चमिक कऽ फॉ◌ंइट चलबए लगल। तीन ूकेँ असकरे ललबा मािर कऽ खसा<strong>दे</strong>लक। जाबे सभ शान ्त भेल ताबे तँ तीन ूक गाल-मुँ<strong>ह</strong> फुइल गेल मुदा, तइयोललबाक गरमी कमल नि<strong>ह</strong> । जि<strong>ह</strong> ना ख ून केिन <strong>ह</strong>ारकेँ आरो ख ून करैक गरमी ख ूनमे िआ बजाइत ति<strong>ह</strong> ना ललबोकेँ भेल। मुदा, चा िद ससँ सभ पकड़ि◌ िघ च-ि◌ घच कातलऽ गेल। द ुन ू <strong>ह</strong>ाथ पकड़ि◌ दयाबाब ू फुसफुसा कऽ क<strong>ह</strong>लिख न- ‘‘अगर समाजमेएक् कोटा बेटा अन ्यायक ि◌ खलाफ अपनाकेँ उत् स कऽ <strong>दे</strong>त तँ सैकड़◌ो बेटाधरतीमाता गोदमे पैदा भऽ जाएत। मन थीर कर<strong>ह</strong>। ओना समाजक सभ तर<strong>ह</strong>कसमस ्याक समाधान खाली मािर ये टा सँ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत आ केवल पनचैित येसँ <strong>ह</strong>एत।ि◌ कएक तँ समस ्या द ू तर<strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>ोइत अिछ पि<strong>ह</strong> ल घटना <strong>िव</strong> शेषक पिर सिथ ् ित <strong>िव</strong> शेषक<strong>ह</strong>ोइत जबिक दोसर सा-<strong>िव</strong> शेष वा व ्यवस ्था ि◌ वशेषक <strong>ह</strong>ोइत अिछ । अख ुनका जेसमस ्या अिछ ओ व ्यवस ्था ि◌ वशेषक छी तेँ ऐ<strong>ह</strong>न समस ्याकेँ बलेसँ रोकल जा सकैतअिछ । नि<strong>ह</strong> तँ को नि<strong>ह</strong> को पमे चिल ते र<strong>ह</strong>त, मरत नि<strong>ह</strong> ।’ ’ोफेसर दयानन ्दक ि◌ वचार सुि◌ न ललबा बाजल- ‘‘कक् का, अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं लग ि◌ कछुबजैत संकोच <strong>ह</strong>ोइए मुदा, आइ तीन ूक ख ून पी<strong>िव</strong> ि◌ लित ऐक। भले<strong>ह</strong>ी ं ि◌ जनगी भिरज<strong>ह</strong>ले िक अए किट तौ ं। फॉ◌ंिस येपर ि◌ कअए चढ़ि◌ तौ ं। की लऽ कऽ एलौ ं आि◌ क लऽ कऽ जाएब। जखन मरनाइ अछये तँ लड़ि◌ कऽ ि◌ कअए मरब जेसड़ि◌ कऽ मरब।’ ’ललबाक बात सुिन मुस ्कुराइत ो. दयानन ्द क<strong>ह</strong>लिख न- ‘‘अल ्<strong>ह</strong>ोमे लोक गवैतअिछ ‘ रनमे मरे दोख नि<strong>ह</strong> लागे।’ ति<strong>ह</strong> ना म<strong>ह</strong>ाभारतमे व ्यासोबाबा क<strong>ह</strong> छिथ नजे इन ्ासनक अिध कारी वए<strong>ह</strong> छी जे अन ्यायक ि◌ व रनमे ठाढ़ भऽ अपनबिल चढ़◌ौत। मुदा, जे भेल से उिच त भेल। एि<strong>ह</strong> सँ आग ू नि<strong>ह</strong> बढ़<strong>ह</strong>। अगर जँ49


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एि<strong>ह</strong> सँ सुधिर जाएत तँ बड़बढ़ि◌ यॉ◌ं नि<strong>ह</strong> तँ ओकर फल आन थोड़◌े भोगत। तू ँएतै र<strong>ह</strong><strong>ह</strong>।’ ’कि<strong>ह</strong> आग ू बढ़ि◌ दयानन ्द सोचए लगला<strong>ह</strong> जे समाजक अध ्ययन नीक न<strong>ह</strong>ॉ◌ंित नि<strong>ह</strong>भेल अिछ । लोकक जे िख बिन गेल अिछ ओ कख बेकाब ू भए सकैत अिछ ।तेँ सभकेँ गामपर जाइले कि<strong>ह</strong> िद अए। कि<strong>ह</strong> तँ <strong>दे</strong>लिख न मुदा ि◌ कयो मैदानछोड़◌ै लऽ तैयार नि<strong>ह</strong> भेल। सभ अड़ल। <strong>िव</strong> िच सिथ ् ित मे अप<strong>ह</strong>ु पड़ि◌गेला<strong>ह</strong>। मनमे नाचए लगलिन जे सभसँ पि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ी ं कोना मैदान छोड़ि◌ <strong>दे</strong>ब।मुदा, र<strong>ह</strong>न<strong>ह</strong>ु ँ तँ लोक मािन नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल अिछ । दो<strong>ह</strong>रा कऽ क<strong>ह</strong>लिख न- ‘‘सभ गोटेकपिर वार आइयेसँ नि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>ुत िद नसँ एकठाम र<strong>ह</strong>ैत एल<strong>ह</strong>ु ँ आ आगुओ र<strong>ह</strong>ब। तेँ सभकेँिम िल -जिल ु र<strong>ह</strong>ैक अिछ । ककरो संग ि◌ कयो अधला करबै तँ झंझट <strong>ह</strong>ेबे करत।एक पिर वारक झगड़◌ा गामक मा समाजक झगड़◌ा बिन जाइत अिछ । तेँझगड़◌ाकेँ रोकैक उपाए एक् केटा अिछ जे ओ<strong>ह</strong>न कार उठै जि<strong>ह</strong> सँ झगड़◌ा<strong>ह</strong>ुअए।’ ’कि<strong>ह</strong> घर िद सक रास ्ता पकड़लिन । मुदा सभ मैदानमे डँ टले र<strong>ह</strong>ल। ो.दयानन ्दक ि◌ वचारक असिर तेना<strong>ह</strong>े सन लोकक मनपर पड़ल। ि◌ कऐक तँ ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>नघटना प ूव र्मे अक भऽ चुकल अिछ । जे सब<strong>ह</strong>क मनमे उपकए लगल। दयानन ्दबाट धे आग ूओ बढ़ल जाइत आ पाछु घिर ु -घिर ु से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खिथ । जे फेिर क<strong>ह</strong>ी ंपटका-पटकी शु <strong>ह</strong>ुअए। ओना ककरो <strong>ह</strong>ाथमे लाठी अिछ आ <strong>ह</strong>िथ यार मुदा, <strong>दे</strong><strong>ह</strong>तँ छैक। पॉ◌ंच बीघा आग ू बढ़लापर पेशाब करैक लाथे बैिस ि<strong>ह</strong> या-ि<strong>ह</strong> या <strong>दे</strong>खिथ ।जे ि◌ कयो <strong>ह</strong>ाथ-पएर तँ फड़कबैए। मुदा, से नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खिथ । पि<strong>ह</strong> पािरखेल<strong>ह</strong>ा सभ मैदान छोड़लक। पाछुसँ सभ अपन-अपन रास ्ता धेलक। ठंढ़◌ाएल िख<strong>दे</strong>िख अप उिठ कऽ <strong>िव</strong> दा भेला<strong>ह</strong>।घरपर िआ ब ो. दयानन ्द पत् नीकेँ क<strong>ह</strong>लिख न- ‘‘ब ँसपुरा जाइक समए दसेबजेक ब छल<strong>ह</strong>ु ँ मुदा, बैसारेमे बेसी समए लिग गेल। तेँ आब न<strong>ह</strong>ाए नि<strong>ह</strong>लगब। झब दऽ खाइले ि◌ दय। ताबे <strong>ह</strong>ाथ-पएर धोइ लइ छी।’ ’पित क बात सुि◌ न पत् नी ि◌ कछु नि<strong>ह</strong> बजली<strong>ह</strong>। ब ुझल र<strong>ह</strong>िन जे ऐना कते िद नभेल अिछ जे काजक धड़फड़◌ीमे न<strong>ह</strong>ाइये नि<strong>ह</strong> लगैत छिथ ।नउ बजे। बगुरबोनीक भगत कफलाक संग ब ँसपुरा काली-स ्थान प<strong>ह</strong>ु ँचल।भगतजीक <strong>ह</strong>ाथमे लोटा आ जगरनिथ या बे ंत। डिल बा<strong>ह</strong> मनटुनक <strong>ह</strong>ाथमे िस क् कीकचौड़गर चंगेरी, जे मध ुबनी बजारमे कीन र<strong>ह</strong>ै। चंगेरीमे फूल-अछत, अगरबी आ50


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सलाइ रख र<strong>ह</strong>ै। िन रधनक कन ्<strong>ह</strong>ामे ि◌ मरदंग लटकल। स<strong>िव</strong> या आ सैिन याक <strong>ह</strong>ाथमेझािल । सोमनाथ <strong>ह</strong>ाथमे एकटा बसनी; सर<strong>ह</strong>ी आमक पल ्लो आ पान-सातटा सुखलकुश। ब ुधबाक कान ्<strong>ह</strong>पर एकटा मुँठवासी बॉ◌ंस, जेकरा छीपमे आठ र ंगक पताका आतीन <strong>ह</strong>ाथ जड़ि◌ सँ उपर ओ<strong>ह</strong> र ंगक कपड़◌ा टुकड़◌ा बान ्<strong>ह</strong>ल। सभ एक स ूरे ‘ कालीम<strong>ह</strong>रानीक जय’ क नारा लगबैत।प ूजा सिम ित क सदस ्य बैिस अपन काजक ि◌ <strong>ह</strong>साब लगबैत र<strong>ह</strong>ै। छलगोिर यामुरतीक अंित म परीक्षण म ंडपमे करैत र<strong>ह</strong>ए। भगतजीक ि◌ या-कलाप <strong>दे</strong>खए लेलएक् के-द ुइये लोक जमा <strong>ह</strong>ुअए लगल। प ूजा सिम ित क सदस ्य अपन ि<strong>ह</strong> साब-वारी रोिकभगतजी सभकेँ <strong>दे</strong>खए लगल। काली म ंडपक ओसारपर भगतजीक मेड़ि◌ या सभअपन-अपन समान रिख <strong>ह</strong>ाथ-पएर धोय लेल बगलेक पोखिर <strong>िव</strong> दा भेल। अछीजलभरै लेल सोनमा वसनी लऽ लेलक। भगतजीक <strong>ह</strong>ाथमे लोटा। <strong>ह</strong>ाथ-पएर धोय सभि◌ कयो काली म ंडपक आग ू िआ ब एकट ंगा दऽ दऽ गोड़ लगलकिन । गोड़ लाि◌ गिन रधन िम रदंग चढ़बए लगल। सैिन यॉ◌ं, र<strong>िव</strong> या झािल बजबए लगल। पोखिर सँ िआ बभगतजी <strong>ह</strong>ाथमे लोटा ठोर पटपटबैत म ंउपक आग ू ठाढ़ भऽ ऑ◌ंिख बन ्न कऽसुिम रन करए लगल। ब ुधवा म ंडपक आग ूमे थोड़◌े <strong>ह</strong>िट कऽ ध ुजा गाड़ए लगल।बरसपित या भगैत उठौलक- ‘ ‘<strong>ह</strong>े काली मैया।’ ’ जना सभ काजक ब ँटबारा पि<strong>ह</strong> कऽ <strong>ह</strong>ुअए ति<strong>ह</strong> ना। ठाढ़◌े-ठाढ़ भगतजी <strong>दे</strong><strong>ह</strong> थरथरबए लगल। गोसा ँइ आिबगेलिख न। भगतजीक आग ूमे डिल बा<strong>ह</strong> द ुन ू <strong>ह</strong>ाथे डाली पकड़। थोड़◌े कालक बादभगतजी चंगेरीमे सँ फूल-अछत लऽ उर मुँ<strong>ह</strong>े ख ूब ज ुमा कऽ फेकलक। फेिरफूल-अछत लऽ गंगाजीक नाओ लऽ दिछ न मुँ<strong>ह</strong>े फेकलक। चाि◌ र मुी चा िद सफेि◌ क पॉ◌ंचम मुी उपर फेिक जोरसँ बाजल- ‘‘ओ..... ओ.....। कि<strong>ह</strong> अपन पिर चएकालीक नाओसँ <strong>दे</strong>लक। कालीक नाओ सुि◌ न डिल बा<strong>ह</strong> बाजल- ‘‘<strong>ह</strong>े माए, ि◌ कछु वाक्िद औ ?’’भगत- ‘‘अइ जग<strong>ह</strong>क भाग ्य जिम गेल। एकरा िन च् चॉ◌ंमे साक्षात् गंगाजी ब<strong>ह</strong>ैछिथ न ई स ्थान बन, गाममे को डाइन-जोिग नक ि◌ कछु नि<strong>ह</strong> चलत। एते िद नगामक लोक बड़ कल<strong>ह</strong>न ्तमे र<strong>ह</strong>ै छलै मुदा, आब सभ ख ुशीसँ र<strong>ह</strong>त। को कुशककलेप ककरो लगत।’ ’गामक ख ुश<strong>ह</strong>ाली सुिन प ूजा सिम ित क सभ सदस ्यक मनमे नव आनन ्दक जन ्मभेल। <strong>दे</strong>वनाथ प ूछलक- ‘‘<strong>ह</strong>े माए, अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं की चा<strong>ह</strong>ै छी ?’’51


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्द ुन ू(स ्थान- सुभाष ठाकुरक आवास। सुभाषक पीसा घटकराज ठाकुर िथ का<strong>ह</strong>।आदमी दलानपर बैिस कऽ गप-सप ्प करैत छिथ । ललन चश ्मा आ फाटल-िच टल वस ् पि<strong>ह</strong> र बता<strong>ह</strong> भेषमे एम ्<strong>ह</strong>र-ओम ्<strong>ह</strong>र, दश र्कक बीचमे घि◌ ु म र<strong>ह</strong>लअिछ ।)घटकराज-बौआ, राित मे ि◌ कएक फोन कए र<strong>ह</strong>ी? तखन <strong>ह</strong>म गामपर नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ी,पोखिर ि◌ दिश गेल र<strong>ह</strong>ी।र्सुभाष- की कि<strong>ह</strong> यऽ पीसा। क<strong>ह</strong>ैत लाजो <strong>ह</strong>ोइत अिछ । मुदा क<strong>ह</strong>ब<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> तँब ुझब<strong>ह</strong>क कोना? <strong>ह</strong>ओ, ललनमाकेँ छीनर<strong>दे</strong>वी लागल अिछ तेँ ओबत<strong>ह</strong>पनीकरैत अिछ । एगो नीक भगत क<strong>ह</strong>लिन जे एकर ि◌ बया<strong>ह</strong>जल ्दी कर,ठीक भए जेतौक। एि<strong>ह</strong> ि◌ वषयमे गप केनाइअिन वाय छल। एकरा लेलकेतौ लड़ि◌ कीक जोगार कर<strong>ह</strong>क।ंंघटकराज- बौआ, <strong>ह</strong>मरा लग लड़ि◌ का-लड़ि◌ कीक ज ुगार सिद खन रि<strong>ह</strong> ति<strong>ह</strong> अिछ ।मुदाएखन तँ नि<strong>ह</strong> अिछ आ तोरा करबाक छ<strong>ह</strong> जल ्दीए। खएर एगोउपएछ<strong>ह</strong> एकरा क<strong>ह</strong>ुना कऽ दवाइ ि◌ खया-िप या कऽ शा ंत कऽअमोलागाछी लऽचल<strong>ह</strong>। ओतय ए<strong>ह</strong>े जरीबला ि◌ बया<strong>ह</strong>क लड़ि◌ का-लड़ि◌ की ित िद न आबैतअिछ आओर काली मिद रमे ि◌ बया<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइतअिछ । आइ एगो लड़ि◌ कीअवश ्य आएल <strong>ह</strong>ेती<strong>ह</strong>। मुदा ओतएलेन-<strong>दे</strong>नक को गप नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइतिअ छ। मिद रक पुजारी द ु-चाि◌ र बेर फोन <strong>ह</strong>मरा ित िद न करैत छिथ ।घटकराज-फोनर<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ु ँ अिछ ।ि◌ बलंब ज ु ि◌ न कर<strong>ह</strong>, नि<strong>ह</strong> लड़ि◌ की उिठ जेती<strong>ह</strong>। ओना <strong>ह</strong>म पुजारीकेँकऽ दैत िछ यनि<strong>ह</strong> ् जे <strong>ह</strong>म लड़ि◌ का लऽ कऽ जल ्दी आिब(घटकराज पुजारीकेँ फोन करैत छिथ । एि<strong>ह</strong> बीच सुभाष ललनकेँ दवाइि◌ खया- िप या कऽ शा ंत करैत छिथ । मीराकेँ बजा कऽ ललनकेँ िच क् कनकपड़◌ा पि<strong>ह</strong> राबैत छिथ । प ूण र् तैयार भऽ कऽ सुभाश, ललन आ घटकराजअमोलागाछी जाए र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> अछ। ि◌ कद ु <strong>दे</strong>र ओ सभ ओतए प<strong>ह</strong>ु ँिच गेला<strong>ह</strong>। पदा र्<strong>ह</strong>टैत अछ। काली पंिद रमे पुजारी ी ि◌ वद झा घंटी डालए प ूजा करैतछिथ । सुभाष, ललन अ◌ो घटकराज माथ टेि◌ क णाम करैत छिथ । ि◌ वद झा54


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उँ ी काल ्यैनम: म ं जिप र<strong>ह</strong>ल छिथ । सुभाष ती आदमी कालीकेँ णाम कऽबैसैत छिथ । दोसर कात लड़ि◌ की अअंजना अपन माए-बापक संग बैसल िछ थ।लड़ि◌ कीक बाप बल<strong>दे</strong>व म<strong>ह</strong>तो आओर माए मालती <strong>दे</strong>वी छिथ न ्<strong>ह</strong>।)बल<strong>दे</strong>व-पंडीजी, <strong>ह</strong>मरा लोकिन कखनसँ बैसल छी?<strong>िव</strong> द-से <strong>ह</strong>म की करब? लड़ि◌ का अएला<strong>ह</strong> एखन। ि◌ बना लड़ि◌ कि<strong>ह</strong> ि◌ बया<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोयतए।मालती-पंडीजी, लड़ि◌ का ओतए छिथ । की?ि◌ वद-<strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ, वए<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएता<strong>ह</strong> छोट अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंक दमाद।मालती-आओरएक गोटबल<strong>दे</strong>व-<strong>ह</strong> अंजना बाउ, लड़ि◌ का तँ बड खाप-स ूरत कच् छे िन मन अिछ ।समिध से<strong>ह</strong>ो राज कुमाररि<strong>ह</strong> जेकॉ◌ं छिथ । यै अ अंजना बाउ,गप ्प क<strong>ह</strong>ु।क<strong>ह</strong>ु , की क<strong>ह</strong>ए चा<strong>ह</strong>ैत छी?मालती-<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ु ँ आइए समिध सँ ि◌ बया<strong>ह</strong> कऽ िल अ।बल<strong>दे</strong>व-<strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ, औगत<strong>ह</strong>ु नि<strong>ह</strong> । ज ुल ूम भऽ जाएत। <strong>ह</strong>म कोना जीयब।एक् कोटा बकरीया◌े नि<strong>ह</strong> अिछ ।ि◌ वद-बैसैआउ जजमान सभ। आबै जाइ जाउ आ मैया कालीक दरवारमेजाउ।(एक कात लड़ि◌ काबला, दोसर कात लड़ि◌ कीबला आ बीचमे पंडीजी बैसैतछिथ । पंडीजी लड़ि◌ का-लड़ि◌ कीक <strong>ह</strong>ाथमे गंगा जल दैत छिथ न ्<strong>ह</strong>।)पढ़◌ु- ओम अप<strong>िव</strong> ो प<strong>िव</strong> ो भव- 5द ुन ू (ललन ओ अ अंजना) ओम अप<strong>िव</strong> ो प<strong>िव</strong> ो भव- 5ि◌ वद-अपन-अपन <strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ ि◌ स कऽ िल य।55


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(ललन अ◌ो अअंजना जल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर छीिट लैत छिथ ।)पढ़◌ु- ओम ी गशाय नम: -5द ुन ू- ओम ी गशय नम: -5ि◌ वद- ओम ी काल ्यै नम: -5द ुन ू- ओम ी काल ्यै नम: -5ललन-<strong>िव</strong> द-बल<strong>दे</strong>व-अअंजना-ि◌ बया<strong>ह</strong>आ कऽ कएपंडीजी, ि◌ बया<strong>ह</strong> कखन <strong>ह</strong>ोएत, से म ं पढ़◌ु।एखन कुम ्<strong>ह</strong>ारम भए र<strong>ह</strong>ल अिछ आओर ि◌ बया<strong>ह</strong> राित मे <strong>ह</strong>एत।पंडीजी, एना ि◌ कएक यौ?ठीके क<strong>ह</strong>ैत छिथ लड़ि◌ का। एे <strong>दे</strong>री कतउ ि◌ बया<strong>ह</strong>मे <strong>ह</strong>ोअए। <strong>ह</strong>मनि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ख छी की? ए<strong>ह</strong>ेन-ए<strong>ह</strong>ेन कतेको ि◌ बया<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ख छीछोड़ि◌ <strong>दे</strong> छी।(द ुन ू पक्ष एक-दोसरकेँ मुँ<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खैत छिथ ।)र्ू ्ि◌ वद- अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं सभ औगतउ नि<strong>ह</strong> । िए <strong>ह</strong> दरबारमे सभ कलेश नष ्ट भएजाइतिअ छ। अ<strong>ह</strong>ॉ◌ं माए कालीपर प ूण भरोसा राख ू। पढ़◌ु अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंद ुन गोटे- गौरीश ंकरभ्याम नम: -5द ुन ू- ओम गौरी श ंकराभ्याम नम: -5(द ुन ूकेँ ि◌ सन ्द ुरदान करए क<strong>ह</strong>ैत छिथ पंडीजी।लड़ि◌ का-लड़ि◌ कीक मा ंगमेभुसना सेर दैत छिथ । पंडीजी द ुन ूकेँ लठब ंधन कराए काली <strong>दे</strong>वीकेँ गोर लगबैतछिथ । फेर सभ ि◌ कयो गोर लागैत छिथ । <strong>ह</strong>ल ्लुक नश ्ता-पािन <strong>ह</strong>ोइत अिछ ।)ललन-पंडीजी, आब <strong>ह</strong>मरा लोकिन जा सकैत छी घर?56


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ि◌ वद-दिक्ष णा िद असुभाष-ि◌ वद-बल<strong>दे</strong>व-ि◌ वद-<strong>ह</strong>ॉ◌ं <strong>ह</strong>ॉ◌ं <strong>ह</strong>ॉ◌ं <strong>ह</strong>ॉ◌ं, कु। सुभाष बाब ू ओ बल<strong>दे</strong>ब बाब ू , पि<strong>ह</strong> कतेक पंडीजी?त<strong>ह</strong>न जाएब।मा एक सए एक टाका।<strong>ह</strong>मरा कतेक लगतैक पंडीजी?अ<strong>ह</strong>ॉ◌ंकेँ मा एकावन टका।(द ुन ू आदमी पंडीजीकेँ दिक्ष णा <strong>दे</strong>लिन आ आशीवा र्द लऽ कऽ अपन-अपन घर<strong>ह</strong>ेतु स ्थान। लड़ि◌ का-लड़ि◌ की द ुन ू एक-दोसरक कन ्<strong>ह</strong>ापर <strong>ह</strong>ाथ रािख कऽ शानसँ जार<strong>ह</strong>ल छिथ पाछु-पाछु)पटापदृश ्य पॉ◌ंिच म मश:२.सरोज ‘ िखलाडी’नाटक- ललका कपड़◌ापालके पि<strong>ह</strong>ल मैिथली रेिडयो नाटक संचालक57


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(पि<strong>ह</strong>ल दृ◌ृश ्य )(रिबन ्बाब ुके दलानपर बेटीवला आयल छैक अपन बेटीके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>के लेल बातिचतचलावला । दलानपर र<strong>िव</strong>न ्बाब ु आ िललाम ्बरजी (बेटीबला) <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क बातिचत चलार<strong>ह</strong>लछिथ ।)रिबन ्बाब ु – ( समझबैत ) <strong>दे</strong>िखयौ अ<strong>ह</strong>ँ◌ा सँ सम ्वन ्ध करबाकेलेल <strong>ह</strong>म एकदमतैयार िछ । अ<strong>ह</strong>ा ँके घरमे <strong>ह</strong>म अपन बेटाके सम ्बन ्ध करब िय त सपमे सोच छलौ ।िललाम ्बरजी – – अप िय िक क<strong>ह</strong>ल जाय छै । अपसँ <strong>ह</strong>म कुटमैती करविय त <strong>ह</strong>मरालेल अ<strong>ह</strong>ो भाग ्य अिछ । <strong>ह</strong>म आय ब<strong>ह</strong>ुत ख ुश िछ ।रिबन ्जी – मुा एकटा बात ।िललाम ्बरजी – ( घवराित ) कोन बात ?रिबन ्जी – <strong>ह</strong>मर इच् छा अिछ िक, आन <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> स या कि<strong>ह</strong> दोसर गाउँ के <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> सकक <strong>ह</strong>िट क अपन बेटाके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> करी । तािक लोको क<strong>ह</strong>े िक <strong>ह</strong>ँ रिबन ्बाब ु िकछुना ँयापन <strong>दे</strong>िखलिखन<strong>ह</strong>ँ अपन बेटाके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> स ।िललाम ्बरजी – क<strong>ह</strong>लजाय न त के<strong>ह</strong>न नया ँपन ?58


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रिबन ्बाब ु – <strong>दे</strong>िखयौ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> दानमे कतौ <strong>दे</strong>वलेव <strong>ह</strong>ोइछै मुदा अै <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>मे <strong>ह</strong>मअ<strong>ह</strong>ँ◌ा <strong>दे</strong>बलेव क ।िललाम ्बरजी – <strong>दे</strong>बलेब ? ( घबराक ) के<strong>ह</strong>न <strong>दे</strong>बलेब ?रिबन ्बाब ु – ( मजाक क कऽ ) के<strong>ह</strong>न <strong>दे</strong>बलेब । िकछ दिदअ, ५ िछटी मकै दिदअ। मवा दिदअ, धान दिदअ । जाय स सारा गा ँउमे◌े िय <strong>ह</strong>ल ्ला चले िक, फलनागा ँउमे फलनाके घरमे िबवा<strong>ह</strong>मे धान,मकै मवा सन िचज लेलकैय ।िललाम ्बरजी– ( <strong>ह</strong>सैत ) मकै, धान, मवा, िठक छै को बात , <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ँ◌ाके<strong>दे</strong>वाके लेल तैयार िछ । चलु ओम<strong>ह</strong>र जा कऽ बातिचत किरिछ ।( द ु आदमी उिठछिथ आ आगा बिढछिथ )रिबन ्बाब ु – <strong>ह</strong>मरा िबचारमे अैगला मि<strong>ह</strong>नामे <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>के िदन राखलजाय ।िललाम ्बरजी – जी, <strong>ह</strong>मरो िबचार सया<strong>ह</strong> अिछ ।( ओ सव बातिचत करैत आगा बढितछिथ । रस ्तामे एकटा घैला राखल र<strong>ह</strong>ैय। घैलामे को राक्षसके मु<strong>ह</strong>ँ बनाओल रि<strong>ह</strong>छै । र<strong>िव</strong>न ्बाब ु बातिचत करबाकेममे वै घैलाके लात सँ मािरछिथ आ वो घैला फुिटजाइछै । घैला फुिटते एकटातुन ्तके जन ्मल मुा आन बच् चा सँ फरक िकिसमके बच् चा िनकलैय आ जोर जोरसँ <strong>ह</strong>ा ँस लगैय । <strong>ह</strong>सैत– <strong>ह</strong>सैत वो बच् चा उिडजाइछै । आ जा क बैसैछै एकटाप<strong>ह</strong>ाड पर । )पथ ्यसँ ◌ः– ( अि<strong>ह</strong> कार स गाउँ गाउँ मे <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>मे िकछ ल कऽ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>के उत् सवमबाके चलन चल लागल । आ जन ्मल ( बच् चाके अवाजमे ) द<strong>ह</strong>ेज– १० )59


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्( दृश ्य २ )( गाउँ के दृश ्य अिछ । सा ँझके समय बस ्ती स कक आगा खेत िदस ३ टा युवामिदरा सेवन क कऽ एक दोसरके बातके काट पर िभरल छिथ । )युवा १– सुन <strong>ह</strong>मरवात । <strong>ह</strong>म ओि<strong>ह</strong>ना दा िपलीयौवा ् । अपना गाउँ के खपटीब ुढीया जे छौ उ ब ुढीया चलैत – चलैत गीरपरलैय । <strong>ह</strong>मरा दाया लािगगेल आ जाकऽ ओा <strong>ह</strong>म उठा<strong>दे</strong>िलयौव वै के वाद ओ ब ुढीया <strong>ह</strong>मरा किथ क<strong>ह</strong>लक ब ुझल छौ ?( युवा २ आ ३ ) ( एकवेर )◌ं– किथ ?युवा १ – धन ्यबाद बौवा । जि<strong>ह</strong>ना तो <strong>ह</strong>मरा उठा<strong>दे</strong>ले<strong>ह</strong>ँ ति<strong>ह</strong>ना भगवानतोरोउठा<strong>दे</strong>थ ुन । <strong>ह</strong>मरा जे भगवान उठा<strong>दे</strong>तै त <strong>ह</strong>मर बाल– बच् चाके के पोिस<strong>दे</strong>तै ?युवा २ – तो<strong>ह</strong>र द ुख को द ुख छौ <strong>ह</strong>मरा द ुखके आगामे । सुन <strong>ह</strong> मकिथला मिदरा सेबन कैिलयौव । <strong>ह</strong>मरा घरमे एतेक मच् छर छौ । राइतमेजे <strong>ह</strong>म सुतऽ जबौ, <strong>ह</strong>मरा उ मच् छरसब एतेक माया करतौ, एतेक माया करतौिक िक कि<strong>ह</strong>यौ । सव मच् छरसव िमलक ऽ<strong>ह</strong>मराउठाकऽ घरके खपरा छुवाबकेयाश करतौ ओम<strong>ह</strong>र उिडससव िमलकऽ <strong>ह</strong>मरा िभतर स जोर स पकर र<strong>ह</strong>तौ ।बलु लजाय<strong>दे</strong>बौ । बातो िठके <strong>ह</strong>ै । मच् छर सब जे <strong>ह</strong>मरा लजायत खपराछुवाबला आ क<strong>ह</strong>ु उपर छोिर<strong>दे</strong>लक त <strong>ह</strong>म त गेली <strong>ह</strong>ाबा खाय । <strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ातटुटीजायत । धन ्यवाद <strong>दे</strong>इछी वै उिडससबके जे कमतीमे पकर र<strong>ह</strong>ैय ।राइतभैर अै मच् छर आ उिडसके लडाइ स तंग भऽक <strong>ह</strong>म मिदरा सेबन कैलीयौव।युवा ३ – तो<strong>ह</strong>र द ुके समस ्या त– िकछ छौ <strong>ह</strong>मरा साममे ।- घोडाके अवाज अवैत अिछ । तख एकटा युवक जोर जोर सँबाजलगैय । भागु– भागु द<strong>ह</strong>ेज आवीर<strong>ह</strong>ल अिछ । <strong>ह</strong>ो काका <strong>ह</strong>ो भागा <strong>ह</strong>ोउगे दाइ गे भाग गेइ म ँगलाके माइ गे भाग गेइ द<strong>ह</strong>ेज आिबर<strong>ह</strong>ल छौ ।गाउँ मे कुताके भूकनाइ तक बन ्द । तख राक्षस सन मष ्य सबकेघोडापर वेश <strong>ह</strong>ोइत अिछ । १ टा राक्षस आगा– आगा आ ६– ७ टा राक्षसपाछा– पाछा घोडा सँ अबैत अिछ )60


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दृ◌ृश ्य ३ –(राक्षस पुरा गाउँ पर नजर फेरैत बजैय ।)द<strong>ह</strong>ेज– द<strong>ह</strong>ेजके अै गाउँ मे अिबते कुताके भुकनाइ बन ्द । सुन गँउवासबतोरा सबके साइत <strong>ह</strong>मरा समझाव परत िक, जे <strong>ह</strong>मर बात मा छैओकर िक <strong>ह</strong>ाल <strong>ह</strong>ोय छै । जखन <strong>ह</strong>म सबके कि<strong>ह</strong><strong>दे</strong> िछयौ िक, अै गा ँउमे,पुरा <strong>दे</strong>शमे संसारमे यिद ककरो <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोतै त <strong>दे</strong>वलेव <strong>ह</strong>ोव<strong>ह</strong>ीके चाि<strong>ह</strong> । वैकेबाद सब स पि<strong>ह</strong>ले <strong>ह</strong>मरा न ्यौता परके चाि<strong>ह</strong>, मुा अै गाउके चिलतरा <strong>ह</strong>मरा अपनमाउस खायके लेल यौता <strong>दे</strong>लक । (बजबैत) ि<strong>ह</strong>िरङगा ।( पाछा स घोडा पर बैसल एकटा राक्षस )ि<strong>ह</strong>िरङगा – भगवान ।द<strong>ह</strong>ेज – चिलतराके घरमे जो ओकरा िपटैत िनकाल ।- ि<strong>ह</strong>िरङगा चिलतरके िपटैत धिकयबैत िनकालै छै आ घरक लोकचिलतरके छोडाबके लेल <strong>ह</strong>ात पैर जोरैत कत िनकलैय )<strong>ह</strong>िरङगा – ( द<strong>ह</strong>ेज स ) भगवान, सार आबके लेल माइन ्ते छल ।द<strong>ह</strong>ेज – ि<strong>ह</strong>मऽऽ । िकरे चलीतरा, बेटाके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> म ंगनीएमे करैछे नइ ? <strong>ह</strong>मरान ्यौता तक पठौले । ( घोडा पर सँ उतरैत घेटके तरबार स उठबैत )61


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्द<strong>ह</strong>ेज ◌ः– <strong>ह</strong>िरङगा ।<strong>ह</strong>िरङगा – जी भगवान ।द<strong>ह</strong>ेज – लाद एकरा घोडा पर आ लचल । आइ एकरे माउस आ मकैके भुटनचलतै ।- घोडा पर लदैत ओकर घरक लोकके लात स मारैत घोडापरबैसैय <strong>ह</strong>िरङगा )द<strong>ह</strong>ेज – याद कले गउवा ँसब, जे अपन बेटाके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िबना द<strong>ह</strong>ेज के करबेतकर या<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ाल <strong>ह</strong>ौतौ ।- स ्थान )( दृश ्य ४ )- पथ ्यस – समय <strong>िव</strong>तैत गेल । ब<strong>ह</strong>ुतो मरल ब<strong>ह</strong>ुतो िबलटल आब<strong>ह</strong>ुतो बरवाद भेल द<strong>ह</strong>ेजके कारण । समय पिरवतर्न <strong>ह</strong>ोइतगेल ।◌ं)- िकछ युवा सब क् याम ्पसके ाङगनमे बैसकऽ छलफल करैत )युवा १ – आखीरमे कि<strong>ह</strong>या तक चलतै िय द<strong>ह</strong>ेजक ममानी । गाउँ मे आबीकऽककरो िपटैछ,◌ै ककरो मारैछ,◌ै धमकबै छै द<strong>ह</strong>ेज लेबाके लेल । अि<strong>ह</strong>द<strong>ह</strong>ेजके कारण कतेके बेटी कुमारी बैसल छै । कतेक आत् म<strong>ह</strong>त् या कलेलकै आकतेक डू<strong>िव</strong>कऽ मिरगेलै । आखीर <strong>ह</strong>मअ<strong>ह</strong>ा ँसब िभरबै त िय अत् याचारिदनके िदन बढल जतै । एकरा रोक परलै ।युवा २ – खाली <strong>िव</strong>चार कैला सँ िकछ <strong>ह</strong>यात । <strong>ह</strong>म त क<strong>ह</strong>ैिछ चलु अखन आसब केउ िमलकऽ वै द<strong>ह</strong>ेजके कपाड <strong>ह</strong>ात फोिर <strong>दे</strong>इिछ ।62


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्युवा ३ – – । औगता क िनण र्य कर ।युवा २ – अरे भारमे जाए तो<strong>ह</strong>र सल ्ला<strong>ह</strong> । ( युवा तफ र् ) रेइ चल अखनसारके कपार <strong>ह</strong>ात फोिर<strong>दे</strong>इिछयै ।- िकछ युवासब युवा २ के साथमे पाछा– पाछा जाइछिथ )(दृश ्य ५)- द<strong>ह</strong>ेज अपन अंगरक्षकके साथ प<strong>ह</strong>ाड पर थारमे माउस राखीक खाितर<strong>ह</strong>ैय )द<strong>ह</strong>ेज – ( <strong>ह</strong>सैत ) चिलतराके माउस बिड स ्वािदष ्ट छौ रौ ? बड िनक माउसछौ आइके ।- तख युवा सबारा द<strong>ह</strong>ेजपर आमण <strong>ह</strong>ोित अिछ । एकटा युवाद<strong>ह</strong>ेजके चैला सँ १०– २० बेर कपारपर मारैछिथ । मुा द<strong>ह</strong>ेजके िकछ <strong>ह</strong>ोित अिछ । द<strong>ह</strong>ेज <strong>ह</strong>सैत र<strong>ह</strong>ैय । बलिक ् द<strong>ह</strong>ेज २– ३ टा युवाके पकैरकऽ मािर <strong>दे</strong>इछै आ िकछु युवा भािग जाित अिछ ।(दृश ्य ६)- फेर सँ िकछु युवासबके जमघट बैसल अिछ । )युवा १ – वै राक्षसके कतबो मारलकैय कपारपर िकछ भेलैया । <strong>ह</strong>मराब ुझाइय मारला िपटला सँ िय द<strong>ह</strong>ेज <strong>ह</strong>टवला छौ ।63


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्युवा २ – मारला िपटला सँ क<strong>ह</strong>ाद ुन । रेइ ओकरा तरवार स मारलीयैय ५– ६ बेरतैयौ िकछ भेलैय ।युवा ३– <strong>ह</strong>मरा ब ुझाइय – त िय <strong>ह</strong>टतै त कटतै त मरतै ।युवा ४ – <strong>ह</strong>मरा लंग एकटा उपाय छौ ।( सब युवा सब एकेबेर ◌ं)युवा सब – कोन उपाय ?- युवा ४ एकटा युवाके कानमे िकछु क<strong>ह</strong>ैछिथ अिछ कार सँ सबके सबएकदोसरके कानमे िकछ क<strong>ह</strong>ैछिथ )(दृ◌ुश ्य ७)- एकटा युवा द<strong>ह</strong>ेजके प<strong>ह</strong>ाडपरजाकऽ किनका द ुरे सँ द<strong>ह</strong>ेजके अकेले–अकेले फिच र्याबके लेल– धम ्की <strong>दे</strong>इछिथ । बाकी १०– १२ टा युवा कायलढुक् का लागल र<strong>ह</strong>ैछिथ ।)युवा – रेइ द<strong>ह</strong>ेज रे मदाबाके र् बेटा छे त आ अकेले– अकेले फिच र्याले । रेद<strong>ह</strong>ेज लेइछे का<strong>ह</strong>ा ँद ुन । माइ करे कुटाओन िपसाओन पुतके नाम द ुगा र्दत ।कोढीया । आ एकले <strong>दे</strong>खैिछयौ कतेक मायके द ुध िप छे । ३२ सो दात तोिरकऽ <strong>ह</strong>ातमे धरा<strong>दे</strong>िलयौ त <strong>दे</strong>िख<strong>ह</strong>े ।(दृश ्य ८)64


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्- द<strong>ह</strong>ेज गरम लो<strong>ह</strong>ाजका लाल भऽक सबटा अंगरक्षक राक्षसके आ<strong>दे</strong>श<strong>दे</strong>इछिथ । )द<strong>ह</strong>ेज – <strong>ह</strong>म ऐकरा माइर कऽ अवैिछ । तोसब अि<strong>ह</strong> ठाम र<strong>ह</strong> ।- द<strong>ह</strong>ेज अकेले दौरैछिथ युवाके मारला । युवा भगैत भगैत ककाद ुर लजाइत अिछ । तख १०– १२ टा युवा आद र्श <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िलखल बरका लालबैनर लऽक अबैय । द<strong>ह</strong>ेजके ओ बैर <strong>दे</strong>खेत <strong>ह</strong>ोस उडी जाइछै ।द<strong>ह</strong>ेजक अंगरक्षकसब <strong>ह</strong>मला करैछिथ युवासबपर मुा युवासब केउ अपना जेवीसँ माल िनकालैछिथ त केउ सट र् खोली कऽ गंजी मा पि<strong>ह</strong>रकऽठार<strong>ह</strong>भजाइछिथ । ति<strong>ह</strong>ना केउ बैनर पकर र<strong>ह</strong>ैय । गंजी आ मालपर आद र्श<strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िलखल र<strong>ह</strong>ैछै । ओ <strong>दे</strong>ख <strong>दे</strong>ख कऽ सब राक्षस सब केउ घेट पकैरक तकेउ तलमला तलमलाकऽ िचच् चा– िचच् चा कऽ मैर जाित अिछ । द<strong>ह</strong>ेज भागऽलगैये प<strong>ह</strong>ाडिदस । सबयुवासब द<strong>ह</strong>ेजके खे<strong>ह</strong>ार लगैय । खे<strong>ह</strong>ारैत खे<strong>ह</strong>ारैतद<strong>ह</strong>ेजके पकैर कऽ अद र्श <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िलखल ललका कपडा सँ द<strong>ह</strong>ेजके झापी <strong>दे</strong>इछै।आ ललका पकडाके <strong>ह</strong>टैलाके बाद ओि<strong>ह</strong> ठाम छाउर मा र<strong>ह</strong>ैछै।जाि<strong>ह</strong>के <strong>दे</strong>ख कऽ युवासबके मुखपर मुस ्कान आ<strong>िव</strong>जाइछै। ओसब आद र्श <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>के ललका कपडा लऽक अगा बढैत िजभजाइछै ।१. बेचन ठाकुर,नाटक-‘ छीनर<strong>दे</strong>वी’ २. राधा का म ंडल ‘ रमण’ -क<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ पढव‘ छीनर<strong>दे</strong>वी’ बेचन ठाकुरक-बेचन ठाकुर , चरा गंज, मध ुबनी, िब<strong>ह</strong>ार।65


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बेचन ठाकुर(चरा गंज)दृ तेसर(ान-सुभाष ठाकुरक घर। द ुन ू परानी ललनक <strong>िव</strong>षएमे गप-सप करैत छिथ।)मीरा- यै ललनक बाब, ू <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>चार अिछ जे आब ललनकेँ को बिढया ँ धाइमसँ<strong>दे</strong>खाए िदयौक।सुभाष- यै ललनक माए, राितमे अपन घरक गोसा ंइ काली ब ंदी <strong>ह</strong>मरा सन <strong>दे</strong>लिनजे बौआकेँ को िचन धाइमसँ <strong>दे</strong>खा। <strong>ह</strong>म पुछिलयिन जे के िचन धाइम छिथतऽ ओ क<strong>ह</strong>लिन जे खोपामे रोडक कातमे परवितया कोइर नामक एकटा धाइम छिथ,ओ एकदम िस धाइम छिथ आ ओ जे िकछु क<strong>ह</strong>ैत छिथ से उिचतो मे उिचत। ओतएतोरा मोनक म द ूर भऽ जेतौक।मीरा- ललन बाउ, घरक गोसा ंइ बड पैघ <strong>ह</strong>ोइत छिथ <strong>ह</strong>ुनक क<strong>ह</strong>ल नि<strong>ह</strong> करबिन तँिकनक क<strong>ह</strong>ल करबिन।सुभाष- <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ुनक क<strong>ह</strong>ल करबाके अिछ! ललन, ललन, बौआ ललन।(ललनक वेश। ललन बता<strong>ह</strong>क अवामे छिथ।)ललन- <strong>ह</strong>मरा तो ं बौआ िकएक क<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong>? <strong>ह</strong>म तो<strong>ह</strong>र बौआ नि<strong>ह</strong> िछय<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मतो<strong>ह</strong>र नाना िछय<strong>ह</strong>। आइसँ तो ं <strong>ह</strong>मरा नाना क<strong>ह</strong><strong>ह</strong>।सुभाष- ललन नाना, <strong>ह</strong>मरा सङे चल ू एकठाम मेला <strong>दे</strong>खै लए। मएओ जेती<strong>ह</strong>।ललन- <strong>ह</strong>म पएरि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> जेब<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म कन<strong>ह</strong>ापर जेब<strong>ह</strong>।सुभाष- चल<strong>ह</strong> , बेसी कन<strong>ह</strong>ेपर चिल<strong>ह</strong> आ क-म पएरो।ललन- बेस चल<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मरा ओतए रसगुा, लाय मुर<strong>ह</strong>ी, िझी िकिन िद<strong>ह</strong>। बिगयो कीिनिद<strong>ह</strong>।मीरा- चल , सबटा कीिन <strong>दे</strong>बौक।(सुभाष, मीरा ओ ललन जा र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> अिछ परबितया कोइर ओि<strong>ह</strong>ठाम। परबितयाग<strong>ह</strong>बरमे बैसल छिथ! म ृदंग बािज र<strong>ह</strong>ल अिछ। िकछए कालमे परबितयाक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>परकाली ब ंदी सवार भऽ जाइत छिथ। म ृदंग बजनाइ ब भऽ जाइत अिछ)परबितया- <strong>ह</strong>ोऽऽऽ बोल जय गंगा। बोल जय गंगा। काली ब ंदी िछय<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म। बोलजय गंगा। बाज<strong>ह</strong>, के क<strong>ह</strong>ाली छ<strong>ह</strong>? बोल जय गंगा। जी लग आब<strong>ह</strong>। बोलजय गंगा जी आब<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मरा जेबाक छ<strong>ह</strong> बाबा धाम। फेर गंगोकेँ <strong>दे</strong>खनाइअिछ।(तीन ू परानी लग जाइत छिथ। ललन <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथ पटिक र<strong>ह</strong>ल अिछ। म ूरी ि<strong>ह</strong>लाए र<strong>ह</strong>लअिछ। भगत पीिड परसँ मािट लऽ कऽ ललनक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर फें कलिथ। ललन शा ंत भऽजाइत अिछ। भगत ललनक माथक प ूरा पकडैत छिथ।)परबितया- <strong>ह</strong>ओ बाब, ू एकरा केल<strong>ह</strong>ा नि<strong>ह</strong> छ<strong>ह</strong>। जे िकयो तोरा क<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong> जे एकराकेल<strong>ह</strong>ा अिछ से तो<strong>ह</strong>र कर द ुन िछय<strong>ह</strong>। तोरा द ुन ू िदयादमे झगड़◌ा लगाबए66


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चा<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong>। बोल जय गंगा। काली ब ंदी िछय<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ओ बाब ू ओ तोरासँ ऊपरे ऊपरमुँ<strong>ह</strong> धए र<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong>। ओ आीनक सा ँप िछय<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ओ बाब ू तोडै लऽ सब चा<strong>ह</strong>ैत अिछमुदा, जोडै लऽ िकयो नि<strong>ह</strong>। बोल जय गंगा। ओ बडका ध ुर् छ<strong>ह</strong>, मच छ<strong>ह</strong>।सुभाष- सरकार, <strong>ह</strong>मरा ब<strong>ह</strong>ुते लोक क<strong>ह</strong>लक जे अ<strong>ह</strong>ा ँक छोटकी भाबो प<strong>ह</strong>ु ँचल फकीरअिछ। ओकरि<strong>ह</strong> ई कारामात छी।परबितया- बोल जय गंगा। <strong>ह</strong>ओ बाब, ू क तो<strong>ह</strong>ु ँ सोच<strong>ह</strong>क, अकल लगाब<strong>ह</strong>क जे जिदडाइनकेँ एतेक पावर रि<strong>ह</strong>तैक तँ ओ अपन <strong>िव</strong>ासँ सौ ंसे दिनया ु ँपर शासन करैतरि<strong>ह</strong>तैक। राष्पित, धानम ंी, मु म ंी, एस.डी.ओ., कलर, थाना-पुिलस बै ंकसभटा वए<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तैक । बोल जय गंगा। <strong>ह</strong>ओ बाब, ू डायनपर <strong>िव</strong>ास केनाइ खाटीअंध <strong>िव</strong>ास छी। ई मोनक म छी। ई मोनक श ंका छी। बोल जय गंगा। <strong>ह</strong>ओबाब, ू अगर श ंकाबला आदमी केकरो <strong>ह</strong>ँसैत <strong>दे</strong>िख लेलक तँ ओकरो <strong>ह</strong>ोइत छैक जे ओ<strong>ह</strong>मरेपर <strong>ह</strong>ँसल। तें <strong>ह</strong>म यए<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ब<strong>ह</strong> जे तो ं नीक लोक लागैत छ<strong>ह</strong>, एि<strong>ह</strong> ममेनि<strong>ह</strong> पड<strong>ह</strong>। नि<strong>ह</strong> जौ ं पडल<strong>ह</strong> तँ सानाश भऽ जेत<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म तोरि<strong>ह</strong> घर गोसा ंइकाली ब ंदी बाजैत िछय<strong>ह</strong>। बोल जय गंगा। <strong>ह</strong>ओ बाब, ू आब <strong>ह</strong>मरा <strong>दे</strong>री भऽ र<strong>ह</strong>लछ<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>मान ऊपरमे लागल छ<strong>ह</strong>।मीरा- सरकार, ई ठीक कोना <strong>ह</strong>ोएत, से उपए बता दथ ु न? ई एना िकएक करैतअिछ?परबितया- बोल जय गंगा। <strong>ह</strong>ओ बाब, ू एि<strong>ह</strong> छौ ंड़◌ाकेँ छीनर <strong>दे</strong>वी लागिल छ<strong>ह</strong>।सुभाष- छीनर<strong>दे</strong>वी <strong>ह</strong>टत कोना?परबितया- <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>टत, नि<strong>ह</strong> िकएक <strong>ह</strong>टत? जी तो ं एकर िबआ<strong>ह</strong> के<strong>ह</strong> लडकीसँकर<strong>ह</strong>। सभ ठीक भऽ जेत<strong>ह</strong>। आओरो को क छ<strong>ह</strong>?सुभाष- नि<strong>ह</strong> सरकार, जिद अप स<strong>ह</strong>ाय र<strong>ह</strong>बैक तँ को क नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएतैक।मीरा- सरकार, क <strong>िव</strong>भूित दए िदअ।(परबितया मीराकेँ <strong>िव</strong>भूित <strong>दे</strong>लिन।)परबितया- बोल जय गंगा। बोल जय गंगा। बोल जय गंगा। आब <strong>ह</strong>म जाइिछय<strong>ह</strong>। बाबा धाम।(क<strong>ह</strong>ैत क<strong>ह</strong>ैत काली ब ंदी चिल जाइत छिथ।)सुभाष- सरकार, अपक दिक्षणा?परबितया- पा ँच टका मा।सुभाष- सरकार एतबै?परबितया- <strong>ह</strong>ँ पा ँचि<strong>ह</strong> टका मा। उ<strong>ह</strong>ो ग<strong>ह</strong>बरमे साद चढ़◌ाबए लेल। <strong>ह</strong>मराग<strong>ह</strong>बरमे ठकै फुसलबै बला काज नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। <strong>ह</strong>मरा ग<strong>ह</strong>बरमे कलयाणक आसंतोषक गप <strong>ह</strong>ोइत अिछ। श ंका वा म बढ़◌ाबए बला नि<strong>ह</strong>, प ूण र्तः <strong>ह</strong>टाबए बला गप<strong>ह</strong>ोइत अिछ आब अप सभ जाउ। एकर िबआ<strong>ह</strong> जी क, छीनर<strong>दे</strong>वी भािगजाएत।(तीन ू परानी माथा टेक कऽ णाम करैत छिथ आ आशीर्वाद लऽ कऽ ान करैतछिथ।)67


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पटापदृ चािरम मशः2.राधा का म ंडल ‘ रमण’ज- 01 03 1978िपता- ी तुर लाल मलगाम- धबौली, लौक<strong>ह</strong>ीभाया- िनम र्लीिजला-मध ुबनीिषक्षा- ातकमैिथली एका ंकीक <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ पढवपा पिरचय1. धिनकलाल पंचाइतक मुिखयाजी छिथ।2. चत लाल मुंशी मुिखयाजीकेँ3. द ुखना गरीव ि4. द ुखनी ‘ ‘ ’’5. अमर ‘ ‘ ’’6. रीता ‘ ‘ ’’थम दृ(द ुखना द ुखनी अपन घरमे जीवनकेँ पलक घडी द ुखसँ <strong>िव</strong>तबैत छलै जेकरा एक सा ंझक68


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भोजनपर आफद छल। ई बात अपनामे <strong>िव</strong>चार करैत द ुखना आ द ुखनीक वेश<strong>ह</strong>ोइत अिछ। द ुखनी आ ंगन घरक काज करैत छिल आ म-मन <strong>िव</strong>चारैत छल जे <strong>ह</strong>ेभगवान आइ <strong>ह</strong>म आ <strong>ह</strong>मर िधया पुता खाएत की ति<strong>ह</strong> बीचमे द ुखनाक वेश)द ुखना- सु छ<strong>ह</strong>क ?द ुखनी- अ<strong>ह</strong>ा ँ बाजू की भेल <strong>ह</strong>ेँ?द ुखना- आइ बा सभ की खतौ घरमे िकछो छौ िक नाइ, <strong>ह</strong>म तू तँ भूख मेटा लेवआ बा कोना र<strong>ह</strong>तौ।(अमरकेँ वेश)अमर- बाब ू बाब ू <strong>ह</strong>मरा भूख लागल अिछ माए भनस क<strong>ह</strong>ा ँ करै छै?द ुखनी- (अमरकेँ कोरामे लैत भगवानकेँ तरफ <strong>दे</strong>िख कऽ छिन) <strong>ह</strong>े भगवान <strong>ह</strong>म तँर पी कऽ अपन जीवन बीता र<strong>ह</strong>ल छी आ ई बा कोना जीयत? (द ुखनी यए<strong>ह</strong>बजैत सोचमे डूिब जाइत अिछ।)दोसर दृ(मुिखया जी आ <strong>ह</strong>ुनक मुंशीकेँ संग बात चीत)धिनक लाल- (मुंशीकेँ इशारा करैत) <strong>ह</strong>े रौ <strong>ह</strong>े रौ मुंिशया से कतेक िदन भऽ गेलौब<strong>ह</strong>ी खाताकेँ लेखा जोखा, ब<strong>ह</strong>ी खाता ठीक छौ की ।चतलाल- (डराइत बाजल चतलाल मुंशी बाजल) जी ......जी मुिखया जी, ठीके -ठाक छै।धिनकलाल- <strong>ह</strong>ेरौ आय कािल तँ लेन-<strong>दे</strong>नक कार-बार भऽ र<strong>ह</strong>ल छै िक।द ुखनाक वेशद ुखना- (मुिखया जीक पएरपर गीर पडैत अिछ।) मािलक भऽ....भगवान <strong>ह</strong>मर......।(परएपर सँ द ुखनाकेँ उठबैत मुिखयाजी)69


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मुिखया- रै द ुखन बाज तोरा की भेलौ जे तू एतै छे।द ुखना- मुिखजी <strong>ह</strong>मरा घरवालीकेँ ब<strong>ह</strong>ुत जोर मन खराप भऽ गेलै से अप लँगदोगल एलौ ं<strong>ह</strong>ेँ घरमे फूटल कौडीओ छै जे इलाज करबै लऽ जेबे <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा पासपैआ ले ऐलौ ं <strong>ह</strong>ेन।मुिखयाजी- बाज तोरा कतेक टाकाक जरी छौ?द ुखना- पा..... पा ँच सौ पैआ।मुिखयाजी- (मुंशी तरफ इशारा करैत) <strong>ह</strong>े रौ मुंशीया ितजोरीसँ पा ँच सौ टाकाद ुखनकेँ द<strong>ह</strong>ी आ सुन ओकरा सँ वापसीक एीमेट करबाले ब ुझलेँ की ।मुंशी- (पैआ दैत) ले रौ द ुखना ई टाका ले आ <strong>ह</strong>मरा सादा व<strong>ह</strong>ीपर एीमेटकर।द ुखन- (औठामे िनशान लगबैत) ई मािलक कतए कऽ <strong>दे</strong>व, आइ अ<strong>ह</strong>ी ं <strong>ह</strong>मर भगवानछी।(द ुखनकेँ ान)म ं◌ुशी- द ुखनसँ सुन अगर ई टाका तो ं समएपर नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ब<strong>ह</strong>ी तँ तोरा टाकाक ाजकाज लगतौ आ सब िगरबी रखऽ पडतौ से सुिन ले।मुिखयाजी- कतेक िदनक बाद ई एकट मोिकर धरैलो <strong>ह</strong>ेँ।मुंशीजी- मऽ ... मािलक व<strong>ह</strong>ीपर द ुखनक नाम कतेक मारबै?मुिखयाजी- (तमसाइत बजला<strong>ह</strong>) रौ मुऽऽ........मुंशीया तोरा <strong>ह</strong>मर छाली घी मठ्ठा खाकऽ बिये ु तँ मोटा गेलौ।मुंशी- (कपैत बाजला<strong>ह</strong>) जी......जी <strong>ह</strong>ुजूर <strong>ह</strong>म आब बिझ ु गेलौ, ं जे...... जे पा ँच<strong>ह</strong>जारमे जेतै न मुऽऽ....मुिखया जी।मुिखयाजी- (<strong>ह</strong>ँसैत) ई भेलौ एकटा मुंशीया बि ु ई तँ बिझ ु जे <strong>ह</strong>मरा अकअसर।तेसर दृ- मशः70


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मश ंकर िसं<strong>ह</strong>: ाम+पो- जोिगयारा, थाना- जाले, िजला-दरभंगा।मौिलक मैिथली: १.मैिथली नाटक ओ र ंगम ंच,मैिथली अकादमी,पटना, १९७८ २.मैिथली नाटक पिरचय, मैिथली अकादमी, पटना, १९८१३.पुषाथ र् ओ <strong>िव</strong>ापित, ऋचा काशन, भागलपुर, १९८६ ४.िमिथलाक <strong>िव</strong>भूितजीवन झा, मैिथली अकादमी, पटना, १९८७५.नाााचय, शेखर काशन,पटना २००२ ६.आधिनक ु मैिथली साि<strong>ह</strong>मे <strong>ह</strong>ा-ं, मैिथली अकादमी,पटना, २००४ ७.पािणका, कण र्गोी, कोलकाता २००५, ८.ईक्षण, ऋचाकाशन भागलपुर २००८ ९.युगसंिधक ितमान, ऋचा काशन, भागलपुर२००८ १०.चेतना सिमित ओ नाम ंच, चेतना सिमित, पटना २००८। २००९ई.-ी मश ंकर िसं<strong>ह</strong>, जोिगयारा, दरभंगा याी-चेतना पुरार।चेतना सिमित ओ नाम ंचसा ंस ्कृितक, साि<strong>ह</strong>िक आ कलाक मुख ्य केन ् र<strong>ह</strong>ल अिछ िब<strong>ह</strong>ारक शासिनक राजधानीपटना। जीवकोपाजर्नाथ र् िमिथला ंचलवासी चुर पिरमाणमे एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ानगरमे िनवास करैतछिथ। मैिथली भाषा-भाषीक एतेक <strong>िव</strong>शाल जनसंख ्या वाला म<strong>ह</strong>ानगरक माभाषारागीलोकिनक सत् याससँ अपन भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् य ओ र ंगम ंचक <strong>िव</strong>कासमे म<strong>ह</strong>त् वप ूण र् भूिमकािनवा<strong>ह</strong> र् कयलक समानाथीर् अिछ, कारण एि<strong>ह</strong> मे जे िकछु अवदान अिछ ओ पटना आचेतना सिमितक योगदान एकि<strong>ह</strong> बात िथक। आब ई योजनीय भ’ गेल अिछ जेजनमानस ओि<strong>ह</strong> अवदानकेँ जानय आ जँ म<strong>ह</strong>त् वप ूण र् अिछ तँ ओकर मुक् त कण ्ठे श ंसाक’ कए ओकरा स ्वीकार करय। र ंगम ंचक मे चेतना सिमितक नाम ंचक अवदानकप ूण र् िमिथलाल एव ं िमिथलेार क अवदानसँ पिरिचत <strong>ह</strong>ोयबाक <strong>ह</strong>ेतु मश ंकर िसं<strong>ह</strong>(1942)क मैिथली नाटकक ओ र ंगम ंच (1978), मैिथली नाटकक पिरचय (1981), जीवनझा (1987), नाान ्वाचय (2002)क एव ं चेतना सिमित ओ नाम ंच (2008)क अवलोकनकयल जा सकैछ।ई िन<strong>िव</strong> र्वाद सत् य िथक जे िमिथलाल आ िमिथलेर मे मैिथली र ंगम ंचक शौिकयार ंगम ंचक संख ्या अन ्त सीिमत अिछ। यिप बीसम शताब ्दीक तीय, चतुथ र् आ पंचम71


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दशकमे सम भारतीय स ्वतंता-संाममे संिलप ्त र<strong>ह</strong>ला, जाि<strong>ह</strong> कारँ नाटकक सदृशसमवेदक कलात् मक स ृजन <strong>िव</strong>किसत नि<strong>ह</strong> भ’ पौलक, तथािप य-त पौरािणक,ऐित<strong>ह</strong>ािसक तथा सामािजक नाटकक म ंचन <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ल। ए<strong>ह</strong>न स ्तुितक म ूल उेश ्यछलैक राष ् आ समाजक समक्ष एक उच् च कोिटक आदश र् स ्तुत करब। ए<strong>ह</strong>नशौिकया र ंगम ंच अत् यल ्प संख ्यामे समाजक संग ज ुड़ल आ एि<strong>ह</strong>सँ आगॉ◌ं बिढ क’ ओ तँ जीवनक अिभन ्न अंगे बिन सकल आ सा ंस ्कृितक, साि<strong>ह</strong>िक एव ं कलात् मक<strong>िव</strong>कासक माघ ्यमे।स ्वतंात् मक पश ्चात् व ्यि-व ्यिक दृ िकोणमे पिरवर्न भेलैक आ समाजमेसा ंस ्कृितक साि<strong>ह</strong>िक एव ं कलात् मक <strong>िव</strong>कासक अव ार खिज ु गेलैक। स ्वाधीरयुगमे सा ंस ्कृितक, साि<strong>ह</strong>िक एव ं कलात् मक िितक यथाथ र् िचण जानबाक, ब ुझबाकआवश ्यकता म<strong>ह</strong>स ूस भेलैक समाज एव ं जनमानसकेँ । सामान ्य जनमानसक सुख-द:ख,ुआशा-िनराशा, कुण ्ठा संास, असन ्तोष, भ, ोध एव ं जीिज<strong>िव</strong>षाकेँ वाणी <strong>दे</strong>बाक <strong>ह</strong>ेतुनाटकककारक अन ्तर उेिलत भेलिन आ एि<strong>ह</strong> िदशामे सोझे-सोझ िितक वण र्नकरबाक <strong>ह</strong>ेतु नाटकक आय लेलिन । श:-श: र ंगम ंच सामािजक जीवनक सिकटअबैत गेल आ वर्मान िितमे तँ ओ एक अिभवाज ्य अंग बिन गेल अिछ। एकरपिरणाम एतबे नि<strong>ह</strong> भेलैक जे शौिकयाक संगि<strong>ह</strong>-संग अर् व ्यावसाियक वा व ्यावसाियकस ्तरपर जनमानस र ंगम ंचक म<strong>ह</strong>त् वकेँ स ्वीकारलक। एि<strong>ह</strong>मे सबसँ ा िकारी पिरवर्नभेल जे मि<strong>ह</strong>ला समुदाय एि<strong>ह</strong>मे अपन स<strong>ह</strong>भािगता <strong>दे</strong>ब ारम ्भ कयलिन। <strong>ह</strong>ुनका सभकसिय स<strong>ह</strong>भािगताक फलस ्वप श:-श: ई मानव जीवनक अ<strong>िव</strong>भाज ्य अंग बनयलागल, िकन ्तु अत् यन ्त द ुभा र्ग ्य प ूण र् िित िथक जे िमिथलाल वा िमिथलेर मेअािप व ्यावसाियक र ंगम ंचक ाद ुभा र्वे नि<strong>ह</strong> भेलैक।पटना सदृश म<strong>ह</strong>ानगरमे चेतना सिमितक तत् वावधानमे नािभनयक यााक शुभारम ्भभेलैक तकरे फलस ्वप नाम ंचनक परम ्पराक स ूपात भेलैक जाि<strong>ह</strong>मे गृि<strong>ह</strong>णी मि<strong>ह</strong>लावक स<strong>ह</strong>भािगतासँ एकर ाणमे नव स ्पन ्दन भरलक जे अव र्र छल। चेतनासिमितक स ्थापपरान ्त सा ंस ्कृितक गित<strong>िव</strong>िधक संगि<strong>ह</strong>-संग र ंगम ंचक मेनवजागरणक संचार भेलैक सन ् 1954 ई. सँ। िकन ्तु आिक कालमे अनवरतएका ँकीक म ंचन <strong>ह</strong>ोइत जकर <strong>िव</strong>वरणा ् आगा ँ ुत कयल जायत, मुदा सन ् 1973 ई.सँ अपय र्न ्त एका ंकी वा नाटकक म ंचन <strong>ह</strong>ोइत अ ािब र<strong>ह</strong>ल अिछ। भारतीय गणतंन ्मेए<strong>ह</strong>न को म<strong>ह</strong>ानगर, नगर आ कस्बा नि<strong>ह</strong> अिछ जतय िनयिमत पसँ ना-स ्तुितनि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ, िकन ्तु नाम ंच अपन स ्तुितसँ एकरा म ूर् प दान करबामेसक्षम िस भेल अिछ।72


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चेतना सिमितक तत् वावधानमे आयोिजत <strong>िव</strong>ापित पव र्क ित श:-श: जनमानसमेएक बल ज ्वारक उावना <strong>ह</strong>ोइेत <strong>दे</strong>िख एकर काय र्कािरणी सिमितक अघ ्यक्ष िदवाकरझा (1914-1997) एव ं सिचव जटाश ंकर दास (1923-2006) अभव कयलिन जे ईसंस ्था मा साि<strong>ह</strong>िक गित<strong>िव</strong>िधपर केित नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>य, त् युत एकरामे अत् यिधकगितशीलता अनबाक <strong>ह</strong>ेतु आ ओ<strong>ह</strong>न जनमानसक संग।जोड़बाक योजन ब ुझलिन जकरा<strong>ह</strong>ेतु मर ंजनक िकछु ए<strong>ह</strong>न काय र्म सुिनशिचत ् कयल जाय जे अिधकािधक संख ्यामेजन ्मानस एि<strong>ह</strong> आयोजनमे स<strong>ह</strong>भागी बिन सकिथ तथा एकर िया-कलापमे अपनउपिित दजर् करा सकिथ। एि<strong>ह</strong> सोचकेँ िया प <strong>दे</strong>बाक िनिमत काय र्कािरणी सिमितएक उपसिमि◌ तक गठन कयलक जाि<strong>ह</strong>मे बाब ू लक्ष् मीपित िसं<strong>ह</strong> (1907-1979), आनन ्दिम (1924-2006), गोपाल जी झा गोपेश (1931-2007) एव ं कामेश ्वर झाकेँ ईभार <strong>दे</strong>ल गेलिन जे एकरा कोना ियाित कयल जाय ताि<strong>ह</strong> संगमे अपन ठोस<strong>िव</strong>चार काय र्कािरणी सिमितक समक्ष स ्तुत करिथ। उपसिमितक सदस ्य लोकिन एकस ्वरेँ अपन <strong>िव</strong>चार काय र्कािरणीक समक्ष स ्तुत कयलिन जे िमिथला ंचलक गौरव-गिरमाकपुनरा र्ख ्यान आ ना साि<strong>ह</strong>िक पुरातन परम ्पराकेँ पुनजी<strong>िव</strong>त करबाक <strong>ह</strong>ेतु एि<strong>ह</strong> म ंचसँनािभनयक परम ्पराक शुभारम ्भ कलय जाय। उपसिमितक <strong>िव</strong>चारसँ स<strong>ह</strong>सत भ’काय र्कािरणी सिमित जनमानसक दयमे माभाषारागकेँ जागृत करबाक िनिमतनाोजनक योजनीयताक आवश ्यकता अभव कयलक तथा एकरा ियाित करबाकिदशामे यासरत भेल।सिमित अपन योगवस ्थामे नायोजनक शुभारम ्भ नाटकसँ नि<strong>ह</strong> क’ कए एका ंकीसँकरबाक िनश ्चय कयलक, कारण ओि<strong>ह</strong> समय मैिथलीमे अिभनयोपयोगी नाटकक सव र्थाअभाव छलैक आ एकि<strong>ह</strong> नाटकककेँ बारम ्बार अिभनीत करब समुिचत नि<strong>ह</strong> ब ुझलकउपसिमितक स ्दस ्य लोकिन अिभनयोपयोगी एका ंकीक अन ्वेषण करब ारम ्भकयलिन। अिभनयोपयोगी एंकाकीक <strong>ह</strong>ेतु मैिथलीक वरेण ्य साि<strong>ह</strong>त् य-मनीषी लोकिनकसंग सम ्पकर् साधल गेल। एि<strong>ह</strong> िदशामे उपसिमितकेँ सफलता भेटलैक जे समकालीनमैिथली साि<strong>ह</strong>त् यपर अपन अिमट छाप छोड़ िन<strong>ह</strong>ार ब<strong>ह</strong>ु<strong>िव</strong>धावादी रचनाकार <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा(1908-1989) सँ सम ्पकर् साधल गेल आ <strong>ह</strong>ुनकासँ अरोध कयल गेल जे एक ए<strong>ह</strong>नएका ंकी अिभयाथ र् सिमितकेँ उपल कराबिथ जाि<strong>ह</strong>मे िमिथलाक <strong>िव</strong>ा-वेदायन ्ताकगौरवगाथाक उल ्लेख <strong>ह</strong>ो। ओ सिमितक एि<strong>ह</strong> आ<strong>ह</strong>केँ स ्वीकार क’ मण ्डन िम(1958) एका ंकीक रचना क’ कए ओकर पाण ्डुिलिप सिमितक तत् कालीन पदािधकारीलोकिनकेँ उपलब ्ध करौलिथन जे िमिथलाक अतीतकेँ उािषत करैछ जाि<strong>ह</strong>सँ जनमासनरिचत भ’ सकिथ।अिभनयोपयुक् त एका ंकीक पाण ्डुिलिप उपलब ्ध भेलाक पश ्चात् सिमितक पदािधकारीलोकिन अत् यिधक उत् साि<strong>ह</strong>त भ’ िनण र्य लेलिन जे अािप मैिथली र ंगम ंचपर मि<strong>ह</strong>ला73


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिभीक भूिमकामे िमिथलाल वा िमिथलेर मे पुष अिभति<strong>ह</strong> ाराअिभीक भूिमकाक िनष ्पादन कराओल जाइत छल, ताि<strong>ह</strong> परम ्पराकेँ खित करबाकिदशामे सिमित सोचब ारम ्भ कयलक। ई अभव कयल जाय लागल जँ मि<strong>ह</strong>लाकलाकार उपलब ्ध भ’ जािथ तँ ना म ंचन <strong>िव</strong>शेष स ्वाभा<strong>िव</strong>क भ’ जायत। मुदा ईएक जिटल समस ्या छल। मि<strong>ह</strong>ला कलाकार औती<strong>ह</strong> कतयसँ? को मैिथलीक म ंचपरआिब अिभनय करिथ से सोचनाइयो सा<strong>ह</strong>सक काज छल, तखन स ्ताव राखब आ मनाक’ <strong>ह</strong>ुनका म ंचपर उतारब आ ओर किठन छल। सिमित मैिथली र ंगम ंचपर एक ािअनबाक िदशामे यासरत भेल, कारण सिमितक सतत यास र<strong>ह</strong>ल अिछ ले एि<strong>ह</strong> म ंचसँए<strong>ह</strong>न अिभनव काय र् कयल जाय जकर सुपिरणाम <strong>ह</strong>ैत जे जनमानसक दयमे र ंगम ंचकित आकष र्ण भावनाक उदय <strong>ह</strong>ोयतैक तथा नािभनयमे स ्वाभा<strong>िव</strong>कता आ ओ तँको मैिथलानी र ंगम ंचार आिब अिभनय करिथ ई सोचबो िनराधार छल। ई अत् यन ्तसा<strong>ह</strong>सक काज छल, तखन िकनको समक्ष ए<strong>ह</strong>न स ्ताब रखबाक आ <strong>ह</strong>ुनका मना क’म ंचपर उतारब ओ<strong>ह</strong>ूसँ किठन छल। सिमित सोचलक जे ओ<strong>ह</strong>ी मैिथलीनीक समक्ष स ्तावराखल जाय जिनका दयमे मैिथल संस ्कृितक उत् कष र्मय परम ्परामे आयोिजत<strong>ह</strong>ोइत सा ंस ्कृितक अष ्ठनावा काय र्मक ित आकष र्ण आ आगाध ा <strong>ह</strong>ोइन।सिमित एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयसँ प ूण र् पिरिचत छल जे <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा उदारवादी गितशील <strong>िव</strong>चार-धाराक साि<strong>ह</strong>त् य-मनीषी छिथ तेँ सिमितक पदािधकारी लोकिन <strong>ह</strong>ुनक आयमे उपितभ’ अपन मभावनाकेँ पाियत करबाक िनिम <strong>ह</strong>ुनकासँ स<strong>िव</strong>नय सा<strong>ह</strong> अरोधकयलक जे एि<strong>ह</strong> योजनाकेँ ियाित करबाक िनिम कृपया अपन धम र्पत् नी सुभा झा(1911-1982)केँ अपन एका ंकीमे भारतीक भूिमकामे अिभनय करबाक अमित दानकयल जाय। िकछु क्षणतँ ओ इस ्ततःक िितमे आिब गोला<strong>ह</strong> जे की कयलजाय? ओ अपन रचनािदमे िमिथलाल नारी जागरणक गखनाद करैश ं र<strong>ह</strong>िथ तेँ ओअपन उदारवादी दृ िकोणक पिरचय दैत स<strong>ह</strong>ष र् सा ंस ्कृितक चेतना सम ्पन ्न, मैिथलसमाजक समक्ष एि<strong>ह</strong> चुतीकेँ स ्वीकार क’ कए युग-युगसँ आिब र<strong>ह</strong>ल बन ्धन केँ तोिडम ंचपर अयली<strong>ह</strong> आ सुभाकेँ मण ्डन िमक पत् नी भारतीक भूिमकामे र ंगम ंचपरउपित <strong>ह</strong>ैबाक अमित <strong>दे</strong>लिथन जे सव र्थम मैिथलानी र ंगकमीर्कपमे मैिथलीर ंगम ंचपर अवतािरत भ’ एि<strong>ह</strong> अव धाराक ारकेँ भ<strong>िव</strong>ष ्यक <strong>ह</strong>ेतु खोिल <strong>दे</strong>लिनजकरा एक ऐित <strong>ह</strong>ािसक घटना क<strong>ह</strong>ब समुिचत <strong>ह</strong>ैत आ मैिथल समाजक <strong>ह</strong>ेतु काशस ्तम ्भ बिन गेली<strong>ह</strong>।मैिथली र ंगम ंचपर सुभा झा पदाप र्ण मि<strong>ह</strong>ला र ंगकमीर्मे एक ाि आिन <strong>दे</strong>लक।चेतना सिमित एव ं र ंगम ंच <strong>ह</strong>ेतु ई एक ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटना भेलैक आ मैिथली र ंगम ंचकइित<strong>ह</strong>ासमे एक नव अघ ्यायक शुभारम ्भ भेलैक। <strong>ह</strong>ुनकासँ अािणत भ’ पटना<strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालक स ्नातकोर <strong>िव</strong>भागक एक छाा पिनभरनीक भूिमकामे र ंगम ंचपर उपिितदजर् करौलिन ओ छली<strong>ह</strong> अि<strong>ह</strong>ल ्या चौधरी। एि<strong>ह</strong> एका ंकी अिभनय भेल छल लेडीस ्टीफेन ्सस <strong>ह</strong>ालमे। मण ्डन िमक भूिमकामे उतरल र<strong>ह</strong>िथ आ<strong>िव</strong>तर्क उपसम ्पादक74


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्यद ुनन ्दन शमा र् आ <strong>ह</strong>ुनक पत् नी भारतीक भूिमकामे सुभा झा। पिनभरनीक भूिमकाकय र<strong>ह</strong>िथ अि<strong>ह</strong>ल ्या चौधरी आ िठठराक भूिमकाक िनवा<strong>ह</strong> र् कय र<strong>ह</strong>िथ इियनशनलक इन ्कान ्त झा।<strong>िव</strong>गत शताब ्दीक षष ्ठ दशकक उतरार् अथा र्त् सन ् 1958 ई. मे चेतना स िमितकर ंगम ंचपर एि<strong>ह</strong> एका ंकीक सफलताप ूव र्क म ंचस ्थ कयल गेल तथा मि<strong>ह</strong>ला र ंगकमीर् अपनस<strong>ह</strong>भािगतासँ एकरा अिधक ाणवन ्त बलिन। सुभा झा एव ं अि<strong>ह</strong>ल ्या चौधरीकमैिथली र ंगम ंचपर उपिित आ <strong>ह</strong>ुनका सभक अिभनय कौशल एतेक बेसीभावोत् पादक भेल जे मि<strong>ह</strong>ला व एि<strong>ह</strong> कलाक दश र्नमे अपन कुशल कलाकािरताकपिरचय <strong>दे</strong>लिन जाि<strong>ह</strong>सँ ोत् साि<strong>ह</strong>त भ’ अध ुनातन र ंगम ंच एतेक <strong>िव</strong>किसत भ’ सकलअिछ तकर य आ य <strong>ह</strong>ुनके लोकिनकेँ छिन। समाजक ित सोच, अपनउतरदरियत् वक ित ितवता, त् याग, सेवा-भावना आ कम र् िनष ्ठाक पिरणाम िथकजे मि<strong>ह</strong>ला र ंगकमीर् सचेष ्टता, तत् परता आ अपन अिभनय-कौशलक पिरचय द’ र<strong>ह</strong>लछिथ। मैिथली र ंगम ंचक इित<strong>ह</strong>ासमे एकर ऐित<strong>ह</strong>ािसक म<strong>ह</strong>त् व छैक।सिम ित ारा स ्तुत एंकाकीक म ंचन अक िदन धिर पटनाक अितिरक् त अन ्योस ्थानपर चिच र्त-अिच र्त <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ल, जाि<strong>ह</strong>सँ अािणत भ’ सिमितक पदािधकारीलोकिनक <strong>िव</strong>चार भेलिन जे ितवष र् <strong>िव</strong>ापित ृि◌ त पवो र्त् सवपर कोना--कोका ंकीक म ंचन अवश ्य कयल जाय, कारण जनमानसक अिभिच नाम ंचन िदस <strong>िव</strong>शेषजागृत भेल आ अिधकािधक संख ्यामे जनमानसक स<strong>ह</strong>भािगता <strong>ह</strong>ोमय लागल।पुन: ऐित<strong>ह</strong>ािसक प ृष ्ठभूिमपर अ◌ाध ृत गो<strong>िव</strong>न ्द झा (1923) एका ंकी वीर कीितर् िसं<strong>ह</strong>कम ंचन कयल गेल जाि<strong>ह</strong>मे कीितर् िसं<strong>ह</strong>क अज वीर िसं<strong>ह</strong>क राजितलक कराय <strong>ह</strong>ुनके <strong>ह</strong>ाथेकीितर् िस<strong>ह</strong>ंकेँ िसं<strong>ह</strong>ासनाढ करयबाक जिटल समस ्या छल जे मौिलक एव ं मास ्<strong>ह</strong>क<strong>िव</strong>लक्षण आदश र्केँ र ंगम ंचपर स ्तुत करब किठन समस ्या छल। ए<strong>ह</strong>ू एका ंकीक म ंचनस ्थानीय लेडी स ्टीफेन ्सस <strong>ह</strong>ालक ागंनमे भेल छल। सिमितक तालीन सिचवपनारायण ठाकुरकेँ आश ंका छलिन जे ऐित<strong>ह</strong>ािसकताक प ृष ्ठभूिममे िलिखत एका ंकीकम ंचन किठन <strong>ह</strong>ोइछ, तेँ बारम ्बार ओकर असफलताक आश ंका व ्यक् त करैत र<strong>ह</strong>िथ,िकन ्तु संयोगसँ एकर स ्तुित अत् यन ्त सफल भेल। दश र्कक मानस पटलपर एकरस ्वस ्थ ाभाव पड़लैक। यिप गणपित ठाकुरक मु<strong>ह</strong>ेँ असलानसँ दान पमे ाप ्तराज ्य स ्वीकार करयबासँ <strong>ह</strong>ुनक उज ्ज ्वल चिर धिमल ू भ’ जाइछ तथािप िन<strong>दे</strong>र्शक<strong>ह</strong>ुनक चािरिक उत् कष र्केँ एनसँ स ्तुत कयलिन।सा मािजक प ृष ्ठभूिमपर आधािरत एका ंकी गो<strong>िव</strong>न ्द झाक मोछसं<strong>ह</strong>ारक (1965) कतोकघटना एि<strong>ह</strong> पेँ <strong>िव</strong>न ्यस ्त अिछ जकरा म ंचपर स ्तुत करब ओि<strong>ह</strong> समय मे म ंचीय-कौशलक अभाव रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ु ँ अत् यन ्त सफलता प ूव र्क ओकर म ंचन भेल। एि<strong>ह</strong> एका ंकीमेमि<strong>ह</strong>ला अिभीक अभाव छल तेँ एकर स ्तुितमे को कारक किठनताक अभव75


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िन<strong>दे</strong>र्शककेँ नि<strong>ह</strong> भेलिन। एकर िन<strong>दे</strong>र्शन कय र<strong>ह</strong>िथ गोपाल जी झागोपेश।िमिथलाक ितिनिध (1963) एका ंकीक म ंचन से<strong>ह</strong>ो चेतनाक म ंचपर भेल अिछजकर लेखक आ िन<strong>दे</strong>र्शन गो<strong>िव</strong>न ्द झा स ्वय ं कयलिन। एि<strong>ह</strong>मे द ू मि<strong>ह</strong>ला अिभीकछैक जकर अिभनयमे मि<strong>ह</strong>ला अिभीक भूिमकामे पुन: ाचीन परम ्पराकेँ स ्थािपतकयल गेल जे पुष ारा मि<strong>ह</strong>ला अिभी भूिमकाक िनवा<strong>ह</strong> र् करओल गेल।सन ् 1962 ई. मे चीनी आमणक प ृष ्ठभूिममे गोपालजी झा गोपेश िलिखत गुड़◌ूकचोट धोकड़◌े जानय तथा भारत-पाक युक समय <strong>िव</strong> <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>े िरागमक म ंचनचेतनाक तत् वावधानमे <strong>िव</strong>ापित स ्म ित ृ पवो र्त् सवपर मिचत ं भेल छल लेडी स ्टीफेन ्सस<strong>ह</strong>ालक ंतगनमे। एि<strong>ह</strong> स ्तुितमे भारती ब ्लाक वक् र्सक ोाइटर अजर्न ु ठाकुरकसंगि<strong>ह</strong>-संग नगीना कुमर एव ं िनर ंजन झा मि<strong>ह</strong>ला अिभीक पमे म ंचपर उपितभेल र<strong>ह</strong>िथ। पुष पाकेँ मि<strong>ह</strong>लाक भूिमकामे <strong>दे</strong>िख क’ जनमानसँकेँ को आश ्चय र्नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छलैक एव ं नायक-नाियकाक िया- कलाप मे मया र्दाक वचनपर कोआश ्चय र् वा व ्यवधान नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छलैक। एि<strong>ह</strong> अिभनयमे भाग लेिन<strong>ह</strong>ार अन ्यकलाकारमे इियन शनक बेचन झा, ियनारायण झा आ राजेन ् झा ित अपन-अपन भूिमकाक िनवा<strong>ह</strong> र् सफलता प ूव र्क कयलिन। उक् त द ुन ू एका ंकीमे गीतगाइिनकभूिमकामे कमला <strong>दे</strong>वी एव ं <strong>ह</strong>ुनक सखी लोकिनक स<strong>ह</strong>योग चेतनाक म ंचकेँ उपलब ्ध भेलछलैक।चेतना ारा िनयिमत म ंचक स ्थापनाक प ूव र् <strong>िव</strong>ापित पवो र्त् सवपर जे एका ंकी मिचतंभेल ओ िनम ्नस ्थ अिछ:वष र् एका ंकी एका ंकीकार1958 मण ्डनिम <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा1959 मोछ स<strong>ह</strong>ा ंर गो<strong>िव</strong>न ्द झा1960 िमिथलाक ितिनिध गो<strong>िव</strong>न ्द झा1961 चंगेराक सस गो<strong>िव</strong>न ्द नारायण झा1962 ग ूड़क चोट धाकडे़ जानय गोपाल जी झा गोपेश1965 वीर कीितर् िसं<strong>ह</strong> गो<strong>िव</strong>न ्दझा1966 िब <strong>िव</strong> वा<strong>ह</strong>े िरागमन गोपाल जी झा गोपेशउपयु र्क् त परम ्पराक जे शुभारम ्भ भेल छलैक ताि<strong>ह</strong>मे कितपय अपिर<strong>ह</strong>ाय र् कारँव ्यितम भ’ गेलैक तथा सिमित ारा र ंगम ंचक िदशामे जे यास भेल छल ओ िकछुअन ्तरालक पश ्चात् अव भ’ गेलैक।76


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िकन ्तु ताराकान ्त झा (1927) जखन सिमितक सिचवचक पदभार <strong>ह</strong>ण कयलिन तखनओ एकर ियाकलापकेँ व ्यापक फलक पर अनबाक यास कयलिन। <strong>ह</strong>ुनक सोच छलिनसिमितक <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध आयोजनािद एकि<strong>ह</strong> स ्थानपर केित नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>य: त् युत चार-सारकदृ िएँ पटना ित <strong>िव</strong>िभन ्न मु<strong>ह</strong>ल ्ला सभमे एकर आयोजनकेँ म ूर् प दान कयलजाय। ओ अपन एि<strong>ह</strong> योजनाकेँ ियाित करबाक िनिम अमरनाथ झा जयन ्तीकआयोजन कं कडबागक लोि<strong>ह</strong>या नगरमे आयोिजत करबाक िनण र्य कयलिन जाि<strong>ह</strong>मेसिमितकेँ गजेन ् नारायण चौधरी, वासुिकनाथ झा, गशश ंकर खगा र् सदृश कम र्ठकाय र्कता र् उपलबध भेलैक।नाम ंच :श:-श: चेतना सिमितक अपन उतरोर <strong>िव</strong>कास-यााक उत् थान वा उत् कष र्मेप<strong>ह</strong>ु ँिच <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध पे िमिथलाक सा ंस ्कृितक एव ं साि<strong>ह</strong>िक <strong>िव</strong>धाकेँ सम ्पोिषत करबाक िदशामेयासरत भेल। ई अपन गौरवमय परम ्पराक अप <strong>िव</strong>ापित स ्म ित ृ पवो र्त् सवपरना म ंचनक परम ्परा पुन र्स ्थािपत करबाक तत् कालीन अघ ्यक्ष कुमार तारानन ्द िसं<strong>ह</strong>(1920-) एव ं सिचव ताराकान ्त झा सोचलिन जे सिमितक गित<strong>िव</strong>िध अत् यिधकाणवन ्त बनाओल जाय, कारण ओ लोकिन द ूरदशीर् व ्यि र<strong>ह</strong>िथ जिनका काय र्कालमेसिमित कितपय नव-नव योजनाकेँ ियाित करबाक यास कयलक। मैिथली नाटककओ र ंगम ंचकेँ <strong>िव</strong>स ्त एव ं व ्यापक प <strong>दे</strong>बाक िनिम काय र्कािरणी सिमित एकअपचािरक सिमितक गठन कयलक जकर थींक टै ंकक सदस ्य र<strong>ह</strong>िथ गजेन ् नारायणचौधरी, वासुिकनाथ झा (1940), छानन ्द िसं<strong>ह</strong> झा (1946) एव ं गोकुलनाथ िमकेँअिधकृत कयल गेलिन आ एि<strong>ह</strong> योजनाकेँ कोना म ूर् प <strong>दे</strong>ल जाय ताि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतुस ्ताव <strong>दे</strong>बाक भार <strong>दे</strong>ल गेलिन ज कर सुपिरणाम भेल जे नाटकक ओ र ंगम ंचक<strong>िव</strong>कासाथ र् र ंगकमीर्क नाम ंच (1972) नामक एक भावी भागक स ्थापना कयलक जकरउेश ्य भेलैक नवीन टेकिनक नाटकक अन ्वेषण ओकर म ंचन तथा काशन।नाायोजनकेँ म ूर् प दान करबाक उरदाियत् व <strong>दे</strong>ल गेलिन नवयुवक ना कमीर्छानन ्द िसं<strong>ह</strong> झाकेँ जे रेिडयोसँ स र<strong>ह</strong>िथ आ नाम ंचक तकिनकक सैािक एव ंव ्यवा<strong>ह</strong>ािरक पक्षक अिधकािरक जानकारी छलिन। अत् याधिनक ु नाटकक आ र ंगम ंचकिदशामे सिमित ािकारी डेग उठौलक जकर याससँ र ंगम ंचकेँ नव-िदशा भेटलैकतथा नाम ंचनक परम ्पराक शुभारम ्भ भेलैक सिमित ारा।नाम ंचक स ्थापनाक पश ्चात् मौिलक ना रचना <strong>ह</strong>ेतु ाचीन एव ं अवा र्चीन नाटकककारकआान क’ कए नव-नव नाटकक अन ्वेषणक िया ारम ्भ भेल। एि<strong>ह</strong> कारेँर ंगम ंचक एक सुदृढ परम ्पराक स ्थापना भेल जे <strong>िव</strong>ापित स ्म ित ृ पव र् समारो<strong>ह</strong>क77


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अवसरपर वा सिमित ारा आयोिजत को म<strong>ह</strong>त् वप ूण र् अवसरपर नाम ंचनक एकसशक् त माघ ्यम स ्थािपत भेल। सिमितक नाम ंच एक साथ र्क भूिमकाक िनव र्<strong>ह</strong>ण कयलकजकर लाभ नाटकककारक संगि<strong>ह</strong>-संग र ंगम ंचकेँ िनम ्नस ्थ लाभ भेटलैक:1. आध ु िनक पिरक्ष् यमे नवीन ना-साि<strong>ह</strong>त् यक <strong>िव</strong>कास यााक शुभारम ्भ।2. आध ु िनक तकिनकक र ंगम ंचक स ्थापना।3. राष ्ीय एव ं अन ्तरा र्ष ्ीय स ्तरपर मैिथली नाटकक आ र ंगम ंचकेँ स ्थािपतकरबाक यत् न।4. अिभता-अिभीक संगि<strong>ह</strong>-संग कुशल िन<strong>दे</strong>र्शकक अन ्वेषण।5. नाटय-लेखनक िदशामे ितभान नाटकककारकेँ ोत् सा<strong>ह</strong>न।6. अमिचत ं एव ं अकािशत नाटकक पाण ्डुिलिपकेँ आमित ं क’ कए <strong>िव</strong>शेषज्ञकअश ंसा पर म ंचन।7. म ंचपरान ्त नाटकक काशन।बीसम शताब ्दीक सप ्तदशकोर कालाविधमे सिमितक नाम ंच भाग नाटकक लेखकलोकिनसँ नव-नव वि ृ आ नव-िशल ्पक ना रचनाक अरोध करब ारम ्भ कयलकतथा म ंचोपरान ्त ओकर काशनक भार व<strong>ह</strong>न करबाक दाियत् व स ्वीकारलक। नाम ंचभाग ारा <strong>िव</strong>ापित स ्म ितपवो ृ र्त् सव वा अन ्याय को आयोजत् सवपर मौिलक,अनिदत ू वा उपन ्यास वा कथाक ना-प स ्तुत करबाक परम ्पराक शुभारम ्भकयलक जे नालेखन आ म ंचनक िदशामे ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटना िथक जे नव-नवितभाशाली ना-लेखक लोकिनकेँ ोा<strong>ह</strong>न भेटलिन तथा ाचीन आ अवा र्चीनअिभता, अिभी आ िन<strong>दे</strong>र्शक लोकिन एकर स ्तुितमे स<strong>ह</strong>भागी बनला<strong>ह</strong>।अिभनयोपयोगी आ म ंचोपयोगी नाटकक जे अभाव साि<strong>ह</strong>त् यान ्तत छल तकरप ूत् यथ र् सिमितक ना भागक ई िनण र्य िनित पेण ना-लेखन ओकर म ंचन तथाओकर काशनमे नव-िदशाक संकेत कयलक।चेतना अपन काय र्मकेँ व ्यापक बनयबाक <strong>ह</strong>ेतु प ूव र् िनण र्याप सन ् 1973 ई. मेअमरनाथ झा जयन ्तीक आयोजन कं कड़बाग कालनीक लोि<strong>ह</strong>यानगरमे <strong>ह</strong>ै◌ैबाक िनण र्यभेलैक तथा इ<strong>ह</strong>ो िनण र्य भेलैक जे एि<strong>ह</strong> अवसरपर एक नाािभनयक आयोजन कयलजाय जाि<strong>ह</strong>मे स<strong>ह</strong>योगी भेला<strong>ह</strong> वासुिकनाथ झा, गशश ंकर खगा, र् अमरनाथ झा एव ंछानन ्द िसं<strong>ह</strong> झा। जखन ई चार भेलैक जे एि<strong>ह</strong> कालनीमे अमरनाथ झा जयन ्तीक78


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अवसरपर नाािभनयक से<strong>ह</strong>ो योजना छैक तखन कौलनीवासी सभक स<strong>ह</strong>योग पया र्प ्तमाामे भेटय लगलिन। ओि<strong>ह</strong> अवसरपर जनमानसक मर ंजनाथ र् <strong>ह</strong>वेली रानी नाटककम ंचन भेल छल, जाि<strong>ह</strong>मे रोि<strong>ह</strong>णी रमण झा जे आब मैिथलीक नाटकककार आअिभताक पमे चिच र्त छिथ अिभी पमे र ंगम ंचपर उतरल र<strong>ह</strong>िथ। एि<strong>ह</strong> नायोजनामे कितपय स<strong>ह</strong>योगीक बल भेटल जाि<strong>ह</strong>मे उल ्लेखनीय छिथ इियन शनकइन ्कान ्त झा बेचन झा, आयावर्क िशवकान ्त झा, राजभाषा <strong>िव</strong>भागक म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>व झािमिथलेन ्द ु एव ं वेदानन ्द झा जनसम ्पकर् <strong>िव</strong>भागक एि<strong>ह</strong> आयोजनक ऐित<strong>ह</strong>ािसक म<strong>ह</strong>त् वछैक जे िब<strong>ह</strong>ारक तत् कालीन मुख ्यम ंी केदार पाण ्डेय ए<strong>ह</strong>ी म ंचसँ िब<strong>ह</strong>ार पिब्लक सिभर्सकमीशनमे मैिथलीक स ्वीकृित आ िमिथला <strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालयक स ्थापनाक उोषणा कयर<strong>ह</strong>िथ।ारिकावस ्थामे अिभनयोपयुक् त नाटकक अभाव र<strong>ह</strong>लैक ओकरा संगि<strong>ह</strong>-संग र ंगम ंचकेँनवप <strong>दे</strong>बाक यास भेलैक। समयाभावक कारँ सिमितक नाम ंच भाग ारा एकरयोग ारम ्भ भेलैक िदगम ्बर झा िलिखत एका ंकी टुटैत लोकसँ। पुन: सिमितकेँमि<strong>ह</strong>ला अिभीक अन ्वेषणक िया ारम ्भ कयलक जाि<strong>ह</strong>मे ओकरा किठनताक सामनाकरय पडलैक, िकन ्तु संयोगसँ रेिडयोक अिभी मलता िम म, कुमारी भारतीिम तथा अिभयताक पमे छाानन ्द िसं<strong>ह</strong> झा, जगन ्नाथ झा, नरिसं<strong>ह</strong> साद आवेदानन ्द झाक अ<strong>िव</strong>स ्मरणीय स<strong>ह</strong>योगक फलस ्वप ई दश र्न अत् यन ्त सफल भेलजाि<strong>ह</strong>सँ आयोजक संगि<strong>ह</strong>-संग संयोगकक से<strong>ह</strong>ो उत् सा<strong>ह</strong>वर्न भेलिन। एि<strong>ह</strong> एका ंकीकिन<strong>दे</strong>र्शन कय र <strong>ह</strong>िथ गश साद िसन ्<strong>ह</strong>ा तथा िब<strong>ह</strong>ार आट र् िथयेटरक संस ्थापक अिनलकुमार मुखजीर् क अपिरिमत तकिनक स<strong>ह</strong>योग भेटलिन। एि<strong>ह</strong> एका ंकीक म ंचनक संगथमे-थम आधिनक ु र ंगम ंचक अवधारणाक एकरा बानगी स ्तुतमे भेल।नाम ंचक <strong>िव</strong>िधवत स ्थापापरान ्त जनमानसक मविमे ृ नाटकक आ र ंगम ंचक ितितवताक संगि<strong>ह</strong>-संग नाम ंचनक <strong>ह</strong>ेतु तीक्षातुर र<strong>ह</strong>ब एक औत् सुकयक भावनाकउदय <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong> सिमितक पदािधकारी लोकिन एकरा ित अपन सचेष ्टता आ तत् पारता<strong>दे</strong>खायब ारम ्भ कयलिन तकरे पिरणाम िथक जे नाम ंच मौिलक आ नव तकिनककनाक <strong>ह</strong>ेतु अन ्वेषण करब ारम ्भ कयलक। नाम ंचक संयोगक छानन ्द िसं<strong>ह</strong> झाकेँई गुतर भार <strong>दे</strong>ल गेलिन जे अिम वष र् चेतनाक नाम ंचक तत् वावधानमेसमसामियक समस ्यासँ सम ्बित ए<strong>ह</strong>न मौिलक ना लेखकसँ सम ्पकर् क’ कए नवतकिनकक नाटकक <strong>ह</strong>ेतु यास करिथ। एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु ओ ि<strong>ह</strong>न ्दीक विरष ्ठ नाटककार आिमिथला िमि<strong>ह</strong>रक तत् कालीन सम ्पादक सुधा ंशु शेखर चौधरी (1920-1990)सँ सम ्पकर् सािध<strong>ह</strong>ुनकासँ एक ए<strong>ह</strong>न नाटकक अरोध कयलिन जे जनमानसक दयकेँ स ्पश र् कयिन<strong>ह</strong>ार<strong>ह</strong>ो। एि<strong>ह</strong> संगमे नाटककारक कथन छिन, आकाशवाणी पटनाक बटुक भाइक आचेतना सिमितक वर्मान सिचव गजेन ् नारायण चौधरी ठोंठ मोिक <strong>ह</strong>मरासँ भफाइतचा<strong>ह</strong>क िजनगी िलखा लेलिन आ <strong>ह</strong>म मैिथली नाटककारक पमे चीन ्<strong>ह</strong>ल आ जानल जा79


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सकल<strong>ह</strong>ु ँ। (भफाइत चा<strong>ह</strong>क िजनगीक आत् म-कश ्य) ओ <strong>ह</strong>ुनक अरोधिन मैिथलीमेथमे-थम काल खण ्डी नाटकक िलखलिन भफाइत चा<strong>ह</strong>क िजनगी जकरा नाम ंचकतत् वावधानमे सन ् 1974 ई. मे श<strong>ह</strong>ीद स ्मारकक ा ंगणमे स ्तुत कयल गेल जाि<strong>ह</strong>मेाय: पै ंतीस <strong>ह</strong>जारसँ बेसी मैिथल समाजक छॉ◌ंटल-बीछल लोक दम सािध नाटककएक-एक शब ्द पीबैत र<strong>ह</strong>ल, एक-एक दृश ्यकेँ अपलक <strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ल। एि<strong>ह</strong> दश र्नकसफलताक मुख करण छलैक जे एि<strong>ह</strong> कारक नाायोजन चेतना सिमित ारा प ूव र्मेनि<strong>ह</strong> भेल छल तेँ दश र्ककेँ ई सव र्था नवीनताक आभास भेटलैक। नाटकक सफलताएि<strong>ह</strong>मे र<strong>ह</strong>लैक जे अपेिक्षत घ ्विन काश अ◌ा उपयुक् त क्षागृ<strong>ह</strong>क अभावोमेनाम ंच चुनल बीछल कलाकारक सिय स<strong>ह</strong>भािगताक फलस ्वप एकरा पाियत कयलजा सकल। अिम वष र् ओकर काशनक व ्यवस ्था कयल गेलैक जकर पिरणाम भेलैकजे जनमानसक जन-मन-र ंजनक साधनक संगि<strong>ह</strong> समकालीन समाजमे व ्याप ्तवेरोजगारीक समस ्याक दयस ्पशीर् कथानक जनमानसक आकष र्णक केन ् <strong>िव</strong>न ्द ु बिनगेलैक।एि<strong>ह</strong> स ्तुितमे स<strong>ह</strong>भागी र<strong>ह</strong>िथ छानन ्द िसं<strong>ह</strong> झा, दयनाथ झा, वेदानन ्दझा, अशफीर्पासवान आजनवी, बन ्ध , ु फन ्नत झा, परमानन ्द झा, चन ्काश झा, मोदनाथ झा,मनमो<strong>ह</strong>न चौधरी, शम ्भु<strong>दे</strong>व झा, रामनरेश चौधरी, मलता िम म, कुमारी रमाचन ्काि, सुरजीत कुमार एव ं सुनील कुमार। अपार जन समुदायक उपिितमे ईनाटक शिसते ं नि<strong>ह</strong>, त् युत ब<strong>ह</strong>ुतो िदन धिर चचा र्क <strong>िव</strong>षय बनल र<strong>ह</strong>ल। नाटककसफलतामे नाटकमे कलाकार लोकिनक ओ अदम ्य उत् सा<strong>ह</strong>क संग-संग िब<strong>ह</strong>ार आट र्िथयेटर जन सम ्पकर् <strong>िव</strong>भाग आ भारत सरकारक संगीत एव ं नाटकक <strong>िव</strong>भागक कलाकारलोकिनक स<strong>ह</strong>योगकेँ अस ्वीकारल नि<strong>ह</strong> जा सकैछ।वस ्तुत: एि<strong>ह</strong> स ्तुितक सफलतासँ सिमितक पदािधकारी लोकिन पुन: <strong>ह</strong>ुनकासँ एक नवनाटकक रचनाक अरोध कयलक। आधिनकताक ु सन ्दभर्मे एक सेटक नाटककमे सुधा ंशुशेखर चौधरीक कथा-वस ्तु म ूल वा<strong>ह</strong> संग-संग एक वा एकसँ अिधक अन ्तर वा<strong>ह</strong>कयोग र<strong>ह</strong>ल अिछ। ओ ना म ंचक संयोजक छानन ्द िसं<strong>ह</strong> झाक स ्तुितसँ एतेकभा<strong>िव</strong>त भेला<strong>ह</strong> जे अपन दोसर नाटकक ढ़<strong>ह</strong>ैत <strong>दे</strong>वाल लेटाइत आ ँचरक रचना क’कए <strong>ह</strong>ुनका <strong>दे</strong>लिथन स ्तुित करबाक <strong>ह</strong>ेतु। पुन: ए<strong>ह</strong>ू काल-खण ्डी नाटकक दश र्नएतेक भावकारी भेल आ जनमानस नवना स ्तुितक <strong>ह</strong>ेतु वष र्भिर तीक्षातुर र<strong>ह</strong>यलागल। एि<strong>ह</strong> कारेँ नाम ंच नाटकक आ र ंगम ंचक िदशामे अपन डेग आग ू बढबैतगेल। ना-दश र्नक सफलताक पाछॉ◌ं नााम ंचक ितव कलाकार लोकिनक अदउत् सा<strong>ह</strong>क फलस ्वप एकर नाािभनय अपार जनमानसक समक्ष भेल। एि<strong>ह</strong> नाटककमेितभगी कलाकार लोकिनमे दयनाथ झा, मोदनाथ झा, अशफीर् पासवान अजनवी,श ंभु<strong>दे</strong>व झा, रामनरेश चौधरी, सत् यनारायण राउत, वीरेन ्कुमार झा, फन ्नत झा,बालाश ंकर, कल ्पनादास एव ं मलता िम म। एि<strong>ह</strong> नायोजनक सब य कलाकार80


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लोकिनक पिरमक संगि<strong>ह</strong>-संग िब<strong>ह</strong>ार आट र् िथयेटर एव ं जनसम ्पकर् <strong>िव</strong>भागक कलाकारकेँर<strong>ह</strong>लिन।चेतना सिमितक ई अिभनव यास भेलैक जे िमिथलालक पुरातन सा ंस ्कृितक <strong>िव</strong>रासततथा ना साि<strong>ह</strong>त् यक अ<strong>िव</strong>िन ्न समिशाली ृ आ गौरवशाली परम ्परामे एक नव ाणकस ्पन ्दन भरबाक िनिमत िनयिमत पेँ ाचीन एव ं अवा र्चीन ितभाशाली ना-लेखककआान क’ कए ना लेखनक िदशामे ोत् सा<strong>ह</strong>न, म ंचोपरान ्त ओकर काशनक व ्यवितपरम ्पराक व ्यवस ्था कयलक सन ् 1973 ई. सँ जे जनमानसक मर ंजनक संगि<strong>ह</strong>-संगना-साि<strong>ह</strong>िक सर्नक िदशामे गितशील भेल जे <strong>िव</strong>ापित स ्म ित ृ पवो र्त् सवपरसंगि<strong>ह</strong>-संग अमरनाथ झा, <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा, लिलतनारायण िम एव ं जयनाथ िम जयन ्तीकअवसरपर मौिलक, अन ्य भारतीय भाषासँ अनिदत ू वा मैिथलीक िस उपन ्यास वाकथाक ना पान ्तरणक परम ्पराक शुभारम ्भ कयलक जे अपय र्न ्त अव ्या<strong>ह</strong>त पेँचिल आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ। एकर सुपिरणाम एतबा अवश ्य भेलैक जे अािप िनरस ्थनाटकक म ंचन सिमितक तत् वाधानमे भेल अिछ जकरा ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटना क<strong>ह</strong>ब <strong>िव</strong>शेषसमुिचत <strong>ह</strong>ैत, कारण भंिगमा (1984)केँ छोिड क’ िमिथलाल वा िमिथलेर कको ना संस ्था अािप एतेक पिरभाषामे नाायोजन नि<strong>ह</strong> क’ सकल अिछ। एकराारा मिचत ं नाटकककेँ <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध काल-खंडमे सु<strong>िव</strong>धासार <strong>िव</strong>भन ्न दशकमे दिश र्त नाटककितिथक असारेँ कयल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ।अमरनाथ झा जयन ्तीक आयोजनपर म<strong>ह</strong>ेन ् मलंिगया (1946) क ओकरा आडन ्नकबार<strong>ह</strong>मासा, गुणनाथ झाक पाथेय, गंगेश गुंजन (1941)क चौबिटयापर/बिधबिधया ु एव ंरोि<strong>ह</strong>णीरमण झाक अिम ग<strong>ह</strong>ना, <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा जयन ्तीपर <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong> ारा िलिखत एका ंकीअयाची िम (1956), <strong>ह</strong>ुनक िस कथा पॉ◌ंच पक एकल अिभनय एव ं छानन ्द िसं<strong>ह</strong>झाक आदश र् कुटुम ्बक ना पान ्तरण, लिलत नारायण िम जयन ्तीपर तन ्नाथ झा(1909-1994)क उपनयनाक भोज (1949) एव ं अर<strong>िव</strong>न ्द अक् कू गुलाब छडी तथाजयनाथ िमक जयन ्तीपर <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झाक िस कथा कन ्याक जीवनक नापान ्तरण <strong>िव</strong>भूित आनन ्द ारा ितिर दाइकेँ म ंचस ्थ कयल गेल जकर <strong>िव</strong>वरणिनम ्नास ्थ अिछ :<strong>िव</strong>गतीत शताब ्दीक अष ्टम दशकमे मिचत ं एका ंकी / नाटकक:ितिथ नाटकक नाटकककार अिभनीत स ्थानअवसरिन<strong>दे</strong>र्शक10 नवम ्बर 1973 टुठैत लोक िदगम ्बर झा श<strong>ह</strong>ीदस ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव र् गशसाद िसन ्<strong>ह</strong>ा81


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्र्र्र्र्र्ूर्र्र्र्10 नवम ्बर 1974 भफाइत चा<strong>ह</strong>क िजनगी सुधा ंशु शेखर चौधरी श<strong>ह</strong>ीदस ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव गशसाद िसन ्<strong>ह</strong>ा18 नवम ्बर 1975 ढ<strong>ह</strong>ैत <strong>दे</strong>वाल/लेटाइत आ ँचर सुधा ंशु शेखर चौधरी श<strong>ह</strong>ीदस ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव गशसाद िसन ्<strong>ह</strong>ा6 नवम ्बर 1976 पिसझैत पाथरराम<strong>दे</strong>व झा श<strong>ह</strong>ीद स ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव नवीनचन ्ा िम6 नवम ्बर 1976 एक िदन एक राित सीताराम झा श ्याम श<strong>ह</strong>ीदस ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव रवीन ्नाथ ठाकुर23 नवम ्बर 1977 एकरा अन ्तया र्ाजना र्दन राय श<strong>ह</strong>ीद स ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव जनाद र्न राय25 नवम ्बर1977 इन ्टरव ्य जनाद र्न राय श<strong>ह</strong>ीदस ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव जनाद र्न राय25 नवम ्बर 1977 िर<strong>ह</strong>स र्ल रवीन ्नाथ ठाकुर श<strong>ह</strong>ीदस ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव रवीन ्नाथठाकुर 25 नवम ्बर197 ओझा जी दमनकान ्त झा श<strong>ह</strong>ीद स ्मारक<strong>िव</strong>ापती पव रवीन ्नाथ ठाकुर14 नवम ्बर 1978 पाि<strong>ह</strong>ल सॉ◌ंझ सुधा ंशु शेखर चौधरी श<strong>ह</strong>ीदस ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव अिखलेर14 नवम ्बर 1978 <strong>ह</strong>ॉस ्टल गेस ्टसिदानन ्द चौधरी श<strong>ह</strong>ीदस ्मारक<strong>िव</strong>ापित पव र् सिदानन ्द चौधरीर्ँर्र्25 फरवरी 1979 ओकरा आङनक बार<strong>ह</strong>मासा म<strong>ह</strong>ेन ् मलंिगयाआइ.एम.ए.<strong>ह</strong>ॉलअमरनाथ झा जयन ्तीअिखलेरवर 4 नवम ्बर 1979 ओंकरा आङनक बार<strong>ह</strong>मासा म<strong>ह</strong>ेन ्म ंलिगया श<strong>ह</strong>ीद स ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव अिखलेश ्वर4 नवम ्बर 1979 चादाइ उषािकरण खा श<strong>ह</strong>ीदस ्मारक <strong>िव</strong>ापित पव अिखलेश ्वर22 नवम ्बर1980 एक कमल रमे म<strong>ह</strong>ेन ् मलंिगया श<strong>ह</strong>ीदस ्मार क <strong>िव</strong>ापित पव अिखलेश ्वर82


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एि<strong>ह</strong> दशकक कालाविधमे कुल पन ्<strong>ह</strong> एका ंकी/नाटकक स ्तुित कयल गेल जाि<strong>ह</strong>मे पॉ◌ंचनाटकक आ शेष दस एका ंकी अिछ। एि<strong>ह</strong> दशाब ्दक अन ्तत ख ्याित अिजर्त कयलकभफाइत चा<strong>ह</strong>क िजनगी, ढ<strong>ह</strong>ैत <strong>दे</strong>वाल, लेटाइत आ ँचर। पि<strong>ह</strong>ल सॉ◌ंझ एव ं ओकराआङनक बार<strong>ह</strong>मासा, कारण नाटकककार सामािजक पिरक्ष् यकेँ घ ्यानमे रािख क’ एकरकथानक संयोजन कयलिन जे जनमानसपर अपन अिमट छाप छोड़बामे स<strong>ह</strong>ायक िसभेल। उपयु र्क् त नाटकािदक कथानक ुतगािमता, घटना-उपघटनािदक <strong>िव</strong>स ्तारक संगसमित क’ कए नाटकककार ना साि<strong>ह</strong>त् यान ्तत ते<strong>ह</strong>न मानदण ्ड स ्थािपत क’ <strong>दे</strong>लिनजे अन ्यतम भ’ गेला<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong> संस ्था ारा जखन-जखन नाायोजन कयल गेलतखन-तखन दश र्कक पमे सम ्प ूण र् मैिथल समाज उनिट आयल जे एकर लोकियताक ितमान िथक।बीसम शताीक नवम दशकमे मिचत ं एका ंकी/नाटकक :ितिथ नाटकक नाटकककार अिमनीत स ्थानअवसर िन<strong>दे</strong>र्शक22 फरवरी1961 पाथेय गुणनाथ झा आइ.एम. ए. <strong>ह</strong>ॉलअमरनाथ झा जयन ्ती रमेश राज<strong>ह</strong>ंस11 नवम ्बर 1981 अ◌ािगधधाक र<strong>ह</strong>ल छै अर<strong>िव</strong>न ्दर्अक् कू बाल उदान ा ंगण <strong>िव</strong>ापितपव मादनाथ झा22 फरवरी ट 1982 चौबियापर/ब ु िधबिधयागंगेश गंजनआइ. एम. ए. <strong>ह</strong>ॉल अमरनाथझा जयन ्ती <strong>िव</strong>भूित आनन ्द28 नवम ्बर1982 अिम णाम गो<strong>िव</strong>न ्दझाबालउाना ंगण <strong>िव</strong>ापितपव र् जावेद अखतर खा ँर्28 नवम ्बर 1982 बेचारा भगवान अवादक श ैलेन ्पटिनयाबालउान ा ंगण <strong>िव</strong>ापित पव कौशलदास दास28 नवम ्बर 1983 भर्<strong>ह</strong>िरअवादक शारदानन ्द झा बालउाना ंगण<strong>िव</strong>ापितपव र्जावेद अख ्तर खा ँ8 नवम ्बर1984 ायितर्छाानन ्दिसं<strong>ह</strong> झा बाल उान ा ंगण <strong>िव</strong>ापितपव<strong>िव</strong>द कुमार झा83


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ँर्8 नवम ्बर 1984 नवतुिरयाउषािकरण खा बान उान ा ंगण <strong>िव</strong>ापितपव िलोचन झा8 नवम ्बर 1984 टूलेट रवीन ्नाथ ठाकुर बालर् उान ागंण <strong>िव</strong>ापित पव रवीन ्नाथठाकुर26 नवम ्बर1985 एना केिदन ? अर<strong>िव</strong>न ्द अक् कू बालउान ा ंगण अमरनाथ झा जयन ्ती शान ्त कान ्तअन ्<strong>ह</strong>ार जंगल अ र<strong>िव</strong>न ्द अक् कू बाल उान ा ंगन <strong>िव</strong>ापित पव र् िलोचन झार्5 नवम ्बर 1987 जाद ूजंगलअवादक रोि<strong>ह</strong>णीरमण झा बालउाना ंगण <strong>िव</strong>ापितपवअर<strong>िव</strong>न ्द र ंजनदासर्23 नवम ्बर 1988 <strong>िव</strong>ापित बैले सरोजावैनाथबालउान ा ंगण<strong>िव</strong>ापितपव सरोजावैनाथ23 नवम ्बर 1988 जखते क<strong>ह</strong>ल कक् का <strong>ह</strong>ो रवीन ्नाथ ठाकुरबालउानक ा ंगण <strong>िव</strong>ापितपव र् मज म23 नवम ्बर 1988 किमणी <strong>ह</strong>रण गो<strong>िव</strong>न ्द झाबालउान ा ंगण <strong>िव</strong>ापित पव र् कुणाल18 िसतम ्बर 1989 अयाची िम <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झार्<strong>िव</strong>ापित भवनजयन ्ती 13 नवम ्बर 1989 आतंकअर<strong>िव</strong>न ्द अक् कूबाल उानक ा ंगण<strong>िव</strong>ापितपव िलोचनझा<strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा2 फरवरी1990 अपनयनाकभोज तन ्नाथ झाझा<strong>िव</strong>ापित भवनलिलतनारासण िम जयन ्ती भवनाथ4 माच र् 1990 ितितरदाइ पकार<strong>िव</strong>भूित आनन ्दजयनाथिम जयन ्ती<strong>िव</strong>ापित भवनिकशोर कुमार झा84


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्18 िसतम ्बर1990 आदश र् कुटुम ्ब पकार छाानन ्द िसं<strong>ह</strong> झा<strong>िव</strong>ापितभवन <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>नझा जयन ्ती उमाकान ्तझा2 नवम ्बर 1990 राजा सल ्<strong>ह</strong>ेस रोि<strong>ह</strong>णीरमण झािमलर<strong>ह</strong>ाइस ्कूल ा ंगण <strong>िव</strong>ापितपव र् शान ्तकान ्तअपन अित् वक एक दशक प ूण र् कयलाक पश ्चात् नाम ंच ारा 26 नवम ्बर 1984 ई.मे ई एक ना ितयोिगताक आयोजन कयलक जाि<strong>ह</strong>मे ितभागी नासंस ्थाि<strong>ह</strong>नाािभनय कयलक। पटनामे ाद ुभूर्त र ंगकमीर् स<strong>ह</strong>मागी बनल। भंिगमाक स ्तुित छलायित छानन ्दिसं<strong>ह</strong> झा ारा िलिखत आ <strong>िव</strong>द कुमार झा ारा िन<strong>दे</strong>र्ि◌ शत ईनाटकक अित ाचीन कथ ्थक संग म ंचस ्थ भेल। सीताक पाताल वेश िचरपिरिचतकथानकेँ नारी-मुि-आन ्दोलन चश ्मासँ <strong>दे</strong>खलापर एि<strong>ह</strong> नाटकक कथानक ासंिगक छलअन ्यथा गीत गाओल छल। नाटकक सम ्वाद अिधक सशक् त र<strong>ह</strong>लाक कारँ नाुित ाणवन ्त बिन गेल एि<strong>ह</strong> नाटकक िन<strong>दे</strong>र्शन कय र<strong>ह</strong>िथ <strong>िव</strong>द कुमार झा <strong>ह</strong>ुनकअथक पिरमक झलक भैटल दश र्ककेँ । ओना रामक गौरा ंग शरीर िन<strong>दे</strong>र्शकक राम-कथाक स ्पष ्ट अघ ्ययन िदस श ्न िच उपित करैछ। एि<strong>ह</strong> नाटकककेँ दश र्नीयबनयबाक पाछॉ◌ं <strong>िव</strong>िशष ्ट चमत् कािरक संवाद-योजना। काश-पिरकल ्पना आभावोत् पादक घ ्विनक माघ ्यमे सीताक पाताल वेश <strong>दे</strong>खाओल गेल। एकर म ंच-सज्जा पटनामे अािप मिचत ं मैिथली नाटककमे सवो र्त् कृष ्ट छल।अिरपनक स ्तुित छल वैनाथ िम याीक उपन ्यास नवतुिरया (1954)क नापान ्तरण कय छली<strong>ह</strong> उषािकरण खॉ◌ं जकर िन<strong>दे</strong>र्शन कय र<strong>ह</strong>िथ िलोचन झा।म ृतपाय समस ्यावला कथ ्य आ छोट-छोट रेिडयो टाइप दृश ्यक रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ु ँ िन<strong>दे</strong>र्शक अपनितभाक बलेँ नीक स ्तुित कय छलि<strong>ह</strong>। अिभता लोकिनमे चुिन-चुिन क’ संवादबजबाक वि ृ छल। िकछु कलाकारक अिभनय अतीव भावशाली छल, िकन ्तु शेषकलाकार िपछिड गेला<strong>ह</strong>, म ंच-सज्जा नाटकक अप छल तथा पाशर् व-संगीत ् तथाकाश अवस ्था सामान ्य छल।नविनिम र्त नाटय-संस ्था अिभनव भारतीक स ्तुित छल टूलेट जकर लेखक आ िन<strong>दे</strong>र्शकर<strong>ह</strong>िथ रवीन ्नाथ ठाककु,। िन<strong>दे</strong>र्शककेँ कलाकार लोकिनपर को िनय ंण नि<strong>ह</strong> छलिनआ ओ सभ म ंचपरक फूलदानसँ अत् यन ्त <strong>ह</strong>ल ्लुक <strong>ह</strong>ास ्य उत् पन ्नकरबामे सफल भेला<strong>ह</strong>।एकर स ्तुित ामीण म ंच सदृश <strong>ह</strong>सनक णीमे आिब गेल।उपयु र्क् त ितयोिगतामे भंिगमाकेँ थम, अिरपनकेँ ितीय आ अिभनव भारतीकेँतीय घोिषत क’ कए मश: द ू <strong>ह</strong>जार एक सय, एक<strong>ह</strong>जार पॉ◌ंच सय आ एक <strong>ह</strong>जार85


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एक सयक पुरस ्कार चेतना सिमित दान कय छल जे नाटकक आ र ंगम ंचक मेएक सा<strong>ह</strong>िसक यास क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ।<strong>िव</strong>गत शताब ्दीक अिम दशकमे मिचत ं एका ंकी/नाटक :ितिथ नाटकक नाटकककार अिभनीतस ्थान अवसर िन<strong>दे</strong>र्शक21 नवम ्बर 1991 रक् त अर<strong>िव</strong>न ्दअटकूम<strong>िव</strong>ापितपव र्िमलर<strong>ह</strong>ाइस ्कूला ंगणमजम10 नवम ्बर 1992 लीडर वन<strong>दे</strong>वीर् पु भवनाथ िमलर<strong>ह</strong>ाइस ्कूला ंगण <strong>िव</strong>ापित पव रघ ुनाथझा िकरण28 नवम ्बर 1993 ओिरजन काम म<strong>ह</strong>ेन ्र्मलंिगया िमलर<strong>ह</strong>ाइस ्कूल ा ंगण <strong>िव</strong>ापित पवम<strong>ह</strong>ेन ् मलंिगया17 नवम ्बर 1994 अथअुतानन ्द संजयर्कुन ्दन िमलर <strong>ह</strong>ाइ स ्कूल ा ंगण <strong>िव</strong>ापित पवकुमार श ैलेन ्6 नवम ्बर 1995 एकरा िचनसा <strong>िव</strong>द कुमार िम बन ्ध ुिमलर<strong>ह</strong>ाइ स ्कूल ा ंगण <strong>िव</strong>ापित पव र् शान ्त कान ्त29 नवम ्बर 1996 केकर? अर<strong>िव</strong>न ्दर्अक् कू िमलर <strong>ह</strong>ाइ स ्कूल ा ंगण <strong>िव</strong>ापितपव कौशन िकशोरदास27अगस ्त 1997बरे<strong>ह</strong>र <strong>ह</strong>म आ बा<strong>ह</strong>रे <strong>ह</strong>मर नाटकक अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कू <strong>िव</strong>ापित भवन स ्वतंातकस ्वण र्जयन ्ती <strong>िव</strong>नीतझांर्14 नवम ्बर 1997 पद ुआ कक् का अयुल गाम अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कूभारतीय न ृत् यकला मिदर<strong>िव</strong>ापित पव<strong>िव</strong>नीतझा4 नवम ्बर 1988 गुलाबछडी अर<strong>िव</strong>न ्द अक् कूिमलर <strong>ह</strong>ाइ स ्कूल ा ंगण <strong>िव</strong>ापित पव र् <strong>िव</strong>नीत झा86


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2 फरवरी 1999 गुलाब छडी अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कू <strong>िव</strong>ापित-भवन लिलत जयन ्ती<strong>िव</strong>नीतझा23 नवम ्बर 1999 अिपथक सामा कुमारर्श ैलेन ् कृष ्णमेमोिरयल<strong>ह</strong>ॉल <strong>िव</strong>ापितपविकशोरकुमारझा11 नवम ्बर 2000 से<strong>ह</strong>न ्तारोि<strong>ह</strong>णीरमण झाभारत स ्काउट एण ्डगाइडा ंगण <strong>िव</strong>ापितपव र्- रघ ुनाथझा िकरणनाटकक ओ र ंगम ंचक गितक ाप भेटैछ <strong>िव</strong>गत शताब ्दीक अिम दशकमे दिश र्तनाटकािदमे। यिप एि<strong>ह</strong> दशाब ्दमे मा बार<strong>ह</strong> नाटकक स ्तुित भेल। भारतीयस ्वतन ्ताक पचास वष र् प ूण र् भेलापर <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ार सरकारक कला संस ्कृित एव ं युवा <strong>िव</strong>भाग15 अगस ्तसँ 1 िसतम ्बर 1977 धिर <strong>िव</strong>ापित भवनमे ना समारो<strong>ह</strong>क आयोजनकयलक जाि<strong>ह</strong> मे चेतना सिमितक नाम ंचकेँ ितभागीक पमे आमित ं कयलक जाि<strong>ह</strong>ितभागी भ’ मैिथली नाटकक स ्तुित कयलक वा<strong>ह</strong> रे <strong>ह</strong>म आ वा<strong>ह</strong> रे <strong>ह</strong>मरनाटकक। एि<strong>ह</strong>सँ मािणत <strong>ह</strong>ोइछ जे सरकारी स ्तरपर से<strong>ह</strong>ो चेतनाक नाम ंचकस ्वीकृित ाप ्त अिछ। आधिनक ु समाजमे ाप ्त <strong>िव</strong>िभन ्न समस ्यािदक पिरक्ष् यमेनाटकककार लोकिन कथानक संयोजन कयलिन जकरा जनमानसक दयकेँ स ्पश र्कयलक।एकैसम शताब ्दीक थम दशकमे मिचत ं नाटक :30 नवम ्बर 2001 नवघर उठे कमल मो<strong>ह</strong>ल चुन ्न ू भारतस ्काउटएण ्ड गाइड ा ंगण <strong>िव</strong>ापित पव र् रघ ुनाथ झा िकरण19 नवम ्बर 2002 शपथ<strong>ह</strong>ण कुमार गगन भारतस ्काउट एण ्ड गाइड ा ंगण <strong>िव</strong>ापितपव र् िकशोरकुमार झा8नवम ्बर 2003 राज ्यािभषेक अर<strong>िव</strong>न ्द अक् कू भारतस ्काउट एण ्ड गाइड ा ंगण <strong>िव</strong>ापित पव र् उमाकान ्त झा26 नवम ्बर 2004 छूत<strong>ह</strong>ा घैल म<strong>ह</strong>ेन ्मलंिगया भारतस ्काउट एण ्ड गाइड ा ंगण <strong>िव</strong>ापित पव र् िकशोर कुमार झा87


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्15 नवम ्बर 2005 जयजयजनताजना र्दन कुमार गगन <strong>िव</strong>ापितभवन <strong>िव</strong>ापित पव र् कुमार गगन2 नवम ्बर 2006 नदी गुिगआयलजाय मज मकापरेिटभफेडरेशन ा ंगण <strong>िव</strong>ापितपव र् मजम24 नवम ्बर 2007 अलखिनर ंजन अर<strong>िव</strong>न ्द अक् कूकापरेिटभफेडरेशन ा ंगण <strong>िव</strong>ापित पव र् कौशल िकशोरदासवर्मान शताब ्दीमे अािप सात नाटकक म ंचन भेल अिछ जाि<strong>ह</strong>मे सभक स ्तुितिदनितिदन गितक पथपर असर अिछ। त् येक नाटकक अपन कथ ्यक नवीनतासँअािणत अिछ तथा ओकर स ्तुितमे श:-श: <strong>िव</strong>कास भ’ र<strong>ह</strong>ल अिछ जकरसुपिरणाम भेलैक जे अलखिनर ंजनक स ्तुित एतेक आकष र्क आ कथानकक नवीनता आसमसािमयक र<strong>ह</strong>बाक कारँ जनमानसक दयकेँ स ्पश र् कयलक। एि<strong>ह</strong> स ्तुितकसफलतासँ अािणत भ’ सिमितक पदािधकारी लोिक ितभागी कलाकार लोकिन केँपुरस ्कृत करबाक िनण र्य कयलना ई आयोजन 14 िदसम ्बर 2007 केँ <strong>िव</strong>ापित भवनमेआयोिजत कयल गेल छल तथा नाटकक ओ र ंगम ंचक लब ्धितष ्ठ <strong>िव</strong>ान ोफेसरमश ंकर िसं<strong>ह</strong> ारा ितभागी कलाकार लोकिनकेँ नगद रािश एव ं माण पसँसम ्मािनत कयल गेलिन जे <strong>ह</strong>ुनका सभक मबलकेँ बढ़यबाक िदशामे अ<strong>ह</strong>ं भूिमकाकिनवा<strong>ह</strong> र् कयलक आ भ<strong>िव</strong>ष ्यक <strong>ह</strong>ेतु पाथेय िस <strong>ह</strong>ैत।काशन :र ंगम ंचक मे चेतना सिमितक नाम ंच भाग एक ितमान स ्तुत कयलक जेअािप कुल िमला क’ सनतावन एका ंकी/नाटकक अपन तत् वावधानमे मिचत ं करौलकअिछ जे उपयु र्क् त <strong>िव</strong>वरणसँ स ्पष ्ट अिछ। नाम ंचक तत् वावधानमे जतेक नाटककअािप मिचत ं भेल अिछ तकर स ूची व ृ<strong>ह</strong>र अिछ जकरा <strong>दे</strong>खलासँ अमान कयल जासकैछ जे सिमित ना मीक समक्ष एक कीितर्मान स ्थािपत करबामे प ूण र् सफल भेलअिछ। सिमितक ई भाग ारा नवोिदत नाकारक ना-कृितकेँ कािशत कयलकअिछ जे अािप मैिथली जगतक को संस ्था ारा नि<strong>ह</strong> कयल गेल अिछ। नालेखन, म ंचोपरान ्त ओकर कमी बेसीकेँ सुधािरक क’ कािशत कयलक अिछ यथािदगम ्बर झाक टूटैत लोक (1974), सुधा ंशु शेखर चौधरीक भफाइत चा<strong>ह</strong>क िजनगी(1975) एव ं ढ़<strong>ह</strong>ैत <strong>दे</strong>वाल/लेटाइत ऑ◌ंचर (1976), म<strong>ह</strong>ेन ् मलंिगयाक ओकरा आङनकबार<strong>ह</strong>मासा (1980), अर<strong>िव</strong>न ्द अक् कूक आिग धधिक र<strong>ह</strong>ल छै (1981), एना के िदन?(1985), अन ्<strong>ह</strong>ार जंगल (1987), आतंक (1994), के ककर? (1986), वा<strong>ह</strong> रे <strong>ह</strong>मवा<strong>ह</strong> रे <strong>ह</strong>मर नाटकक (1998), पढ़◌ुआ कक् का अएला गाम (1994), गुलाबछड़◌ी (1999)88


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राािभषेक (2005), अलख िनर ंजन (2008), गंगेश गुंजनक चौबिटयापर। ब ु िधबिधया (1982) गो<strong>िव</strong>न ्द झाक अिम णाम (1982) एव ं िणी <strong>ह</strong>रण (1989),रोि<strong>ह</strong>णीरमण झाक अिम ग<strong>ह</strong>ना (1929) एव ं राजा सल<strong>ह</strong>ेस (1990), <strong>िव</strong>भूित आनन ्द काितिर दाइ (1994) वन<strong>दे</strong>वी पु भवनाथक लीडर (1994), कुमार श ैलेन ्क अिपथक सामा (2000), कमल मो<strong>ह</strong>न चुन ्न ूक नव घर उठे (2001), कुमार गगनकशपथ<strong>ह</strong>ण (2003) एव ं <strong>िव</strong>द कुमार िमक एकटा िचनमा (2006) आिद।चेतनाक नाम ंचपर िनम ्नस ्थ एका ंकी/नाटकक म ंचपर तँ अवश ्य मिचत ं भेल, िकन ्तु ओपुस ्तकाकार पमे पाठकक समक्ष नि<strong>ह</strong> आिब सकल अिछ तकर एकमा कारण आिथ र्कदवाब सिमितक समक्ष र<strong>ह</strong>ल वा अन ्यान ्य भाषासँ अनिदत ू वा उपन ्यासकेँ पान ्तिरतक’ कए म ंचस ्थ कयल गेल <strong>ह</strong>ो यथा सीताराम झा श ्यामक एकिदन एक राित, जनाद र्नरायक एकटा अन ्तया र्ा एव ं इन ्टरव ्य , ू रवीन ्नाथ ठाकुरक िर<strong>ह</strong>स र्ल टूलेट, एव ं जखक<strong>ह</strong>ल कक् का <strong>ह</strong>ो, दमनकान ्त झाक ओझा जी, सिदानन ्द चौधरीक <strong>ह</strong>ॉस ्टलक गेस ्ट,उषािकरण खा ँक चादाइ एव ं नवतुिरया, श ैलेन ् पटिनयॉ◌ंक बेचारा भगवान,शारदानन ्द झाक भर्<strong>ह</strong>िर, रोि<strong>ह</strong>णीरमण झाक जाद ू जंगल एव ं से<strong>ह</strong>न ्ता, छानन ्द िसं<strong>ह</strong>आदश र् कुटुम ्ब, संजय कुन ्दनक अथ अदानन ्द, कुमार गगनक जयजय जनाद र्न,म<strong>ह</strong>ेन ् मलंिगयाक छूत घैल, मज मक नदी गोंिगआयल जाय एव ं अखनीन ्द अक् कूकअलख िनर ंजन आिद।सिमित ारा म ंच िकछु नाटकक ए<strong>ह</strong> उपलब ्ध भ’ र<strong>ह</strong>ल अिछ जकर काशनमेिनरथ र्क <strong>िव</strong>लम ्ब <strong>दे</strong>िख नाटककार ओकरा अन ्यान ्य संस ्थािदसँ कािशत करयबाक सयत् नयास कयलिन यथा सुधा ंशु शेखर चौधरीक पि<strong>ह</strong>ल सॉझ (मैिथली अकादमी पटना 1989)राम<strong>दे</strong>व झाक पिसझैत पाथर (संकल ्य लोक, ल<strong>ह</strong>ेिरयासराय 1989) अर<strong>िव</strong>न ्द अक् कूकरक् त (शेखर काशन, पटना 1992) म<strong>ह</strong>ेन ् मलंिगयाक ओिरजनल काम (लिलत काशन,मलंिगया 2000) एव ं छानन ्द िसं<strong>ह</strong> झाक ायित/सुन ूजानकी (शेखर काशन, पटना2007) आिद।चेतनाक ना भाग नाम ंच ारा स ्तुित एतेक बेसी लोकियता अिजर्त कयलक,जनमानसकेँ आकिष र्त कयलक जे नाटककमे भाग लेिन<strong>ह</strong>ार अिभतामे अिभीकेँपुरस ्कृत करबाक घोषणा नामी जनमानस ारा भेल जाि<strong>ह</strong>सँ नात् योजनामेितभागी कलाकार लोकिनकेँ ोत् सा<strong>ह</strong>न भेटब ारम ्भ भेलिन तथा ओ सभ अत् यन ्तमसोग प ूव र्क एि<strong>ह</strong>मे ितभागी बनब ारम ्भ कयलिन। एि<strong>ह</strong> कारक द ू पािरतोिषकचेतनाक म ंचसँ घोिषत भेल जकर आिथ र्क भार ओ व<strong>ह</strong>न कयलिन जिनक स ्म ितमे ृ एकरस ्थापना कयलिन।89


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्श ैलवाला िम स ्म ित ृ पािरतोिषक :मध ुबनी िजलाक चानपुरा ाम िनवासी साइन ्स कालेज पटनाक ाक् तन धानाचाय र् एव ं<strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालय सेवा आयोगक ाक् तन अघ ्यक्ष स ूय र्कान ्त िम अपन िदव ंगता धम र्पत् नीकस ्म ितमे ृ <strong>ह</strong>ुनक सा ंस ्कृितक काय र्मक ित अराग <strong>िव</strong>शेषतः अिभनयमे अिभिचकलेल चेतना सिमितक ना भाग नाम ंच ारा आयोिजत <strong>िव</strong>ापित स ्म ित ृपवो र्त् सवपर अिभनीत नाटकक अिभनयमे सवो र्म अिभनयक लेल श ैलवाला स ्म ित ृपिरतोिषकक घोषणा कयलिन। एि<strong>ह</strong> िनिम 1984 वष र्क लेल एक सय एक एव ंभ<strong>िव</strong>ष ्यक <strong>ह</strong>ेतु एक <strong>ह</strong>जार एक टाका िफक् स िडपोिजटमे रखबाक <strong>ह</strong>ेतु सिमितकेँसमिप र्त कयलिन। तदसार चेतना सिमितक ना भाग नाम ंच ारा श ैलवाला स ्म ित ृपािरतोिषक योजना ारम ्भ कयलक जकरा अन ्तत िनम ्नस ्थ सवो र्तम कलाकारकेँसवो र्तम अिभनयक <strong>ह</strong>ेतु पुरृत कयल गेल अिछ, यथा :वष र् नाटकक नाटकककारपुरस ्कृत कलाकार1984 नवतुिरया नाटयपकारउषािकरण खॉ◌ं<strong>ह</strong>ेमचन ् लाभ1985 एनाकते िदन? अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कूिलोचन झा1986 अन ्<strong>ह</strong>ार जंगल अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कूअशोक चौधरी1987 जाद ू जंगल रोि<strong>ह</strong>णी रमणझाशान ्त कान ्त1988 किमणी <strong>ह</strong>रण गो<strong>िव</strong>न ्दझामलता िम म1990 राजा सल<strong>ह</strong>ेस रोि<strong>ह</strong>णीरमणझासुनीलकुमार झा1991 रक् त अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कूशारदा िसं<strong>ह</strong>1992 लीडर वन<strong>दे</strong>वी पुभवनाथशरारदा िसं<strong>ह</strong>90


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्1993 ओिरजनलकामम<strong>ह</strong>ेन ्मलंिगयासुभाकुमारी1994 अथअुदानन ्द संजय कुन ्दन लक्ष् मीनारायण िम1995 एकटा िचनमा <strong>िव</strong>द कुमारिमशारदा िसं<strong>ह</strong>1996 के केकर ? अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कूरघ ुवीर मोची1997 पद ुआ कक् का अएला गाम अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कूअनीता मन ्न ू1998 गुलाबछडी अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कूअनीता मन ्न ू1999 अिगनपथक सामा कुमारश ैलेन ्रि2000 से<strong>ह</strong>न ्ता रोि<strong>ह</strong>णीरमणझारि2001 नवघर उठे कमल मो<strong>ह</strong>नचुन ्न ूकुमार गगन2002 शपथ <strong>ह</strong>ण कुमारगगनिमिथलेश कुमार िम2003 राज ्यािभषेक अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कूकुमार गगन2004 छूत<strong>ह</strong>ाघैल म<strong>ह</strong>ेन ्मलंिगयारामष ्ठ पासवान2005 जय जय जनता जनाद र्न कुमारगगनउमाकान ्त झा2006 नदी गोिगंआयल जाय मजमरामष ्ठ पासवान91


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2007 अलख िनर ंजन अर<strong>िव</strong>न ्दअक् कूरामष ्ठ पासवानकामेश ्वरी <strong>दे</strong>वी पुरस ्कार :िमिथलाक सवांगीन र् <strong>िव</strong>कासाथ र् अपन जीवनक आ<strong>ह</strong>ूित <strong>दे</strong>िन<strong>ह</strong>ार िमिथलाक वरदपुलिलतनारायण िमक धम र्पत् नी कामेश ्वरी <strong>दे</strong>वीक िनधपरान ्त <strong>ह</strong>ुनक स ्म ितमे ृ <strong>ह</strong>ुनकज ्येष ्ठ पु <strong>िव</strong>जयकुमार िम चेतना सिमितक वर्मान अघ ्यक्ष एव ं <strong>ह</strong>ुनक पिरवारकस<strong>ह</strong>योगसँ नाािभनयमे ितभागी कलाकारकेँ <strong>िव</strong>ापित स ्म ित ृ पवो र्त् सवपर अिभनीतनाटकक लेल सव र्ष ्ठ अिभनयक लेल पुरस ्कृत करबाक परम ्पराक शुभारम ्भ भेलएकैसम शताब ्दीक थम दशकमे।2002 शपथ <strong>ह</strong>ण कुमार गगन आती2003 राजयिभषेक अर<strong>िव</strong>न ्द अक् कू गुिड़या2004 छूत<strong>ह</strong>ा घैल म<strong>ह</strong>ेन ् मलंिगया गुिडया2005 जय जय जनताजनाद र्न कुमार गगन स ्वाती िसं<strong>ह</strong>2006 नदी गुगुआएल जाय मज म सपनाकुमारी2007 अलखिनर ंजन अर<strong>िव</strong>न ्द अक् कू <strong>िव</strong>जय लक्ष् मीमैिथली र ंगम ंचकेँ व ्यवित स ्वप दान करबामे चेतना सिमितक मा ँ पु नाम ंचभाग वर्मान पिरक्ष् यमे िमलक पाथर बिन गेल अिछ जे जाि<strong>ह</strong> िदशामे एकरयास ारम ्भ भेलैक आ ओकरा म ूर्प दान करैत गेल तकर य आ य एकरसमिप र्त कलाकार लोकिनकेँ छिन। सिमितक ई यास कतेक साथ र्क भेलैक जेनाम ंचक स ्थापपरान ्त नव-नव तकिनकसँ संयुक् त कयक नवीनतासा ँ संयुक् त एकसँएक कलाकारकेँ म ंचपर आिन <strong>ह</strong>ुनका अपन यथाथ र् ितभाक दश र्नाथ र् स ्विण र्म अवसरदान कयलक। चेतना ारा नाटकक ओ र ंगम ंचक <strong>िव</strong>कास यााक माकेँ शस ्तकरबाक <strong>ह</strong>ेतु जे अिभयान चलौलक ओ साि<strong>ह</strong>त् येित<strong>ह</strong>ासमे स ्वण र्क्षरमे अंिकत <strong>ह</strong>ोयबाकयोग ्य िथक। एकरा इ<strong>ह</strong>ो य आ य छैक जे एकर समिप र्त कलाकार लोकिनअपन अिभनय कौशलक दश र्नाथ र् सिमितक नाम ंचसँ अािणत भ’ कितपय नव-नवना-संस ्थािद स ्थािपत भेलैक अिरपन (1982), भंिगमा (1984), कलासिमित, आङन,भाव तर ंग, अिभनव भारती आिद-आिद र ंगकमीर् संस ्थािदक जन ्मक म ूलमे चेतनासिमितक नाम ंच भाग अिछ।92


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चेतनाक नाम ंचक िनयिमत दशिनक र् फलस ्वप जनमानसकेँ नाटकक <strong>दे</strong>खबाक लुतुकपिड गेलैक अिछ जाि<strong>ह</strong>सँ दश र्कक संख ्यामे अपार वि ृ भेलैक ताि<strong>ह</strong>मे सन ्<strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>।मैिथली र ंगम ंचीय गित<strong>िव</strong>िधक व ्यौरा अिछ जे र ंगकम र्क मे चेतनाक नाम ंचभागक अवदानसँ <strong>ह</strong>मरा पिरचय करबैत अिछ जे इित<strong>ह</strong>ासक दृ िएँ उल ्लेखनीयअघ ्याय िथक। एि<strong>ह</strong>मे सन ्<strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> जे मैिथली र ंग जगतकेँ चेतनाक <strong>दे</strong>नक चचा र्-अचा र् र ंगम ंचक इित<strong>ह</strong>ासमे सतत स ्मरणीय र<strong>ह</strong>त, कारण एकरा स ्थाियत् व दान करबाकिदशामे ई ए<strong>ह</strong>न ठोस काय र् कयलक अिछ एकर ना भाग आ करैत आिब र<strong>ह</strong>ल अिछआ आशा कयल जाइत अिछ जे भ<strong>िव</strong>ष ्यमे से<strong>ह</strong>ो उज ्ल आ कम र्रत <strong>ह</strong>ैत से<strong>िव</strong>श ्वास अिछ।वस ्तुतः चेतना सिमित नाटकक ओ र ंगम ंचक माघ ्यममे िमिथलाक सा ंस ्कृितक, साि<strong>ह</strong>िकआ कलाक चार-सारक सुकाय र् करैत आिब र<strong>ह</strong>स अिछ। सिमित र ंगम ंचक माघ ्यमेसा ंस ्कृितक आ साि<strong>ह</strong>क आन ्दोलन चलौलक जे जनचेतना जगयबामे स<strong>ह</strong>ायक िसभेल। एकर यासक फलस ्वप ना-लेखन आ म ंचनक <strong>िव</strong>कासक िदशामे लोककितवता बढ़लैक। िनजी िन<strong>दे</strong>र्शक, िनजी तकिनिशयन आ <strong>िव</strong>शु मैिथल अिभता-अिभीक स<strong>ह</strong>योगसँ ना-स ्तुित करबामे िनजी व ्यित् व िनमा र्ण कयलक अिछ संगि<strong>ह</strong>अपन दश र्नसँ राष ्ीय स ्तरक कितपय कलाकार बलि। सिमितक सत् यासकफलस ्वप नव नाटकक, नव-श ैली आ नव-कथ ्यक जन ्म द’ कए नव जागरणक श ंखनादकयलक अिछ। एकरासँ िरत भ’ नव-नव संस ्थािदक उदय आ <strong>िव</strong>कास र ंगम ंचकेँिनस ्सन ्<strong>दे</strong><strong>ह</strong> स ्म ि ृ कयलक अिछ। एकरा ई य आ य छैक जे नाान ्दोलनमेतीता अनलक आ र ंगम ंचकेँ स ्थायीत् व दान करबाक िनिम अत् यिधक ियाशीलअिछ।* *मैिथली आन ्दोलनक सजग <strong>ह</strong>री जयकान ्त िम<strong>िव</strong>गत शताब ्दीक ारम ्भ भारतीय जनमानसक राष ्ीय जनमानसक राष ्ीय आसा ंस ्कृितक जनजागरणक त् य ूष बेला िथक। ए<strong>ह</strong>ी बेलामे समाज सुधार आ राजनीितक93


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आन ्दोलनक <strong>दे</strong>श-व ्यापी चेतना सव र् पिरव ्याप ्त भेल। भारतीय संस ्कृित आसताक आत् म सुधारक लेल भारतीय जीवनगत दोषािद स ्वीकृितक ित मुखिरतभेल। फलत: ि<strong>ह</strong>न ्द ू समाजक पिरष ्कार आ पिरमाजर्नक लेल ब ंग भूिमपर राजाराममो<strong>ह</strong>न रायक उदय भेलिन। उर भारतमे आय र् संस ्कृितक पुरत् थानक िनिमस ्वामी दयानन ्द आय र् समाज ारा ि<strong>ह</strong>न ्द ू जागरणक नव मन ् फूकलिन। ई वै<strong>ह</strong> स ्विण र्मबेला िथक जे जनमानस अपन दोषािदकेँ सुधािर क’ संसारक गितशील जाितकितितामे असर <strong>ह</strong>ैबाक दृढ़ संकल ्प कयलक।भारतीय राजनीितक िक्षितजपर म<strong>ह</strong>ात् मा गा ंधी सदृश बल शिक आिबभाव र् भेलिन,जिनक त्मे समस ्त भारतवासी ििटश सााज ्यवादक जिड उन ्नमुलनाथ र् किटवभ’ गेल। अस<strong>ह</strong>योग आन ्दोलनक ई राजितक चेतनाक म ूर् प छल। <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शीवस ्तुक वि<strong>ह</strong>व ्कार, स ्व<strong>दे</strong>शीक चार, ि<strong>ह</strong>न ्द ु-मुिम एकता, सत् यक आ<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>शभक् त लोकिनक अि<strong>ह</strong>ंसाक यु, <strong>िव</strong>िभन ्न भंिगमाक बिनयादकेँ ु ल’ कए ई पुनीतआन ्दोलन सम ्प ूण र् <strong>दे</strong>शमे पिरव ्या भ’ गेल। ई मा राजितक आोलन न<strong>ह</strong>ी ंछल, ुत राष्क म<strong>ह</strong>ान सा ंृितक आोलन से<strong>ह</strong>ो छल। म<strong>ह</strong>ात् मा गा ंधीक राजनीितवस ्तुत: सत् य, अि<strong>ह</strong>ंसा, पारस ्पिरक म, शािक उज्ल आदश र्सँ अािणत छल जेभारतीय संस ्कृितक सवो र्पिर िनिध िथक।समाज सुधार आ राजनीितक ई आन ्दोलन केवल िनजातीय संस ्कृित आ शासनकितरोध कयलक, त् युत माभूिम, माभाषा एव ं संस ्कृितकेँ सजग आ व ुबलक। ई आोलन जतय माभूिम, माभाषा एव ं संस ्कृितसँ <strong>दे</strong>शवासीकेँ मकपाठ पढ़◌ौलक ओति<strong>ह</strong> समाज-सुधार आन ्दोलनािदक माध ्यमे एि<strong>ह</strong> संस ्कृितक एक अत् यन ्तभव ्य आ उज्ल प समक्ष आयल। वर्मान समस ्याक समाधान, भ<strong>िव</strong>क सुखदनविनमा र्ण तथा <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी संस ्कृितक बल वा<strong>ह</strong>सँ अपन सभ्यताकेँ उबारबाक, माभूिमआ माभाषाक गौरवमय अतीतक आय लेलक। एि<strong>ह</strong> कारेँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी शासनसँआतंिकत माभूिमक िनष्ाण धमनीमे पुरातन संस ्कृितक भ आदश, र् आचार आिनष ्ठाक उ रक् त वाि<strong>ह</strong>त करबाक लेल युगक चेतना अत् य ती गितएँ गितशीलभ’ गेल।94


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्साि<strong>ह</strong>त् यक माध ्यमसँ युग-चेतनाक ई व ु स ्वप <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध पमे व ्यक् त <strong>ह</strong>ोमयलागल। अपन सीमामे समटल ओि<strong>ह</strong> समयक समस ्त साि<strong>ह</strong>त् य वस ्तुत: माभूिम,माभाषा एव ं सा ंस ्कृितक जागरणक भाव भूिमपर िर अिछ। स ्व<strong>दे</strong>श म, अतीतकित गौरवगान, गा ंधीवादी <strong>िव</strong>चार धाराक ित ा सम ्मान, राष ्ीय अखण ्डताकसमथ र्न, जातीय संस ्कृितक नव-िनमा र्ण, सामािजक कुािदक िनवारण <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध भाव सामीसमकालीन साि<strong>ह</strong>त् य-स ृजन आ पोषण कयलक। उपयु र्क् त वातावरण पिरक्ष् यमेतत् कालीन साि<strong>ह</strong>त् यमे उादश र्वािदता, माभाषाक ित अगाध ा तथा ओकरमान ्यताथ र् अिधकार ाप ्त करबाक लेल आन ्दोलनक शुभारम ्भ भेल।उपयु र्क् त प ृष ्ठभूिममे <strong>िव</strong>गत शताब ्दीक तीय दशकमे एक एश ्न अ क्षर पुषाद ुभूर्त भेला<strong>ह</strong> जिनक ब<strong>ह</strong>ुआयामी व ्याित्, माभाषाक उत् कष र्क लेल, अ<strong>िव</strong>रल नव-नव आयामक रणा ोत, असंधान, आन ्दोलन, इित<strong>ह</strong>ास-लेखन ारा <strong>िव</strong>श ्व रपरमैिथलीकेँ ितित करब, माभाषाक माध ्यमे ाथिमक िशक्षाक कायायनक र् <strong>ह</strong>ेतुसंघष र्रत आ कान ूनी लड़◌ाइ लडिन<strong>ह</strong>ार, िदशाबोधक, आलोचक तथा <strong>ह</strong>ेड़◌ायल-भुितआयलमाभाषारागी <strong>िव</strong>भूितकेँ काशमे आिन, िदवाराि िचन ्तास ्त र<strong>ह</strong>िन<strong>ह</strong>ार आन ्दोलनकारीमाभाषाक उत् थानाथ र् म<strong>ह</strong>त्प ूण र् भूिमकाक िनवा<strong>ह</strong> र् कयलिन ओ र<strong>ह</strong>िथ ोफेसर डारजयकान ्त िम (।922-2009)। <strong>िव</strong>गत सात दशक धिर अनवरत एक रस एकिच भ’ माभाषाक िनष ्ाण धमनीमे उ रक् तक संचार क’ कए अिभनव साि<strong>ह</strong>िकवातावरणक िनमा र्णक क’ कए ओकर पोषण कयलिन। मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् य जखनग<strong>ह</strong>न अन ्धकारमे टापर-टोइया द’ र<strong>ह</strong>ल छल तखन ओ अपन अिभनव असन ्धान आएक सजग आन ्दोलनकारीक पमे एक नव आलोकक रि <strong>िव</strong>कीण र् कयलिन। ि<strong>ह</strong>नकसमकालीन पिरदृश ्य छल भारतक स ्वतन ्ताक म<strong>ह</strong>ासंाम जाि<strong>ह</strong>मे कितपय म<strong>ह</strong>ासप ूतअपन ाणक आ<strong>ह</strong>ूित <strong>दे</strong>लिन आ रक् तसँ तप र्ण कयलिन।भारतक स ्वतन ्ता संामक इित<strong>ह</strong>ासमे सन ् उन ्स सय <strong>िव</strong>यािलसक अगस ्त ाि,जाि<strong>ह</strong> मे भारत छोड़◌ो क’ आन ्दोलनक श ंखनादक अित म<strong>ह</strong>त्प ूण र् स ्थान अिछ, एि<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ााि मे ब ूढ-ब ूढ़◌ास तासँ अिधक ज ुआन-ज<strong>ह</strong>ानक रक् त <strong>िव</strong>शेष गम र् छलैक आअंजी शासनक <strong>िव</strong> ओकरा सभक स ्वर अिधक मुखर छलैक। िमिथलालक कितपयस ्वतन ्ता सेनानी एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ासंाममे स<strong>ह</strong>भागी बिन एकरा सफल बनयबामे सियस<strong>ह</strong>भािगता <strong>दे</strong>व ार कयलिन, जाि<strong>ह</strong>मे मैिथलीक म<strong>ह</strong>ान सप ूतक संगि<strong>ह</strong> अपन ब<strong>ह</strong>ु<strong>िव</strong>धािदक साि<strong>ह</strong>त् य स ृजिन<strong>ह</strong>ार डा. ज िकशोर वमा र् मिणप (।9।8-।986) मनसा95


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वाचा कम र्णा जेल याा कयलिन, ििटश शासकक िनम र्म कठोर यातना स<strong>ह</strong>लिन, भूिमगतभेला<strong>ह</strong> आ फरारी मे जीवन व ्यतीत कयलिनं एि<strong>ह</strong> दृ िऍ◌ं ि<strong>ह</strong>नक संस ्मरण <strong>िव</strong>यालसीकफरारीक सात िदन (।953) एव ं फरारीक पा ँच िदन (।96।) कािशत अिछ,<strong>ह</strong>ुनकासँ भेट भेल छल (2004) जाि<strong>ह</strong>मे स ्वतन ्ता आन ्दोलनक ममे ओ जे डायरीिलखलिन तकर दाण पीड़◌ादायक वण र्न कयलिन। एि<strong>ह</strong>मे रचनाकारक स: स ्फुिटतभाव वा <strong>िव</strong>चारकेँ अिभव ्यि <strong>दे</strong>लिन वा अपन अभवक रेखाकं न कयलिन जे अत् यन ्तमािम र्क अिछ।ोफेसर जयकान ्त िमक जीवन धाराक द ू प <strong>ह</strong>मरा समक्ष अबैछ ओ िथक साि<strong>ह</strong> आआोलन। द ून ू ि<strong>ह</strong>नक अंत <strong>िव</strong>ृत आ ापक अिछ जकरा मामे िनष्ाणमैिथली साि<strong>ह</strong>मे नव न भरिन<strong>ह</strong>ार ई थम सरती पु ाद ुभूर्त भेला जेमाभाषाकेँ जीवन दान <strong>दे</strong>लिन। ओ तँ स ्वतन ्ता संामक म<strong>ह</strong>ासमरमे स<strong>ह</strong>भागीभेला<strong>ह</strong> आ तँ को राजनीितक दलसँ स भेला<strong>ह</strong>, अपन माभाषाक उन ्नयनाथ र्सतत आन ्दोलन ्मुख र<strong>ह</strong>ला, िदशा िन<strong>दे</strong>र्शा िद र्श कयलिन, अपन उिचत मा ँगक ितसचेष ्ट र<strong>ह</strong>ला, संघष र्रत र<strong>ह</strong>ला आचार, व ्यव<strong>ह</strong>ार वेष-भूषामे प ूण र्त: मैिथल संस ्कृितक तीक र<strong>ह</strong>ला जे वर्मान पिरदृश ्यमे अकरणीय िथक। <strong>ह</strong>ुनक समस ्त जीवन-दश र्न,सम <strong>िव</strong>चार-वा<strong>ह</strong>, युग चेतनाक व ्यापक स<strong>िव</strong>ेश <strong>ह</strong>ुनक वाणीक पिरधान पि<strong>ह</strong>न क’िमिथलाक सा ंस ्कृितक परम ्परा आ मैिथली साि<strong>ह</strong>त् यक भूिमपर दृढ़तासँ ितित अिछ।<strong>ह</strong>ुनक जीवनक साथ र्कता अथ र् उपाजर्नमे नि<strong>ह</strong> छलिन, ख ्याितमे नि<strong>ह</strong> छलिन, अिधकारक<strong>िव</strong>ारमे नि<strong>ह</strong> छलिन, लोकक मुखसँ साध ुवादमे नि<strong>ह</strong> छलिन, भोगमे नि<strong>ह</strong> छलिन, <strong>ह</strong>ुनकजीवनक साथ र्कता माद जीवनकेँ गम ्भीर पमे उपलब ्ध करबामे, माभाषाक म<strong>ह</strong>त्ब ुझबाक चेष ्टा करबाक आन मे छलिन। पैघ व ्यिक जीवन जीबाक एक डसीट <strong>ह</strong>ोइत छैक, से ि<strong>ह</strong>नका स ्वत: ाप ्त छलिन। <strong>ह</strong>ुनक जीवनक म ूल उेश ्यछलिन To know how t o l i ve i n any t r ade. नामी-िगरामी व ्यिक साि<strong>ह</strong>त् यसंसार ब<strong>ह</strong>ुत द ूर धिर एक ितभाशाली पिरवार सदृश र<strong>ह</strong>ैछ जाि<strong>ह</strong>मे ओ जीवनयापनकयलिन।आन ्दोलन-स ्फुरण :असन ्धार एक नव विक ृ जागरण <strong>ह</strong>ुनक मिमे भेलिन जे मैिथलीक गौरव-गिरमाकेँ वर्मान पिरमे जागृत करबाक िनिम ओ रचनात् मक आ आन ्दोलनाक96


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्माक असरन कयलिन। एि<strong>ह</strong> लेल ओ अकर्मण ्य, िनिष्य, सुसुप ्त, धािम र्क करता,िढस ्ता, जीवनक अन ्ध कूपमे डूबल िमिथलाल एव ं वासी मैिथल समाजमे नवजीवनक संचार करबाक <strong>ह</strong>ेतु जनजागरणक अिभयानक स ूपात कयलिन जे िमिथलाकसामािजक, सा ंृितक एव ं साि<strong>ह</strong>िक जीवनमे नवचेतना अनबाक <strong>ह</strong>ेतु ओ रचनात् मक आआन ्<strong>दे</strong>लनात् मक ख अिख्तयार कयलिन। जकर व ्यापक भाव मैिथली भाषीपरअत् यन ्त व ्यापक पेँ पडल।केन ् एव ं <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ार सरकारक उदासीनतासँ भाषाकेँ सव र्था उपेिक्षत <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>ुनका दयमेअसीम पीड़◌ा आ आोश <strong>ह</strong>ोइत छलिन। ओ क<strong>िव</strong>वर सीताराम झा (।89।-।975)क िनम ्नस ्थ पंि अितशय भा<strong>िव</strong>त भ’ आन ्दोलन ्मुख भेला<strong>ह</strong> :अिछ सलाइमे आिग बरत की िबना रगड़।पायब िनज अिधकार कत<strong>ह</strong>ु की िबना झगड़।क<strong>िव</strong>वरक उक् त पंिक व ्यापक भाव <strong>ह</strong>ुनकापर पड़लिन जाि<strong>ह</strong>सँ अिभभूत भ’ ओ जनजागरणक अिभयान चलौलिन जे जनमानस अपन माभाषाक म<strong>ह</strong>त्केँ जानय, ब ुझयआ अपन समुिचत अिधकार ाप ्त करबाक िदशामे आन ्दोलन ्मुख <strong>ह</strong>ो, <strong>ह</strong>ुनका मान ्यताछलिन जे िमिथलाल वासीमे भाषा चेतनाक सव र्था अभाव छैक। भाषा चेतनाक अथ र्िथक माभाषा ित म, दाियत् व बोध, कर्व ्य बोध, गौरव बोध अ ािद समस ्त<strong>िव</strong>षय चेतना शब ्दमे सिि<strong>ह</strong>त अिछ। भाषाक उन ्नित आ <strong>िव</strong>कास ओि<strong>ह</strong> भाषीकचेतनापर िनभर्र करैछ, िकन ्तु अकम र्ण ्य मैिथली भाषी जनमानसमे अपन भाषा आसाि<strong>ह</strong>त् यक सवांगीन र् <strong>िव</strong>कासक आका ंक्षाक अभाव <strong>दे</strong>िख ओ सव र्थम भाषा चेतना जगयबाकउपम कयलिन जे <strong>ह</strong>म मैिथल छी, <strong>ह</strong>मर माभाषा मैिथली िथक आ <strong>ह</strong>म िमिथलावासीछी। एि<strong>ह</strong> भावनासँ उत् िरत भ’ िम िथलालक जन-जनसँ अरोध कयलिन जेजाित-भेद, व-भेद, िछाेषणक विक ृ पिरत् याग क’ एक ज ुट भ’ सििलतपसँ माभाषाक <strong>िव</strong>कास काय र्क ित समव भ’ आन ्दोलन करो, कारण को भाषाभाषीकेँ <strong>िव</strong> संघष र् कय को उपलि नि<strong>ह</strong> भेलैक जे ऐित<strong>ह</strong>ािसक दस ्तावेजकपमे ओकर भाषा साि<strong>ह</strong>त् यमे कायल अिछ।मै िथली आन ्दोलन दधीिच बाब ू भोलालाल दास (।894-।977)क कथन छलिन जेचुपचाप बैस व ्यि वा संस ्था वा भाषाकेँ न ्यायो िचत अिधकार नि<strong>ह</strong> ाप ्त भ’सकैछ, अतएव िमिथलालक सवा र् ंगीन <strong>िव</strong>कास ओकर भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यक मान ्याताथ र् समिमिथलावासीकेँ एक स ूमे बाि, एकता दिश र्त क’ भय ंकर िसं<strong>ह</strong>नाद करबाक योजन97


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिछ आ अपन समुिचत आिधकार ाि करबाक लेल अतुिलत संघष र् करबाक आान ओजीवन पय र्न ्त कयलिन। <strong>ह</strong>ुनक िस पंि िथक :अायी सा छी लय गगन समाचार अित<strong>िव</strong>षम।<strong>ह</strong>मरि<strong>ह</strong> लघ ु <strong>ह</strong>ु ँकारसँ म<strong>ह</strong>ालय <strong>ह</strong>ोइछ िनयम॥ि<strong>ह</strong>नक मे जाि<strong>ह</strong> आोलनक शुभार भेल तकर भाव माभाषारागी साि<strong>ह</strong>स ृजिन<strong>ह</strong>ार लोकिनपर से<strong>ह</strong>ो पया र् माामे पडलिन तथा एि<strong>ह</strong> िनिम काक मामेजन– जनमे अपन सा ंृितक अिताक रक्षाथ र् आोलुख भेला<strong>ह</strong>। आोलनमेतख बल आओत जखन <strong>ह</strong>म अपन संृितक श ंखनाद करब आ जन– जनमे भािषकचेतनाक <strong>ह</strong>ु ँकार भरब। एि<strong>ह</strong> भावनासँ उत्िरत भ’ म<strong>ह</strong>ाक<strong>िव</strong> आरसी साद िसं<strong>ह</strong>(1911– 1996)क सुिस क<strong>िव</strong>ता बािज गेल रण डं क एक उोधनाक गीत पमेमैिथली मीक िजापर झंकृत <strong>ह</strong>ोमय लागल :बािज गेल रण डं क, ललकािर र<strong>ह</strong>ल अिछ।गरिज-गरिज कय, जन-जनकेँ परचािर र<strong>ह</strong>ल अिछ।आब<strong>ह</strong>ु की र<strong>ह</strong>ती मैिथली बनिल वन ्दनी ?तक छा ँ<strong>ह</strong>मे बिन उदािसनी जनक नन ्दनी ?(मािटक दीप)उपयु र्क् त पिरक्ष् यमे ओ जनमानसकेँ उत् िरत करबाक उेश ्यसँ माभाषाकसमुिचत <strong>िव</strong>कासाथ र् जन आन ्दोलनक स ूपात कयलिन। अिखल भारतीय भाषासवे र्क्षणमे मैिथली भाषीक संस ्था श:-श: <strong>िव</strong>लीन <strong>ह</strong>ोइत <strong>दे</strong>िख कयलिन जेजनगणनाक अवसरपर मुखाितब भ’ अपन माभाषा मैिथली िलखाविथ। ओ जतयकत<strong>ह</strong>ु सभा सोसायटीक िमटींगमे स<strong>ह</strong>भागी <strong>ह</strong>ोिथ ततय से<strong>ह</strong>ो समय ब<strong>ह</strong>ार क’ मैिथलीआन ्दोलनक अतन िितकेँ उजगार करबाक अवसर िनकािल लैत र<strong>ह</strong>िथ। <strong>ह</strong>ुनका एि<strong>ह</strong>नाक कचोर छलिन जे स ्कूल आ कालेजमे जतय मैिथलीक पठन-पाठनक सु<strong>िव</strong>धा छैकततय अिभभावक लोकिन अपन माभाषाकेँ उपेक्षाक दृ िसँ िकएक <strong>दे</strong>खेत छिथ आछाकेँ ोाि<strong>ह</strong>त नि<strong>ह</strong> करैत छिथ। पुस ्तक एव ं पिका कािशत <strong>ह</strong>ोइत अिछ, िकन ्तुओकर ताक अिछ। मैिथली आन ्दोलनक ित जनमासक उदासीनताकेँ द ूर करबाकिनिम आन ्दोलन करबाक आवश ्यकताक ओ अभव कयलिन। माभाषाक जागरणकसबसँ बल आ सबसँ समथ र् स ्वर िमिथलाक जनमानसकेँ झंकृत क’ <strong>दे</strong>लक। <strong>िव</strong>गतसात दशकसँ माभाषा मी जनमानसकेँ अिधक व ु आ उजर्ित स ्वप <strong>दे</strong>बाक लेल98


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ओ एक म<strong>ह</strong>ान तपीक समान अख साधनामे रत र<strong>ह</strong>ला। वर्मान युग धम र्क अप<strong>ह</strong>ुनक साधना अ <strong>िव</strong>राट आ भ अिछ।आोलन– ओ:माभाषा मैिथलीक समुिचत मान ्यताक अभाव ि<strong>ह</strong>नका दयमे सतत खटकैत र<strong>ह</strong>लिन,जाि<strong>ह</strong>सँ उत् िरत भ’ ओ आन ्दोन ्मुख भेला<strong>ह</strong>। कारण पुरातन कालि<strong>ह</strong>सँ इला<strong>ह</strong>ाबाद<strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालय ाच् य एव ं तीच् य उच् च िशक्षाक दय स ्थल र<strong>ह</strong>ल अिछ जतय साि<strong>ह</strong>िकएव ं सा ंस ्कृितक क ल ित माभाषारागी साि<strong>ह</strong>त् य िचक लोकिनक िनवासर<strong>ह</strong>लिन लकर द ू कारण अिछ। थमत: धम र्-व लम ्बी मैिथल समाज गंगा-यमुना<strong>िव</strong>लुप ्त सरस ्वती नदीक संगम स ्थल िथक आ <strong>िव</strong>ाती लोकिनक जमाबड़◌ा र<strong>ह</strong>लअिछ। स ्वाधीनतासँ प ूव र् माभाषारागी जयकान ्त िम एकर <strong>िव</strong>कासाथ र् द ू संस ्थाकस ्थापना कयलिन तीरभुि पिब्लकेश आ अिखल भारतीय मैिथली सि<strong>ह</strong>त् य सिमितकमैिथल आन ्दोलनक ओ सन ् ।944 ई.मे रखलिन। <strong>ह</strong>ुनक उत् कट अिभलाषा छलिनजे सोिफया वािड़या ारा संस ्थािपत अन ्तरा र्ष ्ीय, साि<strong>ह</strong>िक एव ं सा ंस ्कृितक संस ्था पी.ई. एन. ( poet s Essayi st and Novel i st ) ारा मैिथलीकेँ मान ्यता ाप ्त<strong>ह</strong>ो। उक् त संस ्थाक ई सिय सदस ्य भ’ भारतीय भाषा एव ं <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी साि<strong>ह</strong>ारागीलोकिनक ध ्यान मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यक परातन एव ं अध ुनातन उत् कष र्सँ अवगतकरयबाक िनिम आन ्दोलन ्मुख भ’ एकर पुनराान क’ उक् त संस ्था ारामैिथलीकेँ मान ्यता िदऔलिन जकर <strong>िव</strong>स ्त <strong>िव</strong>वरण ओकर काय र् <strong>िव</strong>विरणीमे कािशतअिछ।िब<strong>ह</strong>ारक तत् कालीन रापाल डा. र ंगनाथ रामचन ् िदवाकर ऑल इिया रेिडयोपरएक भाषण <strong>दे</strong>लिन जाि<strong>ह</strong> मे ओ दयसँ अपन उार व ्यक् त करैत उोषणा कयर<strong>ह</strong>िथ जे मैिथली ज्ञान न ्थस ्थ ाचीनतम भाषा िथक जे ि<strong>ह</strong>नका आन ्दोन ्मुख करबामेअित म<strong>ह</strong>त्प ूण र् भूिमकाक िनवा<strong>ह</strong> र् कयलक। ई घटना सन ् ।956 ई. क िथक।उक् त भाषणक एक ऐित<strong>ह</strong>ािसक पिरदृश ्य अिछ जे मैिथली अन ्दोलनक सियतामेि<strong>ह</strong>नका िदशा िन<strong>दे</strong>र्श कयलक। ि<strong>ह</strong>नक कम र्भूिम से<strong>ह</strong>ो इला<strong>ह</strong>ाबाद <strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालयमे र<strong>ह</strong>लिनजतय गणतन ् भारतक थम धानम ंी पित जवा<strong>ह</strong>र लाल <strong>ह</strong>क जन ्मभूिमछिन। ओ अवकाश भेटलापर िनित पेँ ओतय अबैत-जाइत र<strong>ह</strong>िथ। अिखलभारतीय मैिथली साि<strong>ह</strong>त् यक अध ्यक्ष आ <strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालयमे अङरेजी <strong>िव</strong>भाग व ्याख ्याताक99


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पमे ओ धानम ंीसँ सन ् ।960 ई. मे आनन ्द भवनमे दश र्नाथीर्क पमे मैिथलीकद ू पुस ्तक वैनाथ िम याी (।9।।-।998)क काव ्य-सं<strong>ह</strong> िचा आ गािलकथा-सं<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनका उप<strong>ह</strong>ार <strong>दे</strong>लिथन, संगि<strong>ह</strong> अरोध कयलिथन जे मैिथली भाषा आसाि<strong>ह</strong>त् यक गौरवशाली साि<strong>ह</strong>िक परम ्परा तेर<strong>ह</strong>म शताब ्दीसँ उपलब ्ध अिछ, िकन ्तुसरकारी मान ्यताक अभावमे ई सव र्था उपेिक्षत अिछ। पित <strong>ह</strong> ध ्यान प ूव र्क आस ्<strong>ह</strong> प ूव र्क <strong>ह</strong>ुनक नात सुनलिथन आ क<strong>ह</strong>ल िथन I nst i t ut i onalr eor gani zat i on i s not soul management of t he r i chness ofa l anguage. We enj oy wi t h sound l i t er at ur e?दश र्नी-रणा:ओति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनका भेटलिथन इला<strong>ह</strong>ाबाद <strong>ह</strong>ाईकोट र्क चीफ जस ्टीस न ्यायमितर् ू बी. मिक। ओ<strong>ह</strong>ुनका क<strong>ह</strong>लिथन, एि<strong>ह</strong> पेँ अ<strong>ह</strong>ा ँक माभाषाकेँ मान ्यता नि<strong>ह</strong> भेिट सकैछ। ओ सला<strong>ह</strong><strong>दे</strong>लिथन, एि<strong>ह</strong> लेल आन ्दोलनक तरीका अपनाबय पडत, तखनि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ा ँक माभाषाकेँमाता भेिट सकैछ। आोलनक तरीका िथक जे अपन माभाषाक सम ृशाली,गौरवशाली आ वैभवशाली पररासँ जनमानसक संगि<strong>ह</strong>-संग साि<strong>ह</strong>त् य िचन ्तक लोकिनकध ्यानाकिष र्त करबाक उपम क।न ्यायम ू िर् जस ्टीस मिकक सत् रणा आ यथाथ र् <strong>िव</strong>चारसँ उत् िरत भ’ कए ओइला<strong>ह</strong>ाबादमे सर गंगानाथ झा संस ्कृत िरसच र् इन ्सच् युटमे ।5 िदसम ्बर ।96। ई.मे मैिथली पुस ्तक दश र्नीक थम आयोजन कयलिन तथा ओकर उाटन करबाक लेलजस ्टीस मिल्सँ अरोध कयलिथन। ताधिर जस ्टीस मिक भारत सरकारक कमीशनफॉर माइ रीटी लैेजजक चेयरमैन पदपर सुशोिभत भ’ गेल र<strong>ह</strong>िथ। ई सुखदसंयोग िथक जे उक् त पुस ्तक दश र्नीक उाटन करबाक दाियत् जस ्टीस मिकस ्वीकार कयल िथन, जाि<strong>ह</strong>मे ओि<strong>ह</strong>ठामक ब ु साि<strong>ह</strong>त् य िचन ्तक लोकिन भाषा आसाि<strong>ह</strong>त् यक ाचीनतम गौरवशाली परम ्परासँ अवगत भेला<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>ुनकापर अिमट छापछौड़लक। उक् त अवसरपर यशस ्वी क<strong>िव</strong> वैनाथ िम याी मैिथलीमे काव ्य-पाठकय र<strong>ह</strong>िथ।इला<strong>ह</strong>ाबाद पुस ्तक दश र्नीसँ अािणत आ अझोिरत भ’ कए ओ सोचलिन जे ए<strong>ह</strong>नदश र्नीक आयोजन गणतन ् भारतक राजधानी िदल ्लीमे कयल जाय तँ िनित पेँमैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यकेँ मान ्यता भेटबामे को बाधा नि<strong>ह</strong> आिब सकैछ।100


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ुनकापर आन ्दोलनक भूत ए<strong>ह</strong>न सवार भ’ गेल छलिन। एकर आयोजनाथ र् ओ अपनोिभडेण ्ड फण ्डसँ लोन ल’ कए 8 आ 9 जनवरी ।963 ई. मे िदल ्लीक आजादभवनमे ऐित<strong>ह</strong>ािसक राष ्ीय पुस ्तक दश र्नीक आयोजन कयलिन जाि<strong>ह</strong>मे िमिथलालएव ं वासस ्थ मैिथली मी लोकिनसँ चन ्दा एकित कयल गेल आ भालण ्टीयर स<strong>ह</strong>भागीभेल र<strong>ह</strong>िथ। दश र्नीक सजावट दयाकष र्क छल। ब<strong>ह</strong>ुतायाद मैिथली पुस ्तकािदपाण ्डुिलिप एकित कयल गेल छल जाि<strong>ह</strong>मे िमिथला संस ्कृत िरसच र् इन ्स ्टीच् युट दरभंगाआ पटना <strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालय <strong>िव</strong>शेष उल ्लेखनीय भूिमकाक िनवा<strong>ह</strong> र् कयलक। सा ंसद पमेलिलतनारायण िम (।922-।975) एव ं यमुना साद मण ्डल स<strong>ह</strong>भागी भेल र<strong>ह</strong> िथ।भारत सरकारक संसदीय आ ऑल इिया ाडकािंगक म ंी बाब ू सत् यनारायण िसं<strong>ह</strong>कअपिरिमत स<strong>ह</strong>योगसँ धानम ंी पित जवा<strong>ह</strong>र लाल <strong>ह</strong> उक् त दश र्नीक उाटनकयलिन। यिप ओ पन ्<strong>ह</strong> िमनट <strong>िव</strong>लम ्बसँ प<strong>ह</strong>ु ँचल र<strong>ह</strong>िथ, िकन ्तु पुक एव ंपाण ्डुिलिपक अम ्बार <strong>दे</strong>िख ओ <strong>ह</strong>तद भ’ गेल र<strong>ह</strong>िथ अपन उाटन भाषणमे जेबजलिथन ओ कनाक <strong>िव</strong>परीते अभव भेलिन आयोजक जयकान ्त िमकेँ ।भीिजिट ंग रिजस ्टरमे ओ िटप ्पणी कयलिथन, I was happy t o i naugur at eMaithili Book Exhibition and to see the largecollectioof books and Maneser i spt s i n Mai t hi l i , t hi s demonst nat edt hat Mai t hi l i has been f or l ong t i me and i s t o day aliving among t he peopl e of t hat ar ea.The l agnage deer vesencou r gemend ? एि<strong>ह</strong> दश र्नीकेँ सफल बनयबाक लेल <strong>ह</strong>ास ्य-व ्य ं साटोफेसर <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा (।908-।984), मायानन ्द िम (।934), रामस ्वपनटुआक अितिर अको ग-मान ्य राजितक, मैिथली साि<strong>ह</strong>त् य मी उनिट क’दश र्नीकेँ सफल बनयबाक <strong>ह</strong>ेतु उपित भेल र<strong>ह</strong>िथ। दश र्नीक शानदार सजावटिमिथलाल पेिट ं ंगक कारँ सम काय र्मक झा ँकी िसमा <strong>ह</strong>ोलमे दिश र्त भेल जेमैिथलीक <strong>ह</strong>ेतु एक ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटना िथक। उक् त दश र्नीक सफलता एि<strong>ह</strong> बातक सबलमाण िथक जे ओ एक सफल आयोजक र<strong>ह</strong>िथ तथा मैिथली आन ्दोलनकेँ एक डेगआग ू बढ़◌ौलिन।साि<strong>ह</strong>त् य-अका<strong>दे</strong>मी-सामान ्य पिरषदमैिथली पुस ्तक दश र्नी मै िथली आन ्दोलनकेँ ती करबा ियासक शुभारम ्भ कुशलत् मे आगा ँ ससरल। ए<strong>ह</strong>ी अविधमे एक ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटना भेल। ि<strong>ह</strong>नक िपताीम<strong>ह</strong>ामोपाध ्याय डार उमेश िम (।895-।967)क िनयुि सर कामेश ्वर िसं<strong>ह</strong>101


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्संस ्कृत <strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालय दरभंगाक कुलिपत कपमे भेलिन। ई सुखद संयोग छल जे<strong>ह</strong>ुनक काय र्कालमे साि<strong>ह</strong>त् य अका<strong>दे</strong>मीक सामा पिरषदक <strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालयक ितिनिधत्करबाक <strong>ह</strong>ेतु एक ितिनिधक नाम अशिसत ं करबाक स ूचना भेटलिन। माभाषरागीकुलपितक अतीव इच् छा छलिन जे ए<strong>ह</strong>न व ्यिक नाम अशिसत ं कयल जाय जेमैिथलीक मान ्यताथ र् एि<strong>ह</strong> भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यक पुरातन परराक उपस ्थापन सबल तकर्ारा स ्तुत क’ कए ओकर अध ्यक्ष पित जवा<strong>ह</strong>र लाल <strong>ह</strong>केँ कीन ्स क<strong>ह</strong>िलसकिथ अंजीमे। कुलपित कया र्लय तीन वेर ोफेसर जयकान ्त िमक नामस ्ता<strong>िव</strong>त क’ <strong>ह</strong>ुनक अमोदनाथ र् स ्तुत कयलक, िकन ्तु कुलपित बारम ्बार िबको िटप ्पणी कय फाइल वापस क’ <strong>दे</strong> िथ। <strong>ह</strong>ुनका एि<strong>ह</strong> बातक आश ंका छलिन जेजनमानस ई आरोप लगाओत जे अपन पुक नाम अशिसत ं कयलिन। सामािजकदवाब एव ं मैिथली आोलनक सजग <strong>ह</strong>री जयका ंत िमक नाम अशिसत ं कयलिथन आओ सामान ्य पिरषद्क सदस ्य मनीत भ’ गेला<strong>ह</strong>। ओ अपन माभाषा मैिथलीकमान ्यताथ र् साि<strong>ह</strong>त् य अका<strong>दे</strong>मीक सामान ्य पिरषदमे आन ्दोलन ारम ्भ कयलिन।मैिथलीक मान ्यतामैिथलीक मान ्यता साि<strong>ह</strong>त् य अका<strong>दे</strong>मी अिबलम ्ब िदय, ताि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु ओ फा ँड़बाि क’आन ्दोलनक शुभारम ्भ कयलिन तिनक बिलदानक इित<strong>ह</strong>ास जनमानससँ कायल नि<strong>ह</strong>अिछ। सामान ्य पिरषदक सम ्मानीय सदस ्य लोकिनक मैिथलीक गौरव गिरमाकध ्यानाकिष र्त करबाक आ एकर म<strong>ह</strong>त् िनिपत करबाक िनिम अङरेजीमे द ू ब ुक लेटओ िलखलिन A Casefor Mai t hi l i आ What t hey say aboutMai t hi l i तकरा सदस ्य लोकिनक बीच <strong>िव</strong>तिरत करब ारम ्भ कयलिन। यिपिदल ्लीमे आयोिजत पुस ्तक दश र्नीमे पित <strong>ह</strong> एि<strong>ह</strong> बातक संकेत <strong>दे</strong> र<strong>ह</strong>िथजे एि<strong>ह</strong> पुरातन भाषाकेँ माता भेटबाक चा<strong>ह</strong>ी, िकन ्तु मैिथलीक द ुभा र्ग ्य र<strong>ह</strong>ल जेअ कस ्मात <strong>ह</strong>ुनक िनधन भ’ गेलिन। <strong>ह</strong>ुनक म ृत् यु परा मैिथलीक परम ि<strong>ह</strong>तौषीख ्यात भाषाशाी ोफेसर सुनीित कुमार चोपाध ्याय (।890-।977) अका<strong>दे</strong>मीकअध ्यक्ष बनला<strong>ह</strong> जे एकर गौरव-गिरमा आ पुरातनतासँ नीक जका ँ पिरिचत र<strong>ह</strong>िथ।ोफेसर चोपाध ्यायक अध ्यक्ष बिनति<strong>ह</strong> ई अिधक आशाित भ’ गेला<strong>ह</strong> जे मैिथलीकमान ्यता भेटबामे मा वैधािनक आशाि भ’ गेला<strong>ह</strong> जे मैिथलीक मान ्यता भेटबामेमा वैधािनक िया शेष रि<strong>ह</strong> गेल अिछ। अका<strong>दे</strong>मी एि<strong>ह</strong> लेल एक सिमित गिठतकयलक जकर सदस ्य र<strong>ह</strong>िथ भाषा<strong>िव</strong>द ् ोफेसर डा. सुकार सेन (।900-।992)ोफेसर डा. <strong>ह</strong>जारी साद <strong>िव</strong>ेदी (।907-।979) आ डा. सुभ झा (।909-102


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2000)। ई बैसक िदल ्लीमे आ<strong>ह</strong>ूत भेल एकर मान ्यताथ र्। सिमितक अश ंसापरसाि<strong>ह</strong>त् य अका<strong>दे</strong>मी सन ् ।965 ई. मे मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यकेँ आधिनक ु भारतीयभाषाक पमे मान ्यता दान कयलक। एि<strong>ह</strong> िदशामे ोफेसर जयका िमकआन ्दोलनात् मक स ्वप ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटनाक पमे सतत िचरस ्मरणीय र<strong>ह</strong>त मैिथलीआन ्दोलनक इित<strong>ह</strong>ासमे।िलिप-संरक्षण :अन ्य स ्वतं साि<strong>ह</strong>िक आधिनक ु भारतीय भाषािदक समान मैिथली भाषाकेँ अपन ाचीनस ्वतन ् िलिप छैक जकरा ितर<strong>ह</strong>ुता वा िमिथलाक्षर वा मैिथलाक्षर वा मैिथलीिलिप क<strong>ह</strong>लजाइछ। ितर<strong>ह</strong>ुता नामसँ ज्ञात <strong>ह</strong>ोइछ जे ई िलिप ितर<strong>ह</strong>ुत <strong>दे</strong>शक िथक। जि<strong>ह</strong>नाभाषा आ सभ्यता एव ं संस ्कृित परस ्पर अन ्योन ्याित अिछ ति<strong>ह</strong>ना िलिप आ भाषाकसम ्बन ्ध छैक। अपन िलिपसँ जि<strong>ह</strong>ना-जि<strong>ह</strong>ना सम ्ब <strong>िव</strong>ेद <strong>ह</strong>ोइत जायत ति<strong>ह</strong>ना-ति<strong>ह</strong>ना भाषाक ित ताि<strong>ह</strong> अपातमे आकष र्ण कम <strong>ह</strong>ोइत जायत तकर कृष ्टउदा<strong>ह</strong>रण िथक मैिथली एि<strong>ह</strong> िलिपक जानिन<strong>ह</strong>ारक संख ्या िदनािदन नग <strong>ह</strong>ोइत <strong>दे</strong>िखजयका िमकेँ ममानर््तक पीड़◌ा <strong>ह</strong>ोइत छलिन। एि<strong>ह</strong> समस ्यापर ओ गम ्भीरता प ूव र्क<strong>िव</strong>चार कयलिन आ एकर संरक्षणाथ र् आन ्दोलन चलौलिन। साि<strong>ह</strong>त् य अका<strong>दे</strong>मीमे मैिथलीकस ्वीकृित श ्नपर बारार ई समस ्या उत् पन ्न भेल छल, की एकरा अपन स ्वतिलिप छैक वा नि<strong>ह</strong> ओ एि<strong>ह</strong> समस ्याक समाधानमे तकर् <strong>दे</strong>लिथन जे एकरा अपन स ्वतन ्िलिप छैक जकर इित<strong>ह</strong>ास अित ाचीन छैक। <strong>ह</strong>ुनक मान ्यता छलिन जे मैिथलीकस ्वत िलिपक अित् स ्थािपत करबामे जे किठनता िलिपक कारँ भेलिन आवर्मान पिरक्ष् यमे भ’ र<strong>ह</strong>ल से नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत जँ <strong>ह</strong>मरा लोकिन एकरा संरिक्षतरख रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ु ँ तँ ई श ्न कथमिप नि<strong>ह</strong> उठैत।वाा र्लापक ममे ओ <strong>ह</strong>मरा एक बेर क<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>िथ जे पुरातन कालमे समिमिथलालमे ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपक संगि<strong>ह</strong> कैथी िलिपक चलन छलैक। दरभंगा राजककाय र्-कलापमे से<strong>ह</strong>ो ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपक योग <strong>ह</strong>ोइत छलैक, िकन ्तु ओकरा वि<strong>ह</strong>ृतक’ कए ि<strong>ह</strong>न ्दी ब<strong>ह</strong>ुल <strong>दे</strong>वनागरी िलिपकेँ लािद <strong>दे</strong>ल गेलैक जकर भय ंकर द ुष ्पिरणामभेलैक जे शः– शः जनमानससँ ई <strong>िव</strong>लु <strong>ह</strong>ोइत चल गेल। एकरे फलस ्वपमैिथली सदृश ाचीनतम भाषाकेँ वर्मान पिरक्ष् यमे ि<strong>ह</strong>न ्दीक अंगक पमे उोषणा103


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कयलिन जेना जभाषा आ अवधीक संगमे क<strong>ह</strong>ल जाइछ। जँ ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपचिलत र<strong>ह</strong>ैत आ एकर साि<strong>ह</strong>त् य स ृजन ए<strong>ह</strong>ी िलिप मे <strong>ह</strong>ोइत तँ ए<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>वादक उावनाकथमिप नि<strong>ह</strong> उपित <strong>ह</strong>ोइत। संस ्कृतक <strong>ह</strong>ेतु वैकिक पमे समस ्त भारतमे<strong>दे</strong>वनागरी िलिप व ्यवत <strong>ह</strong>ोमय लागल तकर भाव िमिथलालपर पड़ल आ मैिथलीसाि<strong>ह</strong>त् यक िनमा र्ता लोकिन ितर<strong>ह</strong>ुताक स ्थानपर <strong>दे</strong>वनागरी िलिपक योग करय लगला<strong>ह</strong>जे मैिथलीक लेल कालिदवसक इित<strong>ह</strong>ास ारम ्भ भेल।यिप एि<strong>ह</strong> िलिपक संरक्षणाथ र् कितपय आन ्दोलन अवश ्य कयल गेल, िकन ्तु कोयास सफल नि<strong>ह</strong> भ’ सफल। दरभंगासँ ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपमे समाचार प ब<strong>ह</strong>ार करबाकयास कयल गेलेक, मुदा ओ<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>फल र<strong>ह</strong>ल। मैिथली भाषी जनमानस ितर<strong>ह</strong>ुता आकैथी िलिपमे पढ़◌ैत-िलखैत छल आ एि<strong>ह</strong>सँ अितिरक् त को िलिपक योगक ज्ञानभण ्डारसँ जीवनाथ राय (।89।-।969) बाङला िलिपक आधारपर टाइप अवश ्यबनाओल गेल आ ओ ‘ मैिथली’ थम पुस ्तकक रचना कयलिन, परन ्तु ओ<strong>ह</strong>ो याससफल नि<strong>ह</strong> भ’ पौलक।जखन मैिथली कोश कािशत करबाक श ्न उपित भेलिन तखन ओ <strong>िव</strong>शु ितर<strong>ह</strong>ुतािलिपक टाइप बनबयबाक अथक आन ्दोलन कयलिन, कारण <strong>ह</strong>ुनका बलबती आका ंक्षा छलिनजे ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपमे कोश कािशत <strong>ह</strong>ो। एि<strong>ह</strong> भावनासँ उत् िरत भ’ ितर<strong>ह</strong>ुताकक<strong>ह</strong>ारा (।967) नामक एक ब ुक लेट छपौलिन। दैव द ुयो र्ग ए<strong>ह</strong>न भेल जे <strong>ह</strong>ुनकई आन ्दोलन सफल नि<strong>ह</strong> भ’ पौलिन। <strong>ह</strong>ुनक तकर् छलिन जँ <strong>ह</strong>मरा लोकिन एकरासाि<strong>ह</strong>त् यक िरसजर् अिधक सुकर <strong>ह</strong>ोइत। वर्मान पिरक्ष् यमे एकर पुनान करबाक<strong>ह</strong>ेतु ओ आन ्दोलन ्मुख र<strong>ह</strong>िथ कारण िरसच र् आ सा ंस ्कृितक कायािदमे र् अलंकरणक पमे<strong>िव</strong>शेष उपा<strong>दे</strong>य <strong>ह</strong>ोयत।<strong>ह</strong>म व ्यिगत पेँ जत छी जे कतेक बेर <strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालय अदाय आयोगकमीिट ंगमे िकछु गोरे ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपकेँ वि<strong>ह</strong>ष ्कृत करबाक सुिनयोिजत योजना व भ’आयल र<strong>ह</strong>िथ कारण ओ सभ ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपसँ सव र्था अनिभज्ञ र<strong>ह</strong>िथ। <strong>ह</strong>म उक् तमीिट ंगमे स<strong>ह</strong>भागी छल<strong>ह</strong>ु ँ। ओ अिडग र<strong>ह</strong>ला जे एकर पुरातन अित्केँ संरिक्षतराखब िनता योजनीय िथक। त् येक मैिथली मी जनमानसक संगि<strong>ह</strong>-संग<strong>िव</strong>शेषत: मै िथली पढ़िन<strong>ह</strong>ार छा आ मैिथली पढ़◌ौिन<strong>ह</strong>ार िशक्षक समुदायकेँ सतत ओ104


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उत् िरत करैत र<strong>ह</strong>िथ ितर<strong>ह</strong>ुता िलिप िसखबाक। अिधका ंश माभाषारागीकेँ ओ उक् तिलिपमे प िलखिथ जिनका एकर ज्ञान छिन। ए<strong>ह</strong>न कितपय प <strong>ह</strong>मरो लग अिछ।ाथिमक िशक्षा-माभाषााथिमक िशक्षा आ माभाषा द ुन ूक परस ्पराित अिछ। िशक्षा मानव जीवनकमेदण ्ड िथक। िशक्षाक उेश ्य िथक ज्ञानाजर्न। ज्ञानाजर्नक <strong>ह</strong>ेतु भाषा माध ्यमिथक। अतएव को भाषाक सफलता एि<strong>ह</strong> बातपर अवलित अिछ जे कोन सीमा धिरज्ञानाजर्न आ अिजर्त ज्ञानक अिभव ्यिमे स<strong>ह</strong>ायक <strong>ह</strong>ोइछ, जकरा ारा व ्यिक िनमाणर्<strong>ह</strong>ोइछ आ आिरक गुणक शिक <strong>िव</strong>कास तथा ओ एक उरदायी नागिरक पमेजनमानसक समक्ष स ्तुत <strong>ह</strong>ोइछ। माभाषाक माध ्यमे ाथिमक िशक्षा एक िसक् काकद ू प<strong>ह</strong>ल ू िथक। अतएव ारिकावस ्थामे जीवनमे माभाषाक माध ्यमे ाथिमक िशक्षाद ुन ूक ाथिमकता अपेिक्षत अिछ। एि<strong>ह</strong> संगे भारतेु बाब ू <strong>ह</strong>िरश ्चन ् (।950-।885)क कथन छिन :िनज भाषा उन ्नित अ<strong>ह</strong>ै, सब उन ्नित की म ूल।िब िनज भाषा ज्ञान केँ , िमटय न दयक म ूल।माभाषाक माध ्यमे ाथिमक िशक्षाक नि<strong>ह</strong> व ्यवस ्था र<strong>ह</strong>लाक कारँ <strong>ह</strong>ुनका दयमेअपार पीड़◌ा छलिन। एि<strong>ह</strong> लेल ओ प ृथकसँ जन आन ्दोलन चलयबाक अिभयान अवश ्यचलौलिन, िकन ्तु िब<strong>ह</strong>ार सरकारक उदासीनताक कारँ <strong>ह</strong>ुनक ई स ्वप ्न साकार नि<strong>ह</strong> भ’पौलिन। <strong>ह</strong>मरा जत िमिथलावासी अपन माभाषाक म<strong>ह</strong>त् नि<strong>ह</strong> ब ुझबाक ई द ुखदपिरणाम िथक। जँ जनमानस अपन बाल-गोपालकेँ माभाषाक म<strong>ह</strong>त्सँ वस ्तुत:अवगत करिब तिथ तँ ए<strong>ह</strong>न स ्वस ्थ वातावरणक िनमा र्ण <strong>ह</strong>ोइत जे सरकारकेँ बाध ्यभ’ कए ाथिमक िशक्षा माभाषाक माध ्यमे लाग ू करय पिडतैक।जखन डा. जगन ्नाथ िम िब<strong>ह</strong>ारक मुख ्यम ंीक पदपर िसं<strong>ह</strong>ासनाढ़ भेला<strong>ह</strong> तखनजयकान ्त िम अत् यिधक आशित भेला जे माभाषारागी मुख ्यम ंी माभाषाकमाध ्यमे ाथिमक िशक्षाक उोषणा अवश ्य करता। िकन ्तु ओकर को फलाफल नि<strong>ह</strong>105


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ब<strong>ह</strong>रायल। <strong>ह</strong>ुनक अवधारणा छलिन जे जँ ाथिमक िशक्षा माभाषा मैिथलीक माध ्यमे<strong>ह</strong>ोइत तँ िमिथलालक अिधका ंश समस ्याक समाधान स ्वत: भ’ जाइत। माभाषाकमाध ्यमे ाथिमक िशक्षा नि<strong>ह</strong> भेटबाक कारँ ना-भुटकाकेँ िशक्षाक ितिच भ’जाइछ, जकर पिरणाम <strong>ह</strong>ोइछ जे <strong>िव</strong>ालयसँ ओकर पलायन भ’ जाइछ। इए<strong>ह</strong>मुख कारण िथक जे ाथिमक स ्तरपर माभाषाक माध ्यमे ाथिमक िशक्षाककायानर््वयन <strong>ह</strong>ेतु ओ जीवन पय र्न ्त आन ्दोलनक संघष र् करैत र<strong>ह</strong>ला। िमिथलालमेमाभाषा मै िथलीकेँ ाथिमक स ्तरपर िशक्षा नीित लाग ू करयबाक <strong>ह</strong>ेतु ओ पदयाा,वैसार, चार अिभयान तँ करबे कयलिन, एतेक धिर जे ओ कान ूनी लड़◌ाइ लड़बामेपाछू नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ला।एि<strong>ह</strong> संगमे <strong>ह</strong>ुनक कथन छलिन जे आन-आन <strong>दे</strong>श उन ्नितक िशखरपर प<strong>ह</strong>ु ँचल अिछतकर मुख कारण िथक जे ओ अपन माभाषाक म<strong>ह</strong>त्सँ प ूण र् अवगत अिछ। स,जापान, इ ंग ्लैण ्ड, अमेिरका आिद <strong>दे</strong>शमे ाथिमक िशक्षा ओकर माभाषाक माध ्यमे<strong>दे</strong>ल जाइछ जे गितक पथपर िदनािदन असर भेल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। ओ एि<strong>ह</strong><strong>िव</strong>षयसँ ममा<strong>ह</strong>त र् र<strong>ह</strong>िथ जे िमिथलालमे जनजागरणक अभावक िशक्षा लाग ू करयबाकिदशामे यत् नशील नि<strong>ह</strong> छिथ। मै िथली िशक्षक मैिथली पढ़यबाक <strong>ह</strong>ेतु सचेष ्ट नि<strong>ह</strong>छिथ। यावत् मैिथल समाज एि<strong>ह</strong> श ्नक यशोिचत उर नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>त, तावत मैिथलीकेँआगा ँ बढ़बाक को आन ्दोलन सफल नि<strong>ह</strong> भ’ सकैछ।सन ् ।969 ई. मे िमिथला मण ्डल मुम ्बईक तत्ावधान मे आयोिजत अिखलभारतीय मैिथली सम ्मेलनमे <strong>िव</strong>चारणीय <strong>िव</strong>न ्द ु छल माभाषाक माध ्यमे ाथिमकिशक्षा। उक् त सम ्मेलनमे <strong>िव</strong>श ्व<strong>िव</strong>ालयक ितिनिध पमे <strong>ह</strong>म सििलत भेल छल<strong>ह</strong>ु ँ।ओतय माभाषाक माध ्यमे ाथिमक िशक्षाक कायानर््वयनाथ र् एक सिमित गिठत भेलैकजकर सदस ्य <strong>ह</strong>म से<strong>ह</strong>ो छल<strong>ह</strong>ु ँ आ ोफेसर जयकान ्त िम ओ अध ्यक्ष र<strong>ह</strong>िथ। िनण र्यिनम ्नस ्थ अिछ।1. श ैशवावस ्थामे माभाषाक माध ्यमे िशक्षाक व ्यवस ्था र<strong>ह</strong>लापर ओकर ज्ञान आ मि<strong>िव</strong>कास स<strong>ह</strong>ज, सुगम आ सुव ्यवित <strong>ह</strong>ोइछ। <strong>िव</strong>षय वस ्तुक ज्ञान आरिक संस ्कारस ्थायी <strong>ह</strong>ोइछ। ओ सुगमता प ूव र्क सब वस ्तुक ज्ञान आरिक संस ्कार स ्थायी <strong>ह</strong>ोइछ।ओ सुगमता प ूव र्क सब वस ्तु <strong>ह</strong>ण करैछ जे <strong>िव</strong>षय-वस ्तु ब ुझबामे स<strong>ह</strong>ायक <strong>ह</strong>ोइछ।एि<strong>ह</strong>मे को सन ्<strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> जे सुगमता प ूव र्क ओकर <strong>िव</strong>कासक सावना अिछ।106


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2. जातन ्क थम शर् िथक जनमानसकेँ िशिक्षत करब, जाि<strong>ह</strong>सँ ओ को काय र्सम ्प ूण र् शिक संग स<strong>ह</strong>ष र् करता ओकर शि <strong>िव</strong>षय-वस ्तु ब ुझबामे स<strong>ह</strong>ायक <strong>ह</strong>ोइछ।जखन कोना समस ्या उत् प <strong>ह</strong>ैत तँ ओकर समाधान ओ आसानीसँ क’ पबैछ।माभाषाक माध ्यमे ाथिमक िशक्षा जी<strong>िव</strong>त जातन ्क म ूल मन ् िथक।3. एि<strong>ह</strong>मे को सन ्<strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> जे ाथिमक िशक्षा माभाषाक माध ्यमे <strong>दे</strong>ल जाय,कारण मै िथली एक ाचीनतम जी<strong>िव</strong>त भाषा िथक तेँ एकरा अिनवाय र् पेँ लाग ू करबाकिदशामे यासक योजन अिछ आ िब<strong>ह</strong>ार राज ्यक अिधका ंश िजलामे ई बाजल जाइतअिछ ततय अिनवाय र् पेँ एकरा लाग ू करबाक <strong>ह</strong>ेतु सरकारपर दवाब बनायब आवश ्यकअिछ।िकन ्तु द ुयो र्गक <strong>िव</strong>षय िथक जे सरकारक उदासीनताक कारँ तँ मै िथलीमेा थिमक िशक्षाक पुस ्तक कािशत भेल आ तँ ओकर अध ्यापनक व ्यवस ्था अािपभेल अिछ जे िचन ्तनीय <strong>िव</strong>षय िथक। अतएव सरकार एि<strong>ह</strong> नीितक <strong>िव</strong>रोधमे जनमतसं<strong>ह</strong> क’ कए सशक् त आन ्दोलनक रणा ओ <strong>दे</strong>लिन जे म ूक बिधर सरकारकेँजगयबाक योजन अिछ। सुसुप ्त सरकारकेँ जाधिर जगाओल नि<strong>ह</strong> जायत ताधिरिमिथलालमे ाथिमक िशक्षाक माध ्यम मैिथलीकेँ नि<strong>ह</strong> भेटला िमिथला आ मै िथलीकसव र्तो भावेन <strong>िव</strong>कास आ <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध समस ्यािदक िनदान ओकर िनराकरण ताधार सा<strong>िव</strong>त नि<strong>ह</strong>अिछ जाधिर ओि<strong>ह</strong>सँ लड़बाक शिक लेल आवश ्यकता अिछ जनमानसक चेतन <strong>िव</strong>चार आसिय स<strong>ह</strong>योग। एि<strong>ह</strong> लेल माभाषाक माध ्यमे ाथिमक िशक्षा अपेिक्षत अिछ।ि<strong>ह</strong>नका ारा चलाओल गेल एि<strong>ह</strong> आन ्दोलनकेँ साकार प <strong>दे</strong>बाक िदशामे यासअपेिक्षत अिछ। ई <strong>िव</strong>षय अािप अस ्पष ्ट अिछ जे भारतीय सं<strong>िव</strong>धान, साि<strong>ह</strong>अका<strong>दे</strong>मी आ अन ्तरा र्ष ्ीय साि<strong>ह</strong>िक संस ्था पी.ई.एन. ारा एि<strong>ह</strong> भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यकेँमान ्तता ा अिछ तखन िब<strong>ह</strong>ार सरकार ाथिमक िशक्षाक पमे एकरा लाग ू िकएक करैत अिछ? एकरा लाग ू कयलासँ सरकारक ितष ्ठामे <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोयतैक आ जनमतओकरा पक्षमे अनायासि<strong>ह</strong> आकिष र्त भ’ जायत।आोलन-नवआयाम :107


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जयकान ्त िम मैिथली आन ्दोलनकेँ नव स ्वप दान करबाक आका ंक्षी र<strong>ह</strong>िथ, कारण<strong>ह</strong>ुनक बल इच् छा छलिन जे आन ्दोलन सम ्बन ्धी काय र्मकेँ िचत करबाक िनिमझ ुण ्ड बािक, ढोल बजा क’ , गाम-गाममे घ ू िम क’ माभाषाक की म<strong>ह</strong>त् छैकतकरा ब ुझायब परमावश ्यक अिछ। एि<strong>ह</strong> लेल मुख ्य-मुख ्य स ्थानपर मीिट ंगक आयोजनकरब आ माभाषाक वास ्त<strong>िव</strong>क म<strong>ह</strong>त् आ तज्जिनत <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध समस ्यािदसँ जनमानसकध ्यानािष र्त करबा मैिथली भाषापर मा ाण आ कण र् कायक वच र्केँ समा करबाकलेल से<strong>ह</strong>ो आोलनक आवकता अिछ तकर ओ अभव कयलिन। ओ िमिथलालकमुसलमानकेँ मै िथली आन ्दोलनक संग जोड़बाक बलवती इच् छा शि छलिन <strong>ह</strong>ुनका। ओए<strong>ह</strong>न आन ्दोलनक आका ंक्षी र<strong>ह</strong>िथ जे जनमानस वै<strong>ह</strong> यथाथ र् पेँ ितिनिधत् क’सकैछ जे ओि<strong>ह</strong> अंचल, ओि<strong>ह</strong> क, ओि<strong>ह</strong> समाजक सवांगीन र् <strong>िव</strong>कास आ उितक <strong>ह</strong>ेतुसतत सिय र<strong>ह</strong>िथ। िकन ्तु असीम पीड़◌ा <strong>ह</strong>ुनका एि<strong>ह</strong> बातक छलिन जे िमिथलालअपन <strong>िव</strong>कासक लेल आोलनक ित सतत उदासीन र<strong>ह</strong>ल अिछ। मैिथली आन ्दोलनमेतीता अनबाक <strong>ह</strong>ेतु जाधिर सा ंसद <strong>िव</strong>धायक आ ाम पंचायत ितिनिधक स<strong>ह</strong>योग नि<strong>ह</strong>भेटत ताधिर ई धारदार नि<strong>ह</strong> भ’ सकैछ। ओ एि<strong>ह</strong> बातसँ अिधक द:खी ु र<strong>ह</strong>िथ जेिमिथलालसँ िनवािचत र् ितिनिध लोकिनमे माभाषाक ित जनजागरणक अभावपिरलिक्षत भेलिन।जयकान ्त िम मैिथली आन ्दोलनकेँ नव आयाग दान करबाक यास कयलिन। <strong>ह</strong>ुनकधारणा छलिन जे जाधिर एकरा राष ्ीय प नि<strong>ह</strong> दान कयल जायत ताधिर मै िथलीभाषाआ साि<strong>ह</strong>त् यक <strong>िव</strong>कासक सम ्मावना नि<strong>ह</strong>। जि<strong>ह</strong>ना ओिडया भाषी, असिमया भाषी आपाली भाषीकेँ अपन भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यक ित अगाध ा आ सम ्मान छैक जेअपन िचर स ्<strong>ह</strong>ी अपार भाषा जननीक नारा ब ुलन ्द करैत अिछ ति<strong>ह</strong>ना मैिथली भाषीकेँसे<strong>ह</strong>ो अपन भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यक ित स ्<strong>ह</strong> आ ा उत् पन ्न करबाक लेलआन ्दोलनक योजनक ओ अभव कयलिन। जाि<strong>ह</strong>-जाि<strong>ह</strong> भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यकेँसाि<strong>ह</strong>त् य अका<strong>दे</strong>मी मान ्यता <strong>दे</strong> अिछ ओि<strong>ह</strong> सब भाषा-सम ू<strong>ह</strong>केँ भारतीय सं<strong>िव</strong>धानक अमअस ूचीमे नि<strong>ह</strong> सििलत कयल जायत तकरा लेल एकरात् मकता स ूमे आब भ’राष ्ीय स ्तरपर आन ्दोलनक योजन अिछ। एि<strong>ह</strong> आन ्दोलनकेँ तीतर प <strong>दे</strong>बाक<strong>ह</strong>ेतु अक गामक ओ पद-याा कयलिन आ िजला-िजलामे जन आन ्दोलनक करबाकआान कयलिन। <strong>ह</strong>ुनक दृढ़ धारण ्त छलिन ज मैिथली आन ्दोलन तँ प-पिका,पकार, साि<strong>ह</strong>त् यकार आ सदय मैिथली मी धिर सीिमत अिछ तकरा व ्यापकपिरिधमे अनबाक योजन अिछ।108


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ुनक धारणा छलिन जे जाधिर एकरा राष ्ीय स ्वप नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल जायत ताधिर एि<strong>ह</strong>भाषाक <strong>िव</strong>कास आ कल ्याणक सावना <strong>ह</strong>ुनका दृ िगत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छलिन। एि<strong>ह</strong> संगमे<strong>ह</strong>ुनक धारणा छलिन, जि<strong>ह</strong>ना पौल रोवसन रिचत गीतकेँ ल ूथर िकं ग नामक िनो तािनो आन ्दोलनमे उपयोग कयलिन ति<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>मरा लोकिनकेँ अपन भाषाक संाम गीतघोिषत करबाक आवश ्यकता अिछ:we shal l over come , we shal l over comewe shal l over came some day, o!deep i n my hear tI do Leo l i ve,we shal l over come some daywe wi l l har e i n peace, we wi l l ho hand i n hand <strong>ह</strong>ुनक मान ्यताछलिन जे जाधिर िमिथलाल वासी उपयु र्क् त काव ्या ंशसँ नि<strong>ह</strong> अ ािणत <strong>ह</strong>ैता ताधिर<strong>ह</strong>मर आन ्दोलनकारी स ्वपक यथाथ र् पिरचय नि<strong>ह</strong> आ उपलि नि<strong>ह</strong> भ’ सकैछ।मै िथली आन ्दोलन जकर ओ स ूधार र<strong>ह</strong> िथ अक धिर ओकरा चलौलिन तकरा ओिटमिटमाइत दीप मात र<strong>ह</strong>िथ। मैिथलीक नामपर जतेक आन ्दोलन चलाओल जा र<strong>ह</strong>लअिछ ओ साधारणत: <strong>ह</strong>मर आन ्दोलनकेँ उजागर करैत अिछ। छोट-छोट बातकेँ ल,कए आन ्दोलन करब तकरा ओ कथमिप आन ्दोलनक संज्ञासँ नि<strong>ह</strong> अलंकृत करैतर<strong>ह</strong>िथ। मैिथली आन ्दोलनकेँ संचािलत करबाक लेल ओ <strong>िव</strong>राट शिक ओ अभवकयलिन। मैिथली भाषी ारा संचािलत आन ्दोलनकेँ ओ तकरा <strong>िव</strong>कास नि<strong>ह</strong>, त् युत<strong>िव</strong>नाश मात र<strong>ह</strong>िथ। मैिथली आनदोलनक असफलताक कारणक उल ्लेख करैत <strong>ह</strong>ुनककथन छलिन जे पंजाबी आ उद ूर् सदृश <strong>ह</strong>मर भाषाक को धम र्सँ स नि<strong>ह</strong> अिछ।मैिथली बजिन<strong>ह</strong>ारक संख ्या भारतमे सातम अिछ। <strong>ह</strong>मर भाषाकेँ स ्वतन ् िलिपछैक। एकर अतीत अत् यन ्त समज ्जवल अिछ। <strong>ह</strong>मर म<strong>ह</strong>ान सा ंस ्कृितक परम ्परा<strong>िव</strong>श ्वकेँ िदशा <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी करैत र<strong>ह</strong>ल अिछ। सा ंस ्कृितक अिताक रक्षाक लेल आन ्दोलनआधिनक ु पिरक्ष् यमे धम र् िथक।अपन जीवनक पिरणत वयमे िमिथलाकेँ स ्वतन ् राज ्यक पमे स ्थापनाथ र् आन ्दोलनमेस<strong>ह</strong>भागी भेला<strong>ह</strong> तथा एि<strong>ह</strong> अिभयानकेँ सफल बनयबाक िदशामे संघष र्रत भेला<strong>ह</strong>। अपन109


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्स ्वािभमानक रक्षाथ र् ओ आन ्दोलनक अिकेँ ज ्विलत कयलिन जे अािप जनमानससंघष र्शील अिछ। <strong>ह</strong>ुनक आका ंक्षा छलिन जे राष ्क अखण ्डता आ एकता र<strong>ह</strong>ओ, िकन ्तुअपना घरमे, अपना िजला, अपना ान ्तमे अपन भाषा आ संस ्कृित अक्षुण ्ण रािखअसर <strong>ह</strong>ैबाक योजन अिछ। लोक भिरपोख, भिरमन जी<strong>िव</strong>त रि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>शक उन ्नितमेस<strong>ह</strong>भागी <strong>ह</strong>ैत। कुित, कलुिषत, <strong>ह</strong>ीन व ्यित् वक <strong>िव</strong>कास कि<strong>ह</strong>यो नि<strong>ह</strong> सम ्भव अिछ।ओ माभाषाकेँ जी<strong>िव</strong>त रखबाक आका ंक्षी र<strong>ह</strong>िथ, कारण माभाषाक मरण जीवनक श ्नक<strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>मरा लोकिनकेँ को सिय डेग उठयबाक योजन अिछ। एि<strong>ह</strong> संगमे ओएक म<strong>ह</strong>त्प ूण र् बातक बरोबिर चचा र् करैत र<strong>ह</strong>िथ जे ितीय <strong>िव</strong>श ्वयु चलैत छल।ा ंसकेँ चाकातसँ जम र्न सेना घेिर न छल। ंच अकादमीक पेिरस नगरमे सभाछल। एि<strong>ह</strong> सभामे अिधकािधक साि<strong>ह</strong>त् यकार ओ <strong>िव</strong>ान ् सििलत भ’ िनयमासार <strong>िव</strong>चार-<strong>िव</strong>मश र् कयलिन। <strong>ह</strong>ुनका सभक इए<strong>ह</strong> दावी छलिन जे के<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>कट आ संकटकालीनिितमे भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यक काय र्क पिरत् याग करब समुिचत नि<strong>ह</strong>। ओ एि<strong>ह</strong>सँ रणा<strong>दे</strong>लिन जे माभाषाक माध ्यमे ाथिमक िशक्षाक योजनीयतापर काश <strong>दे</strong>लिन। एि<strong>ह</strong><strong>िव</strong>कट समस ्याक समाधानक <strong>ह</strong>ेतु ओ <strong>िव</strong>चार <strong>िव</strong>मश र् क’ एकर समाधान तकबाक रणा<strong>दे</strong>लिन। जँ माभाषाक पमे मै िथली िसखबाक, िलखबाक, पढ़बाक ि<strong>ह</strong>स ्सक नि<strong>ह</strong> लागततँ आगा ँ कख कि<strong>ह</strong>यो को िितमे आगा ँ नि<strong>ह</strong> बिढ सकब। एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>डनाकेँ <strong>ह</strong>मरासभकेँ ब ुझबाक िथक। अपन माभाषाकेँ जी<strong>िव</strong>त रखबाक ओ म ूलमन ् <strong>दे</strong>लिन। एि<strong>ह</strong>लेल समाजक दृ ि सन ्न आ सामथर्यवान ् लोकक स<strong>ह</strong>भािगता मैिथली आन ्दोलनक लेलयोजनीय अिछ। जे यथाथ र्मे ज ुडल चेतनाक संग सामािजक <strong>िव</strong>कासकेँ दृ िमे रािखआन ्दोलनक त् व करिथ।ओ एि<strong>ह</strong> बातकेँ स ्वीकार करैत र<strong>ह</strong>िथ जे मैिथली आन ्दोलनक लेल सशक् त त्कआवश ्यकता, दृढ़ इच् छा शि, एकात् मकता आ समप र्ण भावनासँ आन ्दोलन कयलेपरअपन अिधकार ाप ्त करबामे कामयाबी भेिट सकैछ। केन ् <strong>ह</strong>ो वा राज ्य सरकारओ आन ्दोलनक भाषा ब ुझैत अिछ। एि<strong>ह</strong> लेल जनजागरण क योजन अिछ, <strong>िव</strong> भय<strong>ह</strong>ोि<strong>ह</strong> न ीित। भाषा आ संस ्कृितक <strong>िव</strong>कासक लेल संघष र् करबाक ओ रणा <strong>दे</strong>लिन।उपलि :110


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मै िथलीक वास ्त<strong>िव</strong>क <strong>िव</strong>कासाथ र् जयकान ्त िम ारा चलाओल आन ्दोलनक कितपय नवउपलि िथक। <strong>ह</strong>ुनक आन ्दोलनकारी स ्वपक पि<strong>ह</strong>ल पिरचय भेटैछ जे भारतकधानम ंी पित जवा<strong>ह</strong>र लाल <strong>ह</strong>केँ मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यक गौरवशाली ाचीनपराम ्परासँ अवगत करौलिन तथा एकर <strong>िव</strong>कासक लेल पथ शस ्त करबाक िनवेदनकयलिन। मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong>त् यक सम ृशाली परम ्परासँ जनमानसक ध ्यान आकिष र्तकरबा लेल सन ् 1961ई. आ सन ् 1963ई. मे मश: इला<strong>ह</strong>ाबाद आ िदल ्लीमे पुस ्तकदश र्नीक आयोजन कयलिन। साि<strong>ह</strong>त् य अका<strong>दे</strong>मीक िदल ्लीमे पुस ्तक दश र्नीकआयोजन कयलिन। साि<strong>ह</strong>त् य अका<strong>दे</strong>मीक सामान ्य पिरषद्क सदस ्यक मनयनकपश ्चात् अपन माभाषाक साि<strong>ह</strong>िक पुरातन परम ्परासँ अान ्य भारतीय भाषाभाषीकेँएकर म<strong>ह</strong>त्सँ अवगत करबाक िनिम संघष र्शील भ’ कए आन ्दोलन कयलिन जकरपिरणाम सकरात् मक र<strong>ह</strong>ल आ मैिथलीकेँ मान ्यता भेटल साि<strong>ह</strong>त् य अका<strong>दे</strong>मी ारा आभारतीय सं<strong>िव</strong>धानक अष ्टम अस ूचीमे।मैिथली आन ्दोलन सतल गितशील तकर पिरणाम अिछ जे ओ श:श: नीचा ँसँ ऊपरससरल अिछ। ई आन ्दोलनक पिरणाम िथक जे भारतीय सं<strong>िव</strong>धानक अष ्टम अस ूचीमेअपन स ्थान स ्वीकृत करौलक। मैिथलीक वास ्त<strong>िव</strong>क <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ेतु अािप आन ्दोलनअपेिक्षत अिछ। आवश ्यकता अिछ जे <strong>ह</strong>मरा लोकिन आन ्दोलुख भ’ यासकरबाक चा<strong>ह</strong>ी जे राजभाषाक पमे एकरा स ्वीकृित भटैक। <strong>ह</strong>ुनक एि<strong>ह</strong> सकारात् मकआन ्दोलनकेँ म ूर् प दान करबामे िमिथलाल आ वासी माभाषारागी संस ्थािदअपिरिमत स<strong>ह</strong>योग भेटलिन जकर पुनराख ्यानक योजन नि<strong>ह</strong>।जयकान ्त िम ारा चलाओल मैिथली आन ्दोलन जे उपलि ाप ्तकयलक अिछ ओसव र्व व ्यापी भेल अिछ आ ब<strong>ह</strong>ुत अ ंशमे सफलता ाप ्त कयलक अिछ। ाथिमकिशक्षाक <strong>िव</strong>षयमे मैिथलीकेँ क मोकबाक जे सरकार यास कयजक अिछ ओि<strong>ह</strong> िदसओ ध ्यानाकिष र्त कयलिन। मैिथली आन ्दोलनक इित<strong>ह</strong>ास साक्षी अिछ जे <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धमाङ मश: स ्वीकृित भेटैत गेल अिछ आ राजितक स ्वीकृत भेिट पश ्चात् ओि<strong>ह</strong>सँलाभाित <strong>ह</strong>ोयबाक भिरगर दाियत् माभाषारागी लोकिनपर आिब गेल अिछ लकरिनवा<strong>ह</strong> र् त् येक मैिथल सप ूतक पुनीत कर्व ्य िथक।िन:सारण :111


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथली साि<strong>ह</strong>त् यक ाचीन परम ्पराकेँ इित<strong>ह</strong>ास-लेखन ारा करबाक िदशामे, िनिखल<strong>िव</strong>श ्वमे एकरा म<strong>ह</strong>त् िनिपत करबाक िदशामे, जनजागरणक जे अिभयान चलौलिन,एकर मान ्यताथ र् सतत संघष र्शील र<strong>ह</strong>ला, माभाषाक समुिचत <strong>िव</strong>कासक लेल दधीिचकसमान <strong>ह</strong>ी गलौलिन तिनक अक्षय अवदानकेँ अगाित आ अक्षुष ्ण रखबाक िदशामेत् येक माभाषारागी जनमानसक पुनीत कर्वय िथक। ई य आ य ि<strong>ह</strong>नकेछिन जे ओ अपन सत् याससँ मैिथली साि<strong>ह</strong>त् यक सम ृ आव ्यापक स ्वप दान कयलिनजे मैिथलीक अित् सुरिक्षत रि<strong>ह</strong> सकल। यिप <strong>ह</strong>ुनका समक्ष को आदश र् आमा श कयिन<strong>ह</strong>ार नि<strong>ह</strong> छल तथािप माभाषाक सर्नाथ र् ओ जे काज कयलिनतकर भाव परवीर् पीढ़◌ीपर पड़ल। एि<strong>ह</strong> दृ िसँ ओ आदश र् पुष र<strong>ह</strong>िथ। ओ मािन<strong>दे</strong>र्शक बिन माभाषारागक बीजक वपन कयलिन आ ओकर उन ्नयनाथ र् अितम<strong>ह</strong>त्प ूण र् भूिमकाक िनवा<strong>ह</strong> र् कयलिन। <strong>ह</strong>ुनक तप, त् याग, तपस ्या, कम र्शीलता, वैचािरकस ्तर सतत अटल-अिडग र<strong>ह</strong>िन<strong>ह</strong>ार माभाषारागी जनमानसकेँ िचरन ्तन रणा-पुन ्जबनल र<strong>ह</strong>ला। ओ अपन अितीय वैद ु आ मै िथली आन ्दोलनक अद ूत बिन जेआदश र् छोिड गेला<strong>ह</strong> ओ माभाषारागी लोकिनक लेल सतत रणा ोत बनल र<strong>ह</strong>लाओ परवीर् पीढ़◌ीकेँ असंधानक रणा <strong>दे</strong>लिन जे अािप माभाषाक <strong>िव</strong>कासाथ र् अककाय र् अवशेष अिछ तकरा पितर् ू करबाक संकेत <strong>दे</strong>लिन।ि<strong>ह</strong>नक माभाषाक अपिरिमत ब<strong>ह</strong>ुम ूल ्य साि<strong>ह</strong>िक आ आन ्दोलनकारी अवदानसँ अितशयभा<strong>िव</strong>त भ’ <strong>िव</strong>ुत भाषा शास ्ी ोफेसर सुनीित कुमार चटजीर् मैिथली शब ्द कोशकथम खण ्डे फॉरवाडर् िलखलिन ले डा. सर जाजर् अा<strong>ह</strong>म ियस र्न (।850-।94।)क पश ्चात भारतमे मै िथलीक सव र् ैष ्ठि<strong>ह</strong>त िचन ्तक पमे अजर अमर आअक्षुण ्ण र<strong>ह</strong>ता: Hi s name wi l l l ee handed down t o post er i t y i nI ndi a as t he gr eat est benef act or of Mai t hi li at presentday af t er t hat of i l l ust r i ous Geor ge Abr aham Gi er yeson,and wi l l ear n f or hi m gr at i t ude of si xt een mi llions ofMai t hi l i speaker s i n t he f i r st i nst ance and of t heschol ar l y wor l d of I ndi a, i n t he second वस ्तुत: ि<strong>ह</strong>नक ईसौभाग ्य र<strong>ह</strong>लिन जे अपन जीवन काल ओ मैिथलीक <strong>िव</strong>कास <strong>िव</strong>स ्तारकेँ <strong>दे</strong>िख पौलिन।112


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उपयु र्क् त पिरक्ष् यमे <strong>ह</strong>ुनक आलेखािद य-त <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध सं<strong>ह</strong>ािदमे आ पिकािदमेकािशत अिछ जे वर्मानमे ध ूल-ध ूसिरत भ’ र<strong>ह</strong>ल अिछ तकरा एकित क’ कएकाशमे आनब त् येक मै िथली भाषाभाषी माभाषारागीक पुनीत कर्व ्य िथक।इए<strong>ह</strong> एि<strong>ह</strong> युगपुषक ित वास ्त<strong>िव</strong>क ािल <strong>ह</strong>ैत जे <strong>ह</strong>ुनक माभाषारागक लेलव ्य क् त <strong>िव</strong>चारािद वर्मान पिरक्ष् यमे कािशत क’ कए परवीर् भावी पीढ़◌ीकिदशा-बोध, मा िन<strong>दे</strong>र्शनक पथ शस ्त करयबामे सक्षम भ’ पाओत अन ्यथा ओ अक्षयकृित कालक वा<strong>ह</strong>मे िगिर-गरमे <strong>िव</strong>लीन भ’ जायत।१. काश च -शनल ूल ऑफ ामा -<strong>िव</strong> र ंगम ंच िदवस : 27 माच र्२. िबिपन झा-भारत-पाल आओर िमिथला ंचल१.काश चशनल ूल ऑफ ामा<strong>िव</strong> र ंगम ंच िदवस : 27 माच र्सभ साल 27 माच र् क’ <strong>िव</strong> र ंगम ंच िदवस मनाओलजाइत अिछ । वष र् 1961 मे इ ंटरशनल िथएटर113


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्इीूट (आई. टी. आई.), य ूो एि<strong>ह</strong> िदवसकघोषणा केलक । ई ग 1959क अिछ - <strong>ह</strong>ेलिसंकीश<strong>ह</strong>र मे 27 माच र्क िदन पि<strong>ह</strong>ल बेर <strong>िव</strong>क र ंगकमीर्कजमाबरा भेल छल । एि<strong>ह</strong> आयोजनक नाम िथएटरका ंस राखल गेल छल । आग ू आिब क’ अ<strong>ह</strong>ी िदनके <strong>िव</strong> र ंगम ंच िदवस घोिषत कयल गेल ।इ ंटरशनल िथएटर इीूट वष र् 1962 स’ लगातार27 माच र् क’ अपन सभ के पर आयोजन के पमे मनाबैत आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ । 1962 स’ ए<strong>ह</strong>नावधान बनाओल गेल जे एि<strong>ह</strong> िदनक लेल कोअंतरराष्ीय र ंग ि के मनीत कयल जेतिनजे अपन सं<strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>ता<strong>ह</strong> । एि<strong>ह</strong> सं<strong>दे</strong>श के सम ूचा<strong>िव</strong> मे सािरत कयल जाएत । 27 माच र् क’सभ र ंगकमीर् क बीच एकर पाठ कयल जाइत अिछ। वष र् 1962 मे सबस’ पि<strong>ह</strong>ल र ंग सं<strong>दे</strong>श ा ँ काो<strong>दे</strong> छला<strong>ह</strong> आ एि<strong>ह</strong> बेर 2010 मे ई सौभािटेनक र ंगकमीर् डेम जूडी डेंच के भेटनि<strong>ह</strong> अिछ। एकटा स ूचना इ<strong>ह</strong>ो जे एखन तक मा एे टाभारतीय के ई सौभा ा भेलि अिछ । ओछिथ भारतक कड भाषी सुिस नाटककार िगरीशकारनाड - ि<strong>ह</strong>नका वष र् 2002 मे <strong>िव</strong> र ंग सं<strong>दे</strong>श<strong>दे</strong>बाक लेल आमित ं कयल गेल र<strong>ह</strong>िन । एि<strong>ह</strong> िदन<strong>िव</strong>क सभ के को को पे आयोजनकरैत अिछ । पालक के एि<strong>ह</strong> िदनक उपलमे को एकटा वरी र ंगकमीर् केँ <strong>िव</strong> र ंग िदवससान स’ सािनत करैत अिछ । ए<strong>ह</strong>न सान एखनतक मैिथली र ंगम ंचक मा एक गोटे म<strong>ह</strong>े मलिगयां114


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्केँ ा भेलि अिछ । एि<strong>ह</strong> साल 2010 के सं<strong>दे</strong>शमे डेम जूडी डेंच क<strong>ह</strong>लिन अिछ जे :“ र ंगम ंच मर ंजन आ रणाक माम त’ अिछयेसंगि<strong>ह</strong> एक दोसर सता आ लोकक बीच संब ंध ािपतकरबाक क्षमता से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> मे िनि<strong>ह</strong>त अिछ । एतबेनि<strong>ह</strong> र ंगम ंच सव र् साधारण के िशिक्षत करैत अिछ आनव नव स ूचना, नव नव योगक जानकारी <strong>दे</strong>बाक काजसे<strong>ह</strong>ो करैत अिछ ।सम ूचा दिनया ु मे र ंगम ंच कयल जाइत अिछ मुदा ईज़री नि<strong>ह</strong> जे एि<strong>ह</strong> लेल को बनल बनाओलक्षागृ<strong>ह</strong>े टा मा मे कयल जाय । एकर म ंचनअीकाक को छोट स’ छोट गाम मे से<strong>ह</strong>ो कयलजा सकैत अिछ आ एकरा शा ंत म<strong>ह</strong>ासागरक बीचको छोटका ीप पर से<strong>ह</strong>ो कयल जा सकैत अिछ। <strong>ह</strong>◌ॉ ! जरत मा एतबे, एकरा लेल कनीटाजग<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइ आ <strong>दे</strong>खबा लेल दश र्क । र ंगम ंच मे<strong>ह</strong>मरा सभ केँ कबाक क्षमता त’ अिछये मुदा <strong>ह</strong>मरासभ के िकछु सोचबा लेल आ <strong>िव</strong>मश र् करबाक लेलसे<strong>ह</strong>ो सामर् एकरा मे <strong>ह</strong>ोबाक चा<strong>ह</strong>ी ।र ंगम ंच एकटा टीम वकर् अिछ । एि<strong>ह</strong> टीम मे अिभताछिथ, िजनका <strong>ह</strong>म सभ <strong>दे</strong>खैत िछयिन मुदा ब<strong>ह</strong>ुतो ए<strong>ह</strong>नलोक सभ ज ुटल र<strong>ह</strong>ैत छिथ, िजनका लोक कि<strong>ह</strong>योनि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ख पबैत छिन । मुदा, ओ लोकिन से<strong>ह</strong>ोओतबे म<strong>ह</strong>प ूण र् <strong>ह</strong>ोइत छिथ जतेक िक अिभता ।एि<strong>ह</strong> लोकक कतेको तर<strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>शेषता आ काय र्115


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कुशलताक कार को ुित संभव भ’ पबैतअिछ । तेँ को ुितक सफलताक य <strong>ह</strong>ुनकोलोकिन के ओतबे <strong>दे</strong>बाक चाि<strong>ह</strong>यिन ।ई स अिछ जे 27 माच र् क’ सभ साल र ंगम ंच िदवसमनाओल जाइत अिछ मुदा सालक सभ िदन के र ंगम ंचिदवसक प मे मबाक चा<strong>ह</strong>ी । िकएक त’ स ’दश र्क केँ मर ंजन दान कयल जाइत छिन , <strong>ह</strong>ुनकािशिक्षत करबाक आ <strong>ह</strong>ुनका मे बिक ु िबार लयबाकिजेदारी <strong>ह</strong>मरे लोकिन के अिछ । दश र्कक िबना<strong>ह</strong>मरा लोकिनक अिक को अथ र् नि<strong>ह</strong> अिछ ।”डेम जूडी डेंच के िबचार पिढ क’ लगैत अिछ जेचा<strong>ह</strong>े िमिथला <strong>ह</strong>ो वा सूण र् भारत, एिशया <strong>ह</strong>ो वाय ूरोप सभ ठाम र ंगकमीर्क सोच आ <strong>ह</strong>ुनकर ल एेतर<strong>ह</strong>क छिन । समाज के मानिसक संबल दानकरबाक लेल <strong>ह</strong>मरा सभ के बेसी स’ बेसी र ंगकम र् िदसअसर <strong>ह</strong>ोयबाक च<strong>ह</strong>ी ।२.116


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िबिपन झािबिपन झाभारत-पाल आओर िमिथला ंचलपाल और भारतक सक सीधा भाव िमिथला ंचल पर पडनाईाभा<strong>िव</strong>क अिछ। भारत आ पालक वै<strong>दे</strong>िशक स सिदखन मध ुर र<strong>ह</strong>लअिछ। एकर गवा<strong>ह</strong> राजा जनक केर कालक इित<strong>ह</strong>ास आ सुगौली सिअिछ। नव ंबर १९५५ मऽ पाल म<strong>ह</strong>ाराजक भारत याा आ अूबर१९५६ मे भारतक राष्पितक पाल याा स कें औरो मध ुरबलक। चीनी आमण के बाद लालब<strong>ह</strong>ाद ुर शास्ीक पाल याा,अूबर १९६६ में इिरा गाीक पाल याा १९७५ में पालकम<strong>ह</strong>ाराज वीरेक भारत याा स कें मध ुर बबाक अ आयाम र<strong>ह</strong>लअिछ।एि<strong>ह</strong> लेख में <strong>ह</strong>म िकछु म<strong>ह</strong>प ूण र् िबु पर चचा र् करबाक <strong>ह</strong>ेतुुत छी जे करत जे भारत आ पाल केर म जे वै<strong>दे</strong>िशकस अिछ ओि<strong>ह</strong> सं िमिथला ंचल के साक्षात लाभ की अिछ। ओ एि<strong>ह</strong> िबुपर चिच र्त अिछ-· अतीतकालीन <strong>िव</strong>वािदत मुा-अतीतकालीन मुख <strong>िव</strong>वािदत मुा अिछ- कालापानी (म<strong>ह</strong>प ूण र् गाम-कुटी, गुंजी आओर ना ंबे) ई पाल भारत आ चीनक िकोण परित अिछ। पाल क<strong>ह</strong>ैत अिछ जे भारत १९६२ में ई अिधगृ<strong>ह</strong>ीत कयलेलक।दोसर <strong>िव</strong>वािदत मुा अिछ- १८१६ कें सुगौली सि। १९९७ में ई<strong>िव</strong>वाद बिढ गेल छल।117


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्· वतर्मान समा-वतर्मान समा में मुखतः अिछ-§ माओवादी ारा भारत भूिमक उपयोग§ पिकानी ख ु िफया एजें सी ारा पाल भूिमक उपयोग§ पाल आ चीनक मध ुर स, जे भारतक <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श नीितक उंघकय जाइत अिछ।§ असम आ ब ंगाल में पाली क जनसंा आिध समा§ पाल में भारतीय नागिरकक संग भेदप ूण र् व<strong>ह</strong>ार।· वतर्मान ापािरक िित-भारत आ पालक म ापािरक िित सोषद अिछ। वष र् १९९६ सँ२००९ धिर पाल ारा भारत कऽ कयल गेल िनया र्त ३.७ अरब पयासँ बिढ के ४०.९ अरब भय गेल ओति<strong>ह</strong> भारत ारा पाल कऽ कयलगेल िनया र्त २.४ अरब सँ १६३.९ अरब भय गेल।· पाल के <strong>दे</strong>ल जार<strong>ह</strong>ल स<strong>ह</strong>योग-भारत पाल कें सतत स<strong>ह</strong>योग करैत र<strong>ह</strong>ल अिछ। वतर्मान पिरदृकें गणना अधोिलिखत प में कय सकैत छी-§ पालक राष्ीय पुिलस अकादमी भवन िनमा र्णाथ र् भारत ३२० करोडकें मदद करबाक <strong>ह</strong>ेतु तयार अिछ।§ भारत २२ करोड लागत सं पोलीटेिक कालेज िनमा र्ण <strong>ह</strong>ेतुमदद करत।§ बीरगंज-रौल, िबराटनगर-जोगबनी में २०० करोडक आिथ र्कमदद ICP <strong>ह</strong>ेतु <strong>दे</strong>त।118


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्§ घेघा िनयण काय र्म में स<strong>ह</strong>ायता दय र<strong>ह</strong>ल अिछ।§ मनमो<strong>ह</strong>न-माधवकुमार केर वता र्क दौरान ५६०० मेगावाट बलापंचेर पनिबजली पिरयोजना में गित आनब आ पाल मेंबागमती क सफाई सध में चचा र् भेल अिछ।· सक भ<strong>िव</strong>-उ चचा र्क अनर क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ जे पाल भारत स मध ुरर<strong>ह</strong>ल अिछ आ भ<strong>िव</strong>ों में मध ुर र<strong>ह</strong>त िकतु एि<strong>ह</strong> बात सँ म ँ<strong>ह</strong> ू नि<strong>ह</strong> फेरलजा सकैत अिछ जे जतेक बात चीत <strong>ह</strong>ो ओि<strong>ह</strong> काल में भारतीय <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शनीितक उपेक्षा नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ो। भारत पाल क मध ुर स िमिथला ंचलकउष र्क ोत र<strong>ह</strong>त एि<strong>ह</strong> में कत<strong>ह</strong>ु से<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>ं।डा. शेफािलका वमा र्ितवादक र<strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>म ख ून के छी <strong>ह</strong>म सासु बनय न<strong>ह</strong>ी चा<strong>ह</strong>ैत छी. <strong>ह</strong>म माय बनय न<strong>ह</strong>ी चा<strong>ह</strong>ैतछी. ..तै ं <strong>ह</strong>म ई ख ून केलों . तीन तीन टा ख ून <strong>ह</strong>म नारी छी नारी ािन भ र<strong>ह</strong>लऐछ <strong>ह</strong>म नारी िकएक भेलों ?नारी के िकएक म<strong>ह</strong>ान मानल गेल ? नारी कृित केिनकृतम कृित छी तै ं <strong>ह</strong>म अपन नारी जीवन जीवा लेल नि<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong>लों. <strong>ह</strong>म माय बिनजीवा लेल चा<strong>ह</strong>ैत छलों सासु बिन जीवा लेल नि<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong>ैत छी जज सा<strong>ह</strong>ेब ------सासुससुर ननदी <strong>ह</strong>म तीन तीन टा ख ून केलों . जज सा<strong>ह</strong>ेब <strong>ह</strong>म चाि<strong>ह</strong>तो ं ते भािग केजान बचा सकैत छलों अपन ..द<strong>ह</strong>ेजक कारन ि<strong>ह</strong>नकर सब<strong>ह</strong>क बनाओल षडय ंक <strong>ह</strong>मरालग को सब ूत नि<strong>ह</strong> ऐछ --को पुतो<strong>ह</strong> लग को सब ूत नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैत ऐछ..कान ूनसब ूत चा<strong>ह</strong>ैत छैक सा ँच <strong>ह</strong>ो व फूसी <strong>ह</strong>ो . <strong>ह</strong>मर सासु ससुर <strong>ह</strong>मरा मारवाक षंकेलिन एकर सब ूत मा <strong>ह</strong>म छी अओर <strong>ह</strong>मर भगवान ् ...सब ुतक आधार पर चलयवालाआर कान ून टका पर सब ूत अत ऐछ.आ ओ<strong>ह</strong>ी िकला<strong>ह</strong>ा सब ूत पर अ<strong>ह</strong>ा ँ ाय करैतछी जज सा<strong>ह</strong>ेब --<strong>ह</strong>मरा ितकार लेवाक छल समाजक ठेकेदार सब स . <strong>ह</strong>मराफा ंसी िदय जज सा<strong>ह</strong>ेब फा ंसी-----सौनसे कोट र् . सब वकील पाथरक मुत जनताक अपार भीढ◌ के काठ मािर119


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गेल छलैक . जज सा<strong>ह</strong>ेब जेना ि<strong>ह</strong>मिशला सन ेत सद र् -ल<strong>ह</strong>ास ---आिख ं मेंअपन बेटाक ा<strong>ह</strong>क मोल भाव नािच गेल <strong>ह</strong>ो ...मुिदता <strong>ह</strong>फैसी र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong> . समकेशरािश कारी राित सन िछिरआयल छल . द ुन ू आिख ं में घनघोर बरखा . िदनकरकईजोत कृ-पक्षक र ंग ल लेलक. कारी कारी <strong>िव</strong>षधर सा ंप सौनसे कोट र् में कतेककाल धिर ससरैत र<strong>ह</strong>ल ......मुिदता जीवनक मा बीस बसंत <strong>दे</strong>ख छली<strong>ह</strong> आ ओ ए<strong>ह</strong>ेन वीभ काज क बैी<strong>ह</strong>ई अकनीय छल.आ मुिदता..?पलक ब ंद के..बाब ूजी बाब ूजी .अ<strong>ह</strong>ा ँ कते छी अ<strong>ह</strong>ा ंकबेटी अ<strong>ह</strong>ा ंक नाम पर कलंक लगा <strong>दे</strong>लक . <strong>ह</strong>ािरन नि<strong>ह</strong> मुदा अ<strong>ह</strong>ा ंक आदश र्क रक्षाकेलक . बाब ूजी <strong>ह</strong>म नारी जीवन नि<strong>ह</strong> जीवी सों . आ आिख ं से जेना तीत छलछलागेल.....बेटा आब अ<strong>ह</strong>ा ंक ा<strong>ह</strong> भ र<strong>ह</strong>ल ऐछ . आब पितक घर अ<strong>ह</strong>ा ंक मान मया र्दा जीवनमरण सब िकछ अिछ .<strong>ह</strong>म सब ते अ<strong>ह</strong>ा ँ लेल पा<strong>ह</strong>ून र<strong>ह</strong>ब पा<strong>ह</strong>ून..---मुिदताक िपताबेटीक माथ पर <strong>ह</strong>ाथ फेरैत बजला<strong>ह</strong> ----मुिदताक मो अपन ा<strong>ह</strong>क ित <strong>िव</strong>रोध भाव उठ<strong>ह</strong>ल--जमीन जाल बेिच <strong>ह</strong>मर ा<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> क बाब ूजी / मुिदता बड भाव ुक छली<strong>ह</strong> सिदखन िचंतन में डूबल खाली अभावे टाओकर पंजी ू छल अभाव ाितक ं कारन भ सकैत छै मुदा शतर् र<strong>ह</strong>ी जायत छै<strong>िव</strong>वेकक...िपताक गरीबी समाज में अिभशाप छल आदश र्वादी कीरािनक जीव की छै --तेज जलधार में कित जलकुी सन. बी ए पास क मुिदता बैसल छली<strong>ह</strong> जता<strong>दे</strong>खू ओत टका ..एतेक म ू वि ृ वरक भ गेल छल जे वरक बाप के म ृुक अतिरको बाट नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खा परैत छल ..मुदी रातुक भानस में की ऐछआटा लेल मदना के पठो छी बाब ूजीओ<strong>ह</strong> कतेक म<strong>ह</strong>गी आबी गेल छै ---नम<strong>ह</strong>र सा ँस लैत िश<strong>िव</strong>र बाब ु बजला<strong>ह</strong>बाब ु जी एकटा बात ते अ<strong>ह</strong>ा ँ छोिडये <strong>दे</strong>लों ........मुिदता अधर पर मैलछा ं<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ंसीलय बजली<strong>ह</strong> ---ओ<strong>ह</strong>ी जमाना में बेटीक ा<strong>ह</strong> ले लड◌का म ंगनी में भेटैत छल आबमोलभाव कर पढ◌◌ैत छै--मुिदक गप सुनी िश<strong>िव</strong>र बाब ु चौ ंकी गेल छला<strong>ह</strong> ---बाब ूजी एकटा बात प ूछी ? लोग अपन बेटा के िकएक बेचैत छैक कोना बेचैतछै..-----िश<strong>िव</strong>र बाब ुक आिख ं में रेतकण िझलिमला गेल..बाब ूजी माय कोना अपनबेटा के बेचैत ऐछ बेटाक दाम लैत ऐछ ..अपन पेट में नाओ मास जीवन दानदैत ऐछ पालैत पोसैत ऐछ ओ माय कोना बेटा बेचवा लेल स<strong>ह</strong>मत भ जायत ऐछ.बाब ूजी सौरभ ते छोट ऐछ की ओकरा केओ दस <strong>ह</strong>जार टका <strong>दे</strong>त ते बेिच <strong>दे</strong>वैकअ<strong>ह</strong>ा ँ ?मुद ु---भिर र में बजला<strong>ह</strong> बता<strong>ह</strong>ी भ गेल छी अ<strong>ह</strong>ा ँ अंट श ंट बज जा र<strong>ह</strong>ल छीकी भ गेल अ<strong>ह</strong>ा ंके ...........नि<strong>ह</strong> बाब ूजी <strong>ह</strong>म िकनल बर से ा<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> करबिश<strong>िव</strong>र बाब ु बेटीक पागल लाप सुनी ओि<strong>ह</strong>ठाम से उठी गेल छला<strong>ह</strong> .....ओ<strong>ह</strong>ी राित ओअपन मा ँ बबिजक ु गप सुन छली<strong>ह</strong> ------------मुिदतक ा<strong>ह</strong> ओ<strong>ह</strong>ें घर मेंकरब जे आदश र् <strong>ह</strong>ो ओ बड भाव ुक ऐछ <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>ी कृित के----आ बाप बेटीक गपसुनी माई दा ंत कासी ले छली<strong>ह</strong>..ए<strong>ह</strong>ी बेटीक भ<strong>िव</strong> की ऐछ ईर ! माय आशिकतं120


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सब िदन बेटा जका ं पोस छी आदश र् आ िसधा ंतक िशक्षा <strong>दे</strong> छी माथ परगृ<strong>ह</strong>िक भार पढ◌तैक अप शा भ जेती<strong>ह</strong>..आितश बाब ुक बेटा सक अ<strong>ह</strong>ा ँ के के<strong>ह</strong>ेन लागैत ऐछ .......बाबिजक ू र सुनी मुदीचोंिक गेली<strong>ह</strong> ---------आितश बाब ु छोट मोट रोजगार करैत छिथ बेटा से<strong>ह</strong>ोओ<strong>ह</strong>ी रोजगार में लागल ऐछ...िनक खैत िपबैत घर . िसधाादी लोक....मुदा ओ बड टका मा ँगता मायक आश ंकाटका....<strong>ह</strong>ँसैत िश<strong>िव</strong>र बजला<strong>ह</strong> .....'द<strong>ह</strong>ेज◌ <strong>िव</strong>रोधी संघक ' अक्ष छैथ. द<strong>ह</strong>ेज◌ था<strong>ह</strong>ेवा लेल जी जान से लागल छैथ ..ओ तखन ते बड िनक . अप <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> एकटा गरीब घरक लडकी से के र<strong>ह</strong>ैथआितश बाब ु के के नि<strong>ह</strong> जिनत ऐछ .....<strong>ह</strong>ँ से ते ठीके <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ जतछी. ....मायक र मुिदताक कान में जायत र<strong>ह</strong>ल..<strong>ह</strong>ुनकरससुरक घर द ुआरी जग<strong>ह</strong> जमीन सब िबका गेल र<strong>ह</strong>िन <strong>ह</strong>ँ द<strong>ह</strong>ेज◌ नि<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong> ए<strong>ह</strong>ी में को श ंका नए.<strong>ह</strong>ँ सक मायबापक परम आज्ञाकारी आ सुिशल ऐछ ..मुिदताक आिख ं में सकक प नाच लागल आदश र् आ िसधा ंतक गप सुनी ओकर दयसके लेल नि<strong>ह</strong> सूण र् पिरवार लेल प ूजा पु सन समिप र्त <strong>ह</strong>ोयत र<strong>ह</strong>ल ......आ एक िदन पालकी पर बैसी किनया बिन मुिदता अपन सासुर आबी गेली<strong>ह</strong>.................खाली किनए टा ? सर सामान दान द<strong>ह</strong>ेज◌ ....आ<strong>ह</strong>ी रोऊ बा ....सासुकथम र सुनत<strong>ह</strong>ी मुिदता घोघ तर से <strong>दे</strong>ख चा<strong>ह</strong>ली....मा ँ भौजी के ग<strong>ह</strong> ं <strong>ह</strong>रकते<strong>ह</strong>न सन ऐछ .......मुिदताक अंग पिरक्षण करैत छोटकी ननदी बाजी उठली<strong>ह</strong>......बाब ूजी <strong>ह</strong> क <strong>दे</strong>लिखन मा ँ .......मुिदताक सम तन ित गंध से आवेित भगेलैक ..सासुरक थम ागत गान ! मोटा जका ं कोन में बैसल मुिदतामा ँ िज नि<strong>ह</strong> टी वी नि<strong>ह</strong> पलंग सोफा िकछ ते नि<strong>ह</strong> ..कतेक उछा<strong>ह</strong> छल भैयाका<strong>ह</strong> में ई सब आओतसीपी एखन तो<strong>ह</strong>र बाब ूजी के पुछैत छी . द<strong>ह</strong>ेज◌ <strong>िव</strong>रोिधक सभापित छैथ समाज मेंकी घर में ?अप घर डाि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म आइग नि<strong>ह</strong> तापब... एकटा बेटा आ .....पुनःमुिदता डीसी तकैत आेय सवारे बजली<strong>ह</strong> .....बैसल की टुकुर टुकुर तकैत छी <strong>ह</strong>मभाढ◌फोर<strong>ह</strong>ी ताढ◌फो<strong>ह</strong>ीर् ब ूझैत छी ..जाऊ भानस भात बनाब ू काज धाज क..आ की माय ए<strong>ह</strong>ो सब िसखेलक.....अपिरिचत घर अनिचार पिरवेश में मुिदता िन<strong>ह</strong>ाय जका ं सक के तािक र<strong>ह</strong>लछली<strong>ह</strong> मा चािर िदनक जकरा से पिरचय छल. ओ ते माय बि<strong>ह</strong>िनक उि सुनीकखन घसिक गेलैक िकयो नि<strong>ह</strong> ब ुझलक . मुिदता चुपचाप भनसा घर िदिस चली गेली........<strong>ह</strong>े पटोर पि<strong>ह</strong>री भनसा में नि<strong>ह</strong> जाओ आिख ं से <strong>दे</strong>ख छिलये पटोर.......सीपी एकटा आ असगनी पर से दय द<strong>ह</strong>ीक फेरी लेतैक............एकटा मैलछा ं<strong>ह</strong>आ <strong>ह</strong>ाथ में मुिदता का ंपी र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong>छोलनी करछुलक म ....सा ँझक कजरायल आिख ं रा गेल आकास में िितयाक चान<strong>िव</strong>धवाक टूटल चुढ◌◌ी सन लटकल छल .....मुिदता सोचैत र<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong> .......कतेक सपनालोक <strong>दे</strong>खैत ऐछ ..सपना कतेक <strong>िव</strong>िच श िथ्<strong>ह</strong>क सपना आ ं िख ख ुलल आ टूटी121


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गेल..नि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> सपना के पक्ढ◌वाक चेा करवाक चा<strong>ह</strong>ी ...परछा<strong>ह</strong>ी कत<strong>ह</strong>ु पकर<strong>ह</strong>लजाय .........बाप रे एतेक <strong>दे</strong>र से भंसा घर में की अपन <strong>दे</strong><strong>ह</strong> डाि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल छी ----सासुक ककर्श र ----माय बाप िभखम ंगा जका ं बेटी के सा ंठी <strong>दे</strong>लक आ बेटीकमलार कतेक!...ए<strong>ह</strong>ी पिरवेश में िदनक पंछी उढ◌◌ैत र<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>ी मुिदताक सब र शा ंत भ गेल.सब उाप पर ि<strong>ह</strong>मपात भ गेल ...सक राित के अवैत छल आ िभनसर <strong>ह</strong>ोयता<strong>ह</strong>ीिनकिल जायत छल. मुिदताक मोन से ओकर सुखद ुख से ओकरा को मतलब नि<strong>ह</strong>छल . ओ सिरपो माता िपता क आज्ञाकारी छल. आितश बाब ु बड पैघ समाजसुधारक छला<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनकर नाम िता छल दीया तर अार.-----अ<strong>ह</strong>ा ँ िश<strong>िव</strong>र बाब ु सेकी क<strong>ह</strong>ी <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िथ्<strong>ह</strong>क के छलों?को सर सामान घर में नि<strong>ह</strong> आयल .समाजसुधारवाक चर में अपना<strong>ह</strong>ी घर में आिग लगा <strong>दे</strong>लों.<strong>ह</strong>म क<strong>ह</strong> छलों िसिपक माय इशारा में कतेक बात क<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ी ....<strong>ह</strong>म टका पैसा नि<strong>ह</strong>लेब एकेटा बेटा ऐछ ओकर माय के कतेक सुख से<strong>ह</strong>नता छै ----------भाढ◌<strong>ह</strong> में जाय अ<strong>ह</strong>ा ंक क<strong>ह</strong>ब सीपीक माय अगुता गेली<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ा ँ टका नि<strong>ह</strong> लेलों तेअ<strong>ह</strong>ा ंके िकछ नि<strong>ह</strong> भेटलअ<strong>ह</strong>ा ँ िर रा<strong>ह</strong>ु टका ते ना<strong>ह</strong>ीये भेल टीवी िज िकछ ते नि<strong>ह</strong> भेल...... आितश बाब ुसोच लगला<strong>ह</strong>क<strong>ह</strong>ू ते एकेटा बेटा आब ते <strong>ह</strong>मरा घर में कि<strong>ह</strong>यो ई सब नि<strong>ह</strong> आयत .....मुिदताकसासु द ुःख आ वेदना से कानय लगली<strong>ह</strong>.......िर र<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>म उपाय सोचैत छी.घरक ए<strong>ह</strong>ेन वातावरण में मुिदता <strong>दे</strong>रायल ि<strong>ह</strong>रनी जका ं राित िदन चौल र<strong>ह</strong>ैत छली<strong>ह</strong>डेरायल सन जंगली भेढ◌ि◌या सब<strong>ह</strong>क म एकटा म ृग शावक माय बापक अढ◌चंचल <strong>िव</strong>ोि<strong>ह</strong>णी मुिदता घरक कण कण में ओकरा षडय ंक आभास <strong>ह</strong>ोइत छले...डेरायल चौल भयभीत.........ओ<strong>ह</strong>ी राित सकक बा<strong>ह</strong>ी ं पर सुतल मुिदताक आिख ं में नीन नि<strong>ह</strong> छल. राित िदन ख ुजलआिख ं से ओ भय ंकर सपना <strong>दे</strong>खैत छली<strong>ह</strong> ......की भ जायत ऐछ अ<strong>ह</strong>ा ंके नि<strong>ह</strong> तेअप सुतैत छी नि<strong>ह</strong> ते <strong>ह</strong>मरा स ूत दैत छी. मुिदताक चोंकब से अधिना र् मेंपडल सक खौझा उठैत छल. ..........नीन नि<strong>ह</strong> अबैत ऐछ -जेना अपना आप सेबजली<strong>ह</strong>ध छी म<strong>ह</strong>ाराज िन नि<strong>ह</strong> अबैत ऐछ ते चुपचाप पडल र<strong>ह</strong>ु चोंिक चोंिक ितिरयाचिर नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खाऊ . मुदी िदिस पीठ कय सक बढ◌बढ◌<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ल--------मुिदताल<strong>ह</strong>ुला<strong>ह</strong>ान भ गेली<strong>ह</strong> . ितिरया चिर? भाव ुक मोन कछोटी उठल ितिरया चिरकेकरा क<strong>ह</strong>ैत छैक के बलक ए<strong>ह</strong>ी श के ? पुष चिर केओ िकएक नि<strong>ह</strong> बजैतछैक सबटा वेद-पुराण रामायण गीता सब टा पुखक िलखल ऐछ तै ं ई पक्षपात! कतेक अस<strong>ह</strong>ाय <strong>ह</strong>म सब छी लंका से सीता के आिन राम अिपरीक्षा सीता कलेलानी मुदा एको बेर सीता ितवाद नि<strong>ह</strong> केली<strong>ह</strong>पी से अलग रामो ते छला<strong>ह</strong> ओिकएक परीक्षा <strong>दे</strong>लिन रामायण पुषक िलखल छल. ---------िनब्ध्<strong>ह</strong> राितकतो को मम र्र मुिदता चुपचाप पडल ए<strong>ह</strong>ी आिखक ँ र ब<strong>ह</strong>ी ओ<strong>ह</strong>ी आ ंखी में122


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जाय सागर बना र<strong>ह</strong>ल छल..सब <strong>दे</strong>शक लोक क<strong>ह</strong> ऐछ frelty thy name i swoman िकयो स्ी के चीी सकल. यं स्ी माय बिन बेटा बेचैत ऐछ पुतो<strong>ह</strong>बिन जरैत ऐछ आ बची जायत ऐछ ते सासु बिन जरावैत ऐछ. बेटा क माय बिनकी भ जायत छै स्ी के ?ई स्ी ातंय नारी <strong>िव</strong>मश र् ई सब <strong>ह</strong>िथक दा ंत छीपि<strong>ह</strong> यं स्ी के बदल पडत अपन अिधकार अपन शि के िचपडत.........अस<strong>ह</strong>ाय मुिदता आोश से भरल छली<strong>ह</strong> . नाना कारक <strong>िव</strong>चारधारा ओकरमानस म ंथन क र<strong>ह</strong>ल छल. पितक िमल रों से विचत ं को माय बाप अपनबेटीक ई िितक कना क सकैत ऐछ कतेक बेटी अपन सासुर में एि<strong>ह</strong>ना राितिबैत <strong>ह</strong>ेती. एकटा माय दोसरक बेटी गंजन करैत ऐछ मुदा यं ओकर बेटीक भ<strong>िव</strong>? ...नींद नि<strong>ह</strong> छल ओकर आिख ं में ...राित िततल िभजल नीरवता ए<strong>ह</strong>ेन जे िखड◌कीसे अवैत <strong>ह</strong>वाक रों वाचाल छल. मुिदतक दय में एकटा आश ंका ..एकटा संशायकमेघ जेना को लय ंकर झंझा आबे वाला <strong>ह</strong>ो सम िक्षितज अंधकार सेआािदत .......अचे िकछ र जेना ओकर कान में आब लागल...एकटाअनजान भय सेओकर छाती का ंपे लागल .ओकर सम इिय सजग सचेतन भ गेल ओ ओ<strong>ह</strong>ी शसब के आसात करवाक यास कर लागल...................<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ एयै<strong>ह</strong> सोचैत छी ..सासुक र कान में पडल ..ओ आर सजग भगेली<strong>ह</strong> ...िश<strong>िव</strong>र बाब ु ते सब सुख मरथ डाि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिन ..<strong>िव</strong>िनश बाब ुक बेटी से बातचलाबी...<strong>िव</strong>िनश बाब ु नगरपािलकाक चेयरमेन <strong>दे</strong>ब लेब ते ख ूब करता<strong>ह</strong> मुदा <strong>ह</strong>ुनकाबेटी के आिख ं चमकैत र<strong>ह</strong>ैत छैक...द ुन ू टा आिख ं िझप िझप करत ऐछ जेना कनखीमारैत <strong>ह</strong>ोई... .......सीपीक माय बजलीिनक आिख ं वाली आलों ते की भेटल ....ई ते सा ंचे मुदा ए<strong>ह</strong>ी किनयाक की करबई ते <strong>ह</strong>ा गुा मचाय सबटा िता माटी में िमला <strong>दे</strong>त ........एकरो उपाय छैकमुिदताक सवांग र् का ंपी र<strong>ह</strong>ल छलैक सा ंस जोर जोर से चली र<strong>ह</strong>ल छल .र अभेल जा र<strong>ह</strong>ल छल. पारामार ऐछ <strong>ह</strong>ँ पारामार ते दोका में अपन पडल र<strong>ह</strong>ैतऐछ.लोक के की क<strong>ह</strong>वैक..लोक के की..क<strong>ह</strong>ी <strong>दे</strong>वैक ..आ<strong>ह</strong>ा क लेली<strong>ह</strong>..दोसर गोटे सेफंसल छली<strong>ह</strong> आय पकड़◌ा गेली<strong>ह</strong>. ........व<strong>ह</strong>.. ई ते उम ..<strong>ह</strong>म ततेक जोर सेिचकरी बाजब जे सब केओ <strong>ह</strong>मर कथन के सा ँच ब ुझी जायत मुिदतक सासुक रमें ख◌◌ुशी छलदोसर गोटे से फंसल ...पारामार ..मरपरा ंत चिर पर दोषारोपण .... आवेश आउेजना से का ंपी र<strong>ह</strong>ल छल मुिदता . आितश बाब ुक ऑिफस घर में तेब ुलक दराजमें रखल लोडेड रेवाारक ान आबी गेलैक -----माय्बापक आज्ञाकारी पुए<strong>ह</strong>ी सब से अनिभज्ञ िनिचं सुतल छल -------एकटा आवेश एकटा उेजना एकटाएकटा म ूर्ना में मुिदता ऑिफस घर से िरवार िनकिल य ंचिलत जका ं सासु ससुरकसमक्ष ठाढ◌<strong>ह</strong> भ गेली<strong>ह</strong> ............ब<strong>ह</strong>ुत भेल बाब ूजी अ<strong>ह</strong>ा ँ ए<strong>ह</strong>ेन समाज सुधारक केिताक संग ेनाई ए<strong>ह</strong>ी दिनया ु से जे िनक छै आ एक गोली ससुरक छातीपर माय अ<strong>ह</strong>ा ँ मा ँ श पर कलंक छी नारी प पर कलंक छी नारी भ नारी के123


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िता नि<strong>ह</strong> द सकैत छी.......दोसर गोली माय के छाती पर सीपी !..पैघ भ अं<strong>ह</strong>ुमाय बनब सासु बिन पुतो<strong>ह</strong>के पारामार ख ुआयब तै ं ई अ<strong>ह</strong>ा ंक लेल...ित ल<strong>ह</strong>ाश ताढ◌फ<strong>ह</strong>ा र् र<strong>ह</strong>ल छल सक केराक भालेरी जका ं कं िपत कखन दरवापर आबी ठाढ◌<strong>ह</strong> भ गेल छल.....नि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ा ंके िकछ नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ब अ<strong>ह</strong>ा ँ माता िपताकआज्ञाकारी छी अव मुदा <strong>ह</strong>मर सो<strong>ह</strong>ाग छी ए<strong>ह</strong>ी सो<strong>ह</strong>ागक कारन सीता अपन सासुससुर म<strong>ह</strong>ल दोम<strong>ह</strong>ला सब के ागी के रामक संग वन चली गेल छली<strong>ह</strong> .....बस अ<strong>ह</strong>ा ँअपन कलंकक संग जीव............ुसानंदपाठककथा- ान <strong>िव</strong>मश र्आइ बार<strong>ह</strong>म िदन बीतय पर अिछ, मुदा ओइ बेल्ट वलाक को अता-पता नि<strong>ह</strong>अिछ। परचून कें द ुकानक आगा राित १० बजे धिर चलय वला चौपाल पर ओआइयो नि<strong>ह</strong> आयल आ' सभ ओकरि<strong>ह</strong> लेल िचंितत छलिथ। ककरो नीक नि<strong>ह</strong> लगैतछलि। बितयाय मे आ' खेलाय-ध ूपय मे। गोरकी मौसी आ' भुा काकाएक संग जर बैसल छला<strong>ह</strong>, मुदा बितया नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। ओर छोटकन से<strong>ह</strong>ोउदास छल। ओ बेल्टे वलाक संग बेसी र<strong>ह</strong>ैत छल। द ुन ूक उ मे ब कम फकर्छलैक। आब ओकरा संग खेलय वला िकयो नि<strong>ह</strong> छल। <strong>ह</strong>ं, मोती ओकरा बगल मेजर बैसल छल। मुदा एि<strong>ह</strong> िचतकबराक मन से<strong>ह</strong>ो उदास छल।िमनी दीदी ना ंगिर डोला र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong> आ' बाट कें िन<strong>ह</strong>ािर र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong>। दि<strong>ह</strong>ना कातकु आ<strong>ह</strong>ट भेला पऽर ओ बगलक गली में से<strong>ह</strong>ो झािक ं लैत छली<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका लगैतछलै जेना मैी एर सँ तऽ नि<strong>ह</strong> आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ। ओि<strong>ह</strong> बेल्ट वला नटखट केंलोक सभ ार सँ मैी क<strong>ह</strong>ैत छिथ। ओकरा पर सभ जान लुटबैत छला<strong>ह</strong>। ओ क<strong>ह</strong>ा ंजनमल, ओकर माय-बाप कें छिथ ककरो पता नि<strong>ह</strong>। जखन सँ ओ राित कऽ चौपालपर आबय लागल सभकें पिस पिड गेल। ओ िसफ र् भुे काका सँ डेराइत अिछ।ओ कि<strong>ह</strong>यो काल डािट-डपिट ं दैत छिथ। मैी भुा काकाक बा<strong>ह</strong>र िनकलल दा ंत सँडेराइत अिछ। मैी क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ जे अगर गलितयो सँ भुा काकाक दा ंतकत<strong>ह</strong>ु फंिस गेल तऽ असा घाउ भऽ सकैत अिछ। ओना भुा काकाक कोर परलाल बनल भु आिख ं कम खतरनाक नि<strong>ह</strong> लगैत अिछ। <strong>ह</strong>ुनकर आिख ं सँ तऽ तैयो124


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बिच सकैत अिछ। ओना इ अलग बात छल िक भुा काका से<strong>ह</strong>ो ओकरा कम े<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>करैत छिथ। अशासन अलग बात अिछ।परचूनक द ुकानक मािलक गंजू म<strong>ह</strong>ाजन द ुकान समेटब शु कऽ <strong>दे</strong> छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनकरतीन ू बेटा अपन-अपन दािय मे लािग गेल छला<strong>ह</strong>। नकू खाली पडल काटून र् केंकबाड में फें िक र<strong>ह</strong>ल छल। बडका बेटा द ुकान मे घटल समानक िचट्ठा बनबय मेंअपा ंत छल। मिझला द ुकानक बा<strong>ह</strong>र पसरल समान कें भीतर ठेिल र<strong>ह</strong>ल छल आ'गंजू म<strong>ह</strong>ाजन रोकड िमला र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। इ सभ <strong>दे</strong>िख गोरकी मौसीक आिखक ं कोरभीिज गेल। र टपकि<strong>ह</strong> वला छल। िचतकबरा उसा ंस भरैत बाजल-ङआइयोनि<strong>ह</strong> िफरल।'गंजू म<strong>ह</strong>ाजनक द ुकानक आगाक ख ुलल ान िदनभिर कतेको तर<strong>ह</strong>क जमघिटक कें अिछ। भोर आठ बजे सँ ओतय लगक इूल मे अपना धीया-प ूता कें प<strong>ह</strong>ंचावय ु वलाअिभभावक आपस मे बितया लैत छिथ। ि<strong>ह</strong>नका लोकिनक ग-सक शात <strong>िव</strong>षयइूलक <strong>ह</strong>ेडमारनीक धीया-प ूताक ित ूरता आ' इूल मे अजब-गजब केंिनयम <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ि<strong>ह</strong>नका लोकिनक गेलाक बाद ऑिफस जाय वला सभक <strong>ह</strong>ुजूमओतय अबैत-जाइत र<strong>ह</strong>ैत अिछ। बैग लटकौ नवका-नवका छौडा सभ बसपकडक लेल ओतय ठाढ भऽ जाइत अिछ आओर बस अबैत मा ंतर इ सभ लपिककऽ लटिक जाइत अिछ। द ुप<strong>ह</strong>र एक बजे सँ तीन बजे धिर गािजर्यन लोकिन फेरओतय म ंडराय लगैत छिथ। <strong>ह</strong>ुनकर िनशाना इूल गेट <strong>ह</strong>ोइत अिछ। गेट सँभारी-भरकम बा लटकौ ना-भुटका िनकलैत छिथ िजनका <strong>ह</strong>ुनकर गािजर्यन लपिकलैत छिथ। ना सभ अपना अिभभावक कें ओतय आइसीम, जलपुरी, गोलगाकठेला िदस खींचय लगैत अिछ आओर अिभभावक डािट-डपिट-चुचकारक ंअस् सँ <strong>ह</strong>ुनकाब ुझावक कोिशश करैत छिथ। सा ंझ <strong>ह</strong>ोइत मा ंतर ओतय थाकल-ठेि<strong>ह</strong>यायल लोकसभ,नवतुिरया छौ ंडा सभक जमघट लगैत अिछ। परचून द ुकान लगक शराबक द ुकानिटमिटमाय लगैत अिछ आ' फेर र ंगीन सा ंझक नजारा उपित भऽ जाइत अिछ।राित ढ<strong>ह</strong>लाक संगि<strong>ह</strong> ािकक िगलास आ' छोट-पैघ बोतलक खन-खन सँ ओ ानगंजय ू लगैत अिछ। अलग-अलग झंड ु मे लोकसभ सडक पर पािसखानाक आनंद मेडूिब जाइत छिथ।इ नवीन संृित िकछुए वष र् सँ पनपल अिछ। शराबक चलन आओर ओकर उपलताद ुन ू समान प सँ बढल अिछ। पिछला िकछु वष र् मे एि<strong>ह</strong> श<strong>ह</strong>र मे शराब द ुकानकबािढसन आिब गेल अिछ। <strong>ह</strong>र पा ंच मे एक द ुकान <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी शराबक अिछ। श<strong>ह</strong>र मेद ूधक अभाव अिछ। शराब द ुकानक को अभाव नि<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong> बातक परवा<strong>ह</strong> िबनाकए िक इ द ुकान क<strong>ह</strong>ा ं <strong>ह</strong>ोमय चा<strong>ह</strong>ी। इूल, मिदर, ं ायामशाला बगल मे अिछतैयो को परवा<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>। शराबक द ुकान बढलाक कारणि<strong>ह</strong> श<strong>ह</strong>र मे शराब सेवनकढेरो तरीका इजाद भेल अिछ। एि<strong>ह</strong> म मे ङफोर व्<strong>ह</strong>ील बार'क चलन तेजीसँ बढल अिछ। आिफस, द ुकान आ' अपन ितान सँ फुस र्त भेटल आओर चािरटा125


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दो तय कएल। बस फेर बोतल, सोडा, नमकीन और जलक ब ंदोब भेल आओरबाटक कात लागल कारि<strong>ह</strong> मे बार खिज ु गेल। आब ेंिडं ग बार से<strong>ह</strong>ो आिब गेलअिछ। शराब द ुकानक सामनि<strong>ह</strong> एकटा मोटरसाइिकल कें घेिर कऽ चािरटा दो ठाढभेिट जािथ तऽ ब ुझ ू ओतय ङेंिडं ग बार' चाल ू अिछ।गंजू म<strong>ह</strong>ाजनक परचूनक द ुकानक साम वला जग<strong>ह</strong> पर भोर छः बजे सँ राितबार<strong>ह</strong> बजे धिर गित<strong>िव</strong>िध चलैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ। राित साढे बजे सँ ओतय ानसमाज ज ुटैत अिछ। एि<strong>ह</strong> समाजक लेल <strong>ह</strong>ऽम संृतिन शक योग कएल अिछ।ओना चाल ू भाषा मे कतेक श अिछ, मुदा एतय जाि<strong>ह</strong> समाजक चरचा कएल जा र<strong>ह</strong>लअिछ ओ वाव मे साधारण नि<strong>ह</strong> अिछ। ओकर संवेदना, िचंतन िया आ' व<strong>ह</strong>ारकत<strong>ह</strong>ु सँ आम आदमीक र सँ कम नि<strong>ह</strong> अिछ। इ समाज जखन ज ुटैत अिछ तऽसमाज, जनजीवन सि<strong>ह</strong>त कतेको मुा पर गंभीर चरचा <strong>ह</strong>ोइत अिछ। समाजक लोकिदनभिर िछतरायल र<strong>ह</strong>ैत अिछ। भुा काका आइयो ओि<strong>ह</strong> पुरना दरबारक सामिदनभिर ज ुटल र<strong>ह</strong>ैत छिथ आओर को अनिचार आदमी कें <strong>दे</strong>खैत मा ंतर भूकयलगैत छिथ। गोरकी मौसी ओि<strong>ह</strong> बै ंक वला दंपित कें ख ूब ेि<strong>ह</strong>ल छिथ। आब एि<strong>ह</strong>उ मे गोरकी मौसीक लऽग को गंभीर िजेदारी नि<strong>ह</strong> छि। ओ िदनभिरदंपितक घरक छ<strong>ह</strong>रिदवारी मे र<strong>ह</strong>ैत छिथ आओर सा ंझ कऽ दंपितक घर िफरते मा ंतर<strong>ह</strong>ुनकर काज समा भऽ जाइत अिछ। राित अार <strong>ह</strong>ोइत मा ंतर ओ घर सँ िनकिलकऽ एि<strong>ह</strong> चौपाल पर आिब जाइत छिथ। िमनी दीदी कत<strong>ह</strong>ु बाल नि<strong>ह</strong> छिथ। ओजि<strong>ह</strong> सँ एि<strong>ह</strong> द ुआिर-ओि<strong>ह</strong> द ुआिर दौडैत र<strong>ह</strong>ली अिछ। िचतकबरा कें िकयो कलकासँ लायल छल। कीिन कऽ। एक िदन बीमार पिड गेल तऽ ओकर मािलक ओकरा सडकपर छोिड गेल छल। छोटकन तऽ नया अिछ। ओकर माय ओकरा एि<strong>ह</strong> इलाका मेछोिड गेल। एि<strong>ह</strong> बीच मैीक एि<strong>ह</strong> समाज मे आगमन भेल। ओ एकटा सम ृपिरवारक द ुलआ अिछ। राित मे िकछु समयक लेल ओ ख ुलल बसात मे छोिड <strong>दे</strong>लजाइत अिछ आओर ओ ओकर फायदा उठाकऽ समाजक चौपाल मे शािमल भऽ जाइतअिछ।पर ंच ए<strong>ह</strong>न पि<strong>ह</strong>ले कि<strong>ह</strong>यो नि<strong>ह</strong> भेल। जखन सँ मैी समाज मे शािमल भेल अिछओ िनयिमत प सँ चौपाल पर <strong>ह</strong>ािजर <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ल अिछ। <strong>ह</strong>ं, को िदन अपनमािलकक संग कत<strong>ह</strong>ु जाइछ तऽ ओ ओि<strong>ह</strong> िदन नि<strong>ह</strong> अबैत छल, मुदा दोसर िदन ओफेर मौजूद भऽ जाइत छल। इ पि<strong>ह</strong>ल मौका छल जे बार<strong>ह</strong> िदन सँ गायब छल।एि<strong>ह</strong>लेल समाजक लोक मे ख ूब िचंता पसरल छल।गोरकी मौसी क<strong>ह</strong>लिन-ङमैी के िबना चौपाल सु लगैत अिछ।' भुा काकामौसीक तरफ <strong>दे</strong>खैत स<strong>ह</strong>मित मे मुडी ि<strong>ह</strong>लौलिन। मौसी फेर बजली-ङ<strong>ह</strong>मरा िचंताएि<strong>ह</strong> बातक भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ िक ओि<strong>ह</strong> अिभश ३० अूबरि<strong>ह</strong> सँ मैी गायब अिछ।ओि<strong>ह</strong> िदन श<strong>ह</strong>र मे कतेको ठाम पैघ-पैघ बम <strong>िव</strong>ोट भेल छल। कत<strong>ह</strong>ु मैियोतऽ ओकर चपेिट मे नि<strong>ह</strong> आिब गेल?'126


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्- ङअ-रे की बात करै छी मौसी। तीस अूबर कऽ मैीक मािलकक छुी नि<strong>ह</strong>छल। एि<strong>ह</strong>लेल ओि<strong>ह</strong> िदन ओ बा<strong>ह</strong>र नि<strong>ह</strong> िनकलल <strong>ह</strong>ोयत।' िचतकबरा क<strong>ह</strong>लक।- ङआब इ तू कोना कि<strong>ह</strong> सकैत छ<strong>ह</strong>? भऽ सकैत अिछ ओि<strong>ह</strong> िदन मैीकमािलक छुी लऽ ले <strong>ह</strong>ोिथ आ' ओ मैी कें लऽ कऽ गशगुडी तरकारी कीनऽ गेल<strong>ह</strong>ोिथ, जेना िक कतेक बेर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।'- ङ<strong>ह</strong>ं, एना भऽ सकैत अिछ। मुदा सवाल अिछ िक <strong>ह</strong>मसभ एना िकयाक सोचू।'िमनी दीदी क<strong>ह</strong>लिन।भुा काका <strong>ह</strong>ाफी केलिथ आओर क<strong>ह</strong>लिथ-ङएना सोचऽ कें कतेको कारण अिछ।िकयाक तऽ मैीक को अता-पता नि<strong>ह</strong> अिछ। ओकर मािलकक घरक दरबा सभिदन ख ुलैत अिछ। <strong>ह</strong>म यं <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ु ं अिछ। अगर मािलक एति<strong>ह</strong> छिथ तऽ मैी केंसे<strong>ह</strong>ो एति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोमक चा<strong>ह</strong>ी आओर अगर मैी एति<strong>ह</strong> अिछ तऽ ओकरा चौपाल पर जरआबक चा<strong>ह</strong>ी।'िचतकबरा- ङभऽ सकैत अिछ बम <strong>िव</strong>ोट वला िदन ओ मािलकक संग नि<strong>ह</strong> िनकलल<strong>ह</strong>ो।'गोरकी मौसी-ङभऽ सकैत अिछ। मुदा संकट िसफ र् ओ<strong>ह</strong>ी िदनक तऽ नि<strong>ह</strong> अिछ।बम <strong>िव</strong>ोटक बाद सँ तऽ समाज पर संकटक बादल छारलि<strong>ह</strong> अिछ।'िचतकबरा-ङकोना?'गोरकी मौसी-ङतू एकदम भोला छ<strong>ह</strong> िचतकबरा। िक तोरा ब ुझना नि<strong>ह</strong> जाइतछ<strong>ह</strong>? जाि<strong>ह</strong> िदन बम फाटल ओि<strong>ह</strong> िदन लागल जेना जलजला आिब गेल अिछ। <strong>ह</strong>मओि<strong>ह</strong> राित चौपाल पर आयल जर र<strong>ह</strong>ी, मुदा दस िमनटक लेल। म<strong>ह</strong>ाजनक द ुकानब ंद छल आओर <strong>ह</strong>मरा रातुक भोजन नि<strong>ह</strong> भेल। िकछुए काल मे सटका पटकैत िकछुवदीर्धारी आयल आओर <strong>ह</strong>मरा सभ कें पडाय पडल। ति<strong>ह</strong>या सँ लऽ कऽ आइधिरमा<strong>ह</strong>ौल शा ंति<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। िदनभिर सायरनक अवाज गंजैत ू अिछ आओरवदीर्धारी लोकिनक आयब-जायब लागल अिछ। बाट पर भीड िना<strong>ह</strong> घिट गेल अिछआओर स ून-मशान बाट <strong>ह</strong>मरा समाजक दोसर मु<strong>ह</strong>ाक कतेको गोटेक जान लऽ लेलकअिछ।'िचतबकरा-ङअ<strong>ह</strong>ा ं ठीक क<strong>ह</strong>ैत छी मौसी। <strong>ह</strong>म ओि<strong>ह</strong> िदन गशगुडी गेल छल<strong>ह</strong>ु ं।ओतय कें नजारा <strong>दे</strong>िख कऽ करेज कािप ं गेल। गाडीक कबाड, जरल द ुकान। कोनमे िकछु प ूजाक समान आ' जरैत मोमबी।'िमन ू-ङ<strong>ह</strong>ं, तीस अूबरक ओि<strong>ह</strong> दद र्नाक म ंजरक बाद सँ तऽ मा<strong>ह</strong>ौल िबलकुल अलगभऽ गेल अिछ। कतय ओ <strong>ह</strong>लचल आ' कतय इ साटा। एकदम मरघटसन। िकछु127


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लोक भोकासी पािड कऽ कािन र<strong>ह</strong>ल छलिथ, तऽ िकछु लोक फफिक-फफिक कऽ करेजागला र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। जरल वुक ढेर पर <strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ं ु इूलक बैग। जूता-चलकअंबार लागल छल। एि<strong>ह</strong> घटनाक बाद शायद पडेबाक म मे लोकक पैर िपछरल<strong>ह</strong>ेतिन। लोकसभ बितया र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong> िदन की भेल छल। एकटा ब ुढवा बाबाफफिक-फफिक कऽ बािज र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>-ङओ अपन नाितन कें लऽ कऽ बजार आयलछलिथ। नाित िज कए छलि िक <strong>ह</strong>मरा बजार जयबाक अिछ। ओ नाितन केंजूता कीिन <strong>दे</strong>लि आओर सोचलि जे िकछु तरकारी कीिन ली। इए<strong>ह</strong> सोचब कालसािबत भेल। ओ अखन तरकारीक द ुकान लग प<strong>ह</strong>ु ंचल छला<strong>ह</strong> िक कान सु भऽगेलि। ओ खिस पडला<strong>ह</strong>। आओर फेर जखन <strong>ह</strong>ोश आयल तऽ ........।' ब ुढवाबाबाक बात सुिन कऽ तऽ <strong>ह</strong>म स रि<strong>ह</strong> गेल<strong>ह</strong>ं। ु <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ुनकर आओर बात सुनय चा<strong>ह</strong>ैतछल<strong>ह</strong>ु ं। जेना िक <strong>ह</strong>ुनकर नाितन कें की भेलिन, मगर सायरनक अवाज गंिज ू उठलआओर एकटा वदीर्धारी सटका मािर कऽ <strong>ह</strong>मरा भगा <strong>दे</strong>लक।'गोरकी मौसी-ङअरे, सभसँ अधला<strong>ह</strong> बात तऽ <strong>ह</strong>मरा समाजक लेल भेल। बम<strong>िव</strong>ोटक घटनाक िदन सँ तऽ <strong>ह</strong>मरालोकिनक िजनाइ <strong>ह</strong>राम भऽ गेल अिछ। सडकसु भेल तऽ <strong>ह</strong>मर लोक सडक पर मटरगश्ती करक लेल िनकिल पडल। <strong>ह</strong>ुनका कीपता छलि िक ए<strong>ह</strong>न िित मे द ु-चािर टा गाडी चलैत अिछ ओ काफी लापरवा<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोइत अिछ। कतेक लोक एि<strong>ह</strong> लापरवा<strong>ह</strong> गाडीक चपेिट मे आिब गेला<strong>ह</strong>। ज<strong>ह</strong>ा ं-त<strong>ह</strong>ा ं खरधारी आओर वदीर्धारी लोक कट भऽ जाइत छिथ आ' <strong>ह</strong>मरालोकिनक खैरनि<strong>ह</strong>। िसफ र् यै<strong>ह</strong> लोकिन नि<strong>ह</strong>, बि िकछु घिडयाल से<strong>ह</strong>ो उभिर कऽ आिब गेल छिथओ जग<strong>ह</strong>-जग<strong>ह</strong> मजमा लगा र<strong>ह</strong>ल छिथ आओर मोमबी जरा कऽ घिडयाली र टपकार<strong>ह</strong>ल छिथ। ओना घटनाल आओर ितान आ' सरकारी संान मे ासुमन अिप र्तकए आ' रैली िनकािल कऽ अपन एकज ुटता दिश र्त करय वला लोक सरा<strong>ह</strong>नीय काजकऽ र<strong>ह</strong>ल छिथ। मुदा द ुखक बात इ अिछ जे घिडयाल सभ से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> मे अपनफायदा बटोरक यास करब शु कऽ <strong>दे</strong>लिन अिछ। बजार नि<strong>ह</strong> लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ तऽ<strong>ह</strong>मरा लेल लोक की छोडता<strong>ह</strong>। से पेट पर आफत आिब गेल अिछ।'भुा काका-ङतू ठीक क<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मरो अं<strong>दे</strong>शा भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। या तऽ मैीओि<strong>ह</strong> िदन बम <strong>िव</strong>ोटक चपेिट मे आिब गेल <strong>ह</strong>ोयत अथवा ओकर बाद जे <strong>ह</strong>ंगामा भऽर<strong>ह</strong>ल अिछ ओि<strong>ह</strong> मे कत<strong>ह</strong>ु दिब गेल <strong>ह</strong>ोयत।'गप-स जारी छल। तख िचतकबरा िकछु स ू ंिघ लेलक। ओकर चे<strong>ह</strong>राक भावबदिल गेल। ओ िचकरल।-ङअरे, <strong>दे</strong>खू.... मैी आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ।'सभ सतकर् भऽ गेल। सचमुच नार ंगीक िदश सँ झ ुमैत मैी आिब र<strong>ह</strong>ल छल।ओकर ागत मे सभ लोक ठाढ भऽ गेला<strong>ह</strong>। सभ भाव <strong>िव</strong>ल छलिथ। ककरो मुं<strong>ह</strong>128


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सँ को अवाज नि<strong>ह</strong> िनकिल र<strong>ह</strong>ल छल। अबैत मा ंतर मौसी सँ लेपटा गेल। सभफफिक पडल।मौसी ममता सानल डा ंटैत पुछलिथ-ङकतय छल<strong>ह</strong> एतय िदन?'िचतकबरा बचल रोटी ओकरा पकडबैत गदिन र् सँ लगा लेलक। छोटकन तऽ कूिदपडल। सभ इ ब ुझवाक लेल उुक छल जे आिखर एतेक िदन क<strong>ह</strong>ा ं छल? मैीसभक िजज्ञासा शा ंत करैत क<strong>ह</strong>लक-ङ<strong>ह</strong>मर मालिकन <strong>ह</strong>मरा गशगुडी लऽ गेलछली<strong>ह</strong>। ओ गशगुडी ाईओवरक नीचा गाडी पाकर् कय आओर <strong>ह</strong>मरा लऽ कऽ दोसरतरफ िमठाइयक द ुकान िदश गेली<strong>ह</strong>। एतबे मे भीषण धमाका भेल आ' <strong>ह</strong>मर मालिकनखिस पडली<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म कू ं -कू ं करय लगल<strong>ह</strong>ं। ु <strong>ह</strong>म अपन मालिकन के बचबय चा<strong>ह</strong>ैतछल<strong>ह</strong>ु ं। एतबे मे भयभीत लोकक एकटा <strong>ह</strong>ुजूम आयल आओर <strong>ह</strong>मरा मालिकन सँ िबछुडा<strong>दे</strong>लक।'- ङफेर....।' सभगोटे एक संग बािज उठला<strong>ह</strong>।- ङ<strong>ह</strong>म भीडक धा खाइत फटकी चलल जा र<strong>ह</strong>ल छल<strong>ह</strong>ु ं, मुदा <strong>ह</strong>मर नजिरमालिकनि<strong>ह</strong> पर छल। <strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ं ु जे मालिकन को तर<strong>ह</strong>ें उठली आओर िकछु लोक<strong>ह</strong>ुनका द ुकानक भीतर लऽ गेला<strong>ह</strong>। ओकरा बाद तऽ <strong>ह</strong>म बस भटकैत र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ं। ु एरआबक राा खोजैत र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ु ं। एि<strong>ह</strong> बीच <strong>ह</strong>म वदीर्वलाक कतेक सटका खएल<strong>ह</strong>ं ु कि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>सकैत छी। एकटा तऽ <strong>ह</strong>मरा पकिड ले छल आओर री सँ बाि <strong>दे</strong> छल।शायद ओ <strong>ह</strong>मरा अपन घर लऽ जाय चा<strong>ह</strong>ैत छल। मुदा <strong>ह</strong>म को तर<strong>ह</strong>ें ओकर चंगुलसँ आजाद भऽ गेल<strong>ह</strong>ु ं आओर भािग पडेल<strong>ह</strong>ु ं। एि<strong>ह</strong> बीच <strong>ह</strong>म िसफ र् भािगति<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ु ंअिछ। ओ लोकिन आओर अपना लोकिन सँ से<strong>ह</strong>ो। अपन लोक सभ तऽ <strong>ह</strong>मरा संगअपन इलाका मे घ ुसपैठीक जका ं <strong>दे</strong>खलक आओर कतेक लोक <strong>ह</strong>मरा पर टूिटपडला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म को तर<strong>ह</strong>े बचैत आइ नार ंगी ितनाली प<strong>ह</strong>ु ंचल<strong>ह</strong>ु ं तऽ ओ अपनइलाकाक प<strong>ह</strong>चान भेल। <strong>ह</strong>म बिच गेल<strong>ह</strong>ु ं।'एतेक कि<strong>ह</strong> कऽ मैी सा ंसि<strong>ह</strong> लऽ र<strong>ह</strong>ल छल िक सायरन बािज उठल। सब ब ु िझ गेलिक आब वदीर् वला आिब धमकता<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong>लेल सभ अपन-अपन बाट पकडलि।३. प३.१. कालीका ंत झा "ब ुच " 1934-2009- आगा ँ129


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.२. से कुमार झा-प◌ॉ◌ंच लघ ु क<strong>िव</strong>ता३.३. िशव कुमार झा-िकछु प३.४. जय काश म ंडल३.५. गंगेश गुंजन:अपन-अपन राधा २१म खेप३.६. राज<strong>दे</strong>व म ंडल द ूटा क<strong>िव</strong>ता.कालीका झा "ब ुच"कालीका ंत झा "ब ुच " 1934-2009ि<strong>ह</strong>नक ज, म<strong>ह</strong>ान दाश र् िनक उदयनाचाय र्क कम र्भूिम समीपुर िजलाक किरयन ाममे1934 ई0 मे भेलिन । िपता 0 पंिडत राजिकशोर झा गामक म <strong>िव</strong>ालयक130


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्थम धानाापक छला<strong>ह</strong>। माता 0 कला <strong>दे</strong>वी गृि<strong>ह</strong>णी छली<strong>ह</strong>। अंतरातक समीपुर कालेज,समीपुरसँ कयलाक पात िब<strong>ह</strong>ार सरकारक खंड कम र्चारीक पमे सेवा ार ंभकयलिन। बालि<strong>ह</strong>ं कालसँ क<strong>िव</strong>ता लेखनमे <strong>िव</strong>शेष िच छल । मैिथली पिका- िमिथला िमि<strong>ह</strong>र, मािट-पािन, भाखा तथा मैिथली अकादमी पटना ारा कािशत पिकामे समय - समयपर ि<strong>ह</strong>नकरचना कािशत <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>लिन। जीवनक <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध <strong>िव</strong>धाकेँ अपन क<strong>िव</strong>ता एव ं गीत ुत कयलिन।साि<strong>ह</strong> अकादमी िदी ारा कािशत मैिथली कथाक इित<strong>ह</strong>ास (संपादक डा◌0 बासुकीनाथ झा )मे<strong>ह</strong>ा कथाकारक स ूची मे, डा◌0 <strong>िव</strong>ापित झा ि<strong>ह</strong>नक रचना ‘‘धम र् शास्ाचाय"क र् उेख कयलिन । मैिथलीएकादमी पटना एव ं िमिथला िमि<strong>ह</strong>र ारा समय-समयपर ि<strong>ह</strong>नका श ंसा प भेजल जाइत छल । ृ ंगाररस एव ं <strong>ह</strong>ा रसक संग-संग <strong>िव</strong>चारम ूलक क<strong>िव</strong>ताक रचना से<strong>ह</strong>ो कयलिन । डा◌0 द ुगानाथ र् झाीश संकिलत मैिथली साि<strong>ह</strong>क इित<strong>ह</strong>ासमे क<strong>िव</strong>क पमे ि<strong>ह</strong>नक उेख कएल गेल अिछ |!! भैयाक <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>!!जि<strong>ह</strong>ना धरफरीर् <strong>िव</strong>या<strong>ह</strong>,ति<strong>ह</strong>ना कनपी िसन ूर,ओि<strong>ह</strong>ना कऽ िलऔ भैया अिनल कसियो जर ।।व जडै छल भीतर वा<strong>ह</strong>र,के<strong>ह</strong>ेन अन ूप अ<strong>ह</strong>◌ॉ केर ठा<strong>ह</strong>र,लालपुरक तोडण लागल छल,सोनाप ूरक कलश साजल छल,माथा पर मुस<strong>ह</strong>री गर मे माला मोतीप ूर ।।अतुका ंत म ं स◌ पं0 <strong>िव</strong>ाधर,करौलिन पिरणय व◌ॉिच धराधर,सार ाम आ नवल न सन,च <strong>िव</strong>कल ागत धिन ु तनमन,भीम पघारी स◌ दतमिन लेल काटल ठ◌ॉिढ वब ूर ।।गदगद <strong>दे</strong>िख अंज ु सन सािर,पिरछन कालक <strong>िव</strong>सिर ल<strong>ह</strong>ु◌ गािर,समना आ िभर<strong>ह</strong>ा केर संगमद ू-द ू सासु स◌ सासुर गमगम,उषा सन सुकाक <strong>ह</strong>ाथ मे <strong>िव</strong>यिन पंख मय ूर ।।चलल<strong>ह</strong>ु◌ जि<strong>ह</strong>ना अ<strong>ह</strong>◌ॉ स<strong>ह</strong>रसा,वरसावैत वसी वरसा,भुे गाडी मे अधीर औ131


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मोन पडल कोवरक खीर औ,एकसिर िकएक गेल<strong>ह</strong>ु◌ र ंगशाला टूटल भौजीक गुर ।।!! नािर सुन ू !!<strong>ह</strong>े नािर सुन ू सुकुमािर सुन ूकि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ु◌ <strong>ह</strong>म िकछुआन वात,तकरो अ<strong>ह</strong>◌ॉ कािन पसािर सुन ू ।।सतयुग मे <strong>ह</strong>म ना भुटका,ता मे क आचारी,ापर मे ज्ञानक अ<strong>ह</strong>ंकार,किल मे छल भिक लाचारी,सभ झ ूठ म ूठ केर दंभ <strong>दे</strong><strong>िव</strong>, जौ ं अ<strong>ह</strong>ी ं अनिचािर सुन ू ।।ाम रैिन वाट नि<strong>ह</strong> स ूझय,स ृजन <strong>दे</strong><strong>िव</strong>! अ<strong>ह</strong>◌क ऑचर अार,धरा अनल<strong>ह</strong>ु◌ अवोध राघव के◌,तखन कोना पसरल ािभचार ?रौ नाियके भुवन वचाब ू अयल<strong>ह</strong> ु◌ अ<strong>ह</strong>◌क द ुआिर सुन ू ।।!! गीत !!व ंशीवट वेकार गय,यमुना तट अार गय ।एक ाम <strong>िव</strong> सगरो,व ृावन भिर <strong>ह</strong>ा<strong>ह</strong>ाकार गय ।।स ून - सान घर ार गय,यौवन भेल असार गय ।132


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मन मो<strong>ह</strong>न मुरलीक संग,चिल गेल नदी केर पार गय ।।उपटल खेत पथार गय,िमलनक व वजार गय ।आव रािधका स◌ के करतिन ,<strong>ह</strong>◌िस <strong>ह</strong>◌िस मध ुर द ुलार गय ।।सिख पैसिल जलधार गय,<strong>ह</strong>ोइतिथ कोना व<strong>ह</strong>ार गय ।सभक चीर चुनरी पिजऔ,ाम ठािढ पर ठार गय ।।प◌ॉ◌ंच लघ ु क<strong>िव</strong>ता1से कुमार झाश<strong>ह</strong>रमेपैघ लोक छोट आाक संग जीबै छिथ ।133


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गाममेछोट लोक पैघ आाक संग जीबै छिथ ।जीबै द ुन ू छिथमुदा जीबामे अंतर छै ।लोक आ आाक छोट-पैघ भेजीवनमे फकर् अयबे करतै ।2सामे आब क<strong>ह</strong>◌ॉ◌ं छै खाली परती धरतीसब पर कैक बेर कैकटा लाष जरल छै-आब त’ आबयवला ेक शवअपना संग अपन प ूवो र्जोकेएक बेर फेर जरा दैत अिछ ।3अ<strong>ह</strong>◌ॉ◌ं िलखै छी ढ़◌ाकीक ढ़◌ाकीमुदा िकऐक नि<strong>ह</strong> पढै छै समय तकराएकसर अार कोठरीमेअ<strong>ह</strong>◌ॉ◌ंक सभ प◌ॉ◌ंित134


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘सफोकेषन’क िषकार भ’ पडले रि<strong>ह</strong> जाईत अिछअ<strong>ह</strong>◌ॉ◌ं छोड़◌ू िलखनाईआ- पि<strong>ह</strong> िमला िदयौइधषके◌◌ंसंगीतक सारेगामाक संग ।4स ूरजक ान पर यिदम ठाढ रि<strong>ह</strong>तै’एको िकरण रोषनीकधरती पर नि<strong>ह</strong> पड’ दैते ।स ूरज से<strong>ह</strong>ो अपन रोषनीक संगिबन बतौ मके◌◌ंिदन राित जिरते रि<strong>ह</strong>ते◌ैआ- म अपन रोषनीके◌◌ं पीिबस ूरजक रोषनीमे आधा ि<strong>ह</strong>ा मािगतै ं ।5नारी यिद भोा छै त’ ठीक छैको <strong>ह</strong>जर् नि<strong>ह</strong>/ भोगैत र<strong>ह</strong>ूमुदा एतबात’ स अिछ135


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जे अ<strong>ह</strong>◌ॉ◌ंके एखनधिर नि<strong>ह</strong> भेटल अिछअपन मायक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क गंध ।िशव कुमार झा-िकछु प ३..िशव कुमार झा ‘‘िटू‘‘,नाम ◌ः िशव कुमार झा,िपताक नाम ◌ः0 काल◌ी का झा ‘‘ब ूच‘‘,माताक नाम ◌ः 0 चकला <strong>दे</strong>वी,ज ितिथ ◌ः 11-12-1973,िशक्षा◌ः ातक (िता),ज ान ◌ः माक ◌ः मालीपुर मोडतर, िज0 - बेग ूसराय,म ूलाम ◌ः ाम $पालय - किरयन,िजला - समीपुर,िपन: 848101,संित ◌ः ब ंधक, सं<strong>ह</strong>ण,जे0 एम0 ए0 ोस र्िल0,मेन रोड, िबुपुरजमशेदपुर - 831 001, अ गित<strong>िव</strong>िध ◌ः वष र् 1996 स◌ वष र् 2002 धिर <strong>िव</strong>ापित पिरषदसमीपुरक सा ंृितक ,गितविध एव ं मैिथलीक चार - सार <strong>ह</strong>ेतु डा◌0 नरेश कुमार <strong>िव</strong>कल आ ीउदय नारायण चैधरी (राष्पित पुरार ा िशक्षक) क मे संल!! अनाचार !!<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ु ंसल <strong>िव</strong>ज ुकल द ुक मन तनय गडल अिछ थाल मे ।ाय - धम र् भू ि<strong>ह</strong> घेरायल अनाचार केर जाल मे ।।परदारा आ परक िदिश,अधम कुलोचन <strong>ह</strong>ुलिक र<strong>ह</strong>ल ।राजकोष केर वात की क<strong>ह</strong>ू ?ेत वस् वीिच फुदिक र<strong>ह</strong>ल ।जनतंक आ ंचर वसुधा पर मुी कौरव भाल मे ।ाय .......................................................................... ।।उदयन दश र्न आव अलौिकक,भेल <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क कथा <strong>िव</strong>लु,सभजन लागल भौितकता मेब ु अयाची पुंज शुशु,खर खवास स◌ मािलक धिर नाचय कैंचा केर ताल मे ।ाय .......................................................................... ।।136


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्काटर लऽ कऽ गृ<strong>ह</strong> धम र् के◌,पालन कऽ र<strong>ह</strong>लिन मसंतान ।जानकी माता पातिर सजाविथ,मध ुशाला पैसलिन <strong>ह</strong>मान ।गभर्क का ूण <strong>ह</strong>ा स◌ समायिल कालक गाल मे ।ाय .......................................................................... ।।जाित, पंथ, भाषा <strong>िव</strong>भेद ई,जातं के◌ सािड र<strong>ह</strong>ल ।कुिटल राजिष र्क चू<strong>ह</strong>,अप अपना के◌ जािड र<strong>ह</strong>ल<strong>दे</strong>वभूिम के◌ िदयौ मुि फ◌िस गेल दलालक चाल मे ।ाय .......................................................................... ।।!! अंजिल (बाल साि<strong>ह</strong>) !!का ◌ः स ू ित र<strong>ह</strong>ू अय ब ुी ओल,पाकल परोर सन लागय लोल ।उू मुख भदैया िखिखरक वोल,नाम ‘अंजिल’ कतेक अनमोल ।अंजिल ◌ः म◌ॉ !! िटू का वडका श ैतान,थापर मािर ठोकै छिथ कान ।अ<strong>ह</strong>◌ॉ स◌ का कऽ िचवविथ पान,फोडविन माथ वा तोडविन ट◌ॉग ।का ◌ः भौजी ! छोटकी फूिस वजै छिथ,रीतू संग भिर िदन <strong>िव</strong>न-<strong>िव</strong>न करै छिथ ।दा<strong>िव</strong> र<strong>ह</strong>ल छी ि<strong>ह</strong>नक <strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म,उत्छृ ंखल ना करै छिथ तम-तम ।अंजिल ◌ः का जिन ु घो िमाक भंग,आव नि<strong>ह</strong> स ूतव <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>◌ॉक संग ।म◌ॉ लग <strong>ह</strong>मरा स◌ िस<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खवैत छी,एकात पा<strong>िव</strong> <strong>ह</strong>मर घेंटी दवैत छी ।137


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्का ◌ः पठा <strong>दे</strong>व काि अ<strong>ह</strong>◌ॉ के◌ <strong>ह</strong>◌ॉल,नपन ओि<strong>ह</strong> ठ◌ॉ भऽ जएत शीतल ।ओतय भेटत नि<strong>ह</strong> खीरक थारी,नि<strong>ह</strong> रसमलाइ नि<strong>ह</strong> पनीरक तरकारी ।अंजिल ◌ः काकू बनव <strong>ह</strong>म बिधयािर ु ना,सिदखन वाजव सुमध ुर वयना ।ककरो संग नि<strong>ह</strong> मु◌<strong>ह</strong> लगाएव,अ<strong>ह</strong>ी ं लग र<strong>ह</strong>व <strong>ह</strong>◌ॉल नि<strong>ह</strong> जाएव ।।जय काश म ंडलएम.ए. एल.एल.वीमझौरा िनम र्लीिजला- मध ुबनीिब<strong>ह</strong>ारजय काश म ंडलअिधवािनम र्ली अमल कोट र् िब<strong>ह</strong>ारएम.ए. एल.एल.वीाम- मझौरा िनम र्लीिजला- मध ुबनीमोवाइल- 9801180392( 1)मैिथली लोक गीत- उपराग<strong>ह</strong>म दैइ छी उपराग<strong>ह</strong>े यौ समाजक लोक- 2138


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जाित धरम अ<strong>ह</strong>ा ँ िकए बिलयैजन-जन मे अ<strong>ह</strong>ा ँ लड़◌ौिलयैकेिलयै के<strong>ह</strong>न ई खोज,<strong>ह</strong>े यौ समाजक लोक।<strong>ह</strong>म दैइ छी उपराग.....द<strong>ह</strong>ेज था अ<strong>ह</strong>ा ँ िकयै चलेिलयैनारीकेँ अ<strong>ह</strong>ा ँ पाइये जोखिलयै<strong>दे</strong>िलयै के<strong>ह</strong>न ई र<strong>ह</strong>े यौ समाजक लोग।<strong>ह</strong>म दैय छी उपराग........ि<strong>ह</strong>ु, मुिम, िसख, इशाईअपनामे सभ भाइ-भाइमिदर ं मिस्जद लेल झगिड गेिलयै यौ<strong>ह</strong>े यौ समाजक लोक। <strong>ह</strong>म दै छी उपराग.....( 2) मैिथली लोक गीत- भूल कतए भेलबड नीक गप क<strong>ह</strong>लौ ंई ब ुझलौ ं यौअपन <strong>दे</strong>श ई म<strong>ह</strong>ानसे<strong>ह</strong>ो मानलौ ं यौमुदा घोटालामे <strong>दे</strong>श भेल िदवालाक<strong>ह</strong>ु भूल कतए भेल।सौ मे ने बेइमानफेर <strong>दे</strong>श ई म<strong>ह</strong>ान<strong>ह</strong>म रटै छीगा ँधी गौतम केर नाम <strong>ह</strong>म बेचै छी,असमा जँ फाटत तँ दरजी िक सीयतजतए म ंी बइमानओतए जा िक करतयौ भूल कतए भेलक<strong>ह</strong>ु सुिध कतए भेल।खेलो मे आब धोखेबाजी चलैएिकेट मे आब सट्◌ेबाजी चलैएएिशया ओलोिपंक मे नामो धीलौ ंधिन ई मलेशरी जे का ँच एगो पइलौ ं139


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भूल कतए भेल यौ,सुिध कतए गेल।गंगेश गुंजन:ज ान- िपलखबाड, मध ुबनी।ी गंगेश गुंजन मैिथलीक थम चौबिटया नाटकबिधबिधयाक ु लेखक छिथ आऽ ि<strong>ह</strong>नका उिचतवा (कथा सं<strong>ह</strong>) क लेल साि<strong>ह</strong> अकादमीपुरार भेटल छि। एकर अितिरक् मैिथलीमे <strong>ह</strong>म एकटा िमा पिरचय, लोक सुन ू(क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>), अार- इजोत (कथा सं<strong>ह</strong>), पि<strong>ह</strong>ल लोक (उपास), आइ भोर(नाटक)कािशत। ि<strong>ह</strong>ीमे िमिथला ंचल की लोक कथाएँ, मिणपक का- बिनजाराकमैिथलीसँ ि<strong>ह</strong>ी अवाद आऽ श तैयार <strong>ह</strong>ै (क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>)।१९९४- गंगेश गुंजन(उिचतवा, कथा)पुक लेल सि<strong>ह</strong> अका<strong>दे</strong>मी पुरारसँ सािनत ।अपन-अपन राधा २१म खेपिकछु <strong>दे</strong>खाइ पड◌◌ैतिकछु सुनाइ नि<strong>ह</strong> पड◌◌ैतिकछु चलैत-िफरैत नि<strong>ह</strong>भिर प ृी भ' गेल अिछ िनःशअनालोड◌ि◌त सात समुक नील नील ! नीलेक अन भीजल <strong>िव</strong>ार।कत<strong>ह</strong>ु सँ कत<strong>ह</strong> ु िकछु सुझाइत अिछ वुक को आकार जल जेनाबि<strong>ह</strong> गेल <strong>ह</strong>ो म<strong>ह</strong>ााक अकथनीय अश र्नीय,िनिष्य-िन <strong>िव</strong>ारए<strong>ह</strong>ी क्षण प ृी पएर धरैत ए<strong>ह</strong>ी क्षण जल | <strong>ह</strong>ाथ-पएर चलिबते ऊँ च अदृद ुम प<strong>ह</strong>ाड◌- मन कें , िच कें चेतना केम कठोर पएर पंजा सँ ओंघड◌बैत,140


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गेन जका ँ गुड◌कबैत । यं गेन, यं अन <strong>िव</strong>ार-म<strong>ह</strong>ाकाल ।तँ की भेल अिछ एि<strong>ह</strong> पल राधा यं से<strong>ह</strong>ो म<strong>ह</strong>ाकाली शि! नपनि<strong>ह</strong> सँसुनल वण र्न जका ँ ?<strong>ह</strong>मर समय की िथक ? राधा राधा कें प ूछैत छिथ-<strong>ह</strong>मर समय ? <strong>ह</strong>म कोनसमय मे छी? कोन प मे कतेक आ कथी लेल ? अथा र्त् समयकिनररता मे <strong>ह</strong>मर ई एतेक िदन-राित,भोर-द ुप<strong>ह</strong>िरया-सा ँझक अबाधअपिित कोन ठाम अिछ ? एकर की ान छैक । <strong>ह</strong>मर अिकए<strong>ह</strong>न नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>एब, आधा <strong>ह</strong>एब ,आधा नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>एबब।<strong>ह</strong>ोयबो करब आनि<strong>ह</strong>यों <strong>ह</strong>एब। एकर की <strong>ह</strong>ो आकलन ,के करय एकर ि<strong>ह</strong>साब ? ि<strong>ह</strong>साबकएलो उतर एकर की <strong>ह</strong>ो फिलताथ र् ?अथ र् तं चा<strong>ह</strong>ी सभक अिक, कीड◌◌ा-मकोड◌◌ा सँ ल' क' चुी-िपपरी, घास-पातली-ब ृक्ष सभक अिक <strong>िव</strong>ि<strong>ह</strong>त अथे र् <strong>ह</strong>ोइछ ओकर अि,वै<strong>ह</strong> ओकर औिचसौ ंसे प ृीक सभटा स<strong>ह</strong>जभूत पदाथ र् आ त अपन अथ र् ल'क' आएल अिछ। अथे र् तंओकर आयु बत छैक, <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अथवा काया नि<strong>ह</strong>।' से कृ क<strong>ह</strong>ैत छिथ। एि<strong>ह</strong> समकम कें <strong>ह</strong>ोम' पड◌◌ैत छैक-<strong>िव</strong>ज्ञ आ कर' पड◌◌ैत छैक <strong>िव</strong>वेक सँ एि<strong>ह</strong> सभटाकमखोिचत व<strong>ह</strong>ार। <strong>िव</strong>वेक-व<strong>ह</strong>ारे िथकैक मुक ैिक अथ र् संग ! संवेदनाबाटे अथ र्क पुनजर् आ पुनर र्च <strong>ह</strong>ोइछ मक अथ र् िनि ।मा मानव-अि मे सिक ृ ग ूढ◌ -जिटल जीवनक असर <strong>ह</strong>ोइत मक छैक ज्ञान,ज्ञानक अथ र्वान स ृजन तथा योगक उरदािय | मे कें राख' पडैत छैक एक-एक टा ि<strong>ह</strong>साब - जीवनक जोड◌-घटाव -गुणा-भाग...सबटाक राख' पड◌◌ैत छैक ब<strong>ह</strong>ी-खाता, जबाब<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी | एख अपिरभािषतसिक ृ जिटल कारबारक ब<strong>ह</strong>ीखाता कें िनाप -राफ साफ | िबना डं डी मार मखे केंतौल' पडैत छैक मे कें समयक तराजू पर समाज आ संसार | म अप तें ,अिछ अप तराजू अप बु आ तौलल जाइत <strong>िव</strong>राट बजार -वु -ापार | ईसब मे, सबिकछु...' <strong>ह</strong>मर कोिट की ? <strong>ह</strong>म की छी ?'राधा प ूछैत छिथ यं कें ,अपन िनिष्य एका ंत मे , ए<strong>ह</strong>न गंभीरता सं, एतेक िदनकबाद |-' <strong>ह</strong>म की छी ? मे तं स्ी ? जबािसनी स्ी ? कोन जक ? की?'141


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्-' तो ं मा राधा छें | राधा ! तें <strong>ह</strong>मर सबिकछु छें | तो<strong>ह</strong>र उर <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ नि<strong>ह</strong>ं |ई तँ अिछ ब ूझलजे राधा मा-जे िनवारण करय कृक बाधा ।'-'अ<strong>ह</strong>ा ँ सब बेर एि<strong>ह</strong>ना ठा मे उड◌◌ा दैत छी कृ <strong>ह</strong>मर बात ।' िखिसया गेलिखनराधा--ई नीक बात? क<strong>ह</strong>ू िथक नीक लोकक काज?'-तोरा के क<strong>ह</strong>लकौ जे <strong>ह</strong>म छी नीक लोक, तमसाि<strong>ह</strong> छौ ंड◌◌ी ?'िब<strong>ह</strong>ु ँसैत क<strong>ह</strong>ैत कृ लगब' लगलिखन राधा कें गुदगुी ।तकरे बरजैत काल घिर ु अएलिन चेतना, जेना....ई के<strong>ह</strong>न द<strong>िव</strong>धा ु , मोनक ई की दशा ?एखन एि<strong>ह</strong> पल िदन अिछ िक राित तेकरो बोध नि<strong>ह</strong> बा ंचल ।अार छी बैसिल िक इजोत मे तकरो अंदाज नि<strong>ह</strong>।बैसिल छी बा ठाढ◌ि◌, ब ुझाइओ नि<strong>ह</strong> पड◌◌ैछ।गाढ◌ िन मे छी <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल को बापड◌िल िनःे भूिम पर सः !भिर गाम भ' गेलए िनःश, िनब र्सात, आ िक िनसभेर िकं बासा ँठल भार जका ँ राखल भिर आ ँगन, से अंग सािठ ँ क'पठा <strong>दे</strong>ल गेलय को गाम, भार समेत ?<strong>दे</strong><strong>ह</strong> बड◌ जरैए। जेठ-बैसाख मे आिग ताप' बैिस गेल <strong>ह</strong>ोइ जेना ।शरीर ।मुदा ान आएल यिद ब ुझा र<strong>ह</strong>ल अिछ धा<strong>ह</strong> आ ाला तँयथाथे र् छी। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क बोध बा ँचल अिछ।अथा र्त् <strong>दे</strong><strong>ह</strong> बा ँचल अिछ। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>, कत<strong>ह</strong>ुअिछ।को<strong>ह</strong> िित मे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अिछ। <strong>दे</strong><strong>ह</strong> ब ुझा र<strong>ह</strong>ल अिछ। भ' र<strong>ह</strong>लएिकछु संचार -ब ुझबाक, िकछु करबाक उचाबच । <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अिछ, बैसल, ठाढ◌,स ूतल-पड◌ल जेना <strong>ह</strong>ो, अिछ। तकबाक चा<strong>ह</strong>ी। कोन िित मे अिछकेबल ताप-धा<strong>ह</strong>क बोध <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क अभव नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। <strong>ह</strong>ँ मुदा,धा<strong>ह</strong>क-द ुःखक मामे <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-अभव म-मन कें बेशी क्ष आतें यथाथ र् क' ब ुझा दैत छैक आ ओकर आयु से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत छैक अपेक्षाकृतबेशी । सुख िबलाई छैक, िबला जाइ छैक।द ुख जीवन में रि<strong>ह</strong> जाएत छैक।चुपचाप अपन को कोन में उपेक्षा-सैंतल अपना के पा ंतिरत करबाक मन<strong>ह</strong>ारमें भऽ जाइत छैक,म के आसात...द ुखऽक प में ओकर <strong>िव</strong>लय चेतना में ताि<strong>ह</strong> अपात औऱ श ैलीमें <strong>ह</strong>ोयत छैक जो यं ओ शरीर अथा र्त मन-मि-चेतना के पय ंत र् नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत142


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छैक तेकर अमान , अभव, बा ठेकान...। सुख जें का <strong>िव</strong>ला के नि<strong>ह</strong> य के मजो. बना कऽ, द ुख बत अिछ उपयोगी, स ृा और अु म माक बटखचा र् ।सदा संबल। द ुख यं संग लोकके बदलैत अिछ तै ं अपन अीकाय र्ता-अाता मेंपय ंत र् वै<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ यर, म बाट के लक् धिर लो जेबा<strong>ह</strong> में ओकरेिदशा िन<strong>दे</strong>र्श <strong>ह</strong>ोइत अिछ, बेशी उपयु ।चैन छीनब सतत चैन िछनबे नि<strong>ह</strong>ं िथक। चैन छीनब बैचेन करबाक एकटा ाकृितकउपाय थीक, ई उपाय तुता सऽ <strong>िव</strong>शेष संऽ संजोग आर मुिक सीढी बिनकऽ अपनकाज करित अिछ । अपन काज करित र<strong>ह</strong>ैत अिछ। द ुख के मा<strong>ह</strong>ुर जेका ं केला सेउपयोग द ुख <strong>ह</strong>ेय भ जायत अिछ। <strong>ह</strong>ेयता म भावक अं<strong>ह</strong>ार पक्ष <strong>ह</strong>ोयतअिछ। उता आ उा <strong>ह</strong>ोयत अिछ ओकर ाभा<strong>िव</strong>क उष र्। म भौितकता सऽलऽ कऽ अा पय ंत र् करैत चलैये अपना -अपना िच, सुख आर कतर् सं अपनपथक िनधारण र् - िनमा र्ण...एि<strong>ह</strong> में सऽ कत<strong>ह</strong> ु कट <strong>ह</strong>ोयत अिछ रचना ….अपन संप ूण र्शरीर मोनक ंदन ले, भीजल-तीतल सवांग र् उिसत मुख म ंडल लऽ...को खनअितिचंितत <strong>िव</strong>बोध सऽ जेना कािलया द<strong>ह</strong> में ाण लेबाक िचंता आर ेश मेंछोड◌ि◌ जािन नि<strong>ह</strong> कतेक काल डूबल रि<strong>ह</strong> गेला, जमुना में ीकृ।कतेककाल....!जेना कै ज ुग-आ जमुना तर सऽ नथ नाग जखेन ऊपर भेला उिसतमुखम ंडल आर भीजल शरीर संग, तखन ते न<strong>ह</strong>ल-भीजल छल डा ंढ◌ में खोंसल ब ंसुलीसे<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ुनकर... शरीर।तं की <strong>ह</strong>मर अप को अिछ कािलया, िनता ंत को अन ?मुदा ान आयल यिद ब ुझा र<strong>ह</strong>ल अिछ धा<strong>ह</strong> आ ाला तंयथाथे र् छी। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क बोध बा ँचल अिछ।अथा र्त् <strong>दे</strong><strong>ह</strong> बा ँचल अिछ। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>, कत<strong>ह</strong>ुअिछ।को<strong>ह</strong>िित मे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अिछ। <strong>दे</strong><strong>ह</strong> ब ुझा र<strong>ह</strong>ल अिछ। भ' र<strong>ह</strong>लएिकछु संचार -ब ुझबाक, िकछु करबाक उचाबच । <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अिछ, बैसल, ठाढ◌,स ूतल-पड◌ल जेना <strong>ह</strong>ो, अिछ। तकबाक चा<strong>ह</strong>ी। कोन िित मे अिछकेबल ताप-धा<strong>ह</strong>क बोध <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क अभव नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। <strong>ह</strong>ँ मुदा,धा<strong>ह</strong>क-द ुःखक मामे <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-अभव म-मन कें बेशी क्ष आतें यथाथ र् क' ब ुझा दैत छैक आ ओकर आयु से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत छैक अपेक्षाकृतबेशी । सुख िबलाई छैक, िबला जाइ छैक।द ुख जीवन में रि<strong>ह</strong> जाएत छैक।चुपचाप अपन को कोन में उपेा सैंतल अपना के पा ंतिरत करबाकमन<strong>ह</strong>ार में भऽ जाइत छैक,म के आसात...द ुखऽक प में ओकर <strong>िव</strong>लय चेतना में ताि<strong>ह</strong> अिनपात औऱ श ैलीमें <strong>ह</strong>ोयत छैक जो यं ओ शरीर अथा र्त मन-मि-चेतना के पय ंत र् नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइतछैक तेकर अमान , अभव, बा ठेकान...। सुख जें का <strong>िव</strong>ला के नि<strong>ह</strong> य के मजो. बना कऽ, द ुख बत अिछ उपयोगी, स ृा और अु म माक बटखचा र् ।सदा संबल। द ुख यं संग लोकके बदलैत अिछ तै ं अपन अीकाय र्ता-अाता में143


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पय ंत र् वै<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ यर, म बाट के लक् धिर लो जेबा<strong>ह</strong> में ओकरेिदशा िन<strong>दे</strong>र्श <strong>ह</strong>ोइत अिछ, बेशी उपयु ।चैन छीनब सतत चैन िछनबे नि<strong>ह</strong>ं िथक। चैन छीनब बैचेन करबाक एकटा ाकृितकउपाय थीक, ई उपाय तुता सऽ <strong>िव</strong>शेष संऽ संजोग आर मुिक सीढी बिनकऽ अपनकाज करित अिछ । अपन काज करित र<strong>ह</strong>ैत अिछ। द ुख के मा<strong>ह</strong>ुर जेका ं केला सेउपयोग द ुख <strong>ह</strong>ेय भ जायत अिछ। <strong>ह</strong>ेयता म भावक अं<strong>ह</strong>ार पक्ष <strong>ह</strong>ोयतअिछ। उता आ उा <strong>ह</strong>ोयत अिछ ओकर ाभा<strong>िव</strong>क उष र्। म भौितकता सऽलऽ कऽ अा पय ंत र् करैत चलैये अपना -अपना िच, सुख आर कतर् सं अपनपथक िनधारण र् - िनमा र्ण...एि<strong>ह</strong> में सऽ कत<strong>ह</strong>ु कट <strong>ह</strong>ोयत अिछ रचनाअपन संप ूण र् शरीर मोनक ंदन ले, भीजल-तीतल सवांग र् उिसत मुख म ंडललऽ...को खन अितिचंितत <strong>िव</strong>बोध सऽ जेना कािलया द<strong>ह</strong> में ाण लेबाक िचंता आरेश में छोड◌ि◌ जािन नि<strong>ह</strong> कतेक काल डूबल रि<strong>ह</strong> गेला, जमुना में ीकृ।कतेक काल....!जेना कै ज ुग-आ जमुना तर सऽ नथ नाग जखेन ऊपर भेला उिसत मुखम ंडलआर भीजल शरीर संग, तखन ते न<strong>ह</strong>ल-भीजल छल डा ंढ◌ में खोंसल ब ंसुली से<strong>ह</strong>ो<strong>ह</strong>ुनकर...राधा <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पसेना अरे भ' गेलिन बफ र्क बनल सिरसो दाना,में<strong>ह</strong>ी-में<strong>ह</strong>ी कण चकचकसटल ऊांग र् ।बनबैत <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-मन शीतल, दैत द ुल र्भ चैन, शाि आ स<strong>ह</strong>न करबा योसूण र् अपार वतर्मान, जे एखिन िकछए पल पि<strong>ह</strong> धिर छलिन अि कें अनाथछोड◌, जािन कत'? घिर ु क' आिब अंकबार छिन गिसया क' परम िय सिखगंगा सन गाढ◌। कनफुसकीए पिछ ू र<strong>ह</strong>ल छिन-ीकृक <strong>िव</strong>षय। राधाक सूण र् अिमे िनत, अिनत-ितिनत छिथ आब-वै<strong>ह</strong> नाग नािथ एखनि<strong>ह</strong> यमुना सँ ब<strong>ह</strong>ार भेल-ीकृ ।....-' ई एना र िकएक ब<strong>ह</strong>ए लागल असोधार? ककर िथक ई िद आ ँगुरक <strong>ह</strong>ाथ ?के पोिछ र<strong>ह</strong>लए <strong>ह</strong>मर र ?क<strong>ह</strong>ा ँ सँ िनत भ' र<strong>ह</strong>ल लगातार- िकएक कत छें राधा, िकएक करैत छें एतेकद ुःख ? र से<strong>ह</strong>ो ओतेक िनरथ र्कनि<strong>ह</strong> राधा। तोरा-कम सं कम तोरा तं ब ूझल छौक । तो<strong>ह</strong>ूं भ' जएबे ं ते<strong>ह</strong>नसाधारण-बि ु ? नि<strong>ह</strong> कान राधा। शा <strong>ह</strong>ो, िर ।-' केऽऽऽ केऽऽऽऽऽ?'144


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राज<strong>दे</strong>व म ंडल द ूटा क<strong>िव</strong>तारेत परक माछतप ्त रेतपरफड◌फड◌◌ाइत माछकािन -कािनकऽ र<strong>ह</strong>ल नाचरेतापर फाड◌◌ैत चीसउड◌बाक लेल आसमान ि◌ दशओ उछिल पड◌लअभागल<strong>दे</strong><strong>ह</strong>सँ झड◌ए लागलच◌ॉ◌ंदीकेँ कण145


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्झिम ू उठलकतेको ऑ◌ंिख क मनजिर र<strong>ह</strong>ल अिछमाछक तनसुना र<strong>ह</strong>ल ओ दद र् भरलजीनगीक इित <strong>ह</strong>ासडूबल <strong>ह</strong>मआनन ्द लोकमेकऽ र<strong>ह</strong>ल छी पिर <strong>ह</strong>ासकि<strong>ह</strong> यो छल नाचैत ओस ्वजन-पिर जनक बीचजालमे फसा कऽ मछेरालओलक तटपर खींचओ कानल ि◌ गड◌िग ड◌◌ाएलि◌ कन ्तु,बचाबए लेलि◌ कयो नि<strong>ह</strong> आएलआब जतए जाएतचत अ◌ोकर म◌ॉ◌ंसछीन लेत चलैत स◌ॉ◌ंसतइयो146


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नि<strong>ह</strong> अिछ िन राशघेरासँछुटबाक कऽ र<strong>ह</strong>ल यासछुि◌ ट कऽ जतए ि◌ गरलबाउलसँ चाभर ि◌ घरलआओर ओ जे छलजीनगी-जलसपना भऽ गेलगरम रेत अपना भऽ गेल।का ंध परक मुरदा147


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>मरा कान ्<strong>ह</strong> परक मुरदा बाजैत अिछपुरना गप ्प नव अन ्दाजे साजैत अिछकि<strong>ह</strong> यो दोस जेक◌ॉ◌ं बित याबैत अिछकि<strong>ह</strong> यो द ुसमन जेक◌ॉ◌ं लित याबैत अिछ<strong>ह</strong>म भागए चा<strong>ह</strong>ैत छी द ूरि◌ कन ्तु बेबस, असोथिक त <strong>दे</strong><strong>ह</strong>भऽ गेल अिछ चूर-चूरकान ्<strong>ह</strong>पर सँ एकरा <strong>ह</strong>टाबए चा<strong>ह</strong>ैत छीभार ि◌ कछु घटाबए चा<strong>ह</strong>ैत छीतीनठाम नि<strong>ह</strong> तँ एकेठामपि<strong>ह</strong> ले करए चा<strong>ह</strong>ैत छी इए<strong>ह</strong> कामफेकए चा<strong>ह</strong>ैत छी कं धासँबचए लेल गुलामीक ध ंधासँिप बैत अिछ ओ <strong>ह</strong>मर रकततइयो बनल छी <strong>ह</strong>म भगत<strong>ह</strong>मरा चाभर पसिर र<strong>ह</strong>ल बीख भरल द ुन ्धफािट र<strong>ह</strong>ल नाक के<strong>ह</strong>ेन अिछ भयाव<strong>ह</strong> गन ्धि◌ कन ्तु ओ <strong>ह</strong>मरा कान ्<strong>ह</strong>पर अड◌ल अिछ<strong>ह</strong>मरा म◌ॉ◌ंस आर ख ूनमे गड◌ल अिछम ृत आओर जीवन ्त ल<strong>ह</strong>ू ि◌ मलैत र<strong>ह</strong>ल148


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्फूल कम आ बेसी क◌ॉ◌ंटे िख लैत र<strong>ह</strong>लसर,नि<strong>ह</strong> स<strong>ह</strong>ब आब आत् मघाती <strong>ह</strong>ार<strong>ह</strong>मर कान ्<strong>ह</strong> आर ब◌ॉ◌ंि<strong>ह</strong> तिन कऽ अिछ तैयारचा<strong>ह</strong>े,टूिट जाए स◌ॉ◌ंसबि<strong>ह</strong> जाए ख ूनउखड◌ि◌ जाए मा ँसअिछ ए<strong>ह</strong>न ि◌ वश ्वास<strong>ह</strong>टत ल<strong>ह</strong>ासफैलत उजास।बालाना ं कृते-जगदीश साद म ंडलिकछु रक कथा81 सृ<strong>ह</strong>एकटा गृ<strong>ह</strong> छला। संयम स जीवन-यापन करैत छला। पिरवार कऽसुसंारी बनबै मे सिदखन लागल र<strong>ह</strong>ैत। नीितप ूव र्क आजी<strong>िव</strong>का स िजनगी िबतबैत।पिरवारक काज आ खच र् स जे समय आ धन ब ँचैत छलिन ओ परमाथ र् मे लगबैत।ओ गृ<strong>ह</strong> कि<strong>ह</strong>यो तपोभूिम नि<strong>ह</strong> गेला<strong>ह</strong> मुदा घरे मे तपोवन बना छला<strong>ह</strong>।<strong>दे</strong>वतो ख ुशी र<strong>ह</strong>ैत छलिथन।एक िदन गृ<strong>ह</strong>क िया सऽ ख ुशी भऽ इ आिब बर मा ंगैक लेलक<strong>ह</strong>लिखन। गृ<strong>ह</strong> असम ंजस मे पिड गेला जे की म ंगबिन। जखन असंतोषे नि<strong>ह</strong>149


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तखन अभावे कथीक? ािभमानी गमौलाक उपराे ो ककरो स िकछु पबैतअिछ। ई बात सोिच गृ<strong>ह</strong> म-मन <strong>िव</strong>चारै लगला<strong>ह</strong> जे जि<strong>ह</strong> स ऋृ-भार नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ुअए आ <strong>दे</strong>वतो अपमान नि<strong>ह</strong> ब ुझित। बडी काल धिर सोचैत-<strong>िव</strong>चारैत गृ<strong>ह</strong>म ंगलकिन- <strong>ह</strong>मर छाया जतै पडै ओतए काणक बरखा <strong>ह</strong>ोय।इ वरदान तऽ दऽ <strong>दे</strong>लिखन मुदा अचंिभत भऽ गृ<strong>ह</strong> स प ूछलिखन- <strong>ह</strong>ाथरखला पर का ं <strong>ह</strong>ोइत आ आनंदो श ंसो आ ुपकारक संभव <strong>ह</strong>ोइत। मुदाछाया स काण भेलो पर लाभ स बिचत ं र<strong>ह</strong>ै पडैत। तखन ऐ<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>िच वर िकऐकम ंगल<strong>ह</strong>ु ँ?मुुराइत गृ<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>लिखन- <strong>दे</strong>व! सोझावलाक काण भे अपना मेअ<strong>ह</strong>ंकार पनपैत अिछ। जि<strong>ह</strong> स साधना मे बाधा उपिित <strong>ह</strong>ोइत। छाया ककरा परपडल के के लाभित भेल ई पता नइ लगब जीवनक लेल यर िथक।साधनाक यै<strong>ह</strong> प पैघ <strong>ह</strong>ोइत। यै<strong>ह</strong> म गितक राा पर चलैत-चलैति म<strong>ह</strong>ामानव बत अिछ।82 सावअपन िशक संग म<strong>ह</strong>ाा ईसा कतौ जाइत र<strong>ह</strong>िथ। सा ँझ पिड गेलै।राित िबतवैक लेल एकठाम ठ<strong>ह</strong>िर गेला। संग मे पा ँचे टा रोटी खाइ ले छलिन।रोटीक ि<strong>ह</strong>साबे खेिन<strong>ह</strong>ार अिधक तेँ सभकेँ पेट भरब किठन। अपना मे िश सबयै<strong>ह</strong> गप-सप करैत। ईसो सुनलिखन। मुुराइत ईसा क<strong>ह</strong>लिखन- सब रोटी कऽटुकडी-टुकडी तोिड एकठाम कऽ िलअ आ चा भाग स सभ बैिस खाउ। जि<strong>ह</strong> ससभकेँ एक र ंग भोजन भेिट जायत।म<strong>ह</strong>ाा ईसाक <strong>िव</strong>चार मािन सभ सै<strong>ह</strong> केलक। संतोषक ज सभक दय मेभऽ गेलैक। सभ केयो खायब शु केलक। रोटी सठैत-सठैत सभक पेटो भिरगेलैक। तखन एकटा िश बाजल- ई गु<strong>दे</strong>वक चमार िछअिन।िशक बात सुिन ईसा क<strong>ह</strong>लिखन- ई अ<strong>ह</strong>ा ँ लोकिनक सावक स<strong>ह</strong>कार िथकनि<strong>ह</strong> की चमार। अगर अ<strong>ह</strong>ा ँ सभ अपना मे छीना-झपटी किरत<strong>ह</strong>ु ँ त ई संभव नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोइत। जि<strong>ह</strong>ठाम साव स पिरवारक संब ंध <strong>ह</strong>ोइत ति<strong>ह</strong>ठाम एि<strong>ह</strong>ना भुक अयािचतस<strong>ह</strong>योग भेटैत अिछ।150


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्83 आल वनाम िपशाचवन <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ार करैक लेल वासु<strong>दे</strong>व बल<strong>दे</strong>व आ सािक घोड़◌ा पर चिढिनकलला<strong>ह</strong>। घनघोर जंगल र<strong>ह</strong> तीन ू गोटे राा मे भटिक गेला जाइत-जाइतऐ<strong>ह</strong>न सघन बन मे प<strong>ह</strong>ु ँच गेलिथ जि<strong>ह</strong>ठाम सऽ पाछू <strong>ह</strong>ोएब बनिन आ आग ूबढब। मुािर सा ँझ भ गेलै। अार मे चलब आरो किठन भऽ गेलिन।अचताइत-पचताइत तीन ू गोटे अटिक गेला। एकटा झमटगर गाछ छलैक जि<strong>ह</strong>कतर (िना) मे घोड़◌ा बाि तीन ू गोटे राित िबतबैक काय र्म बलिन। खाइ-पीबैले िकछु र<strong>ह</strong>बे करिन तेँ गाछेक िना मे दिब ू पर सुतैक ओिरयान केलिन। मुदामन मे श ंका <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>िन जे जँ तीन ू गोटे सुित र<strong>ह</strong>ब आ घोड़◌ा िकयो खोिलकऽ ल जाय? तीन ू गोटे िबचारलिन जे एक-एक प<strong>ह</strong>र जािग अप आ घोड़◌ोकओगरवा<strong>ह</strong>ी कऽ लेब आ सुितयो लेब।प<strong>ह</strong>रा करैक पि<strong>ह</strong>ल पारी सािकक भेल। वासु<strong>दे</strong>व आ बल<strong>दे</strong>व सुित र<strong>ह</strong>ला।सािक जगल र<strong>ह</strong>ल। थोड़◌े खानक बाद गाछ पर स िपशाच उतिड सािकक संगमयु करैक लेल ललकारलक। ओ<strong>ह</strong> उर सािकयो <strong>दे</strong>लक। द ुन ूक बीच घ ुा-घ ुी <strong>ह</strong>ुअए लगल। सैा ँसे प<strong>ह</strong>र द ुन ूक बीच मयु <strong>ह</strong>ोइते र<strong>ह</strong>ल। कते ठाम सािकक<strong>दे</strong><strong>ह</strong> मे चोटो लगलैक। छालो ओदरलै। प<strong>ह</strong>र बीित गेल।दोसर पारी बल<strong>दे</strong>वक आयल। सािक सुित र<strong>ह</strong>ल। बल<strong>दे</strong>व प<strong>ह</strong>रा करैलगल। थोड़◌े कालक बाद िपशाच पु◌ुनः आिब चुती <strong>दे</strong>लकिन। बल<strong>दे</strong>वो ओ<strong>ह</strong>उर <strong>दे</strong>लिखन। िपशाचक आकार से<strong>ह</strong>ो नम<strong>ह</strong>र भ गेल छलै। द ुन ूक बीच मयु शुभेल। बल<strong>दे</strong>वो केँ िपशाच द ुरगित क <strong>दे</strong>लकिन। दोसरो प<strong>ह</strong>र बीतल। तेसरप<strong>ह</strong>रक पारी वासु<strong>दे</strong>वक छलिन। पुनः िपशाच आिब <strong>ह</strong>ुनको चुती <strong>दे</strong>लकिन। मुदावासु<strong>दे</strong>व <strong>ह</strong>ँसवो करित आ क<strong>ह</strong>बो करिथन- बड मजगर अ<strong>ह</strong>ा ँ छी। िन आ आलस सब ँचैक लेल िम जेँ का मखौल करै छी।िपशाचक बल घटै लगलै। आकारो छोट <strong>ह</strong>ोइत गेलै। िभनसर भेल।िनकम र् स तीन ू गोटे िनवि ृ भ चलैक तैयारी करै लगलिथ। तखन सािक आबल<strong>दे</strong>व अपन रौतुका चरचा करैत जतऽ-जतऽ चोट लगल र<strong>ह</strong>िन से<strong>ह</strong>ो<strong>दे</strong>खोलिखन। <strong>ह</strong>ँसैत वासु<strong>दे</strong>व क<strong>ह</strong>लिखन- ई िपशाच आरो िकछु नि<strong>ह</strong> िथक। ई माकुसंार पी ोध छी। ओकरो ओ<strong>ह</strong> ुर भेिटलै तेँ बढैत गेल। मुदा जखनओकरा उपेक्षाक प मे <strong>दे</strong>खिलऐक तखन ओ छोट आ द ुब र्ल भ गेल।84 आ नकर्151


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>ालयक ओसार पर बैिस गु आ िश गप-सप करित र<strong>ह</strong>िथ। एकटािश गु स आ नकर्क संब ंध मे प ूछलकिन। िश कऽ ब ुझबैत गु क<strong>ह</strong>ैलगलिखन- आ नकर् अ<strong>ह</strong>ी धरती पर अिछ। जे कम र्क असार अ<strong>ह</strong>ी िजनगी मेभेटैत छैक।गुक उर स िश संतु नि<strong>ह</strong> भेल। श ंका बनले र<strong>ह</strong>लै। पुनः गु सअपन श ंका केलक। गु ब ुझलिन जे िबना व<strong>ह</strong>ािरक िजनगी <strong>दे</strong>खौ िशसंतु नइ <strong>ह</strong>ैत। ओ (गु) उिठ िश सभ कऽ संग के गाम िदिश <strong>िव</strong>दा भेला।गाम मे एकटा ब<strong>ह</strong>ेिलयाक घर छलै।। ओि<strong>ह</strong>ठाम प<strong>ह</strong>ु ँचते सभ <strong>दे</strong>खलक जेपेट-पोसैक लेल ब<strong>ह</strong>ेिलया जीव-<strong>ह</strong>ा कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। ततबे नि<strong>ह</strong> जीब <strong>ह</strong>ो के <strong>दे</strong><strong>ह</strong> पर वस् छैक आ भिर पेट भोजन। धीयो-पुतोक <strong>दे</strong><strong>ह</strong> पर माछी िभनकैछै। एको क्षण ओतै र<strong>ह</strong>ैक इा ककरो नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोय। चुपचाप गुजी िशक संगओतै स <strong>िव</strong>दा भ गेला। दोसर ठाम प<strong>ह</strong>ु ँचला। ओ वेाक घर छलै। युवावा मे ओ(बेा) ख ूब पाइयो कमे छिल आ भोगो के छिल। मुदा ब ुढ़◌ाढी मे आिबअको रोगो स िसत भ गेिल आ पिरवारो-समाजो स ितरृत भ गेिल। पेटकद ुआरे भीख म ंगैत छिल। सभ केयो (गु-िश) <strong>दे</strong>िख ओतै स <strong>िव</strong>दा भ गेला।तेसर पिरवार गृ<strong>ह</strong>क छल। जि<strong>ह</strong>ठाम जा सभ <strong>दे</strong>खलिखन जे गृ<strong>ह</strong> जे<strong>ह</strong>संयमी छिथ ते<strong>ह</strong> पिरमी। भाव स उदार आ सुणी से<strong>ह</strong>ो छिथ। जि<strong>ह</strong> स पिरवारसुख-समि ृ स भरल-प ूरल छलैक। गृ<strong>ह</strong>क पिरवार <strong>दे</strong>िख गुजी िशक संग आग ूबिढ चािरम पिरवार मे प<strong>ह</strong>ु ँचल। पोखिरक मो<strong>ह</strong>ार पर एकटा संत कुटी बर<strong>ह</strong>िथ। िशक्षा आ रणा पवैक लेल िदन-राित समाजक लोक अबैत-जाइत र<strong>ह</strong>ैतछल। संतजी म-मौला जेँ का िजनगी िबतवैत। मन मे एो िमिसया ोध आ को तर<strong>ह</strong>क िचा।चा पिरवार <strong>दे</strong>िख िशक संग गुजी <strong>िव</strong>ालय िदिश चलला<strong>ह</strong>। राा मेिश केँ क<strong>ह</strong>लिखन- पि<strong>ह</strong>ल जे द ुन ू पिरवार <strong>दे</strong>खिलऐक ओ नरकक प मे छल आबादक जे द ुन ू पिरवार <strong>दे</strong>खिलऐक ओ क प मे।85 यथाथ र्क बोधिशिखज ज्ञानी ब चा<strong>ह</strong>ित र<strong>ह</strong>िथ। ओ सुन छलिथ जे ितयाग आवैरा स म ज्ञानी बत अिछ। तेँ िशिखज घर-पिरवार छोिड जंगल मेकुटी बना र<strong>ह</strong>ै लगलिथ। ओि<strong>ह</strong> बन मे तपी शतमु से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>ैतछलिथन। शतमु कऽपता लगलिन जे एकटा नवा ंगतुक घर-पिरवार छोिड कुटी बना र<strong>ह</strong>ैत अिछ।शतमु आिब िशिखज केँ क<strong>ह</strong>लिखन- गामक घर-िगर<strong>ह</strong>ी उजािड बन मेवै<strong>ह</strong> सब सर ंजाम (र<strong>ह</strong>ैक बा) ज ुटबै मे लािग गेल<strong>ह</strong> ु ँ ताि<strong>ह</strong> स की लाभ? बैरा152


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्त अ<strong>ह</strong>ंता आ िला स <strong>ह</strong>ेबाक चा<strong>ह</strong>ी। जँ भऽ सकै तऽ घरे मे तपोवन बना सकैछी।शतमुक <strong>िव</strong>चार सुिन िशिखज केँ वा<strong>िव</strong>कताक बोध भऽ गेलिन। ओ घिरुकऽ घर आिब पिरवारक बीच रि<strong>ह</strong> सेवा-साधना मे जिट ु गेला। िशिखज एका ंकीमुिक जग<strong>ह</strong> सामि<strong>ह</strong>क ू मुिक मा अपलिन। <strong>ह</strong>ुनके व ंश मे बािख ऋृिषभेलिखन जे सैा ँसे जूीप कऽ <strong>दे</strong>वभूिम बना <strong>दे</strong>लिखन।86 <strong>िव</strong>ताक मदएक िदन म<strong>ह</strong>ाक<strong>िव</strong> माघ राजा भोजक संग वन-<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ार कऽ घ ुमल अवैतर<strong>ह</strong>िथ। राा मे एकटा झोपडी <strong>दे</strong>खलिखन। ओि<strong>ह</strong> झोपडी मे एकटा व ृा टोकरी(तकली) कटैत र<strong>ह</strong>िथ। ओि<strong>ह</strong> व ृा स माघ प ूछलिखन- ई राा के जाइत अिछ?ब ृा माघ कऽ चीि गेली<strong>ह</strong>। ओ <strong>ह</strong>ँसैत उर <strong>दे</strong>लिखन- व! राा त कतौ नि<strong>ह</strong>जाइत अिछ। जाइत अिछ ओि<strong>ह</strong> पर चलैवला रा<strong>ह</strong>ी। अ<strong>ह</strong>ा ँ सभ के छी?माघ- <strong>ह</strong>म सभ याी छी।मुुराइत व ृा बाजिल- तात्! याी त सुज आ चान द ुइये टा छिथ। जेिदन-राित चलैत र<strong>ह</strong>ित छिथ। सच-सच क<strong>ह</strong>ू जे अ<strong>ह</strong>ा ँ के छी?थोड़◌े िचित <strong>ह</strong>ोइत माघ क<strong>ह</strong>लिखन- मा ँ! <strong>ह</strong>म क्षणभंगुर आदमी छी।थोड़◌े गंभीर <strong>ह</strong>ोइत पुनः व ृा क<strong>ह</strong>लकिन- बेटा! यौवन आ ध टा क्षणभंगुर<strong>ह</strong>ोइत। पुराण क<strong>ह</strong>ैत अिछ जे एि<strong>ह</strong> द ुन ूक िबसवास नि<strong>ह</strong> करी।माघक िचा आरो बढलिन। रोष मे क<strong>ह</strong>लिखन- <strong>ह</strong>म राजा छी। <strong>ह</strong>ुनका मन मेएलिन जे राजाक नाम लेला स ओ स<strong>ह</strong>िम जयती<strong>ह</strong>। मुदा ओ व ृा िनभीर्क भऽ उर<strong>दे</strong>लकिन- नई भाई अ<strong>ह</strong>ा ँ राजा कोना भऽ सकै छी? शास् त द ुइये टा राजा-यम आ इ मान अिछ।87 ाबा मे ामी रामतीथ र् गामेक एकटा मौलवी स<strong>ह</strong>ाएव स पढ र<strong>ह</strong>िथ।ारिभक ं पढ़◌ाई पुरला उपरा पाठशाला मे नाम िलखौलिन। पाठशाला मे नाओिलखबै स पि<strong>ह</strong> िपताक (रामतीथ र्क) मन मे उठलिन जे मौलवी ए<strong>ह</strong>ाएव केँ की<strong>दे</strong>ल जाइन। द ू तर<strong>ह</strong>क। पि<strong>ह</strong>ल जे उिचत म<strong>ह</strong>ीना (मजद ूरी) आ दोसर ज्ञानकपुरार। काजो दोसर िजनगी भिरक। िपताक िचित मुा <strong>दे</strong>िख रातीथ र्पुछलिखन। िपता क<strong>ह</strong>लिखन।153


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िपताक बात सुिन रामतीथ र् क<strong>ह</strong>लिखन। िपताक बात सुिन रामतीथ र् क<strong>ह</strong>लिखन- िपताजी जि<strong>ह</strong>ना ओ (मौलवी स<strong>ह</strong>ाएव) <strong>ह</strong>मरा ज्ञानक द ूध पीबैक लेल <strong>दे</strong>लिन ति<strong>ह</strong>ना ि<strong>ह</strong>नकोद ूध दइवाली बिढया गाय दऽ िदअ।88 अनंतिपता सै<strong>ह</strong> केलिन।<strong>ह</strong>िर अनंत <strong>ह</strong>िर कथा अनंता - तुलसीएक िदन भगवान ब ु आनंदक संग एकटा सघन बन स गुजरैत र<strong>ह</strong>िथ।राा मे द ुन ू गोटेक बीच ज्ञानक चचा र् चलैत र<strong>ह</strong>िन। आनंद प ूछलिखन- <strong>दे</strong>व अपतऽ ज्ञानक भंडार िछअए। अप जे जत छी ओ <strong>ह</strong>मरा ब ुझा <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ु ँ?आनंदक बात सुिन उलिट कऽ ब ु<strong>दे</strong>व प ूछलिखन- एि<strong>ह</strong> जंगलक जमीन परकते सुखल पा पडल छै? <strong>ह</strong>म जइ गाछक िना मे ठाढ छी ओइ गाछ मे कतेसुखल पात लागल छै? आ अपना सभक पाएरक िना कते पडल छैक। सब िमलाकते <strong>ह</strong>ोएत?ब ु<strong>दे</strong>वक स आनंद िनर भऽ गेला<strong>ह</strong>। आनंद कऽ उर नि<strong>ह</strong> दइत<strong>दे</strong>िख तथागत क<strong>ह</strong>लिखन- ज्ञानक <strong>िव</strong>ार ओते अिछ जते एि<strong>ह</strong> वन <strong>दे</strong>श मे सुखलपातक पिरवार। अखन धिर <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ एतबे ब ुझलौ <strong>ह</strong>ेँ जे जते व ृक्षक उपर सुखलपात अिछ। मुदा पाएरक िना जे अिछ ओ <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ ब ुझै।89 <strong>ह</strong>ँसैत ल<strong>ह</strong>ास (मुरदा)िजनगी कऽ िजनगी ब ु िझ म कऽ जीबाक चाि<strong>ह</strong>ऐक। जँ से नि<strong>ह</strong> भेिल तिजनगीक को म<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> जायत। जे िकयो िजनगी कऽ कमेनाइ-खेनाइ धिररखैत ओकर संार मरलो पर ओि<strong>ह</strong>ना रि<strong>ह</strong> जायत।एक िदन द ू टा शव एे बेिर शान प<strong>ह</strong>ु ँचल। किठआरीक लोक डा<strong>ह</strong>ैकओिरयान करै लगल। एकटा शव दोसर कऽ <strong>दे</strong>िख ठ<strong>ह</strong>ाका मािर <strong>ह</strong>ँसै लगल। <strong>ह</strong>ँसैत शवकऽ <strong>दे</strong>िख दोसर शव पुछलक- ब ंध ु ऐ<strong>ह</strong>न कोन बात भऽ गेल जे अ<strong>ह</strong>ा ँ <strong>ह</strong>ँिस र<strong>ह</strong>लछी। जबिक द ुन ू गोटे एे िित मे छी?<strong>ह</strong>ँसैत शव उर <strong>दे</strong>लक- ब ंध ु अ<strong>ह</strong>ा ँ कऽ मन अिछ की नाि<strong>ह</strong> मुदा <strong>ह</strong>मरा त मनअिछ। द ुन ू गोटे संगे गामक ूल मे पढ र<strong>ह</strong>ी। पढलाक वाद अ<strong>ह</strong>ा ँ विणक विृमे लिग िदन-राित पाइयेक ि<strong>ह</strong>साबो आ भोग-िबलास मे लिग गेल<strong>ह</strong>ु ँ। आब अ<strong>ह</strong>ा ँक154


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ओ<strong>ह</strong>न िित भऽ गेिल अिछ जे शा घाट पर पाइयेक ि<strong>ह</strong>साब आ भोगे-िबलासकगर लगबै छी।आओर अ<strong>ह</strong>ा ँ - दोसर प ूछलक।पि<strong>ह</strong>ल- जाधिर जीवैत छलौ म सऽ र<strong>ह</strong>लौ। कि<strong>ह</strong>यो बेसी पाइक जरतभेिल आ तइ ले मन मे िचा। जि<strong>ह</strong>ना िचा मु पि<strong>ह</strong> छल<strong>ह</strong>ु ँ ति<strong>ह</strong>ना अखनछी। अा आब ओ<strong>ह</strong>ूँ जाउ आ <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ जाइ छी। अिछया तैयार भऽ गेल।नमार।कि<strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong>ल शव िचता िदिश बिढ गेल आ दोसर कनगुिरया ओंगरी पर ि<strong>ह</strong>साबजोडै लगल।90 अनगढ चेतनाज्ञान (<strong>िव</strong>ा) अनगढ िच कऽ सुगढ बनबैत। जि<strong>ह</strong> स सोचै आ चलैकिदशा िनधािरत र् <strong>ह</strong>ोइत। ओना मक अनगढता क ाि जजात <strong>ह</strong>ोइत। जि<strong>ह</strong>नाशरीरक रक्षाक लेल भोजनक योजन <strong>ह</strong>ोइत ति<strong>ह</strong>ना मता ा करैक लेल<strong>िव</strong>ाक।विश जी राम केँ भय ंकर वन मे <strong>िव</strong>चरण करैवला उनमक आिखक <strong>दे</strong>खलकथा सुनवैत क<strong>ह</strong>लिखन- ओ (उनम) <strong>दे</strong>खै मे त िनरोग () बिझ ु पडैत मुदाओकर जे िया-कलाप <strong>ह</strong>ोइत ओ <strong>िव</strong>ुल पागलक सद् <strong>ह</strong>ोइत। सिदखन रााकितम करैत। ज<strong>ह</strong>ा ँ-त<strong>ह</strong>ा ँ बौआइलो घ ुमैत आ अट-सट राा से<strong>ह</strong>ो बनबैत।जि<strong>ह</strong> स अप <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथक कसान करैत आ का ँट-कुश मे ओझराइलो र<strong>ह</strong>ैत।मुदा तइओ अपना कऽ बियार ु बिझ ु दोसराक नीको <strong>िव</strong>चार कऽ मोजरो दइत।जि<strong>ह</strong> स सिदखन भय िचा स मन र<strong>ह</strong>ैत। मुदा तइयो अधला<strong>ह</strong> राछोडै◌त आ ककरो नीक करैत।विशक <strong>िव</strong>चार सुिन राम प ूछलिखन- भगवन! ओ उादी कते र<strong>ह</strong>ैत अिछ?ओकर नाओ की िथकैक आ ओकर को उपचार छैक की नि<strong>ह</strong>?विश- व ओ िकयो आन नि<strong>ह</strong> मक अनगढ चेतना छी। जे जाल मे फँसलओि<strong>ह</strong> िचडैक सदृ अिछ जे मरैक राा <strong>दे</strong>िख फडफड़◌ाइत त अिछ मुदा िनकलैकरे <strong>दे</strong>खैत।बा लोकिन ारा रणीय ोक१.ातः काल मु<strong>ह</strong>ूर् (स ूयो र्दयक एक घंटा पि<strong>ह</strong>) सव र्थम अपन द ुन ू <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>खबाक चा<strong>ह</strong>ी, आ’ ईोक बजबाक चा<strong>ह</strong>ी।155


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्करा वसते लीः करमे सरती।करम ूले ितो ा भाते करदश र्नम ्॥करक आगा ँ ली बसैत छिथ, करक ममे सरती, करक म ूलमे ा ित छिथ। भोरमे ताि<strong>ह</strong> ारेकरक दश र्न करबाक थीक।२.संा काल दीप लेसबाक काल-दीपम ूले ितो ा दीपमे जनाद र्नः।दीपा शरः ोक्ः साोितन र्मोऽुते॥दीपक म ूल भागमे ा, दीपक मभागमे जनाद र्न (<strong>िव</strong>ु) आऽ दीपक अ भागमे शर ित छिथ।<strong>ह</strong>े संाोित! अ<strong>ह</strong>ा ँकेँ नमार।३.सुतबाक काल-राम ं ं <strong>ह</strong>न ूमं वैनतेय ं व ृकोदरम ्।शय यः रेिं द ुः नित॥जे सभ िदन सुतबासँ पि<strong>ह</strong> राम, कुमारामी, <strong>ह</strong>न ूमान, ् गड आऽ भीमक रण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकरद ुः न भऽ जाइत छि।४. न<strong>ह</strong>ेबाक समय-गे च यमु चैव गोदाविर सरित।नम र्<strong>दे</strong> िसु कावेिर जलेऽिन ् सििध ं कु॥<strong>ह</strong>े गंगा, यमुना, गोदावरी, सरती, नम र्दा, िसु आऽ कावेरी धार। एि<strong>ह</strong> जलमे अपन साि िदअ।५.उर ं यमु ि<strong>ह</strong>माेैव दिक्षणम ्।वष ं र् तत् भारतं नाम भारती य सितः॥समुक उरमे आऽ ि<strong>ह</strong>मालयक दिक्षणमे भारत अिछ आऽ ओतुका सित भारती क<strong>ह</strong>बैत छिथ।६.अ<strong>ह</strong>ा ौपदी सीता तारा मोदरी तथा।पकं ना रेिं म<strong>ह</strong>ापातकनाशकम ्॥जे सभ िदन अ<strong>ह</strong>ा, ौपदी, सीता, तारा आऽ मदोदरी, एि<strong>ह</strong> पा ँच साी-स्ीक रण करैतछिथ, <strong>ह</strong>ुनकर सभ पाप न भऽ जाइत छि।७.अामा बिला र्सो <strong>ह</strong>न ूमा ं <strong>िव</strong>भीषणः।कृपः परशुराम सैते िचरी<strong>िव</strong>नः॥156


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अामा, बिल, ास, <strong>ह</strong>न ूमान, ् <strong>िव</strong>भीषण, कृपाचाय र् आऽ परशुराम- ई सात टा िचरीवी क<strong>ह</strong>बैत छिथ।८.साते भवतु सुीता <strong>दे</strong>वी िशखर वािसनीउन तपसा लो यया पशुपितः पितः।िसिः साे सतामु सादा ध ूजर्टेःजावीफेनलेखेव यूिध शिशनः कला॥९. बालोऽ<strong>ह</strong>ं जगदान न मे बाला सरती।अप ू र् पंचमे वषे र् वण र्यािम जगत्यम ् ॥१०. द ूवा र्क्षत म ं(शु यज ुवे र्द अाय २२, म ं २२)आ ि जापितर ्ॠिषः। िलंभोक्ा <strong>दे</strong>वताः। राड ुृितः। षड्जः रः॥आ ◌॑न ् ा◌॒ ◌॑वच र्◌॒सी जा◌॑यता◌॒मा रा◌॒ष् रा◌॑ज◌॒ः शुरे◌॑ऽइषो◌॒ऽिता◌॒धी म◌॑<strong>ह</strong>ार◌॒थोजा◌॑यता ं◌॒ दोग्ीं धे◌॒वो र्ढा◌॑न◌॒ड्वाना◌॒शुः सिः◌॒ पुर◌॑ि◌॒यो र्वा◌॑ िज◌॒ू र◌॑थे◌॒ाः स◌॒भेयो◌॒युवा यज◌॑मान वी◌॒रो जा◌॒यता ं िनका◌॒मे-िन◌॑कामे नः प◌॒जर्ों वष र्तु◌॒ फल◌॑वो न◌॒ऽओष◌॑धयःपा ं योगेक्ष◌॒मो नः◌॑ कताम ्॥२२॥माथा र्ः िसयः सु प ूणा र्ः सु मरथाः। शूणा ं ब ु िनाशोऽु िमाणामुदयव।ॐ दीघा र्युभर्व। ॐ सौभावती भव।<strong>ह</strong>े भगवान ्। अपन <strong>दे</strong>शमे सुयो आ’ सव र्ज्ञ <strong>िव</strong>ाथीर् उ <strong>ह</strong>ोिथ, आ’ शुुकेँ नाश कएिन<strong>ह</strong>ार सैिनकउ <strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शक गाय ख ूब द ूध दय बाली, बरद भार व<strong>ह</strong>न करएमे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ घोड़◌ािरत पेँ दौगय बला <strong>ह</strong>ोए। स्ीगण नगरक करबामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ युवक सभामे ओजप ूण र्भाषण <strong>दे</strong>बयबला आ’ <strong>दे</strong>बामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शमे जखन आवक <strong>ह</strong>ोय वषा र् <strong>ह</strong>ोए आ’औषिधक-ब ूटी सव र्दा पिरप <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए। एव ं मे सभ तर<strong>ह</strong>ेँ <strong>ह</strong>मरा सभक काण <strong>ह</strong>ोए। शुकबिक ु नाश <strong>ह</strong>ोए आ’ िमक उदय <strong>ह</strong>ोए॥मकें कोन वुक इा करबाक चा<strong>ह</strong>ी तकर वण र्न एि<strong>ह</strong> म ंमे कएल गेल अिछ।एि<strong>ह</strong>मे वाचकलुोपमालड़◌्कार अिछ।अय-◌॑न ् - <strong>िव</strong>ा आिद गुणसँ पिरप ूण र् रा◌॒ष् - <strong>दे</strong>शमे◌॑वच र्◌॒सी- <strong>िव</strong>ाक तेजसँ युक्आ जा◌॑यता ं◌॒- उ <strong>ह</strong>ोए157


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रा◌॑ज◌॒ः-राजाशुरे◌॑ऽ–िबना डर बलाइषो◌॒- बाण चलेबामे िनपुणऽिता◌॒धी-शुकेँ तारण दय बलाम◌॑<strong>ह</strong>ार◌॒थो-पैघ रथ बला वीरदोग्ीं-कामना(द ूध प ूण र् करए बाली)धे◌॒वो र्ढा◌॑न◌॒ड्वाना◌॒शुः धे◌॒-गौ वा वाणी वो र्ढा◌॑न◌॒ड्वा- पैघ बरद ना◌॒शुः-आशुः-िरतसिः◌॒-घोड़◌ापुर◌॑ि◌॒यो र्वा◌॑- पुर◌॑ि◌॒- व<strong>ह</strong>ारकेँ धारण करए बाली यो र्वा◌॑-स्ीिज◌॒ू-शुकेँ जीतए बलार◌॑थे◌॒ाः-रथ पर िरस◌॒भेयो◌॒-उम सभामेयुवा-युवा जे<strong>ह</strong>नयज◌॑मान-राजाक रामेवी◌॒रो-शुकेँ परािजत करएबलािनका◌॒मे-िन◌॑कामे-िनययुक् काय र्मेनः-<strong>ह</strong>मर सभकप◌॒जर्ों-मेघवष र्तु◌॒-वषा र् <strong>ह</strong>ोएफल◌॑वो-उम फल बलाओष◌॑धयः-औषिधःपा ं- पाकएयोगेक्ष◌॒मो-अल ल करेबाक <strong>ह</strong>ेतु कएल गेल योगक रक्षा158


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नः◌॑-<strong>ह</strong>मरा सभक <strong>ह</strong>ेतुकताम ्-समथ र् <strong>ह</strong>ोएििफथक अवाद- <strong>ह</strong>े ण, <strong>ह</strong>मर रामे ाण नीक धािम र्क <strong>िव</strong>ा बला, राज-वीर,तीर ंदाज, द ूध दएबाली गाय, दौगय बला जु, उमी नारी <strong>ह</strong>ोिथ। पाजर् आवकता पडला पर वषा र् <strong>दे</strong>िथ, फल <strong>दे</strong>यबला गाछ पाकए, <strong>ह</strong>म सभ संपि अिजर्त/संरिक्षत करी।I nput : (कोकमे <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर िकं वा फोिटक-रोमनमे टाइप क। I nputDevanagar i , Mi thilakshara or Phonet i c-Roman.)i nOut put : (पिरणाम <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर आ फोिटक-रोमन/ रोमनमे। Res ul tDevanagar i , Mi t hi l akshar a and Phonet i c-Roman/ Roman.)i nइिश-मैिथली-कोष ं/ मैिथली-इिश-कोष ं ोजेकेँ आग ू बढ़◌ाऊ, अपन सुझाव आ योगदानई-मेलारा ggaj endr a@ vi deha. com पर पठाऊ।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंजी आ अंजी मैिथली कोष (इ ंटरटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सच र्-िडनरी) एम.एस.एस.ू.एल. सव र्र आधािरत -Based on ms-sql ser ver Maithili-Engl i sh andEnglish-Maithili Dictionary.मैिथलीमे भाषा सादन पामनीचा ँक स ूचीमे <strong>दे</strong>ल <strong>िव</strong>कमेसँ लै ंगुएज एडीटर ारा कोन प चुनल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी:वडर् फाइलमे बोल्ड कएल प:1.<strong>ह</strong>ोयबला/ <strong>ह</strong>ोबयबला/ <strong>ह</strong>ोमयबला/ <strong>ह</strong>ेब’बला, <strong>ह</strong>ेम’बला/ <strong>ह</strong>ोयबाक/<strong>ह</strong>ोबएबला /<strong>ह</strong>ोएबाक2. आ’/आऽ आ3. क’ ले/कऽ ले/कए ले/कय ले/ल’/लऽ/लय/लए4. भ’ गेल/भऽ गेल/भय गेल/भए गेल5. कर’ गेला<strong>ह</strong>/करऽ गेल<strong>ह</strong>/करए गेला<strong>ह</strong>/करय गेला<strong>ह</strong>6. िलअ/िदअ िलय’,िदय’,िलअ’,िदय’/7. कर’ बला/करऽ बला/ करय बला करै बला/क’र’ बला / करए बला8. बला वला9. आङ्ल आ ं10. ायः ाय<strong>ह</strong>11. द ुःख द ुख12. चिल गेल चल गेल/चैल गेल13. <strong>दे</strong>लिख <strong>दे</strong>लिक, <strong>दे</strong>लिखन14. <strong>दे</strong>खलि <strong>दे</strong>खलिन/ <strong>दे</strong>खलै15. छिथ/ छलि छिथन/ छलैन/ छलिन159


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्16. चलैत/दैत चलित/दैित17. एख अख18. बढ◌ि बढि19. ओ’/ओऽ(सव र्नाम) ओ20. ओ (संयोजक) ओ’/ओऽ21. फािग/फाि ँ फाइ ंग/फाइङ22. जे जे’/जेऽ23. ना-कुर ना-कर24. केलि/कएलि/कयलि25. तखन तँ तखनतँ26. जा’ र<strong>ह</strong>ल/जाय र<strong>ह</strong>ल/जाए र<strong>ह</strong>ल27. िनकलय/िनकलए लागल ब<strong>ह</strong>राय/ब<strong>ह</strong>राए लागल िनकल’/ब<strong>ह</strong>रै लागल28. ओतय/जतय जत’/ओत’/जतए/ओतए29. की फूड◌ल जे िक फूड◌ल जे30. जे जे’/जेऽ31. कूिद/यािद(मोन पारब) कूइद/याइद/कूद/याद/ इआद32. इ<strong>ह</strong>ो/ओ<strong>ह</strong>ो33. <strong>ह</strong>ँसए/<strong>ह</strong>ँसय <strong>ह</strong>ँस’34. आिक दस/ िकं वा दस/ वा दस35. सासु-ससुर सास-ससुर36. छ<strong>ह</strong>/सात छ/छः/सात37. की की’/कीऽ(दीघीर्कारामे विजर्त)38. जबाब जवाब39. करएता<strong>ह</strong>/करयता<strong>ह</strong> करेता<strong>ह</strong>40. दलान िदिश दलान िदश/दालान िदस41. गेला<strong>ह</strong> गएला<strong>ह</strong>/गयला<strong>ह</strong>42. िकछु आर िकछु और43. जाइत छल जाित छल/जैत छल44. प<strong>ह</strong>ु ँिच/भेिट जाइत छल प<strong>ह</strong>ँच/भेट ु जाइत छल45. जबान(युवा)/जवान(फौजी)46. लय/लए क’/कऽ/लए कए47. ल’/लऽ कय/कए48. एखन/अख अखन/एख49. अ<strong>ह</strong>ी ं केँ अ<strong>ह</strong>ी ँ केँ50. ग<strong>ह</strong>ी ं र ग<strong>ह</strong>ी ँ र51. धार पार केनाइ धार पार केनाय/केनाए52. जेका ँ जेँ का ँ/जका ँ53. ति<strong>ह</strong>ना तेि<strong>ह</strong>ना160


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्54. एकर अकर55. बि<strong>ह</strong>नउ ब<strong>ह</strong>इ56. बि<strong>ह</strong>न बि<strong>ह</strong>िन57. बि<strong>ह</strong>िन-बि<strong>ह</strong>इ बि<strong>ह</strong>न-ब<strong>ह</strong>नउ58. नि<strong>ह</strong>/59. करबा’/करबाय/करबाए60. त’/त ऽ तय/तए 61. भाय भै/भाए62. भा ँय63. यावत जावत64. माय मै / माए65. <strong>दे</strong>ि/दएि/दयि दि/दैि66. द’/द ऽ/दए67. ओ (संयोजक) ओऽ (सव र्नाम)68. तका’ कए तकाय तकाए69. पैरे (on f oot ) पएरे70. ता<strong>ह</strong> ुमे ता<strong>ह</strong>ूमे71. पुीक72. बजा कय/ कए73. बननाय/बननाइ74. कोला75. िदका िदनका76. तति<strong>ह</strong>सँ77. गरबओलि गरबेलि78. बालु बाल ू79. चे िच(अशु)80. जे जे’81. से/ के से’/के’82. एख ुनका अखका83. भुिम<strong>ह</strong>ार भूिम<strong>ह</strong>ार84. सुगर स ूगर85. झठ<strong>ह</strong>ाक झट<strong>ह</strong>ाक86. छूिब87. करइयो/ओ करैयो/किरऔ-करैऔ88. पुबािर पुबाइ89. झगड◌◌ा-झा ँटी झगड◌◌ा-झािटँ90. पएरे-पएरे पैरे-पैरे161


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्91. खेलएबाक खेलेबाक92. खेलाएबाक93. लगा’94. <strong>ह</strong>ोए- <strong>ह</strong>ो95. ब ुझल ब ूझल96. ब ूझल (संबोधन अथ र्मे)97. यै<strong>ह</strong> यए<strong>ह</strong> / इए<strong>ह</strong>98. ताितल99. अयनाय- अयनाइ/ अएनाइ100. िन- िन101. िब िबन102. जाए जाइ103. जाइ(i n di f f er ent sense)-l ast wor d of sent ence104. छत पर आिब जाइ105. 106. खेलाए (pl ay) –खेलाइ107. िशकाइत- िशकायत108. ढप- ढ◌प109. पढ◌- पढ110. किनए/ किनये किन111. राकस- राकश112. <strong>ह</strong>ोए/ <strong>ह</strong>ोय <strong>ह</strong>ोइ113. अउरदा- औरदा114. ब ुझेलि (di f f er ent meani ng- got under st and)115. ब ुझएलि/ ब ुझयलि (under st ood hi msel f )116. चिल- चल117. खधाइ- खधाय118. मोन पाड◌लिख मोन पारलिख119. कैक- कएक- कइएक120. लग ल’ग121. जरेनाइ122. जरओनाइ- जरएनाइ/जरयनाइ123. <strong>ह</strong>ोइत124. गड◌बेलि/ गड◌बओलि125. िचखैत- (t o test)िचखइत126. करइयो(willing to do) करैयो127. जेकरा- जकरा128. तकरा- तेकरा162


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्129. िब<strong>दे</strong>सर ामे/ िब<strong>दे</strong>सरे ानमे130. करबयल<strong>ह</strong>ँ/ ु करबएल<strong>ह</strong>ँ/करबेल<strong>ह</strong> ु ँ ु131. <strong>ह</strong>ािरक (उारण <strong>ह</strong>ाइरक)132. ओजन वजन133. आधे भाग/ आध-भागे134. िपचा’/ िपचाय/िपचाए135. नञ/ 136. बा नञ () िपचा जाय137. तखन (नञ) क<strong>ह</strong>ैत अिछ।138. कतेक गोटे/ कताक गोटे139. कमाइ- धमाइ कमाई- धमाई140. लग ल’ग141. खेलाइ (f or playing)142. छिथ छिथन143. <strong>ह</strong>ोइत <strong>ह</strong>ोइ144. ो िकयो / केओ145. केश (hai r )146. केस (cour t -case)147. बननाइ/ बननाय/ बननाए148. जरेनाइ149. कुरसी कुसीर्150. चरचा चचा र्151. कम र् करम152. डुबाबय/ डुमाबय153. एख ुनका/ अख ुनका154. लय (वाक अितम श)- ल’155. कएलक केलक156. गरमी गमीर्157. बरदी वदीर्158. सुना गेला<strong>ह</strong> सुना’/सुनाऽ159. एनाइ-गेनाइ160. तेना घेरलि161. नञ162. डरो ड’रो163. कत<strong>ह</strong>ु- क<strong>ह</strong>ी ं164. उमिरगर- उमरगर165. भिरगर166. धोल/धोअल धोएल163


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्167. गप/ग168. के के’169. दरबा/ दरबजा170. ठाम171. धिर तक172. घिर ू लौिट173. थोरबेक174. ब175. तोँ/ तू ँ176. तोँि<strong>ह</strong>( पमे ा)177. तोँ<strong>ह</strong>ी/तोँि<strong>ह</strong>178. करबाइए करबाइये179. एकेटा180. किरतिथ करतिथ181. प<strong>ह</strong>ँिच ु प<strong>ह</strong>ँचु182. राखलि रखलि183. लगलि लागलि184. सुिन (उारण सुइन)185. अिछ (उारण अइछ)186. एलिथ गेलिथ187. िबतओ िबते188. करबओलि/ /करेलिख189. करएलि190. आिक िक191. प<strong>ह</strong>ँिच ु प<strong>ह</strong>ँचु192. जराय/ जराए जरा’ (आिग लगा)193. से से’194. <strong>ह</strong>ा ँ मे <strong>ह</strong>ा ँ (<strong>ह</strong>ा ँमे <strong>ह</strong>ा ँ <strong>िव</strong>भिक्मे <strong>ह</strong>टा कए)195. फेल फैल196. फइल(spaci ous) फैल197. <strong>ह</strong>ोयति/ <strong>ह</strong>ोएति <strong>ह</strong>ेति198. <strong>ह</strong>ाथ मिटआयब/ <strong>ह</strong>ाथ मिटयाबय/<strong>ह</strong>ाथ मिटआएब199. फेका फें का200. <strong>दे</strong>खाए <strong>दे</strong>खा’201. <strong>दे</strong>खाय <strong>दे</strong>खा’202. सिर सर203. सा<strong>ह</strong>ेब सा<strong>ह</strong>ब164


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्204.गेलै/ गेलि205.<strong>ह</strong>ेबाक/ <strong>ह</strong>ोएबाक206.केलो/ कएलो207. िकछु न िकछु/ िकछु िकछु208.घ ुमेल<strong>ह</strong>ु ँ/ घ ुमओल<strong>ह</strong>ँु209. एलाक/ अएलाक210. अः/ अ<strong>ह</strong>211.लय/ लए (अथ र्-पिरवर्न)212.कनीक/ कक213.सब<strong>ह</strong>क/ सभक214.िमलाऽ/ िमला215.कऽ/ क216.जाऽ/जा217.आऽ/ आ218.भऽ/भ’ (’ फ◌ॉटक कमीक ोतक)219.िनअम/ िनयम220.<strong>ह</strong>ेेअर/ <strong>ह</strong>ेेयर221.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर ढ/ बादक/बीचक ढ◌222.ति<strong>ह</strong>ं/ति<strong>ह</strong>ँ/ तिञ/ तै ं223.कि<strong>ह</strong>ं/क<strong>ह</strong>ी ं224.तँइ/ तइ ँ225.नँइ/नइ ँ/ निञ/नि<strong>ह</strong>226.<strong>ह</strong>ै/ <strong>ह</strong>इ227.छिञ/ छै/ छैक/छइ228.दिएँ/ ृ दियेँृ229.आ (come)/ आऽ(conj unct i on)230. आ (conj unct i on)/ आऽ(come)231.कु/ को२३२.गेलै-गेलि२३३.<strong>ह</strong>ेबाक- <strong>ह</strong>ोएबाक२३४.केलौ ँ- कएलौ ँ- कएल<strong>ह</strong>ँु२३५.िकछु न िकछ- िकछु िकछु२३६.के<strong>ह</strong>ेन- के<strong>ह</strong>न२३७.आऽ (come)-आ (conj unct i on-and)/आ२३८. <strong>ह</strong>एत-<strong>ह</strong>ैत165


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२३९.घ ुमेल<strong>ह</strong>ु ँ-घ ुमएल<strong>ह</strong>ँु२४०.एलाक- अएलाक२४१.<strong>ह</strong>ोिन- <strong>ह</strong>ोइन/<strong>ह</strong>ोि२४२.ओ-राम ओ ामक बीच(conj unct i on), ओऽ क<strong>ह</strong>लक (he sai d)/ओ२४३.की <strong>ह</strong>ए/ कोसी अएली <strong>ह</strong>ए/ की <strong>ह</strong>ै। की <strong>ह</strong>इ२४४.दिएँ/ ृ दियेँृ२४५.शािमल/ सामेल२४६.तै ँ / तँए/ तिञ/ ति<strong>ह</strong>ं२४७.जौ/ ँ ोँ२४८.सभ/ सब२४९.सभक/ सब<strong>ह</strong>क२५०.कि<strong>ह</strong>ं/ क<strong>ह</strong>ी ं२५१.कु/ को२५२.फारकती भऽ गेल/ भए गेल/ भय गेल२५३.कु/ को२५४.अः/ अ<strong>ह</strong>२५५.ज/ जनञ२५६.गेलि/ गेला<strong>ह</strong> (अथ र् पिरवतर्न)२५७.केलि/ कएलि२५८.लय/ लए(अथ र् पिरवतर्न)२५९.कनीक/ कक२६०.पठेलि/ पठओलि२६१.िनअम/ िनयम166


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२६२.<strong>ह</strong>ेेअर/ <strong>ह</strong>ेेयर२६३.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर र<strong>ह</strong> ढ/ बीचमे र<strong>ह</strong> ढ२६४.आकारामे िबकारीक योग उिचत नि<strong>ह</strong>/ अपोस्ोफीक योग फाटक ूनताक पिरचायक ओकरबदला अव<strong>ह</strong>(िबकारी)क योग उिचत२६५.केर/-क/ कऽ/ के२६६.छैि- छि२६७.लगैए/ लगैये२६८.<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एत२६९.जाएत/ जएत२७०.आएत/ अएत/ आओत२७१.खाएत/ खएत/ खैत२७२.िपअएबाक/ िपएबाक२७३.शु/ शु<strong>ह</strong>२७४.शु<strong>ह</strong>े/ शुए२७५.अएता<strong>ह</strong>/अओता<strong>ह</strong>/ एता<strong>ह</strong>२७६.जाि<strong>ह</strong>/ जाइ/ जै२७७.जाइत/ जैतए/ जइतए२७८.आएल/ अएल२७९.कैक/ कएक२८०.आयल/ अएल/ आएल२८१. जाए/ जै/ जए२८२. कएल/ काएल२८३. कठ ुआएल/ कठ ुअएल167


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२८४. ताि<strong>ह</strong>/ तै२८५. गायब/ गाएब/ गएब२८६. सकै/ सकए/ सकय२८७.सेरा/सरा/ सराए (भात सेरा गेल)२८८.क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ी/<strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ी/ क<strong>ह</strong>ैत छल<strong>ह</strong> ु ँ/ क<strong>ह</strong>ै छल<strong>ह</strong> ु ँ- एि<strong>ह</strong>ना चलैत/ पढैत (पढै-पढैत अथ र् कखकाल पिरवितर्त)-आर ब ुझै/ ब ुझैत (ब ुझै/ ब ुझ छी, मुदा ब ुझैत-ब ुझैत)/ सकैत/सकै। करैत/ करै।दै/ दैत। छैक/ छै। बचलै/ बचलैक। रखबा/ रखबाक । िब/िबन। राितक/ रातुक२८९. द ुआरे/ ारे२९०.भेिट/ भेट२९१. खन/ ख ुना (भोर खन/ भोर ख ुना)२९२.तक/ धिर२९३.गऽ/गै (meani ng different-जनबै गऽ)२९४.सऽ/ सँ (मुदा दऽ, लऽ)२९५.त्,(तीन अक्षरक मेल बदला पुनिक एक आ एकटा दोसरक उपयोग) आिदक बदला आिद। म<strong>ह</strong>त्/ म<strong>ह</strong>/ कता/ र् का र् आिदमे संयुक को आवकता मैिथलीमे नि<strong>ह</strong> अिछ।व/व२९६.बेसी/ बेशी२९७.बाला/वाला बला/ वला (र<strong>ह</strong>ैबला)२९८.बाली/ (बदलएबाली)२९९.वाा/ र् वाता र्300. अरािष्य/ र् अराष्ीयर्३०१. लेमए/ लेबए३०२.लमछुरका, नमछुरका३०२.लागै/ लगै (भेटैत/ भेटै)३०३.लागल/ लगल३०४.<strong>ह</strong>बा/ <strong>ह</strong>वा168


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३०५.राखलक/ रखलक३०६.आ (come)/ आ (and)३०७. पाताप/ पााप३०८. ऽ केर व<strong>ह</strong>ार शक अमे मा, बीचमे नि<strong>ह</strong>।३०९.क<strong>ह</strong>ैत/ क<strong>ह</strong>ै३१०. र<strong>ह</strong>ए (छल)/ र<strong>ह</strong>ै (छलै) (meani ng di f f er ent )३११.तागित/ ताकित३१२.खराप/ खराब३१३.बोइन/ बोिन/ बोइिन३१४.जािठ/ जाइठ३१५.कागज/ कागच३१६.िगरै (meani ng di f f er ent - swallow)/ िगरए (खसए)३१७.रािष्य/ राष्ीयउारण िन<strong>दे</strong>र्श:द न क उारणमे दा ँतमे जी<strong>ह</strong> सटत- जेना बाजू नाम , मुदा ण क उारणमे जी<strong>ह</strong> म ूधा र्मे सटत(नि<strong>ह</strong> सटैए तँ उारण दोष अिछ)- जेना बाजू गश। ताल शमे जी<strong>ह</strong> तालुसँ , षमे म ूधा र्सँ आद समे दा ँतसँ सटत। िनशा, ँ सभ आ शोषण बािज कऽ <strong>दे</strong>ख ू। मैिथलीमे ष केँ वैिदक संृतजेका ँ ख से<strong>ह</strong>ो उिरत कएल जाइत अिछ, जेना वषा, र् दोष। य अको ानपर ज जेका ँ उिरत<strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ण ड जेका ँ (यथा संयोग आ गश संजोग आ गड़◌ेस उिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ)।मैिथलीमे व क उारण ब, श क उारण स आ य क उारण ज से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ओि<strong>ह</strong>ना इ बेशीकाल मैिथलीमे पि<strong>ह</strong> बाजल जाइत अिछ कारण <strong>दे</strong>वनागरीमे आ िमिथलाक्षरमे इ अक्षरक पि<strong>ह</strong> िलखलो जाइत आ बाजलो जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। कारण जे ि<strong>ह</strong>ीमे एकर दोषप ूण र् उारण<strong>ह</strong>ोइत अिछ (िलखल तँ पि<strong>ह</strong> जाइत अिछ मुदा बाजल बादमे जाइत अिछ) से िशक्षा पितकदोषक कारण <strong>ह</strong>म सभ ओकर उारण दोषप ूण र् ढंगसँ कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।अिछ- अ इ छ ऐछछिथ- छ इ थ – छैथप<strong>ह</strong>ँिच- ु प <strong>ह</strong>ु ँ इ च169


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आब अ आ इ ई ए ऐ ओ औ अं अः ऋ एि<strong>ह</strong> सभ लेल माा से<strong>ह</strong>ो अिछ, मुदा एि<strong>ह</strong>मे ई ऐ ओ औ अंअः ऋ केँ संयुाक्षर पमे गलत पमे यु आ उिरत कएल जाइत अिछ। जेना ऋ केँ रीपमे उिरत करब। आ <strong>दे</strong>िखयौ- एि<strong>ह</strong> लेल <strong>दे</strong>िखऔ क योग अिचत। मुदा <strong>दे</strong>िखऐ लेल<strong>दे</strong>िखयै अिचत। क् सँ <strong>ह</strong>् धिर अ सििलत भेलासँ क सँ <strong>ह</strong> बत अिछ, मुदा उारण काल <strong>ह</strong>लयु शक अक उारणक वि ृ बढल अिछ, मुदा <strong>ह</strong>म जखन मजमे ज ् अमे बजैत छी, तखपुरनका लोककेँ बजैत सुनबि- मजऽ, वावमे ओ अ यु ज ् = ज बजै छिथ।फेर ज्ञ अिछ ज ् आ ञ क संयु मुदा गलत उारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ- । ओि<strong>ह</strong>ना क्ष अिछ क् आ षक संयु मुदा उारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ छ। फेर श ् आ र क संयु अिछ ( जेना िमक) आ स ् आर क संयु अिछ (जेना िम)। भेल त+र ।उारणक ऑिडयो फाइल <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आका र्इव ht t p:// wwwvi . deha. co. i n/ पर उपल अिछ। फेरकेँ / सँ / पर प ूव र् अक्षरसँ सटा कऽ िलख ू मुदा तँ/ के/ कऽ <strong>ह</strong>टा कऽ। एि<strong>ह</strong>मे सँ मे पि<strong>ह</strong>ल सटा कऽिलख ू आ बादबला <strong>ह</strong>टा कऽ। अंकक बाद टा िलख ू सटा कऽ मुदा अ ठाम टा िलख ू <strong>ह</strong>टा कऽ– जेनाछ<strong>ह</strong>टा मुदा सभ टा। फेर ६अ म सातम िलख ू- छठम सातम नि<strong>ह</strong>। घरबलामे बला मुदा घरवालीमेवाली यु क।र<strong>ह</strong>ए- र<strong>ह</strong>ै मुदा सकैए- सकै-एमुदा कख काल र<strong>ह</strong>ए आ र<strong>ह</strong>ै मे अथ र् िभता से<strong>ह</strong>ो, जेनासे को जग<strong>ह</strong>मे पािकर् ं ग करबाक अास र<strong>ह</strong>ै ओकरा।पुछलापर पता लागल जे ढुनढुन नाा ई ाइवर कनाट ेसक पािकर् ं गमे काज करैत र<strong>ह</strong>ए।छलै, छलए मे से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क भेल। छलए क उारण छल-ए से<strong>ह</strong>ो।संयोग- संजोगकेँ - के / कऽकेर- क (केर क योग नि<strong>ह</strong> क )क (जेना रामक) –रामक आ संगे राम के/ राम कऽसँ- सऽचिबु आ अार- अारमे कं ठ धिरक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा चिबुमे नि<strong>ह</strong>। चिबुमेकक एकारक से<strong>ह</strong>ो उारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ- जेना रामसँ- राम सऽ रामकेँ - राम कऽ राम केकेँ जेना रामकेँ भेल ि<strong>ह</strong>ीक को (राम को)- राम को= रामकेँक जेना रामक भेल ि<strong>ह</strong>ीक का ( राम का) राम का= रामक170


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कऽ जेना जा कऽ भेल ि<strong>ह</strong>ीक कर ( जा कर) जा कर= जा कऽसँ भेल ि<strong>ह</strong>ीक से (राम से) राम से= रामसँसऽ तऽ त केर एि<strong>ह</strong> सभक योग अवािछत।ंके दोसर अथेँ र् यु भऽ सकैए- जेना के क<strong>ह</strong>लक।निञ, नि<strong>ह</strong>, , नइ, नँइ, नइ ँ एि<strong>ह</strong> सभक उारण- त् क बदलामे जेना म<strong>ह</strong>प ूण र् (म<strong>ह</strong>त्प ूण र् नि<strong>ह</strong>) जतए अथ र् बदिल जाए ओति<strong>ह</strong> मा तीन अक्षरकसंयुाक्षरक योग उिचत। सित- उारण स इ त (सि नि<strong>ह</strong>- कारण स<strong>ह</strong>ी उारण आसानीसँसव नि<strong>ह</strong>)। मुदा सवो र्म (सवो र्तम नि<strong>ह</strong>)।रािष्य (राष्ीय नि<strong>ह</strong>)सकैए/ सकै (अथ र् पिरवतर्न)पोछैले/पोछैए/ पोछए/ (अथ र् पिरवतर्न)पोछए/ पोछैओ लोकिन ( <strong>ह</strong>टा कऽ, ओ मे िबकारी नि<strong>ह</strong>)ओइ/ ओि<strong>ह</strong>ओि<strong>ह</strong>ले/ ओि<strong>ह</strong> लेलजएबे ँ/ बैसबे ँपँचभइया ँ<strong>दे</strong>िखयौक (<strong>दे</strong>िखऔक बि<strong>ह</strong>- ति<strong>ह</strong>ना अ मे आ दीघ र्क मााक योग अिचत)जका ँ/ जेका ँतँइ/ तै ँ<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एतनिञ/ नि<strong>ह</strong>/ नँइ/ नइ ँ171


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सौ ँसेबड/ बडी (झोराओल)गाए (गाइ नि<strong>ह</strong>)र<strong>ह</strong>लेँ/ पि<strong>ह</strong>रतै ँ<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ी ं / अ<strong>ह</strong>ी ंसब - सभसब<strong>ह</strong>क - सभ<strong>ह</strong>कधिर - तकगप- बातब ूझब - समझबब ुझल<strong>ह</strong>ु ँ - समझल<strong>ह</strong>ँु<strong>ह</strong>मरा आर - <strong>ह</strong>म सभआिक- आ िकसकैछ/ करैछ (गमे योगक आवकता नि<strong>ह</strong>)मे केँ सँ पर (शसँ सटा कऽ) तँ कऽ धऽ दऽ (शसँ <strong>ह</strong>टा कऽ) मुदा द ूटा वा बेशी <strong>िव</strong>भि संगर<strong>ह</strong>लापर पि<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>भि टाकेँ सटाऊ।एकटा द ूटा (मुदा कैक टा)िबकारीक योग शक अमे, बीचमे अनावक पेँ नि<strong>ह</strong>।आकारा आ अमे अ क बाद िबकारीकयोग नि<strong>ह</strong> (जेना िदअ, आ )अपोस्ोफीक योग िबकारीक बदलामे करब अिचत आ मा फ◌ॉटक तकनीकी ूनताक पिरचाएक)-ओना िबकारीक संृत प ऽ अव<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ आ वतर्नी आ उारण द ुन ू ठाम एकर लोप र<strong>ह</strong>ैतअिछ/ रि<strong>ह</strong> सकैत अिछ (उारणमे लोप रि<strong>ह</strong>ते अिछ)। मुदा अपोस्ोफी से<strong>ह</strong>ो अंजीमे पसेिसवकेसमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ंचमे शमे जतए एकर योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेना raison d’etreएत्स्<strong>ह</strong>ो एकर उारण रैजौन डेटर <strong>ह</strong>ोइत अिछ, मा अपोस्◌ॉफी अवकाश नि<strong>ह</strong> दैत अिछ वरनजोडैत अिछ, से एकर योग िबकारीक बदला <strong>दे</strong>नाइ तकनीकी पेँ से<strong>ह</strong>ो अिचत)।अइमे, एि<strong>ह</strong>मे172


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जइमे, जाि<strong>ह</strong>मेएखन/ अखन/ अइखनकेँ (के नि<strong>ह</strong>) मे (अार रि<strong>ह</strong>त)भऽमेदऽतँ (तऽ त नि<strong>ह</strong>)सँ ( सऽ स नि<strong>ह</strong>)गाछ तरगाछ लगसा ँझ खनजो (जो go, करै जो do)३.पाल आ भारतक मैिथली भाषा-वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक श ैली1.पालक मैिथली भाषा वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक उारण आ लेखन श ैली(भाषाशास्ी डा. रामावतार यादवक धारणाकेँ प ूण र् पसँ स लऽ िनधािरत)र्मैिथलीमे उारण तथा लेखन१.पमाक्षर आ अार: पमाक्षरात ङ, ञ, ण, न एव ं म अबैत अिछ। संृत भाषाक असारशक अमे जाि<strong>ह</strong> वक अक्षर र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओ<strong>ह</strong>ी वक पमाक्षर अबैत अिछ। जेना-अ (क वक र<strong>ह</strong>बाक कार अमे ङ् आएल अिछ।)प (च वक र<strong>ह</strong>बाक कार अमे ञ् आएल अिछ।)173


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ख (ट वक र<strong>ह</strong>बाक कार अमे ण ् आएल अिछ।)सि (त वक र<strong>ह</strong>बाक कार अमे न ् आएल अिछ।)ख (प वक र<strong>ह</strong>बाक कार अमे म ् आएल अिछ।)उपयु र् बात मैिथलीमे कम <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। पमाक्षरक बदलामे अिधका ंश जग<strong>ह</strong>पर अारकयोग <strong>दे</strong>खल जाइछ। जेना- अंक, पंच, खंड, संिध, खंभ आिद। ाकरण<strong>िव</strong>द पित गो<strong>िव</strong> झाकक<strong>ह</strong>ब छिन जे कव, चव आ टवसँ प ूव र् अार िलखल जाए तथा तव आ पवसँ प ूव र् पमाक्षरेिलखल जाए। जेना- अंक, चंचल, अंडा, अ तथा कन। मुदा ि<strong>ह</strong>ीक िनकट र<strong>ह</strong>ल आधिनक ु लेखकएि<strong>ह</strong> बातकेँ नि<strong>ह</strong> मात छिथ। ओलोकिन अ आ कनक जग<strong>ह</strong>पर से<strong>ह</strong>ो अंत आ कं पन िलखैत <strong>दे</strong>खलजाइत छिथ।नवीन पित िकछु सु<strong>िव</strong>धाजनक अव छैक। िकएक तँ एि<strong>ह</strong>मे समय आ ानक बचत <strong>ह</strong>ोइत छैक।मुदा कतोकबेर <strong>ह</strong>लेखन वा मुणमे अारक छोटसन िबु नि<strong>ह</strong> भेलासँ अथ र्क अनथ र् <strong>ह</strong>ोइतसे<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। अारक योगमे उारण-दोषक सावना से<strong>ह</strong>ो ततबए <strong>दे</strong>खल जाइतअिछ। एतदथ र् कसँ लऽकऽ पवधिर पमाक्षरेक योग करब उिचत अिछ। यसँ लऽकऽ ज्ञधिरकअक्षरक स अारक योग करबामे कत<strong>ह</strong>ु को <strong>िव</strong>वाद नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाइछ।२.ढ आ ढ : ढक उारण “र ् <strong>ह</strong>”जका ँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अतः जतऽ “र ् <strong>ह</strong>”क उारण <strong>ह</strong>ो ओतऽ मा ढिलखल जाए। आनठाम खािल ढ िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना-ढ = ढाकी, ढेकी, ढीठ, ढेउआ, ढ, ढेरी, ढाकिन, ढाठ आिद।ढ = पढ़◌ाइ, बढब, गढब, मढब, ब ुढबा, सा ँढ, गाढ, रीढ, चा ँढ, सीढी, पीढी आिद।उपयु र् शसभकेँ <strong>दे</strong>खलासँ ई <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे साधारणतया शक शुमे ढ आ म तथा अमेढ अबैत अिछ। इए<strong>ह</strong> िनयम ड आ डक सभर् से<strong>ह</strong>ो लाग ू <strong>ह</strong>ोइत अिछ।३.व आ ब : मैिथलीमे “व”क उारण ब कएल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ब पमे नि<strong>ह</strong> िलखल जएबाकचा<strong>ह</strong>ी। जेना- उारण : बैनाथ, िबा, नब, <strong>दे</strong>बता, िबु, ब ंश, बना आिद। एि<strong>ह</strong>सभक ानपरमशः वैनाथ, <strong>िव</strong>ा, नव, <strong>दे</strong>वता, <strong>िव</strong>ु, व ंश, वना िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी। सामातया व उारणक लेल ओयोग कएल जाइत अिछ। जेना- ओकील, ओज<strong>ह</strong> आिद।४.य आ ज : कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु “य”क उारण “ज”जका ँ करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ज नि<strong>ह</strong>िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी। उारणमे यज्ञ, जिद, जमुना, ज ुग, जाबत, जोगी, जद, ु जम आिद क<strong>ह</strong>ल जाएवलाशसभकेँ मशः यज्ञ, यिद, यमुना, युग, याबत, योगी, यद, ु यम िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी।174


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५.ए आ य : मैिथलीक वतर्नीमे ए आ य द ुन ू िलखल जाइत अिछ।ाचीन वतर्नी- कएल, जाए, <strong>ह</strong>ोएत, माए, भाए, गाए आिद।नवीन वतर्नी- कयल, जाय, <strong>ह</strong>ोयत, माय, भाय, गाय आिद।सामातया शक शुमे ए मा अबैत अिछ। जेना एि<strong>ह</strong>, एना, एकर, ए<strong>ह</strong>न आिद। एि<strong>ह</strong> शसभकानपर यि<strong>ह</strong>, यना, यकर, य<strong>ह</strong>न आिदक योग नि<strong>ह</strong> करबाक चा<strong>ह</strong>ी। यिप मैिथलीभाषी थासि<strong>ह</strong>त िकछुजाितमे शक आरोमे “ए”केँ य कि<strong>ह</strong> उारण कएल जाइत अिछ।ए आ “य”क योगक योगक सभर्मे ाची पितक असरण करब उपयु मािन एि<strong>ह</strong> पुकमेओकरे योग कएल गेल अिछ। िकएक तँ द ुन ूक लेखनमे को स<strong>ह</strong>जता आ द ु<strong>ह</strong>ताक बात नि<strong>ह</strong>अिछ। आ मैिथलीक सव र्साधारणक उारण-श ैली यक अपेक्षा एसँ बेसी िनकट छैक। खास कऽ कएल,<strong>ह</strong>एब आिद कितपय शकेँ कैल, <strong>ह</strong>ैब आिद पमे कत<strong>ह</strong> ु-कत<strong>ह</strong>ु िलखल जाएब से<strong>ह</strong>ो “ए”क योगकेँबेसी समीचीन मािणत करैत अिछ।६.ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा एकार, ओकार : मैिथलीक ाचीन लेखन-पररामे को बातपर बल दैत काल शकपाछा ँ ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु लगाओल जाइत छैक। जेना- <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong>, अपन<strong>ह</strong>ु, ओकर<strong>ह</strong>ु, तालि<strong>ह</strong>, चोि<strong>ह</strong>, आन<strong>ह</strong>ु आिद।मुदा आधिनक ु लेखनमे ि<strong>ह</strong>क ानपर एकार एव ं <strong>ह</strong>ुक ानपर ओकारक योग करैत <strong>दे</strong>खल जाइतअिछ। जेना- <strong>ह</strong>ुनके, अप, ताले, चोे, आ आिद।७.ष तथा ख : मैिथली भाषामे अिधका ंशतः षक उारण ख <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- ष (खडय),षोडशी (खोडशी), षट्कोण (खटकोण), व ृषेश (व ृखेश), सोष (सोख) आिद।८.िन-लोप : िनिलिखत अवामे शसँ िन-लोप भऽ जाइत अिछ:(क)ियायी य अयमे य वा ए लु भऽ जाइत अिछ। ओि<strong>ह</strong>मेसँ पि<strong>ह</strong> अक उारण दीघ र् भऽजाइत अिछ। ओकर आगा ँ लोप-स ूचक िच वा <strong>िव</strong>कारी (’ / ऽ) लगाओल जाइछ। जेना-प ूण र् प : पढए (पढय) गेला<strong>ह</strong>, कए (कय) लेल, उठए (उठय) पडतौक।अप ूण र् प : पढ’ गेला<strong>ह</strong>, क’ लेल, उठ’ पडतौक।पढऽ गेला<strong>ह</strong>, कऽ लेल, उठऽ पडतौक।(ख)प ूव र्कािलक कृत आय (आए) यमे य (ए) लु भऽ जाइछ, मुदा लोप-स ूचक <strong>िव</strong>कारी नि<strong>ह</strong> लगाओलजाइछ। जेना-प ूण र् प : खाए (य) गेल, पठाय (ए) <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ाए (य) अएला<strong>ह</strong>।175


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अप ूण र् प : खा गेल, पठा <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ा अएला<strong>ह</strong>।(ग)स्ी य इक उारण ियापद, संज्ञा, ओ <strong>िव</strong>शेषण तीन ूमे लु भऽ जाइत अिछ। जेना-प ूण र् प : दोसिर मािलिन चिल गेिल।अप ूण र् प : दोसर मािलन चिल गेल।(घ)वतर्मान कृदक अिम त लु भऽ जाइत अिछ। जेना-प ूण र् प : पढैत अिछ, बजैत अिछ, गबैत अिछ।अप ूण र् प : पढै अिछ, बजै अिछ, गबै अिछ।(ङ)ियापदक अवसान इक, उक, ऐक तथा <strong>ह</strong>ीकमे लु भऽ जाइत अिछ। जेना-प ूण र् प: िछयौक, िछयैक, छ<strong>ह</strong>ीक, छौक, छैक, अिबतैक, <strong>ह</strong>ोइक।अप ूण र् प : िछयौ, िछयै, छ<strong>ह</strong>ी, छौ, छै, अिबतै, <strong>ह</strong>ोइ।(च)ियापदीय य , <strong>ह</strong>ु तथा <strong>ह</strong>कारक लोप भऽ जाइछ। जेना-प ूण र् प : छि, क<strong>ह</strong>लि, क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong> ु ँ, गेल<strong>ह</strong>, नि<strong>ह</strong>।अप ूण र् प : छिन, क<strong>ह</strong>लिन, क<strong>ह</strong>लौ, ँ गेलऽ, नइ, निञ, ।९.िन ानारण : को-को र-िन अपना जग<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>िटकऽ दोसरठाम चिल जाइत अिछ। खासकऽ इ आ उक समे ई बात लाग ू <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मैिथलीकरण भऽ गेल शक म वा अमेजँ इ वा उ आबए तँ ओकर िन ानािरत भऽ एक अक्षर आगा ँ आिब जाइत अिछ। जेना-शिन (शइन), पािन (पाइन), दािल ( दाइल), मािट (माइट), काछु (काउछ), मासु(माउस) आिद। मुदातम शसभमे ई िनयम लाग ू नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- रिकेँ रइ आ सुधा ंशुकेँ सुधाउं स नि<strong>ह</strong>क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ।१०.<strong>ह</strong>ल(◌्)क योग : मैिथली भाषामे सामातया <strong>ह</strong>ल (◌्)क आवकता नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कारणजे शक अमे अ उारण नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मुदा संृत भाषासँ जि<strong>ह</strong>नाक ति<strong>ह</strong>ना मैिथलीमे आएल(तम) शसभमे <strong>ह</strong>ल योग कएल जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> पोथीमे सामातया सूण र् शकेँ मैिथलीभाषासी िनयमअसार <strong>ह</strong>ल<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन राखल गेल अिछ। मुदा ाकरणसी योजनक लेल अावकानपर कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>ल <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। ुत पोथीमे मिथली लेखनक ाचीन आ नवीन द ुन ूश ैलीक सरल आ समीचीन पक्षसभकेँ समेिटकऽ वण र्-<strong>िव</strong>ास कएल गेल अिछ। ान आ समयमे बचतकसि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>-लेखन तथा तकिनकी दिसँ ृ से<strong>ह</strong>ो सरल <strong>ह</strong>ोबऽवला ि<strong>ह</strong>साबसँ वण र्-<strong>िव</strong>ास िमलाओल गेल अिछ।वतर्मान समयमे मैिथली माभाषीपय र्केँ आन भाषाक मामसँ मैिथलीक ज्ञान लेबऽ पिडर<strong>ह</strong>लपिरमे लेखनमे स<strong>ह</strong>जता तथा एकपतापर ान <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। तखन मैिथली भाषाक म ूल176


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>शेषतासभ कुित नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइक, ता<strong>ह</strong>ूिदस लेखक-मल सचेत अिछ। िस भाषाशास्ी डा.रामावतार यादवक क<strong>ह</strong>ब छिन जे सरलताक असानमे ए<strong>ह</strong>न अवा िक<strong>ह</strong> ु आबऽ <strong>दे</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी जेभाषाक <strong>िव</strong>शेषता छा ँ<strong>ह</strong>मे पिड जाए।-(भाषाशास्ी डा. रामावतार यादवकधारणाकेँ प ूण र् पसँ स लऽ िनधािरत)र्2. मैिथली अकादमी, पटना ारा िनधािरत र् मैिथली लेखन-श ैली1. जे श मैिथली-साि<strong>ह</strong>क ाचीन कालसँ आइ धिर जाि<strong>ह</strong> वर्नीमे चिलत अिछ, से सामातः ताि<strong>ह</strong>वर्नीमे िलखल जाय- उदा<strong>ह</strong>रणाथ र्-ाएखनठामजकर,तकरतिनकरअिछअाअखन,अखिन,एखेन,अखनीिठमा,िठना,ठमाजेकर, तेकरितनकर।(वैकिक पेँ ा)ऐछ, अि<strong>ह</strong>, ए।2. िनिलिखत तीन कारक प वैिपकतया अपनाओल जाय:भ गेल, भय गेल वा भए गेल। जार<strong>ह</strong>ल अिछ, जाय र<strong>ह</strong>ल अिछ, जाए र<strong>ह</strong>ल अिछ। कर’ गेला<strong>ह</strong>, वा करय गेला<strong>ह</strong> वा करए गेला<strong>ह</strong>।3. ाचीन मैिथलीक ‘’ िनक ानमे ‘न’ िलखल जाय सकैत अिछ यथा क<strong>ह</strong>लिन वा क<strong>ह</strong>लि।4. ‘ऐ’ तथा ‘औ’ ततय िलखल जाय जत’ तः ‘अइ’ तथा ‘अउ’ सद ृश उारण इ <strong>ह</strong>ो। यथा-<strong>दे</strong>खैत, छलैक, बौआ, छौक इािद।5. मैिथलीक िनिलिखत श एि<strong>ह</strong> पे यु <strong>ह</strong>ोयत:जै<strong>ह</strong>,सै<strong>ह</strong>,इए<strong>ह</strong>,ओऐ<strong>ह</strong>,लै<strong>ह</strong> तथा दै<strong>ह</strong>।6. <strong>ह</strong>्र् इकारा ंत शमे ‘इ’ के लु करब सामातः अा िथक। यथा- ा <strong>दे</strong>िख आब<strong>ह</strong>, मािलिनगेिल (म मामे)।7. तं ‘ए’ वा ‘य’ ाचीन मैिथलीक उरण आिदमे तँ यथावत राखल जाय, िकं तु आध ु िनक177


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्योगमे वैकिक पेँ ‘ए’ वा ‘य’ िलखल जाय। यथा:- कयल वा कएल, अयला<strong>ह</strong> वा अएला<strong>ह</strong>, जायवा जाए इािद।8. उारणमे द ू रक बीच जे ‘य’ िन तः आिब जाइत अिछ तकरा लेखमे ान वैकिक पेँ<strong>दे</strong>ल जाय। यथा- धीआ, अढैआ, <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>, वा धीया, अढैया, िबया<strong>ह</strong>।9. सानािसक तं रक ान यथास ंभव ‘ञ’ िलखल जाय वा सानािसक र। यथा:- मैञा, किनञा,िकरतिनञा वा मैआ, ँ किनआ, ँ िकरतिनआ ँ।10. कारकक <strong>िव</strong>भिक्क िनिलिखत प ा:-<strong>ह</strong>ाथकेँ , <strong>ह</strong>ाथसँ, <strong>ह</strong>ाथेँ, <strong>ह</strong>ाथक, <strong>ह</strong>ाथमे। ’मे’ मे अारसव र्था ा िथक। ‘क’ क वैकिक प ‘केर’ राखल जा सकैत अिछ।11. प ूव र्कािलक ियापदक बाद ‘कय’ वा ‘कए’ अय वैकिक पेँ लगाओल जा सकैत अिछ। यथा:-<strong>दे</strong>िख कय वा <strong>दे</strong>िख कए।12. मा ँग, भा ँग आिदक ानमे माङ, भाङ इािद िलखल जाय।13. अर् ‘न’ ओ अर् ‘म’ क बदला असार नि<strong>ह</strong> िलखल जाय, िकं तु छापाक सु<strong>िव</strong>धाथ र् अर् ‘ङ’ , ‘ञ’,तथा ‘ण’ क बदला अारो िलखल जा सकैत अिछ। यथा:- अ, वा अंक, अल वा अंचल, क वाकं ठ।14. <strong>ह</strong>लंत िच िनयमतः लगाओल जाय, िकं तु <strong>िव</strong>भिक संग अकारा ंत योग कएल जाय। यथा:-ीमान, ् िकं तु ीमानक।15. सभ एकल कारक िच शमे सटा क’ िलखल जाय, <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>, संयु <strong>िव</strong>भिक <strong>ह</strong>ेतु फराकिलखल जाय, यथा घर परक।16. अनािसककेँ चिबु ारा कयल जाय। पर ंतु मुणक सु<strong>िव</strong>धाथ र् ि<strong>ह</strong> समान जिटल माा परअारक योग चिबुक बदला कयल जा सकैत अिछ। यथा- ि<strong>ह</strong>ँ केर बदला ि<strong>ह</strong>ं।17. प ूण र् <strong>िव</strong>राम पासीसँ ( । ) स ू िचत कयल जाय।18. सम पद सटा क’ िलखल जाय, वा <strong>ह</strong>ाइफेनसँ जोिड क’ , <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>।19. िलअ तथा िदअ शमे िबकारी (ऽ) नि<strong>ह</strong> लगाओल जाय।20. अंक <strong>दे</strong>वनागरी पमे राखल जाय।21.िकछु िनक लेल नवीन िच बनबाओल जाय। जा' ई नि<strong>ह</strong> बनल अिछ ताबत एि<strong>ह</strong> द ुन ू िनक बदलाप ूव र्वत् अय/ आय/ अए/ आए/ आओ/ अओ िलखल जाय। आिक ऎ वा ऒ सँ कएल जाय।<strong>ह</strong>./- गो<strong>िव</strong> झा ११/८/७६ ीका ठाकुर ११/८/७६ सुरे झा "सुमन" ११/०८/७६178


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्VI DEHA FOR NON-RESI DENT MAI THI LS( Fest i val s of Mithiladate-list)VI DEHA FOR NON-RESI DENT MAI THI LS( Fest i val s of Mithila date-list)8.VI DEHA FOR NON RESI DENTS8. 1. NAAGPHAANS -PART _ V-Maithili novel written byDr . Shef al i ka Ver ma -Tr ansl at ed by Dr . Raj i v Kumar Ver maand Dr . J ay a Ver ma , Associ at e Pr of essor s, Del hi Uni ver si t y,Del h i82Original . .Poemin Mai t hi l i by Gaj endr a Thakur Tr ansl at edi nt o Engl i sh by Lucy Gr acy of New Yor k.-Leani ng t owar ds t het rut h wi t h own knowledgeDATE-LI ST( year - 2009-10)(१४१७ साल)Mar r i age Days:Nov. 2009- 19, 22, 23,27179


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्May 2010- 28,30June 2010- 2, 3, 6, 7, 9, 13, 17, 18, 20, 21, 23, 24, 25, 27, 28,30Jul y 2010- 1, 8, 9,14Upanayana Days: June 2010- 21,22Dvi r agaman Di n:Nov ember 2009- 18, 19, 23, 27,29Dec ember 2009- 2, 4,6Feb 2010- 15, 18, 19, 21, 22, 24,25Mar ch 2010- 1, 4,5Mundan Di n:Nov ember 2009- 18, 19,23Dec ember 2009- 3Jan 2010- 18,22Feb 2010- 3, 15, 25,26180


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Mar ch 2010- 3,5June 2010- 2,21Jul y 2010- 1FESTI VALS OF MITHILAMauna Panchami -12 Jul yMadhushr avani -24 Jul yNag Panchami -26 JulRaksha Bandhan-5 AugKr i shnast ami -13-14 AugKushiAmavasya- 20 AugustHar t al i ka Teej - 23 AugChaut hChandr a-23 AugKar ma Dharma Ekadashi -31 August181


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्I ndr a Pooj a Aar ambh- 1 Sept emberAnantCat ur dashi - 3 SepPi t r iPaksha begi ns- 5 SepJi moot avahan Vr at a/ Ji t i a-11 SepMat r iNavami - 13 SepVi shwakar ma Pooj a-17SepKal ashst hapan-19 SepBel naut i - 24 Sept emberMahast ami - 26 SepMaha Navami - 27 Sept emberVijaya Dashami - 28 Sept emberKoj agar a- 3 OctDhant er as- 15 OctChat ur dashi -27 Oct182


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Di yabat i / Deepaval i / Shyama Pooj a-17 OctAnnakoot a/ Govar dhana Pooj a-18 OctBhr at r i dwi t i ya/ Chi t r agupt a Pooj a-20 OctChhat hi - -24 OctAkshyay Navami - 27 OctDevot t han Ekadashi - 29 OctKar t i k Poor ni ma/ Sama Bisarjan- 2 NovSomvar iAmavasya Vr at a-16 NovVi vaha Panchami - 21 NovRavi vr at ar ambh-22 NovNavanna Par vana-25 NovNar akni var an chat ur dashi -13 JanMakar a/ Teel a Sankr ant i -14 Jan183


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Basant Panchami / Sar aswat i Pooj a- 20 JanMahashi var at r i -12 FebFagua-28 FebHol i -1 MarRam Nav ami -24 Mar chMesha Sankr ant i -Sat uani -14 Apr i lJur i shi t al -15 Apr i lRavi Br at Ant -25 Apr i lAkshaya Tr i t i ya-16 MayJanakiNavami - 22 MayVatSavi t r i -bar asai t -12 JuneGanga Dashhar a-21 JuneHar iSayan Ekadashi - 21 JulGur u Poor ni ma-25 Jul184


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्NAAGPHAANS- Maithili novel written by Dr . Shef al i ka Ver mai n 2004- Ar ushi Adi t i Sanskr i t i Publ i cat i on, Pat na- Tr ansl at ed byDr . Raj i v Kumar Ver ma andDr . Jaya Ver ma -Associ at e Pr of essor s, Del hi Uni ver si t y, Del hi .NAAGPHAANSPART –VNAAGPHAANSPART VDhar a r ecei ved phone cal lf r om Akash.Akash – I have got a happy piece of news f or you.Tar ang hasarrived fromvillage.Dhar a – I am really happy. May I join you on break-fast.185


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Akash – Why not? It is my pleasure. I also wanted to invite you. Youunderstand my i nner f eel i ngs. Af t er br eak-f ast youwill also have t o t ake l unch wi t h us.That day Dhar a was r eal l y happy. Tar ang di di ’s modestpersonality charmed her. This meeting has changed Dhara’s life. Tarang treatedDhara as her loving younger sister. Dhara became a regular visitor to Tarang’shouse.One day when t hey wer e busy t al ki ngt hem – May I come in?,a voi ce i nt er r upt edSi mant ent er ed and af t er embr aci ng Akash, sai d – What apleasure! You people are having a real blast.Akash – What a surprise? When did you arrive?Si mant – I wanted to give sur pr i se t o Dhar a.But I nevert hought t o sur pr i se al l of you.Looki ng at Dhar a Si mant asked , how ar e you?Dhar a shaki ng her head sai d- I am f i ne.Dhar a was over j oyed t o see Si mant .Si mant st ar i ng at Tar ang sai d – May I know your introduction?186


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Akash – She is my better half.Si mant sai d i nt er r upt i ng- No, no …. Not better half but best half –because without them we do not exist. Tarangji, please make tea so that we canenjoy the tarang of good tea.Tar ang - I wi l l pr epar e t ea. But you wi l l have t o st ayback f or di nner .2Si mant and Dhar a r emai ned wi de awake t hr oughout t he ni ghtbusy i n endl ess t al k—Dhara, you do not worry for anything. We have toshape the life of our children, Kadamba and Manjul. Both are in boarding school.,.We require money f or t hat . I am ear ni ng onl y f or you f orour chi l dr en. What i s t he mat t er Dhar a?Dhar a – Nothing serious. But without you life is miserable here. People makecomments, fabricate stories about me --- Dhara told Simant everything – herown ordeal and Vanya’s story.Si mant pat i ent l y hear d ever yt hi ng and l aughi ngl y sai d –Have you gone mad? Had I known singing I would have sung – kuchch reetjagat ki aisi hai harek subah ki sham hui – tu kaun hai tera naam hai kya Sitabhi yahan badnam hui …. Dhar a, I bel ieve you mor e t han mysel f .187


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Shoul d we f ol l ow our own mi nd and soul or be gui ded bypeopl e’s opinion?Dhar a, I know t hat Akash i s a ver y good per son – both of youlive on literature – you der i ve sat i sf act i on t al ki ng t o eachot her - I under st and ever yt hi ng.Tar ang once asked Dhar a – why do you feel lonely?Dhar a – didi, women are as myst er i ous as nat ur e i s.Tar ang - Dhar a , women ar e not myst er i ous.Thi s uni ver seis made of five element s – nature was thus created – human body isalso made of these five el ement s- ear t h, wat er , vayu,agni andakash – this earthly body ultimately gets dissolved in earth. There are lots ofresemblance between nature and human being. How does moon rise?- how sunrises and sets? – why waterfall is continuously flowing. – every part i cl eof nat ur e i s myst er i ous.How many exampl es shoul d I ci t e– Why famine occurs?- why flood recurs?- even scientific discoveries are notable to unravel nature’s mystery- then how can we unravel the mysterious humanmind?- can you totally read anybody’s mind and thoughts? – Tarang wasspeaking intensely and continuously.Dhar a – didi, why it appears to me that each and every particle of nature issuffering? Once I had accompanied Simant to Kosi barrage – massive dam onfrenzied and hysterical Kosi river – 52 i r on gat es t o t ame t heriver- but l i ke wounded l i oness,t he r i ver was t r yi ng t ocut l oose wi t h f ur i ous sound- I f el t t er r i bl yf r i ght ened and my hear t bl ed t o unwi nd t he r i ver . Di di , Iam not abl e t o wi t hst and anybody’s pain and grief.188


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Tar ang – please calm down Dhara. You are very emotional – your inner coreis imbued with pain and sorrow. You have child like innocence which takes youclose to god.Dhar a – didi, you live in village. How did you attain the highest level ofmaturity even by st ayi ng t her e?Tar ang – maturity does not come only in a city. Whether literate or illiterate,everybody is blessed with heart full of emotions and desires. Everybody is blessedwith some hidden treasure.3Dhar a was shocked and sur pr i sed—wife of Akash Babu- such aschol ar l y and emot i onal l ady. –Didi, please tell me about yourself.Tar ang – What should I tell? I do not have time to dwell on these things. Iam overburdened with my responsibility …..But Dhar a was abl e t o compr ehend somet hi ng unusual f romTar ang’s gesture. Reality was something different. Each person has his/her owninner world unregulated by any law, rule, custom , tradition, culture and sacrament.That inner world consists of the most dear thing,a person or a feeling with whichthe human bei ng comf or t abl y and smi lingly travels thelife’s difficult journey. As the furious river Kosi was tamed, the human beings.also have t o cont r ol t he f l oodgat es of emot i on But t hosewho l i ve wi t h t he i nner wor l d do not need any f et t er s orshackl es t o cont r ol .189


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Dhar a r emember ed t he cat acl ysm caused by Kosi . Bef or et he Dam was const r uct ed over Kosi , t he par ent s of t henewl y wed daught er s pr ayed t o Kosi f or t hei r saf e passagewith the promise of ‘ chhagar-pathi- sinnur’ offerings to mother Kosi.Dhar a enqui r ed f r om Akash about Tar ang’s behavi our .Akash r epl i ed – when I was about 19 years old I got attracted to mybhauji. Bhauji compelled me for intimate relationship . One day my elder brothercaught us red handed. After that incident I never met them.I st ar t edhat i ng bhauj i .Lat er on I met a beaut i f ul gi r l Lat a who was daught er ofmy f at her s’ friend. We deeply fell in love. But she got married to a richboy. I had the satisfaction that she is happily married. One day when I visitedher place, she totally ignored me . I was shat t er ed.Ti l l dat eI am not abl e t o r eal i ze my mi st ake.Si nce t hat dayonwar ds I have st ar t ed hat i ng women.I got mar r i ed and mywi f e bec ame vi ct i m of t hi s hat r ed.But she i s ver yt ol er ant . I used t o st udy t i l l l at e hour s and she car edfor me wi t h sl eepl ess ni ght s.Ul t i mat el y as a resul t ofher pat i ence,t ol er ance and si l ence I st ar t ed l ovi ng herand our son was bor n whom we named Sneha.Now I amt ot al l y devot ed t o Tar ang and Sneha.Dhar a r eal i zed t he nobl e hear t of Si mant -- Si mantcompl et el y under st ands me.Why do not peopl e under st andme ? Dhar a st ar t ed cr yi ng.Si mant – Dhara, in order to understand an emotional woman we also need tohave a large emotional heart. Please do not cry. It is already late. Let us nowsleep.190


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Si mantwas peacef ul l y asl eep – Dhara’s mind was traveling in the skylike a weightless ‘semer’ flower – Simant has great faith in me – I need to liveup to his faith. I lack faith in myself but I have faith in Simant’s faith—Dhara’smind was building sand palaces, somet i mes di smant l i ng t he same ., – sometimes beautiful andI n t hat pal ace f aces kept on movi ngpious Tarang – sometimes serious, stable and intellectual Akash – sometimesunfettered, committed and j ovi al Si mant .4.One day Tar ang asked – Simant j i?,have you not i ced one t hi ngSi mant – What is the matter Tarangji?Tar ang poi nt i ng her f i nger s t owar ds Dhar a and Akash,sai d -- pl ease r eal i ze t he i mpl i cat i on of t hei r names .Si mant -- Yes .. yes,t he name suggest s t hat t hey shoul dbe t oget her .Akash – You said that we should be together ….but in reality Dhara and Akashcan never be together --- yes, they might meet but only at frontier i.e.Simant, and t hat i s al so at a hypot het i cal poi nt – and that isthe only proper place.Si mant – Proper or i mpr oper now onl y t he t oget her ness of,Akash and Dhar a i s pr oper .191


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Bot h Si mantand Tar ang l aughed.Si mant – Dhara, you are not speaking anything. Are you serious?Dhar a- What shoul d I speak?You peopl e ar e maki ng f unof me.Si mant – Dhara, do notgive us a smile.be ser i ous – you are always mine. Now pleaseSi mant and Tar ang agai n l aughed l ooki ng deepl y i nt o eachot her ’s eyes. For a moment Dhara was taken aback.One day Dhar a was unwel l . She was weak and bed-r i dden.Sheal so became suspi ci ous of t he gest ur es of Tar ang andSi mant . But at t he same t i me she f el t pi t y on her sel f f ort hi s suspi ci on. She t hought - I al ways want t o meet AkashBabu. And was never pr event ed by bot h Si mant and Tar ang.Then why shoul d I doubt t hei r r el at i onshi p?Dhar a had once asked Akash about t he nat ur e of t hei r ownrelationship.Akash – relationship of soul, of feelings – it can not be limited to anyboundary – there can be no Lakshamana-rekha.192


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Dhar a – Then what is it ?Akash – Brotherly --, no.. no.., but t he same emot i onalf eel i ng. I wi l l al ways pr ay f or your happi ness.pr ot ectyou.Hus band --- no.. no..,but I wi l l al waysreal well-wisher.Lover – I am not sure, but I am your real friend , yourDhar a was abl e t o r ecol l ect t he wor ds of Akash and herNaagphaans l i ke suspi ci on about Tar ang and Si mant gotelimi nat ed. She desper at el y want ed t o meet Tar ang.Shehur r i edl y5got dr essed-up and went t o Tar ang’s house. Main door was ajar.Dhara entered the drawing-room. She heard some whi sper i ng voi ce – Ican not live without you Tarang – I have spent sl eepl ess ni ght s…Simant, I am also impatient for you.Peepi ng t hr ough t he cur t ai ns, Dhar a saw Si mant embr aci ngand ki ssi ng Tar ang.Dhar a was dazed. She f el t Naagphaans al l ar ound her body.In front of Dhara, Tar ang and Si mant f el t l i f el ess andgui l t y. Dhar a never di scussed t hi s epi sode wi t h Akash.Tar ang depar t ed f or vi llage.Simant cont i nuousl y pl eaded193


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्f or par don.Women al ways f or gi ve t he men and par t i cul ar l yt he husband. She sur r ender s t o her husband – not as a loser butalways as a winner. BUT WHETHER DHARA WAS ABLE TO PARDON AKASHFOR HIS CRIME ?To Be Cont i nued.Original Poemin Mai t hi l i by Gaj endr a Thakur Tr ansl at edi nt o Engl i sh by Lucy Gr acy of New Yor k.Leani ng t owar ds t he t r ut h wi t h own knowl edgeFatherhad faith in avoiding lieEver yone shoul d pr osperwi t h honest yThe desi r e of sacr i f i ci ng l i f e f or t he count r yCannotsee peopl eFol l owi ng hi mThey don’t understand value of truth and sense of prosperityI ndependence and nat i onWei ght l ess agai nstsel f i shnessThen what t o change? Gi st of my educat i on!Change t he way t o t he same dest i nyAccept t he way of t oughnessButshout i ng i s i n vai nJust keep on r ender i ng your j obLett hem know who can under st and194


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्LetLett hem know and mi sj udget hem j udge us power f ulThey wi l lbe def eat edBef or e t hey wi l l know t he r eal t r ut hWhen I saw t r ut h of my f at her decayi ngWi th eyes ofmy knowl edgeThen onl y I r eal i sed I cannotGi ve up t he way oft oughness१.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ल, ितर<strong>ह</strong> ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी पमे Vi deha e j our nal ' sal l ol d i ssues i n Br ai l l e Ti r hut a and Devanagar i ver si ons२.मैिथली पोथी डाउनलोड Mai t hi l iBooks Downl oad,३.मैिथली ऑिडयो संकलन Mai t hi l i Audi o Downl oads,४.मैिथली वीिडयोक संकलन Mai t hi l iVi deos५.िमिथला िचकला/ आधिनक ु िचकला आ िच Mi thila Painting/Moder n Ar t andPhot os"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क एि<strong>ह</strong> सभ स<strong>ह</strong>योगी िलंकपर से<strong>ह</strong>ो एक बेर जाऊ।६.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली िज :ht t p:// vi dehaqui z. bl ogspot . com/७.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली जालव ृ एीगेटर :ht t p:// vi deha-aggr egat or . bl ogspot . com/195


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्८.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली साि<strong>ह</strong> अंजीमे अन ू िदत :http:// madhubani -ar t . bl ogspot . com/९.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क प ूव र्-प "भालसिरक गाछ" :ht t p:// gaj endr at hakur . bl ogspot . com/१०.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> इ ंडे :ht t p:// vi deha123. bl ogspot . com/११.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फाइल :ht t p:// vi deha123. wor dpr ess. com/१२. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : पि<strong>ह</strong>ल ितर<strong>ह</strong> ुता (िमिथला◌क्षर) जालव ृ (ब्ल◌ॉग)ht t p:// vi deha-sadeha. bl ogspot . com/१३. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:ल: मैिथली लमे: पि<strong>ह</strong>ल बेर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ाराht t p:// vi deha-brailleblogspot . . com/१४.V I DEHA" I ST MAI THI L I FORTNI GHTL YEJ OURNAL ARCHI VEht t p:// vi deha-ar chi ve. bl ogspot . com/१५. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का मै िथ ली पो थी कआ का र् इ व196


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ht t p:// vi deha-pot hi . bl ogspot . com/१६. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का ऑ िड योआ का र् इ वht t p:// vi deha-audi o. bl ogspot . com/१७. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का वी िड योआ का र् इ वht t p:// vi deha-vi deo. bl ogspot .com/१८. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का िम िथ लािच क ला , आ ध ु िन क क ला आ िच क लाht t p:// vi deha-pai nt i ngs-phot os. bl ogspot . com/१९. मैिथल आर िमिथला (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालव ृ)http:// mai t hi l aur mi t hi l a. bl ogspot . com/२०.ुित काशनhttp:// wwwshruti . -publ i cat i on. com/२१.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>- सोशल टविकर् ं ग साइटht t p:// vi deha. ni ng. com/२२.ht t p:// gr oups. googl e. comgr / oup/vi deha२३.ht t p:// gr oups. yahoo. comgr / oup/ VI DEHA /२४.गजे ठाकुर इ डेht t p:// gaj endr at hakur 123. bl ogspot . com२५.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> रेिडयो:मैिथली कथा-क<strong>िव</strong>ता आिदक पि<strong>ह</strong>ल पोडकासाइटht t p:// vi deha123r adi o. wor dpr ess. com/२६. ना भुटका197


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्http:// mangan-khabas. bl ogspot . com/म<strong>ह</strong>त्प ूण र् स ूचना:(१) '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ारा धारावाि<strong>ह</strong>क पे ई-कािशत कएल गेल गजे ठाकुरक िनब-ब-समीक्षा, उपास (स<strong>ह</strong>बाढिन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ाीक चौपडपर), कथा-ग (ग-गु),नाटक(संकष र्ण), म<strong>ह</strong>ाका (ा<strong>ह</strong> आ असाित मन) आ बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संप ूण र् ई-काशनक बाद िंट फ◌ॉम र्मे। कुम ्–अम र्नक ख-१ सँ ७ Combi ned I SBN No . 978-81-907729-7-6 <strong>िव</strong>वरण एि<strong>ह</strong> प ृपर नीचा ँमे आ काशकक साइटhttp:// wwwshruti . -publ i cat i on. com/ पर।म<strong>ह</strong>त्प ूण र् स ूचना (२):स ूचना: <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंजी आ अंजी मैिथली कोष (इ ंटरटपर पि<strong>ह</strong>ल बेरसच र्-िडनरी) एम.एस. एस.ू.एल. सव र्र आधािरत -Based on ms-sql ser ver Mai t hili-Engl i sh and Engl i sh-Mai t hi l i Di ct i onar y. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क भाषापाक- रचनालेखन ंभमे।कुम ् अम र्नक- गजे ठाकुरगजे ठाकुरक िनब-ब-समीक्षा, उपास (स<strong>ह</strong>बाढिन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ाीक चौपडपर), कथा-ग (ग गु), नाटक(संकष र्ण), म<strong>ह</strong>ाका (ा<strong>ह</strong> आ असाित मन) आ बालम ंडली-िकशोरजगत<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संप ूण र् ई-काशनक बाद िंट फ◌ॉम र्मे। कुम ्–अम र्नक, ख-१ सँ ७I st edi t i on 2009 of Gaj endr a Thakur ’s KuruKshetram-Antarmanak (Vol. I to VII)-essay-paper-criticism, novel, poems, story, play, epics and Children-grown-ups literature in singlebinding:Language:Maithili६९२ प ृ : म ू भा. . 100/-( f or i ndi vi dual buyer s i nsi de i ndi a)( add cour i er char ges Rs . 50/-per copy f or Del hi / NCR and Rs . 100/- percopy f or out si de Del hi )For Li br ar i es and over seas buyer s $ 40 US ( i ncl udi ng post age)The book i s AVAI LABLE FOR PDF DOWNLOAD ATht t ps:// si t es. googl e. coma / / vi deha. comvi / deha/ht t p:// vi deha123. wor dpr ess. com/( send MO . ./ DD / Cheque i n f avour of AJAY ARTS payabl e at DELHI .)198


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Amount may be sent t o Account No . 21360200000457 Account hol der( di st r i but or )' s name : Aj ay Ar t s, Del hi , Bank: Bank of Bar oda,Badl ibr anch, Del hi and send your del i ver y addr ess t o emai l :-shr ut i . publ i cat i on@ shr ut i -publ i cat i on. com f or pr ompt delivery.DI STRI BUTORS : AJAY ARTS , 4393/ 4A,I st Fl oor , Ansar i Road , DARYAGANJ .Del hi -110002 Ph. 011-23288341,09968170107e-mai l : shr ut i . publ i cat i on@ shr ut i -publ i cat i on.comwebsi t e: http:// wwwshruti . -publ i cat i on. com/<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : १ : ितर<strong>ह</strong> ुता : <strong>दे</strong>वनागरी"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क २५म अंक १ जनवरी २००९, िंट संरण :<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-ई-पिकाक पि<strong>ह</strong>ल २५ अंकक चुनल रचनासििलत।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: थम मैिथली पािक्षक ई-पिका ht t p:// wwwvi . deha. co. i n/<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: वष:2, र् मास:13, अंक:25 (<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१)सादक: गजे ठाकुर; स<strong>ह</strong>ायक-सादक: ीमती रि रेखा िसाDet ai l s f or pur chase avai l abl e at pr i nt -version publisherss 'si t e http:// wwwshruti . -publ i cat i on. com or you may wr i t eto shr ut i . publ i cat i on@shr ut i -publ i cat i on.com199


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्"िमिथला दश र्न"मैिथली िमािसक पिकाअपन सब्सिप्शन (भा..288/- द ू साल मा 12 अंक लेलOVERSEAS- $25;भारतमे आ ONE YEAR-(6 i ssues)-i n Nepal I NR 900/-,TWOYEAR(12 i ssues)- i n Nepal I NR Rs.1800/-, Over seas- US$50) "िमिथलाGar dens,अपन प ूण र्निचकेता।दश र्न"केँ <strong>दे</strong>य डी.डी. ारा Mi thila Darshan, A - 132,LakeKol kat a - 700 045 पतापर पठाऊ। डी.डी.क संग प पठाऊ जाि<strong>ह</strong>मेपता, टेलीफोन नं. आ ई-मेल संकेत अव िलख ू। धान सादक-काय र्कारी सादक- रामलोचन ठाकुर। ितातासादक- ोफेसर बोध नारायण िसं<strong>ह</strong> आ डा. अिणमा िसं<strong>ह</strong>। ComingSoon:http:// wwwmithiladarshancom. . /(<strong>िव</strong>ज्ञापन)200


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अंितका काशन की नवीनतम पुकेँसिजमीिडया, समाज, राजनीित और इित<strong>ह</strong>ासिडज◌◌ार : मीिडया ए प◌ॉिलिट: पुस ून वाजपेयी 2008 म ू . 200.00राजनीित मेरी जान : पु स ून वाजपेयीकाशन वष र् 2008 म ू .300.00पालकालीन संृित : म ंज ु कुमारी काशनवष र्2008 म ू . 225.00स्ी : संघष र् और स ृजन : ीधरम काशनवष र्2008 म ू .200.00अथ िनषाद कथा : भव<strong>दे</strong>व पाेय काशनवष र्2007 म ू .180.00उपासमोनालीसा <strong>ह</strong>ँस र<strong>ह</strong>ी थी : अशोक भौिमककाशन वष र् 2008 म ू . 200.00क<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>रेल की बात : <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा काशनवष र् 2008म ू .125.00छिछया भर छाछ : म<strong>ह</strong>ेश कटारे काशनवष र् 2008म ू . 200.00को<strong>ह</strong>रे में कं दील : अवधेश ीत काशनवष र् 2008म ू . 200.00श<strong>ह</strong>र की आिखरी िचिडय◌◌ा : काश काकाशन वष र् 2008 म ू . 200.00पीले कागज◌ की उजली इबारत : कैलाशबनवासी काशन वष र् 2008 म ू. 200.00नाच के बा<strong>ह</strong>र : गौरीनाथ काशनवष र् 2008 म ू . 200.00आइस-पाइस : अशोक भौिमक काशनवष र् 2008म ू . 180.00कुछ भी तो मानी न<strong>ह</strong>ी ं : मनीषा कुलकाशन वष र् 2008 म ू . 200.00बडक◌◌ू चाचा : सुनीता जैन काशनवष र् 2008 म ू . 195.00भेम का भे मा ँगता कुाड◌◌ी ईमान :शी काआलोचनाइित<strong>ह</strong>ास : संयोग और साथ र्कता :सुरे चौधरीसंपादक : उदयश ंकरि<strong>ह</strong>ंदी क<strong>ह</strong>ानी : रचना और पिरिित :सुरे चौधरीसंपादक : उदयश ंकरसाधारण की ितज्ञा : अंधेरे सेसाक्षाार : सुरे चौधरीसंपादक : उदयश ंकरबादल सरकार : जीवन और र ंगम ंच :अशोक भौिमकबालकृ भट्ïट और आध ु िनक ि<strong>ह</strong>ंदीआलोचना का आर ंभ : अिभषेक रौशनसामािजक िचंतनिकसान और िकसानी : अिनल चमिडय◌◌ािशक्षक की डायरी : योगेउपासमाइोोप : राजे कुमारकिजयाप ृीपु : लिलत अवाद : म<strong>ह</strong>ाकाशमोड◌ पर : ध ूमकेतु अवाद : णा र्मोलाज◌ : िपयैर ला म ूर अवाद :सुनीता जैनक<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>धँधली ू या<strong>दे</strong>ं और िससकते ज◌ख्म :िनसार अ<strong>ह</strong>मदजगधर की म कथा : <strong>ह</strong>िरओमअंित का , मैिथली201


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सनारायण पटेल काशन वष र् 2008 म ू. 200.00क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>या : श ैलेय काशन वष र् 2008 म ू. 160.00जीना चा<strong>ह</strong>ता <strong>ह</strong>ूँ : भोलानाथ कुशवा<strong>ह</strong>ा काशनवष र्2008 म ू . 300.00कब लौटेगा नदी के उस पार गया आदमी :भोलानाथ कुशवा<strong>ह</strong>ा काशन वष र् 2007 म ू.225.00लाल िरन का फुलबा : सुनीता जैन काशनवष र्2007 म ू .190.00ल ूओं के बे<strong>ह</strong>ाल िद ं में : सुनीता जैनकाशन वष र्2008 म ू . 195.00फैंटेसी : सुनीता जैन काशनवष र् 2008 म ू .190.00द:खमय ु अराकच : ाम चैत काशनवष र्2008 म ू . 190.00कुआर्न क<strong>िव</strong>ताएँ : मज कुमार ीवावकाशन वष र् 2008 म ू . 150.00पेपरबैक संरणउपासमोनालीसा <strong>ह</strong>ँस र<strong>ह</strong>ी थी : अशोक भौिमककाशन वष र् 2008 म ू .100.00क<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>रेल की बात : <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा काशनवष र् 2007म ू . 70.00छिछया भर छाछ : म<strong>ह</strong>ेश कटारे काशनवष र् 2008म ू . 100.00को<strong>ह</strong>रे में कं दील : अवधेश ीत काशनवष र् 2008म ू . 100.00श<strong>ह</strong>र की आिखरी िचिडय◌◌ा : काश काकाशन वष र् 2008 म ू . 100.00पीले कागज◌ की उजली इबारत : कैलाशबनवासी काशन वष र् 2008 म ू. 100.00ैमा िस क , सादक- अनलकांतअंितका काशन,सी-56/य ूजीएफ-4,शालीमारगाडर्न,एकसटे ंशन-II,गािजयाबाद-201005 (उ..),फोन: 0120-6475212,मोबाइलनं.9868380797, 9891245023,आजीवन सदता शु भा..2100/-चेक/ ाफ्ट ारा “अंितकाकाशन” क नाम सँ पठाऊ। िदीकबा<strong>ह</strong>रक चेक मे भा.. 30/-अितिर जोड◌◌ू।बया, ि<strong>ह</strong> ी ित मा <strong>ह</strong>ीपिका, सादक- गौरीनाथसंपकर्- अंितका काशन,सी-56/य ूजीएफ-4,शालीमारगाडर्न,एकसटे ंशन-II,गािजयाबाद-201005 (उ..),फोन: 0120-6475212,मोबाइलनं.9868380797, 9891245023,आजीवन सदता शु .5000/-चेक/ ाफ्ट/ मनीआडर्रारा “ अंितका काशन” के नामभेजें । िदी से बा<strong>ह</strong>र के चेकमें 30 पया अितिर जोड◌◌े◌ं।पुक म ंगवा के िलए मनीआडर्र/चेक/ ाफ्ट अंितका काशन के नामसे भेजें । िदी से बा<strong>ह</strong>र के एटपार बैिकं ं ग (at parbanki ng) चेक के अलावा अचेक एक <strong>ह</strong>जार से कम का नभेजें । .200/- से ादा कीपुको ं पर डाक खच र् <strong>ह</strong>मारा व<strong>ह</strong>नकरेंगे। .300/- से .500/-तक की पुको ं पर 10% कीछूट, .500/- से ऊपर .1000/-तक 15%और उससे ादा कीिकताबों पर 20%की छूट िगतखरीद पर दी जाएगी ।एक साथ ि<strong>ह</strong>ी, मैिथली में सियआपका काशन202


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नाच के बा<strong>ह</strong>र : गौरीनाथ काशनवष र् 2007 म ू . 100.00आइस-पाइस : अशोक भौिमक काशनवष र् 2008म ू . 90.00कुछ भी तो मानी न<strong>ह</strong>ी ं : मनीषा कुलकाशन वष र् 2008 म ू . 100.00भेम का भे मा ँगता कुाड◌◌ी ईमान :सनारायण पटेल काशन वष र् 2007 म ू. 90.00मैिथली पोथी<strong>िव</strong>कास ओ अथ र्तं (<strong>िव</strong>चार) : नरे झाकाशन वष र् 2008 म ू . 250.00संग समय के (क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>) : म<strong>ह</strong>ाकाशकाशन वष र् 2007 म ू . 100.00एक टा <strong>ह</strong>ेरायल दिनया ु (क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>) :कृमो<strong>ह</strong>न झा काशन वष र् 2008 म ू. 60.00दकचल <strong>दे</strong>बाल (कथा-सं<strong>ह</strong>) : बलराम काशनवष र्2000 म ू . 40.00स (कथा-सं<strong>ह</strong>) : मार मज काशनवष र्2007 म ू . 165.00अंितका काशनसी-56/य ूजीएफ-4, शालीमारगाडर्न,एकसटे ंशन-I Iगािजयाबाद-201005 (उ..)फोन : 0120-6475212मोबाइल नं.9868380797,9891245023ई-मेल: ant i ka1999@ yahoo. co. i n,ant i ka. pr akashan@ ant i ka-pr akashan.comht t p:// wwwant . i ka-pr akashan.com(<strong>िव</strong>ज्ञापन)203


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ुित काशनसँ१.बत-िबगडैत (कथा-ग सं<strong>ह</strong>)-सुभाषचयादवम ू: भा..१००/-२.कुम ्–अम र्नक(लेखकक िछिडआयल प,उपास, ग-कथा, नाटक-एकाी, बालाना ं कृते,म<strong>ह</strong>ाका, शोध-िनबआिदक सम संकलनख-१ब-िनब-समालोचनाख-२ उपास-(स<strong>ह</strong>बाढ◌िन)ख-३ प-सं<strong>ह</strong>-(स<strong>ह</strong>स्ाीक चौपड◌पर)ख-४ कथा-ग सं<strong>ह</strong>(ग गु)ख-५ नाटक-(संकष र्ण)ख-६ म<strong>ह</strong>ाका- (१.ा<strong>ह</strong> आ २. असाितमन )ख-७ बालम ंडली िकशोर-जगत)- गजे ठाकुरम ू भा..१००/-(सामा)आ $४० <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श आपुकालय <strong>ह</strong>ेतु।३. एी: मा <strong>िव</strong>श-डा. उदय नारायण िसं<strong>ह</strong>“निचकेता”िंट प<strong>ह</strong>ाडर्बाउड (म ूभा..१२५/- US$ डालर४०) आ पेपरबैक (भा..७५/- US$ २५/-)४/५. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१:<strong>दे</strong>वनागरी आ िमिथला◌क्षरस ंरण:Ti r hut a : 244pages ( A4 bi gmagazi ne si ze)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>: 1: ितर<strong>ह</strong>ुता : म ूभा..200/-Devanagar i 244COMI NG SOON:I .गजे ठाकुरक शी का रचना सभ:-१.कुम ् अम र्नक सात खक बाद गजेठाकुरककुम ् अम र्नक-२ख-८(ब-िनब-समालोचना-२) क संग२.स<strong>ह</strong>बाढिन क बाद गजे ठाकुरक दोसरउपासस◌॒<strong>ह</strong>◌॑ शीषा◌॒र्३.स<strong>ह</strong>ाीक चौपडपर क बाद गजे ठाकुरकदोसर प-सं<strong>ह</strong>स◌॑<strong>ह</strong>िजत्४.ग गु क बाद गजे ठाकुरक दोसर कथा-ग सं<strong>ह</strong>शशास्म ्५.संकष र्ण क बाद गजे ठाकुरक दोसर नाटकउामुख६. ा<strong>ह</strong> आ असाित मन क बाद गजेठाकुरक तेसर गीत-बनाराश ं◌॒सी७. ना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरकतीनटा नाटकजलोदीप८.ना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरकप सं<strong>ह</strong>बाङक बङौरा९.ना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरकिखा-िप<strong>ह</strong>ानी सं<strong>ह</strong>अक्षरमुिकाII.जगदीश साद म ंडल-कथा-सं<strong>ह</strong>- गामक िजनगीनाटक- िमिथलाक बेटीउपास- मौलाइल गाछक फूल, जीवन संघष, र् जीवनमरण, उान-पतन, िजनगीक जीतIII.िमिथलाक संार/ <strong>िव</strong>िध-व<strong>ह</strong>ार गीत आगीतनाद -संकलन उमेश म ंडल- आइ धिर कािशतिमिथलाक संार/ <strong>िव</strong>िध-व<strong>ह</strong>ार आ गीत नादिमिथलाक नि<strong>ह</strong> वरन मैिथल ाणक आ कण र् कायक204


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्pages ( A4 bi gmagazi ne si ze)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>: 1: : <strong>दे</strong>वनागरी :म ू भा. . 100/-६. गामक िजनगी (कथास ं<strong>ह</strong>)- जगदीश सादम ंडल): म ू भा.. ५०/-(सामा), $२०/- पुकालयआ <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श <strong>ह</strong>ेतु)७/८/९.a.मैिथली-अंजीश कोश; b.अंजी-मैिथली श कोश आc.जीम मैिपंग ४५०ए.डी. सँ २००९ ए.डी.-िमिथलाक पी ब-सादन-लेखन-गजेठाकुर, नागे कुमार झाएव ं पीकार <strong>िव</strong>ान झाPS . . Mai t hi l i -English DictionaryVol . I & I I ;English-MaithiliDi ct i onar y Vol . I( Pr i ce Rs . 500/-pervol ume and $ 160f or over seasbuyer s)and GenomeMappi ng 450AD-2009 AD- Mi thilakPanj i Pr abandh( Pr i ce Rs . 5000/-and $ 1600 f orover seas buyer s.TI RHUTA MANUSCRI PTIMAGE DVDAVAI LABLESEPARATELY FORRS . 1000/-US $ 320)have cur r ent l ybeen madeavai l abl e f orsal e.संार/ <strong>िव</strong>िध-व<strong>ह</strong>ार आ गीत नाद छल। पि<strong>ह</strong>लबेर जनमानसक िमिथला लोक गीत ुत भय र<strong>ह</strong>लअिछ।IV.पंच<strong>दे</strong>वोपासना-भूिम िमिथला- मौनV.मैिथली भाषा-साि<strong>ह</strong> (२०म शताी)- मश ंकरिसं<strong>ह</strong>VI .गुंजन जीक राधा (ग-प-जब ुली िमित)-गंगेश गुंजनVI I .<strong>िव</strong>भारानीक द ू टा नाटक: "भाग रौ" आ"बलचा"VIII.<strong>ह</strong>म पुछैत छी (प-सं<strong>ह</strong>)- <strong>िव</strong>नीत उलIX.िमिथलाक जन साि<strong>ह</strong>- अवािदका ीमती रेवतीिम (Mai t hi l i Tr ansl at i on of Lat eJayakant a Mishra’s Introduction to FolkLiterature of Mithila Vol.I & II)X. गीर्य ोफेसर राधाकृ चौधरी-िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ास, शारािधा, Asurvey ofMai t hi l i Li t er at ur eXI . मैिथली िचकथा- नीतू कुमारीXI I . मैिथली िचकथा- ीित ठाकुर[ Af t er r ecei vi ng r epor t s andconf i r mi ng i t ( pr oof may be seenatht t p:// wwwbox . . net / shar ed/75xgdy37dr) t hat Mr . Pankaj Par ashar copi edverbatimthe articleTechnopol i t i cs by Dougl as Kel l ner( emai l : kel l ner @ gsei s. ucl a. edu)andgot i t publ i shed i n Hi ndi Magazi nePahal ( emai l : edi t or . pahal @ gmai l . com,edpahal j bp@ yahoo. co.i n andi nf o@ deshkaal . com websi t e:wwwdeshkaal . . com) i n hi s own name .The aut hor was al so i nvol ved inbl ackmai l i ng usi ng di f f er ent I SPaddr esses and di f f er ent emai laddr esses.I n t he l i ght of above205


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१०.स<strong>ह</strong>बाढिन (मैिथलीकपि<strong>ह</strong>ल ल पुक)-I SBN: 978-93-80538-00-6 Pri ceRs . 100/-(fori ndi vi dual buyer s)US $ 40 ( Li br ar y/Institution-I ndi a & abr oad)११.नताशा- मैिथलीक पि<strong>ह</strong>लिच ृ ंखला- <strong>दे</strong>वा ंशु व१२.मैिथली-अंजी वैज्ञािनकशकोष आ साव र्भौिमककोष--गजे ठाकुर,नागे कुमार झा एव ंपीकार <strong>िव</strong>ान झाPr i ce Rs . 1000/-(fori ndi vi dual buyer s)US $ 400 ( Li br ar y/Institution-I ndi a & abr oad)13.Moder n Engl i shMaithiliDi ct i onar y-Gaj endr a Thakur ,Nagendr a Kumar Jhaand Panj i karVi dyanand Jha-Pr i ce Rs . 1000/-(fori ndi vi dual buyer s)US $ 400 ( Li br ar y/Institution-I ndi a & abr oad)we her eby ban t he book " Vi l ambi tKai k Yug me Ni badha" by Mr . PankajPar ashar and ar e wi t hdr awi ng t hebook and bl ackl i st i ng t he aut horwi t h i mmedi at e ef f ect .]Det ai l s of post age char gesavailaible on http:// wwwshruti . -publ i cat i on. com/( send MO . ./ DD / Cheque i n f avour ofAJAY ARTS payabl e at DELHI .)Amount may be sent t o AccountNo . 21360200000457 Account hol der( di st r i but or )' s name:Aj ayAr t s, Del hi , Bank: Bank of Bar oda,Badl i br anch,Del hi and send yourdel i ver y addr ess t o emai l :-shr ut i . publ i cat i on@ shr ut i -publ i cat i on.com f or pr omptdel i ver y.Addr ess your del i ver y-addr ess t oुित काशन,: DI STRI BUTORS: AJ AYARTS,4393/ 4A, I st Fl oor , Ansar iRoad, DARYAGANJ . Del hi -110002 Ph. 011-23288341, 09968170107 Websi t e:http:// wwwshruti . -publ i cat i on. com e-mai l : shr ut i . publ i cat i on@ shr ut i -publ i cat i on.comनव मैिथली पोथी सभकुम ्–अम र्नक (पेपरबैक)ख-१ ब-िनब-समालोचना-गजे ठाकुर .५०/-US$ 20 [ I s tPaper back Edi t i on 2009 I SBNNO978 . -93-80538-15-0]कुम ्–अम र्नक(पेपरबैक)ख-२ उपास-(स<strong>ह</strong>बाढ◌िन)- गजेठाकुर.५०/-US $ 20 [ I st Paper back206


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Edi t i on 2009 I SBN NO978 . -93-80538-16-7]कुम ्–अम र्नक(पेपरबैक)ख-३ प-सं<strong>ह</strong>-(स<strong>ह</strong>स्ाीक चौपड◌पर)- गजेठाकुर.५०/-US $ 20 [ I st Paper backEdi t i on 2009 I SBN NO978 . -93-80538-17-4]कुम ्–अम र्नक(पेपरबैक)ख-४ कथा-ग सं<strong>ह</strong>(ग गु)- गजे ठाकुर.५०/-US $ 20 [ I st Paper back Edi t i on2009 I SBN NO978 . -93-80538-18-1]कुम ्–अम र्नक(पेपरबैक)ख-५ नाटक-(संकष र्ण)-गजे ठाकुर.५०/-US$ 20 [ I s tPaper back Edi t i on 2009 I SBNNO978 . -93-80538-19-8]कुम ्–अम र्नक(पेपरबैक)ख-६ म<strong>ह</strong>ाका- (१.ा<strong>ह</strong> आ २. असाित मन )-गजे ठाकुर.५०/-US$ 20 [ I s tPaper back Edi t i on 2009 I SBNNO978 . -93-80538-20-4]कुम ्–अम र्नक(पेपरबैक)ख-७ बालम ंडलीिकशोर-जगत)- गजे ठाकुर म ू.५०/-US $ 20 [ I st Paper backEdi t i on 2009 I SBN NO978 . -93-80538-21-1]207


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>भारानीक द ूटा नाटक (भाग रौ आबलचा).१००/- US$ 25 [ I s tPaper back Edi t i on 2009 I SBNNO978 . -93-80538-01-3]मैिथली िचकथा- ीित ठाकुर.१००/-US $ 80 [ I st Edi t i on 2009I SBN NO978 . -93-80538-13-6]मैिथली िचकथा-नीतू कुमारी.१००/-US $ 80 [ I st Edi t i on 2009I SBN NO978 . -93-80538-14-3]नताशा (मैिथली िच श ंखला)- ृ <strong>दे</strong>वा ंशुव .१५०/- US $ 60 [ I st Edi t i on2009 I SBN NO978 . -93-80538-04-4]<strong>ह</strong>म पुछैत छी- (क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>)-<strong>िव</strong>नीत उल .१६०/- US$ 25 [ I s tEdi t i on 2009 I SBN NO978 . -93-80538-05-1]अिच र्स ्- (क<strong>िव</strong>ता/<strong>ह</strong>ाइकू सं<strong>ह</strong>)-ोित सुनीत चौधरी .१५०/-US $ 25 [ I st Edi t i on 2009 I SBNNO978 . -93-80538-06-8]मौलाइल गाछक फूल-(उपास)-जगदीश साद म ंडल .२५०/-US$40 [ I st Edi t i on 2009 I SBNNO978 . -93-80538-02-0]िमिथलाक बेटी-(नाटक)- जगदीशसाद म ंडल .१६०/- US$ 25 [ I s tEdi t i on 2009 I SBN NO978 . -93-80538-03-7]208


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:२ (मैिथली ब-िनब-समालोचना २००९-१०) सादक-गजे ठाकुर, स<strong>ह</strong>ायक सादक-रिरेखा िसा आ उमेश म ंडल,भाषा सादन- नागे कुमार झाआ पीकार <strong>िव</strong>ान झा .१००/-US $ 25 [ Edi t i on 2010 I SBNNO978 . -93-80538-09-9]<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:३ (मैिथली प २००९-१०) सादक- गजे ठाकुर, स<strong>ह</strong>ायकसादक- रिरेखा िसा आ उमेशम ंडल, भाषा सादन- नागे कुमारझा आ पीकार <strong>िव</strong>ान झा.१००/- US $ 25 [ Edi t i on 2010I SBN NO978 . -93-80538-08-2]<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:४ (मैिथली कथा २००९-१०) सादक- गजे ठाकुर, स<strong>ह</strong>ायकसादक- रिरेखा िसा आ उमेशम ंडल, भाषा सादन- नागे कुमारझा आ पीकार <strong>िव</strong>ान झा.१००/- US $ 25 [ Edi t i on 2010I SBN NO978 . -93-80538-07-5]( add cour i er char ges Rs . 20/-percopy f or Del hi / NCR and Rs . 40/-per copy f or out si deDel hi )( send MO . ./ DD / Cheque i nf avour of AJAY ARTS payabl e atDELHI .)Amount may be sent t o AccountNo . 21360200000457 Accounthol der ( di st r i but or )' s name :Aj ay Ar t s, Del hi , Bank:Bank ofBar oda, Badl i br anch,Del hi and209


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्send your del i ver y addr ess t oemai l :-shr ut i . publ i cat i on@ shr ut i -publ i cat i on.com f or pr omptdel i ver y.DI STRI BUTORS: AJ AY ARTS , 4393/ 4A,I stFl oor , Ansar i Road, DARYAGANJ .Del hi -110002 Ph. 011-23288341,09968170107(<strong>िव</strong>ज्ञापन)(काया र्लय योग लेल)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१ (ितर<strong>ह</strong> ुता/ <strong>दे</strong>वनागरी)क अपार सफलताक बाद <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:२ आ आगा ँक अंक लेल वािष र्क/<strong>िव</strong>ािष र्क/ <strong>िव</strong>ािष र्क/ पंचवािष र्क/ आजीवन सद्ता अिभयान।ओि<strong>ह</strong> बख र्मे कािशत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सभ अंक/ पुिका पठाओल जाएत।नीचा ँक फ◌ॉम र् भ:-210


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>दे</strong>वनागरी/ वा ितर<strong>ह</strong>ुताक सदता चा<strong>ह</strong>ी: <strong>दे</strong>वनागरी/ ितर<strong>ह</strong> ुतासदता चा<strong>ह</strong>ी: ा<strong>ह</strong>क बन ू (कूिरयर/ रिजडर् डाक खच र् सि<strong>ह</strong>त):-एक बख(२०१०ई.)::I र् NDI A.२००/-NEPAL-( INR 600), Abr oad-( US$25)द ू बख(२०१०-११ र् ई.):: I NDI A .३५०/- NEPAL-( INR 1050), Abr oad-( US$50)तीन बख(२०१०-१२ र् ई.)::I NDI A .५००/- NEPAL-( INR 1500), Abr oad-( US$75)पा ँच बख(२०१०-१३ र् ई.)::७५०/- NEPAL-( INR 2250), Abr oad-( US$125)आजीवन(२००९ आ ओि<strong>ह</strong>सँ आगा ँक अंक)::.५०००/- NEPAL-( INR 15000), Abr oad-( US$750)<strong>ह</strong>मर नाम:<strong>ह</strong>मर पता:<strong>ह</strong>मर ई-मेल:<strong>ह</strong>मर फोन/मोबाइल नं.:<strong>ह</strong>म Cas h/ MO / DD / Cheque i n f avour of AJAY ARTS payabl e at DELHI दऽ र<strong>ह</strong>लछी।वा <strong>ह</strong>म रािश Account No.21360200000457 Account hol der (di st r i but or )' s name :Aj ay Ar t s , Del hi ,Bank: Bank of Bar oda, Badl i br anch, Del hi क खातामे पठा र<strong>ह</strong>ल छी।अपन फ◌ॉम र् एि<strong>ह</strong> पतापर पठाऊ:- shr ut i . publ i cat i on@ shr ut i -publ i cat i on.comAJAY ARTS, 4393/4A, I st Fl oor , Ansar i Road, DARYAGANJ , Del hi -110002 Ph.011-23288341, 09968170107, e-mai l :, Websi t e: http:// wwwshr . ut i -publ i cat i on.com(ा<strong>ह</strong>कक <strong>ह</strong>ाक्षर)२. सं<strong>दे</strong>श-[ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वनागरी आ गजे ठाकुरक सात खक- िनब-ब-समीक्षा,उपास (स<strong>ह</strong>बाढिन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ाीक चौपडपर), कथा-ग (ग गु), नाटक (संकष र्ण), म<strong>ह</strong>ाका(ा<strong>ह</strong> आ असाित मन) आ बाल-म ंडली-िकशोर जगत- सं<strong>ह</strong> कुम ् अंतम र्नक मा<strong>दे</strong>ँ। ]१.ी गो<strong>िव</strong> झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ तर ंगजालपर उतािर <strong>िव</strong>भिरमे माभाषा मैिथलीक ल<strong>ह</strong>िर जगाओल, खेदजे अपक एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ािभयानमे <strong>ह</strong>म एखन धिर संग नि<strong>ह</strong> दए सकल<strong>ह</strong>ँ। ु सुत छी अपकेँ सुझाओ आरचनाक आलोचना िय लगैत अिछ तेँ िकछु िलखक मोन भेल। <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>ायता आ स<strong>ह</strong>योग अपकेँसदा उपल र<strong>ह</strong>त।211


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.ी रमान रे- मैिथलीमे ई-पिका पािक्षक पेँ चला कऽ जे अपन माभाषाक चार कऽ र<strong>ह</strong>लछी, से धवाद । आगा ँ अपक सम मैिथलीक काय र्क <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>म दयसँ शुभकामना दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।३.ी <strong>िव</strong>ानाथ झा "<strong>िव</strong>िदत"- संचार आ ौोिगकीक एि<strong>ह</strong> ितधीर् ोबल युगमे अपन मि<strong>ह</strong>मामय"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"केँ अपना <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कट <strong>दे</strong>िख जतबा सता आ संतोष भेल, तकरा को उपल "मीटर"सँनि<strong>ह</strong> नापल जा सकैछ? ..एकर ऐित<strong>ह</strong>ािसक म ूा ंकन आ सा ंृितक ितफलन एि<strong>ह</strong> शताीक अंत धिरलोकक नजिरमे आय र्जनक पसँ कट <strong>ह</strong>ैत।४. ो. उदय नारायण िसं<strong>ह</strong> "निचकेता"- जे काज अ<strong>ह</strong>ा ँ कए र<strong>ह</strong>ल छी तकर चरचा एक िदन मैिथलीभाषाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>ह</strong>ोएत। आन भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, ई जािन कए जे एतेक गोट मैिथल "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ईजन र्लकेँ पिढ र<strong>ह</strong>ल छिथ।...<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क चालीसम अंक पुरबाक लेल अिभनन।५. डा. गंगेश गुंजन- एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-कम र्मे लािग र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ा ँक सेदनशील मन, मैिथलीक ित समिप र्तमे<strong>ह</strong>नितक अम ृत र ंग, इित<strong>ह</strong>ास मे एक टा <strong>िव</strong>िश फराक अाय आर ंभ करत, <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>ास अिछ।अशेष शुभकामना आ बधाइक स, से<strong>ह</strong>...अ<strong>ह</strong>ा ँक पोथी कुम ् अंतम र्नक थम द ृया ब<strong>ह</strong>ुत भतथा उपयोगी ब ुझाइछ। मैिथलीमे तँ अपना पक ायः ई पि<strong>ह</strong>ले ए<strong>ह</strong>न भ अवतारक पोथीिथक। <strong>ह</strong>ष र्प ूण र् <strong>ह</strong>मर <strong>ह</strong>ािद र्क बधाई ीकार करी।६. ी रामाय झा "रामर ंग"(आब गीर्य)- "अपना" िमिथलासँ संबिधत...<strong>िव</strong>षय ंवुसँ अवगतभेल<strong>ह</strong>ँ।...शेष ु सभ कुशल अिछ।७. ी जे िपाठी- साि<strong>ह</strong> अकादमी- इ ंटरट पर थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केरलेल बधाई आ शुभकामना ीकार क।८. ी फुकुमार िसं<strong>ह</strong> "मौन"- थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क काशनक समाचार जािनकक चिकत मुदा बेसी आािदत भेल<strong>ह</strong>ँ। ु कालचकेँ पकिड जाि<strong>ह</strong> द ूरदिक ृ पिरचय <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ँ, ु ओि<strong>ह</strong> लेल<strong>ह</strong>मर म ंगलकामना।९.डा. िशवसाद यादव- ई जािन अपार <strong>ह</strong>ष र् भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, जे नव स ूचना-ािक मे मैिथलीपकािरताकेँ वेश िदअएबाक सा<strong>ह</strong>िसक कदम उठाओल अिछ। पकािरतामे एि<strong>ह</strong> कारक नव योगक<strong>ह</strong>म ागत करैत छी, संगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क सफलताक शुभकामना।१०. ी आाचरण झा- को प-पिकाक काशन- ता<strong>ह</strong>ूमे मैिथली पिकाक काशनमे के कतेकस<strong>ह</strong>योग करता<strong>ह</strong>- ई तऽ भ<strong>िव</strong> क<strong>ह</strong>त। ई <strong>ह</strong>मर ८८ वष र्मे ७५ वष र्क अभव र<strong>ह</strong>ल। एतेक पैघम<strong>ह</strong>ान यज्ञमे <strong>ह</strong>मर ाप ूण र् आ<strong>ह</strong>ु ित ा <strong>ह</strong>ोयत- यावत ठीक-ठाक छी/ र<strong>ह</strong>ब।११. ी <strong>िव</strong>जय ठाकुर- िमिशगन <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" पिकाक अंक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong> ु ँ, सूण र् टीम बधाईक पाअिछ। पिकाक म ंगल भ<strong>िव</strong> <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>मर शुभकामना ीकार कएल जाओ।१२. ी सुभाषच यादव- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क बारेमे जािन सता भेल। ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ िनररप<strong>िव</strong>त-पुित <strong>ह</strong>ो आ चतुिद र्क अपन सुगंध पसारय से कामना अिछ।१३. ी मैिथलीपु दीप- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर सफलताक भगवतीसँ कामना। <strong>ह</strong>मर प ूण र् स<strong>ह</strong>योगर<strong>ह</strong>त।212


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१४. डा. ी भीमनाथ झा- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" इटरट पर अिछ तेँ "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" नाम उिचत आर कतेक पेँ एकर<strong>िव</strong>वरण भए सकैत अिछ। आइ-काि मोनमे उेग र<strong>ह</strong>ैत अिछ, मुदा शी प ूण र् स<strong>ह</strong>योग<strong>दे</strong>ब।कुम ् अम र्नक <strong>दे</strong>िख अित सता भेल। मैिथलीक लेल ई घटना छी।१५. ी रामभरोस कापिड "मर"- जनकपुरधाम- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ऑनलाइन <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छी। मैिथलीकेँअराष्ीय र् जगतमे प<strong>ह</strong>ँचेल<strong>ह</strong> ु ँ ु तकरा लेल <strong>ह</strong>ािद र्क बधाई। िमिथला र सभक संकलन अप ूव र्। पालोकस<strong>ह</strong>योग भेटत, से <strong>िव</strong>ास करी।१६. ी राजनन लालदास- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिकाक मामसँ बड नीक काज कए र<strong>ह</strong>ल छी, नाितक अि<strong>ह</strong>ठाम<strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ँ। ु एकर वािष र्क अ ंक जखन िंट िनकालब तँ <strong>ह</strong>मरा पठायब। कलकामे ब<strong>ह</strong>ुत गोटेकेँ <strong>ह</strong>मसाइटक पता िलखाए <strong>दे</strong> िछयि। मोन तँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे िदी आिब कए आशीवा र्द दैत<strong>ह</strong>ँ, ु मुदाउमर आब बेशी भए गेल। शुभकामना <strong>दे</strong>श-<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शक मैिथलकेँ जोडबाक लेल।.. उृ काशनकुम ् अंतम र्नक लेल बधाइ। अुत काज कएल अिछ, नीक ुित अिछ सात खमे। ..सुभाषच यादवक कथापर अ<strong>ह</strong>ा ँक आमुखक पि<strong>ह</strong>ल दस प ंिमे आ आगा ँ ि<strong>ह</strong>ी, उद ूर् तथा अंजी श अिछ(बेबाक, आोपा, फोकलोर..)..लोक नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>त जे चालिन द ुशलिन बाढिनकेँ िजनका अपना ब<strong>ह</strong>िर टाभूर!..( ीकरण- अ<strong>ह</strong>ा ँ ारा उृत अंश यादवजीक कथा सं<strong>ह</strong> बत-िबगडैतक आमुख १ जेकैलास कुमार िमजी ारा िलखल गेल अिछ-<strong>ह</strong>मरा ारा नि<strong>ह</strong>- केँ संबोिधत करैत अिछ। कैलासजीकसूण र् आमुख <strong>ह</strong>म पढ छी आ ओ अपन <strong>िव</strong>षयक <strong>िव</strong>शेषज्ञ छिथ आ <strong>ह</strong>ुनका ित कएल अपशक योगअिचत-गजे ठाकुर)...अ<strong>ह</strong>ा ँक म ंत ो िचगु सभा खोिल मिणपकेँ बेिच र<strong>ह</strong>ल छिथ तँ ोमैिथल (ाण) सभा खोिल सुमनजीक ापारमे लागल छिथ-मिणप आ सुमनजीक आिरमे अपन ध ंधाचमका र<strong>ह</strong>ल छिथ आ मिणप आ सुमनजीकेँ अपमािनत कए र<strong>ह</strong>ल छिथ।..तखन लोक तँ क<strong>ह</strong>बे करतजे अपन घेघ नि<strong>ह</strong> सुझैत छि, लोकक टेटर आ से िबना <strong>दे</strong>खनि<strong>ह</strong>, अधला<strong>ह</strong> लागैत छिन.....ओना अ<strong>ह</strong>ा ँतँ अपन<strong>ह</strong>ु ँ बड पैघ ध ंधा कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। मा सेवा आ से िनःाथ र् तखन ब ूझल जाइत जँ अ<strong>ह</strong>ा ँ ाराकािशत पोथी सभपर दाम िलखल नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तैक। ओि<strong>ह</strong>ना सभकेँ <strong>िव</strong>लि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल जइतैक। (ीकरण-ीमान, ् अ<strong>ह</strong>ा ँक स ूचनाथ र् <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ारा ई-कािशत कएल सभटा सामी आका र्इवमेht t p:// wwwvi . deha. co. i n/ पर िबना म ूक डाउनलोड लेल उपल छै आ भ<strong>िव</strong>मे से<strong>ह</strong>ोर<strong>ह</strong>तैक। एि<strong>ह</strong> आका र्इवकेँ जे िकयो काशक अमित लऽ कऽ िंट पमे कािशत कए छिथ आतकर ओ दाम रख छिथ आ िकएक रख छिथ वा आगा ँसँ दाम नि<strong>ह</strong> राखथ ु- ई सभटा परामश र् अ<strong>ह</strong>ा ँकाशककेँ प/ ई-प ारा पठा सकै िछयि।- गजे ठाकुर)... अ<strong>ह</strong>ा ँक ित अशेषशुभकामनाक संग।१७. डा. मश ंकर िसं<strong>ह</strong>- अ<strong>ह</strong>ा ँ मैिथलीमे इ ंटरटपर पि<strong>ह</strong>ल पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" कािशत कए अपन अुतमाभाषारागक पिरचय <strong>दे</strong>ल अिछ, अ<strong>ह</strong>ा ँक िनःाथ र् माभाषारागसँ िरत छी, एकर िनिम जे <strong>ह</strong>मरसेवाक योजन <strong>ह</strong>ो, तँ सिचत ू करी। इ ंटरटपर आोपा ंत पिका <strong>दे</strong>खल, मन फुित भऽ गेल।१८.ीमती शेफािलका वमा र्- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका <strong>दे</strong>िख मोन उाससँ भिर गेल। <strong>िव</strong>ज्ञान कतेक गितकऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ...अ<strong>ह</strong>ा ँ सभ अन आकाशकेँ भेिद िदयौ, सम <strong>िव</strong>ारक र<strong>ह</strong>केँ तार-तार कऽिदयौक...। अपक अुत पुक कुम ् अंतम र्नक <strong>िव</strong>षयवुक दिसँ ृ गागरमे सागर अिछ।बधाई।१९.ी <strong>ह</strong>ेतुकर झा, पटना-जाि<strong>ह</strong> समप र्ण भावसँ अप िमिथला-मैिथलीक सेवामे तर छी से ुअिछ। <strong>दे</strong>शक राजधानीसँ भय र<strong>ह</strong>ल मैिथलीक श ंखनाद िमिथलाक गाम-गाममे मैिथली चेतनाक <strong>िव</strong>कासअव करत।२०. ी योगान झा, किबलपुर, ल<strong>ह</strong>ेिरयासराय- कुम ् अंतम र्नक पोथीकेँ िनकटसँ <strong>दे</strong>खबाक अवसरभेटल अिछ आ मैिथली जगतक एकटा उट ओ समसामियक दिस ृ <strong>ह</strong>ाक्षरक कलमब पिरचयसँ213


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आािदत छी। "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क <strong>दे</strong>वनागरी सँरण पटनामे . 80/- मे उपल भऽ सकल जे <strong>िव</strong>िभलेखक लोकिनक छायािच, पिरचय पक ओ रचनावलीक सक काशनसँ ऐित<strong>ह</strong>ािसक क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ।२१. ी िकशोरीका िम- कोलकाता- जय मैिथली, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे ब<strong>ह</strong> ुत रास क<strong>िव</strong>ता, कथा, िरपोट र् आिदकसिच सं<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख आ आर अिधक सता िमिथलाक्षर <strong>दे</strong>िख- बधाई ीकार कएल जाओ।२२.ी जीवका- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मुित अंक पढल- अुत मे<strong>ह</strong>नित। चाबस-चाबस। िकछु समालोचनामरखा<strong>ह</strong>..मुदा स।२३. ी भालच झा- अपक कुम ् अंतम र्नक <strong>दे</strong>िख ब ुझाएल जेना <strong>ह</strong>म अप छपल<strong>ह</strong>ँ ु अिछ।एकर <strong>िव</strong>शालकाय आकृित अपक सव र्समावेशताक पिरचायक अिछ। अपक रचना सामर्मे उरोरवि ृ <strong>ह</strong>ो, एि<strong>ह</strong> शुभकामनाक संग <strong>ह</strong>ािद र्क बधाई।२४.ीमती डा नीता झा- अ<strong>ह</strong>ा ँक कुम ् अंतम र्नक पढल<strong>ह</strong>ँ। ु ोितरीर शावली, कृिष मत्शावली आ सीत बस आ सभ कथा, क<strong>िव</strong>ता, उपास, बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong> सभ उम छल। मैिथलीकउरोर <strong>िव</strong>कासक ल दिगोचर ृ <strong>ह</strong>ोइत अिछ।२५.ी मायान िम- कुम ् अंतम र्नक मे <strong>ह</strong>मर उपास स्ीधनक जे <strong>िव</strong>रोध कएल गेल अिछतकर <strong>ह</strong>म <strong>िव</strong>रोध करैत छी।... कुम ् अंतम र्नक पोथीक लेल शुभकामना।(ीमान ् समालोचनाकेँ<strong>िव</strong>रोधक पमे नि<strong>ह</strong> लेल जाए।-गजे ठाकुर)२६.ी म<strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>जारी- सादक ीिमिथला- कुम ् अंतम र्नक पिढ मोन <strong>ह</strong>िष र्त भऽ गेल..एखन प ूरापढयमे ब<strong>ह</strong>ुत समय लागत, मुदा जतेक पढल<strong>ह</strong>ँ ु से आािदत कएलक।२७.ी केदारनाथ चौधरी- कुम ् अंतम र्नक अुत लागल, मैिथली साि<strong>ह</strong> लेल ई पोथी एकटाितमान बनत।२८.ी सान पाठक- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>म िनयिमत पाठक छी। ओकर पक श ंसक छल<strong>ह</strong>ँ। ु एर अ<strong>ह</strong>ा ँकिलखल - कुम ् अंतम र्नक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ँ। ु मोन आािदत भऽ उठल। को रचना तरा-उपरी।२९.ीमती रमा झा-सादक िमिथला दप र्ण। कुम ् अंतम र्नक िंट फ◌ॉम र् पिढ आ एकर गुणवा<strong>दे</strong>िख मोन स भऽ गेल, अुत श एकरा लेल यु कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क उरोर गितकशुभकामना।३०.ी नरे झा, पटना- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> िनयिमत <strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ैत छी। मैिथली लेल अुत काज कऽ र<strong>ह</strong>लछी।३१.ी रामलोचन ठाकुर- कोलकाता- िमिथलाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख मोन सतासँ भिर उठल, अंकक <strong>िव</strong>शालपिरद ृ आकारी अिछ।३२.ी तारान <strong>िव</strong>योगी- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आ कुम ् अंतम र्नक <strong>दे</strong>िख चकिबदोर लािग गेल। आय र्।शुभकामना आ बधाई।३३.ीमती मलता िम “म”- कुम ् अंतम र्नक पढल<strong>ह</strong> ु ँ। सभ रचना उकोिटक लागल।बधाई।214


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३४.ी कीितर्नारायण िम- बेग ूसराय- कुम ् अंतम र्नक ब नीक लागल, आगा ंक सभ काज लेलबधाई।३५.ी म<strong>ह</strong>ाकाश-स<strong>ह</strong>रसा- कुम ् अंतम र्नक नीक लागल, <strong>िव</strong>शालकाय संगि<strong>ह</strong> उमकोिटक।३६.ी अिपु- िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढल..ई थम तँ अिछ एकरा श ंसामे मुदा <strong>ह</strong>म एकराद ुा<strong>ह</strong>िसक क<strong>ह</strong>ब। िमिथला िचकलाक केँ मुदा अिगला अंकमे आर <strong>िव</strong>ृत बनाऊ।३७.ी म ंजर सुलेमान-दरभंगा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क जतेक श ंसा कएल जाए कम <strong>ह</strong>ोएत। सभ चीज उम।३८.ीमती ोफेसर वीणा ठाकुर- कुम ् अंतम र्नक उम, पठनीय, <strong>िव</strong>चारनीय। जे ो <strong>दे</strong>खैत छिथपोथी ा करबाक उपाय पुछैत छिथ। शुभकामना।३९.ी छान िसं<strong>ह</strong> झा- कुम ् अंतम र्नक पढल<strong>ह</strong> ु ँ, ब नीक सभ तर<strong>ह</strong>ेँ।४०.ी ताराका झा- सादक मैिथली दैिनक िमिथला समाद- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> तँ कटेट ोवाइडरक काज कऽर<strong>ह</strong>ल अिछ। कुम ् अंतम र्नक अुत लागल।४१.डा रवी कुमार चौधरी- कुम ् अंतम र्नक ब<strong>ह</strong>ुत नीक, ब<strong>ह</strong>ुत मे<strong>ह</strong>नितक पिरणाम। बधाई।४२.ी अमरनाथ- कुम ् अंतम र्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> द ुन ू रणीय घटना अिछ, मैिथली साि<strong>ह</strong> म।४३.ी पंचानन िम- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क वै<strong>िव</strong> आ िनररता भा<strong>िव</strong>त करैत अिछ, शुभकामना।४४.ी केदार कानन- कुम ् अम र्नक लेल अक धवाद, शुभकामना आ बधाइ ीकार करी। आनिचकेताक भूिमका पढल<strong>ह</strong>ँ। ु शुमे तँ लागल जेना को उपास अ<strong>ह</strong>ा ँ ारा सिजत ृ भेल अिछ मुदापोथी उनटौला पर ज्ञात भेल जे एि<strong>ह</strong>मे तँ सभ <strong>िव</strong>धा समाि<strong>ह</strong>त अिछ।४५.ी धनाकर ठाकुर- अ<strong>ह</strong>ा ँ नीक काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। फोटो गैलरीमे िच एि<strong>ह</strong> शताीक जितिथकअसार र<strong>ह</strong>ैत तऽ नीक।४६.ी आशीष झा- अ<strong>ह</strong>ा ँक पुकक संब ंधमे एतबा िलखबा सँ अपना कए नि<strong>ह</strong> रोिक सकल<strong>ह</strong> ु ँ जे ई िकताबमा िकताब नि<strong>ह</strong> थीक, ई एकटा उीद छी जे मैिथली अ<strong>ह</strong>ा ँ सन पुक सेवा सँ िनर ंतर सम ृ <strong>ह</strong>ोइतिचरजीवन कए ा करत।४७.ी शु कुमार िसं<strong>ह</strong>- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तरता आ ियाशीलता <strong>दे</strong>िख आािदत भऽ र<strong>ह</strong>ल छी।िनितपेण क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जे समकालीन मैिथली पिकाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क नाम णा र्क्षरमे िलखलजाएत। ओि<strong>ह</strong> कुक घटना सभ तँ अठार<strong>ह</strong>े िदनमे खतम भऽ गेल र<strong>ह</strong>ए मुदा अ<strong>ह</strong>ा ँक कुम ्तँ अशेष अिछ।४८.डा. अजीत िम- अपक यासक कतबो श ंसा कएल जाए कमे <strong>ह</strong>ोएतैक। मैिथली साि<strong>ह</strong>मे अ<strong>ह</strong>ा ँारा कएल गेल काज युग-युगार धिर प ूजनीय र<strong>ह</strong>त।४९.ी बीरे मिक- अ<strong>ह</strong>ा ँक कुम ् अम र्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पिढ अित सता भेल। अ<strong>ह</strong>ा ँका ठीक र<strong>ह</strong>ए आ उा<strong>ह</strong> बनल र<strong>ह</strong>ए से कामना।215


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५०.ी कुमार राधारमण- अ<strong>ह</strong>ा ँक िदशा-िन<strong>दे</strong>र्शमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong>ल मैिथली ई-जन र्ल <strong>दे</strong>िख अित सताभेल। <strong>ह</strong>मर शुभकामना।५१.ी फूलच झा वीण-<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ र<strong>ह</strong>ी मुदा कुम ् अम र्नक <strong>दे</strong>िख बढ़◌ाई <strong>दे</strong>बा लेलबा भऽ गेल<strong>ह</strong>ँ। ु आब <strong>िव</strong>ास भऽ गेल जे मैिथली नि<strong>ह</strong> मरत। अशेष शुभकामना।५२.ी <strong>िव</strong>भूित आन- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख, ओकर <strong>िव</strong>ार <strong>दे</strong>िख अित सता भेल।५३.ी मार मज-कुम ् अम र्नक एकर भता <strong>दे</strong>िख अित सता भेल, एतेक <strong>िव</strong>शाल मैिथलीमे आइ धिर नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ख र<strong>ह</strong>ी। एि<strong>ह</strong>ना भ<strong>िव</strong>मे काज करैत र<strong>ह</strong>ी, शुभकामना।५४.ी <strong>िव</strong>ान झा- आइ.आइ.एम.कोलकाता- कुम ् अम र्नक <strong>िव</strong>ार, छपाईक संग गुणवा <strong>दे</strong>िखअित सता भेल।५५.ी अर<strong>िव</strong> ठाकुर-कुम ् अम र्नक मैिथली साि<strong>ह</strong>मे कएल गेल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क पि<strong>ह</strong>ल योगअिछ, शुभकामना।५६.ी कुमार पवन-कुम ् अम र्नक पिढ र<strong>ह</strong>ल छी। िकछु लघ ुकथा पढल अिछ, ब<strong>ह</strong>ुत मािम र्कछल।५७. ी दीप िब<strong>ह</strong>ारी-कुम ् अम र्नक <strong>दे</strong>खल, बधाई।५८.डा मिणका ठाकुर-कैिलफोिन र्या- अपन <strong>िव</strong>लक्षण िनयिमत सेवासँ <strong>ह</strong>मरा लोकिनक दयमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> भऽ गेल अिछ।५९.ी धीरे मिष र्- अ<strong>ह</strong>ा ँक सम यास सरा<strong>ह</strong>नीय। द ुख <strong>ह</strong>ोइत अिछ जखन अ<strong>ह</strong>ा ँक यासमेअपेिक्षत स<strong>ह</strong>योग नि<strong>ह</strong> कऽ पबैत छी।६०.ी <strong>दे</strong>वश ंकर नवीन- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क िनररता आ <strong>िव</strong>शाल प- <strong>िव</strong>शाल पाठक व, एकरा ऐित<strong>ह</strong>ािसकबनबैत अिछ।६१.ी मो<strong>ह</strong>न भाराज- अ<strong>ह</strong>ा ँक सम काय र् <strong>दे</strong>खल, ब<strong>ह</strong>ुत नीक। एखन िकछु परेशानीमे छी, मुदा शीस<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।६२.ी फजलुर र<strong>ह</strong>मान <strong>ह</strong>ाशमी-कुम ् अम र्नक मे एतेक मे<strong>ह</strong>नतक लेल अ<strong>ह</strong>ा ँ साध ुवादक अिधकारीछी।६३.ी लण झा "सागर"- मैिथलीमे चमािरक पेँ अ<strong>ह</strong>ा ँक वेश आादकारी अिछ।..अ<strong>ह</strong>ा ँकेँ एखनआर..द ूर..ब<strong>ह</strong>ुत द ूरधिर जेबाक अिछ। आ स र<strong>ह</strong>ी।६४.ी जगदीश साद म ंडल-कुम ् अम र्नक पढल<strong>ह</strong>ँ ु । कथा सभ आ उपास स<strong>ह</strong>बाढिन प ूण र्पेँपिढ गेल छी। गाम-घरक भौगोिलक <strong>िव</strong>वरणक जे स ू वण र्न स<strong>ह</strong>बाढिनमे अिछ, से चिकत कएलक,एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>क कथा-उपास मैिथली लेखनमे <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धता अनलक अिछ। समालोचना शास्मे अ<strong>ह</strong>ा ँक दिृवैयिक नि<strong>ह</strong> वरन ् सामािजक आ काणकारी अिछ, से श ंसनीय।216


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्६५.ी अशोक झा-अक्ष िमिथला <strong>िव</strong>कास पिरषद- कुम ् अम र्नक लेल बधाई आ आगा ँ लेलशुभकामना।६६.ी ठाकुर साद मुमुर्- अुत यास। धवादक संग ाथ र्ना जे अपन मािट-पािनकेँ ानमे रािखअंकक समायोजन कएल जाए। नव अंक धिर यास सरा<strong>ह</strong>नीय। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ ब<strong>ह</strong> ुत-ब<strong>ह</strong>ुत धवाद जेए<strong>ह</strong>ेन सुर-सुर सचार (आलेख) लगा र<strong>ह</strong>ल छिथ। सभटा <strong>ह</strong>णीय- पठनीय।६७.बिनाथ ु िम- िय गजे जी,अ<strong>ह</strong>ा ँक सादन मे कािशत ‘<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’आ ‘कुम ् अंतम र्नक’<strong>िव</strong>लक्षण पिका आ <strong>िव</strong>लक्षण पोथी! की नि<strong>ह</strong> अिछ अ<strong>ह</strong>ा ँक सादनमे? एि<strong>ह</strong> य सँ मैिथली क<strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोयत,िनं<strong>दे</strong><strong>ह</strong>।६८.ी ब ृखेश च लाल- गजेजी, अपक पुक कुम ् अंतम र्नक पिढ मोन गदगद भय गेल, दयसँ अगृि<strong>ह</strong>त छी । <strong>ह</strong>ािद र्क शुभकामना ।६९.ी परमेर कापिड - ी गजे जी । कुम ् अंतम र्नक पिढ गदगद आ <strong>ह</strong>ाल भेल<strong>ह</strong> ु ँ।७०.ी रवीनाथ ठाकुर- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढैत र<strong>ह</strong>ैत छी। धीरे मिष र्क मैिथली गजलपर आलेख पढल<strong>ह</strong>ँ।ुमैिथली गजल कऽ सँ कऽ चिल गेलैक आ ओ अपन आलेखमे मा अपन जानल-पि<strong>ह</strong>चानल लोककचच र् कए छिथ। जेना मैिथलीमे मठक पररा र<strong>ह</strong>ल अिछ। (ीकरण- ीमान, ् मिष र् जी ओि<strong>ह</strong>आलेखमे ई िलख छिथ जे िकनको नाम जे छुिट गेल छि तँ से मा आलेखक लेखककजानकारी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>बाक ारे, एि<strong>ह</strong>मे आन को कारण नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाय। अ<strong>ह</strong>ा ँसँ एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयपर <strong>िव</strong>ृतआलेख सादर आमित ं अिछ।-सादक)७१.ी म ंर झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढल आ संगि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ा ँक मैगनम ओपस कुम ् अंतम र्नक से<strong>ह</strong>ो, अितउम। मैिथलीक लेल कएल जा र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ा ँक सम काय र् अतुलनीय अिछ।७२. ी <strong>ह</strong>रेकृ झा- कुम ् अंतम र्नक मैिथलीमे अपन तर<strong>ह</strong>क एकमा अिछ, एि<strong>ह</strong>मे लेखककसम दि ृ आ रचना कौशल <strong>दे</strong>खबामे आएल जे लेखकक फील्डवकर्सँ ज ुडल र<strong>ह</strong>बाक कारणसँ अिछ।७३.ी सुका सोम- कुम ् अंतम र्नक मे समाजक इित<strong>ह</strong>ास आ वतर्मानसँ अ<strong>ह</strong>ा ँक ज ुड़◌ाव ब नीकलागल, अ<strong>ह</strong>ा ँ एि<strong>ह</strong> मे आर आगा ँ काज करब से आशा अिछ।७४.ोफेसर मदन िम- कुम ् अंतम र्नक सन िकताब मैिथलीमे पि<strong>ह</strong>ले अिछ आ एतेक <strong>िव</strong>शालसं<strong>ह</strong>पर शोध कएल जा सकैत अिछ। भ<strong>िव</strong>क लेल शुभकामना।७५.ोफेसर कमला चौधरी- मैिथलीमे कुम ् अंतम र्नक सन पोथी आबए जे गुण आ प द ुन ूमेिनन <strong>ह</strong>ोअए, से ब<strong>ह</strong>ुत िदनसँ आका ंक्षा छल, ओ आब जा कऽ प ूण र् भेल। पोथी एक <strong>ह</strong>ाथसँ दोसर <strong>ह</strong>ाथघिम ु र<strong>ह</strong>ल अिछ, एि<strong>ह</strong>ना आगा ँ से<strong>ह</strong>ो अ<strong>ह</strong>ा ँसँ आशा अिछ।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मैिथली साि<strong>ह</strong> आोलन217


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(c)२००८-०९. सवािधकार र् लेखकाधीन आ जतय लेखकक नाम नि<strong>ह</strong> अिछ ततय संपादकाधीन। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>(पािक्षक) संपादक- गजे ठाकुर। स<strong>ह</strong>ायक सादक: ीमती रि रेखा िसा, ी उमेश म ंडल।एतय कािशत रचना सभक कापीराइट लेखक लोकिनक लगमे र<strong>ह</strong>ति, मा एकर थम काशनक/आका र्इवक/ अंजी-संृत अवादक ई-काशन/ आका र्इवक अिधकार एि<strong>ह</strong> ई पिकाकेँ छैक।रचनाकार अपन मौिलक आ अकािशत रचना (जकर मौिलकताक संप ूण र् उरदािय लेखक गणक मछि) ggaj endr a@ yahoo. co. i n आिक ggaj endr a@ vi deha. com केँ मेल अटैचमेकपमेँ . doc, . docx, . r t f वा . txt फ◌ॉमे र्टमे पठा सकैत छिथ। रचनाक संग रचनाकार अपनसंिक्ष पिरचय आ अपन ैन कएल गेल फोटो पठेता<strong>ह</strong>, से आशा करैत छी। रचनाक अंतमे टाइपर<strong>ह</strong>य, जे ई रचना मौिलक अिछ, आ पि<strong>ह</strong>ल काशनक <strong>ह</strong>ेतु <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> (पािक्षक) ई पिकाकेँ <strong>दे</strong>ल जार<strong>ह</strong>ल अिछ। मेल ा <strong>ह</strong>ोयबाक बाद यथासंभव शी ( सात िदनक भीतर) एकर काशनक अंककस ूचना <strong>दे</strong>ल जायत। एि<strong>ह</strong> ई पिकाकेँ ीमित ली ठाकुर ारा मासक 1 आ 15 ितिथकेँ ई कािशतकएल जाइत अिछ।(c) 2008-09 सवािधकार र् सुरिक्षत। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कािशत सभटा रचना आ आका र्इवक सवािधकारर्रचनाकार आ सं<strong>ह</strong>का र्क लगमे छि। रचनाक अवाद आ पुनः काशन िकं वा आका र्इवक उपयोगकअिधकार िकनबाक <strong>ह</strong>ेतु ggaj endr a@ vi deha. com पर संपकर् क। एि<strong>ह</strong> साइटकेँ ीित झा ठाकुर,मध ू िलका चौधरी आ रि िया ारा िडजाइन कएल गेल।िसिरु218

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!