22.08.2015 Views

िव दे ह िवदेह Videha িবেদহ िवदेह

'िवदेह' ५५ म अंक ०१ अ ैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)

'िवदेह' ५५ म अंक ०१ अ ैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.५. ेमशंकर िसं<strong>ह</strong>: चेतना सिमित ओ नायमंच२.६.१. काश च -नेशनल कूल ऑफ ामा -<strong>िव</strong> रंगमंच िदवस : 27 माचर् २.िबिपन झा-भारत-नेपाल आओर िमिथलांचल२.७. डॉ.शेफािलका वम-ितवादक वर२.८. सयानंदपाठक-कथा- वान <strong>िव</strong>मशर्३. प३.१. कालीकांत झा "बुच" 1934-2009- आगाँ३.२. सये कुमार झा-पॉंच लघु क<strong>िव</strong>ता2


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.३. िशव कुमार झा-िकछु प३.४. जय काश मंडल३.५. गंगेश गुंजन:अपन-अपन राधा २१म खेप३.६. राज<strong>दे</strong>व मंडल दूटा क<strong>िव</strong>ता४. बालानां कृते-. जगदीश साद मंडल-िकछु ेरक कथा५. भाषापाक रचना-लेखन -[मानक मैिथली], [<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपरपि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस. एस.क्यू.एल. सवर्र आधािरत -Based on ms-sql server Maithili-English andEnglish-Maithili Dictionary.]6.VIDEHA FOR NON RESIDENTS3


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्6.1.NAAGPHAANS-PART_V-Maithili novel written byDr.Shefalika Verma-Translatedby Dr.Rajiv Kumar Verma and Dr.Jaya Verma, Associate Professors,Delhi University, Delhi6.2.Original Poem in Maithili by Gajendra Thakur Translated into English by Lucy Gracyof New York.-Leaning towards the truth with own knowledge<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ( ेल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी मे ) पी.डी.एफ. डाउनलोडक लेल नीचाँक िलंकपर उपलधअिछ। All the old issues of <strong>Videha</strong> e journal ( in Braille, Tirhuta and Devanagari versions ) areavailable for pdf download at the following link.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ेल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे<strong>Videha</strong> e journal's all old issues in Braille Tirhuta and Devanagari versions<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर.एस.एस.फीड।"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिका ई-पसँ ात करू।अपन िमकेँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>षयमे सूिचत करू।↑ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर.एस.एस.फीड एनीमेटरकेँ अपन साइट/ लॉगपर लगाऊ।लॉग "लेआउट" पर "एड गाडजेट" मे "फीड" सेलेक्ट कए "फीड यू.आर.एल." मेhttp://www.videha.co.in/index.xml टाइप केलासँ से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फीड ात कए सकैत छी। गूगल रीडरमे पढ़बा लेलhttp://reader.google.com/ पर जा कऽ Add a Subscription बटन िक्लक करू आ खाली थानमेhttp://www.videha.co.in/index.xml पेट करू आ Add बटन दबाऊ।4


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथली <strong>दे</strong>वनागरी वा िमिथलाक्षरमे नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख/ िलिख पािब र<strong>ह</strong>ल छी, (cannot see/write Maithili inDevanagari/ Mithilakshara follow links below or contact atggajendra@videha.com) तँ एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु नीचाँक िलंक सभ पर जाऊ। संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तंभ मैिथलीभाषापाक/ रचना लेखनक नव-पुरान अंक पढ़ू।http://devanaagarii.net/http://kaulonline.com/uninagari/ (एतए बॉक्समे ऑनलाइन <strong>दे</strong>वनागरी टाइप करू, बॉक्ससँ कॉपी करूआ वडर् डॉक्युमेटमे पेट कए वडर् फाइलकेँ सेव करू। <strong>िव</strong>शेष जानकारीक लेलggajendra@videha.com पर सपकर् करू।)(Use Firefox 3.0 (fromWWW.MOZILLA.COM )/ Opera/ Safari/ Internet Explorer 8.0/ Flock 2.0/ GoogleChrome for best view of '<strong>Videha</strong>' Maithili e-journal at http://www.videha.co.in/ .)Go to the link below for download of old issues of VIDEHA Maithili e magazine in .pdf formatand Maithili Audio/ Video/ Book/ paintings/ photo files. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पुरान अंक आ ऑिडयो/ वीिडयो/ पोथी/िचकला/ फोटो सभक फाइल सभ (उच्चारण, बड़ सुख सार आ दूवक्षत मं सि<strong>ह</strong>त) डाउनलोड करबाक <strong>ह</strong>ेतु नीचाँक िलंक परजाऊ।VIDEHA ARCHIVE <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइवभारतीय डाक <strong>िव</strong>भाग ारा जारी क<strong>िव</strong>, नाटककार आ धमर्शाी <strong>िव</strong>ापितक टाप। भारत आ नेपालक मािटमे पसरल िमिथलाकधरती ाचीन कालि<strong>ह</strong>सँ म<strong>ह</strong>ान पुरुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक कमर्भूिम र<strong>ह</strong>ल अिछ। िमिथलाक म<strong>ह</strong>ान पुरुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक िच'िमिथला र' मे <strong>दे</strong>खू।गौरी-शंकरक पालवंश कालक मूिर्, एि<strong>ह</strong>मे िमिथलाक्षरमे (१२०० वषर् पूवर्क) अिभलेख अंिकत अिछ। िमिथलाक भारत आ नेपालकमािटमे पसरल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क अयाय ाचीन आ नव थापय, िच, अिभलेख आ मूिर्कलाक़ <strong>ह</strong>ेतु <strong>दे</strong>खू 'िमिथलाक खोज'5


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िमिथला, मैिथल आ मैिथलीसँ सबिधत सूचना, सपकर्, अवेषण संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सचर्-इंजन आ यूज स<strong>िव</strong>र्स आ िमिथला, मैिथल आमैिथलीसँ सबिधत वेबसाइट सभक सम संकलनक लेल <strong>दे</strong>खू "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> सूचना संपकर् अवेषण"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> जालवृक िडसकसन फोरमपर जाऊ।"मैिथल आर िमिथला" (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालवृ) पर जाऊ।१. संपादकीयमैिथली गजल शागजलक उपि अरबी साि<strong>ह</strong>यसँ मानल जा सकैत अिछ मुदा ओतए ई अरकान माने कोनोउेजक घटनाक वणर्न <strong>िव</strong>शेषक रूपमे छल। मुदा गजल जे एि<strong>ह</strong> अरकान सभक समुच्चयअिछ से फारसीक छी। फेर ओतएसँ गजल उदूर्-ि<strong>ह</strong>दी आ आब मैिथलीमे आएल अिछ।मायानद िम मैिथली गजलकेँ गीतल क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong>, मुदा <strong>ह</strong>म एतए ओकरा गजले क<strong>ह</strong>ब आ अरबीफारसीक छद-शाक िकछु शदावलीक योग करब। से मैिथली गजल शाक शदावलीभेल अरूज ।ब<strong>ह</strong>र: उैस टा अरबी ब<strong>ह</strong>र <strong>ह</strong>ोइत अिछ। एतेक ब<strong>ह</strong>र मोन रखबाक आवयकता नि<strong>ह</strong>। िकएकतँ ब<strong>ह</strong>र माने थाट, राग-रािगनी। एि<strong>ह</strong> उैसटा अरबी ब<strong>ह</strong>रक बदला मैिथली लेल नीचाँमेभारतीय संगीत (ोत व. ी रामाय झा रामरंग) दऽ र<strong>ह</strong>ल छी। आ िकएक तँ <strong>दे</strong>वनागरीआ िमिथलाक्षरमे जे बाजल जाइत अिछ सए<strong>ह</strong> िलखल जाइत अिछ (व इ से<strong>ह</strong>ो मैिथलीमेअपवाद नि<strong>ह</strong> अिछ) से व आ दीघर् वरकेँ गनबाक <strong>िव</strong>िध मैिथलीमे िभ अिछ, से<strong>ह</strong>ो एतए<strong>दे</strong>ल जाएत। जाि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>रमे शेरमे आठ (माने शेरक दुनू िमसरामे चािर-चािर) अरकान <strong>ह</strong>ुअए सेभेल मसमन आ जाि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>रमे शेरमे छ<strong>ह</strong> (माने शेरक दुनू िमसरामे तीन-तीन) अरकान <strong>ह</strong>ुअएसे भेल मुसस । एतए मैिथलीमे <strong>िव</strong>भिक्त सटा कऽ िलखबाक वैज्ञािनक आधार फेर िस<strong>ह</strong>ोइत अिछ कारण गजलमे जे <strong>िव</strong>भिक्त <strong>ह</strong>टाइयो कऽ िलखब तैयो अरकान गनबा काल तेनाकऽ गानए पड़त जेना <strong>िव</strong>भिक्त सटल <strong>ह</strong>ुअए, <strong>िव</strong>भिक्त लेल अलगसँ गणना नि<strong>ह</strong> भेटत।6


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जाि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>रमे एेटा रु <strong>ह</strong>ुअए से भेल मफिरद ब<strong>ह</strong>र आ जाि<strong>ह</strong>मे एकटा सँ बेशी रु <strong>ह</strong>ुअए(रुक ब<strong>ह</strong>ुवचन अराकान) से भेल मुरब ब<strong>ह</strong>र।दूटा अराकान पुनः आबए तँ ओकरा ब<strong>ह</strong>रे-िशकता क<strong>ह</strong>ल जाएत।िमसरा आ शेर: मैिथली गजलमे दू पाँतीक दो<strong>ह</strong>ा जे कोनो उेजक घटनाक <strong>िव</strong>शेष वणर्नकरैत अिछ तकरा िमसरा वा शेर क<strong>ह</strong>ै छी। दुनू पाँती एके भेल शेर आ ओि<strong>ह</strong> दुनू पाँतीकेँअसगरे िमसरा क<strong>ह</strong>ब। मतलाक दुनू िमसरामे एकरंग कािफया माने तुकबदी <strong>ह</strong>ोएत।ऊला आ सानी: शेरक पि<strong>ह</strong>ल िमसरा ऊला आ दोसर िमसरा सानी भेल। दू िमसरासँ मतलाआ दू पाँतीसँ दो<strong>ह</strong>ा बनल।अरकान (रु) आ िज<strong>ह</strong>ाफ: आठ टा अरकान (एकवचन रु) सँ उैस टा ब<strong>ह</strong>र ब<strong>ह</strong>राइतअिछ। से अरकान मूल राग अिछ आ ब<strong>ह</strong>र भेल वणर्नामक राग। अरकानक छारन भेलिज<strong>ह</strong>ाफ । जेना वरेयम् सँ वरेिणयम्।तकतीअ: दू पाँतीक कोनो उेजक घटनाक <strong>िव</strong>शेष वणर्न करैत दो<strong>ह</strong>ा जे िमसरा वा शेर अिछआ कएक टा िमसरा वा शेर िमिल कऽ गजल बनैत अिछ, तकर शय िचिकसा लेलतकतीअ अिछ। से िमसरा कोन राग-रािगनीमे अिछ तकर तकतीअसँ ब<strong>ह</strong>र ज्ञात <strong>ह</strong>ोइत अिछ।कािफया आ रदीफ: तुकात कािफया आ ओकर बादक शदकेँ रदीफ क<strong>ह</strong>ैत िछऐ। कािफयाबदलत मुदा रदीफ निञ बदलत।मतला (आरभ) आ मकता (अत): गजलमे पि<strong>ह</strong>ल शेर मतला आ आिखरी शेर मकता भेल।मतलाक दुनू िमसरामे तुक एकरंग मुदा मकतामे क<strong>िव</strong> अपन नाम दै छिथ। मकताक कखनोकाल लोप र<strong>ह</strong>त, एकरा सदभर्सँ बुझब िथक मुदा मतलाक र<strong>ह</strong>ब अिनवायर्।पीपर िकछु तय7


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मालार – पंचवर- करम<strong>ह</strong>े नरुआर वसगोी, राजा रामलोचन चौधरी-मालार- २५०० वषर्पूवर्- राजा दुग साद चौधरी--राजा बुिनाथ चौधरी(मालार)-कुमार वैनाथ चौधरी- छनाथ चौधरी (दुगगंज)-टंकनाअथ चौधरी-कमर्नाथ/ शेषनाथ/ रुनाथएक छिल म<strong>ह</strong>ारानी- डॉ. मदनेर िमसुरगणे लौआम- गो पराशरलौआम गाम मूलतः बसैठीसँ पूिणर्याँक बीचमे- आब नि<strong>ह</strong> छैक।ितलैबार मूलक शािडय गोीबनैली गाम- अगरू राय- ि<strong>ह</strong>नकर जमाए सुरगणे लौआम मूलक ाणपित- ि<strong>ह</strong>नक बालक समरझा१५७५-१६२५ (लगभग १६म शतादी), िदली सतनतसँ जमीदारी िकनलि<strong>ह</strong> आ समरचौधरी भऽ गेला<strong>ह</strong>, म<strong>ह</strong>ाराज भऽ गेला<strong>ह</strong>।लौआमक दू शाखा-म<strong>ह</strong>ाराज कृण<strong>दे</strong>व (प<strong>ह</strong>सरा बसैटी)-म<strong>ह</strong>ाराज भगीरथ- सौिरया (किट<strong>ह</strong>ार-सोनालीक बीचमे)- एकटा थान दडखोड़- एतएअपराधीकेँ सजा <strong>दे</strong>ल जाइत छल (सौिरया शाखा ारा)।पाँच वंश बाद प<strong>ह</strong>सरा बसैटी- कृण<strong>दे</strong>व-<strong>दे</strong>वनारायण-वीरनारायण-रामच नारायण (जॉन बुकाननपूिणर्याँ गजेिटयरमे <strong>ह</strong>ुनकर वणर्न िकंग ऑफ पूिणर्याँक रूपमे कएने छिथ)- इनारायण (िबना8


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सतान) रानी इावती(सासुरक नाम- असल नाम लीलावती) ि<strong>ह</strong>नकर मृयुितिथ १५-११-१८०३ मृयुथान पूिणर्याँ, समए- मया काल, ा खचर्क <strong>ह</strong>ेतु पूिणर्याँ जजसँ ाित-रु.५०००/- माँग रु.१५,६७०/-( बोडर् ऑफ रेवेयु, फोटर् <strong>िव</strong>िलयममे २९.११.१८०३ ई. केँकायर्वा<strong>ह</strong>ी)। इनारायणक समकालीन सौिरया िदश राजा राजेनारायण आ राजाम<strong>ह</strong>ेनारायण। म<strong>ह</strong>ाराज इनारायणक मृयु १७७६ ई. मे, तकर बाद २७ बखर् धिर रानीइावती राज कएलि<strong>ह</strong>।राज बनैली- रामनगर/ ीनगर/ गढ़बनैली/ सुतानगंज/ चंपानगर।यामा मिदर बनारसमे संकृत पढ़बाक वृि- रानी चावती- कोइलख (राजा पानद िसं<strong>ह</strong>,पुतो<strong>ह</strong>ु-कुमार चानद िसं<strong>ह</strong>क पी)- रामनगर।<strong>िव</strong>शेर झा बैगनी नवादासँ प<strong>ह</strong>सरा नोकरी करबा लेल अएला<strong>ह</strong>। ि<strong>ह</strong>नकर बेटा दीवान <strong>दे</strong>वानदफेर चातुधर्िरक मनसबदार परमानद- संयागायीसँ लोप बनैली समर िसं<strong>ह</strong>केँ मािन लेलि<strong>ह</strong>।दुलार चौधरी/ फेर िसं<strong>ह</strong> (बनैली राज), बुकानन ि<strong>ह</strong>नका चौधरी कि<strong>ह</strong> सबोिधत करैत छिथ,मा एक बेर िसं<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ै छिथ।१६८०-१७०० ई.-दरभंगा राज, कदपघाटक लड़ाई, राजा नरे िसं<strong>ह</strong>- िदली सतनत आजनताक बीचमे, बागमती तटपर समतीपुर <strong>ह</strong>याक आरोपी नरे िसं<strong>ह</strong>केँ बािर ाण सभपूिणर्याँ सुरगणे लौआम म<strong>ह</strong>ाराज समर िसं<strong>ह</strong> सतित म<strong>ह</strong>ाराज नरनारायण, प<strong>ह</strong>सरा बसैटी(कोशीक पूवर्)- फारिबसगंजसँ दडखोड़ा किट<strong>ह</strong>ार तक बसाओल गेला<strong>ह</strong>। फेर माधव िसं<strong>ह</strong>कसमएमे दरभंगा आपस भेला<strong>ह</strong>।खुी झा/ परमेर झाकेँ आशुतोष मुखजक समए दरमा<strong>ह</strong>ा राज बनैली <strong>दे</strong>लकैक।पीमे दरभंगा राजक <strong>िव</strong>रुद्- <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध <strong>िव</strong>रुदावली <strong>िव</strong>राजमान् मानोतमान् ितज्ञापदयिधकपरशुराम समत िया <strong>िव</strong>राजमान् नृपराज म<strong>ह</strong>ोताप िमिथलाार म<strong>ह</strong>ाराजािधराज माधव िसं<strong>ह</strong>ब<strong>ह</strong>ादुर कामेर िसं<strong>ह</strong>।9


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्धकजरीक नवलक्षािधपित लमीपित िम कोदिरये मूल शािडय पाि भेिट गेलि<strong>ह</strong>, रमेरिसं<strong>ह</strong>केँ १ १/२ लाख टाकाक चदा <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>, िपडारुछक चौधरी सभकेँ से<strong>ह</strong>ो पाँिज भेटलि<strong>ह</strong>(िनयानद चौधरी)।गुणाकर झा –<strong>ह</strong>रिसं<strong>ह</strong><strong>दे</strong>वक समकालीन ई.१३२६ ततैल ाम- १० खाढ़ी पाछाँ ककरौड़ गाम-िजला मधुबनी रघु<strong>दे</strong>व झा- आनद झा- <strong>दे</strong>वानद िस छोटी झा दरभंगा नरेश माधव िसं<strong>ह</strong>क(शाखा पुतकक णयन आ<strong>दे</strong>श) समकालीन १६५० ई.क आसपास- िमानद िस झॲटीझा- गोपीनाथ झा िस <strong>ह</strong>ोिरल झा- <strong>ह</strong>रखानद िस <strong>ह</strong>रखी झा- एखसँ १५९ वखर् पूकर्िदनकर िटपणी (जम) रसाढ़ पूिणर्याँ बनमनखी लग- ी भोलानाथ िस िभिखया झा- ीमोदानद झा- पीकार <strong>िव</strong>ानद झा िस मो<strong>ह</strong>नजी- मूल पड़ुआ(पडुआ) मि<strong>ह</strong>पुर, गोकायप <strong>िव</strong>र।खाँ- कुिजलवार उलू- कायायन गोउतेढ़- िसांत िलखबाक पि<strong>ह</strong>ने वर ओ कया पक्षक अिधकार ताकल जाइत छैक आ ई मामूलक आधारपर बनाओल जाइत अिछ आ समगोी <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोअए ताि<strong>ह</strong> लेल गो आ वरसे<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। मूलसँ गो सामायतः पता चिल जाइत अिछ, िकछु अपवादोछैक। जेना पुरा मूल- कायप/ गौतम/ वस/ विश (सात टा), करम<strong>ह</strong>ा- शािडय (गौलशाखा)/ बाकी सभ वसगोी, दुनु करम<strong>ह</strong>ामे <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> संभव।चदा झा- माडर रजौरारामोऽवेि नलोऽवेि वेि राजा पुरुरवा।अलकर्य धनं ाय नाय<strong>दे</strong>वोनृप भ<strong>िव</strong>यित॥नाय<strong>दे</strong>व घोड़ापर चढ़ल <strong>ह</strong>कासल-िपयासल अएला<strong>ह</strong>, गाछतरमे घोड़ा बा<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong>, घोड़ा लेल खाछीलए लगला<strong>ह</strong> तँ फन कािढ़ साँप नाग आएल, िकछु िलखल जे नाय<strong>दे</strong>व िमिथलाक भाषा नि<strong>ह</strong>10


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पिढ़ सकला<strong>ह</strong>। कामेर ठाकुर जे गाममे र<strong>ह</strong>िथ पिढ़ बतओलि<strong>ह</strong> जे अ<strong>ह</strong>ाँ िमिथला राजानाय<strong>दे</strong>व छी।कामेर ठाकुर संतित चडेरकेँ <strong>ह</strong>रिसं<strong>ह</strong><strong>दे</strong>व राज िलिखतमे सॱिप पलाएन कएल। चडेरकपाछाँ िसपा<strong>ह</strong>ी आएल। एकरापर जल फेंिक ठाढ़ भऽ गेल, दोसर खे<strong>ह</strong>ारलक, ओकरापर जलफेकलि<strong>ह</strong> ओ आ<strong>ह</strong>र भऽ गेल (अ<strong>ह</strong>रा ठाढ़ी)।वषर्कृय- अयली<strong>ह</strong> िब<strong>ह</strong>ुला <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong> पसािर,गेली<strong>ह</strong> सामा लेलि<strong>ह</strong> ओसािर।पी- अिधकारक िनयमावली- पी अयाची िमक पौ ढाका क<strong>िव</strong>- ढाकामे जागीर भेटलि<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>ली झा तांिक आ िशव कुमार शाीक बीच शााथर्- या<strong>ह</strong>ार वाक तं ारा <strong>ह</strong>लीिशवकुमार शाीक वाक् ब कए <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>।तकर केशव, मंगरौनी नरौने सुनी- पराशर गो माडर िस<strong>ह</strong>ौल मूलक कायप गोीखगनाथ झा- गाम जमसम। म<strong>ह</strong>ाराज लमीर िसं<strong>ह</strong> लेल लड़की िन<strong>ह</strong>ुछल गेल, गाममे पोखिरखुनाओल, मिदर बनल जे राजा दोसराक मिदरमे कोना पूजा करता<strong>ह</strong>। केशव झा लड़कीकेँलए गाम आिब गेला<strong>ह</strong>। धोती रंगाइत छल। पता केिन<strong>ह</strong>ार जे आएल तकरा पकिड़ कयादानकरबाओल। तकर बाद राजा की करता<strong>ह</strong>, पीकारकेँ बजा कऽ ओकर नाममे तकर उपािधलगबाओल। खगनाथ झा- ीकात झा पाँिज, तकर केशव ोिय ओि<strong>ह</strong>ठाम <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> कएलापरोिय ेणी <strong>िव</strong>राजमान रि<strong>ह</strong>ति<strong>ह</strong>। पाि आ पािन अधोगामी, पछबािर पारक थम ेणी आबनि<strong>ह</strong> अिछ।संगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केँ एखन धिर (१ जनवरी २००८ सँ ३० माचर् २०१०) ९६ <strong>दे</strong>शक १,२३०ठामसँ ४०,६५१ गोटे ारा <strong>िव</strong>िभ आइ.एस.पी.सँ २,३३,३८९ बेर <strong>दे</strong>खल गेल अिछ (गूगलएनेलेिटक्स डाटा)- धयवाद पाठकगण।11


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सूचना: पंकज पराशरकेँ डगलस केलनर आ अरुण कमलक रचनाक चोिरक पुिक बाद (proof file athttp://www.box.net/shared/75xgdy37dr and detailed article and reactions athttp://groups.google.com/group/videha/web/%E0%A4%AE%E0%A5%88%E0%A4%A5%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A5%80%E0%A4%95+%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%A8+%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE?hl=en ) बैन कए <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली साि<strong>ह</strong>य आदोलनसँ िनकािल <strong>दे</strong>ल गेल अिछ।गजे ठाकुरggajendra@videha.com२. ग२.१.१. अनमोल झा- गामक बता<strong>ह</strong> २. -कािमनी कामाियनी-घिडयाली नोर२.२.१.जगदीश साद मंडल- -ितलासंाितक लाइ २. कुमार मनोज कयप-माटर सा<strong>ह</strong>ेब२.३. १. राज<strong>दे</strong>व मंडल-जगदीश साद मंडलक उपयास उथान-पतनपर २. जगदीश सादमंडल-उप यास-जीवन संघषर्-२२.४.१. बेचन ठाकुर -नाटक छीनर<strong>दे</strong>वी- आगाँ २. सरोज ‘िखलाडी’-नाटक- ललका कपड़ा12


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.५. ेमशंकर िसं<strong>ह</strong>: चेतना सिमित ओ नायमंच२.६.१. काश च -नेशनल कूल ऑफ ामा -<strong>िव</strong> रंगमंच िदवस : 27 माचर् २.िबिपन झा-भारत-नेपाल आओर िमिथलांचल२.७. डॉ.शेफािलका वम-ितवादक वर२.८. सयानंदपाठक-कथा- वान <strong>िव</strong>मशर्१. अनमोल झा-गामक बता<strong>ह</strong> २. -कािमनी कामाियनी-घिडयाली नोर`अनमोल झागामक बता<strong>ह</strong>13


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बता<strong>ह</strong>, बुिर, बकलेल पा नै की-की ने गामक लोक क<strong>ह</strong>ै। सगर गाम इए<strong>ह</strong> बात। <strong>ह</strong>ौ कोनाकेँ इ भुसकौल<strong>ह</strong>ासुभषवा मैिक पास कऽ गेल आ कोन दके इंिजनीयरीमे नामॲ िलखा गेलै। <strong>ह</strong>ौ ओकर तँ एक फेजे पार छै।क<strong>ह</strong><strong>ह</strong> तँ गामक छौड़ा कऽ संग कऽ-कऽ पा नै की-की िनयार भास करैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ। आ छौड़ो सभ खुबओकर आगा पाछा करैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ, <strong>ह</strong>मरा तँ लगैत अिछ इ रूतबा र<strong>ह</strong>लै तँ छौड़ा सभ<strong>ह</strong>क तँ छोड़<strong>ह</strong>, गामेकऽ नै उड़<strong>ह</strong>ािर चल जै<strong>ह</strong>। सभ<strong>ह</strong>क नजिर गाम अबैत मांतर ओकरापर गिड़ जाइत छलै। आ सुभाषो एकआध िदनमे गाममे रि<strong>ह</strong>, गामक <strong>ह</strong>ाल-चालसँ अवगत भऽ छौड़ा सभ<strong>ह</strong>क बैठार कऽ चल जाइत छल िसदरी।गाम अित िपछड़ल-गमार आ <strong>ह</strong>ँसी-कुिचाक समु छल। सभ<strong>ह</strong>क एक बात, एक <strong>िव</strong>चार िकयो ते<strong>ह</strong>ेनपढ़ल िलखल नै, तै छल मूखर्क लाठी िबचे कपार से<strong>ह</strong>ो छल। ककरो नेना-भुटका नीक जकाँ पढ़ाइ-िलखाइमेनै भीरल छल आ जे भीरलो छल से ोसा<strong>ह</strong>नक अभावमे डारटुु जकाँ बैसी जाइत छल।तखन पा नै कोनाकेँ सुभाष ओि<strong>ह</strong> गाम आ ओि<strong>ह</strong> समाज आ ओि<strong>ह</strong> वातावरणमे रि<strong>ह</strong> मैिक पास कय,इजीिनयरीमे पिढ़ र<strong>ह</strong>ल अिछ आ पाँच <strong>ह</strong>जार रूपैया कॉलरसीप पाबैत अिछ। आ पा िकएक नै थालमे जेकमल फुलाइत छै से कोना।जे अपने खराप र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओकरा सौसे दुिनयाँ खरापे लगैत छैंक। आ ता<strong>ह</strong>ीमे नीक, नीक तँ आर तीतओकरा बुझाइत छैक। सै<strong>ह</strong> बात छलै सुभाष िमिसया भिर नै सो<strong>ह</strong>ाइत छलै। ई गामक <strong>िव</strong>कास लेल गामअबैत <strong>दे</strong>री नीक-नीक योजना बनायब। जाि<strong>ह</strong>मे िनयम कानून छल-सभ छा व अयायमे लागल र<strong>ह</strong>ी, दोसरोकऽ पढ़ाइ-िलखाइमे स<strong>ह</strong>ायता प<strong>ह</strong>ुँचाबिथ, गामक रता पर<strong>ह</strong>क गंदा कऽ मासमे 2 बेर नै तँ एक बेर अवयसभ युवा वगर् िमिल - को<strong>ह</strong>ािर खुशीसँ साफ सुथरा करैए। गामक सभ िबजली पोल सभपर चंदा लऽ िबजलीलगा <strong>दे</strong>ल जाए। उसरा<strong>ह</strong>ा बाबाक ढ़<strong>ह</strong>ैत मिदरपर यान <strong>दे</strong>ल जाए। गाममे एकटा लाइेरी <strong>ह</strong>ोमक चा<strong>ह</strong>ी, प-पिका ओतए िनय आयल करए। गामक कूल माटरकेँ जा कऽ क<strong>ह</strong>ल जाए जे चिटया लोकिनपर नीकनजिर राखिन<strong>ह</strong>ार गामक कोनो काज ा, उपनयन, आिद-आिदमे िबना क<strong>ह</strong>ने सभ ओतए जा <strong>ह</strong>ुनका पिरमसँसेवा कयल जाए। गामक <strong>िव</strong>कास लैल लॱकसँ सपकर् थािपत कयल जाए आ ओि<strong>ह</strong> सँ गामक लोक कऽलाभ <strong>ह</strong>ोइन। आिद-----आिद---------।यै<strong>ह</strong> छल सुभाषक बत<strong>ह</strong>पी आ <strong>दे</strong>िखति<strong>ह</strong>-<strong>दे</strong>िखति<strong>ह</strong> ओ एकटा नव जागरण युवा संघक गठन कऽ बैसल।आ योजना सभ लागू भऽ जै<strong>ह</strong> तै<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>ेतु सभ कृत संकिपत भऽ गेल।ए<strong>ह</strong>र गामक लोक क<strong>ह</strong>ए "के<strong>ह</strong>ेन-के<strong>ह</strong>ेन गेला तँ मॲछ बला एला<strong>ह</strong>" नूनू, रामच, गोनाई आ गुर कते बेरए<strong>ह</strong>ेन-ए<strong>ह</strong>ेन योजना बना, चकापर राखलक से रखले छिन आ <strong>ह</strong>ुनका सभक केश पािक गेलिन, दाँत टुिट14


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आँिखक आगूमे एतेक पिरवर्न <strong>दे</strong>िख आइ पूरा गाम छुद, चिकत आ <strong>िव</strong>िमत अिछ। कोना कऽ नवजागरण संघ, आ जाए संघ तै नै इ सोना बनैत गाम।एि<strong>ह</strong> समाजकेँ नै आगू चिल नै पाछु। जे कािल क<strong>ह</strong>ैए सुभषवा बता<strong>ह</strong>, बुिर, बकलेल<strong>ह</strong>ा, सै<strong>ह</strong> समाज आइक<strong>ह</strong>ैत छैक सुभाषक बुिक आ पिरमक इ पिरणाम छी, चमकैत, खनकैत, <strong>ह</strong>मर गाम।सै<strong>ह</strong> जे गामक बता<strong>ह</strong> छल, अपन <strong>ह</strong>ीनता अपन िखयास सुनैत र<strong>ह</strong>ैत छल, से बता<strong>ह</strong> बनी की-की नै कए<strong>दे</strong>लक। मुदा वात<strong>िव</strong>क बता<strong>ह</strong> के...सुभाष आ गामक लोक.....?आइ गाममे घर-घर बी.ए., एम.ए. पास अिछ आ मैिक कतेक गनाऊ। पूरा गाम मा एकॲ सुभषवाकबत<strong>ह</strong>पनीसँ िशिक्षत आ नोकरी-चाकरीमे लागी गेल अिछ। नै तँ गामक लोकक अनुसार लोक एखनो िघरसेवने ति<strong>ह</strong>तए।सुभाष अपन ितभाक बले वीडनमे रीसचर् करैत अिछ। आ गाम एखनो ओतसँ जाइत अबैत र<strong>ह</strong>ैतअिछ। ओकरे सन कतेक ितभाशाली लोक सभ ओि<strong>ह</strong> गामक गौरव बढ़ा र<strong>ह</strong>ल अिछ। ओकर गाम आदशर्गाम भऽ गेल अिछ। संघ एखनो कायर्रत अिछ आ जऽ जऽ छोटगर लोक गाम छोड़ने जाइत अिछ पढ़ैिलखै लेल बा<strong>ह</strong>र गेलासँ छोटतुरक बच्चा सभ ओि<strong>ह</strong> मक आगाँ बढ़बैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ।सुभाषक एखनो अपना गामपर गवर् छैक आ पुरा गामक सुभाषपर। एखनो ओकर फोन जे अबैत छैक<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शसँ तँ घंटाक-घंटा गामक मा<strong>दे</strong> चचर् आ पुछताछ करैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओ।२. -कािमनी कामाियनीघिडयाली नोरिय र ना<strong>ह</strong>म अि<strong>ह</strong>ठाम कुशल सॅ र<strong>ह</strong>ैत अि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>ासक संग िची िलख र<strong>ह</strong>ल छी जे अ<strong>ह</strong>ूॅ सकल पेलवार वथ आ़स <strong>ह</strong>ाेयब ।नातकक परीक्षा के उपरांत <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूॅ खाली बैसल छी <strong>ह</strong>ाथ प़ <strong>ह</strong>ाथ धेने घर में अि<strong>ह</strong>ं जकाॅ।<strong>िव</strong>चारैत छी िमिथला पेंिटंग सीखू ।अ<strong>ह</strong>ाँ बड नीक काज केल<strong>ह</strong>ूॅ जे बी एड में एडमीशन ल़ लेल<strong>ह</strong>ूॅ ।16


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ाँटल में <strong>ह</strong>म सब वर्मान राजनीितक चच में केक समय िबताबी ।अ<strong>ह</strong>ाँ बरम<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>मर सब<strong>ह</strong>कगितशील मंच में आिब अपन श<strong>ह</strong>ऱ अपन समाज आ़’ आेकर कथा यथा जाि<strong>ह</strong> रूपें तुत करी ताि<strong>ह</strong> सॅसब िकयो ममि<strong>ह</strong>त भ’ जाए छल ।अ<strong>ह</strong>ाँ सिदखन अनका सबके क<strong>ह</strong>ैत छिलए जे अ<strong>ह</strong>ाँ त’ <strong>ह</strong>मरा अपन बेट ेंड मानैत छी मुदा <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँके कोनाे वैयू नि<strong>ह</strong> दैत छी ।अ<strong>ह</strong>ाँ के इर् धारणा िनराधार अिछ ।िक कि<strong>ह</strong>यो <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँ के अनुिचत सला<strong>ह</strong><strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ <strong>ह</strong>मरे क<strong>ह</strong>बा प’ अ<strong>ह</strong>ाँ इंटर में अंगे्रजी नि<strong>ह</strong> नेने र<strong>ह</strong>ी़ जनैत छल<strong>ह</strong>ूॅ जे अंगरेजी स<strong>ह</strong>ारब अ<strong>ह</strong>ाँक बसकग प नि<strong>ह</strong> छल आ’ <strong>दे</strong>खू केक नीक िरजट र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँके ।सीमा सॅ <strong>ह</strong>मर घरक पता लए क’ अ<strong>ह</strong>ाँ इर् िची िलखल<strong>ह</strong>ूॅ ताि<strong>ह</strong> लेल धयवाद ।<strong>ह</strong>मरा ित अपन माेन मेंएतेक ा आ’ इजर्त राखए लेल से<strong>ह</strong>ाे थयवाद मुदा <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>चार सॅ केकराे दाेत बूझनाए मा बड पैघगप छैक ।घर में सबके <strong>ह</strong>मरा िदस सॅ यथाेिचत क<strong>ह</strong>बै<strong>ह</strong> ।अ<strong>ह</strong>ाँक सखीशैली ।िय र नाअ<strong>ह</strong>ाँक टेढ बाकुड <strong>ह</strong>ैंडराइिटर्ंग़ खराप नि<strong>ह</strong> मानब़ <strong>ह</strong>ॅसी कए र<strong>ह</strong>ल छी़ में िलखल मुदा अितशय ेमसॅ भरल िची एखन तुरत <strong>ह</strong>तगत भेल ।इर् जािन क’ सता भेल िक अ<strong>ह</strong>ाँ बी ए सेकेंड िड<strong>िव</strong>जन सॅपास किर गेल<strong>ह</strong>ूॅ ।अ<strong>ह</strong>ाँ बी़ एड कइएर् र<strong>ह</strong>ल छी मुदा अ<strong>ह</strong>ाँ के पढेबा में <strong>िव</strong>शेष अिभरूिच निञ अिछ । तखन <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>चार सॅअ<strong>ह</strong>ाँके टेट पिलक स<strong>िव</strong>र्स कमीशनक तैयारी करब चा<strong>ह</strong>ी ।अ<strong>ह</strong>ाँ सब लेल त’ केक सीट िरजवर् छै ।एकरा <strong>ह</strong>मर अ<strong>ह</strong>ंकार कदािप निञ बूझब ।एक त’ अ<strong>ह</strong>ाँ कया ऊपर सॅ अनुसूिचत जाित एकर लाभ अ<strong>ह</strong>ाँ िकएक नि<strong>ह</strong>ं उठाबी ।कोनाे तर<strong>ह</strong>कगायडेस जाै <strong>ह</strong>मरा सॅ चा<strong>ह</strong>ी त’ िनधाेक <strong>ह</strong>मरा घर आिब सकैत छी वा िची पतरी के मायम सॅ से<strong>ह</strong>ाेजानकारी लए सकैत छी ।िक्षितज सॅ उतिर सांझ गाछ िबरीछ के अपना िगर त में लेबए लागल छै ।<strong>ह</strong>म बा<strong>ह</strong>र जा र<strong>ह</strong>ल छी बूलएट<strong>ह</strong>लए ।शेष गप स प दाेसर िची में ।पैघ के णाम छाेट के आिशर्वाद17


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अ<strong>ह</strong>ाँक संगीशैली ।िय र नाअ<strong>ह</strong>ाँक एडिमट काडर् आिब गेल इर् जािन सता भेल ।अ<strong>ह</strong>ाँ अपन एक् जाम सेंटर अि<strong>ह</strong> श<strong>ह</strong>िर में <strong>दे</strong>नेछी से जािन आआेर सता भेल ।अ<strong>ह</strong>ाँ िलखल<strong>ह</strong>ूॅ जे अ<strong>ह</strong>ाँक कोनाे संबंधी <strong>ह</strong>मर घरक लग़ पास में र<strong>ह</strong>ै छिथअ<strong>ह</strong>ाँ आेतए आयब <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>योग लेबा लेल वागत अिछ अवय आऊ़ ।आेना अि<strong>ह</strong> बीच में जे राइटर्सर् केिकताब आ’ ितयोगी पिका सब पढबा के लेल िलखने र<strong>ह</strong>ी से सब अवय पढब ।िकछु उपयोगी पुतक जेअ<strong>ह</strong>ाँ के श<strong>ह</strong>िर में नि<strong>ह</strong>ं उपलध भ’ सकैछ़ आ’ िकछु नाेस <strong>ह</strong>म डाक सॅ पठा र<strong>ह</strong>ल छी ।बूझल अिछ जेअ<strong>ह</strong>ाँक रटबाक क्षमता बड तीवर् अिछ सबटा चीज ताेता जकाॅ आॅिख मूिन क’ रिट जायब ।अि<strong>ह</strong> गप केदुख नि<strong>ह</strong> करब जे कोिचंग नि<strong>ह</strong> किर सकैत छी ।वायाय सॅ से<strong>ह</strong>ाे सफलता क बाट क’ सब टा <strong>िव</strong> बाधा<strong>ह</strong>रण भ’ जाय छै ।<strong>ह</strong>ॅ िलखबाक खूब अयास करब अि<strong>ह</strong> सॅ िलखावट में सुधार <strong>ह</strong>ाेयत आ’ मरण से<strong>ह</strong>ाेर<strong>ह</strong>त ।सफलता अवस भेंटबाक’ चा<strong>ह</strong>ी इर् <strong>ह</strong>मर अतः करणक वर थीक ।अि<strong>ह</strong> बेर कतेक गरमी पिड र<strong>ह</strong>ल छै़शेष सब यथावत ।ति<strong>ह</strong>ना गाछी सब में आम लुधकल छै।अ<strong>ह</strong>ाँक संगीशैली ।िय र नाअ<strong>ह</strong>ाँ के परीक्षा िदन <strong>दे</strong>खने छल<strong>ह</strong>ॅू मुदा गप नि<strong>ह</strong>ं भ’ सकल ।चमा लगा क’ से अ<strong>ह</strong>ाँ गैजटेडआफीसर लािग र<strong>ह</strong>ल छल<strong>ह</strong>ूॅ ।अिधकांश त’ तीन साल पि<strong>ह</strong>लुका िरपीट छल इित<strong>ह</strong>ास आ’ राजनीित शावला त’ वए<strong>ह</strong> सब छल जे <strong>ह</strong>म िलख क’ अ<strong>ह</strong>ाँ के पठाैने र<strong>ह</strong>ी अ<strong>ह</strong>ाँ नीक जकाॅ घाेंिक गेल र<strong>ह</strong>ाैं।एडवांस मुबारक िरटेन त’ अ<strong>ह</strong>ाँ िनकािलए लेब आ’ इंटरयु में अ<strong>ह</strong>ाँक वाक ् शिक् त के आगाॅ भला के िटकसकैय ।अि<strong>ह</strong> गप सॅ अ<strong>ह</strong>ाँ के दुख अिछ जे बजबा काल अ<strong>ह</strong>ाँ के ीिलंग पुिलंगक भान निञ र<strong>ह</strong>ैत अिछ।याकरण बड कमजाेर अिछ ।कमजाेर याकरण अ<strong>ह</strong>ाँ के िकछु नि<strong>ह</strong> िबगािड सकैत अिछ अ<strong>ह</strong>ाँ में बडआ म <strong>िव</strong>ास अिछ ।आेना इर् क<strong>ह</strong>बी अवस माेन पाडने र<strong>ह</strong>ब जे ‘नाे बडी कैन मेक यू इनफीिरयर <strong>िव</strong>दाउटयोर परमीशन’ ।18


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अ<strong>ह</strong>ाँ इर् की िलखल<strong>ह</strong>ू जे िसडुल काट में से<strong>ह</strong>ाे बड भीड छै ।<strong>ह</strong>ेतैक मेिडकल इंजीिनयिरंग में<strong>ह</strong>ेतैक पी सी एस में पुरूखक <strong>ह</strong>ेतै मुदा ी उमीदवार केक छै ।आ उपर सॅ आेतेक डल से<strong>ह</strong>ाे नि<strong>ह</strong> छी।दुग माॅ के पूजा करू <strong>ह</strong>नुमान चािलसा पढू <strong>दे</strong>खबै अ<strong>ह</strong>ाँक सेलेक् शन अवय अवय अवय <strong>ह</strong>ाेयत ।मयरृाि भ’ र<strong>ह</strong>ल छै़ <strong>ह</strong>म रा बड कैस क’ आेंिघ लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ ।अ<strong>ह</strong>ाँक संगी शैली ।िय र नाअ<strong>ह</strong>ाँक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क काडर् आ’ िची दूनू एके संगे भेंटल । इर् की िलखलाैं जे अ<strong>ह</strong>ाँ बड उदास छी सेिकएक डाक् टर वर सॅ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> भ’ र<strong>ह</strong>ल अिछ आ’ अ<strong>ह</strong>ाँ आेि<strong>ह</strong> किरलुा मजनूॅ के लेल िफरीशान भ’ िटपनानाेर ब<strong>ह</strong>ा र<strong>ह</strong>ल छी जे अ<strong>ह</strong>ाँ के अशुि सॅ भरल िची िलखैत छल ।आय आे कए अिछ अपन बाबू केतेल डीजल के दाेकान प’ तेल बेिच र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ाेयत ।िक अ<strong>ह</strong>ाँ आेकर तेल सॅ गंधाित व सूॅिघ सूॅिध क’अपन जीनगी िबताएब ।भाग्य अ<strong>ह</strong>ाँ के डाक् टर क’ अिगंनी बनबाक अवसिर द’ र<strong>ह</strong>ल अिछ ।साफ सुथरा वातावरण में र<strong>ह</strong>ब।अपन<strong>ह</strong>ूॅ नाैकरी करब आ’ अपन िधया पुा सब के नीक भ<strong>िव</strong>य <strong>दे</strong>ब ।दूरक साेचूॅ छुच्छ भावुकता मनुक् खके रने बाेने बाैआबए िछिछयाबए लागै छै ।ंमाेन छाेट जुिन करू ।साेचू अ<strong>ह</strong>ाँ के केक आगाॅ जेबाक अिछ ।आेि<strong>ह</strong> मजनूॅ के धमकी सॅ नि<strong>ह</strong>डरायब जे करतै से करए <strong>दे</strong>बै आेकरा पुरना िफमक गीत गाबैत़ <strong>दे</strong>वदास बनल र<strong>ह</strong>ए िदयाै ।<strong>ह</strong>ॅ अ<strong>ह</strong>ाँ के <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> में अयबा के माेन त’ बड छलिभलाइर् जा र<strong>ह</strong>ल छी ।मुदा <strong>ह</strong>मर िपितयाैत बि<strong>ह</strong>नक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> से<strong>ह</strong>ाे आेि<strong>ह</strong> िदन छै़<strong>ह</strong>मर शुभेच्छा अ<strong>ह</strong>ाँक संगअ<strong>ह</strong>ाँक संगीशैली ।िय र नाबड िदनक <strong>िव</strong>राम के पछाित अ<strong>ह</strong>ाँ के िची भेंटल।अ<strong>ह</strong>ाँ पी सी एस कपीट किर गेल<strong>ह</strong>ूॅ ।<strong>ह</strong>ृदय गद गदभ’ गेल ।बङ बड बधाइर् ।अ<strong>ह</strong>ाँ प’ <strong>ह</strong>मरा बङ <strong>िव</strong>ास छल ।<strong>दे</strong>खला<strong>ह</strong>ा सपना सच भ’ गेल ।19


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मुदा इर् की िलखल<strong>ह</strong>ूॅ ।सासुरक लाेक बड खराप िनकलल ।गािरये सराप सॅ गप आरंभ’ करैत छैथ।छाेट छाेट गप प’ अ<strong>ह</strong>ाँक बाप ददा संग छीस पुरखा के उकैट क’ रािख दैत छैथ ।घरबाला से<strong>ह</strong>ाे मतारीके आॅचरक खूॅट सॅ बंधेल़ किनक सन उकसेला प’ सपूणर् काया ततािर क’ ध’ दैत छै ।अ<strong>ह</strong>ाँक तीन िदन धिऱ अि<strong>ह</strong> चंड गरमी मास में िबन दाना पािन के़ एक गाेट छाेट कोठरी में जाि<strong>ह</strong>में नि<strong>ह</strong> कोनाे जंगला नि<strong>ह</strong> राेशनदाऩ बंद किर क’ रखने छल ।बेसुध़ अ<strong>ह</strong>ाँके त’ दाॅती प’ दाॅती लािगर<strong>ह</strong>ल छल़ आे त’ माॅ दुरगा के कीरपा सॅ़ आैचक में अ<strong>ह</strong>ाँ के बाबूजी आिब गेला आ’ आेि<strong>ह</strong>़ ज<strong>ह</strong>ुम सॅ िपंडछाेडा क’ अ<strong>ह</strong>ाँके अपना संगे ल’ अयला ।ए<strong>ह</strong>ेेन त’ व नाे में नि<strong>ह</strong>ं साेचलमनुक् ख <strong>ह</strong>ाेइतर् अिछ अि<strong>ह</strong> दुिनया मेंअ<strong>ह</strong>ाँ सन िपमरू आ’ स<strong>ह</strong>िमलू संग ए<strong>ह</strong>ेन यव<strong>ह</strong>ार ।के<strong>ह</strong>ेन के<strong>ह</strong>ेन।<strong>दे</strong>खू िकंयाित आे सब अ<strong>ह</strong>ाँक म<strong>ह</strong> व बूझैथ ।किन िदन माेन के एकदम शांत रािख पूजा पाठ करब ।संसारक मािलक अवस कोनाे नै कोनाे नीकबाट सूझा <strong>दे</strong>ता ।भगवित अ<strong>ह</strong>ाँ के रच्छा करैथ ।<strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँ लेल पूजा करब ।अ<strong>ह</strong>ाँक संगीशैली ।िय र नाअ<strong>ह</strong>ाँक अ<strong>ह</strong>रा लॅाकक भारी िनयुक् त कएल गेल अिछ ।फेर सॅ मुबारक <strong>ह</strong>ाे इर् बङ सताक’ के गपअिछ <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>नती छलै<strong>ह</strong> भगवित माॅ सॅ जे अ<strong>ह</strong>ाँ के िजनगी सॅ दुखक कारी कचाेर मेघ यथाशी उिङक’ नील लाेि<strong>ह</strong>त अया म आ’ सुखक चादिर िबछ बैत समय शी आबए ।अ<strong>ह</strong>ाँ उिचत अथर् में अपन पएर प’ ठाढ एक सफल सुयोग्य ी भ’ गेल<strong>ह</strong>ूॅ ।आब अपन आे याय पूणर्शासिनक क्षमता <strong>दे</strong>खिबयाै जाि<strong>ह</strong> लेल काआेलेज में एतेक भाषण दइतर् छल<strong>ह</strong>ूॅ ।आशा अिछ जे अ<strong>ह</strong>ाँ अपन दािय व के नीक जकाॅ िनभायब बी डी आे साि<strong>ह</strong>बा ।शेष शुभअ<strong>ह</strong>ाँक संगी20


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्शैली ।िय र नाबङ नम<strong>ह</strong>र तीक्षा के बाद अ<strong>ह</strong>ाँ क िची भेंटल ।इर् जािन <strong>ह</strong>ािदर्क दुख भेल जे अ<strong>ह</strong>ाँ के तलाक भ’गेल ।खैर जे भ<strong>िव</strong> य छल तेकरा के मेटा सकैत अिछ़ ।आेना अ<strong>ह</strong>ाँ जे राेइर्ंया राेइर्ंया ठाढ करए बलावणर्न कएने र<strong>ह</strong>ी आे<strong>ह</strong>ेन पिरिथित में अ<strong>ह</strong>ाँ सन पढल गुनल आिफसर के िनव<strong>ह</strong> केना दुकर छल ।अपनािदस सॅ त’ अ<strong>ह</strong>ाँ बङ कोरिसस केिलयै िनभाबए के मुदा़ शराब पीिब क’ ितिदन मार पीट करय वलामनुक् ख के भाग्य आ’ भगवान भराेसे सुधरएलेल लाेक केक िदन धिर आस लगाैने िदवस गमावैत र<strong>ह</strong>तै।अ<strong>ह</strong>ाँ अपन माय आ’ छाेटका भाइर् बि<strong>ह</strong>न के अ<strong>ह</strong>रा लइर् अनल<strong>ह</strong>ू से नीक कएल ।आब अ<strong>ह</strong>ाँ अपनराजनीितक पटल किन आआेर <strong>िव</strong>तृत करू ।<strong>दे</strong>श <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शक यूज सूिनतै र<strong>ह</strong>बै । िलखल<strong>ह</strong>ू जे अ<strong>ह</strong>ाँक वगयनाना बङ पि<strong>ह</strong>ने एम पी छला<strong>ह</strong> आ’ आब आेय के लाेक अ<strong>ह</strong>ाँ के अपन ितिनिध चुिन पािलर्यामेंट में पठबएचा<strong>ह</strong>ैत अिछ ।इर् त’ बङ नीक गप भेल ।अ<strong>ह</strong>ाँक वक् तृ व क्षमता आब खुिज क’ लाेकक साेझाॅ आयत ।अ<strong>ह</strong>ाँ पि<strong>ह</strong>ने आेि<strong>ह</strong> क्षे <strong>िव</strong>शेषक जाितगत आंकङा आेकर समया आ’ <strong>िव</strong>कासक लेल की सब आके<strong>ह</strong>ेन कदम उठेबाक चा<strong>ह</strong>ी अि<strong>ह</strong> सब प’ ग<strong>ह</strong>ीङ शाेध ारंभ किर िदयाै ।अि<strong>ह</strong> म में घरे घर जा कएीगण सब सॅ गप किर आेकर सब<strong>ह</strong>क िदल जीतबा के यास करब एक त’ आे िरजवर् सीट छै़ आ’अ<strong>ह</strong>ाँ के नाना के नाम तीस बरखक बादाे लाेकक ठाेर प’ आेि<strong>ह</strong>ना छैक ।अ<strong>ह</strong>ाँ सीधे लाॅक सॅ <strong>दे</strong>शकपािलयामेंट में नि<strong>ह</strong> प<strong>ह</strong>ुँच गेल<strong>ह</strong>ु त’ <strong>ह</strong>मर नाम प’ कूकूर पाेिस <strong>दे</strong>ब ।बा<strong>ह</strong>र अ<strong>ह</strong>ार भ’ गेलै़ सांझ मे त’ घर में र<strong>ह</strong>नाए उिचत नै । ट<strong>ह</strong>लए जा र<strong>ह</strong>ल छी ।बेसफेर दाेसर िची में ।अ<strong>ह</strong>ाँक संगीशैली ।21


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िय र नाअ<strong>ह</strong>ाँ के िची में <strong>ह</strong>मरा फेर सॅ मानिसक भटकाव के गंध लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ ।इर् की िलखल<strong>ह</strong>ूॅ जे खैरािजला के कलक् टर जे अ<strong>ह</strong>ॴक िबरादरी के अिछ सिदखन रेशमक’ डाेरी नेने अ<strong>ह</strong>ाँक पाछाॅ पडल र<strong>ह</strong>ैत अिछ।आेकराे वैवाि<strong>ह</strong>क जीवन ते<strong>ह</strong>ने सन छै ।किनया नै छै गत भ’ गेलै वा छाेिड <strong>दे</strong>ने छै ।<strong>ह</strong>ॅ आे<strong>ह</strong>ाे दाताैन केथान प’ भिरसक दारूए सॅ मुॅ<strong>ह</strong> धाेबित <strong>ह</strong>ेतैक़ लाल टरेस आॅिख़ जेना कोनाे ि<strong>ह</strong>ंसक पशु़ ।मुदा अ<strong>ह</strong>ाँकेइजत से<strong>ह</strong>ाे बङ करैत अिछ ताि<strong>ह</strong> लेल अ<strong>ह</strong>ाँ आेकर अवगुण नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ख पाबै छी।खैऱ अि<strong>ह</strong> में <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँ केकी मश<strong>िव</strong>रा िदय अि<strong>ह</strong> क्षे में त’ अ<strong>ह</strong>ाँ अपने बङ चतुर सुजान छी ।ंमुदा किन साेचू़ अि<strong>ह</strong> में अ<strong>ह</strong>ाँ के कोन उकृ भ<strong>िव</strong>य <strong>दे</strong>खाय पिङ र<strong>ह</strong>ल अिछ ।आय नै काि<strong>ह</strong>़अपनाे त’ अ<strong>ह</strong>ाँ कलक् टर बिनए जायब ।<strong>ह</strong>मरा जनतब अ<strong>ह</strong>ाँ के अपन िधयान इलेक् शन लङबा िदस लगेबाकचा<strong>ह</strong>ी ।अपन ितभा न नै <strong>ह</strong>ाेमए <strong>दे</strong>बै पैघ काज लेल अ<strong>ह</strong>ाँ के जनम भेल अिछ ।अखन घर में िकछु पा<strong>ह</strong>ुन पङक आयल छिथ ताि<strong>ह</strong> में यत छी ।आर सब कुशल मंगलअ<strong>ह</strong>ाँक संगीशैली ।िय र नाअ<strong>ह</strong>ाँके बङका पाट चुनाव लङबा लेल िटकट द’ <strong>दे</strong>लक़ बधाइर् <strong>ह</strong>ाे ढेर रास उमीदवार क’ मय अ<strong>ह</strong>ाँकिटकट भेंटनाए सिरप<strong>ह</strong>ॅू एक गाेट पैघ गप अिछ ।अ<strong>ह</strong>ाँ के आ<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>म मास िदन अ<strong>ह</strong>ाँ के संगे र<strong>ह</strong>ी़अ<strong>ह</strong>ाँ <strong>ह</strong>मर ऋण कोशकी में पािन र<strong>ह</strong>तै ता धिर नि<strong>ह</strong>ं िबसरब़ अपन माए बाबू सॅ बेशी <strong>ह</strong>मर आभारी छी जेघॴच घाॅिच क’ सजा सॅवािरक’ मनुक् ख सॅ <strong>िव</strong>िश मनुक् ख बना <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ूॅ आेि<strong>ह</strong> जमक माए़ बाप भायबि<strong>ह</strong>नी िकछु नै िकछु अवस छी नै त’ के करै छै अनका लेल एतेक़ ।आन संगी सब त’ एको टा िचीके उर नि<strong>ह</strong> पठाेलक ।ं<strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>चारैं इर् सब गप िबसिर जाऊ ।<strong>ह</strong>ाँटल में त’ नि<strong>ह</strong>ए मुदा तेकरा बाद अ<strong>ह</strong>ाँ के भाव <strong>िव</strong>वलिची सब<strong>ह</strong>क उर दइत दइतर् <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँ के संगी अवय बूझय लागलाैं <strong>ह</strong>ैं आ’ अ ‘ ेंड इन नीड इज अेंड इन डीड ।’दाेती अपना आप में एक टा मजगूत नाता छै आे<strong>ह</strong>ाे दैवीक म<strong>ह</strong>ान िग ट छै ।<strong>ह</strong>म नाेिमनेसन िदन अ<strong>ह</strong>ॴ के संग छी ।<strong>ह</strong>मरा सॅ ज़ेक भ’ सकत तैयार र<strong>ह</strong>ब ।22


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एतय बािरश झमाझम भ’ र<strong>ह</strong>ल छै़ केक िदन सॅ मेघ लदने छलैमवाद जेना िनकािल र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ाेय ।आय अपन माेनक सबटाशेष सबटा गप भेंट भेला प’ <strong>ह</strong>ाेयत ।अ<strong>ह</strong>ाँक संगीशैली ।िय र नाबधाइऱ् बधाइर् बधाइर् ।ढाइर् लाख वाेट सॅ अ<strong>ह</strong>ाँ जीत गेल<strong>ह</strong>ूॅ ।काउंिटंग काल कोनेा अपिर<strong>ह</strong>ायर् कारणे<strong>ह</strong>म उपिथत नि<strong>ह</strong>ं रि<strong>ह</strong> सकल<strong>ह</strong>ूॅ ।बङ सता अिछ सबटा वाेट अ<strong>ह</strong>ाँ दूनू <strong>ह</strong>ाथे अपन झाेरा में <strong>ह</strong>साेिथ लेलाैं।आय ए<strong>ह</strong>ेन लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ जेना नब सूरूज अपना संगे नव भात नेने चाराें िदशा सॅ मंगल गान करैतिसं<strong>ह</strong>नाद किर र<strong>ह</strong>ल अिछ ।अ<strong>ह</strong>ाँ सॅ <strong>ह</strong>मरा ए<strong>ह</strong>ने सफलताक उमीद छल ।आब मनाऊ भिर छाॅक <strong>ह</strong>ाेरी गाऊखूब फाग झाल मृदंग बजा बजा क’।मुदा एक गाेट गप सिदखन माेन पाङने राखब़ सांसद बनला उर क्षे के जनता सॅ <strong>िव</strong>ासघातनि<strong>ह</strong>ं करबै आे सबटा वादा अवय पूरन करबै़ जाि<strong>ह</strong> आधार प’ इर् म<strong>ह</strong>ासंाम जितल<strong>ह</strong>ुँ ।माेन पिङ र<strong>ह</strong>ल अिछ माॅ के क<strong>ह</strong>बी ‘संगे संगे गाय चरेल<strong>ह</strong>ु िकसना भेल गाेसैयाॅ ।शेष शुभ । एक बेर फेर <strong>ह</strong>ािदर्क बधाइर् ।अ<strong>ह</strong>ाँक संगीशैली ।िय र ना़दूरदशर्न सॅ खबिर भेटल िक अ<strong>ह</strong>ाँके ी आ’ अनुसूिचत जाित दूनू <strong>ह</strong>ाेबाक कारणे केिबनेट िमिनटरकपद सॅ नमाजल गेल अिछ़ साेशल वेल फेयर िमिनटर ि<strong>ह</strong>प ि<strong>ह</strong>प <strong>ह</strong>ुरे़र् ।बङ स छी आय <strong>ह</strong>मएकदम गदगद ।अपन पिरजन संगे खुशी मनाबए जा र<strong>ह</strong>ल छी ।अ<strong>ह</strong>ू ठामक सांसदक <strong>िव</strong>जय के खुशी में बङका <strong>िव</strong>शाल जूलूस ‘िजदा बादक’ नारा लगबैत <strong>ह</strong>मरघरक साेंझा राेड सॅ गुजिर र<strong>ह</strong>ल अिछ ।23


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अपार शुभ कामना के संगअ<strong>ह</strong>ाँक संगीशैली ।िय र नाकेक बेर अ<strong>ह</strong>ाँ के िची िलखल<strong>ह</strong>ूॅ टेिलाम से<strong>ह</strong>ाे पठाैल<strong>ह</strong>ूॅ मुदा कोनाे जवाब नॅ भेंटल ।केक तािकतुिक क’ अ<strong>ह</strong>ाँ के फाेन नंबर उपरेल<strong>ह</strong>ूॅ फाेन से<strong>ह</strong>ाे कयल<strong>ह</strong>ूॅ अ<strong>ह</strong>ाँ के कोनाे पी ए उठाैलक नाम पता पुिछकिन कालक’ बाद क<strong>ह</strong>ैत अिछ ‘ मैडम बा<strong>ह</strong>र गेल छिथ बाद में कखनाें गप करब ।’बाद में से<strong>ह</strong>ाे केकबेर फाेन कयल<strong>ह</strong>ूॅ एय<strong>ह</strong> जवाब ।<strong>ह</strong>म इर् बूझै लेल य छी जे मंी के रूप में अ<strong>ह</strong>ाँ के के<strong>ह</strong>ेन के<strong>ह</strong>ेन अनुभव भ’ र<strong>ह</strong>ल अिछ ।िक सबकिर र<strong>ह</strong>ल छी आिद ।जाैं िची भेटै त’ अवस प<strong>ह</strong>ुँचनामा पठैब ।िलखबा के जाैं टाइमर् नै भेटै त’ फाेन सए<strong>ह</strong> खटखटा <strong>दे</strong>बए।आब त’ अ<strong>ह</strong>ू श<strong>ह</strong>िर में टेिलफाेन एक् सचेंज लािग गेल छै आ’ घरे घर फाेन भ’ गेलए ।फाेन नं पठार<strong>ह</strong>ल छी आ’ पी ए के से<strong>ह</strong>ाे िलखा <strong>दे</strong>ने छी ।यथाशी संपकर् करब ।अ<strong>ह</strong>ाँक शैली ।िय र नाआय अ<strong>ह</strong>ाँ के अि<strong>ह</strong> श<strong>ह</strong>रक नव िनिमर्त टेिडयम के उदघाटन करबा के छल ।अ<strong>ह</strong>ाँ त’ <strong>ह</strong>मरा िबसिरयेगेल<strong>ह</strong>ूॅ मुदा माेन नै पितयाय छल़ भेल <strong>ह</strong>मर िलखला<strong>ह</strong>ा वा’ सं<strong>दे</strong>श अ<strong>ह</strong>ाँ धिर नि<strong>ह</strong>ं प<strong>ह</strong>ुँच र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ाेयत ।भाेरे सॅ <strong>ह</strong>म टेिडयम के बंधक आ’ गण माय जनक संग अ<strong>ह</strong>ाँ के तीक्षा में एक पएर प’ ठाढ र<strong>ह</strong>ीिकंयात अ<strong>ह</strong>ाँ सॅ भेंट भ’ जाए । ‘अ<strong>ह</strong>ाँ अयल<strong>ह</strong>ूॅ उजर झक झक िसकक नूआ माथ प’ बङ <strong>ह</strong>लुकसन आॅचिर रखने़ आॅिख के धूपक किरका चमा सॅ झॅपने भीङ सॅ फराक़ एक गाेट भय यिक् त व ।मुदा आॅिख प’ चढल चमा के कारण बंधकक कात मे ठाढ <strong>ह</strong>मरा शैली प’ एकटा दृिपात से<strong>ह</strong>ाे निञकय सकल<strong>ह</strong>ूॅ ।किन ढीठ बिन <strong>ह</strong>म आगाॅ बढल<strong>ह</strong>ूॅ त’ एक गाेट अपिरिचत सन ‘आैपचािरक ‘नमते’ के मुामें दूनू <strong>ह</strong>ाथ जाेिङ लाल िरबन कािट गङगङाित ताली के मय उदघाटन समाराे<strong>ह</strong> क’ बाद बङ यत सनलगैत अपन ताम झाम अमला संग िनकिल गेल छलाैं काै के आर ाेाम छल ।24


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अनायास सब टा गप <strong>ह</strong>मरा बूझबा में आिब गेल छल वा <strong>ह</strong>मर क खूिज गेल छल ।लागल जे भरलबाजार मे िकयो <strong>ह</strong>मरा चाकू मािर क’ <strong>ह</strong>मर करेज िनकािल क’ नेने चिल गेल <strong>ह</strong>ाेय ।केक काल थिर <strong>ह</strong>मरबकार नै फूटल छल ।अ<strong>ह</strong>ॴ के माेतािबक <strong>ह</strong>ाँटल में <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँ के अपन ‘ बेट ेंङ’ नि<strong>ह</strong>ं बूझैत छल<strong>ह</strong>ूॅ आब लािग र<strong>ह</strong>लअिछ ‘अ<strong>ह</strong>ाँ एतेक पैघ नाटक िकएक रचने छल<strong>ह</strong>ूॅ ।अ<strong>ह</strong>ाँ के बेचैनी छल िकछु करबा के मुदा गाइडर् केकिरतै़ आब जखन अ<strong>ह</strong>ाँ ‘ एलीट क् लास ‘के क<strong>ह</strong>बए लगल<strong>ह</strong>ूॅ पएरक नीचा के सबटा साेपान उखािङफेंकल<strong>ह</strong>ुँ वाभा<strong>िव</strong>क छल िकयाक त’ अ<strong>ह</strong>ाँ कि<strong>ह</strong>यो क कराे बेट की ेंड थिर क<strong>ह</strong>ाबए के जाेगर नि<strong>ह</strong>ंछल<strong>ह</strong>ूॅ आ’ नि<strong>ह</strong>ं <strong>ह</strong>ाेयब ।अ<strong>ह</strong>ाँक सबटा मगर मच्छी नाेर <strong>ह</strong>मरा एकए क किर क’ माेन पिङ र<strong>ह</strong>ल अिछ आ’ <strong>ह</strong>मर आ मा जेना<strong>ह</strong>मरे िधक् कािर र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ाेय ।आेना उपिर सॅ खसबा के आेकरे ड’र र<strong>ह</strong>ैत छे जे ऊपर छै <strong>ह</strong>मरा की़ <strong>ह</strong>म त’नीच्चे ठाढ छी <strong>ह</strong>ी दैट इज डाउन नीस िफयर नाे फाैल ।<strong>ह</strong>ॅ जेना ताेता जकाॅ <strong>ह</strong>मरा सॅ नजिर फेर लेल<strong>ह</strong>ूॅतेना कंटीचुएंसी के लाेक संग नि<strong>ह</strong> फेरबै़ जातं में जनते जनादर्न <strong>ह</strong>ाेइतर् छै़ जाैं आे<strong>ह</strong>ाे अपन मुॅ<strong>ह</strong> फेरलेत त’ मू<strong>ह</strong>े बल धङाम सॅ धरती प’ खसब ।इर् <strong>ह</strong>मर एक गाेट पि<strong>ह</strong>ल आ’ आिखरी यिक् तगत काज बूझब।धयवादएक टा शुभेच्छु१.जगदीश साद मंडल- -ितलासंाितक लाइ २. कुमार मनोज कयप-माटर सा<strong>ह</strong>ेब25


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जगदीश साद मंडल1947- गाम-बेरमा, तमुिरया, िजला-मधुबनी। एम.ए.। कथा (गामक िजनगी-कथा सं<strong>ह</strong>), नाटक(िमिथलाकबेटी-नाटक), उपयास(मौलाइल गाछकफूल, जीवन संघषर्, जीवनमरण, उथान-पतन,िजनगीक जीत- उपयास)। माक्सर्वादक ग<strong>ह</strong>न अययन। मुदा सीिलंगसँ बचबाक लेल कयुिनटआदोलनमे गेिन<strong>ह</strong>ार लोक सभसँ भेँट भेने मो<strong>ह</strong>भंग। ि<strong>ह</strong>नकर कथामे गामक लोकक िजजी<strong>िव</strong>षाक वणर्न आ नव दृिकोण दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ितलासंाितक लाइधानक लड़ती-चड़ती पतराइते गमैया <strong>िव</strong>ालयमे ितलासंाितक पढ़ाइ शुरु भऽ गेल। <strong>िव</strong>ालयक लेल नेजग<strong>ह</strong>क कमी आ ने पढ़ौिन<strong>ह</strong>ारक। इनार-पोखिरक घाट सन प<strong>िव</strong> थान आ िबनु आरक्षणक मि<strong>ह</strong>ला िशक्षक।िशक्षको इमानदार। ने टयूशन फीस लइत आ ने दरमा<strong>ह</strong>ा। पढ़वैक लेल एते उता<strong>ह</strong>ुल जे खेनाइयो-पीनाइकिचता नि<strong>ह</strong>। छोट िदन <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong>ुँ भानस-भातक कौिड़यो भिर ढकार नि<strong>ह</strong>। पाविनक <strong>िव</strong>षय नम<strong>ह</strong>र तेँ पूरा<strong>िव</strong>षयक िशक्षक तँ नि<strong>ह</strong> मुदा टुकड़ी-टुकड़ी कऽ कए अपना-अपना ढंगसँ अपन ि<strong>ह</strong>साक <strong>िव</strong>षय पढ़बएलगली<strong>ह</strong>।पाँच िदन पि<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> केदार कलकासँ गाम आिब गेल। ओना ओ दुगपूजामे सभ साल <strong>दे</strong>बे करैत छिथ,ितलोसंाित से<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong>ये छोड़ै छिथ। कोना छोड़ता<strong>ह</strong>? आब िक कलका ओ कलका र<strong>ह</strong>ल जे तीिन-तीिनिदन गाड़ीमे बैसल-बैसल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथ अकिड़ जाएत। आब तँ छ<strong>ह</strong> घंटाक रता कलका िथक। त<strong>ह</strong>ूमे केदारअपन गाड़ी रखने छिथ चा<strong>ह</strong>-नाता कलकाक डेरामे करैत छिथ आ कलौ गाममे। <strong>ह</strong>ुनके सब<strong>ह</strong>क तँ ईदुिनयाँ आ <strong>दे</strong>श छी। एक तँ बैंकक मैनेजरक दरमा<strong>ह</strong>ा दोसर कुरसीक कमीशन आ ति<strong>ह</strong>पर सँ अपनो बैंककशाखा खोलनि<strong>ह</strong> छिथ। कमीशने बेकतन तेँ टाफोक कमी नि<strong>ह</strong>। कलका सन श<strong>ह</strong>र जि<strong>ह</strong>ठाम भीखमंगोकरोड़पित अिछ।‘‘गाममे जँ िकयो मरद अिछ तँ केदार छिथ। गाममे के आँिख उठा कऽ <strong>ह</strong>ुनका िदिश तकलिन। अखनोसर<strong>ह</strong>टा अँचार, बीकानेरक पापड़ केदार छोिड़ ितलासंाितमे के खाइत अिछ। <strong>िव</strong>िध पूवर्क जँ िकयो पाविनकरैत अिछ तँ केदार छोिड़ दोसर के बाजत- ‘‘दतमिन करैत पोखिरक घाटपर जगदरवाली कछुबीवालीकेँक<strong>ह</strong>लिखन।26


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्साड़ी-साया रिख कछुबीवाली घाटपर बैिस झुटकासँ पाएर मजैत छली<strong>ह</strong>। मन िचतामे बाझल छलिन।कािये पाविन छी ने चूड़ा कुटलॱ<strong>ह</strong>ेँ आ ने मुर<strong>ह</strong>ी भुजलॱ। जाबे चूड़ा-मुर<strong>ह</strong>ी नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>एत ताबे लाइ कथीकबनाएव। गलती अपनो भेल जे अगते-ओिरयान नि<strong>ह</strong> केल<strong>ह</strong>ुँ। फेिर मनमे उठलिन, एक िदनक पाविन लेलम<strong>ह</strong>ीना िदन पि<strong>ह</strong>नेसँ ओिरयान करए लागब। एतवे काज अिछ। काजक दुआरे एको िदन ने समएपर न<strong>ह</strong>ाइ छीआ ने खाइ छी। जेकरा काज नइ छै सालो भिर पाविनये कर<strong>ह</strong>। कोनो की <strong>ह</strong>म जनै छेिलयै जे पनर<strong>ह</strong> िदनपि<strong>ह</strong>नेसँ शीतल<strong>ह</strong>री लािध <strong>दे</strong>तइ जि<strong>ह</strong>सँ चूड़ा-मुर<strong>ह</strong>ीक ताड़ल धान भारले ने जाएत। जि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>वताकेँ पाविनकरबिन <strong>ह</strong>ुनका एतबो बुा नइ छि<strong>ह</strong> जे अपनो पाविनक ओिरयानक िचता किरतिथ। फेिर मनमे एलिन जेचूड़ा-मूढ़ी तँ दोकानो-दौरीमे िबकाइत अिछ। कीिन लेब। मुदा लाइ कोना <strong>ह</strong>एत? चूड़ा-मुर<strong>ह</strong>ी तँ अखड़ा <strong>ह</strong>ोइतअिछ अमैिनयाक जरुरत नि<strong>ह</strong> अिछ। मुदा लाइ? केेे<strong>ह</strong>न-क<strong>ह</strong>ाँ <strong>ह</strong>ाथे, के<strong>ह</strong>न-क<strong>ह</strong>ाँ बरतनमे बनौने <strong>ह</strong>एत। त<strong>ह</strong>ूमेआइ-कािक बिनयाँ सभ ते<strong>ह</strong>न गइ-खोर भऽ गेल अिछ जे गुड़क बदला छुऐमे बना पाइ टिलया लेत। िदनेमेमुर<strong>ह</strong>ी-चूड़ा लऽ आनब आ राितमे खेला-पीला बाद बना लेब। मन असिथर <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>िन िक जगदरवालीक बातमन पड़लिन। फेिर वापसी ोध रतासँ घुिर गेलिन। तुरुछ भऽ उर <strong>दे</strong>लिखन- ‘‘सर<strong>ह</strong> रंगक आ िकपचासे रंगक जे अँचार केदरबा ख-ए-त तइसँ कछुबीवालीक जी<strong>ह</strong>क पािन मेटेतइ।’’यामा काकी चुपचाप न<strong>ह</strong>ा कऽ घर िदसक रता धेली<strong>ह</strong>। अपना धुिनमे यामाकाकी। ने समाजसँ कोनोमतलब आ ने समाजक काजसँ। समाजक काजे बेढ़ंग अिछ। ककरो कोनो ठेकान नि<strong>ह</strong>। की बाजत आ कीकरत तेकर कोन ठेकान। एे मुँ<strong>ह</strong> जे लोकसँ गप करत, एे गप तते रंगक बाजत। लगले िकछु लगलेिकछु। त<strong>ह</strong>ूमे आब ते<strong>ह</strong>न-ते<strong>ह</strong>न अिगमूू सभ भेल<strong>ह</strong>ेँ जे, जूरशीतलक मुइल निढ़याकेँ जि<strong>ह</strong>ना कुा सभ अपना-अपना िदस दाँतसँ पकिड़-पकिड़ िघचैत, ते<strong>ह</strong>ने भऽ गेल अिछ। नै तँ कतौ ऐना <strong>ह</strong>ुअए जे एे गाममे एेपाविन दू-िदना, तीन िदना दुनू <strong>ह</strong>ोय। त<strong>ह</strong>न तँ जेकरा जे मन फुड़ै छै से करैए। सभ करत अपना मने आ<strong>ह</strong>म करब लोकक मने। अपन िजनगी अिछ अपन दुख-सुख अिछ। अपनासँ पलखित <strong>ह</strong>एत तँ दोसरो बच्चािदिश <strong>दे</strong>खब। नि<strong>ह</strong> तँ अपन के स<strong>ह</strong>ािर <strong>दे</strong>त? यए<strong>ह</strong> सभ <strong>िव</strong>चार यामा काकीक मनमे नचैत र<strong>ह</strong>िन। चूड़ो-मूढ़ीक लाइ भइये गेल। ितलबो बनाइये लेल<strong>ह</strong>ुँ। कुरिथयो-तेबखाक दािल अिछये। लोको सभ जी<strong>ह</strong>क चसकीदुआरे िकयो खेर<strong>ह</strong>ी तँ िकयो रा<strong>ह</strong>िड़ तँ िकयो बदामक दािलक िखचैड़ बनबैत अिछ। एते बात मनमे उिठति<strong>ह</strong>काकीक <strong>िव</strong>चार रुिक गेलिन। कुरथीक तुलना रा<strong>ह</strong>िड़, खेर<strong>ह</strong>ीसँ करए लगली<strong>ह</strong>। पूसक संाितक िदन पाविन<strong>ह</strong>ोइत। रा<strong>ह</strong>िड़ चैत-बैशाखमे ज<strong>ह</strong>निक बदाम फागुन आ खेर<strong>ह</strong>ी जेठ-अखाढ़मे <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ति<strong>ह</strong>क ि<strong>ह</strong>सावेकुरिथये ने नवकी किनयाँ बिन घर अओती<strong>ह</strong>। ई बात मनमे अ<strong>िव</strong>ति<strong>ह</strong> काकीक मन आगू बढ़लिन। <strong>ह</strong>मरा सनद<strong>ह</strong>ी ककर <strong>ह</strong>ेतइ? िकयो लो<strong>ह</strong>ा म<strong>ह</strong>ीिसक दूध पौरने <strong>ह</strong>एत तँ िकयो पोखिरक पािनक। मुँ<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>ँसी िनकललिन।जे<strong>ह</strong>ने लोक सभ ठक भऽ गेल अिछ त<strong>ह</strong>ने <strong>दे</strong>वयो-<strong>दे</strong>वता। अनिदना िकयो दूधमे पािन फेिट कऽ बेचैए तँ बेचैए,पाविनमे जे <strong>ह</strong>ुनको सभकेँ खुआवैत छि<strong>ह</strong> से ओ नि<strong>ह</strong> बुझै छिथन। िकऐक ने <strong>ह</strong>ड़<strong>ह</strong>री बजर खसा दैतछिथन। एते िदन <strong>ह</strong>ुनको सभकेँ शिक्त छलिन आब ओ<strong>ह</strong>ो सभ डलडाक मधुर खा पेट िबगािड़ लेलि<strong>ह</strong> अिछ।फेिर मन अपना िदस घुड़लिन। िखचैड़मे जबीरी नेबो नीक आ िक घीउ। मुदा एि<strong>ह</strong> पर मन नि<strong>ह</strong>अँटकलिन। खाइ बेरमे बुझल जाएत। फेिर मनमे खुशी एलिन। मुकी दैत आँिख उठा कऽ तकलिन तँिदनकरपर नजिड़ पड़लिन। मने-मन णाम कए कऽ क<strong>ह</strong>ए लगलिखन- ‘‘ए<strong>ह</strong>नो जाड़मे अ<strong>ह</strong>ाँ चास-वासकेँ भिर27


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>दे</strong>ने िछयै। अपना लेल कोठी माल-जाल लेल टाल खेतक-खेत तरकारी, बाधक-बाध ग<strong>ह</strong>ूम, दिल<strong>ह</strong>न-तेल<strong>ह</strong>नसँसजल खेत। <strong>ह</strong>े िदनकर ब<strong>ह</strong>ुत जाड़ सि<strong>ह</strong> जी<strong>िव</strong> र<strong>ह</strong>ल छी कल<strong>ह</strong> फेरु। आँिख िनच्चाँ <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong> मनमे एलिन।आइये ने सीमापर (मकर रेखा) जएता<strong>ह</strong>। कािसँ तँ ितले-ितल ऐवे करता<strong>ह</strong>।’’पाविनक छुीमे योितषी काका गाम नि<strong>ह</strong> अएला<strong>ह</strong> िक काकीकेँ आफद भऽ गेलिखन। ओना साल भिरसँकािकयोक मन बदिल र<strong>ह</strong>ल छि<strong>ह</strong>। जे वुिधयार काकी भेिल जाइ छिथन तते काकासँ मत-भेद भेिल जाइछि<strong>ह</strong>। योितषी काकाकेँ काकीक ओि<strong>ह</strong> िकरदानीसँ <strong>ह</strong>ृदयमे चोट लगलिन, जि<strong>ह</strong> िदन काकी काकाक पाइ(कमाएल रुपैआ) चोरा कऽ बुइिधक सिटर्िफकेट कीिन लेलिखन। ओ<strong>ह</strong>ी िदनसँ काकीक आफद का आकाकाक आफद काकी भऽ गेलिखन। <strong>िव</strong>ालयसँ अबैतिखन बाटेमे पाविनपर नजिर गेलिन। कने काल गुमभऽ उर-दिक्षण -उरायण आ दिक्षणायण-क सीमापर आँिख रोपलिन। आँिख रोिपति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ृदयमे <strong>ह</strong>ँसी उठलिन।जाधिर लोक दिक्षणायणमे मरैत अिछ नकर् जाइत अिछ आ उरायणमे वगर्। वगर् तँ मनुय िनिमर्त छीज<strong>ह</strong>न िक मकर संाित <strong>ह</strong>-नक्षक िया छी। दुनू एक ठाम कोना भऽ गेल। बाटेसँ योितषी काकाकमनकेँ <strong>ह</strong>ौड़ने र<strong>ह</strong>िन। आंगनमे पाएर रिखति<strong>ह</strong> काकी टोिक <strong>दे</strong>लिखन- ‘‘तलब भेटल िक नि<strong>ह</strong>? अखन धिर कोनोओिरयान नि<strong>ह</strong> भेिल अिछ।’’काकीक बात सुिन काकाक मन ल<strong>ह</strong>िड़ गेलिन। आँिख गुड़ेिर काकीकेँ <strong>दे</strong>िख ओसारक चैकीपर झोरा रिख<strong>ह</strong>ाथ-पाएर धोअए कल िदिश बढ़ला<strong>ह</strong>। मने-मन काका सोचित जे सबकाज कालमे फँड़ब<strong>ह</strong>ी करती<strong>ह</strong> आ टाकाबेिरमे काका मन पड़ै छि<strong>ह</strong>। काका अपन धुिनमे आ काकी पाविनक धुिनमे। ितलासंाित संाितसँ पाविनजे दंगलक अखाड़ापर उतरैबला अिछ ओि<strong>ह</strong> लेल अखन धिर <strong>ह</strong>ाथपर <strong>ह</strong>ाथ जोिड़ बैसिल छी। मुदा पि<strong>ह</strong>लुकेनजिर काकीकेँ डोला <strong>दे</strong>लकिन। करेज काँिप गेलिन। मन िनणर्य कऽ लेलकिन जे पिरवारक गारजन पुरुख<strong>ह</strong>ोइत अिछ, मान-अपमान पुरुखक कपारपर चढ़त। <strong>ह</strong>म तँ अनेने तबा<strong>ह</strong> छी। जे आिन कऽ <strong>दे</strong>ता ओ बनाकऽ आगूमे <strong>दे</strong>बिन।कलपर पािन पीिब, आंगन आिब योितषी काका चैकीपर बैिस तमाकुल चुनवए लगला<strong>ह</strong>। अपन भलाइसोिच काकी बाड़ी िदस ट<strong>ह</strong>िल गेली<strong>ह</strong>। मुँ<strong>ह</strong>मे तमाकुल लैत काका आँिख घुमा कऽ पी िदस <strong>दे</strong>लिखन। मनखुट-खुट करिन जे फेिर ने िक<strong>ह</strong>रोसँ आिब िकछु फरमा दिथ। मुदा सोझमे नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख मन असिथर भेलिन।मनमे उठलिन, काि मकर संाित छी। जि<strong>ह</strong>ठाम सँ सूयर् दिछन मँु<strong>ह</strong>े नि<strong>ह</strong> बिढ़ उर मुँ<strong>ह</strong>े घुमता<strong>ह</strong>। सूयर्केँउरायण <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong> जीव-जतुमे सूयर्क काश नव फूितर् पैदा करैत अिछ। मौसमक बदलाव <strong>ह</strong>ुअए लगैतअिछ। जि<strong>ह</strong>सँ पिरवतर्नक रुप <strong>दे</strong>ख पड़ैत अिछ। मुदा लोकमे पिरवतर्न की आओत? जे दिछनपंथी <strong>िव</strong>चारयव<strong>ह</strong>ािरक रुपमे पवर्त सदृय अपन रुप बनौने अिछ ओ चूड़ा-लाइ खेने भेिट जाएत।संाितक पि<strong>ह</strong>ल संया अबैत-अबैत भोरमे न<strong>ह</strong>ेबाक कायर्म तैयार भऽ गेल। एि<strong>ह</strong> पर <strong>िव</strong>ालयकसभ िशिक्षका एकमत भऽ गेली<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong> कायर्ममे एकटा फिनगा आिब गेल। फिनगाक गंधसँ वातावरणमे गंधआ<strong>िव</strong> गेल। गंध ई जे पोखिरक घाटक तरमे कमलेसरी (कमलेरी) म<strong>ह</strong>रानी चूड़लाइक िछा रखने छिथन।जे पि<strong>ह</strong>ने न<strong>ह</strong>ाइले जाएत ओकरा <strong>दे</strong>िथन।28


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्टेुक िधया-पूतासँ लऽ कऽ ढेरबा धिर अपन दावा ठोकए लगल जे पि<strong>ह</strong>ने <strong>ह</strong>म न<strong>ह</strong>ाएव आ कमलेसरीम<strong>ह</strong>रानीक चूड़-लाइक िछा आनव। अपन-अपन शिक्तकेँ जगबैत संकिपत <strong>ह</strong>ुअए लगल।जारन तोिड़ कऽ अबैत काल अझपे पोखिरक घाटक तरमे कमलेसरीक चूड़-लाइक िछा गोपलासुनलक। मुदा िकछु दो<strong>ह</strong>रा कऽ नि<strong>ह</strong> बुझए चा<strong>ह</strong>लक। माथपर ठ<strong>ह</strong>ुरीक बोझ र<strong>ह</strong>ै। मुदा भारीकेँ मनसँ <strong>ह</strong>टाचूड़ा-लाइक िछापर पड़लै। बड़का िछा। जे<strong>ह</strong>न बड़का िछा भत-भोजमे भात-झकैक लेल <strong>ह</strong>ोइत छैक।भिरये िदन ने पाविन छी, कते खाएव। मनमे खुशीक अंकुरा उगलै। घरपर आिब जरनाक बोझ रिख संकपकेलक जे सभसँ पि<strong>ह</strong>ने <strong>ह</strong>म घाटपर जाएब। ग<strong>ह</strong>ीर गोपला <strong>िव</strong>चारकेँ गोपनीय रखलक। माइयो-बापकेँ नि<strong>ह</strong>क<strong>ह</strong>लक।बार<strong>ह</strong> बजे राितमे नीन टुिटति<strong>ह</strong> गोपला माए-बापकेँ िबनु िकछु क<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> पोखिर िदस <strong>िव</strong>दा भेल। माएबुझलिन जे लघी-तघी करए िनकलल। बुधबा (िपता) नीन, तेँ बुझबे ने केलक। जि<strong>ह</strong>ना ेमीकेँ अपन ियछोिड़ दुिनयाँमे िकछु नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख पड़ैत ति<strong>ह</strong>ना लाइक िछा छोिड़ गोपला िकछु नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खैत। दुलकी मारैतपोखिर िदस बढ़वो करै आ आँिख-कान उठा-उठा आगुओ ताकै जे क्यो दोसर ने तँ बिढ़ गेल। ने कानसँकोनो भनक बुिझ पड़ै आ ने अ<strong>ह</strong>ारमे िकछु <strong>दे</strong>खए। िकछु काल <strong>दे</strong>िख माए बा<strong>ह</strong>पर आिब तकलक तँगोपलाकेँ नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खलक। मनमे टराटक लगए लगलै। जे एते अ<strong>ह</strong>ारमे कतए चिल गेल। भिरसक भकुआएलमेिक<strong>ह</strong>रो चिल ने तँ गेल। मुदा अ<strong>ह</strong>ारमे <strong>दे</strong>खबे कते दूर करब। ओ<strong>ह</strong> से नि<strong>ह</strong> तँ <strong>ह</strong>ुनाको (पित) उठा दुनू गोटेचोरबीक <strong>ह</strong>ाथे तकबै। सए<strong>ह</strong> केलक।पनर<strong>ह</strong>-बीस िदनसँ शीतल<strong>ह</strong>री चलैत। लागल-लागल पिछयो संग दैत। घुरक आिगयो मैलमुँ<strong>ह</strong> भेल र<strong>ह</strong>ैतअिछ। गोपलाकेँ ने रता अ<strong>ह</strong>ार बुिझ पड़ै आ ने पोखिर दूर, ने जाड़ बुिझ पड़ै आ ने पोखिरमे पािन।साक्षत् मे लीन भक्त जेकाँ गोपलो लाइमे लीन भऽ गेल। पोखिर प<strong>ह</strong>ुँच घाटक तरमे गोपला <strong>ह</strong>थोिरयािदअए लगल। जाधिर लाइक आशा मनमे र<strong>ह</strong>ए ताधिर खूब <strong>ह</strong>थोड़लक। <strong>ह</strong>थुरैत-<strong>ह</strong>थुरैत बफर् जेकाँ मन जिमगेलइ। जाड़ बुिझ पड़ए लगलै। सौँसे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> थरथर कँपैत र<strong>ह</strong>ए। गोपालक मन मािन गेलै जे मिर जाएब।पोखिरसँ उपर भऽ घर िदसक राता धेलक। ताधिर चोरबीक <strong>ह</strong>ाथे आगू-आगू माए आ दू लग्गा पाछु िपतापेना नेने जाइत। फिड़ेसँ माए थर-थर कँपैत गोपलाकेँ पुछलक- ‘‘गोपाल।’’गोपाल सुिन बुूकेँ खॱझ उठल बाजल- ‘‘िमरगी उठल छलौ जे पोखिर आएल छेलँे?’’थरथराइत गोपलाकेँ अपन आँचारसँ माए पािन पोछए लगली। गोपलाक दशा <strong>दे</strong>िख िपताक मन पिघलएलगलैक। जि<strong>ह</strong>ना गंगा नानक बाद नीक <strong>िव</strong>चार मनमे उपकैत अिछ ति<strong>ह</strong>ना बुुकेँ मनमे उपकलैक। सोचएलगल आइ जँ पिर जाइत तँ िदनमे ककरा ितल-चाउर दैितयैक के ितल ब<strong>ह</strong>ैत। दिछनबािर टोलमे दखै छीसब<strong>ह</strong>क बेटा-पुतो<strong>ह</strong>ू बाप-माएकेँ छोिड़ चिल गेल अिछ। अपने सभ बुिढ़याँसँ नवकी किनयाँ जेकाँ ितलकोर तडै़छिथ। ितलकोरक तरुआ के<strong>ह</strong>न <strong>ह</strong>ोइ छैक ई तँ बुिढ़ये किनयाँ सभ वुझै छिथन। िजबठ बाि<strong>ह</strong> बुु गोपलकेँपिजया कऽ पकिड़ कोरामे लए डेगगरसँ आंगन िदस बढ़ए लगल। आंगन आिब पुआर धधकबए लगल।29


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जि<strong>ह</strong>ना गोपलाक <strong>दे</strong><strong>ह</strong> भीजल ति<strong>ह</strong>ना <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे सटल गंजी-पेट। मुदा कपड़ा बदलैक सा<strong>ह</strong>स नि<strong>ह</strong> भेलइ। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>कठुआएल, <strong>ह</strong>ाथ िबधुआएल, ओंगरी िठठुरल। मुदा किनयेँ कालक बाद टनकल। दुनू परानी बुधबो जाड़सँिठठुरल र<strong>ह</strong>ए। तीनू टनगर भेल। टनगर <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong> गोपाल माएकेँ क<strong>ह</strong>लक- ‘‘अंङी-पेंट आिन <strong>दे</strong>।’’गोपाल पेंट-शटर् प<strong>ह</strong>ीरए लगल। अखन धिर तीनूक िसरिसराएल मन आिगक गरमी पािब बसती <strong>ह</strong>वामेट<strong>ह</strong>लए लगल। बुु पी िदस <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>ाथ पकिड़ प<strong>ह</strong>ुँचल फकीर जेकाँ बाजल- ‘‘आइ गोपला <strong>ह</strong>ाथसँ चिलजाइत। सब<strong>ह</strong>क अंगनामे पाविनक उसा<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तै आ अपना दुनू गोटे बेटाक सोगमे करैत िदन िबतैबतॱ।’’िपताक बात सुिन आशा चैंक गेिल। जना भूमकमक धा धरतीकेँ लगैत ति<strong>ह</strong>ना आशाक <strong>ह</strong>ृदयमे धालगल। धड़फड़ा कऽ उिठ कोठीपर राखल मुजेलासँ दूटा गोल-गोल लाइ लेने गोपलाक <strong>ह</strong>ाथमे <strong>दे</strong>लक। <strong>ह</strong>ाथमेचूड़ाक लाइ अिबति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>बक मारलक। मुदा ते<strong>ह</strong>न सत जे ठोर चँछा गेलइ मुदा दाँतसँ लाइ नि<strong>ह</strong> कटलै।माएकेँ क<strong>ह</strong>लक- ‘‘लाइ क<strong>ह</strong>ाँ टुटैए।’’बेटाक बात सुिन आशाक मनमे खुशी उपकल। अपन कारीगरीक परीछामे पास <strong>दे</strong>िख मुकी दैत पितिदिश <strong>दे</strong>िख बाजिल- ‘‘ते<strong>ह</strong>ेन पाकमे लाइ बनौने छी जे िबना िसलौट-लोढ़ीसँ सुनत।’’बेटाकेँ बुू पुछलक- ‘‘आइ तँ कतौ नाचो-ताँच ने <strong>ह</strong>ोइ छै तखन िकअए तू राितमे एते दूर चिल गेलेँ।’’िबति<strong>ह</strong>मे आशा बाजिल- ‘‘लघी-तघी करैले उठल <strong>ह</strong>ेतै, भकुआएलमे बौआ गेल <strong>ह</strong>ेतै।’’<strong>ह</strong>ाँइ-<strong>ह</strong>ाँइ गोपाल मुँ<strong>ह</strong>क लाइ कऽ िचबा घोिट कऽ माए िदस <strong>दे</strong>िख बाजल- ‘‘लोक सभ साँझमे बजै छेलै जेपोखिरक घाटक तरमे कमलेसरी म<strong>ह</strong>रानी लाइ रखै छेिथन। व<strong>ह</strong>ाए अनैले गेल र<strong>ह</strong>ॱ।’’गोपलाक बात सुिन बुुक मन मा<strong>ह</strong>ुरा गेल। मने-मन बाजल जे अपना कमेने नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत ओ भोला बावाबड़दक.......। मुदा ोधकेँ एि<strong>ह</strong> दुआरे मनमे दबने र<strong>ह</strong>ल जे गामक लीला सभ आँिखक सोझमे नचए लगलर<strong>ह</strong>ैक। जे सभ जुआनीमे, मद-मत भो<strong>ह</strong>रा जेँका िजनगी िबतौलिन, बेटा-पुतो<strong>ह</strong>ूक चलैत मुँ<strong>ह</strong>सँ धुँआएल चुिफूकए पड़ैत छि<strong>ह</strong>। जाि<strong>ह</strong>सँ दुनू आँिखमे नोर टघरैत र<strong>ह</strong>ैत छि<strong>ह</strong> मुदा ओ <strong>ह</strong>ृदयक यथा नि<strong>ह</strong>, धुँआ लागबबुझैत छिथ। बुूक <strong>ह</strong>ृदय पसीज गेल। मुरखो अिछ तइयो तँ बेटे छी। बरखे ने चैद<strong>ह</strong>टा भऽ गेलइ, मुदाभिर िदन तँ असकरे लग्गी लऽ कऽ बोनाएल र<strong>ह</strong>ैए। ने खाइक ठेकान र<strong>ह</strong>ै छै आ ने न<strong>ह</strong>ाइक। त<strong>ह</strong>न बुिसँभेंट कोना <strong>ह</strong>ेतइ?बेटाक बात सुिन माएक मन उमिड़ गेलिन। बुझबैत बजली<strong>ह</strong>- ‘‘रौ औआ अपना की कोनो चीजक कमीअिछ। जते रंगक धान िगर<strong>ह</strong>तकेँ <strong>ह</strong>ोइ छै तते अपनो ने <strong>ह</strong>ोइए। सतिरयाक चूड़ा कुटने छी, लाइ बनौने छीआ ओकरे िखचैिड़यो रा<strong>ह</strong>व।’’30


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पछुआरक रतापर गल-गुल सुिन आशा घरसँ िनकिल डेिढ़यापर प<strong>ह</strong>ुँचली<strong>ह</strong> िक म<strong>ह</strong>रैलवालीक बाजबसुनलिन। डेिढ़येपर ठािढ़ भऽ कए सुनए लगली<strong>ह</strong>। म<strong>ह</strong>रैलवाली <strong>ह</strong>ड़ड़ीवालीकेँ क<strong>ह</strong>लिखन- ‘‘<strong>ह</strong>म तँ आध प<strong>ह</strong>रराितये न<strong>ह</strong>ेल<strong>ह</strong>ुँ। अखन धिर अ<strong>ह</strong>ाँ पछुआएले छी।’’<strong>ह</strong>ड़ड़ीवाली- ‘‘अ<strong>ह</strong>ाँ जेकाँ राितमे कुकुड़ िघिसयेने छल<strong>ह</strong>ुँ जे भोरे न<strong>ह</strong>ा पाक <strong>ह</strong>एव।’’दुनू गोटेक गपकेँ दबैत तमोिरयावाली जोर-जोरसँ पुतो<strong>ह</strong>ूकेँ क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>िथन- तीिन िदनसँ बोखार छेल<strong>ह</strong> त<strong>ह</strong>निकअए भोरे ऐ<strong>ह</strong>न समएमे न<strong>ह</strong>ेल<strong>ह</strong>?’’मुदा पुतो<strong>ह</strong>ू उर नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लकिन। आशाकेँ मन पड़लिन जाड़सँ कँपैत गोपाल।२.कुमार मनोज कयपमाटर सा<strong>ह</strong>ेबपरोपट् टा भिर मे माटर सा<strong>ह</strong>ेब के नाम सँ िच<strong>ह</strong>ल जायवला भगवानबाबू आब एि<strong>ह</strong> दुिनया मे नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>--ई समाचार सुिनते भिर गामक लोकक बीच मे <strong>ह</strong>ुनकर यिᆬव आ कृितवक मा<strong>दे</strong>ं िया-ितिया<strong>ह</strong>ोमय लागल । <strong>ह</strong>ुनकर अंितम दशर्नक <strong>ह</strong>ेतु लोक सभ जुटऽ लागल ।माटर सा<strong>ह</strong>ेब नेनपन मे पढ़ेने तऽ <strong>ह</strong>मरो छला<strong>ह</strong>़़ओ गामक कूल मे माटर आ <strong>ह</strong>म गामक बच्चा़<strong>ह</strong>ुनका सँनि<strong>ह</strong> पिढ़तॱ तऽ जयतॱ कतऽ ? <strong>ह</strong>मरो मोन क<strong>ह</strong>लक जे गुरू<strong>दे</strong>वक अंितम-दशर्न कऽ अपन ांजिल दऽआबी । अपन बाल सखा आलोक सँ पुछिलयै- ' चलबैं ?' ओ छुिटति<strong>ह</strong>ं मुँ<strong>ह</strong> बीचकबैत बाजल- 'धुर् !की जाऊ <strong>दे</strong>खय <strong>ह</strong>ुनका । तेना पढ़ेलिन जे कत<strong>ह</strong>ु गोड़ा नि<strong>ह</strong> बैसल । ' ओकर वर मे <strong>िव</strong>षाद तऽप छलैक मुदा मुईना<strong>ह</strong>र के बारे मे ए<strong>ह</strong>न वᆬय तऽ साईत नि<strong>ह</strong>ये <strong>ह</strong>ेबाक चा<strong>ह</strong>ी ।पढ़ाई तऽ माटर सा<strong>ह</strong>ेब के िठके शूये छलिन। क्लास मे आबते ककरो ठाढ़ करा कऽ क<strong>ह</strong>ैत छलिखनकोनो पाठ जोर सँ पढ़ऽ आ अपने टेबुल पर पैर पसािर लगैत छला<strong>ह</strong> फॲफ काटऽ । ज<strong>ह</strong>ाँ केयो कनेकोबाजल िकं एक िदस सँ सभ के छॱिकंया दैत छलिखन । बच्चा सभ माटर सा<strong>ह</strong>ेब के 'दुख-<strong>ह</strong>रणी'(पाकल बाँसक छॱकी) नामे सँ थर-थर कँपैत छल।31


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आलोक पर तऽ माटर सा<strong>ह</strong>ेब के खास यान र<strong>ह</strong>ैत छलैन । <strong>ह</strong>ुनकर घर आ कूल सटले छलै ।जऽन-<strong>ह</strong>रवा<strong>ह</strong>क पनपीयाई कूले लऽ आबिथ आ आलोक जा कऽ ओकरा सभ के पनपीयाई कराबय ।एकिदन ब<strong>ह</strong>ाना बनबैत क<strong>ह</strong>बो केने र<strong>ह</strong>िन जे <strong>ह</strong>मर पढ़ाई छुिट जायत । माटर सा<strong>ह</strong>ेब ओ<strong>ह</strong>ो ब<strong>ह</strong>ाना के<strong>िव</strong>फल करैत क<strong>ह</strong>ने र<strong>ह</strong>िथन - 'तॲ जो, ताबत <strong>ह</strong>म पढ़ाई रोकने छी । ' ओकरा गेलाक बाद बाजलर<strong>ह</strong>िथ - 'क<strong>ह</strong>ुना कऽ बईलेलॱ ओकरा । ओ क्लास मे र<strong>ह</strong>ैत तऽ ककरो पढ़ऽ नि<strong>ह</strong> दैत ।' पनपीयाईप<strong>ह</strong>ुँचेबाक बाद वर्ᆬमश<strong>ह</strong>े आलोक माटर सा<strong>ह</strong>ेबक कपड़ा िखचब सँ लऽ कऽ घरक अनयायो काज करऽलागल ।एक िदन माटर सा<strong>ह</strong>ेब क्लास मे आबते आलोक के ठाढ़ <strong>ह</strong>ोमय कि<strong>ह</strong> कऽ ओकरा क<strong>ह</strong>लिखन- 'अलोक !काि तो<strong>ह</strong>र बाबू भेटल छला<strong>ह</strong>। क<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong> जे आलोक ि<strong>ह</strong>दी मे बड़ कमजोर आछ से कने आ<strong>ह</strong>ाँओकरा पर यान िदयौ़साँझ मे एक घंटा पढ़ा <strong>दे</strong>ल किरयौ । ' पेᆬर आ<strong>दे</strong>शक वर मे बजला<strong>ह</strong> -'तॲकाि सँ पाँच बजे साँझ मे <strong>ह</strong>मरा ओतऽ आिब जायल कर पढ़बा लेल ।' सभ <strong>िव</strong>ाथ आलोकक मुँ<strong>ह</strong>िदस ताकऽ लागल छल । जे माटर सा<strong>ह</strong>ेब क्लास मे नि<strong>ह</strong> पढ़बैत छिथन से आलोक के यूशनपढेिथन ककरो <strong>िव</strong>ासे नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोई ।कूलक छुट् टी <strong>ह</strong>ोईते तमतमायल आलोक सीधा अपन बाबू सँ जा कऽ पुछलकै जे माटर सा<strong>ह</strong>ेब के कीकि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िलयैन । ओ तऽ पि<strong>ह</strong>ने चवुᆬएला<strong>ह</strong> पेᆬर याददात पर जोर दैत बजला<strong>ह</strong>--' अच्छा, अच्छा । अरे<strong>ह</strong>म िकंयैक क<strong>ह</strong>बिन यूशन पढ़ेबाक <strong>ह</strong>ेत ु। काि चौक पर अपने क<strong>ह</strong>ऽ लगला<strong>ह</strong> जे आ<strong>ह</strong>ाँक बेटा <strong>ह</strong>मर<strong>िव</strong>षय मे बड़ कमजोर आछ । ओकरा िकंयैक नि<strong>ह</strong> पठा दैत िछयै <strong>ह</strong>मरा ओतऽ पढ़ऽ लेल़़<strong>ह</strong>म िकं कोनोपाई लेबै। 'से माटर सा<strong>ह</strong>ेब आब नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनकर अंगना मे लोकक भीड़ बढ़ले जा र<strong>ह</strong>ल छल । जिन-जाितओघिढ़या दऽ र<strong>ह</strong>ल छल़़पुरूष-पा अंितम-यााक तैयारी मे जुटल छल । माटर सा<strong>ह</strong>ेबक नर शरीरभने पंच-तव मे <strong>िव</strong>िलन भऽ जाउन ; मुदा <strong>ह</strong>ुनकर यिᆬव के लोक कोना <strong>िव</strong>सिर सकत ।१. राज<strong>दे</strong>व मंडल-जगदीश साद मंडलक उपयास उथान-पतनपर २. जगदीश साद मंडल-उप यास-जीवन संघषर्-२१32


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राज<strong>दे</strong>व मंडलजगदीश साद मंडलक उपयास उथान-पतनपरनाटककार, कथाकार आ उपयासकारक रुपमे ी जगदीश साद मंडलजी मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे नूतन उजकसंग उपिथत भेल छिथ। ि<strong>ह</strong>नक जम १९५७ ई. मे भेल। <strong>िव</strong>िभ प-पिकामे ि<strong>ह</strong>नक कथा, ेरक कथाउपयास से<strong>ह</strong>ो कािशत भऽ चुकल अिछ।एि<strong>ह</strong> उपयास ‘उथान-पतन’ क मायमसँ लेखक गामक िजनगीकेँ यथाथर् आ नव रुपमे उपिथत करबाकचेा कएने छिथ। गामक जड़ता, रीित-िरवाज, पाविन-ित<strong>ह</strong>ार, मूखर्ता, <strong>िव</strong>ता, अिड़ जाएबला भाव आ स<strong>ह</strong>जवभाव आिद स<strong>ह</strong>ज रुपमे आिब गेल अिछ।तवक दृिसँ <strong>दे</strong>खल जाए तँ सवर्थम कथावतु घ्यानकेँ आकृ करैत अिछ। कथावतु तँ सशक्त आधारअिछ जाि<strong>ह</strong>पर उपयासक कतेक रंगक साद ठाढ़ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जाि<strong>ह</strong>मे िजनगीक ास र<strong>ह</strong>ब आवयक।उथान-पतनमे गंगानंद, यमुनानंद, पंिडत शंकर, सुिधया, ज्ञानचंद, भोिलया, <strong>िव</strong>सेसर, भोलानाथ, सुकल,िनलमिण, मोि<strong>ह</strong>नी, रीता, म<strong>ह</strong>ंथ रघुनाथ दास, लीला, दीनानाथ, गुलाब आिद अनेक पासँ सिजत भऽअंचलक मािमर्क िच उपिथत भेल अिछ।कथावतुमे िबिच्छ <strong>ह</strong>ोइत गाम-घर आ टूटैत बेकती सब<strong>ह</strong>क समयाकेँ मािमर्क ढंगसँ अिभयिक्त कएल गेलअिछ। उपयासक ारभ <strong>ह</strong>ोइत अिछ- ‘‘गामे-गाम, कतौ अयाम-कीतर्न तँ कतौ नवा<strong>ह</strong>, कतौ चडी यज्ञ तँ33


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कतौ स<strong>ह</strong> चडी यज्ञ <strong>ह</strong>ोइत। िकएक तँ एगार<strong>ह</strong>टा <strong>ह</strong> एकित भऽ गेल अिछ। की <strong>ह</strong>एत की नै <strong>ह</strong>एतक<strong>ह</strong>ब किठन। एकटा बाल<strong>ह</strong> बच्चाकेँ भेने तँ सुखौनी लिग जाइत आ जि<strong>ह</strong>ठाम एगार<strong>ह</strong> <strong>ह</strong> एकित अिछतइठाम तँ अनुमानो कमे <strong>ह</strong>एत। परोपा भगवानक नामसँ गदिमसान <strong>ह</strong>ोइत।........ जाधिर लोक कीतर्नमंडलीक संग मंडपमे कीतर्न करैत ताधिर घरक सभ सुिध-बुिध िबसिर मत भऽ र<strong>ह</strong>ैत। मुदा घरपरअिबति<strong>ह</strong>.......... बच्चाकेँ बाइस-बेर<strong>ह</strong>ट लेल ठुनकब सुिन। यथाककेँ दबैत सभ आँिखक नोर <strong>ह</strong>ोइत ब<strong>ह</strong>बैत।’’सामािजक उथान करऽ बला बेकतीकेँ गामक एि<strong>ह</strong> परपरा आ धािमर्क आडबरसँ संधषर् करऽ पड़ैत अिछ।लेखक अपना पाक ारा अंध<strong>िव</strong>ासकेँ तोिड़ पिरवतर्न अनबाक यास कएने छिथ।साि<strong>ह</strong>यक भाषा <strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी जन-भाषा। जेकरा साधारण जन स<strong>ह</strong>ज रुपसँ पचा सकए। एि<strong>ह</strong> उपयासकभाषा गाम-घरक बोलचालक भाषा अिछ। जेकरा योग करैत काल स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong> नव-नव शदक िनमण भऽ गेलअिछ। साधारण जनक बोली आ नूतन शदक योग एि<strong>ह</strong> उपयासमे चुरताक संग <strong>दे</strong>खल जा सकैत अिछ।कथोपकथनमे स<strong>ह</strong>जता संिक्षतता आओर वभा<strong>िव</strong>कता अिछ। जेना एि<strong>ह</strong> कथोपकथनपर दृिपात कएल जासकैत अिछ-‘‘अगर दसखत कएल नइ <strong>ह</strong>ोइत <strong>ह</strong>ोअए तब?’’‘‘तब की? औंठा िनशान दऽ <strong>दे</strong>तइ।’’‘‘भाय दूटा समांग आएल अिछ। दुनूकेँ काज कऽ द<strong>ह</strong>क।’’‘‘अच्छा थम<strong>ह</strong><strong>ह</strong>। िकरानी बाबूसँ गप केने अबै छी।’’कथोपकथन उपयासमे विणर्त िजनगीक अनुकूल अिछ। दौड़ैत-पड़ाइत संसारमे बृ<strong>ह</strong>ताकार उपयास पढ़बाकलेल समएक अभाव र<strong>ह</strong>ैत अिछ। िकतु भाषा आ शौलीमे जँ आकषर्णक गुण र<strong>ह</strong>ैत अिछ तँ ओ जनमानसकेँपढ़बाक लेल अपना िदिश िघिच लैत अिछ। ताि<strong>ह</strong> गुणसँ भरल-पूरल एि<strong>ह</strong> उपयासक िचामक शैलीक एकटाउदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>खल जा सकैत अिछ।‘‘गौर वणर्, िर-पु शरीर, घनगर मॲछ, बड़दक आँिख सन न<strong>ह</strong>र-न<strong>ह</strong>र आँिख सुकलक र<strong>ह</strong>ै। कोठीकगेटपर का<strong>ह</strong>मे बदूक लटका ठाढ़ यूटी सुकल सेठक करैत।’’34


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एकि<strong>ह</strong> वाक्यमे ब<strong>ह</strong>ुत बात कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ब लेखकक िबशेषता अिछ। जेना-‘‘माथपर िछा, दुनू <strong>ह</strong>ाथसँ दुनू भाग िछाकेँ पकड़ने, दुलकी डेग बढ़बैत गुलाब, सैंया भेल िकसनमाघुनघुनाइत आंगन िदिश लफड़ल चलली<strong>ह</strong>।’’के<strong>ह</strong>नो अकमर्य बेकती जँ पूणर् मनोयोगक संग आिथर्क उितमे दिचत भऽ जाए तँ <strong>ह</strong>ुनक गित <strong>ह</strong>ोएबिनित भऽ जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> दशर्नकेँ <strong>दे</strong>खेबाक य लेखक पा यामानद ारा कएलिन अिछ।पिरवतर्नशीलता संसारक िनअम थीक। पिरवतर्नशीलता संसारक िनअम थीक। सामतवादसँ पूँजीवाद आपूँजीवादक गभर्ि<strong>ह</strong>सँ समाजवादक जम से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ई अलग बात जे पूँजीवादसँ साायवाद से<strong>ह</strong>ोपनपैत अिछ।सामािजक उथान सिमितक िनमण कऽ लेखक ई <strong>दे</strong>खबए चा<strong>ह</strong>ैत छिथ जे टूटैत गामक लेल एकता आवयकभऽ गेल अिछ। जाि<strong>ह</strong>सँ एक-दोसराक स<strong>ह</strong>योग भेटतैक आ गामक सपूणर् <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोएतैक। सब<strong>ह</strong>क संगेसामािजक याय <strong>ह</strong>ोएतैक। यामानद ारा आधुिनक यंसँ कृिष कायर् <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जाि<strong>ह</strong>सँ ओ सपिकसान बिन जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> मायमसँ लेखक <strong>दे</strong>खाबए चा<strong>ह</strong>ैत छिथ जे अपन<strong>ह</strong>ुँ गाम-घरमे जँ बेकती <strong>िव</strong>वेकआ कमर् िनासँ काज करए तँ ओकरा अजर्न करबाक लेल दोसर <strong>दे</strong>श नि<strong>ह</strong> जाए पड़तैक आ पलायन रुिकजएतैक।एखन<strong>ह</strong>ुँ गाम-घरमे पूणर् ज्ञानक िकिरण नि<strong>ह</strong> प<strong>ह</strong>ुँिच सकल अिछ। ताि<strong>ह</strong> कारणे एक गाम दोसर गामसँ लड़ैत-झगड़ैत अपना <strong>िव</strong>कासकेँ अवरु कएने र<strong>ह</strong>ैत अिछ। बेमारीकेँ डाइन-जोिगन आ भूत-ेतक कोप मानैतअिछ। ई समया सभ स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong> एि<strong>ह</strong> उपयासमे उपिथत भऽ गेल अिछ। एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ेँ <strong>दे</strong>खैत छी जे लेखकगामक यथाथर् िजनगीक िच उपिथत कएने छिथ, संगि<strong>ह</strong> आदशर् रुप से<strong>ह</strong>ो दृिगत भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ।235


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जगदीश साद मंडल1947- गाम-बेरमा, तमुिरया, िजला-मधुबनी। एम.ए.। कथा(गामक िजनगी-कथा सं<strong>ह</strong>), नाटक(िमिथलाक बेटी-नाटक),उपयास(मौलाइल गाछकफूल, जीवन संघषर्, जीवनमरण, उथान-पतन,िजनगीक जीत- उपयास)। माक्सर्वादक ग<strong>ह</strong>नअययन। मुदा सीिलंगसँ बचबाक लेल कयुिनट आदोलनमे गेिन<strong>ह</strong>ार लोक सभसँ भेँट भेने मो<strong>ह</strong>भंग। ि<strong>ह</strong>नकरकथामे गामक लोकक िजजी<strong>िव</strong>षाक वणर्न आ नव दृिकोण दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।जगदीश साद मंडलउप यासजीवन संघषर्- 2अमावा या िद न। आइये सॉंझमे ि दवाली आ ि नशांराित मे कालीपूजा <strong>ह</strong>एत। अखन धिर क जे काजक उ सा<strong>ह</strong>सभमे र<strong>ह</strong>ै ओ ठमिक गेल। काजो आिख री रूपमे िआ ब ओरा गेल। जि<strong>ह</strong> ना साल भिर क अ ययनक आिख रीिद न परीछा िद न <strong>ह</strong>ोइत, ति<strong>ह</strong> ना। काि <strong>ह</strong> धिर काजक गित सँ चलैत र<strong>ह</strong>ल। जइ िद न जे<strong>ह</strong>न काज तइ िद नते<strong>ह</strong>न रतार। मुदा आइ तँ आिख री ि दन छी तेँ काजक उनटा ि गनती कऽ लेब जरूरी अिछ । <strong>ह</strong>ो न <strong>ह</strong>ोि कछु छुि ट गेल <strong>ह</strong>ुअए। जँ छुि ट गेल <strong>ह</strong>एत तँ पूजामे ि ब न-बाधा पड़त। ति<strong>ह</strong> दुआरे पूजा सिम ित क बैसारसबेर साते बजे बजौल गेल।आठे िद नमे गामक चु<strong>ह</strong>चुि<strong>ह</strong> ये बदिल गेल। जि<strong>ह</strong> ना <strong>ह</strong>रोथ बॉंसक िज ड़ अिध क मोट रि<strong>ह</strong> त<strong>ह</strong>ुँ बीचमे भुर कम<strong>ह</strong>ोइत मुदा आगू आेि<strong>ह</strong> सँ पात र<strong>ह</strong>न<strong>ह</strong>ुँ भूर बेसी <strong>ह</strong>ोइत ति<strong>ह</strong> ना बँसपुरोमे बुि झ पड़ैत। जखन पूजाक िद न आगूछल तखन काज बेसी आ जखन लग आएल तँ किम गेल। काि <strong>ह</strong> येसँ गामक धी-ब<strong>ह</strong>ीिन आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ ।ओना गामक सभ अपन-अपन कुटुमकेँ <strong>ह</strong>कार <strong>दे</strong>ने, मुदा अबैमे िद वाली बाधक बनल छलै। िद वाली िद न घरमे36


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ने भूतक बसेराक डर सब<strong>ह</strong>क मनमे नचैत। जि<strong>ह</strong> सँ आगू आरो प<strong>ह</strong>पिट <strong>ह</strong>एत। तेँ गामक जे धी-ब<strong>ह</strong>ीिनअसकरूआ छिल ओ भरदुित या ठेकना कऽ िद वालीक परात आओत। मुदा जेकरा घरमे िद यादनी वा सासुअिछ ओ ि कअए ने एक ि दन पि<strong>ह</strong> ने आओत। नै<strong>ह</strong>र िछ यै ने। कते िद न माए-बाप, भाए-भौजाइ आ गामकसखी-स<strong>ह</strong>ेलीसँ भेंट भेना भऽ गेल छैक। त<strong>ह</strong>ूँमे जेकर नै<strong>ह</strong>रक पिर वार जेरगर छै ओ तँ साले-साल वा सालमेदुइओ-तीिन बेिर िआ ब जाइत अिछ मुदा, जेकर पिर वार छोट छै, जइमे कम काज <strong>ह</strong>ोइ छै, ओ तँ दस-दससालसँ नै<strong>ह</strong>रक मुँ<strong>ह</strong>-ऑंिख नै <strong>दे</strong>खलक। गामक सौभाग् य जे काली-पूजा शुरू भेल। मुदा एकटा अजगुत बातभऽ गेलै। गामक धी-ब<strong>ह</strong>ीिन सँ बेसी गामक सािर -सर<strong>ह</strong>ोिज आिब गेलै। गाममे बेसी साइर-सर<strong>ह</strong>ोिज ऐलासँ गामकचकचिक ये बिढ़ गेल। जइसँ छौड़ा-मारिड़ सँ लऽ कऽ बूढ़-पुरानक मुँ<strong>ह</strong>मे चौवि न यॉं मु की िआ ब गेल। त<strong>ह</strong>ूँमेपर<strong>दे</strong>िश या साइर-सर<strong>ह</strong>ोिज िआ ब कऽ तँ आरो रंग बदिल <strong>दे</strong>लक।दुखक िद न गौँआक किट गेल। सुखक िद न िआ ब र<strong>ह</strong>ल अिछ । ि कऐक तँ आठ िद न जे बीतल अोओ<strong>ह</strong>न बीतल जे ने ककरो खाइक ठेकान र<strong>ह</strong>ै आ ने सुतैक। मुदा, आब तँ सभ पा<strong>ह</strong>ुन-परकक संग अपनोप<strong>ह</strong>ुनाइये करत। मरदक कोन बात जे जिन जाित यो खुशी जे भनिस या िआ ब गेल। नीक-िन कुत खेनाइ, िद न-राित तमाशा <strong>दे</strong>खनाइ, अइसँ सुखक िद न के<strong>ह</strong>ेन <strong>ह</strong>एत। त<strong>ह</strong>ूसँ बेसी खुशी ई जे भिर मेला ने ककरो पैंइच-उधार करए पड़तै आ ने दोकान-दौरीक झंझट र<strong>ह</strong>तै। ि कएक तँ दू ि दन पि<strong>ह</strong> ने सभ अपन-अपन काज स <strong>ह</strong>ािरनेने छल। म<strong>ह</strong>ाजनोक ब<strong>ह</strong>ी-खाता ब न र<strong>ह</strong>त। मुदा, िद वालीक बो<strong>ह</strong>िन क दुख म<strong>ह</strong>ाजनक मनमे जरूर <strong>ह</strong>ेतइ।कतबो रेड़गड़ मेला ि कअए ने <strong>ह</strong>ोउ मुदा, दूध-द<strong>ह</strong>ी, माछ-माउसक अभाव नै <strong>ह</strong>एत। पॉंच िद न पि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> सुधादूधक एजे ट आ माद-माउसक यापारीकेँ एडभांस दऽ <strong>दे</strong>ने िअ छ। त<strong>ह</strong>ूमे काली-पूजा छी। ि बना बिल -दानेपूजाे कोना <strong>ह</strong>एत। बँसपुराक जिन जाित यो तँ ओते अनाड़ी नि<strong>ह</strong> ये िअ छ जे जोड़ा छागर कबुला नि<strong>ह</strong> केने<strong>ह</strong>ोिथ । पि<strong>ह</strong> ल साल पूजाक छी। ि बना नव ब पि<strong>ह</strong> रने पूजा कोना कएल जाएत आ िध या-पूजा मेला कना<strong>दे</strong>खत? जँ से नइ <strong>ह</strong>एत तँ ि क <strong>दे</strong>वीक अपमान नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतिन ।जइ जग<strong>ह</strong>पर काली मंडप बनल ओइ ि ठमक आठे-दस काक परती। से<strong>ह</strong>ो आम जमीन। जइसँएकपेिर यासँ लऽ कऽ खुरपेिर या लगा सौँसे परती र ते बनल। ओइ परतीक पिछ म-उर कोनमे लोक फुटल-फाटल मािट योक बरतन आ कपड़ो-ला फेकैत। पूब-उर कोनमे ि धया-पूजा झाड़ा िफ रैत। दिछ न-पिछ मभागमे घसबा<strong>ह</strong> सभ घास-घास खेलाइ दुआरे कतेको खािध खुनने आ दिछ न-पूब कोनमे कबडी आ गुड़ी-गुड़ीक चे <strong>ह</strong> दऽ घर बनौने। काली-पूजाक आगमनसँ सौँसे परती छीिल -छािल एक रंग बना <strong>दे</strong>लक। जि<strong>ह</strong>तर<strong>ह</strong>क मेलाक आयोजन भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ ओि<strong>ह</strong> ि <strong>ह</strong>सावसँ जग<strong>ह</strong>ो छुछुन लगैत। मुदा रौिद या<strong>ह</strong> समए भेने परतीकचारू भागक खेतक धान मर<strong>ह</strong> ना भऽ गेलै, जेकरा कािट -कािट सभ अगते माल-जालकेँ खुआ नेने छलै। तेँमेलाक लेल जग<strong>ह</strong>क कमी नै र<strong>ह</strong>ल। पनर<strong>ह</strong> बघासँ उपरे खेतक िआ ड़-मेि ड़ तोि ड़ चान बना <strong>दे</strong>लक। अगरजँ से नइ बनौल जाइत तँ मुजफरपुरक ओ<strong>ह</strong>न नाटकक अँटावेश कोना <strong>ह</strong>एत? ि कएक तँ जइ पाटमे बाजाबजौिन <strong>ह</strong>ारसँ लऽ कऽ ी पाट खेलेिन <strong>ह</strong>ािर धिर मौि गये संगीतकार आ कलाकार अिछ । परोपाक लोकउनिट कऽ नाटक <strong>दे</strong>खए लेल आउत। तेँ कमसँ कम पॉंच बीघाक फी ड <strong>दे</strong>िख िन <strong>ह</strong>ार लेल चा<strong>ह</strong>बे करी। से तँभइये गेल। तइपर सँ वृ दावनक रास से<strong>ह</strong>ो अिछ । नाटकसँ किन यो कम नै। एकपर एक कलाकार अिछ ।37


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मोट-मोट, थुल-थुल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ाथ-<strong>ह</strong>ाथ भिर क दाढ़ी-केश लऽ लऽ पाट खेलत आ नचबो करत। तेँ <strong>दे</strong>िख िन <strong>ह</strong>ारोककमी नि<strong>ह</strong> ये र<strong>ह</strong>त। मेल-िफ मेल कौ वालीक संग मि<strong>ह</strong> सोथाक मिल िन यॉं नाच से<strong>ह</strong>ो अिछ । एकपर एक चारू।ि कअए ने धमग जर मेला लागत। पूजा-सिम ित क सभ सद यक मनमे खुशी <strong>ह</strong>ोइत मुदा, एकटा शंका सब<strong>ह</strong>कमनमे र<strong>ह</strong>बे करै। ओ ई जे एे भारी मेलाकेँ स <strong>ह</strong>ारल कोना जाए? कतबो गौँवा जी-जान लगौत तइओलफुआ छौँड़ा सभ छअ-पॉंच करवे करत। पौकेटमारो <strong>ह</strong>ाथ ससारबे करत। मुदा, की <strong>ह</strong>ेतै, मेला-ठेलामे कनी-मनी ई सभ <strong>ह</strong>ोइते छै। केकरा के <strong>दे</strong>खत आ ककर के सुनत। त<strong>ह</strong>ूमे रौतुका मसीम र<strong>ह</strong>त की ने?दोकानो-दौरीक आयोजन से<strong>ह</strong>ो बेजाए नि<strong>ह</strong> । दुनू ढंगक दोकान। पुरनो आ नवको। नवका समानक लेल यू माकट एक भाग आ दोसर भाग पुरना बजार बैसल। ओना अखन धिर दोकान-दौरी नीक-न<strong>ह</strong>ॉंित नि<strong>ह</strong>जमल अिछ मुदा बेर टगैत सभ बिन जाएत। यू माकटक चाक्-िच क् य दोसरे ढंगक अिछ जइमे ि बनु<strong>दे</strong>खले<strong>ह</strong>े समान बेसी र<strong>ह</strong>त। दोकानदारीो सभब<strong>ह</strong>रबैये र<strong>ह</strong>त। ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>न सु नर चूड़ी एि<strong>ह</strong> इलाका लोक <strong>दे</strong>खनौ <strong>ह</strong>एत ि क नि<strong>ह</strong> ि क नि<strong>ह</strong> ते<strong>ह</strong>न-ते<strong>ह</strong>न चूड़ीकदोकान सभ िआ ब गेल अिछ । <strong>दे</strong>िख िन <strong>ह</strong>ारोकेँ ऑंिख उिठ जाएत। ि कअए ने उठत? एते िद न <strong>दे</strong>खैत छल जेचूड़ी ीगणे बेचै छिल अइबेिर <strong>दे</strong>खत जे पुरूखो बेचैए। तइमे ते<strong>ह</strong>न-ते<strong>ह</strong>न फोटो सभ दोकानक भीतरो आबा<strong>ह</strong>रो लगौने अिछ जे अनेरे आगूमे भीड़ लागल र<strong>ह</strong>त। असली मनुक् ख छी िआ क नकली से सभ थोड़ेबुझत। फोटोए टा नि<strong>ह</strong> गीतो गबैबला ते<strong>ह</strong>न-ते<strong>ह</strong>न साउ ड-बक् स सभ सजौने िअ छ जे सभ ि कछु ि बिस रजाएत। चूड़ी बजारक बगलेमे चे टरक दोकान लगल अिछ । चूड़ी बजारसँ कम थोड़े ओ<strong>ह</strong>ो बेपारी सभसजौने अिछ । काि <strong>ह</strong> येसँ ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>न चारक मशीन सभ लगौने अिछ ि कयो थोड़े परिख लेत जे आदमीक मुँ<strong>ह</strong>बजै छै ि क मशीन। परचारो ि क अर<strong>ह</strong>ी-सुर<strong>ह</strong>ी छै। समानक संग-संग पि<strong>ह</strong> रैक लूिर से<strong>ह</strong>ो ि सखबैत अिछ ।ध यवाद िओ <strong>ह</strong> बनौिन <strong>ह</strong>ारकेँ दी जे <strong>ह</strong>ाथी सन-सन मोट <strong>दे</strong><strong>ह</strong>सँ लऽ कऽ िख रिक ी <strong>दे</strong><strong>ह</strong> धिर मे एक् के रंगकचे टरसँ काज चिल जाएत। त<strong>ह</strong>ूमे ते<strong>ह</strong>न िड जेनगर सभ अिछ जे एकटा छोिड़ दोसर पस दो करैक जरूरतनि<strong>ह</strong> पड़त। जेकरा पाइ छै ओकरा एकटासँ मन भरत ओ तँ गेटक गेट कीनत। ि ब कुल औटोमेिट क। दामोकोनो बेसी नि<strong>ह</strong> ये रखने अिछ जे समानक िब ी कम <strong>ह</strong>ोतै। मा एगार<strong>ह</strong>े रूपैया। बेपािर यो सभ ते<strong>ह</strong>नओसताज अिछ जे पि<strong>ह</strong> ने पता लगा समान िड क <strong>दे</strong>ने अिछ ।चे टरक दोकानक बगलेमे खेलौनाक बजार अिछ । वा<strong>ह</strong> रे खेलौना बनौिन <strong>ह</strong>ार आ पँूजी लगा यापारकेिन <strong>ह</strong>ार। दस रूपैयासँ लऽ कऽ <strong>ह</strong>जार धिर क। ब दूक, तोप, रौकेट, <strong>ह</strong>वाइ ज<strong>ह</strong>ाजक संग बम साइिज कखेलौना सभसँ दोकान भरने अिछ । <strong>दे</strong>खैमे असिल ये बुि झ पड़त मुदा, अिछ नकली। अोना असले<strong>ह</strong>े जेकॉंगोिल यो छुटैत, अवाजो <strong>ह</strong>ोइत आ उड़बो करैत अिछ ।तीिन टा दाढ़ी केश बनवैबला ब बैया शैलून से<strong>ह</strong>ो िआ ब गेल अिछ । तीनूमे मि<strong>ह</strong> ले कारीगर। मर<strong>दे</strong> जेकॉंअपन रूप बनौने। मुदा, मरदोसँ बेसी फुरित गरो आ बजबोमे चंगला। दाढ़ी कटबैकाल बुिझ ये ने पड़त जेउनटा <strong>ह</strong>ाथ पड़ैए िआ क सुनटा। <strong>ह</strong>ाथो मर<strong>दे</strong> जेकॉं मुदा, कने गुलगुल बेसी। शैलूनक बगलेमे साड़ीकबाजार। साि ड़यो सभ अजबे टँगने अिछ । पुरजीमे रेशमी िल िख -िल िख सटने मुदा, पटुआ जेकॉं छल-छल38


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्करैत अिछ । कतौ ओिच ला नि<strong>ह</strong> , एकदम पलीन। ते<strong>ह</strong>न-ते<strong>ह</strong>न पटोर सभ रखने अिछ जे बुझबे ने करबै ईभगलपुिर या रेशम छी ि क पटुआक। लाि ट कक मनुक् ख बना ते<strong>ह</strong>न सजौने अिछ जे बुिझ पड़त ऑंिख कइशारासँ दोकान अबैले क<strong>ह</strong>ैए।राम-ि<strong>ह</strong> लोरा, मौतक कुऑं, <strong>ह</strong>ेिल के टर, जवाइ-ज<strong>ह</strong>ाज, रेलगाड़ी, ि द लीक चौकक चिर पि<strong>ह</strong> या, छ<strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong> यागाड़ीक दौि ड़-बर<strong>ह</strong>ा सभ अिछ । मुदा, जखन यू माकट घुिम ये लेलॱ तँ बजार घुिम ये िल अ। क् यो छपड़ीकदोकान बनौने तँ ि कयो फाक खूँटापर बातीक कोरो बना लाि ट क दऽ घर बनौने अिछ । ि कयो ि तरपालटँगने अिछ तँ ि कयो ओि<strong>ह</strong> ना घैला-डाबा इ यािद मािट क बरतन पसारने अिछ । दोकानदारो सभ सुच् चाामीण। ऐँ ई तँ ि च <strong>ह</strong>रबे दोकानदार सभ छी। पि<strong>ह</strong> लुके दोकान झुनझुनाबला बुढ़बाक छी। चािल सो बखर्उपरेसँ झुनझुना बेचैए। आब तँ बुढ़<strong>ह</strong>ा गेल। दुनू परानी दुनू िद िश बैिस ताड़क पा झुनझुनाे बना र<strong>ह</strong>ल अिछआ खजुरक पातक पिट या, बीअिन से<strong>ह</strong>ो सजौने अिछ । तोरा तँ कनी कऽ िच <strong>ह</strong>ै िछ य<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ौ झुनझुनाबला।’’‘‘बौआ चसमा लगौने छी तेँ धकचुकाए छ<strong>ह</strong>। पि<strong>ह</strong> ने चसमा नै लगवै छलॱ। ऑंिख यो नीक छलाए। दू सालपि<strong>ह</strong> ने ऑंिख खराब भऽ गेल। तेँ अ<strong>ह</strong>ीबेर ल<strong>ह</strong>ानमे ऑंिख बनेलॱ।’’मुदा, झुनझुनावाली परेिख कऽ बाजिल - ‘‘बौआ सोनमा रौ। जि<strong>ह</strong> यासँ पर<strong>दे</strong>श खटै लगलेँ ति<strong>ह</strong> यासँ नै<strong>दे</strong>खिल यौ। तूँ <strong>ह</strong>मरा िच <strong>ह</strong>ै छेँ?’’‘‘नै।’’तो<strong>ह</strong>र मामाघर आ <strong>ह</strong> मर नै<strong>ह</strong>र एक् केठीन अिछ । अंगने-अंगने झुनझुनो आ िब अिन यो पिट या बेचै छी। अ<strong>ह</strong>ीसेगुजर करै छी। आब तँ भगवान सब ि कछु दए <strong>दे</strong>लिन । दूटा बेटा-पुतो<strong>ह</strong>ू अिछ । सातटा पोता-पोती अिछ । दुनूबेटा घर जोड़ैया (राज ि म ी) करैए। खूब कमाइए आब तँ अपनो ईटाक घर भऽ गेल। मुदा, दुनू परानी तँि जनगी भिर यए<strong>ह</strong> केलॱ। आब दोसर काज करब से पार लगत। ओना दुनू भॉंइ मनाि<strong>ह</strong> यो करैए। मगर<strong>ह</strong>ाथपर <strong>ह</strong>ाथ धऽ कऽ बैसल नीक लागत। तेँ जावे जीवै छी ताबे करै छी। तोरा माएसँ बच् चेसँ बि<strong>ह</strong> ना लागलअिछ । जि<strong>ह</strong> या तोरा घर िद स जाइ छी ति<strong>ह</strong> या ि बना खुऔने थोड़े आबए दइए। माएकेँ कि<strong>ह</strong> िद <strong>ह</strong>ैन जे अपनोदोकान मेलामे अिछ । तोरा कइअ टा बच् चा छौ?’’‘‘एक् केटा अिछ ।’’‘‘एकटा झुनझुना बौआले नेने जा<strong>ह</strong>ी।’’‘‘ओि<strong>ह</strong> ना नै लेबौ मौसी। अखैन <strong>ह</strong>मरो संगमे पाइ नै अिछ आ तो<strong>ह</strong>ूँ दोकान लगैब ते छेँ। ि बकरी बा थोड़ेभेिल <strong>ह</strong>ेतौ।’’39


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘‘रओ बो<strong>ह</strong>िन क सगुन ओकरा <strong>ह</strong>ोइ छै जे इद-िब द करैए। <strong>ह</strong>म तँ अपन पोताकेँ <strong>दे</strong>ब। तइ लए बो<strong>ह</strong>ैनक काजअिछ ।’’दोसर दोकान रमेसराक लो<strong>ह</strong>ोक समान आ लकिड़ योक समानक अिछ । <strong>ह</strong>ँसुआ, खुरपी, टेंगारी, पग<strong>ह</strong>िर या,कुड़<strong>ह</strong>िड़ , खनती, चक् कू, सरौता, छोलनीक संग-संग चकला, बेलना, का, रे<strong>ह</strong>ी, दाइब, खराम, बच् चा सभकतीन पि<strong>ह</strong> या गाड़ीक दोकान लगौने अिछ । असकरे रमेसरा समान पसािर खूँटामे ओगिठ , टॉंग पसािर बीड़ीपीवैत अिछ ।‘‘रमेसरा रौ। सुनने रि<strong>ह</strong> यौ जे तो<strong>ह</strong>ूँ िद ली धए लेलेँ।’’‘‘धुड़ बूि ड़, िद ली <strong>ह</strong>ौआ ि छयै। जि<strong>ह</strong> ना लोक क<strong>ह</strong>ै छै ने जे ि द लीक लडू जे<strong>ह</strong>ो खाइए से<strong>ह</strong>ो पचताइए आजे नै खेलक से<strong>ह</strong>ो पचताइए। ि द लीसेट सभकेँ फुलपेंट, चकचकौआ शटर्, घड़ी, रेि डयो, उनटा बावरी <strong>दे</strong>िख<strong>ह</strong>मरो मन खुरछौ<strong>ह</strong>ी कटए लगल। गामपर ककरो क<strong>ह</strong>वो ने केिलयै आ पड़ा कऽ चिल गेलॱ। अपने जाित क-बर<strong>ह</strong>ी- ऐठाम नोकरी भऽ गेल। तीन <strong>ह</strong>जार रूपैया म<strong>ह</strong>ीना दरमा<strong>ह</strong>ा आ खाइले िद अए। मुदा तते खटबे जेओते जँ अपने गाममे खटलासँ कतेक बेसी <strong>ह</strong>ोइए। घुिर कऽ चिल ऐलॱ। जि<strong>ह</strong> या सुनिल यै जे अपनो गाममेकाली-पूजाक मेला <strong>ह</strong>एत ति<strong>ह</strong> यासँ एते समान बनौने छी। क<strong>ह</strong>ुना-क<strong>ह</strong>ुना तँ चािर -पॉंच <strong>ह</strong>जारक समान अिछ ।कोनो ि क सड़ै-पचैबला छी जे सिड़ जाएत। तोरा सभकेँ ने बुझ पड़ै छौ जे ि द लीमे <strong>ह</strong>ुंडी गारल अिछ । <strong>ह</strong>मतँ एक् के मासमे बुझ गेिल यै। जखन अपना चीज-बौस बनबैक लूिर अछ तखन अनकर तबेदारी ि कअएकरब। अपन मे<strong>ह</strong>नतसँ मािल क बिन कऽ ि कअए ने र<strong>ह</strong>ब। तू सभ ने अनके कोठा आ स पि कऽ अपनबुझै छी<strong>ह</strong>ी। मुदा, ई बुझै छी<strong>ह</strong>ी जे धिन क<strong>ह</strong>ा सभ तोरे मे<strong>ह</strong>नत लूिट कऽ मौज करैए। अखैन जो, कनी दोकानलगबै छी।’’‘‘ई तँ रौिद या भैयाक चा<strong>ह</strong>क दोकान बुिझ पड़ैए। अपने दोकान खोलल<strong>ह</strong> भैया?’’‘‘<strong>ह</strong>ँ, बौआ। गामक मेला छी। एकर भीड़-कुभीड़ तँ गौँऐपर ने पड़त। ओि<strong>ह</strong> ना जे ट<strong>ह</strong>लैत-बुलैत रि<strong>ह</strong> तॱ,तइसँ नीक ने जे दू पाइ कमाइयो लेब आ मेलाक ओगरबाि<strong>ह</strong> यो करब।’’‘‘बेस केल<strong>ह</strong>। बरतन-वासन अपने छेल<strong>ह</strong>?’’‘‘नि<strong>ह</strong> । रघुनाथ लग बजलॱ तँ वए<strong>ह</strong> अपन पुरना सभ समान <strong>दे</strong>लक।’’‘‘रघुनाथक दोकान तँ बड़ टेनडर भऽ गेलै।’’‘‘चा<strong>ह</strong>े दोकानक परसा<strong>दे</strong> तीिन टा बेिट ओक ि वआ<strong>ह</strong> केलक आ ईंटाक घरो बना लेलक।’’‘‘वा<strong>ह</strong> बड सु दर, बर बेस।’’40


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कते छोटका दोकानदार छपिड़ यो ने बनौने। काित क मास र<strong>ह</strong>ने ने वेसी गरमी आ ने वेसी जाड़। त<strong>ह</strong>नि कअए अनेरे बॉंस-बी कीिन घर बनौत। दूटा बॉंसक खूँटा गािड़ उपर ब ला दऽ <strong>दे</strong>त। ओि<strong>ह</strong> पर केराक घौरटॉंिग बेचत। कचड़ी पापड़ फोफी लेल मािट येमे चुि <strong>ह</strong> खुिन लोि<strong>ह</strong> या चढ़ा बनौत। मुर<strong>ह</strong>ी पिथ येमे रिख ि ड बासँनािप -नािप बेचत। िझ ली बनवैक सॉंचा तँ सभकेँ रि<strong>ह</strong> तो ने छै, जे बनौत।झंझारपुरक आ मधेपुरक दस-बार<strong>ह</strong>टा दोकानदार िआ ब कऽ मेलाक चु<strong>ह</strong>चुि<strong>ह</strong> ये बदिल <strong>दे</strong>लक। गि<strong>ह</strong>ि कयोि च <strong>ह</strong>रवे आ दोकानदारो सए<strong>ह</strong>। तेँ सभसँ नीक कमाइ ओकरे सभकेँ <strong>ह</strong>एत। नगद-उधार सभ चलतै। एकपॉंतीसँ सभ दोकान बना र<strong>ह</strong>ल अिछ ।िप तोिझ या गाछ लग के झगड़ा करैए। कनी ओकरो <strong>दे</strong>िख िल अए। अरे ई तँ दुनू परानी ढोलबा छी।‘‘ऐना ि कअए ढोल भाय िअ बते-अिब ते ढोल जेकॉं दुनू परानी ढवढ़बाइ छ<strong>ह</strong>?’’अवाज दािब ढोलबा बाजल- ‘‘<strong>ह</strong>ौ भाय, <strong>दे</strong>ख<strong>ह</strong>क ने अइ मौि गयाकेँ, मेलासँ जेकरा जे <strong>ह</strong>ािन -लाभ <strong>ह</strong>ोउ मुदा<strong>ह</strong>मरा तँ सीिज न पकड़ाएल अिछ । आगूमे छिठ अिछ । परोपाक लोक तँ कोिन यॉं, सूप, िछ ा, डगरी कीनबेकरत। अोइ ि<strong>ह</strong> सावसँ ने समान बनवैत। से क<strong>ह</strong>ैए जे तीसे गो िछ ा-पिथ या ि मला कऽ अिछ । अार<strong>ह</strong> गोसूप आ गोर पचासे कोिन यॉं अिछ । उँटक मुँ<strong>ह</strong>मे जीरक फोरनसँ काज चलत?’’‘‘अइ लेल झगड़ा ि कअए करै छ<strong>ह</strong>? फेिर लऽ अिन <strong>ह</strong><strong>ह</strong>।’’ढोलबा कने गम खेलक मुदा, झपिट कऽ तेतरी बाजिल - ‘‘अइ मरदावाकेँ एक् को ि मिस या बुइध छै। एतनो नेबुझैए जे आठे िद नमे कते बन<strong>िव</strong> तौ। दूटा ढेनमा-ढेनमी अिछ ओकरो स <strong>ह</strong>ारए पड़ैए। ई तँ भिर िद न बॉंस,बी, कैमचीक जोगारमे र<strong>ह</strong>ैए। कोनो ि क बजारक सौदा िछ यै जे रूिप या नेने जाइतॱ आ कीिन अिन तॱ।’’ढोलबा- ‘‘तूँ नै <strong>दे</strong>खै छी<strong>ह</strong>ी जे मि<strong>ह</strong> नामे पनर<strong>ह</strong> िद न, काजक दुआरे न<strong>ह</strong>ेबो ने करै छी। तोँ<strong>ह</strong>ी छातीपर <strong>ह</strong>ाथरािख बाज जे एक् को िद न टटका भात-तीमन खाइ छी। डेढ़ बजे दू बजे <strong>ह</strong>कासल-िप यासल बॉंस आनै छी,तखन गोटे िद न न<strong>ह</strong>ाइ छी ने तँ नि<strong>ह</strong> ये न<strong>ह</strong>ाइ छी। धड़-फड़ा कऽ खाइ छी आ काजेमे लिग जाइ छी।िन चेनसँ बीड़ीयो-तमाकुल नइ खाए-पीबए लगै छी। खा कऽ अराम केकरा क<strong>ह</strong>ै छै से तँ िद नकेँ िस ि<strong>ह</strong> नतेलागल र<strong>ह</strong>ैए। तूँ की बुझबी<strong>ह</strong>ी जे बॉंस टोनै, फाड़ै, गािद लइमे कते भीर <strong>ह</strong>ोइ छै। बैसल-बैसल बािन चलबैछै तँ बुिझ पड़ै छौ एि<strong>ह</strong> ना <strong>ह</strong>ोइ छै। ई थोड़े बुझै छी<strong>ह</strong>ी जे उठ-बैठ करैत-करैत जॉंघ चिढ़ जाइए। अइसँ<strong>ह</strong> लुक सए बेिर डंड-बैठकी करब <strong>ह</strong>ोइ छै। एते काज केला बाद जा कऽ बैसारी काज अबैए। बैिस यो कऽकारा-कैमची बनैबते छी। गुन अिछ जे ताड़ी पीबै छी तेँ मन असिथ र र<strong>ह</strong>ैए। मूड फरेस र<strong>ह</strong>ैए। तेँ ने कोनोकाज उनटा-पुनटा <strong>ह</strong>ोइए। ने तँ केकर मजाल िछ यै जे एक् के िद नमे एते रंगक काज सिर या कऽ कए लेत।अच् छा <strong>ह</strong>ो, दोकान लगा। दोकान की लगेमे, कोिन यॉंकेँ तीिन मेल बना ले। डगरी, सूप तँ एक् के रंग छौ आिछ ाकेँ दू मेल बड़का एक भाग छोटका एक भाग कऽ के लगा ले। पॉंच गो रूपैया <strong>दे</strong> कनी ताड़ी पीने अबैछी।’’41


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘‘अखैन रौद चर<strong>ह</strong> त छै। अखैन जे ताड़ी पीबैले पाइ <strong>दे</strong>व<strong>ह</strong> से ि क <strong>ह</strong>मरा गािर सुनैक मन अिछ ।’’‘‘ऑंइ गै मौिग या, तोरा बजैत एो पाइ लाज नै <strong>ह</strong>ोइ छौ जे पुरूख रि<strong>ह</strong> तो घरक भार सुमझा <strong>दे</strong>ने ि छयौ।संगीयो-साथी सदित काल ि कचाड़ैए।’’‘‘अच् छा रूपैया दइ िछ य, मुदा फेिर बेरू प<strong>ह</strong>र नै मंिग <strong>ह</strong><strong>ह</strong>। जाइ छ<strong>ह</strong> ते जा मुदा झब दऽ अिब <strong>ह</strong><strong>ह</strong>। मेला-ठेला ि छयै असकरे <strong>ह</strong>म दोकान चलाएब ि क बेदरा-बुदरी स <strong>ह</strong>ारब।’’‘‘से ि क <strong>ह</strong>म नै बुझै िछ यै, मुदा दसटा दोस-मि<strong>ह</strong> म अिछ । अगर भेंट-घॉंट भऽ जाएत तँ ि क कुशलो-क्षेम नैकरब।’’बँसपुराक लड़कीक संग जे दुरबेब<strong>ह</strong>ार िस सौनीक दुग- थानमे भेल ओि<strong>ह</strong> घटनाक समाचार तरे-तर चारूभरक गाममे पसिर गेल छल। जेकर टीका-टी पणी गामे-गाम <strong>ह</strong>ोइत छल। मुदा, एक रूपमे नि<strong>ह</strong> । अिध कतरलोक िए <strong>ह</strong> घटनाकेँ ि न दा करैत तँ अ पांश मनोरंजन क<strong>ह</strong>ैत। ि कछु गोटे फैशन बुिझ पाछुसँ अबैत बेब<strong>ह</strong>ारमािन बजवे ने करैत। मगर सभ ि कछु <strong>ह</strong>ोइतो ि ससौनीबला बँसपुराबलासँ स<strong>ह</strong>मल। ऐ<strong>ह</strong>न घटना आगू नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ुअए ति<strong>ह</strong> लेल िस सौनीक बुि जीवी सब<strong>ह</strong>क मनमे खलबली मिच गेल। ि ससौिन एक दयान द दरभंगाकओलेजमे ोफेसरी करैत छिथ । गामक लोक तँ <strong>ह</strong>ुनका एकटा नोकिर <strong>ह</strong>रा बुझैत छि <strong>ह</strong> , मुदा, कओलेजमेछाोक बीच आ ि शक्षकोक बीच ित ि ठ त यिक् त बुझल जाइत छिथ । अइबेर ओ दुग-पूजामे गाम नि<strong>ह</strong> िआ बसंगीक संग रामे वरम् चिल गेल छला<strong>ह</strong>। मुदा, बालो-बच् चा आ पि न यो गाम आइल र<strong>ह</strong>िन । वए<strong>ह</strong> सभरामे वरम् सँ एलापर घटनाक जानकारी <strong>दे</strong>लकिन । घटना सुिन ोफेसर दयान द मने-मन जिर गेला<strong>ह</strong>। गु म-सु म भऽ सोचए लगलिथ जे ई कोन तमाशा भऽ गेल जे धरमक काजक दौर ऐ<strong>ह</strong>न अधमर् भऽ गेल। कोनालोकक मनमे धरमक ित आदर र<strong>ह</strong>त। धमर् थलमे जँ ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>न वृि <strong>ह</strong>ोयत तँ कैक िद न ओ थल जी<strong>िव</strong> तर<strong>ह</strong>त? ककरो माए-ब<strong>ह</strong>ीिन कोनो घरसँ िन किल <strong>दे</strong>ब थान पूजा करए वा सॉंझ िद अए आओत। जते घटनाकेँटोब-टाब करित तते पैघ-पैघ न मनकेँ <strong>ह</strong>ौड़ए लगलिन । मुदा, जे समए ससिर गेल ओ उनिट यो तँ नि<strong>ह</strong>सकैत अिछ । कोन मुँ<strong>ह</strong>े ओि<strong>ह</strong> गाम पएर <strong>दे</strong>ब। लोक की क<strong>ह</strong>त? ओ<strong>ह</strong>ू गामक (बँसपुराक) तँ अनेको <strong>िव</strong> ाथपढ़बो करैत अिछ आ पिढ़ कऽ िन कललो अिछ । ओ सभ की क<strong>ह</strong>ैत <strong>ह</strong>एत। मुदा, आगू ऐ<strong>ह</strong>न घटना नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ुअए तेकर तँ ित कार कएल जा सकैत अिछ । पाप तँ ाि च तेसँ कटैत अिछ । त<strong>ह</strong>ूमे अगुरबारे बँसपुरासँकाली-पूजाक <strong>ह</strong>कार-काडर् से<strong>ह</strong>ो िआ ब गेल अिछ । तत् -मत् करैत मनमे एलिन जे एकटा बेंग मरलासँ लोकइनारक पािन पीि व तँ नि<strong>ह</strong> छोिड़ दैत अिछ । ओकरा िन कािल गंधकेँ मेटबैक उपाइ करैत अिछ । बँसपुराककाली-पूजाक आरंभ से<strong>ह</strong>ो िस सौिन एक घटनाक ित ि या वरूप भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ । <strong>ह</strong>ो न <strong>ह</strong>ो ऐकरे जबावमेओ<strong>ह</strong>ो सभ ने घटना दो<strong>ह</strong>रा िद अए?काली-पूजा शुरू <strong>ह</strong>ोइसँ तीन ि दन पि<strong>ह</strong> ने ो. दयान द गाम िआ ब, बीना कोनो मान-रोख केने गामक पढ़ल-िल खल उमरदार सभसँ स पकर् कए क<strong>ह</strong>लिख न- ‘‘ि कछु गोटे गामक ित ठा बुझबो करैत छला<strong>ह</strong> आ ि कछु गोटे42


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बुझौलासँ बुझलिन । बुझला बाद एकमुँ<strong>ह</strong>री सभ गाममे बैसार कए एकर िन राकरण करैक ि वचार यक् तकेलकिन । दयान दक मनमे आगू डेग बढ़बैक सा<strong>ह</strong>स जगलिन । सा<strong>ह</strong>स जिग ति<strong>ह</strong> कओलेजक ि वाथ सभकेँबैसार करैक भार <strong>दे</strong>लिख न। दू ि दन समए बीित गेल। जइ ि दन काली-पूजा शरू <strong>ह</strong>ोएत ति<strong>ह</strong> ि दन भोरे सातबजे बैसार भेल।सात बजेसँ पि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> दुग थानमे सभ एकि त भेला<strong>ह</strong> बैचािर क रूपमे गाम दू फॉंक जेकॉं भऽ गेल। तेँअपन-अपन ि वचारकेँ मजबूत बनबैक ि वचार सभक मनमे। तीनू कायर्कतक -जे सभ घटनामे शािम ल र<strong>ह</strong>ए-िप ता बैसारमे नि<strong>ह</strong> आएल। नि<strong>ह</strong> अबैक कारण ि वरौध नि<strong>ह</strong> लाज <strong>ह</strong>ोय। त<strong>ह</strong>ूमे जखनसँ ो. दयान द दरभंगासँिआ ब घटनाक चच चलौलिन तखनेसँ मुँ<strong>ह</strong> नुकबए लगल। मुदा, मौलाइल घटना पुन: पोनिग गेल। ओनागामक एक ुप, जेकरा कुकम ुप कि<strong>ह</strong> सकै िछ यै, बल योगक योजना तरे-तर बनौने र<strong>ह</strong>ै। जि<strong>ह</strong> सँ कोनोर ते ने गाममे खुजतै। मुदा, गामक ि वशाल समू<strong>ह</strong>क, जे अधला काजसँ घृणा करैत, एक रंगा<strong>ह</strong> ि वचार। एकतर<strong>ह</strong>क ि वचारक पाछु कते तर<strong>ह</strong>क सोच अिछ । ि कछु गोटेक सोच जे गाममे एकटा कुकम समाज अिछ जेसदित काल ि कछु नि<strong>ह</strong> ि कछु किर ते र<strong>ह</strong>ैत अिछ । परोछा-परोछी तँ एक-दोसरकेँ गाि र पढ़ैत अिछ मगर, बेरऐलापर सभ एक मु<strong>ह</strong>री भऽ जाइत अिछ । तेँ घटना ओ<strong>ह</strong>न अ िछ यै जि<strong>ह</strong> सँ िओ <strong>ह</strong> समाजकेँ कािट -कािटलित औल जा सकैत अिछ । ि कछु गोटेक <strong>िव</strong> चार जे जि<strong>ह</strong> ना तीनू गोरे दसगरदा जग<strong>ह</strong>पर जु म केलक ति<strong>ह</strong> नासमाजक बीच लित औल जाए। ि कछु गोटेक ि वचार जे <strong>ह</strong>म सभ मनु यक समाजमे र<strong>ह</strong>ै छी नि<strong>ह</strong> ि क जानवरकसमाजमे। तेँ मनु यक समाज बने। भले<strong>ह</strong>ॴ मनु यक समाज बनबैक जे ि या <strong>ह</strong>ोइत अिछ िओ <strong>ह</strong> ि याकेँि याि व त कएल जाए। ललबाक ि वचार सभसँ िभ न। ि कएक तँ जि<strong>ह</strong> लड़कीक संग दुरबेब<strong>ह</strong>ार भेल छलै ओओकर मिम औत ब<strong>ह</strong>ीन। ललबा कलकामे डाइबरी करैत अिछ । दुगपूजामे गाम आएल र<strong>ह</strong>ै। जि<strong>ह</strong> िद न घटनाभेल ओइ िद न ओ बुझबे ने केलक। जखैनसँ बुझलक तखैनसँ <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे िआ ग लिग गेलै। मनै-मन योजना बनानेने र<strong>ह</strong>ए जे धिन कक टेर<strong>ह</strong>ी कोना झाड़ल जाइ छै से समाजकेँ <strong>दे</strong>खा <strong>दे</strong>ब। नीक मौका। <strong>ह</strong>ाथ लागल <strong>ह</strong>ेन।मुदा, मनमे इ<strong>ह</strong>ो शंका <strong>ह</strong>ोय जे दयान द कक् काक आयोजन िछ यिन जँ क<strong>ह</strong>ॴ आगूमे िआ ब जेता<strong>ह</strong> तँ सभ <strong>िव</strong> चारचौपट भऽ जाएत। सोचैत-ि वचारैत तँइ केलक जे चा<strong>ह</strong>े जे <strong>ह</strong>ोय मुदा, ि बना जुि यौने नि<strong>ह</strong> छोड़ब। भले<strong>ह</strong>ॴिज नगी भिर ज<strong>ह</strong>लेमे ि कअए ने र<strong>ह</strong>ै पड़ै।गामक सभ टोलक लोक, गोिट -पंगरा छोिड़ , बैसारमे आइल। ो. दयान द उिठ कऽ ठाढ़ भऽ क<strong>ह</strong>एलगलिख न- ‘‘अइ बेरक दुग-पूजामे जे घटना गाममे घटल ओ समाजक लेल बड़का कलंक छी। एि<strong>ह</strong>घटनाकेँ जे ि न दा कएल जाए ओते कम <strong>ह</strong>ोयत। कते गोटे बुझैत <strong>ह</strong>ेबइ जे अनगौँवा लड़की छल मुदा, ईबुझब <strong>ह</strong>मरा सब<strong>ह</strong>क पलायनवादी ि वचार <strong>ह</strong>एत। जइसँ रंग-<strong>िव</strong> रंगक अधलासँ अधला घटना र<strong>ह</strong>त आ <strong>ह</strong>म सभमुँ<strong>ह</strong> तकैत र<strong>ह</strong>ब। तेँ ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>न घटनाकेँ रोकए पड़त।’’ि वचि<strong>ह</strong> मे जे ुप <strong>ह</strong>ंगामा करए चा<strong>ह</strong>ैत छल उिठ -उिठ <strong>ह</strong> ला करए लगल। <strong>ह</strong> ला <strong>दे</strong>िख सभ उिठ कऽ ठाढ़ भऽि वरोध करए लगल। ललबा ो. दयान द िद िश तकलक। दयान द मुँ<strong>ह</strong>क रूिख तँ नि<strong>ह</strong> बदलल मुदा, नोरसँऑंिख , किर या मेघ जेकॉं, लटिक कऽ ि नच् चॉं मुँ<strong>ह</strong>े जरूर भऽ गेल दलिन । ि बजलोका जेकॉं ललबा चमिककऽ फॉंइट चलबए लगल। तीनूकेँ असकरे ललबा मािर कऽ खसा <strong>दे</strong>लक। जाबे सभ शा त भेल ताबे तँ43


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तीनूक गाल-मुँ<strong>ह</strong> फुइल गेल मुदा, तइयो ललबाक गरमी कमल नि<strong>ह</strong> । जि<strong>ह</strong> ना खून केिन <strong>ह</strong>ारकेँ आरो खून करैकगरमी खूनमे िआ ब जाइत ति<strong>ह</strong> ना ललबोकेँ भेल। मुदा, चारू िद ससँ सभ पकिड़ िघ चने-ि घचने कात लऽ गेल।दुनू <strong>ह</strong>ाथ पकिड़ दयाबाबू फुसफुसा कऽ क<strong>ह</strong>लिख न- ‘‘अगर समाजमे एक् कोटा बेटा अ यायक ि खलाफ अपनाकेँउ सगर् कऽ <strong>दे</strong>त तँ सैकड़ो बेटा धरतीमाता गोदमे पैदा भऽ जाएत। मन थीर कर<strong>ह</strong>। ओना समाजक सभतर<strong>ह</strong>क सम याक समाधान खाली मािर ये टा सँ नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत आ ने केवल पनचैित येसँ <strong>ह</strong>एत। ि कएक तँ सम यादू तर<strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>ोइत अिछ पि<strong>ह</strong> ल घटना <strong>िव</strong> शेषक पिर ि थ ित <strong>िव</strong> शेषक <strong>ह</strong>ोइत जबिक दोसर सा-<strong>िव</strong> शेष वा यव थाि वशेषक <strong>ह</strong>ोइत अिछ । अखुनका जे सम या अिछ ओ यव था ि वशेषक छी तेँ ऐ<strong>ह</strong>न सम याकेँ बलेसँ रोकलजा सकैत अिछ । नि<strong>ह</strong> तँ कोनो नि<strong>ह</strong> कोनो रूपमे चिल ते र<strong>ह</strong>त, मरत नि<strong>ह</strong> ।’’ोफेसर दयान दक ि वचार सुि न ललबा बाजल- ‘‘कक् का, अ<strong>ह</strong>ॉं लग ि कछु बजैत संकोच <strong>ह</strong>ोइए मुदा, आइतीनूक खून पी<strong>िव</strong> ि लित ऐक। भले<strong>ह</strong>ॴ ि जनगी भिर ज<strong>ह</strong>ले िक अए ने किट तॱ। फॉंिस येपर ि कअए ने चिढ़ तॱ। कीलऽ कऽ एलॱ आ ि क लऽ कऽ जाएब। जखन मरनाइ अछये तँ लिड़ कऽ ि कअए ने मरब जे सिड़ कऽमरब।’’ललबाक बात सुिन मु कुराइत ो. दयान द क<strong>ह</strong>लिख न- ‘‘अ <strong>ह</strong>ोमे लोक गवैत अिछ ‘रनमे मरे दोख नि<strong>ह</strong>लागे।’ ति<strong>ह</strong> ना म<strong>ह</strong>ाभारतमे यासोबाबा क<strong>ह</strong>ने छिथ न जे इ ासनक अिध कारी वए<strong>ह</strong> छी जे अ यायक ि वरूरनक्षेमे ठाढ़ भऽ अपन बिल चढ़ौत। मुदा, जे भेल से उिच त भेल। एि<strong>ह</strong> सँ आगू नि<strong>ह</strong> बढ़<strong>ह</strong>। अगर जँ एि<strong>ह</strong> सँसुधिर जाएत तँ बड़बिढ़ यॉं नि<strong>ह</strong> तँ ओकर फल आन थोड़े भोगत। तूँ एतै र<strong>ह</strong><strong>ह</strong>।’’कि<strong>ह</strong> आगू बिढ़ दयान द सोचए लगला<strong>ह</strong> जे समाजक अ ययन नीक न<strong>ह</strong>ॉंित नि<strong>ह</strong> भेल अिछ । लोकक जेरूिख बिन गेल अिछ ओ कखनो बेकाबू भए सकैत अिछ । तेँ सभकेँ गामपर जाइले कि<strong>ह</strong> िद अए। कि<strong>ह</strong> तँ<strong>दे</strong>लिख न मुदा ि कयो मैदान छोड़ै लऽ तैयार नि<strong>ह</strong> भेल। सभ अड़ल। <strong>िव</strong> िच ि थ ित मे अपनो<strong>ह</strong>ु पिड़ गेला<strong>ह</strong>।मनमे नाचए लगलिन जे सभसँ पि<strong>ह</strong> ने <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ॴ कोना मैदान छोिड़ <strong>दे</strong>ब। मुदा, र<strong>ह</strong>न<strong>ह</strong>ुँ तँ लोक मािन नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>लअिछ । दो<strong>ह</strong>रा कऽ क<strong>ह</strong>लिख न- ‘‘सभ गोटेक पिर वार आइयेसँ नि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>ुत िद नसँ एकठाम र<strong>ह</strong>ैत एल<strong>ह</strong>ुँ आ आगुओर<strong>ह</strong>ब। तेँ सभकेँ िम िल -जुिल र<strong>ह</strong>ैक अिछ । ककरो संग ि कयो अधला करबै तँ झंझट <strong>ह</strong>ेबे करत। एकपिर वारक झगड़ा गामक माने समाजक झगड़ा बिन जाइत अिछ । तेँ झगड़ाकेँ रोकैक उपाए एक् केटा अिछ जेओ<strong>ह</strong>न कारणे ने उठै जि<strong>ह</strong> सँ झगड़ा <strong>ह</strong>ुअए।’’कि<strong>ह</strong> घर िद सक रा ता पकड़लिन । मुदा सभ मैदानमे डँटले र<strong>ह</strong>ल। ो. दयान दक ि वचारक असिर तेना<strong>ह</strong>ेसन लोकक मनपर पड़ल। ि कऐक तँ ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>न घटना पूवर्मे अनेक भऽ चुकल अिछ । जे सब<strong>ह</strong>क मनमेउपकए लगल। दयान द बाट धेने आगूओ बढ़ल जाइत आ पाछु घुिर -घुिर से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खिथ । जे फेिर ने क<strong>ह</strong>ॴपटका-पटकी शुरू <strong>ह</strong>ुअए। ओना ककरो <strong>ह</strong>ाथमे ने लाठी अिछ आ ने <strong>ह</strong>िथ यार मुदा, <strong>दे</strong><strong>ह</strong> तँ छैक। पॉंच बीघाआगू बढ़लापर पेशाब करैक लाथे बैिस ि<strong>ह</strong> या-ि<strong>ह</strong> या <strong>दे</strong>खिथ । जे ि कयो <strong>ह</strong>ाथ-पएर ने तँ फड़कबैए। मुदा, सेनि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खिथ । पि<strong>ह</strong> ने पािर खेल<strong>ह</strong>ा सभ मैदान छोड़लक। पाछुसँ सभ अपन-अपन रा ता धेलक। ठंढ़ाएल रूिख<strong>दे</strong>िख अपनो उिठ कऽ <strong>िव</strong> दा भेला<strong>ह</strong>।44


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्घरपर िआ ब ो. दयान द प नीकेँ क<strong>ह</strong>लिख न- ‘‘बँसपुरा जाइक समए दसे बजेक बनौने छल<strong>ह</strong>ुँ मुदा,बैसारेमे बेसी समए लिग गेल। तेँ आब न<strong>ह</strong>ाए नि<strong>ह</strong> लगब। झब दऽ खाइले ि दय। ताबे <strong>ह</strong>ाथ-पएर धोइ लइछी।’’पित क बात सुि न प नी ि कछु नि<strong>ह</strong> बजली<strong>ह</strong>। बुझल र<strong>ह</strong>िन जे ऐना कते िद न भेल अिछ जे काजकधड़फड़ीमे न<strong>ह</strong>ाइये नि<strong>ह</strong> लगैत छिथ ।नउ बजे। बगुरबोनीक भगत कफलाक संग बँसपुरा काली- थान प<strong>ह</strong>ुँचल। भगतजीक <strong>ह</strong>ाथमे लोटा आजगरनिथ या बेंत। डिल बा<strong>ह</strong> मनटुनक <strong>ह</strong>ाथमे िस क् कीक चौड़गर चंगेरी, जे मधुबनी बजारमे कीनने र<strong>ह</strong>ै। चंगेरीमेफूल-अछत, अगरबी आ सलाइ रखने र<strong>ह</strong>ै। िन रधनक क <strong>ह</strong>ामे ि मरदंग लटकल। स<strong>िव</strong> या आ सैिन याक <strong>ह</strong>ाथमेझािल । सोमनाथ <strong>ह</strong>ाथमे एकटा बसनी; सर<strong>ह</strong>ी आमक प लो आ पान-सातटा सुखल कुश। बुधबाक का <strong>ह</strong>परएकटा मुँठवासी बॉंस, जेकरा छीपमे आठ रंगक पताका आ तीन <strong>ह</strong>ाथ जिड़ सँ उपर ओ<strong>ह</strong>ने रंगक कपड़ा टुकड़ाबा <strong>ह</strong>ल। सभ एक सूरे ‘काली म<strong>ह</strong>रानीक जय’ क नारा लगबैत।पूजा सिम ित क सद य बैिस अपन काजक ि <strong>ह</strong>साब लगबैत र<strong>ह</strong>ै। छलगोिर या मुरतीक अंित म परीक्षण मंडपमेकरैत र<strong>ह</strong>ए। भगतजीक ि या-कलाप <strong>दे</strong>खए लेल एक् के-दुइये लोक जमा <strong>ह</strong>ुअए लगल। पूजा सिम ित क सद यअपन ि<strong>ह</strong> साब-वारी रोिक भगतजी सभकेँ <strong>दे</strong>खए लगल। काली मंडपक ओसारपर भगतजीक मेिड़ या सभ अपन-अपन समान रिख <strong>ह</strong>ाथ-पएर धोय लेल बगलेक पोखिर <strong>िव</strong> दा भेल। अछीजल भरै लेल सोनमा वसनी लऽलेलक। भगतजीक <strong>ह</strong>ाथमे लोटा। <strong>ह</strong>ाथ-पएर धोय सभ ि कयो काली मंडपक आगू िआ ब एकटंगा दऽ दऽ गोड़लगलकिन । गोड़ लाि ग िन रधन िम रदंग चढ़बए लगल। सैिन यॉं, र<strong>िव</strong> या झािल बजबए लगल। पोखिर सँ िआ बभगतजी <strong>ह</strong>ाथमे लोटा नेने ठोर पटपटबैत मंउपक आगू ठाढ़ भऽ ऑंिख ब न कऽ सुिम रन करए लगल। बुधवामंडपक आगूमे थोड़े <strong>ह</strong>िट कऽ धुजा गाड़ए लगल। बरसपित या भगैत उठौलक- ‘‘<strong>ह</strong>े काली मैया।’’ जना सभकाजक बँटबारा पि<strong>ह</strong> ने कऽ नेने <strong>ह</strong>ुअए ति<strong>ह</strong> ना। ठाढ़े-ठाढ़ भगतजी <strong>दे</strong><strong>ह</strong> थरथरबए लगल। गोसाँइ आिबगेलिख न। भगतजीक आगूमे डिल बा<strong>ह</strong> दुनू <strong>ह</strong>ाथे डाली पकड़ने। थोड़े कालक बाद भगतजी चंगेरीमे सँ फूल-अछत लऽ उर मुँ<strong>ह</strong>े खूब जुमा कऽ फेकलक। फेिर फूल-अछत लऽ गंगाजीक नाओ लऽ दिछ न मुँ<strong>ह</strong>ेफेकलक। चाि र मुी चारू िद स फेि क पॉंचम मुी उपर फेिक जोरसँ बाजल- ‘‘ओ..... ओ.....। कि<strong>ह</strong> अपनपिर चए कालीक नाओसँ <strong>दे</strong>लक। कालीक नाओ सुि न डिल बा<strong>ह</strong> बाजल- ‘‘<strong>ह</strong>े माए, ि कछु वाक् िद औ?’’भगत- ‘‘अइ जग<strong>ह</strong>क भाग् य जिम गेल। एकरा िन च् चॉंमे साक्षात् गंगाजी ब<strong>ह</strong>ै छिथ न ई थान बनने, गाममेकोनो डाइन-जोिग नक ि कछु नि<strong>ह</strong> चलत। एते िद न गामक लोक बड़ कल<strong>ह</strong> तमे र<strong>ह</strong>ै छलै मुदा, आब सभखुशीसँ र<strong>ह</strong>त। कोनो कुशक कलेप ककरो नै लगत।’’गामक खुश<strong>ह</strong>ाली सुिन पूजा सिम ित क सभ सद यक मनमे नव आन दक ज म भेल। <strong>दे</strong>वनाथ पूछलक-‘‘<strong>ह</strong>े माए, अ<strong>ह</strong>ॉं की चा<strong>ह</strong>ै छी?’’45


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘‘ई थान <strong>ह</strong>मर छी। अखन धुजा गािर पीरी बनेलॱ। सभ िद न पूजो करब आ बेरागने-बेरागन गोसाँइखेलब। जेकरा जे कोनो उपव <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे <strong>ह</strong>ेतै ओ डाली लगौत। फूल दइते छुिर जेतइ।’’धुजा गािर , पीरी बना बुधबा तुलिस यो गाछ रोिप <strong>दे</strong>लक। सिम ित क सभ चुपचाप भऽ <strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ै। ककरोमनमे कोनो शंके नि<strong>ह</strong> उठल। ि कएक तँ अनेको थानमे ग<strong>ह</strong>वरो र<strong>ह</strong>ैत अिछ । मु की दैत <strong>दे</strong>वनाथ पूछलक-‘‘<strong>ह</strong>े मैया, अपन कोनो प<strong>ह</strong>चान िद औ?’’झपिट कऽ भगत बाजल- ‘‘तू जे जानक बदला जान गछने र<strong>ह</strong><strong>ह</strong> से <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>। जखैन जान गड़ूमे र<strong>ह</strong><strong>ह</strong> तखैनके बचौने र<strong>ह</strong><strong>ह</strong>। गड़ू मेटा गेल<strong>ह</strong> तँ सभ ि कछु िब सिर गेल<strong>ह</strong>। अखनो धिर जे बचल छ<strong>ह</strong> से ीऐक धरमे।जे<strong>ह</strong>ने तो<strong>ह</strong>र ी धरमा मा छ<strong>ह</strong> ते<strong>ह</strong>ने तू पापी छ<strong>ह</strong>। ओकरे धरमे अखन धिर बचल छ<strong>ह</strong>। नइ तँ कि<strong>ह</strong> या नेतो<strong>ह</strong>र नाश भऽ गेल रि<strong>ह</strong> त<strong>ह</strong>।’’भगतक बात सुि न <strong>दे</strong>वनाथक मनमे लड़कीबला घटना ठनकल। मुदा, ि कछु बाजल नि<strong>ह</strong> । चुपचाप दुनू<strong>ह</strong>ाथ जोि ड़ बाजल- ‘‘<strong>ह</strong>े माए, ि बसिर गेल छलॱ भने मन पािड़ <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>।’’<strong>दे</strong>वनाथपर सँ नजिर <strong>ह</strong>टा भगत जोिग नदरकेँ क<strong>ह</strong>लक- ‘‘तूँ जे कबुला केल<strong>ह</strong> से <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>। जखैन जानउकड़ूमे फँसल र<strong>ह</strong><strong>ह</strong> तखन कते बेर कि<strong>ह</strong> कऽ गछने र<strong>ह</strong><strong>ह</strong>। ओना तो<strong>ह</strong>र बार<strong>ह</strong> आना <strong>ह</strong> किट गेल<strong>ह</strong> िस फर्चािर आना बँचल छ<strong>ह</strong>। तेँ दान-पुन कऽ कऽ ज दी ओकरो मेटाब<strong>ह</strong>।’’जोिग नदरकेँ ओि<strong>ह</strong> राित क घटना मन पड़ल जि<strong>ह</strong> राित रूपैया लऽ सेठक ऐठामसँ पड़ाएल र<strong>ह</strong>ै। दुनू <strong>ह</strong>ाथजोि ड़ बाजल- ‘‘<strong>ह</strong>े मैया, ठीके िब सिर गेल छलॱ। जलिद ये तो<strong>ह</strong>र कबुला पूरा करब<strong>ह</strong>।’’बीच-बचाव करैत डिल वा<strong>ह</strong> बाजल- ‘‘आइ पि<strong>ह</strong> ल िद न गोसॉंइ जगबे कएला<strong>ह</strong> अइसँ बेसी आब कोनो काजने <strong>ह</strong>एत।’’डिल बा<strong>ह</strong>क बात सुि न भगत उर मुँ<strong>ह</strong>े ठाढ़ भऽ दुनू <strong>ह</strong>ाथ उठा ऑंिख मूिन लेलक। काली <strong>दे</strong><strong>ह</strong>सँ िन किलगेलिख न। सामा ये आदमी जेकॉं भगतो भऽ गेल। झािल -िम रदंग, भगैत से<strong>ह</strong>ो ब न भऽ गेल। ऑंिख क इशारासँभगत डिल बा<strong>ह</strong>केँ क<strong>ह</strong>लक- ‘‘काज सुिढ़ आइल अिछ ।’’ऑंिख क इशारासँ डिल वा<strong>ह</strong> उर <strong>दे</strong>लक- ‘‘<strong>ह</strong>ँ।’’सिम ित क सद य भगत लगसँ <strong>ह</strong>िट पुन: बैसारमे िआ ब गेल। मुदा, एकटा नव सम या सिम ित क सामनेउपि थ त भऽ गेल। सम या ई जे ि क ग<strong>ह</strong>बरो बनौल जाए िआ क धुजा उखािर कऽ फेि क <strong>दे</strong>ल जाए। मुदा,दुनू तर<strong>ह</strong>क <strong>िव</strong> चार उिठ गेल। ि कदु गोटे ग<strong>ह</strong>वरक समथर्नो केलक आ ि कछु गोटे ि वरोधो केलक। बीचमेमंगलकेँ ि कछु फुरबे ने करै। मने-मन सोचै जे ई तँ बेिर परक भदबा िआ ब गेल। जँ मना<strong>ह</strong>ी करव तँ शुभ46


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्काज अशुभेसँ शुरू ि<strong>ह</strong>एत। जँ नि<strong>ह</strong> करब तँ सभ िद ना भदवा टाढ़ भऽ जाएत। भगतकेँ मंगल ि च <strong>ह</strong>तो नि<strong>ह</strong>र<strong>ह</strong>ए मुदा, बगुरबोनीक भगतक ि वषएमे बुझल र<strong>ह</strong>ै जे एकटा कोिख या गु<strong>ह</strong>ािर केिन <strong>ह</strong>ार भगत ज<strong>ह</strong>ल गेल र<strong>ह</strong>ए।मश: ........१. बेचन ठाकुर-नाटक छीनर<strong>दे</strong>वी- आगाँ २. सरोज ‘िखलाडी’- नाटक- ललका कपड़ा१बेचन ठाकुरनाटक छीनर<strong>दे</strong>वी- आगाँदृ य चािर म( थान- सुभाष ठाकुरक आवास। सुभाषक पीसा घटकराज ठाकुर िथ का<strong>ह</strong>। दुनू आदमी दलानपर बैिसकऽ गप-स प करैत छिथ । ललन च मा आ फाटल- िच टल व पि<strong>ह</strong> र बता<strong>ह</strong> भेषमे ए <strong>ह</strong>र-ओ <strong>ह</strong>र, दशर्ककबीचमे घुि म र<strong>ह</strong>ल अिछ ।)घटकराज- बौआ, राित मे ि कएक फोन कएने र<strong>ह</strong>ी? तखन <strong>ह</strong>म गामपर नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ी, पोखिर ि दिश गेलर<strong>ह</strong>ी।सुभाष- की कि<strong>ह</strong> यऽ पीसा। क<strong>ह</strong>ैत लाजो <strong>ह</strong>ोइत अिछ । मुदा क<strong>ह</strong>ब<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> तँ बुझब<strong>ह</strong>क कोना?<strong>ह</strong>ओ, ललनमाकेँ छीनर<strong>दे</strong>वी लागल अिछ तेँ ओ बत<strong>ह</strong>पनी करैत अिछ । एगो नीक भगत क<strong>ह</strong>लिन जे47


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एकर ि बया<strong>ह</strong> ज दी कर, ठीक भए जेतौक। एि<strong>ह</strong> ि वषयमे गप केनाइ अिन वायर् छल। एकरा लेलकेतौ लिड़ कीक जोगार कर<strong>ह</strong>क।घटकराज- बौआ, <strong>ह</strong>मरा लग लिड़ का-लिड़ कीक जुगार सिद खन रि<strong>ह</strong> ति<strong>ह</strong> अिछ । मुदा एखन तँ नि<strong>ह</strong>अिछ आ तोरा करबाक छ<strong>ह</strong> ज दीए। खएर एगो उपए छ<strong>ह</strong> एकरा क<strong>ह</strong>ुना कऽ दवाइ ि खया-िप या कऽशांत कऽ अमोलागाछी लऽ चल<strong>ह</strong>। ओतय ए<strong>ह</strong>ेने जरूरीबला ि बया<strong>ह</strong>क लिड़ का-लिड़ की ित िद न आबैतअिछ आओर काली मंिद रमे ि बया<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ । आइ एगो लिड़ की अव य आएल <strong>ह</strong>ेती<strong>ह</strong>।मुदा ओतए लेन-<strong>दे</strong>नक कोनो गप नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत िअ छ। मंिद रक पुजारी दु-चाि र बेर फोन <strong>ह</strong>मरा ित िद नकरैत छिथ ।घटकराज- ि बलंब जुि न कर<strong>ह</strong>, नि<strong>ह</strong> लिड़ की उिठ जेती<strong>ह</strong>। ओना <strong>ह</strong>म पुजारीकेँ फोन कऽ दैतिछ यि <strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>म लिड़ का लऽ कऽ ज दी आिब र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ अिछ ।(घटकराज पुजारीकेँ फोन करैत छिथ । एि<strong>ह</strong> बीच सुभाष ललनकेँ दवाइ ि खया- िप या कऽ शांत करैतछिथ । मीराकेँ बजा कऽ ललनकेँ िच क् कन कपड़ा पि<strong>ह</strong> राबैत छिथ । पूणर् तैयार भऽ कऽ सुभाश, ललन आघटकराज अमोलागाछी जाए र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> अछ। ि कदु <strong>दे</strong>र ओ सभ ओतए प<strong>ह</strong>ुँिच गेला<strong>ह</strong>। पद <strong>ह</strong>टैत अछ।काली पंिद रमे पुजारी ी ि वनोद झा घंटी डालए पूजा करैत छिथ । सुभाष, ललन अो घटकराज माथ टेि कणाम करैत छिथ । ि वनोद झा उँ ी का यै नम: मं जिप र<strong>ह</strong>ल छिथ । सुभाष तीनु आदमी कालीकेँणाम कऽ बैसैत छिथ । दोसर कात लिड़ की अनुअंजना अपन माए-बापक संग बैसल िछ थ। लिड़ कीकबाप बल<strong>दे</strong>व म<strong>ह</strong>तो आओर माए मालती <strong>दे</strong>वी छिथ <strong>ह</strong>।)बल<strong>दे</strong>व-पंडीजी, <strong>ह</strong>मरा लोकिन कखनसँ बैसल छी?<strong>िव</strong> नोद- से <strong>ह</strong>म की करब? लिड़ का अएला<strong>ह</strong> एखन। ि बना लिड़ कि<strong>ह</strong> ि बया<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोयतए।मालती-ि वनोद-पंडीजी, लिड़ का ओतए छिथ । की?<strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ, वए<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएता<strong>ह</strong> छोट अ<strong>ह</strong>ॉंक दमाद।मालती- <strong>ह</strong>नु अंजना बाउ, लिड़ का तँ बड खाप-सूरत कच् छे िन मन अिछ । आओर समिध से<strong>ह</strong>ो राजकुमाररि<strong>ह</strong> जेकॉं छिथ । यै अनु अंजना बाउ, एक गोट ग प क<strong>ह</strong>ु।बल<strong>दे</strong>व-मालती-क<strong>ह</strong>ु ने, की क<strong>ह</strong>ए चा<strong>ह</strong>ैत छी?<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुँ आइए समिध सँ ि बया<strong>ह</strong> कऽ िल अ।48


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बल<strong>दे</strong>व- <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ, औगत<strong>ह</strong>ु नि<strong>ह</strong> । जुलूम भऽ जाएत। <strong>ह</strong>म कोना जीयब। एक् कोटा बकरीयाेनि<strong>ह</strong> अिछ ।ि वनोद- आउ जजमान सभ। आबै जाइ जाउ आ मैया कालीक दरवारमे बैसै जाउ।(एक कात लिड़ काबला, दोसर कात लिड़ कीबला आ बीचमे पंडीजी बैसैतलिड़ कीक <strong>ह</strong>ाथमे गंगा जल दैत छिथ <strong>ह</strong>।)छिथ । पंडीजी लिड़ का-पढ़ु- ओम अप<strong>िव</strong> ो प<strong>िव</strong> ो भव- 5दुनू (ललन ओ अनु अंजना) ओम अप<strong>िव</strong> ो प<strong>िव</strong> ो भव- 5ि वनोद-अपन-अपन <strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ ि स कऽ िल य।(ललन अो अनुअंजना जल <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर छीिट लैत छिथ ।)पढ़ु- ओम ी गणेशाय नम: -5दुनू- ओम ी गणेशय नम: -5ि वनोद- ओम ी का यै नम: -5दुनू- ओम ी का यै नम: -5ललन-<strong>िव</strong> नोद-बल<strong>दे</strong>व-पंडीजी, ि बया<strong>ह</strong> कखन <strong>ह</strong>ोएत, से मं पढ़ुने।एखन कु <strong>ह</strong>ारम भए र<strong>ह</strong>ल अिछ आओर ि बया<strong>ह</strong> राित मे <strong>ह</strong>एत।पंडीजी, एना ि कएक यौ?अनुअंजना- ठीके क<strong>ह</strong>ैत छिथ लिड़ का। एे <strong>दे</strong>री कतउ ि बया<strong>ह</strong>मे <strong>ह</strong>ोअए। <strong>ह</strong>म ि बया<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खने छीकी? ए<strong>ह</strong>ेन-ए<strong>ह</strong>ेन कतेको ि बया<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खने छी आ कऽ कए छोिड़ <strong>दे</strong>ने छी।(दुनू पक्ष एक-दोसरकेँ मुँ<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खैत छिथ ।)ि वनोद- अ<strong>ह</strong>ॉं सभ औगतउ नि<strong>ह</strong> । िए <strong>ह</strong> दरबारमे सभ कलेश न ट भए जाइत िअ छ। अ<strong>ह</strong>ॉं माएकालीपर पूणर् भरोसा राखू। पढ़ु अ<strong>ह</strong>ॉं दुनू गोटे- गौरीशंकर याम् नम: -549


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दुनू- ओम गौरी शंकरा याम नम: -5(दुनूकेँ ि स दुरदान करए क<strong>ह</strong>ैत छिथ पंडीजी।लिड़ का-लिड़ कीक मांगमे भुसना सेनुर दैत छिथ । पंडीजीदुनूकेँ लठबंधन कराए काली <strong>दे</strong>वीकेँ गोर लगबैत छिथ । फेर सभ ि कयो गोर लागैत छिथ । <strong>ह</strong> लुक न ता-पािन<strong>ह</strong>ोइत अिछ ।)ललन-पंडीजी, आब <strong>ह</strong>मरा लोकिन जा सकैत छी घर?ि वनोद- <strong>ह</strong>ॉं <strong>ह</strong>ॉं <strong>ह</strong>ॉं <strong>ह</strong>ॉं, रूकु। सुभाष बाबू ओ बल<strong>दे</strong>ब बाबू, पि<strong>ह</strong> ने दिक्ष णा िद अ त<strong>ह</strong>न जाएब।सुभाष-ि वनोद-बल<strong>दे</strong>व-ि वनोद-कतेक पंडीजी?मा एक सए एक टाका।<strong>ह</strong>मरा कतेक लगतैक पंडीजी?अ<strong>ह</strong>ॉंकेँ मा एकावन टका।(दुनू आदमी पंडीजीकेँ दिक्ष णा <strong>दे</strong>लिन आ आशीवद लऽ कऽ अपन-अपन घर <strong>ह</strong>ेतु थान। लिड़ का-लिड़ कीदुनू एक-दोसरक क <strong>ह</strong>ापर <strong>ह</strong>ाथ रािख कऽ शानसँ जा र<strong>ह</strong>ल छिथ पाछु-पाछु)पटाक्षेपदृ य पॉंिच म मश:२.सरोज ‘िखलाडी’50


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नाटक- ललका कपड़ानेपालके पि<strong>ह</strong>ल मैिथली रेिडयो नाटक संचालक(पि<strong>ह</strong>ल दृृ य )(रिब बाबुके दलानपर बेटीवला आयल छैक अपन बेटीके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>के लेल बातिचत चलावला । दलानपरर<strong>िव</strong> बाबु आ िलला बरजी (बेटीबला) <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क बातिचत चलार<strong>ह</strong>ल छिथ ।)रिब बाबु – ( समझबैत ) <strong>दे</strong>िखयौ अ<strong>ह</strong>ँा सँ स व ध करबाकेलेल <strong>ह</strong>म एकदम तैयार िछ । अ<strong>ह</strong>ाँके घरमे <strong>ह</strong>मअपन बेटाके स ब ध करब िय त सपनोमे नै सोचने छलौ ।िलला बरजी – नै–नै अपने िय िक क<strong>ह</strong>ल जाय छै । अपनेसँ <strong>ह</strong>म कुटमैती करव िय त <strong>ह</strong>मरालेल अ<strong>ह</strong>ो भाग् यअिछ । <strong>ह</strong>म आय ब<strong>ह</strong>ुत खुश िछ ।रिब जी – मुा एकटा बात ।िलला बरजी – ( घवराित ) कोन बात ?रिब जी – <strong>ह</strong>मर इच् छा अिछ िक, आन <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> स या कि<strong>ह</strong> दोसर गाउँके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> स कनेक <strong>ह</strong>िट क अपनबेटाके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> करी । तािक लोको क<strong>ह</strong>े िक <strong>ह</strong>ँ रिब बाबु िकछु नाँयापन <strong>दे</strong>िखलिखन<strong>ह</strong>ँ अपन बेटाके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> स।51


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िलला बरजी –क<strong>ह</strong>लजाय न त के<strong>ह</strong>न नयाँपन ?रिब बाबु – <strong>दे</strong>िखयौ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> दानमे कतौ <strong>दे</strong>वलेव नै <strong>ह</strong>ोइछै मुदा अै <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>मे <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ँा <strong>दे</strong>बलेव करु ।िलला बरजी – <strong>दे</strong>बलेब ? ( घबराक ) के<strong>ह</strong>न <strong>दे</strong>बलेब ?रिब बाबु –( मजाक क कऽ ) के<strong>ह</strong>न <strong>दे</strong>बलेब । िकछ दिदअ, ५ िछटी मकै दिदअ । मरुवा दिदअ, धानदिदअ । जाय स सारा गाँउमेे िय <strong>ह</strong> ला चले िक, फलना गाँउमे फलनाके घरमे िबवा<strong>ह</strong>मे धान,मकै मरुवा सनिचज लेलकैय ।िलला बरजी– ( <strong>ह</strong>सैत ) मकै, धान, मरुवा, िठक छै कोनो बात नै, <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ँाके <strong>दे</strong>वाके लेल तैयार िछ ।चलु ओम<strong>ह</strong>र जा कऽ बातिचत किरिछ ।( दुनु आदमी उिठछिथ आ आगा बिढछिथ )रिब बाबु – <strong>ह</strong>मरा िबचारमे अैगला मि<strong>ह</strong>नामे <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>के िदन राखलजाय ।िलला बरजी – जी, <strong>ह</strong>मरो िबचार सया<strong>ह</strong> अिछ ।( ओ सव बातिचत करैत आगा बढितछिथ । र तामे एकटा घैला राखल र<strong>ह</strong>ैय । घैलामे कोनो राक्षसकेमु<strong>ह</strong>ँ बनाओल रि<strong>ह</strong>छै । र<strong>िव</strong> बाबु बातिचत करबाके ममे वै घैलाके लात सँ मािरछिथ आ वो घैलाफुिटजाइछै । घैला फुिटते एकटा तुरु तके ज मल मुा आन बच् चा सँ फरक िकिसमके बच् चा िनकलैय आजोर जोर सँ <strong>ह</strong>ाँस लगैय । <strong>ह</strong>सैत–<strong>ह</strong>सैत वो बच् चा उिडजाइछै । आ जा क बैसैछै एकटा प<strong>ह</strong>ाड पर । )नेप यसँ ः– ( अि<strong>ह</strong> कार स गाउँ गाउँमे <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>मे िकछ ल कऽ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>के उ सव मनेबाके चलन चल लागल। आ ज मल ( बच् चाके अवाजमे ) द<strong>ह</strong>ेज–१० )52


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्( दृ य २ )( गाउँके दृ य अिछ । साँझके समय ब ती स कनेक आगा खेत िदस ३ टा युवा मिदरा सेवन क कऽ एकदोसरके बातके काट पर िभरल छिथ । )युवा १– सुन <strong>ह</strong>मरवात । <strong>ह</strong>म ओि<strong>ह</strong>ना नै दारु िपलीयौ ा । अपना गाउँके खपटी बुढीया जे छौनै उ बुढीयाचलैत –चलैत गीरपरलैय । <strong>ह</strong>मरा दाया लािगगेल आ जा कऽ ओा <strong>ह</strong>म उठा<strong>दे</strong>िलयौव वै के वाद ओ बुढीया<strong>ह</strong>मरा किथ क<strong>ह</strong>लक बुझल छौ ?( युवा २ आ ३ ) ( एकवेर )ं–किथ ?युवा १ –ध यबाद बौवा । जि<strong>ह</strong>ना तो <strong>ह</strong>मरा उठा<strong>दे</strong>ले<strong>ह</strong>ँ ति<strong>ह</strong>ना भगवान तोरोउठा<strong>दे</strong>थुन । <strong>ह</strong>मरा जे भगवानउठा<strong>दे</strong>तै त <strong>ह</strong>मर बाल–बच् चाके के पोिस <strong>दे</strong>तै ?युवा २ – तो<strong>ह</strong>र दुख कोनो दुख नै छौ <strong>ह</strong>मरा दुखके आगामे । सुन <strong>ह</strong> म किथला मिदरा सेबन कैिलयौव। <strong>ह</strong>मरा घरमे एतेक मच् छर छौ । राइतमे जे <strong>ह</strong>म सुतऽ जबौ, <strong>ह</strong>मरा उ मच् छरसब एतेक माया करतौ,एतेक माया करतौ िक िक कि<strong>ह</strong>यौ । सव मच् छरसव िमलक ऽ<strong>ह</strong>मराउठाकऽ घरके खपरा छुवाबके याशकरतौ ओम<strong>ह</strong>र उिडससव िमलकऽ <strong>ह</strong>मरा िभतर स जोर स पकरने र<strong>ह</strong>तौ । बलु नै लजाय<strong>दे</strong>बौ । बातोिठके <strong>ह</strong>ै । मच् छर सब जे <strong>ह</strong>मरा लजायत खपरा छुवाबला आ क<strong>ह</strong>ु उपर छोिर<strong>दे</strong>लक त <strong>ह</strong>म त गेली <strong>ह</strong>ाबाखाय । <strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ात टुटीजायत । ध यवाद <strong>दे</strong>इछी वै उिडससबके जे कमतीमे पकरने र<strong>ह</strong>ैय । राइतभैर अैमच् छर आ उिडसके लडाइ स तंग भऽक <strong>ह</strong>म मिदरा सेबन कैलीयौव ।युवा ३ – तो<strong>ह</strong>र दुनुके सम या त–िकछ नै छौ <strong>ह</strong>मरा सामनेमे ।- घोडाके अवाज अवैत अिछ । तखने एकटा युवक जोर जोर सँ बाजलगैय । भागु–भागु द<strong>ह</strong>ेजआवीर<strong>ह</strong>ल अिछ । <strong>ह</strong>ो काका <strong>ह</strong>ो भागा <strong>ह</strong>ोउ गे दाइ गे भाग गेइ मँगलाके माइ गे भाग गेइ द<strong>ह</strong>ेजआिबर<strong>ह</strong>ल छौ । गाउँमे कुताके भूकनाइ तक ब द । तखने राक्षस सन मनु य सबके घोडापर वेश<strong>ह</strong>ोइत अिछ । १ टा राक्षस आगा–आगा आ ६–७ टा राक्षस पाछा–पाछा घोडा सँ अबैत अिछ )दृृ य ३ –(राक्षस पुरा गाउँ पर नजर फेरैत बजैय ।)53


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्द<strong>ह</strong>ेज–द<strong>ह</strong>ेजके अै गाउँमे अिबते कुताके भुकनाइ ब द । सुन गँउवासबतोरा सबके साइत <strong>ह</strong>मरा नै समझाव परत िक, जे <strong>ह</strong>मर बात नै मानै छै ओकर िक <strong>ह</strong>ाल <strong>ह</strong>ोय छै ।जखन <strong>ह</strong>म सबके कि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>ने िछयौ िक, अै गाँउमे, पुरा <strong>दे</strong>शमे संसारमे यिद ककरो <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोतै त <strong>दे</strong>वलेव<strong>ह</strong>ोव<strong>ह</strong>ीके चाि<strong>ह</strong> । वैके बाद सब स पि<strong>ह</strong>ले <strong>ह</strong>मरा यौता परके चाि<strong>ह</strong>, मुा अै गाउके चिलतरा <strong>ह</strong>मरा अपनमाउस खायके लेल नेयौता <strong>दे</strong>लक । (बजबैत) ि<strong>ह</strong>िरङगा ।( पाछा स घोडा पर बैसल एकटा राक्षस )ि<strong>ह</strong>िरङगा – भगवान ।द<strong>ह</strong>ेज – चिलतराके घरमे जो ओकरा िपटैत िनकाल ।- ि<strong>ह</strong>िरङगा चिलतरके िपटैत धिकयबैत िनकालै छै आ घरक लोक चिलतरके छोडाबके लेल <strong>ह</strong>ात पैरजोरैत कनैत िनकलैय )<strong>ह</strong>िरङगा – ( द<strong>ह</strong>ेज स ) भगवान, सार आबके लेल माइ ते नै छल ।द<strong>ह</strong>ेज – ि<strong>ह</strong>मऽऽ । िकरे चलीतरा, बेटाके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> मंगनीएमे करैछे नइ ? <strong>ह</strong>मरा यौता तकनै पठौले । (घोडा पर सँ उतरैत घेटके तरबार स उठबैत )द<strong>ह</strong>ेज ः– <strong>ह</strong>िरङगा ।<strong>ह</strong>िरङगा – जी भगवान ।द<strong>ह</strong>ेज – लाद एकरा घोडा पर आ लचल । आइ एकरे माउस आ मकैके भुटन चलतै ।- घोडा पर लदैत ओकर घरक लोकके लात स मारैत घोडापर बैसैय <strong>ह</strong>िरङगा )54


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्द<strong>ह</strong>ेज – याद कले गउवाँसब, जे अपन बेटाके <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िबना द<strong>ह</strong>ेज के करबे तकर या<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ाल <strong>ह</strong>ौतौ ।- थान )( दृ य ४ )- नेप यस – समय <strong>िव</strong>तैत गेल । ब<strong>ह</strong>ुतो मरल ब<strong>ह</strong>ुतो िबलटल आ ब<strong>ह</strong>ुतो बरवाद भेल द<strong>ह</strong>ेजके कारण। समय पिरवतर्न <strong>ह</strong>ोइतगेल ।ं)- िकछ युवा सब क् या पसके ाङगनमे बैसकऽ छलफल करैत )युवा १ – आखीरमे कि<strong>ह</strong>या तक चलतै िय द<strong>ह</strong>ेजक मनोमानी । गाउँमे आबीकऽ ककरो िपटैछ,ै ककरोमारैछ,ै धमकबै छै द<strong>ह</strong>ेज लेबाके लेल । अि<strong>ह</strong> द<strong>ह</strong>ेजके कारण कतेके बेटी कुमारी बैसल छै । कतेकआ म<strong>ह</strong> या कलेलकै आ कतेक डू<strong>िव</strong>कऽ मिरगेलै । आखीर <strong>ह</strong>मअ<strong>ह</strong>ाँसब नै िभरबै त िय अ याचार िदनकेिदन बढल जतै । एकरा रोक परलै ।युवा २ – खाली <strong>िव</strong>चार कैला सँ िकछ नै <strong>ह</strong>यात । <strong>ह</strong>म त क<strong>ह</strong>ैिछ चलु अखन आ सब केउ िमलकऽ वैद<strong>ह</strong>ेजके कपाड <strong>ह</strong>ात फोिर <strong>दे</strong>इिछ ।युवा ३ – नै–नै । औगता क िनणर्य नै कर ।युवा २ – अरे भारमे जाए तो<strong>ह</strong>र स ला<strong>ह</strong> । ( युवा तफर् ) रेइ चल अखन सारके कपार <strong>ह</strong>ातफोिर<strong>दे</strong>इिछयै ।- िकछ युवासब युवा २ के साथमे पाछा–पाछा जाइछिथ )55


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(दृ य ५)- द<strong>ह</strong>ेज अपन अंगरक्षकके साथ प<strong>ह</strong>ाड पर थारमे माउस राखीक खाित र<strong>ह</strong>ैय )द<strong>ह</strong>ेज – ( <strong>ह</strong>सैत ) चिलतराके माउस बिड वािद ट छौ रौ ? बड िनक माउस छौ आइके ।- तखने युवा सबारा द<strong>ह</strong>ेजपर आमण <strong>ह</strong>ोित अिछ । एकटा युवा द<strong>ह</strong>ेजके चैला सँ १०–२० बेरकपारपर मारैछिथ । मुा द<strong>ह</strong>ेजके िकछ नै <strong>ह</strong>ोित अिछ । द<strong>ह</strong>ेज <strong>ह</strong>सैत र<strong>ह</strong>ैय । बि क द<strong>ह</strong>ेज २–३टा युवाके पकैर कऽ मािर <strong>दे</strong>इछै आ िकछु युवा भािग जाित अिछ ।(दृ य ६)- फेर सँ िकछु युवासबके जमघट बैसल अिछ । )युवा १ – वै राक्षसके कतबो मारलकैय कपारपर िकछ नै भेलैया । <strong>ह</strong>मरा बुझाइय मारला िपटला सँ ियद<strong>ह</strong>ेज <strong>ह</strong>टवला नै छौ ।युवा २ – मारला िपटला सँ क<strong>ह</strong>ादुन । रेइ ओकरा तरवार स मारलीयैय ५–६ बेर तैयौनै िकछ भेलैय ।युवा ३– <strong>ह</strong>मरा बुझाइय नै–त िय <strong>ह</strong>टतै नैत कटतै नै त मरतै ।युवा ४ – <strong>ह</strong>मरा लंग एकटा उपाय छौ ।( सब युवा सब एकेबेर ं)56


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्युवा सब – कोन उपाय ?- युवा ४ एकटा युवाके कानमे िकछु क<strong>ह</strong>ैछिथ अिछ कार सँ सबके सब एकदोसरके कानमे िकछक<strong>ह</strong>ैछिथ )(दृु य ७)- एकटा युवा द<strong>ह</strong>ेजके प<strong>ह</strong>ाडपरजाकऽ किनका दुरे सँ द<strong>ह</strong>ेजके अकेले–अकेले फिचर्याबके लेल– ध की<strong>दे</strong>इछिथ । बाकी १०–१२ टा युवा नुकायल ढुक् का लागल र<strong>ह</strong>ैछिथ ।)युवा – रेइ द<strong>ह</strong>ेज रे मदबाके बेटा छे त आ अकेले–अकेले फिचर्याले । रे द<strong>ह</strong>ेज लेइछे का<strong>ह</strong>ाँदुन । माइकरे कुटाओन िपसाओन पुतके नाम दुगदत । कोढीया । आ एकले <strong>दे</strong>खैिछयौ कतेक मायके दुध िपने छे। ३२ सो दात नै तोिरकऽ <strong>ह</strong>ातमे धरा<strong>दे</strong>िलयौ त <strong>दे</strong>िख<strong>ह</strong>े ।(दृ य ८)- द<strong>ह</strong>ेज गरम लो<strong>ह</strong>ाजका लाल भऽक सबटा अंगरक्षक राक्षसके आ<strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>इछिथ । )द<strong>ह</strong>ेज – <strong>ह</strong>म ऐकरा माइर कऽ अवैिछ । तोसब अि<strong>ह</strong> ठाम र<strong>ह</strong> ।- द<strong>ह</strong>ेज अकेले दौरैछिथ युवाके मारला । युवा भगैत भगैत कनेका दुर लजाइत अिछ । तखने१०–१२ टा युवा आदर्श <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िलखल बरका लाल बैनर लऽक अबैय । द<strong>ह</strong>ेजके ओ बैनेर <strong>दे</strong>खेत<strong>ह</strong>ोस उडी जाइछै । द<strong>ह</strong>ेजक अंगरक्षकसब <strong>ह</strong>मला करैछिथ युवासबपर मुा युवासब केउ अपना जेवीसँ रुमाल िनकालैछिथ त केउ सटर् खोली कऽ गंजी मा पि<strong>ह</strong>रकऽठार<strong>ह</strong> भजाइछिथ । ति<strong>ह</strong>ना केउबैनर पकरने र<strong>ह</strong>ैय । गंजी आ रुमालपर आदर्श <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िलखल र<strong>ह</strong>ैछै । ओ <strong>दे</strong>ख <strong>दे</strong>ख कऽ सबराक्षस सब केउ घेट पकैरक त केउ तलमला तलमलाकऽ िचच् चा–िचच् चा कऽ मैर जाित अिछ ।द<strong>ह</strong>ेज भागऽ लगैये प<strong>ह</strong>ाडिदस । सबयुवासब द<strong>ह</strong>ेजके खे<strong>ह</strong>ार लगैय । खे<strong>ह</strong>ारैत खे<strong>ह</strong>ारैत द<strong>ह</strong>ेजके पकैरकऽ अदर्श <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> िलखल ललका कपडा सँ द<strong>ह</strong>ेजके झापी <strong>दे</strong>इछै ।57


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आ ललका पकडाके <strong>ह</strong>टैलाके बाद ओि<strong>ह</strong> ठाम छाउर मा र<strong>ह</strong>ैछै । जाि<strong>ह</strong>के <strong>दे</strong>ख कऽयुवासबके मुखपर मु कान आ<strong>िव</strong>जाइछै । ओसब आदर्श <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>के ललका कपडा लऽक अगा बढैतिज भजाइछै ।१. बेचन ठाकुर,नाटक-‘छीनर<strong>दे</strong>वी’२. राधा कात मंडल ‘रमण’-कने <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ पढ़वबेचन ठाकुर , चनौरा गंज, मधुबनी, िब<strong>ह</strong>ार।‘छीनर<strong>दे</strong>वी’बेचन ठाकुरक-बेचन ठाकुर(चनौरा गंज)दृय तेसर(थान-सुभाष ठाकुरक घर। दुनू परानी ललनक <strong>िव</strong>षएमे गप-सप करैत छिथ।)मीरा- यै ललनक बाबू, <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>चार अिछ जे आब ललनकेँ कोनो बिढ़याँ धाइमसँ <strong>दे</strong>खाए िदयौक।सुभाष- यै ललनक माए, राितमे अपन घरक गोसांइ काली बंदी <strong>ह</strong>मरा सपन <strong>दे</strong>लिन जे बौआकेँ कोनो िचनधाइमसँ <strong>दे</strong>खा। <strong>ह</strong>म पुछिलयिन जे के िचन धाइम छिथ तऽ ओ क<strong>ह</strong>लिन जे खोपामे रोडक कातमे परवितयाकोइर नामक एकटा धाइम छिथ, ओ एकदम िस धाइम छिथ आ ओ जे िकछु क<strong>ह</strong>ैत छिथ से उिचतो मेउिचत। ओतए तोरा मोनक म दूर भऽ जेतौक।मीरा- ललन बाउ, घरक गोसांइ बड़ पैघ <strong>ह</strong>ोइत छिथ<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनक क<strong>ह</strong>ल नि<strong>ह</strong> करबिन तँ िकनक क<strong>ह</strong>ल करबिन।सुभाष- <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ुनक क<strong>ह</strong>ल करबाके अिछ! ललन, ललन, बौआ ललन।(ललनक वेश। ललन बता<strong>ह</strong>क अवथामे छिथ।)ललन- <strong>ह</strong>मरा तॲ बौआ िकएक क<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong>? <strong>ह</strong>म तो<strong>ह</strong>र बौआ नि<strong>ह</strong> िछय<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म तो<strong>ह</strong>र नाना िछय<strong>ह</strong>। आइसँ तॲ<strong>ह</strong>मरा नाना क<strong>ह</strong><strong>ह</strong>।सुभाष- ललन नाना, <strong>ह</strong>मरा सङे चलू एकठाम मेला <strong>दे</strong>खै लए। मएओ जेती<strong>ह</strong>।58


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ललन- <strong>ह</strong>म पएरि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> जेब<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म कन<strong>ह</strong>ापर जेब<strong>ह</strong>।सुभाष- चल<strong>ह</strong> ने, बेसी कन<strong>ह</strong>ेपर चिल<strong>ह</strong> आ कने-मने पएरो।ललन- बेस चल<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मरा ओतए रसगुला, लाय मुर<strong>ह</strong>ी, िझली िकिन िद<strong>ह</strong>। बिगयो कीिन िद<strong>ह</strong>।मीरा- चल ने, सबटा कीिन <strong>दे</strong>बौक।(सुभाष, मीरा ओ ललन जा र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> अिछ परबितया कोइर ओि<strong>ह</strong>ठाम। परबितया ग<strong>ह</strong>बरमे बैसल छिथ! मृदंगबािज र<strong>ह</strong>ल अिछ। िकछए कालमे परबितयाक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर काली बंदी सवार भऽ जाइत छिथ<strong>ह</strong>। मृदंग बजनाइबद भऽ जाइत अिछ)परबितया- <strong>ह</strong>ोऽऽऽ बोल जय गंगा। बोल जय गंगा। काली बंदी िछय<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म। बोल जय गंगा। बाज<strong>ह</strong>, केक<strong>ह</strong>ाली छ<strong>ह</strong>? बोल जय गंगा। जदी लग आब<strong>ह</strong>। बोल जय गंगा जदी आब<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मरा जेबाक छ<strong>ह</strong> बाबाधाम। फेर गंगोकेँ <strong>दे</strong>खनाइ अिछ।(तीनू परानी लग जाइत छिथ। ललन <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथ पटिक र<strong>ह</strong>ल अिछ। मूरी ि<strong>ह</strong>लाए र<strong>ह</strong>ल अिछ। भगत पीिड़परसँ मािट लऽ कऽ ललनक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर फेंकलिथ। ललन शांत भऽ जाइत अिछ। भगत ललनक माथक पूरापकड़ैत छिथ।)परबितया- <strong>ह</strong>ओ बाबू, एकरा केल<strong>ह</strong>ा नि<strong>ह</strong> छ<strong>ह</strong>। जे िकयो तोरा क<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong> जे एकरा केल<strong>ह</strong>ा अिछ से तो<strong>ह</strong>रकर दुमन िछय<strong>ह</strong>। तोरा दुनू िदयादमे झगड़ा लगाबए चा<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong>। बोल जय गंगा। काली बंदी िछय<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>ओ बाबू ओ तोरासँ ऊपरे ऊपर मुँ<strong>ह</strong> धएने र<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong>। ओ आतीनक साँप िछय<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ओ बाबू तोड़ै लऽ सबचा<strong>ह</strong>ैत अिछ मुदा, जोड़ै लऽ िकयो नि<strong>ह</strong>। बोल जय गंगा। ओ बड़का धुर् छ<strong>ह</strong>, मचड छ<strong>ह</strong>।सुभाष- सरकार, <strong>ह</strong>मरा ब<strong>ह</strong>ुते लोक क<strong>ह</strong>लक जे अ<strong>ह</strong>ाँक छोटकी भाबो प<strong>ह</strong>ुँचल फकीर अिछ। ओकरि<strong>ह</strong> ईकारामात छी।परबितया- बोल जय गंगा। <strong>ह</strong>ओ बाबू, कने तो<strong>ह</strong>ुँ सोच<strong>ह</strong>क, अकल लगाब<strong>ह</strong>क जे जिद डाइनकेँ एतेक पावररि<strong>ह</strong>तैक तँ ओ अपन <strong>िव</strong>ासँ सॱसे दुिनयाँपर शासन करैत रि<strong>ह</strong>तैक। रापित, धानमंी, मुख्य मंी,एस.डी.ओ., कलक्टर, थाना-पुिलस बैंक सभटा वए<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तैक ने। बोल जय गंगा। <strong>ह</strong>ओ बाबू, डायनपर<strong>िव</strong>ास केनाइ खाटी अंध <strong>िव</strong>ास छी। ई मोनक म छी। ई मोनक शंका छी। बोल जय गंगा। <strong>ह</strong>ओ बाबू,अगर शंकाबला आदमी केकरो <strong>ह</strong>ँसैत <strong>दे</strong>िख लेलक तँ ओकरो <strong>ह</strong>ोइत छैक जे ओ <strong>ह</strong>मरेपर <strong>ह</strong>ँसल। तें <strong>ह</strong>म यए<strong>ह</strong>क<strong>ह</strong>ब<strong>ह</strong> जे तॲ नीक लोक लागैत छ<strong>ह</strong>, एि<strong>ह</strong> ममे नि<strong>ह</strong> पड़<strong>ह</strong>। नि<strong>ह</strong> जॱ पड़ल<strong>ह</strong> तँ सयानाश भऽ जेत<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मतोरि<strong>ह</strong> घर गोसांइ काली बंदी बाजैत िछय<strong>ह</strong>। बोल जय गंगा। <strong>ह</strong>ओ बाबू, आब <strong>ह</strong>मरा <strong>दे</strong>री भऽ र<strong>ह</strong>ल छ<strong>ह</strong>,<strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong>मान ऊपरमे लागल छ<strong>ह</strong>।मीरा- सरकार, ई ठीक कोना <strong>ह</strong>ोएत, से उपए बता दथु<strong>ह</strong> न? ई एना िकएक करैत अिछ?परबितया- बोल जय गंगा। <strong>ह</strong>ओ बाबू, एि<strong>ह</strong> छॱड़ाकेँ छीनर <strong>दे</strong>वी लागिल छ<strong>ह</strong>।सुभाष- छीनर<strong>दे</strong>वी <strong>ह</strong>टत कोना?परबितया- <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>टत, नि<strong>ह</strong> िकएक <strong>ह</strong>टत? जदी तॲ एकर िबआ<strong>ह</strong> के<strong>ह</strong>नो लड़कीसँ कर<strong>ह</strong>। सभ ठीक भऽजेत<strong>ह</strong>। आओरो कोनो क छ<strong>ह</strong>?सुभाष- नि<strong>ह</strong> सरकार, जिद अपने स<strong>ह</strong>ाय र<strong>ह</strong>बैक तँ कोनो क नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएतैक।59


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मीरा- सरकार, कने <strong>िव</strong>भूित दए िदअ।(परबितया मीराकेँ <strong>िव</strong>भूित <strong>दे</strong>लिन।)परबितया- बोल जय गंगा। बोल जय गंगा। बोल जय गंगा। आब <strong>ह</strong>म जाइ िछय<strong>ह</strong>। बाबा धाम।(क<strong>ह</strong>ैत क<strong>ह</strong>ैत काली बंदी चिल जाइत छिथ।)सुभाष- सरकार, अपनेक दिक्षणा?परबितया- पाँच टका मा।सुभाष- सरकार एतबै?परबितया- <strong>ह</strong>ँ पाँचि<strong>ह</strong> टका मा। उ<strong>ह</strong>ो ग<strong>ह</strong>बरमे साद चढ़ाबए लेल। <strong>ह</strong>मरा ग<strong>ह</strong>बरमे ठकै फुसलबै बला काजनि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। <strong>ह</strong>मरा ग<strong>ह</strong>बरमे कलयाणक आ संतोषक गप <strong>ह</strong>ोइत अिछ। शंका वा म बढ़ाबए बला नि<strong>ह</strong>,पूणर्तः <strong>ह</strong>टाबए बला गप <strong>ह</strong>ोइत अिछ आब अपने सभ जाउ। एकर िबआ<strong>ह</strong> जदी करु, छीनर<strong>दे</strong>वी भािग जाएत।(तीनू परानी माथा टेक कऽ णाम करैत छिथ आ आशवाद लऽ कऽ थान करैत छिथ।)पटाक्षेपदृय चािरम मशः2.राधा कात मंडल ‘रमण’जम- 01 03 1978िपता- ी तुरत लाल मडलगाम- धबौली, लौक<strong>ह</strong>ीभाया- िनमर्लीिजला-मधुबनीिषक्षा- नातकमैिथली एकांकी60


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कने <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ पढ़वपा पिरचय1. धिनकलाल पंचाइतक मुिखयाजी छिथ।2. चपत लाल मुंशी मुिखयाजीकेँ3. दुखना गरीव यिक्त4. दुखनी ‘‘ ’’5. अमर ‘‘ ’’6. रीता ‘‘ ’’थम दृय(दुखना दुखनी अपन घरमे जीवनकेँ पलक घड़ी दुखसँ <strong>िव</strong>तबैत छलै जेकरा एक सांझक भोजनपर आफदछल। ई बात अपनामे <strong>िव</strong>चार करैत दुखना आ दुखनीक वेश <strong>ह</strong>ोइत अिछ। दुखनी आंगन घरक काज करैतछिल आ मने-मन <strong>िव</strong>चारैत छल जे <strong>ह</strong>े भगवान आइ <strong>ह</strong>म आ <strong>ह</strong>मर िधया पुता खाएत की ति<strong>ह</strong> बीचमे दुखनाकवेश)दुखना- सुनै छ<strong>ह</strong>क ने?दुखनी- अ<strong>ह</strong>ाँ बाजू ने की भेल <strong>ह</strong>ेँ?दुखना- आइ बच्चा सभ की खतौ घरमे िकछो छौ िक नाइ, <strong>ह</strong>म तू तँ भूख मेटा लेव आ बच्चा कोना र<strong>ह</strong>तौ।(अमरकेँ वेश)अमर- बाबू बाबू <strong>ह</strong>मरा भूख लागल अिछ माए भनस क<strong>ह</strong>ाँ करै छै?दुखनी- (अमरकेँ कोरामे लैत भगवानकेँ तरफ <strong>दे</strong>िख कऽ छिन) <strong>ह</strong>े भगवान <strong>ह</strong>म तँ नोर पी कऽ अपन जीवनबीता र<strong>ह</strong>ल छी आ ई बच्चा कोना जीयत? (दुखनी यए<strong>ह</strong> बजैत सोचमे डूिब जाइत अिछ।)दोसर दृय61


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(मुिखया जी आ <strong>ह</strong>ुनक मुंशीकेँ संग बात चीत)धिनक लाल- (मुंशीकेँ इशारा करैत) <strong>ह</strong>े रौ <strong>ह</strong>े रौ मुंिशया से कतेक िदन भऽ गेलौ ब<strong>ह</strong>ी खाताकेँ लेखा जोखा,ब<strong>ह</strong>ी खाता ठीक छौ की ने।चपतलाल- (डराइत बाजल चपतलाल मुंशी बाजल) जी ......जी मुिखया जी, ठीके -ठाक छै।धिनकलाल- <strong>ह</strong>ेरौ आय कािल तँ लेन-<strong>दे</strong>नक कार-बार भऽ र<strong>ह</strong>ल छै िकने।दुखनाक वेशदुखना- (मुिखया जीक पएरपर गीर पडैत अिछ।) मािलक भऽ....भगवान <strong>ह</strong>मर......।(परएपर सँ दुखनाकेँ उठबैत मुिखयाजी)मुिखया- रै दुखन बाज तोरा की भेलौ जे तू एतै य छे।दुखना- मुिखजी <strong>ह</strong>मरा घरवालीकेँ ब<strong>ह</strong>ुत जोर मन खराप भऽ गेलै से अपने लँग दोगल एलॱ<strong>ह</strong>ेँ घरमे फूटलकौड़ीओ नै छै जे इलाज करबै लऽ जेबे <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा पास रुपैआ ले ऐलॱ <strong>ह</strong>ेन।मुिखयाजी- बाज तोरा कतेक टाकाक जरुरी छौ?दुखना- पा..... पाँच सौ रुपैआ।मुिखयाजी- (मुंशी तरफ इशारा करैत) <strong>ह</strong>े रौ मुंशीया ितजोरीसँ पाँच सौ टाका दुखनकेँ द<strong>ह</strong>ी आ सुन ओकरा सँवापसीक एीमेट करबाले बुझलेँ की नै।मुंशी- (रुपैआ दैत) ले रौ दुखना ई टाका ले आ <strong>ह</strong>मरा सादा व<strong>ह</strong>ीपर एीमेट कर।दुखन- (औठामे िनशान लगबैत) ई मािलक कतए कऽ <strong>दे</strong>व, आइ अ<strong>ह</strong>ॴ <strong>ह</strong>मर भगवान छी।(दुखनकेँ थान)मंुशी- दुखनसँ सुन अगर ई टाका तॲ समएपर नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ब<strong>ह</strong>ी तँ तोरा टाकाक याजक याज लगतौ आ सब62


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िगरबी रखऽ पड़तौ से सुिन ले।मुिखयाजी- कतेक िदनक बाद ई एकट मोिकर धरैलो <strong>ह</strong>ेँ।मुंशीजी- मऽ ... मािलक व<strong>ह</strong>ीपर दुखनक नाम कतेक मारबै?मुिखयाजी- (तमसाइत बजला<strong>ह</strong>) रौ मुऽऽ........मुंशीया तोरा <strong>ह</strong>मर छाली घी मा खा कऽ बुिये ने तँ मोटागेलौ।मुंशी- (कपैत बाजला<strong>ह</strong>) जी......जी <strong>ह</strong>ुजूर <strong>ह</strong>म आब बुिझ गेलॱ, जे...... जे पाँच <strong>ह</strong>जारमे जेतै न मुऽऽ....मुिखयाजी।मुिखयाजी- (<strong>ह</strong>ँसैत) ई भेलौ ने एकटा मुंशीया बुि ई तँ बुिझ जे <strong>ह</strong>मरा अक असर।तेसर दृय- मशःेमशंकर िसं<strong>ह</strong>: ाम+पोट- जोिगयारा, थाना- जाले, िजला- दरभंगा।मौिलक मैिथली:१.मैिथली नाटक ओ रंगमंच,मैिथली अकादमी, पटना, १९७८ २.मैिथली नाटक पिरचय,मैिथली अकादमी, पटना, १९८१ ३.पुरुषाथर् ओ <strong>िव</strong>ापित, ऋचा काशन, भागलपुर, १९८६४.िमिथलाक <strong>िव</strong>भूित जीवन झा, मैिथली अकादमी, पटना, १९८७५.नायावाचय, शेखरकाशन, पटना २००२ ६.आधुिनक मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे <strong>ह</strong>ाय-यंग्य, मैिथली अकादमी, पटना,२००४ ७.पािणका, कणर्गोी, कोलकाता २००५, ८.ईक्षण, ऋचा काशन भागलपुर २००८९.युगसंिधक ितमान, ऋचा काशन, भागलपुर २००८ १०.चेतना सिमित ओ नायमंच,चेतना सिमित, पटना २००८। २००९ ई.-ी ेमशंकर िसं<strong>ह</strong>, जोिगयारा, दरभंगा याी-चेतनापुरकार।चेतना सिमित ओ नायमंच63


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सां कृितक, साि<strong>ह</strong>ियक आ कलाक मुख् य के र<strong>ह</strong>ल अिछ िब<strong>ह</strong>ारक शासिनक राजधानी पटना।जीवकोपाजर्नाथर् िमिथलांचलवासी चुर पिरमाणमे एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ानगरमे िनवास करैत छिथ। मैिथली भाषा-भाषीकएतेक <strong>िव</strong>शाल जनसंख् या वाला म<strong>ह</strong>ानगरक मातृभाषानुरागी लोकिनक स याससँ अपन भाषा आ साि<strong>ह</strong> य ओरंगमंचक <strong>िव</strong>कासमे म<strong>ह</strong> वपूणर् भूिमका िनव<strong>ह</strong> कयलक समानाथ अिछ, कारण एि<strong>ह</strong> क्षेमे जे िकछु अवदान अिछओ पटना आ चेतना सिमितक योगदान एकि<strong>ह</strong> बात िथक। आब ई योजनीय भ’ गेल अिछ जे जनमानसओि<strong>ह</strong> अवदानकेँ जानय आ जँ म<strong>ह</strong> वपूणर् अिछ तँ ओकर मुक् त क ठे शंसा क’ कए ओकरा वीकार करय।रंगमंचक क्षेमे चेतना सिमितक नायमंचक अवदानक पूणर् िमिथलाचल एवं िमिथलेार क्षेक अवदानसँपिरिचत <strong>ह</strong>ोयबाक <strong>ह</strong>ेतु ेमशंकर िसं<strong>ह</strong> (1942)क मैिथली नाटकक ओ रंगमंच (1978), मैिथली नाटककपिरचय (1981), जीवन झा (1987), नाया वाचय (2002)क एवं चेतना सिमित ओ नायमंच (2008)कअवलोकन कयल जा सकैछ।ई िन<strong>िव</strong>र्वाद स य िथक जे िमिथलाचल आ िमिथलेर क्षेमे मैिथली रंगमंचक शौिकया रंगमंचक संख् याअय त सीिमत अिछ। यिप बीसम शता दीक तृतीय, चतुथर् आ पंचम दशकमे सम भारतीय वतंता-संाममे संिल त र<strong>ह</strong>ला, जाि<strong>ह</strong> कारणेँ नाटकक सदृश समवेदक कला मक सृजन <strong>िव</strong>किसत नि<strong>ह</strong> भ’ पौलक,तथािप य-त पौरािणक, ऐित<strong>ह</strong>ािसक तथा सामािजक नाटकक मंचन <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ल। ए<strong>ह</strong>न तुितक मूलउे य छलैक रा आ समाजक समक्ष एक उच् च कोिटक आदशर् तुत करब। ए<strong>ह</strong>न शौिकया रंगमंचअ य प संख् यामे समाजक संग जुड़ल आ एि<strong>ह</strong>सँ आगॉं बिढ़ क’ ओ ने तँ जीवनक अिभ न अंगे बिन सकलआ ने सां कृितक, साि<strong>ह</strong>ियक एवं कला मक <strong>िव</strong>कासक माघ् यमे। वतंा मक प चात् यिक्त- यिक्तक दृिकोणमे पिरवर्न भेलैक आ समाजमे सां कृितक साि<strong>ह</strong>ियक एवंकला मक <strong>िव</strong>कासक अवरु ार खुिज गेलैक। वाधीनोर युगमे सां कृितक, साि<strong>ह</strong>ियक एवं कला मकिथितक यथाथर् िचण जानबाक, बुझबाक आव यकता म<strong>ह</strong>सूस भेलैक समाज एवं जनमानसकेँ। सामा यजनमानसक सुख-दु:ख, आशा-िनराशा, कु ठा संास, अस तोष, क्षोभ, ोध एवं जीिज<strong>िव</strong>षाकेँ वाणी <strong>दे</strong>बाक <strong>ह</strong>ेतुनाटकककारक अ तर उेिलत भेलिन आ एि<strong>ह</strong> िदशामे सोझे-सोझ िथितक वणर्न करबाक <strong>ह</strong>ेतु नाटकक आयलेलिन । शनै:-शनै: रंगमंच सामािजक जीवनक सिकट अबैत गेल आ वर्मान िथितमे तँ ओ एकअिभवा य अंग बिन गेल अिछ। एकर पिरणाम एतबे नि<strong>ह</strong> भेलैक जे शौिकयाक संगि<strong>ह</strong>-संग अर् यावसाियकवा यावसाियक तरपर जनमानस रंगमंचक म<strong>ह</strong> वकेँ वीकारलक। एि<strong>ह</strong>मे सबसँ ा ितकारी पिरवर्न भेल जेमि<strong>ह</strong>ला समुदाय एि<strong>ह</strong>मे अपन स<strong>ह</strong>भािगता <strong>दे</strong>ब ार भ कयलिन। <strong>ह</strong>ुनका सभक सिय स<strong>ह</strong>भािगताक फल वरूपशनै:-शनै: ई मानव जीवनक अ<strong>िव</strong>भा य अंग बनय लागल, िक तु अ य त दुभग् य पूणर् िथित िथक जेिमिथलाचल वा िमिथलेर क्षेमे अािप यावसाियक रंगमंचक ादुभवे नि<strong>ह</strong> भेलैक।पटना सदृश म<strong>ह</strong>ानगरमे चेतना सिमितक त वावधानमे नायिभनयक यााक शुभार भ भेलैक तकरे फल वरूपनायमंचनक पर पराक सूपात भेलैक जाि<strong>ह</strong>मे गृि<strong>ह</strong>णी मि<strong>ह</strong>ला वगर्क स<strong>ह</strong>भािगतासँ एकर ाणमे नव प दनभरलक जे अनुवर्र छल। चेतना सिमितक थापनोपरा त सां कृितक गित<strong>िव</strong>िधक संगि<strong>ह</strong>-संग रंगमंचक क्षेमेनवजागरणक संचार भेलैक सन् 1954 ई. सँ। िक तु आिभक कालमे अनवरत एकाँकीक मंचन <strong>ह</strong>ोइत जकर64


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>वर ा आगाँ तुत कयल जायत, मुदा सन् 1973 ई. सँ अपयर् त एकांकी वा नाटकक मंचन <strong>ह</strong>ोइत अ ािबर<strong>ह</strong>ल अिछ। भारतीय गणतं मे ए<strong>ह</strong>न कोनो म<strong>ह</strong>ानगर, नगर आ कबा नि<strong>ह</strong> अिछ जतय िनयिमत रूपसँनाय- तुित नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ, िक तु नायमंच अपन र तुितसँ एकरा मूर् रूप दान करबामे सक्षम िसभेल अिछ।चेतना सिमितक त वावधानमे आयोिजत <strong>िव</strong>ापित पवर्क ित शनै:-शनै: जनमानसमे एक बल वारक उावना<strong>ह</strong>ोइेत <strong>दे</strong>िख एकर कायर्कािरणी सिमितक अघ् यक्ष िदवाकर झा (1914-1997) एवं सिचव जटाशंकर दास(1923-2006) अनुभव कयलिन जे ई सं था मा साि<strong>ह</strong>ियक गित<strong>िव</strong>िधपर केित नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>य, युत एकरामेअ यिधक गितशीलता अनबाक <strong>ह</strong>ेतु आ ओ<strong>ह</strong>न जनमानसक संग।जोड़बाक योजन बुझलिन जकरा <strong>ह</strong>ेतुमनोरंजनक िकछु ए<strong>ह</strong>न कायर्म सुिनि चत कयल जाय जे अिधकािधक संख् यामे ज मानस एि<strong>ह</strong> आयोजनमेस<strong>ह</strong>भागी बिन सकिथ तथा एकर िया-कलापमे अपन उपिथित दजर् करा सकिथ। एि<strong>ह</strong> सोचकेँ िया रूप<strong>दे</strong>बाक िनिमत कायर्कािरणी सिमित एक उपसिमि तक गठन कयलक जाि<strong>ह</strong>मे बाबू ल मीपित िसं<strong>ह</strong> (1907-1979), आन द िम (1924-2006), गोपाल जी झा गोपेश (1931-2007) एवं कामे वर झाकेँ ई भार<strong>दे</strong>ल गेलिन जे एकरा कोना िया<strong>िव</strong>त कयल जाय ताि<strong>ह</strong> संगमे अपन ठोस <strong>िव</strong>चार कायर्कािरणी सिमितकसमक्ष तुत करिथ। उपसिमितक सद य लोकिन एक वरेँ अपन <strong>िव</strong>चार कायर्कािरणीक समक्ष तुतकयलिन जे िमिथलांचलक गौरव-गिरमाक पुनरख् यान आ नाय साि<strong>ह</strong>ियक पुरातन पर पराकेँ पुनरूजी<strong>िव</strong>तकरबाक <strong>ह</strong>ेतु एि<strong>ह</strong> मंचसँ नायिभनयक पर पराक शुभार भ कलय जाय। उपसिमितक <strong>िव</strong>चारसँ स<strong>ह</strong>सत भ’कायर्कािरणी सिमित जनमानसक <strong>ह</strong>ृदयमे मातृभाषानुरागकेँ जागृत करबाक िनिमत नायोजनक योजनीयताकआव यकता अनुभव कयलक तथा एकरा िया<strong>िव</strong>त करबाक िदशामे यासरत भेल।सिमित अपन योगव थामे नाययोजनक शुभार भ नाटकसँ नि<strong>ह</strong> क’ कए एकांकीसँ करबाक िन चय कयलक,कारण ओि<strong>ह</strong> समय मैिथलीमे अिभनयोपयोगी नाटकक सवर्था अभाव छलैक आ एकि<strong>ह</strong> नाटकककेँ बार बारअिभनीत करब समुिचत नि<strong>ह</strong> बुझलक उपसिमितक द य लोकिन अिभनयोपयोगी एकांकीक अ वेषण करबार भ कयलिन। अिभनयोपयोगी एंकाकीक <strong>ह</strong>ेतु मैिथलीक वरे य साि<strong>ह</strong> य-मनीषी लोकिनक संग स पकर् साधलगेल। एि<strong>ह</strong> िदशामे उपसिमितकेँ सफलता भेटलैक जे समकालीन मैिथली साि<strong>ह</strong> यपर अपन अिमट छाप छोड़िन<strong>ह</strong>ार ब<strong>ह</strong>ु<strong>िव</strong>धावादी रचनाकार <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा (1908-1989) सँ स पकर् साधल गेल आ <strong>ह</strong>ुनकासँ अनुरोधकयल गेल जे एक ए<strong>ह</strong>न एकांकी अिभनेयाथर् सिमितकेँ उपलध कराबिथ जाि<strong>ह</strong>मे िमिथलाक <strong>िव</strong>ा-वेदाय ताकगौरवगाथाक उ लेख <strong>ह</strong>ो। ओ सिमितक एि<strong>ह</strong> आ<strong>ह</strong>केँ वीकार क’ म डन िम (1958) एकांकीक रचना क’कए ओकर पा डुिलिप सिमितक त कालीन पदािधकारी लोकिनकेँ उपल ध करौलिथन जे िमिथलाक अतीतकेँउािषत करैछ जाि<strong>ह</strong>सँ जनमासन रिचत भ’ सकिथ।अिभनयोपयुक् त एकांकीक पा डुिलिप उपल ध भेलाक प चात् सिमितक पदािधकारी लोकिन अ यिधक उ साि<strong>ह</strong>तभ’ िनणर्य लेलिन जे अािप मैिथली रंगमंचपर मि<strong>ह</strong>ला अिभनेीक भूिमकामे िमिथलाचल वा िमिथलेर क्षेमेपुरुष अिभनेति<strong>ह</strong> ारा अिभनेीक भूिमकाक िन पादन कराओल जाइत छल, ताि<strong>ह</strong> पर पराकेँ खिडत करबाकिदशामे सिमित सोचब ार भ कयलक। ई अनुभव कयल जाय लागल जँ मि<strong>ह</strong>ला कलाकार उपल ध भ’ जािथतँ नाय मंचन <strong>िव</strong>शेष वाभा<strong>िव</strong>क भ’ जायत। मुदा ई एक जिटल सम या छल। मि<strong>ह</strong>ला कलाकार औती<strong>ह</strong>65


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कतयसँ? कोनो मैिथलीक मंचपर आिब अिभनय करिथ से सोचनाइयो सा<strong>ह</strong>सक काज छल, तखन तावराखब आ मना क’ <strong>ह</strong>ुनका मंचपर उतारब आ ओर किठन छल। सिमित मैिथली रंगमंचपर एक ाितअनबाक िदशामे यासरत भेल, कारण सिमितक सतत यास र<strong>ह</strong>ल अिछ ले एि<strong>ह</strong> मंचसँ ए<strong>ह</strong>न अिभनव कायर्कयल जाय जकर सुपिरणाम <strong>ह</strong>ैत जे जनमानसक <strong>ह</strong>ृदयमे रंगमंचक ित आकषर्ण भावनाक उदय <strong>ह</strong>ोयतैक तथानायिभनयमे वाभा<strong>िव</strong>कता आ ओ तँ कोनो मैिथलानी रंगमंचार आिब अिभनय करिथ ई सोचबो िनराधार छल।ई अ य त सा<strong>ह</strong>सक काज छल, तखन िकनको समक्ष ए<strong>ह</strong>न ताब रखबाक आ <strong>ह</strong>ुनका मना क’ मंचपरउतारब ओ<strong>ह</strong>ूसँ किठन छल। सिमित सोचलक जे ओ<strong>ह</strong>ी मैिथलीनीक समक्ष ताव राखल जाय जिनका <strong>ह</strong>ृदयमेमैिथल सं कृितक उ कषर्मय पर परामे आयोिजत <strong>ह</strong>ोइत सां कृितक अनु ठनावा कायर्मक ित आकषर्ण आआगाध ा <strong>ह</strong>ोइन। सिमित एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयसँ पूणर् पिरिचत छल जे <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा उदारवादी गितशील <strong>िव</strong>चार-धाराक साि<strong>ह</strong> य-मनीषी छिथ तेँ सिमितक पदािधकारी लोकिन <strong>ह</strong>ुनक आयमे उपिथत भ’ अपन मनोभावनाकेँरूपाियत करबाक िनिम <strong>ह</strong>ुनकासँ स<strong>िव</strong>नय सा<strong>ह</strong> अनुरोध कयलक जे एि<strong>ह</strong> योजनाकेँ िया<strong>िव</strong>त करबाकिनिम कृपया अपन धमर्प नी सुभा झा (1911-1982)केँ अपन एकांकीमे भारतीक भूिमकामे अिभनयकरबाक अनुमित दान कयल जाय। िकछु क्षणतँ ओ इ ततःक िथितमे आिब गोला<strong>ह</strong> जे की कयल जाय?ओ अपन रचनािदमे िमिथलाचल नारी जागरणक गखनाद करैशं र<strong>ह</strong>िथ तेँ ओ अपन उदारवादी दृिकोणकपिरचय दैत स<strong>ह</strong>षर् सां कृितक चेतना स प न, मैिथल समाजक समक्ष एि<strong>ह</strong> चुनौतीकेँ वीकार क’ कए युग-युगसँ आिब र<strong>ह</strong>ल ब धन केँ तोिड़ मंचपर अयली<strong>ह</strong> आ सुभाकेँ म डन िमक प नी भारतीक भूिमकामेरंगमंचपर उपिथत <strong>ह</strong>ैबाक अनुमित <strong>दे</strong>लिथन जे सवर्थम मैिथलानी रंगकमकरूपमे मैिथली रंगमंचपर अवतािरतभ’ एि<strong>ह</strong> अवरु धाराक ारकेँ भ<strong>िव</strong> यक <strong>ह</strong>ेतु खोिल <strong>दे</strong>लिन जकरा एक ऐित <strong>ह</strong>ािसक घटना क<strong>ह</strong>ब समुिचत <strong>ह</strong>ैतआ मैिथल समाजक <strong>ह</strong>ेतु काश त भ बिन गेली<strong>ह</strong>।मैिथली रंगमंचपर सुभा झा पदापर्ण मि<strong>ह</strong>ला रंगकममे एक ाित आिन <strong>दे</strong>लक। चेतना सिमित एवं रंगमंच <strong>ह</strong>ेतुई एक ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटना भेलैक आ मैिथली रंगमंचक इित<strong>ह</strong>ासमे एक नव अघ् यायक शुभार भ भेलैक। <strong>ह</strong>ुनकासँअनुािणत भ’ पटना <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालक नातकोर <strong>िव</strong>भागक एक छाा पिनभरनीक भूिमकामे रंगमंचपर उपिथितदजर् करौलिन ओ छली<strong>ह</strong> अि<strong>ह</strong> या चौधरी। एि<strong>ह</strong> एकांकी अिभनय भेल छल लेडी टीफे सस <strong>ह</strong>ालमे। म डनिमक भूिमकामे उतरल र<strong>ह</strong>िथ आ<strong>िव</strong>तर्क उपस पादक यदुन दन शम आ <strong>ह</strong>ुनक प नी भारतीक भूिमकामे सुभाझा। पिनभरनीक भूिमका कयने र<strong>ह</strong>िथ अि<strong>ह</strong> या चौधरी आ िठठराक भूिमकाक िनव<strong>ह</strong> कयने र<strong>ह</strong>िथ इिडयननेशनलक इ का त झा।<strong>िव</strong>गत शता दीक ष ठ दशकक उतरार् अथत् सन् 1958 ई. मे चेतना िस मितक रंगमंचपर एि<strong>ह</strong> एकांकीकसफलतापूवर्क मंच थ कयल गेल तथा मि<strong>ह</strong>ला रंगकम अपन स<strong>ह</strong>भािगतासँ एकरा अिधक ाणव त बनौलिन।सुभा झा एवं अि<strong>ह</strong> या चौधरीक मैिथली रंगमंचपर उपिथित आ <strong>ह</strong>ुनका सभक अिभनय कौशल एतेक बेसीभावो पादक भेल जे मि<strong>ह</strong>ला वगर् एि<strong>ह</strong> कलाक दशर्नमे अपन कुशल कलाकािरताक पिरचय <strong>दे</strong>लिन जाि<strong>ह</strong>सँो साि<strong>ह</strong>त भ’ अधुनातन रंगमंच एतेक <strong>िव</strong>किसत भ’ सकल अिछ तकर ेय आ ेय <strong>ह</strong>ुनके लोकिनकेँ छिन।समाजक ित सोच, अपन उतरदरिय वक ित ितवता, याग, सेवा-भावना आ कमर् िन ठाक पिरणाम िथक66


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जे मि<strong>ह</strong>ला रंगकम सचे टता, त परता आ अपन अिभनय-कौशलक पिरचय द’ र<strong>ह</strong>ल छिथ। मैिथली रंगमंचकइित<strong>ह</strong>ासमे एकर ऐित<strong>ह</strong>ािसक म<strong>ह</strong> व छैक।सिम ित ारा तुत एंकाकीक मंचन अनेक िदन धिर पटनाक अितिरक् त अ यो थानपर चिचर्त-अिचर्त <strong>ह</strong>ोइतर<strong>ह</strong>ल, जाि<strong>ह</strong>सँ अनुािणत भ’ सिमितक पदािधकारी लोकिनक <strong>िव</strong>चार भेलिन जे ितवषर् <strong>िव</strong>ापित मृि तपव सवपर कोना-ने-कोनो रुकांकीक मंचन अव य कयल जाय, कारण जनमानसक अिभरुिच नायमंचन िदस<strong>िव</strong>शेष जागृत भेल आ अिधकािधक संख् यामे जनमानसक स<strong>ह</strong>भािगता <strong>ह</strong>ोमय लागल।पुन: ऐित<strong>ह</strong>ािसक पृ ठभूिमपर अाधृत गो<strong>िव</strong> द झा (1923) एकांकी वीर कीितर् िसं<strong>ह</strong>क मंचन कयल गेल जाि<strong>ह</strong>मेकीितर् िसं<strong>ह</strong>क अज वीर िसं<strong>ह</strong>क राजितलक कराय <strong>ह</strong>ुनके <strong>ह</strong>ाथे कीितर् िस<strong>ह</strong>ंकेँ िसं<strong>ह</strong>ासनारूढ करयबाक जिटलसम या छल जे मौिलक एवं मातृ ने<strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>लक्षण आदशर्केँ रंगमंचपर तुत करब किठन सम या छल। ए<strong>ह</strong>ूएकांकीक मंचन थानीय लेडी टीफे सस <strong>ह</strong>ालक ागंनमे भेल छल। सिमितक तकालीन सिचव रूपनारायणठाकुरकेँ आशंका छलिन जे ऐित<strong>ह</strong>ािसकताक पृ ठभूिममे िलिखत एकांकीक मंचन किठन <strong>ह</strong>ोइछ, तेँ बार बारओकर असफलताक आशंका यक् त करैत र<strong>ह</strong>िथ, िक तु संयोगसँ एकर तुित अ य त सफल भेल। दशर्ककमानस पटलपर एकर व थ ाभाव पड़लैक। यिप गणपित ठाकुरक मु<strong>ह</strong>ेँ असलानसँ दान रूपमे ा त रा य वीकार करयबासँ <strong>ह</strong>ुनक उ वल चिर धूिमल भ’ जाइछ तथािप िनदशक <strong>ह</strong>ुनक चािरिक उ कषर्केँ एक्शनसँ तुत कयलिन।सा मािजक पृ ठभूिमपर आधािरत एकांकी गो<strong>िव</strong> द झाक मोछसं<strong>ह</strong>ारक (1965) कतोक घटना एि<strong>ह</strong> रूपेँ <strong>िव</strong> य तअिछ जकरा मंचपर तुत करब ओि<strong>ह</strong> समय मे मंचीय-कौशलक अभाव रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ुँ अ य त सफलता पूवर्कओकर मंचन भेल। एि<strong>ह</strong> एकांकीमे मि<strong>ह</strong>ला अिभनेीक अभाव छल तेँ एकर तुितमे कोनो कारक किठनताकअनुभव िनदशककेँ नि<strong>ह</strong> भेलिन। एकर िनदशन कयने र<strong>ह</strong>िथ गोपाल जी झा गोपेश।िमिथलाक ितिनिध(1963) एकांकीक मंचन से<strong>ह</strong>ो चेतनाक मंचपर भेल अिछ जकर लेखक आ िनदशन गो<strong>िव</strong> द झा वयंकयलिन। एि<strong>ह</strong>मे दू मि<strong>ह</strong>ला अिभनेीक छैक जकर अिभनयमे मि<strong>ह</strong>ला अिभनेीक भूिमकामे पुन: ाचीनपर पराकेँ थािपत कयल गेल जे पुरुष ारा मि<strong>ह</strong>ला अिभनेी भूिमकाक िनव<strong>ह</strong> करओल गेल।सन् 1962 ई. मे चीनी आमणक पृ ठभूिममे गोपालजी झा गोपेश िलिखत गुड़ूक चोट धोकड़े जानय तथाभारत-पाक युक समय <strong>िव</strong>नु <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>े िरागमक मंचन चेतनाक त वावधानमे <strong>िव</strong>ापित मृित पव सवपर मंिचतभेल छल लेडी टीफे सस <strong>ह</strong>ालक ंतगनमे। एि<strong>ह</strong> तुितमे भारती लाक वक् सर्क ोाइटर अजुर्न ठाकुरकसंगि<strong>ह</strong>-संग नगीना कुमर एवं िनरंजन झा मि<strong>ह</strong>ला अिभनेीक रूपमे मंचपर उपिथत भेल र<strong>ह</strong>िथ। पुरुष पाकेँमि<strong>ह</strong>लाक भूिमकामे <strong>दे</strong>िख क’ जनमानसँकेँ कोनो आ चयर् नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छलैक एवं नायक-नाियकाक िया- कलापमे मयदाक वचनपर कोनो आ चयर् वा यवधान नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छलैक। एि<strong>ह</strong> अिभनयमे भाग लेिन<strong>ह</strong>ार अ यकलाकारमे इिडयन नेशनक बेचन झा, ियनारायण झा आ राजे झा भृित अपन-अपन भूिमकाक िनव<strong>ह</strong>सफलता पूवर्क कयलिन। उक् त दुनू एकांकीमे गीतगाइिनक भूिमकामे कमला <strong>दे</strong>वी एवं <strong>ह</strong>ुनक सखी लोकिनकस<strong>ह</strong>योग चेतनाक मंचकेँ उपल ध भेल छलैक।चेतना ारा िनयिमत मंचक थापनाक पूवर् <strong>िव</strong>ापित पव सवपर जे एकांकी मंिचत भेल ओ िन न थ अिछ:67


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अ याधुिनक नाटकक आ रंगमंचक िदशामे सिमित ाितकारी डेग उठौलक जकर याससँ रंगमंचकेँ नव-िदशाभेटलैक तथा नायमंचनक पर पराक शुभार भ भेलैक सिमित ारा।नायमंचक थापनाक प चात् मौिलक नाय रचना <strong>ह</strong>ेतु ाचीन एवं अवचीन नाटकककारक आान क’ कएनव-नव नाटकक अ वेषणक िया ार भ भेल। एि<strong>ह</strong> कारेँ रंगमंचक एक सुदृढ पर पराक थापना भेल जे<strong>िव</strong>ापित मृित पवर् समारो<strong>ह</strong>क अवसरपर वा सिमित ारा आयोिजत कोनो म<strong>ह</strong> वपूणर् अवसरपर नायमंचनकएक सशक् त माघ् यम थािपत भेल। सिमितक नायमंच एक साथर्क भूिमकाक िनवर्<strong>ह</strong>ण कयलक जकर लाभनाटकककारक संगि<strong>ह</strong>-संग रंगमंचकेँ िन न थ लाभ भेटलैक:1. आधुिनक पिरे यमे नवीन नाय-साि<strong>ह</strong> यक <strong>िव</strong>कास यााक शुभार भ।2. आधुिनक तकिनकक रंगमंचक थापना।3. रा ीय एवं अ तर ीय तरपर मैिथली नाटकक आ रंगमंचकेँ थािपत करबाक य न।4. अिभनेता-अिभनेीक संगि<strong>ह</strong>-संग कुशल िनदशकक अ वेषण।5. नाटय-लेखनक िदशामे ितभान नाटकककारकेँ ो सा<strong>ह</strong>न।6. अमंिचत एवं अकािशत नाटकक पा डुिलिपकेँ आमंित क’ कए <strong>िव</strong>शेषज्ञक अनुशंसा पर मंचन।7. मंचनोपरा त नाटकक काशन।बीसम शता दीक स तदशकोर कालाविधमे सिमितक नायमंच भाग नाटकक लेखक लोकिनसँ नव-नववृि आ नव-िश पक नाय रचनाक अनुरोध करब ार भ कयलक तथा मंचोपरा त ओकर काशनक भारव<strong>ह</strong>न करबाक दािय व वीकारलक। नायमंच भाग ारा <strong>िव</strong>ापित मृितपव सव वा अ याय कोनोआयोजनो सवपर मौिलक, अनूिदत वा उप यास वा कथाक नाय-रूप तुत करबाक पर पराक शुभार भकयलक जे नायलेखन आ मंचनक िदशामे ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटना िथक जे नव-नव ितभाशाली नाय-लेखकलोकिनकेँ ोसा<strong>ह</strong>न भेटलिन तथा ाचीन आ अवचीन अिभनेता, अिभनेी आ िनदशक लोकिन एकर तुितमेस<strong>ह</strong>भागी बनला<strong>ह</strong>। अिभनयोपयोगी आ मंचोपयोगी नाटकक जे अभाव साि<strong>ह</strong> या तगर्त छल तकर पू यथर्सिमितक नाय भागक ई िनणर्य िनित रूपेण नाय-लेखन ओकर मंचन तथा ओकर काशनमे नव-िदशाकसंकेत कयलक।चेतना अपन कायर्मकेँ यापक बनयबाक <strong>ह</strong>ेतु पूवर् िनणर्यानुरूप सन् 1973 ई. मे अमरनाथ झा जय तीकआयोजन कंकड़बाग कॉलनीक लोि<strong>ह</strong>यानगरमे <strong>ह</strong>ैैबाक िनणर्य भेलैक तथा इ<strong>ह</strong>ो िनणर्य भेलैक जे एि<strong>ह</strong> अवसरपर69


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एक नायािभनयक आयोजन कयल जाय जाि<strong>ह</strong>मे स<strong>ह</strong>योगी भेला<strong>ह</strong> वासुिकनाथ झा, गणेशशंकर खग, अमरनाथझा एवं छान द िसं<strong>ह</strong> झा। जखन ई चार भेलैक जे एि<strong>ह</strong> कॉलनीमे अमरनाथ झा जय तीक अवसरपरनायािभनयक से<strong>ह</strong>ो योजना छैक तखन कौलनीवासी सभक स<strong>ह</strong>योग पय त माामे भेटय लगलिन। ओि<strong>ह</strong>अवसरपर जनमानसक मनोरंजनाथर् <strong>ह</strong>वेली रानी नाटकक मंचन भेल छल, जाि<strong>ह</strong>मे रोि<strong>ह</strong>णी रमण झा जे आबमैिथलीक नाटकककार आ अिभनेताक रूपमे चिचर्त छिथ अिभनेी रूपमे रंगमंचपर उतरल र<strong>ह</strong>िथ। एि<strong>ह</strong>नाय योजनामे कितपय स<strong>ह</strong>योगीक बल भेटल जाि<strong>ह</strong>मे उ लेखनीय छिथ इिडयन नेशनक इ का त झा बेचनझा, आयवर्क िशवका त झा, राजभाषा <strong>िव</strong>भागक म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>व झा िमिथले दु एवं वेदान द झा जनस पकर् <strong>िव</strong>भागकएि<strong>ह</strong> आयोजनक ऐित<strong>ह</strong>ािसक म<strong>ह</strong> व छैक जे िब<strong>ह</strong>ारक त कालीन मुख् यमंी केदार पा डेय ए<strong>ह</strong>ी मंचसँ िब<strong>ह</strong>ारपिलक सिभर्स कमीशनमे मैिथलीक वीकृित आ िमिथला <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालयक थापनाक उोषणा कयने र<strong>ह</strong>िथ।ारिभकाव थामे अिभनयोपयुक् त नाटकक अभाव र<strong>ह</strong>लैक ओकरा संगि<strong>ह</strong>-संग रंगमंचकेँ नवरूप <strong>दे</strong>बाक यासभेलैक। समयाभावक कारणेँ सिमितक नायमंच भाग ारा एकर योग ार भ भेलैक िदग बर झा िलिखतएकांकी टुटैत लोकसँ। पुन: सिमितकेँ मि<strong>ह</strong>ला अिभनेीक अ वेषणक िया ार भ कयलक जाि<strong>ह</strong>मे ओकराकिठनताक सामना करय पड़लैक, िक तु संयोगसँ रेिडयोक अिभनेी ेमलता िम ेम, कुमारी भारती िमतथा अिभनेयताक रूपमे छाान द िसं<strong>ह</strong> झा, जग नाथ झा, नरिसं<strong>ह</strong> साद आ वेदान द झाक अ<strong>िव</strong> मरणीयस<strong>ह</strong>योगक फल वरूप ई दशर्न अ य त सफल भेल जाि<strong>ह</strong>सँ आयोजक संगि<strong>ह</strong>-संग संयोगकक से<strong>ह</strong>ो उ सा<strong>ह</strong>वर्नभेलिन। एि<strong>ह</strong> एकांकीक िनदशन कयने र <strong>ह</strong>िथ गणेश साद िस <strong>ह</strong>ा तथा िब<strong>ह</strong>ार आटर् िथयेटरक सं थापकअिनल कुमार मुखजक अपिरिमत तकिनक स<strong>ह</strong>योग भेटलिन। एि<strong>ह</strong> एकांकीक मंचनक संग थमे-थमआधुिनक रंगमंचक अवधारणाक एकरा बानगी तुतमे भेल।नायमंचक <strong>िव</strong>िधवत थापानोपरान् त जनमानसक मनोवृिमे नाटकक आ रंगमंचक ित ितवताक संगि<strong>ह</strong>-संगनायमंचनक <strong>ह</strong>ेतु तीक्षातुर र<strong>ह</strong>ब एक औ सुकयक भावनाक उदय <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong> सिमितक पदािधकारी लोकिन एकराित अपन सचे टता आ त पारता <strong>दे</strong>खायब ार भ कयलिन तकरे पिरणाम िथक जे नायमंच मौिलक आ नवतकिनकक नायक <strong>ह</strong>ेतु अ वेषण करब ार भ कयलक। नायमंचक संयोगक छान द िसं<strong>ह</strong> झाकेँ ई गुरुतरभार <strong>दे</strong>ल गेलिन जे अिम वषर् चेतनाक नायमंचक त वावधानमे समसामियक सम यासँ स बिधत ए<strong>ह</strong>नमौिलक नाय लेखकसँ स पकर् क’ कए नव तकिनकक नाटकक <strong>ह</strong>ेतु यास करिथ। एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु ओ ि<strong>ह</strong> दीकविर ठ नाटककार आ िमिथला िमि<strong>ह</strong>रक त कालीन स पादक सुधांशु शेखर चौधरी (1920-1990)सँ स पकर्सािध <strong>ह</strong>ुनकासँ एक ए<strong>ह</strong>न नाटकक अनुरोध कयलिन जे जनमानसक <strong>ह</strong>ृदयकेँ पशर् कयिन<strong>ह</strong>ार <strong>ह</strong>ो। एि<strong>ह</strong> संगमेनाटककारक कथन छिन, आकाशवाणी पटनाक बटुक भाइक आ चेतना सिमितक वर्मान सिचव गजे नारायण चौधरी ठॲठ मोिक <strong>ह</strong>मरासँ भफाइत चा<strong>ह</strong>क िजनगी िलखा लेलिन आ <strong>ह</strong>म मैिथली नाटककारक रूपमेची <strong>ह</strong>ल आ जानल जा सकल<strong>ह</strong>ुँ। (भफाइत चा<strong>ह</strong>क िजनगीक आ म-क य) ओ <strong>ह</strong>ुनक अनुरोधिन मैिथलीमे थमे-थम काल ख डी नाटकक िलखलिन भफाइत चा<strong>ह</strong>क िजनगी जकरा नायमंचक त वावधानमे सन् 1974 ई.मे श<strong>ह</strong>ीद मारकक ांगणमे तुत कयल गेल जाि<strong>ह</strong>मे ाय: पैंतीस <strong>ह</strong>जारसँ बेसी मैिथल समाजक छॉंटल-बीछल लोक दम सािध नाटकक एक-एक श द पीबैत र<strong>ह</strong>ल, एक-एक दृ यकेँ अपलक <strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ल। एि<strong>ह</strong>दशर्नक सफलताक मुख करण छलैक जे एि<strong>ह</strong> कारक नायायोजन चेतना सिमित ारा पूवर्मे नि<strong>ह</strong> भेल70


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छल तेँ दशर्ककेँ ई सवर्था नवीनताक आभास भेटलैक। नाटकक सफलता एि<strong>ह</strong>मे र<strong>ह</strong>लैक जे अपेिक्षत घ् विनकाश अा उपयुक् त ेक्षागृ<strong>ह</strong>क अभावोमे नायमंच चुनल बीछल कलाकारक सिय स<strong>ह</strong>भािगताक फल वरूपएकरा रूपाियत कयल जा सकल। अिम वषर् ओकर काशनक यव था कयल गेलैक जकर पिरणाम भेलैकजे जनमानसक जन-मन-रंजनक साधनक संगि<strong>ह</strong> समकालीन समाजमे या त वेरोजगारीक सम याक <strong>ह</strong>ृदय पशकथानक जनमानसक आकषर्णक के <strong>िव</strong> दु बिन गेलैक।एि<strong>ह</strong> तुितमे स<strong>ह</strong>भागी र<strong>ह</strong>िथ छान द िसं<strong>ह</strong> झा, <strong>ह</strong>ृदयनाथ झा, वेदान दझा, अशफ पासवान आजनवी, ब धु,फ नत झा, परमान द झा, च काश झा, मोदनाथ झा, मनमो<strong>ह</strong>न चौधरी, श भु<strong>दे</strong>व झा, रामनरेश चौधरी,ेमलता िम ेम, कुमारी रमा च काित, सुरजीत कुमार एवं सुनील कुमार। अपार जन समुदायकउपिथितमे ई नाटक शंिसते नि<strong>ह</strong>, युत ब<strong>ह</strong>ुतो िदन धिर चचक <strong>िव</strong>षय बनल र<strong>ह</strong>ल। नाटकक सफलतामेनाटकमे कलाकार लोकिनक ओ अद य उ सा<strong>ह</strong>क संग-संग िब<strong>ह</strong>ार आटर् िथयेटर जन स पकर् <strong>िव</strong>भाग आ भारतसरकारक संगीत एवं नाटकक <strong>िव</strong>भागक कलाकार लोकिनक स<strong>ह</strong>योगकेँ अ वीकारल नि<strong>ह</strong> जा सकैछ।व तुत: एि<strong>ह</strong> तुितक सफलतासँ सिमितक पदािधकारी लोकिन पुन: <strong>ह</strong>ुनकासँ एक नव नाटकक रचनाकअनुरोध कयलक। आधुिनकताक स दभर्मे एक सेटक नाटककमे सुधांशु शेखर चौधरीक कथा-व तु मूल वा<strong>ह</strong>संग-संग एक वा एकसँ अिधक अ तर वा<strong>ह</strong>क योग र<strong>ह</strong>ल अिछ। ओ नाय मंचक संयोजक छान द िसं<strong>ह</strong>झाक तुितसँ एतेक भा<strong>िव</strong>त भेला<strong>ह</strong> जे अपन दोसर नाटकक ढ़<strong>ह</strong>ैत <strong>दे</strong>वाल लेटाइत आँचरक रचना क’ कए<strong>ह</strong>ुनका <strong>दे</strong>लिथन तुित करबाक <strong>ह</strong>ेतु। पुन: ए<strong>ह</strong>ू काल-ख डी नाटकक दशर्न एतेक भावकारी भेल आजनमानस नवनाय तुितक <strong>ह</strong>ेतु वषर्भिर तीक्षातुर र<strong>ह</strong>य लागल। एि<strong>ह</strong> कारेँ नायमंच नाटकक आ रंगमंचकिदशामे अपन डेग आगू बढबैत गेल। नाय-दशर्नक सफलताक पाछॉं नायामंचक ितव कलाकारलोकिनक अदय उ सा<strong>ह</strong>क फल वरुप एकर नायािभनय अपार जनमानसक समक्ष भेल। एि<strong>ह</strong> नाटककमेितभगी कलाकार लोकिनमे <strong>ह</strong>ृदयनाथ झा, मोदनाथ झा, अशफ पासवान अजनवी, शंभु<strong>दे</strong>व झा, रामनरेशचौधरी, स यनारायण राउत, वीरे कुमार झा, फ नत झा, बालाशंकर, क पनादास एवं ेमलता िम ेम। एि<strong>ह</strong>नाययोजनक सब ेय कलाकार लोकिनक पिरमक संगि<strong>ह</strong>-संग िब<strong>ह</strong>ार आटर् िथयेटर एवं जनस पकर् <strong>िव</strong>भागककलाकारकेँ र<strong>ह</strong>लिन।चेतना सिमितक ई अिभनव यास भेलैक जे िमिथलाचलक पुरातन सां कृितक <strong>िव</strong>रासत तथा नायसाि<strong>ह</strong> यक अ<strong>िव</strong>िच्छ न समृिशाली आ गौरवशाली पर परामे एक नव ाणक प दन भरबाक िनिमत िनयिमतरूपेँ ाचीन एवं अवचीन ितभाशाली नाय-लेखकक आान क’ कए नाय लेखनक िदशामे ो सा<strong>ह</strong>न,मंचोपरा त ओकर काशनक यविथत पर पराक यव था कयलक सन् 1973 ई. सँ जे जनमानसकमनोरंजनक संगि<strong>ह</strong>-संग नाय-साि<strong>ह</strong>ियक सवर्नक िदशामे गितशील भेल जे <strong>िव</strong>ापित मृित पव सवपरसंगि<strong>ह</strong>-संग अमरनाथ झा, <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा, लिलतनारायण िम एवं जयनाथ िम जय तीक अवसरपर मौिलक,अ य भारतीय भाषासँ अनूिदत वा मैिथलीक िस उप यास वा कथाक नाय रूपा तरणक पर पराकशुभार भ कयलक जे अपयर् त अ या<strong>ह</strong>त रूपेँ चिल आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ। एकर सुपिरणाम एतबा अव य भेलैकजे अािप िनर थ नाटकक मंचन सिमितक त वाधानमे भेल अिछ जकरा ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटना क<strong>ह</strong>ब <strong>िव</strong>शेषसमुिचत <strong>ह</strong>ैत, कारण भंिगमा (1984)केँ छोिड़ क’ िमिथलाचल वा िमिथलेर क्षेक कोनो नाय सं था71


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अािप एतेक पिरभाषामे नायायोजन नि<strong>ह</strong> क’ सकल अिछ। एकरा ारा मंिचत नाटकककेँ <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध काल-खंडमे सु<strong>िव</strong>धानुसार <strong>िव</strong>भ न दशकमे दिशर्त नाटकक ितिथक अनुसारेँ कयल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ।अमरनाथ झा जय तीक आयोजनपर म<strong>ह</strong>े मलंिगया (1946) क ओकरा आड नक बार<strong>ह</strong>मासा, गुणनाथ झाकपाथेय, गंगेश गुंजन (1941)क चौबिटयापर/बुिधबिधया एवं रोि<strong>ह</strong>णीरमण झाक अितम ग<strong>ह</strong>ना, <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झाजय तीपर <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong> ारा िलिखत एकांकी अयाची िम (1956), <strong>ह</strong>ुनक िस कथा पॉंच पक एकलअिभनय एवं छान द िसं<strong>ह</strong> झाक आदशर् कुटु बक नाय रूपा तरण, लिलत नारायण िम जय तीपर त नाथझा (1909-1994)क उपनयनाक भोज (1949) एवं अर<strong>िव</strong> द अक् कू गुलाब छडी तथा जयनाथ िमकजय तीपर <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झाक िस कथा क याक जीवनक नाय रूपा तरण <strong>िव</strong>भूित आन द ारा ितिर दाइकेँमंच थ कयल गेल जकर <strong>िव</strong>वरण िन ना थ अिछ :<strong>िव</strong>गतीत शता दीक अ टम दशकमे मंिचत एकांकी / नाटकक:ितिथ नाटकक नाटकककार अिभनीत थान अवसर िनदशक10 नव बर 1973 टुठैत लोक िदग बर झा श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर्गणेशसाद िस <strong>ह</strong>ा10 नव बर 1974 भफाइत चा<strong>ह</strong>क िजनगी सुधांशु शेखर चौधरी श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर्गणेशसाद िस <strong>ह</strong>ा18 नव बर 1975 ढ़<strong>ह</strong>ैत <strong>दे</strong>वाल/लेटाइत आँचर सुधांशु शेखर चौधरी श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर्गणेशसाद िस <strong>ह</strong>ा6 नव बर 1976 पिसझैत पाथर राम<strong>दे</strong>व झा श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर्नवीनच ा िम6 नव बर 1976 एक िदन एक राित सीताराम झा याम श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर्रवी नाथ ठाकुर23 नव बर 1977 एकरा अ तया जनदन राय श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर्जनादर्न राय25 नव बर1977 इ टर यू जनादर्न राय श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर् जनादर्नराय25 नव बर 1977 िर<strong>ह</strong>सर्ल रवी नाथ ठाकुर श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर्रवी नाथठाकुर 25 नव बर 197 ओझा जी दमनका त झा श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापतीपवर् रवी नाथ ठाकुर14 नव बर 1978 पाि<strong>ह</strong>ल सॉंझ सुधांशु शेखर चौधरी श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर्अिखलेर72


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्14 नव बर 1978 <strong>ह</strong>ॉ टल गे ट सिच्चदान द चौधरी श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापितपवर् सिच्चदान द चौधरी25 फरवरी 1979 ओकरा आङनक बार<strong>ह</strong>मासा म<strong>ह</strong>े मलंिगया आइ.एम.ए.<strong>ह</strong>ॉल अमरनाथ झाजय ती अिखलेरवर 4 नव बर 1979 ओंकरा आङनक बार<strong>ह</strong>मासा म<strong>ह</strong>े मंलिगयाश<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर् अिखले वर4 नव बर 1979 चानोदाइ उषािकरण खाँ श<strong>ह</strong>ीद मारक <strong>िव</strong>ापित पवर्अिखले वर22 नव बर1980 एक कमल नोरमे म<strong>ह</strong>े मलंिगया श<strong>ह</strong>ीद मार क <strong>िव</strong>ापित पवर्अिखले वरएि<strong>ह</strong> दशकक कालाविधमे कुल प <strong>ह</strong> एकांकी/नाटकक तुित कयल गेल जाि<strong>ह</strong>मे पॉंच नाटकक आ शेष दसएकांकी अिछ। एि<strong>ह</strong> दशा दक अ तगर्त ख् याित अिजर्त कयलक भफाइत चा<strong>ह</strong>क िजनगी, ढ़<strong>ह</strong>ैत <strong>दे</strong>वाल, लेटाइतआँचर। पि<strong>ह</strong>ल सॉंझ एवं ओकरा आङनक बार<strong>ह</strong>मासा, कारण नाटकककार सामािजक पिरे यकेँ घ् यानमे रािखक’ एकर कथानक संयोजन कयलिन जे जनमानसपर अपन अिमट छाप छोड़बामे स<strong>ह</strong>ायक िस भेल।उपयुर्क् त नाटकािदक कथानक ुतगािमता, घटना-उपघटनािदक <strong>िव</strong> तारक संग सम<strong>िव</strong>त क’ कए नाटकककारनाय साि<strong>ह</strong> या तगर्त ते<strong>ह</strong>न मानद ड थािपत क’ <strong>दे</strong>लिन जे अ यतम भ’ गेला<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong> सं था ारा जखन-जखन नायायोजन कयल गेल तखन-तखन दशर्कक रूपमे स पूणर् मैिथल समाज उनिट आयल जे एकरलोक ियताक ितमान िथक।बीसम शतादीक नवम दशकमे मंिचत एकांकी/नाटकक :ितिथ नाटकक नाटकककार अिमनीत थान अवसर िनदशक22 फरवरी1961 पाथेय गुणनाथ झा आइ. एम. ए. <strong>ह</strong>ॉल अमरनाथ झा जय तीरमेश राज<strong>ह</strong>ंस11 नव बर 1981 अािगधधाक र<strong>ह</strong>ल छै अर<strong>िव</strong> द अक् कू बाल उदान ांगण<strong>िव</strong>ापित पवर्मादनाथ झा22 फरवरी ट 1982 चौबियापर/बुिधबिधया गंगेश गंजन आइ. एम. ए. <strong>ह</strong>ॉल अमरनाथझाजय ती <strong>िव</strong>भूित आन द28 नव बर1982 अितम णाम गो<strong>िव</strong> दझा बालउानांगण <strong>िव</strong>ापितपवर्जावेद अखतर खाँ28 नव बर 1982 बेचारा भगवान अनुवादक शैले पटिनया बालउान ांगण <strong>िव</strong>ापितपवर्कौशलदास दास73


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्28 नव बर 1983 भतृर्<strong>ह</strong>िर अनुवादक शारदान द झा बालउानांगण<strong>िव</strong>ापितपवर् जावेद अख् तर खाँ8 नव बर1984 ायित छाान दिसं<strong>ह</strong> झा बाल उान ांगण<strong>िव</strong>ापितपवर् <strong>िव</strong>नोद कुमार झा8 नव बर 1984 नवतुिरया उषािकरण खाँ बान उान ांगण<strong>िव</strong>ापित पवर्िलोचन झा8 नव बर 1984 टूलेट रवी नाथ ठाकुर बाल उान ागंण <strong>िव</strong>ापितपवर्रवी नाथ ठाकुर26 नव बर1985 एना केिदन ? अर<strong>िव</strong> द अक् कू बाल उान ांगण अमरनाथ झाजय ती शा त का तअ <strong>ह</strong>ार जंगल अ र<strong>िव</strong> द अक् कू बाल उान ांगन <strong>िव</strong>ापित पवर् िलोचन झा5 नव बर 1987 जादूजंगल अनुवादक रोि<strong>ह</strong>णीरमण झा बालउानांगण<strong>िव</strong>ापितपवर् अर<strong>िव</strong> द रंजनदास23 नव बर 1988 <strong>िव</strong>ापित बैले सरोजा वैनाथ बालउान ांगण<strong>िव</strong>ापितपवर् सरोजावैनाथ23 नव बर 1988 जखते क<strong>ह</strong>ल कक् का <strong>ह</strong>ो रवी नाथ ठाकुर बालउानक ांगण<strong>िव</strong>ापितपवर् मनोज मनु23 नव बर 1988 रुकिमणी <strong>ह</strong>रण गो<strong>िव</strong> द झा बालउान ांगण <strong>िव</strong>ापित पवर्कुणाल18 िसत बर 1989 अयाची िम <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा <strong>िव</strong>ापित भवन <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>नझा जय ती 13 नव बर 1989 आतंक अर<strong>िव</strong> द अक् कू बाल उानकांगण <strong>िव</strong>ापितपवर् िलोचनझा2 फरवरी1990 अपनयनाकभोज त नाथ झा <strong>िव</strong>ापित भवन लिलतनारासणिम जय ती भवनाथ झा4 माचर् 1990 ितितरदाइ रूपकार <strong>िव</strong>भूित आन द <strong>िव</strong>ापित भवनजयनाथिम जय ती िकशोर कुमार झा18 िसत बर1990 आदशर् कुटु ब रूपकार छाान द िसं<strong>ह</strong> झा <strong>िव</strong>ापितभवन<strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>नझा जय ती उमाका त झा74


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2 नव बर 1990 राजा स <strong>ह</strong>ेस रोि<strong>ह</strong>णीरमण झा िमलर<strong>ह</strong>ाइ कूल ांगण <strong>िव</strong>ापितपवर्शा तका तअपन अित वक एक दशक पूणर् कयलाक प चात् नायमंच ारा 26 नव बर 1984 ई. मे ई एक नायितयोिगताक आयोजन कयलक जाि<strong>ह</strong>मे ितभागी नायसं थाि<strong>ह</strong> नायािभनय कयलक। पटनामे ादुभूर्त रंगकमस<strong>ह</strong>मागी बनल। भंिगमाक तुित छल ायित छान दिसं<strong>ह</strong> झा ारा िलिखत आ <strong>िव</strong>नोद कुमार झा ारािनदि शत ई नाटकक अित ाचीन क थक संग मंच थ भेल। सीताक पाताल वेश िचरपिरिचत कथानकेँनारी-मुिक्त-आ दोलन च मासँ <strong>दे</strong>खलापर एि<strong>ह</strong> नाटकक कथानक ासंिगक छल अ यथा गीत गाओल छल।नाटकक स वाद अयिधक सशक् त र<strong>ह</strong>लाक कारणेँ नाय तुित ाणव त बिन गेल एि<strong>ह</strong> नाटकक िनदशनकयने र<strong>ह</strong>िथ <strong>िव</strong>नोद कुमार झा <strong>ह</strong>ुनक अथक पिरमक झलक भैटल दशर्ककेँ। ओना रामक गौरांग शरीरिनदशकक राम-कथाक प ट अघ् ययन िदस न िच उपिथत करैछ। एि<strong>ह</strong> नाटकककेँ दशर्नीय बनयबाकपाछॉं <strong>िव</strong>िश ट चम कािरक संवाद-योजना। काश-पिरक पना आ भावो पादक घ् विनक माघ् यमे सीताक पातालवेश <strong>दे</strong>खाओल गेल। एकर मंच-स जा पटनामे अािप मंिचत मैिथली नाटककमे सव कृ ट छल।अिरपनक तुित छल वैनाथ िम याीक उप यास नवतुिरया (1954)क नाय रूपा तरण कयने छली<strong>ह</strong>उषािकरण खॉं जकर िनदशन कयने र<strong>ह</strong>िथ िलोचन झा। मृतपाय सम यावला क य आ छोट-छोट रेिडयोटाइप दृ यक रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ुँ िनदशक अपन ितभाक बलेँ नीक तुित कयने छलि<strong>ह</strong>। अिभनेता लोकिनमे चुिन-चुिनक’ संवाद बजबाक वृि छल। िकछु कलाकारक अिभनय अतीव भावशाली छल, िक तु शेष कलाकारिपछिड़ गेला<strong>ह</strong>, मंच-स जा नाटकक अनुरूप छल तथा पा वर्-संगीत तथा काश अव था सामा य छल।नविनिमर्त नाटय-सं था अिभनव भारतीक तुित छल टूलेट जकर लेखक आ िनदशक र<strong>ह</strong>िथ रवी नाथठाककु,। िनदशककेँ कलाकार लोकिनपर कोनो िनयंण नि<strong>ह</strong> छलिन आ ओ सभ मंचपरक फूलदानसँ अ य त<strong>ह</strong> लुक <strong>ह</strong>ा य उ प नकरबामे सफल भेला<strong>ह</strong>। एकर तुित ामीण मंच सदृश <strong>ह</strong>सनक ेणीमे आिब गेल।उपयुर्क् त ितयोिगतामे भंिगमाकेँ थम, अिरपनकेँ ितीय आ अिभनव भारतीकेँ तृतीय घोिषत क’ कए मश: दू<strong>ह</strong>जार एक सय, एक<strong>ह</strong>जार पॉंच सय आ एक <strong>ह</strong>जार एक सयक पुर कार चेतना सिमित दान कयने छल जेनाटकक आ रंगमंचक क्षेमे एक सा<strong>ह</strong>िसक यास क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ।<strong>िव</strong>गत शता दीक अितम दशकमे मंिचत एकांकी/नाटक :ितिथ नाटकक नाटकककार अिभनीत थान अवसर िनदशक21 नव बर 1991 रक् त अर<strong>िव</strong> द अटकूम िमलर<strong>ह</strong>ाइ कूलांगण<strong>िव</strong>ापितपवर्मनोजमनु10 नव बर 1992 लीडर वन<strong>दे</strong>वी पु भवनाथ िमलर<strong>ह</strong>ाइ कूलांगण<strong>िव</strong>ापित पवर् रघुनाथ झा िकरण28 नव बर 1993 ओिरजन काम म<strong>ह</strong>े मलंिगया िमलर<strong>ह</strong>ाइ कूल ांगण<strong>िव</strong>ापित पवर् म<strong>ह</strong>े मलंिगया75


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्17 नव बर 1994 अथअुतान द संजय कु दन िमलर <strong>ह</strong>ाइ कूल ांगण<strong>िव</strong>ापित पवर् कुमार शैले 6 नव बर 1995 एकरा िचनसा <strong>िव</strong>नोद कुमार िम ब धु िमलर<strong>ह</strong>ाइ कूल ांगण <strong>िव</strong>ापितपवर् शा त का त29 नव बर 1996 केकर? अर<strong>िव</strong> द अक् कू िमलर <strong>ह</strong>ाइ कूल ांगण<strong>िव</strong>ापित पवर् कौशन िकशोरदास27अग त 1997 बरे<strong>ह</strong>र <strong>ह</strong>म आ बा<strong>ह</strong>रे <strong>ह</strong>मर नाटकक अर<strong>िव</strong> द अक् कू <strong>िव</strong>ापित भवन वतंातक वणर्जय ती <strong>िव</strong>नीतझा14 नव बर 1997 पदुआ कक् का अयुल गाम अर<strong>िव</strong> द अक् कू भारतीय नृ यकला मंिदर<strong>िव</strong>ापित पवर् <strong>िव</strong>नीतझा4 नव बर 1988 गुलाबछडी अर<strong>िव</strong> द अक् कू िमलर <strong>ह</strong>ाइ कूल ांगण <strong>िव</strong>ापितपवर् <strong>िव</strong>नीत झा2 फरवरी 1999 गुलाब छडी अर<strong>िव</strong> द अक् कू <strong>िव</strong>ापित-भवन लिलतजय ती <strong>िव</strong>नीतझा23 नव बर 1999 अिग्नपथक सामा कुमार शैले कृ णमेमोिरयल<strong>ह</strong>ॉल<strong>िव</strong>ापितपवर्िकशोरकुमारझा11 नव बर 2000 से<strong>ह</strong> ता रोि<strong>ह</strong>णीरमण झा भारत काउट ए डगाइड ांगण<strong>िव</strong>ापितपवर्- रघुनाथझा िकरणनाटकक ओ रंगमंचक गितक ारूप भेटैछ <strong>िव</strong>गत शता दीक अितम दशकमे दिशर्त नाटकािदमे। यिप एि<strong>ह</strong>दशा दमे मा बार<strong>ह</strong> नाटकक तुित भेल। भारतीय वत ताक पचास वषर् पूणर् भेलापर <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ार सरकारककला सं कृित एवं युवा <strong>िव</strong>भाग 15 अग तसँ 1 िसत बर 1977 धिर <strong>िव</strong>ापित भवनमे नाय समारो<strong>ह</strong>कआयोजन कयलक जाि<strong>ह</strong> मे चेतना सिमितक नायमंचकेँ ितभागीक रूपमे आमंित कयलक जाि<strong>ह</strong> ितभागीभ’ मैिथली नाटकक तुित कयलक वा<strong>ह</strong> रे <strong>ह</strong>म आ वा<strong>ह</strong> रे <strong>ह</strong>मर नाटकक। एि<strong>ह</strong>सँ मािणत <strong>ह</strong>ोइछ जेसरकारी तरपर से<strong>ह</strong>ो चेतनाक नायमंचक वीकृित ा त अिछ। आधुिनक समाजमे या त <strong>िव</strong>िभ नसम यािदक पिरे यमे नाटकककार लोकिन कथानक संयोजन कयलिन जकरा जनमानसक <strong>ह</strong>ृदयकेँ पशर्कयलक।एकैसम शता दीक थम दशकमे मंिचत नाटक :30 नव बर 2001 नवघर उठे कमल मो<strong>ह</strong>ल चु नू भारत काउटए ड गाइड ांगण<strong>िव</strong>ापित पवर् रघुनाथ झा िकरण76


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्19 नव बर 2002 शपथ<strong>ह</strong>ण कुमार गगन भारत काउट ए ड गाइड ांगण<strong>िव</strong>ापितपवर् िकशोरकुमार झा8नव बर 2003 रा यािभषेक अर<strong>िव</strong> द अक् कू भारत काउट ए ड गाइड ांगण <strong>िव</strong>ापितपवर् उमाका त झा26 नव बर 2004 छूत<strong>ह</strong>ा घैल म<strong>ह</strong>े मलंिगया भारत काउट ए ड गाइड ांगण <strong>िव</strong>ापितपवर् िकशोर कुमार झा15 नव बर 2005 जयजयजनताजनदन कुमार गगन <strong>िव</strong>ापित भवन <strong>िव</strong>ापित पवर्कुमार गगन2 नव बर 2006 नदी गुिगआयलजाय मनोज मनु कॉपरेिटभफेडरेशन ांगण<strong>िव</strong>ापितपवर् मनोजमनु24 नव बर 2007 अलखिनरंजन अर<strong>िव</strong> द अक् कू कॉपरेिटभफेडरेशन ांगण <strong>िव</strong>ापितपवर् कौशल िकशोरदासवर्मान शता दीमे अािप सात नाटकक मंचन भेल अिछ जाि<strong>ह</strong>मे सभक तुित िदनितिदन गितक पथपरअसर अिछ। येक नाटकक अपन क यक नवीनतासँ अनुािणत अिछ तथा ओकर तुितमे शनै:-शनै:<strong>िव</strong>कास भ’ र<strong>ह</strong>ल अिछ जकर सुपिरणाम भेलैक जे अलखिनरंजनक तुित एतेक आकषर्क आ कथानककनवीनता आ समसािमयक र<strong>ह</strong>बाक कारणेँ जनमानसक <strong>ह</strong>ृदयकेँ पशर् कयलक। एि<strong>ह</strong> तुितक सफलतासँअनुािणत भ’ सिमितक पदािधकारी लोिक ितभागी कलाकार लोकिन केँ पुर कृत करबाक िनणर्य कयलना ईआयोजन 14 िदस बर 2007 केँ <strong>िव</strong>ापित भवनमे आयोिजत कयल गेल छल तथा नाटकक ओ रंगमंचकल धित ठ <strong>िव</strong>ान ोफेसर ेमशंकर िसं<strong>ह</strong> ारा ितभागी कलाकार लोकिनकेँ नगद रािश एवं माण पसँस मािनत कयल गेलिन जे <strong>ह</strong>ुनका सभक मनोबलकेँ बढ़यबाक िदशामे अ<strong>ह</strong>ं भूिमकाक िनव<strong>ह</strong> कयलक आभ<strong>िव</strong> यक <strong>ह</strong>ेतु पाथेय िस <strong>ह</strong>ैत।काशन :रंगमंचक क्षेमे चेतना सिमितक नायमंच भाग एक ितमान तुत कयलक जे अािप कुल िमला क’सनतावन एकांकी/नाटकक अपन त वावधानमे मंिचत करौलक अिछ जे उपयुर्क् त <strong>िव</strong>वरणसँ प ट अिछ।नायमंचक त वावधानमे जतेक नाटकक अािप मंिचत भेल अिछ तकर सूची वृ<strong>ह</strong>र अिछ जकरा <strong>दे</strong>खलासँअनुमान कयल जा सकैछ जे सिमित नाय ेमीक समक्ष एक कीितर्मान थािपत करबामे पूणर् सफल भेलअिछ। सिमितक ई भाग ारा नवोिदत नायकारक नाय-कृितकेँ कािशत कयलक अिछ जे अािप मैिथलीजगतक कोनो सं था ारा नि<strong>ह</strong> कयल गेल अिछ। नाय लेखन, मंचोपरा त ओकर कमी बेसीकेँ सुधािरक77


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्क’ कािशत कयलक अिछ यथा िदग बर झाक टूटैत लोक (1974), सुधांशु शेखर चौधरीक भफाइतचा<strong>ह</strong>क िजनगी (1975) एवं ढ़<strong>ह</strong>ैत <strong>दे</strong>वाल/लेटाइत ऑंचर (1976), म<strong>ह</strong>े मलंिगयाक ओकरा आङनकबार<strong>ह</strong>मासा (1980), अर<strong>िव</strong> द अक् कूक आिग धधिक र<strong>ह</strong>ल छै (1981), एना के िदन? (1985), अ <strong>ह</strong>ारजंगल (1987), आतंक (1994), के ककर? (1986), वा<strong>ह</strong> रे <strong>ह</strong>म वा<strong>ह</strong> रे <strong>ह</strong>मर नाटकक (1998), पढ़ुआकक् का अएला गाम (1994), गुलाबछड़ी (1999) रायािभषेक (2005), अलख िनरंजन (2008), गंगेशगुंजनक चौबिटयापर। बुिध बिधया (1982) गो<strong>िव</strong> द झाक अितम णाम (1982) एवं रुिक्मणी <strong>ह</strong>रण(1989), रोि<strong>ह</strong>णीरमण झाक अितम ग<strong>ह</strong>ना (1929) एवं राजा सल<strong>ह</strong>ेस (1990), <strong>िव</strong>भूित आन द का ितिरदाइ (1994) वन<strong>दे</strong>वी पु भवनाथक लीडर (1994), कुमार शैले क अिग्न पथक सामा (2000), कमलमो<strong>ह</strong>न चु नूक नव घर उठे (2001), कुमार गगनक शपथ<strong>ह</strong>ण (2003) एवं <strong>िव</strong>नोद कुमार िमक एकटािचनमा (2006) आिद।चेतनाक नायमंचपर िन न थ एकांकी/नाटकक मंचपर तँ अव य मंिचत भेल, िक तु ओ पु तकाकार रूपमेपाठकक समक्ष नि<strong>ह</strong> आिब सकल अिछ तकर एकमा कारण आिथर्क दवाब सिमितक समक्ष र<strong>ह</strong>ल वा अ या यभाषासँ अनूिदत वा उप यासकेँ रूपा तिरत क’ कए मंच थ कयल गेल <strong>ह</strong>ो यथा सीताराम झा यामक एकिदनएक राित, जनादर्न रायक एकटा अ तया एवं इ टर यू, रवी नाथ ठाकुरक िर<strong>ह</strong>सर्ल टूलेट, एवं जखनेक<strong>ह</strong>ल कक् का <strong>ह</strong>ो, दमनका त झाक ओझा जी, सिच्चदान द चौधरीक <strong>ह</strong>ॉ टलक गे ट, उषािकरण खाँकचानोदाइ एवं नवतुिरया, शैले पटिनयॉंक बेचारा भगवान, शारदान द झाक भतृर्<strong>ह</strong>िर, रोि<strong>ह</strong>णीरमण झाक जादूजंगल एवं से<strong>ह</strong> ता, छान द िसं<strong>ह</strong> आदशर् कुटु ब, संजय कु दनक अथ अदान द, कुमार गगनक जयजयजनादर्न, म<strong>ह</strong>े मलंिगयाक छूत घैल, मनोज मनुक नदी गॲिगआयल जाय एवं अखनी द अक् कूक अलखिनरंजन आिद।सिमित ारा मंचथ िकछु नाटकक ए<strong>ह</strong>नो उपल ध भ’ र<strong>ह</strong>ल अिछ जकर काशनमे िनरथर्क <strong>िव</strong>ल ब <strong>दे</strong>िखनाटककार ओकरा अ या य सं थािदसँ कािशत करयबाक सय न यास कयलिन यथा सुधांशु शेखरचौधरीक पि<strong>ह</strong>ल सॉझ (मैिथली अकादमी पटना 1989) राम<strong>दे</strong>व झाक पिसझैत पाथर (संक य लोक,ल<strong>ह</strong>ेिरयासराय 1989) अर<strong>िव</strong> द अक् कूक रक् त (शेखर काशन, पटना 1992) म<strong>ह</strong>े मलंिगयाक ओिरजनलकाम (लिलत काशन, मलंिगया 2000) एवं छान द िसं<strong>ह</strong> झाक ायित/सुनूजानकी (शेखर काशन, पटना2007) आिद।चेतनाक नाय भाग नायमंच ारा तुित एतेक बेसी लोकियता अिजर्त कयलक, जनमानसकेँ आकिषर्तकयलक जे नाटककमे भाग लेिन<strong>ह</strong>ार अिभनेतामे अिभनेीकेँ पुर कृत करबाक घोषणा नायेमी जनमानस ाराभेल जाि<strong>ह</strong>सँ नाय योजनामे ितभागी कलाकार लोकिनकेँ ो सा<strong>ह</strong>न भेटब ार भ भेलिन तथा ओ सभ अ य तमनोसोग पूवर्क एि<strong>ह</strong>मे ितभागी बनब ार भ कयलिन। एि<strong>ह</strong> कारक दू पािरतोिषक चेतनाक मंचसँ घोिषत भेलजकर आिथर्क भार ओ व<strong>ह</strong>न कयलिन जिनक मृितमे एकर थापना कयलिन।शैलवाला िम मृित पािरतोिषक :78


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मधुबनी िजलाक चानपुरा ाम िनवासी साइ स कॉलेज पटनाक ाक् तन धानाचायर् एवं <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालय सेवाआयोगक ाक् तन अघ् यक्ष सूयर्का त िम अपन िदवंगता धमर्प नीक मृितमे <strong>ह</strong>ुनक सां कृितक कायर्मक ितअनुराग <strong>िव</strong>शेषतः अिभनयमे अिभरुिचक लेल चेतना सिमितक नाय भाग नायमंच ारा आयोिजत <strong>िव</strong>ापित मृित पव सवपर अिभनीत नाटकक अिभनयमे सवम अिभनयक लेल शैलवाला मृित पिरतोिषकक घोषणाकयलिन। एि<strong>ह</strong> िनिम 1984 वषर्क लेल एक सय एक एवं भ<strong>िव</strong> यक <strong>ह</strong>ेतु एक <strong>ह</strong>जार एक टाका िफक् सिडपोिजटमे रखबाक <strong>ह</strong>ेतु सिमितकेँ समिपर्त कयलिन। तदनुसार चेतना सिमितक नाय भाग नायमंच ाराशैलवाला मृित पािरतोिषक योजना ार भ कयलक जकरा अ तगर्त िन न थ सवतम कलाकारकेँ सवतमअिभनयक <strong>ह</strong>ेतु पुरकृत कयल गेल अिछ, यथा :वषर् नाटकक नाटकककार पुर कृत कलाकार1984 नवतुिरया नाटयरूपकार उषािकरण खॉं <strong>ह</strong>ेमच लाभ1985 एनाकते िदन? अर<strong>िव</strong> द अक् कू िलोचन झा1986 अ <strong>ह</strong>ार जंगल अर<strong>िव</strong> द अक् कू अशोक चौधरी1987 जादू जंगल रोि<strong>ह</strong>णी रमण झा शा त का त1988 रुकिमणी <strong>ह</strong>रण गो<strong>िव</strong> द झा ेमलता िम ेम1990 राजा सल<strong>ह</strong>ेस रोि<strong>ह</strong>णीरमण झा सुनीलकुमार झा1991 रक् त अर<strong>िव</strong> द अक् कू शारदा िसं<strong>ह</strong>1992 लीडर वन<strong>दे</strong>वी पु भवनाथ शरारदा िसं<strong>ह</strong>1993 ओिरजनलकाम म<strong>ह</strong>े मलंिगया सुभाकुमारी1994 अथ अुदान द संजय कु दन ल मीनारायण िम1995 एकटा िचनमा <strong>िव</strong>नोद कुमार िम शारदा िसं<strong>ह</strong>1996 के केकर ? अर<strong>िव</strong> द अक् कू रघुवीर मोची1997 पदुआ कक् का अएला गाम अर<strong>िव</strong> द अक् कू अनीता म नू1998 गुलाबछडी अर<strong>िव</strong> द अक् कू अनीता म नू1999 अिगनपथक सामा कुमार शैले रिम2000 से<strong>ह</strong> ता रोि<strong>ह</strong>णीरमण झा रिम2001 नवघर उठे कमल मो<strong>ह</strong>न चु नू कुमार गगन2002 शपथ <strong>ह</strong>ण कुमार गगन िमिथलेश कुमार िम79


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2003 रा यािभषेक अर<strong>िव</strong> द अक् कू कुमार गगन2004 छूत<strong>ह</strong>ाघैल म<strong>ह</strong>े मलंिगया रामे ठ पासवान2005 जय जय जनता जनादर्न कुमार गगन उमाका त झा2006 नदी गोिगंआयल जाय मनोज मनु रामे ठ पासवान2007 अलख िनरंजन अर<strong>िव</strong> द अक् कू रामे ठ पासवानकामे वरी <strong>दे</strong>वी पुर कार :िमिथलाक सवगीन <strong>िव</strong>कासाथर् अपन जीवनक आ<strong>ह</strong>ूित <strong>दे</strong>िन<strong>ह</strong>ार िमिथलाक वरदपु लिलतनारायण िमक धमर्प नीकामे वरी <strong>दे</strong>वीक िनधनोपरा त <strong>ह</strong>ुनक मृितमे <strong>ह</strong>ुनक ये ठ पु <strong>िव</strong>जयकुमार िम चेतना सिमितक वर्मानअघ् यक्ष एवं <strong>ह</strong>ुनक पिरवारक स<strong>ह</strong>योगसँ नायािभनयमे ितभागी कलाकारकेँ <strong>िव</strong>ापित मृित पव सवपर अिभनीतनाटकक लेल सवर्े ठ अिभनयक लेल पुर कृत करबाक पर पराक शुभार भ भेल एकैसम शता दीक थमदशकमे।2002 शपथ <strong>ह</strong>ण कुमार गगन आती2003 राजयिभषेक अर<strong>िव</strong> द अक् कू गुि़डया2004 छूत<strong>ह</strong>ा घैल म<strong>ह</strong>े मलंिगया गुिडया2005 जय जय जनताजनादर्न कुमार गगन वाती िसं<strong>ह</strong>2006 नदी गुगुआएल जाय मनोज मनु सपनाकुमारी2007 अलखिनरंजन अर<strong>िव</strong> द अक् कू <strong>िव</strong>जय ल मीमैिथली रंगमंचकेँ यविथत वरूप दान करबामे चेतना सिमितक माँ पु नायमंच भाग वर्मान पिरे यमेिमलक पाथर बिन गेल अिछ जे जाि<strong>ह</strong> िदशामे एकर यास ार भ भेलैक आ ओकरा मूर्रूप दान करैत गेलतकर ेय आ ेय एकर समिपर्त कलाकार लोकिनकेँ छिन। सिमितक ई यास कतेक साथर्क भेलैक जेनायमंचक थापनोपरा त नव-नव तकिनकसँ संयुक् त कयक नवीनतासाँ संयुक् त एकसँ एक कलाकारकेँ मंचपरआिन <strong>ह</strong>ुनका अपन यथाथर् ितभाक दशर्नाथर् विणर्म अवसर दान कयलक। चेतना ारा नाटकक ओरंगमंचक <strong>िव</strong>कास यााक मागर्केँ श त करबाक <strong>ह</strong>ेतु जे अिभयान चलौलक ओ साि<strong>ह</strong> येित<strong>ह</strong>ासमे वणर्क्षरमेअंिकत <strong>ह</strong>ोयबाक योग् य िथक। एकरा इ<strong>ह</strong>ो ेय आ ेय छैक जे एकर समिपर्त कलाकार लोकिन अपनअिभनय कौशलक दशर्नाथर् सिमितक नायमंचसँ अनुािणत भ’ कितपय नव-नव नाय-सं थािद थािपतभेलैक अिरपन (1982), भंिगमा (1984), कलासिमित, आङन, भाव तरंग, अिभनव भारती आिद-आिद रंगकमसं थािदक ज मक मूलमे चेतना सिमितक नायमंच भाग अिछ।80


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चेतनाक नायमंचक िनयिमत दशर्िनक फल वरूप जनमानसकेँ नाटकक <strong>दे</strong>खबाक लुतुक पिड़ गेलैक अिछजाि<strong>ह</strong>सँ दशर्कक संख् यामे अपार वृि भेलैक ताि<strong>ह</strong>मे स <strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>। मैिथली रंगमंचीय गित<strong>िव</strong>िधक यौरा अिछ जेरंगकमर्क क्षेमे चेतनाक नायमंच भागक अवदानसँ <strong>ह</strong>मरा पिरचय करबैत अिछ जे इित<strong>ह</strong>ासक दृिएँउ लेखनीय अघ् याय िथक। एि<strong>ह</strong>मे स <strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> जे मैिथली रंग जगतकेँ चेतनाक <strong>दे</strong>नक चच-अच रंगमंचकइित<strong>ह</strong>ासमे सतत मरणीय र<strong>ह</strong>त, कारण एकरा थािय व दान करबाक िदशामे ई ए<strong>ह</strong>न ठोस कायर् कयलकअिछ एकर नाय भाग आ करैत आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ आ आशा कयल जाइत अिछ जे भ<strong>िव</strong> यमे से<strong>ह</strong>ो उ वलआ कमर्रत <strong>ह</strong>ैत से <strong>िव</strong> वास अिछ।व तुतः चेतना सिमित नाटकक ओ रंगमंचक माघ् यममे िमिथलाक सां कृितक, साि<strong>ह</strong>ियक आ कलाक चार-सारक सुकायर् करैत आिब र<strong>ह</strong>स अिछ। सिमित रंगमंचक माघ् यमे सां कृितक आ साि<strong>ह</strong>यक आ दोलनचलौलक जे जनचेतना जगयबामे स<strong>ह</strong>ायक िस भेल। एकर यासक फल वरूप नाय-लेखन आ मंचनक<strong>िव</strong>कासक िदशामे लोकक ितवता बढ़लैक। िनजी िनदशक, िनजी तकिनिशयन आ <strong>िव</strong>शु मैिथल अिभनेता-अिभनेीक स<strong>ह</strong>योगसँ नाय- तुित करबामे िनजी यिक्त व िनमण कयलक अिछ संगि<strong>ह</strong> अपन दशर्नसँरा ीय तरक कितपय कलाकार बनौलि<strong>ह</strong>। सिमितक स यासक फल वरूप नव नाटकक, नव-शैली आनव-क यक ज म द’ कए नव जागरणक शंखनाद कयलक अिछ। एकरासँ ेिरत भ’ नव-नव सं थािदकउदय आ <strong>िव</strong>कास रंगमंचकेँ िन स <strong>दे</strong><strong>ह</strong> मृि कयलक अिछ। एकरा ई ेय आ ेय छैक जे नाया दोलनमेतीवर्ता अनलक आ रंगमंचकेँ थायी व दान करबाक िनिम अ यिधक ियाशील अिछ।* *मैिथली आ दोलनक सजग <strong>ह</strong>री जयका त िम<strong>िव</strong>गत शता दीक ार भ भारतीय जनमानसक रा ीय जनमानसक रा ीय आ सां कृितक जनजागरणक यूषबेला िथक। ए<strong>ह</strong>ी बेलामे समाज सुधार आ राजनीितक आ दोलनक <strong>दे</strong>श- यापी चेतना सवर् पिर या त भेल।भारतीय सं कृित आ सयताक आ म सुधारक लेल भारतीय जीवनगत दोषािद वीकृितक ित मुखिरत भेल।फलत: ि<strong>ह</strong> दू समाजक पिर कार आ पिरमाजर्नक लेल बंग भूिमपर राजाराम मो<strong>ह</strong>न रायक उदय भेलिन। उरभारतमे आयर् सं कृितक पुररु थानक िनिम वामी दयान द आयर् समाज ारा ि<strong>ह</strong> दू जागरणक नव म फूकलिन। ई वै<strong>ह</strong> विणर्म बेला िथक जे जनमानस अपन दोषािदकेँ सुधािर क’ संसारक गितशील जाितकितितामे असर <strong>ह</strong>ैबाक दृढ़ संक प कयलक।81


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भारतीय राजनीितक िक्षितजपर म<strong>ह</strong>ा मा गांधी सदृश बल शिक्तक आिबभव भेलिन, जिनक नेतृवमे सम तभारतवासी ििटश साा यवादक जिड़ उ नमुलनाथर् किटव भ’ गेल। अस<strong>ह</strong>योग आ दोलनक ई राजनैितकचेतनाक मूर् रूप छल। <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी व तुक वि<strong>ह</strong> कार, व<strong>दे</strong>शीक चार, ि<strong>ह</strong> दु-मुिलम एकता, स यक आ<strong>ह</strong> नेने<strong>दे</strong>श भक् त लोकिनक अि<strong>ह</strong>ंसामक यु, <strong>िव</strong>िभ न भंिगमाक बुिनयादकेँ ल’ कए ई पुनीत आ दोलन स पूणर् <strong>दे</strong>शमेपिर यात भ’ गेल। ई मा राजनैितक आदोलन न<strong>ह</strong>ॴ छल, युत राक म<strong>ह</strong>ान सांकृितक आदोलन से<strong>ह</strong>ोछल। म<strong>ह</strong>ा मा गांधीक राजनीित व तुत: स य, अि<strong>ह</strong>ंसा, पार पिरक ेम, शाितक उवल आदशर्सँ अनुािणतछल जे भारतीय सं कृितक सवपिर िनिध िथक।समाज सुधार आ राजनीितक ई आ दोलन ने केवल िनजातीय सं कृित आ शासनक ितरोध कयलक, युतमातृभूिम, मातृभाषा एवं सं कृितकेँ सजग आ वु बनौलक। ई आदोलन जतय मातृभूिम, मातृभाषा एवंसं कृितसँ <strong>दे</strong>शवासीकेँ ेमक पाठ पढ़ौलक ओति<strong>ह</strong> समाज-सुधार आ दोलनािदक मा यमे एि<strong>ह</strong> सं कृितक एकअ य त भ य आ उवल रूप समक्ष आयल। वर्मान सम याक समाधान, भ<strong>िव</strong>यक सुखद नविनमण तथा<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी सं कृितक बल वा<strong>ह</strong>सँ अपन स यताकेँ उबारबाक, मातृभूिम आ मातृभाषाक गौरवमय अतीतक आयलेलक। एि<strong>ह</strong> कारेँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी शासनसँ आतंिकत मातृभूिमक िनाण धमनीमे पुरातन सं कृितक भय आदशर्,आचार आ िन ठाक उण रक् त वाि<strong>ह</strong>त करबाक लेल युगक चेतना अ यत तीवर् गितएँ गितशील भ’ गेल।साि<strong>ह</strong> यक मा यमसँ युग-चेतनाक ई वु वरूप <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध रूपमे यक् त <strong>ह</strong>ोमय लागल। अपन सीमामे समटलओि<strong>ह</strong> समयक सम त साि<strong>ह</strong> य व तुत: मातृभूिम, मातृभाषा एवं सां कृितक जागरणक भाव भूिमपर िथर अिछ। व<strong>दे</strong>श ेम, अतीतक ित गौरवगान, गांधीवादी <strong>िव</strong>चार धाराक ित ा स मान, रा ीय अख डताक समथर्न,जातीय सं कृितक नव-िनमण, सामािजक कुठािदक िनवारण <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध भाव सामी समकालीन साि<strong>ह</strong> य-सृजन आपोषण कयलक। उपयुर्क् त वातावरण पिरे यमे त कालीन साि<strong>ह</strong> यमे उच्चादशर्वािदता, मातृभाषाक ित अगाधा तथा ओकर मा यताथर् अिधकार ा त करबाक लेल आ दोलनक शुभार भ भेल।उपयुर्क् त पृ ठभूिममे <strong>िव</strong>गत शता दीक तृतीय दशकमे एक ए न अ क्षर पुरूष ादुभूर्त भेला<strong>ह</strong> जिनक ब<strong>ह</strong>ुआयामी यािक्तव, मातृभाषाक उ कषर्क लेल, अ<strong>िव</strong>रल नव-नव आयामक ेरणा ोत, अनुसंधान, आ दोलन, इित<strong>ह</strong>ास-लेखन ारा <strong>िव</strong> व तरपर मैिथलीकेँ ितित करब, मातृभाषाक मा यमे ाथिमक िशक्षाक कायवयनक <strong>ह</strong>ेतुसंघषर्रत आ कानूनी लड़ाइ लड़िन<strong>ह</strong>ार, िदशाबोधक, आलोचक तथा <strong>ह</strong>ेड़ायल-भुितआयल मातृभाषानुरागी <strong>िव</strong>भूितकेँकाशमे आिन, िदवाराि िच ता त र<strong>ह</strong>िन<strong>ह</strong>ार आ दोलनकारी मातृभाषाक उ थानाथर् म<strong>ह</strong>वपूणर् भूिमकाक िनव<strong>ह</strong>कयलिन ओ र<strong>ह</strong>िथ ोफेसर डॉक्टर जयका त िम (।922-2009)। <strong>िव</strong>गत सात दशक धिर अनवरत एक82


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रस एक िच भ’ मातृभाषाक िन ाण धमनीमे उण रक् तक संचार क’ कए अिभनव साि<strong>ह</strong>ियक वातावरणकिनमणक क’ कए ओकर पोषण कयलिन। मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong> य जखन ग<strong>ह</strong>न अ धकारमे टापर-टोइया द’र<strong>ह</strong>ल छल तखन ओ अपन अिभनव अनुस धान आ एक सजग आ दोलनकारीक रूपमे एक नव आलोककरिम <strong>िव</strong>कीणर् कयलिन। ि<strong>ह</strong>नक समकालीन पिरदृ य छल भारतक वत ताक म<strong>ह</strong>ासंाम जाि<strong>ह</strong>मे कितपयम<strong>ह</strong>ासपूत अपन ाणक आ<strong>ह</strong>ूित <strong>दे</strong>लिन आ रक् तसँ तपर्ण कयलिन।भारतक वत ता संामक इित<strong>ह</strong>ासमे सन् उ नैस सय <strong>िव</strong>यािलसक अग त ाित, जाि<strong>ह</strong> मे भारत छोड़ो क’आ दोलनक शंखनादक अित म<strong>ह</strong>वपूणर् थान अिछ, एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ााित मे बूढ़-बूढ़ानुस नेतासँ अिधक जुआन-ज<strong>ह</strong>ानक रक् त <strong>िव</strong>शेष गमर् छलैक आ अंेजी शासनक <strong>िव</strong>रू ओकरा सभक वर अिधक मुखर छलैक।िमिथलाचलक कितपय वत ता सेनानी एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ासंाममे स<strong>ह</strong>भागी बिन एकरा सफल बनयबामे सियस<strong>ह</strong>भािगता <strong>दे</strong>व ारभ कयलिन, जाि<strong>ह</strong>मे मैिथलीक म<strong>ह</strong>ान सपूतक संगि<strong>ह</strong> अपन ब<strong>ह</strong>ु <strong>िव</strong>धािदक साि<strong>ह</strong> य सृजिन<strong>ह</strong>ारडा. वर्ज िकशोर वम मिणप (।9।8-।986) मनसा वाचा कमर्णा जेल याा कयलिन, ििटश शासककिनमर्म कठोर यातना स<strong>ह</strong>लिन, भूिमगत भेला<strong>ह</strong> आ फरारी मे जीवन यतीत कयलिनं एि<strong>ह</strong> दृिऍं ि<strong>ह</strong>नक सं मरण<strong>िव</strong>यालसीक फरारीक सात िदन (।953) एवं फरारीक पाँच िदन (।96।) कािशत अिछ, <strong>ह</strong>ुनकासँ भेट भेलछल (2004) जाि<strong>ह</strong>मे वत ता आ दोलनक ममे ओ जे डायरी िलखलिन तकर दारूण पीड़ादायक वणर्नकयलिन। एि<strong>ह</strong>मे रचनाकारक स: फुिटत भाव वा <strong>िव</strong>चारकेँ अिभ यिक्त <strong>दे</strong>लिन वा अपन अनुभवक रेखाकंनकयलिन जे अ य त मािमर्क अिछ।ोफेसर जयका त िमक जीवन धाराक दू रूप <strong>ह</strong>मरा समक्ष अबैछ ओ िथक साि<strong>ह</strong>य आ आदोलन। दूनूक्षे ि<strong>ह</strong>नक अयंत <strong>िव</strong>तृत आ यापक अिछ जकरा मायमे िनाण मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे नव पदन भरिन<strong>ह</strong>ार ईथम सरवती पु ादुभूर्त भेला जे मातृभाषाकेँ जीवन दान <strong>दे</strong>लिन। ओ ने तँ वत ता संामक म<strong>ह</strong>ासमरमेस<strong>ह</strong>भागी भेला<strong>ह</strong> आ ने तँ कोनो राजनीितक दलसँ सव भेला<strong>ह</strong>, अपन मातृभाषाक उ नयनाथर् सततआ दोलनो मुख र<strong>ह</strong>ला, िदशा िनदशा िदनश कयलिन, अपन उिचत माँगक ित सचे ट र<strong>ह</strong>ला, संघषर्रत र<strong>ह</strong>लाआचार, यव<strong>ह</strong>ार वेष-भूषामे पूणर्त: मैिथल सं कृितक र तीक र<strong>ह</strong>ला जे वर्मान पिरदृ यमे अनुकरणीय िथक।<strong>ह</strong>ुनक सम त जीवन-दशर्न, समत <strong>िव</strong>चार-वा<strong>ह</strong>, युग चेतनाक यापक स<strong>िव</strong>ेश <strong>ह</strong>ुनक वाणीक पिरधान पि<strong>ह</strong>नक’ िमिथलाक सां कृितक पर परा आ मैिथली साि<strong>ह</strong> यक भूिमपर दृढ़तासँ ितित अिछ। <strong>ह</strong>ुनक जीवनकसाथर्कता अथर् उपाजर्नमे नि<strong>ह</strong> छलिन, ख् याितमे नि<strong>ह</strong> छलिन, अिधकारक <strong>िव</strong>तारमे नि<strong>ह</strong> छलिन, लोकक मुखसँसाधुवादमे नि<strong>ह</strong> छलिन, भोगमे नि<strong>ह</strong> छलिन, <strong>ह</strong>ुनक जीवनक साथर्कता माद जीवनकेँ ग भीर रूपमे उपल धकरबामे, मातृभाषाक म<strong>ह</strong>व बुझबाक चे टा करबाक आनद मे छलिन। पैघ यिक्तक जीवन जीबाक एक ेडसीेट <strong>ह</strong>ोइत छैक, से ि<strong>ह</strong>नका वत: ा त छलिन। <strong>ह</strong>ुनक जीवनक मूल उे य छलिन To know how to83


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्live in any trade. नामी-िगरामी यिक्तक साि<strong>ह</strong> य संसार ब<strong>ह</strong>ुत दूर धिर एक ितभाशाली पिरवार सदृशर<strong>ह</strong>ैछ जाि<strong>ह</strong>मे ओ जीवनयापन कयलिन।आ दोलन- फुरण :अनुस धानोर एक नव वृिक जागरण <strong>ह</strong>ुनक मितकमे भेलिन जे मैिथलीक गौरव-गिरमाकेँ वर्मानपिरेयमे जागृत करबाक िनिम ओ रचना मक आ आ दोलनामक मागर्क अनुसरन कयलिन। एि<strong>ह</strong> लेल ओअकर्म य, िनिय, सुसु त, धािमर्क करता, रूिढ़ ता, जीवनक अ ध कूपमे डूबल िमिथलाचल एवं वासीमैिथल समाजमे नव जीवनक संचार करबाक <strong>ह</strong>ेतु जनजागरणक अिभयानक सूपात कयलिन जे िमिथलाकसामािजक, सांकृितक एवं साि<strong>ह</strong>ियक जीवनमे नवचेतना अनबाक <strong>ह</strong>ेतु ओ रचना मक आ आ <strong>दे</strong>लना मक रूखअिख्तयार कयलिन। जकर यापक भाव मैिथली भाषीपर अ य त यापक रूपेँ पड़ल।के एवं <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ार सरकारक उदासीनतासँ भाषाकेँ सवर्था उपेिक्षत <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>ुनका <strong>ह</strong>ृदयमे असीम पीड़ा आ आोश<strong>ह</strong>ोइत छलिन। ओ क<strong>िव</strong>वर सीताराम झा (।89।-।975)क िन न थ पंिक्त अितशय भा<strong>िव</strong>त भ’आ दोलनो मुख भेला<strong>ह</strong> :अिछ सलाइमे आिग बरत की िबना रगड़ने।पायब िनज अिधकार कत<strong>ह</strong>ु की िबना झगड़ने।क<strong>िव</strong>वरक उक् त पंिक्तक यापक भाव <strong>ह</strong>ुनकापर पड़लिन जाि<strong>ह</strong>सँ अिभभूत भ’ ओ जन जागरणक अिभयानचलौलिन जे जनमानस अपन मातृभाषाक म<strong>ह</strong>वकेँ जानय, बुझय आ अपन समुिचत अिधकार ा त करबाकिदशामे आ दोलनो मुख <strong>ह</strong>ो, <strong>ह</strong>ुनका मा यता छलिन जे िमिथलाचल वासीमे भाषा चेतनाक सवर्था अभाव छैक।भाषा चेतनाक अथर् िथक मातृभाषा ित ेम, दािय व बोध, कर् य बोध, गौरव बोध अ ािद सम त <strong>िव</strong>षयचेतना श दमे सिि<strong>ह</strong>त अिछ। भाषाक उ नित आ <strong>िव</strong>कास ओि<strong>ह</strong> भाषीक चेतनापर िनभर्र करैछ, िक तुअकमर् य मैिथली भाषी जनमानसमे अपन भाषा आ साि<strong>ह</strong> यक सवगीन <strong>िव</strong>कासक आकांक्षाक अभाव <strong>दे</strong>िख ओसवर्थम भाषा चेतना जगयबाक उपम कयलिन जे <strong>ह</strong>म मैिथल छी, <strong>ह</strong>मर मातृभाषा मैिथली िथक आ <strong>ह</strong>मिमिथलावासी छी। एि<strong>ह</strong> भावनासँ उ ेिरत भ’ िम िथलाचलक जन-जनसँ अनुरोध कयलिन जे जाित-भेद, वगर्-भेद, िछावेषणक वृिक पिर याग क’ एक जुट भ’ सिमिलत रूपसँ मातृभाषाक <strong>िव</strong>कास कायर्क ितसमव भ’ आ दोलन करो, कारण कोनो भाषा भाषीकेँ <strong>िव</strong>नु संघषर् कयने कोनो उपलिध नि<strong>ह</strong> भेलैक जेऐित<strong>ह</strong>ािसक द तावेजक रूपमे ओकर भाषा साि<strong>ह</strong> यमे नुकायल अिछ।84


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मै िथली आ दोलन दधीिच बाबू भोलालाल दास (।894-।977)क कथन छलिन जे चुपचाप बैसने यिक्त वासं था वा भाषाकेँ यायो िचत अिधकार नि<strong>ह</strong> ा त भ’ सकैछ, अतएव िमिथलाचलक सवगीन <strong>िव</strong>कास ओकरभाषा आ साि<strong>ह</strong> यक मा याताथर् सम िमिथलावासीकेँ एक सूमे बाि<strong>ह</strong>, एकता दिशर्त क’ भयंकर िसं<strong>ह</strong>नादकरबाक योजन अिछ आ अपन समुिचत आिधकार ाित करबाक लेल अतुिलत संघषर् करबाक आान ओजीवन पयर् त कयलिन। <strong>ह</strong>ुनक िस पंिक्त िथक :अयायी सा छी लय गगन समाचार अित<strong>िव</strong>षम।<strong>ह</strong>मरि<strong>ह</strong> लघु <strong>ह</strong>ुँकारसँ म<strong>ह</strong>ालय <strong>ह</strong>ोइछ िनयम॥ि<strong>ह</strong>नक नेतृवमे जाि<strong>ह</strong> आदोलनक शुभारभ भेल तकर भाव मातृभाषानुरागी साि<strong>ह</strong>य सृजिन<strong>ह</strong>ार लोकिनपर से<strong>ह</strong>ोपयत माामे पड़लिन तथा एि<strong>ह</strong> िनिम कायक मायमे जन–जनमे अपन सांकृितक अिमताक रक्षाथर्आदोलनोमुख भेला<strong>ह</strong>। आदोलनमे तखने बल आओत जखन <strong>ह</strong>म अपन संकृितक शंखनाद करब आ जन–जनमे भािषक चेतनाक <strong>ह</strong>ुँकार भरब। एि<strong>ह</strong> भावनासँ उेिरत भ’ म<strong>ह</strong>ाक<strong>िव</strong> आरसी साद िसं<strong>ह</strong> (1911–1996)क सुिस क<strong>िव</strong>ता बािज गेल रण डंक एक उोधनामक गीत रूपमे मैिथली ेमीक िजापर झंकृत<strong>ह</strong>ोमय लागल :बािज गेल रण डंक, ललकािर र<strong>ह</strong>ल अिछ।गरिज-गरिज कय, जन-जनकेँ परचािर र<strong>ह</strong>ल अिछ।आब<strong>ह</strong>ु की र<strong>ह</strong>ती मैिथली बनिल व दनी ?तरुक छाँ<strong>ह</strong>मे बिन उदािसनी जनक न दनी ?(मािटक दीप)उपयुर्क् त पिरे यमे ओ जनमानसकेँ उ ेिरत करबाक उे यसँ मातृभाषाक समुिचत <strong>िव</strong>कासाथर् जन आ दोलनकसूपात कयलिन। अिखल भारतीय भाषा सवक्षणमे मैिथली भाषीक सं था शनै:-शनै: <strong>िव</strong>लीन <strong>ह</strong>ोइत <strong>दे</strong>िखकयलिन जे जनगणनाक अवसरपर मुखाितब भ’ अपन मातृभाषा मैिथली िलखाविथ। ओ जतय कत<strong>ह</strong>ु सभासोसायटीक िमटॴगमे स<strong>ह</strong>भागी <strong>ह</strong>ोिथ ततय से<strong>ह</strong>ो समय ब<strong>ह</strong>ार क’ मैिथली आ दोलनक अतन िथितकेँ उजगारकरबाक अवसर िनकािल लैत र<strong>ह</strong>िथ। <strong>ह</strong>ुनका एि<strong>ह</strong> नाक कचोर छलिन जे कूल आ कॉलेजमे जतय मैिथलीकपठन-पाठनक सु<strong>िव</strong>धा छैक ततय अिभभावक लोकिन अपन मातृभाषाकेँ उपेक्षाक दृिसँ िकएक <strong>दे</strong>खेत छिथ आछाकेँ ोसाि<strong>ह</strong>त नि<strong>ह</strong> करैत छिथ। पु तक एवं पिका कािशत <strong>ह</strong>ोइत अिछ, िक तु ओकर ेताक अिछ।मैिथली आ दोलनक ित जनमासक उदासीनताकेँ दूर करबाक िनिम आ दोलन करबाक आव यकताक ओअनुभव कयलिन। मातृभाषाक जागरणक सबसँ बल आ सबसँ समथर् वर िमिथलाक जनमानसकेँ झंकृत क’85


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>दे</strong>लक। <strong>िव</strong>गत सात दशकसँ मातृभाषा ेमी जनमानसकेँ अिधक वु आ उजर्<strong>िव</strong>त वरूप <strong>दे</strong>बाक लेल ओएक म<strong>ह</strong>ान तपवीक समान अखड साधनामे रत र<strong>ह</strong>ला। वर्मान युग धमर्क अनुरूप <strong>ह</strong>ुनक साधना अयत<strong>िव</strong>राट आ भय अिछ।आदोलन–नेओ:मातृभाषा मैिथलीक समुिचत मा यताक अभाव ि<strong>ह</strong>नका <strong>ह</strong>ृदयमे सतत खटकैत र<strong>ह</strong>लिन, जाि<strong>ह</strong>सँ उ ेिरत भ’ ओआ दो मुख भेला<strong>ह</strong>। कारण पुरातन कालि<strong>ह</strong>सँ इला<strong>ह</strong>ाबाद <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालय ाच् य एवं तीच् य उच् च िशक्षाक <strong>ह</strong>ृदय थल र<strong>ह</strong>ल अिछ जतय साि<strong>ह</strong>ियक एवं सां कृितक क्षेक लध ित मातृभाषानुरागी साि<strong>ह</strong> य िचतकलोकिनक िनवास र<strong>ह</strong>लिन लकर दू कारण अिछ। थमत: धमर्-व ल बी मैिथल समाज गंगा-यमुना <strong>िव</strong>लु तसर वती नदीक संगम थल िथक आ <strong>िव</strong>ावर्ती लोकिनक जमाबड़ा र<strong>ह</strong>ल अिछ। वाधीनतासँ पूवर्मातृभाषानुरागी जयका त िम एकर <strong>िव</strong>कासाथर् दू सं थाक थापना कयलिन तीरभुिक्त पिलकेशस आअिखल भारतीय मैिथली सि<strong>ह</strong> य सिमितक मैिथल आ दोलनक नेओ सन् ।944 ई.मे रखलिन। <strong>ह</strong>ुनक उ कटअिभलाषा छलिन जे सोिफया वाि़डया ारा सं थािपत अ तर ीय, साि<strong>ह</strong>ियक एवं सां कृितक सं था पी. ई.एन. (poets Essayist and Novelist) ारा मैिथलीकेँ मा यता ा त <strong>ह</strong>ो। उक् त सं थाक ई सियसद य भ’ भारतीय भाषा एवं <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी साि<strong>ह</strong>यानुरागी लोकिनक यान मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong> यक परातन एवंअधुनातन उ कषर्सँ अवगत करयबाक िनिम आ दोलनो मुख भ’ एकर पुनराख्यान क’ उक् त सं था ारामैिथलीकेँ मा यता िदऔलिन जकर <strong>िव</strong> तृत <strong>िव</strong>वरण ओकर कायर् <strong>िव</strong>विरणीमे कािशत अिछ।िब<strong>ह</strong>ारक त कालीन रायपाल डा. रंगनाथ रामच िदवाकर ऑल इिडया रेिडयोपर एक भाषण <strong>दे</strong>लिन जाि<strong>ह</strong> मेओ <strong>ह</strong>ृदयसँ अपन उगार यक् त करैत उोषणा कयने र<strong>ह</strong>िथ जे मैिथली ज्ञान थ थ ाचीनतम भाषा िथकजे ि<strong>ह</strong>नका आ दो मुख करबामे अित म<strong>ह</strong>वपूणर् भूिमकाक िनव<strong>ह</strong> कयलक। ई घटना सन् ।956 ई. किथक।उक् त भाषणक एक ऐित<strong>ह</strong>ािसक पिरदृ य अिछ जे मैिथली अ दोलनक सियतामे ि<strong>ह</strong>नका िदशा िनदशकयलक। ि<strong>ह</strong>नक कमर्भूिम से<strong>ह</strong>ो इला<strong>ह</strong>ाबाद <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालयमे र<strong>ह</strong>लिन जतय गणत भारतक थम धानमंीपिडत जवा<strong>ह</strong>र लाल ने<strong>ह</strong>रूक ज मभूिम छिन। ओ अवकाश भेटलापर िनित रूपेँ ओतय अबैत-जाइत र<strong>ह</strong>िथ।अिखल भारतीय मैिथली साि<strong>ह</strong> यक अ यक्ष आ <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालयमे अङरेजी <strong>िव</strong>भाग याख् याताक रूपमे ओधानमंीसँ सन् ।960 ई. मे आन द भवनमे दशर्नाथक रूपमे मैिथलीक दू पु तक वैनाथ िम याी(।9।।-।998)क का य-सं<strong>ह</strong> िचा आ गपािल कथा-सं<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनका उप<strong>ह</strong>ार <strong>दे</strong>लिथन, संगि<strong>ह</strong> अनुरोधकयलिथन जे मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong> यक गौरवशाली साि<strong>ह</strong>ियक पर परा तेर<strong>ह</strong>म शता दीसँ उपल ध अिछ,िक तु सरकारी मा यताक अभावमे ई सवर्था उपेिक्षत अिछ। पिडत ने<strong>ह</strong>रू यान पूवर्क आ ने<strong>ह</strong> पूवर्क <strong>ह</strong>ुनक86


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नात सुनलिथन आ क<strong>ह</strong>िल थन Institutional reorganization is not soul management of therichness of a language. We enjoy with sound literature?दशर्नी-ेरणा:ओति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनका भेटलिथन इला<strong>ह</strong>ाबाद <strong>ह</strong>ाईकोटर्क चीफ ज टीस यायमूितर् बी. मिलक। ओ <strong>ह</strong>ुनका क<strong>ह</strong>लिथन,एि<strong>ह</strong> रूपेँ अ<strong>ह</strong>ाँक मातृभाषाकेँ मा यता नि<strong>ह</strong> भेिट सकैछ। ओ सला<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिथन, एि<strong>ह</strong> लेल आ दोलनक तरीकाअपनाबय पड़त, तखनि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ाँक मातृभाषाकेँ मायता भेिट सकैछ। आदोलनक तरीका िथक जे अपनमातृभाषाक समृशाली, गौरवशाली आ वैभवशाली परपरासँ जनमानसक संगि<strong>ह</strong>-संग साि<strong>ह</strong> य िच तक लोकिनक यानाकिषर्त करबाक उपम करू। यायमूिर् ज टीस मिलकक स ेरणा आ यथाथर् <strong>िव</strong>चारसँ उ ेिरत भ’ कए ओ इला<strong>ह</strong>ाबादमे सर गंगानाथ झासं कृत िरसचर् इ सच् युटमे ।5 िदस बर ।96। ई. मे मैिथली पु तक दशर्नीक थम आयोजन कयलिनतथा ओकर उाटन करबाक लेल ज टीस मिकसँ अनुरोध कयलिथन। ताधिर ज टीस मिलक भारतसरकारक कमीशन फॉर माइनो रीटी लैग्वेजजक चेयरमैन पदपर सुशोिभत भ’ गेल र<strong>ह</strong>िथ। ई सुखद संयोगिथक जे उक् त पु तक दशर्नीक उाटन करबाक दाियव ज टीस मिलक वीकार कयल िथन, जाि<strong>ह</strong>मेओि<strong>ह</strong>ठामक बु साि<strong>ह</strong> य िच तक लोकिन भाषा आ साि<strong>ह</strong> यक ाचीनतम गौरवशाली पर परासँ अवगत भेला<strong>ह</strong>जे <strong>ह</strong>ुनकापर अिमट छाप छौड़लक। उक् त अवसरपर यश वी क<strong>िव</strong> वैनाथ िम याी मैिथलीमे का य-पाठकयने र<strong>ह</strong>िथ।इला<strong>ह</strong>ाबाद पु तक दशर्नीसँ अनुािणत आ अनुझोिरत भ’ कए ओ सोचलिन जे ए<strong>ह</strong>न दशर्नीक आयोजनगणत भारतक राजधानी िद लीमे कयल जाय तँ िनित रूपेँ मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong> यकेँ मा यता भेटबामेकोनो बाधा नि<strong>ह</strong> आिब सकैछ। <strong>ह</strong>ुनकापर आ दोलनक भूत ए<strong>ह</strong>न सवार भ’ गेल छलिन। एकर आयोजनाथर् ओअपन ोिभडे ड फ डसँ लोन ल’ कए 8 आ 9 जनवरी ।963 ई. मे िद लीक आजाद भवनमे ऐित<strong>ह</strong>ािसकरा ीय पु तक दशर्नीक आयोजन कयलिन जाि<strong>ह</strong>मे िमिथलाचल एवं वास थ मैिथली ेमी लोकिनसँ च दाएकित कयल गेल आ भाल टीयर स<strong>ह</strong>भागी भेल र<strong>ह</strong>िथ। दशर्नीक सजावट <strong>ह</strong>ृदयाकषर्क छल। ब<strong>ह</strong>ुतायादमैिथली पु तकािद पा डुिलिप एकित कयल गेल छल जाि<strong>ह</strong>मे िमिथला सं कृत िरसचर् इ टीच् युट दरभंगा आपटना <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालय <strong>िव</strong>शेष उ लेखनीय भूिमकाक िनव<strong>ह</strong> कयलक। सांसद रूपमे लिलतनारायण िम (।922-।975) एवं यमुना साद म डल स<strong>ह</strong>भागी भेल रि<strong>ह</strong> थ। भारत सरकारक संसदीय आ ऑल इिडयावर्ाडकािटंगक मंी बाबू स यनारायण िसं<strong>ह</strong>क अपिरिमत स<strong>ह</strong>योगसँ धानमंी पिडत जवा<strong>ह</strong>र लाल ने<strong>ह</strong>रू उक् तदशर्नीक उाटन कयलिन। यिप ओ प <strong>ह</strong> िमनट <strong>िव</strong>ल बसँ प<strong>ह</strong>ुँचल र<strong>ह</strong>िथ, िक तु पुतक एवं पा डुिलिपकअ बार <strong>दे</strong>िख ओ <strong>ह</strong>तद भ’ गेल र<strong>ह</strong>िथ अपन उाटन भाषणमे जे बजलिथन ओ कपनाक <strong>िव</strong>परीते अनुभव87


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भेलिन आयोजक जयका त िमकेँ। भीिजिटंग रिज टरमे ओ िट पणी कयलिथन, I was happy toinaugurate Maithili Book Exhibition and to see the largecollectio of books andManeserispts in Maithili, this demonstnated that Maithili has been for long timeand is to day a living among the people of that area. The lagnage deervesencou rgemend ? एि<strong>ह</strong> दशर्नीकेँ सफल बनयबाक लेल <strong>ह</strong>ा य- यंग्य साट ोफेसर <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा(।908-।984), मायान द िम (।934), राम वरूप नटुआक अितिरक्त अनेको गय-मा य राजनैितक,मैिथली साि<strong>ह</strong> य ेमी उनिट क’ दशर्नीकेँ सफल बनयबाक <strong>ह</strong>ेतु उपिथत भेल र<strong>ह</strong>िथ। दशर्नीक शानदारसजावट िमिथलाचल पेंिटंगक कारणेँ सम कायर्मक झाँकी िसनेमा <strong>ह</strong>ोलमे दिशर्त भेल जे मैिथलीक <strong>ह</strong>ेतुएक ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटना िथक। उक् त दशर्नीक सफलता एि<strong>ह</strong> बातक सबल माण िथक जे ओ एक सफलआयोजक र<strong>ह</strong>िथ तथा मैिथली आ दोलनकेँ एक डेग आगू बढ़ौलिन।साि<strong>ह</strong> य-अका<strong>दे</strong>मी-सामा य पिरषदमैिथली पु तक दशर्नी मै िथली आ दोलनकेँ तीवर् करबा ियासक शुभार भ कुशल नेतृव मे आगाँ ससरल।ए<strong>ह</strong>ी अविधमे एक ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटना भेल। ि<strong>ह</strong>नक िपताी म<strong>ह</strong>ामोपा याय डॉक्टर उमेश िम (।895-।967)क िनयुिक्त सर कामे वर िसं<strong>ह</strong> सं कृत <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालय दरभंगाक कुलिपत करूपमे भेलिन। ई सुखदसंयोग छल जे <strong>ह</strong>ुनक कायर्कालमे साि<strong>ह</strong> य अका<strong>दे</strong>मीक सामाय पिरषदक <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालयक ितिनिधव करबाक<strong>ह</strong>ेतु एक ितिनिधक नाम अनुशंिसत करबाक सूचना भेटलिन। मातृभाषनुरागी कुलपितक अतीव इच् छा छलिनजे ए<strong>ह</strong>न यिक्तक नाम अनुशंिसत कयल जाय जे मैिथलीक मा यताथर् एि<strong>ह</strong> भाषा आ साि<strong>ह</strong> यक पुरातनपरपराक उप थापन सबल तकर् ारा तुत क’ कए ओकर अ यक्ष पिडत जवा<strong>ह</strong>र लाल ने<strong>ह</strong>रूकेँ कभी सक<strong>ह</strong>िल सकिथ अंेजीमे। कुलपित कयलय तीन वेर ोफेसर जयका त िमक नाम ता<strong>िव</strong>त क’ <strong>ह</strong>ुनकअनुमोदनाथर् तुत कयलक, िक तु कुलपित बार बार िबनु कोनो िट पणी कयने फाइल वापस क’ <strong>दे</strong> िथ।<strong>ह</strong>ुनका एि<strong>ह</strong> बातक आशंका छलिन जे जनमानस ई आरोप लगाओत जे अपन पुक नाम अनुशंिसत कयलिन।सामािजक दवाब एवं मैिथली आदोलनक सजग <strong>ह</strong>री जयकांत िमक नाम अनुशंिसत कयलिथन आ ओसामा य पिरषक सद य मनोनीत भ’ गेला<strong>ह</strong>। ओ अपन मातृभाषा मैिथलीक मा यताथर् साि<strong>ह</strong> य अका<strong>दे</strong>मीकसामा य पिरषदमे आ दोलन ार भ कयलिन।मैिथलीक मा यता88


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथलीक मा यता साि<strong>ह</strong> य अका<strong>दे</strong>मी अिबल ब िदय, ताि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु ओ फाँड़बाि<strong>ह</strong> क’ आ दोलनक शुभार भ कयलिनतिनक बिलदानक इित<strong>ह</strong>ास जनमानससँ नुकायल नि<strong>ह</strong> अिछ। सामा य पिरषदक स मानीय सद य लोकिनकमैिथलीक गौरव गिरमाक यानाकिषर्त करबाक आ एकर म<strong>ह</strong>व िनरुिपत करबाक िनिम अङरेजीमे दू बुकलेट ओ िलखलिन A Case for Maithili आ What they say about Maithili तकरा सद यलोकिनक बीच <strong>िव</strong>तिरत करब ार भ कयलिन। यिप िद लीमे आयोिजत पु तक दशर्नीमे पिडत ने<strong>ह</strong>रू एि<strong>ह</strong>बातक संकेत <strong>दे</strong>ने र<strong>ह</strong>िथ जे एि<strong>ह</strong> पुरातन भाषाकेँ मायता भेटबाक चा<strong>ह</strong>ी, िक तु मैिथलीक दुभग् य र<strong>ह</strong>ल जेअ क मात <strong>ह</strong>ुनक िनधन भ’ गेलिन। <strong>ह</strong>ुनक मृ यु परात मैिथलीक परम ि<strong>ह</strong>तौषी ख् यात भाषाशाी ोफेसरसुनीित कुमार चोपा याय (।890-।977) अका<strong>दे</strong>मीक अ यक्ष बनला<strong>ह</strong> जे एकर गौरव-गिरमा आ पुरातनतासँनीक जकाँ पिरिचत र<strong>ह</strong>िथ। ोफेसर चोपा यायक अ यक्ष बिनति<strong>ह</strong> ई अयिधक आशा<strong>िव</strong>त भ’ गेला<strong>ह</strong> जेमैिथलीक मा यता भेटबामे मा वैधािनक आशा<strong>िव</strong> भ’ गेला<strong>ह</strong> जे मैिथलीक मा यता भेटबामे मा वैधािनकिया शेष रि<strong>ह</strong> गेल अिछ। अका<strong>दे</strong>मी एि<strong>ह</strong> लेल एक सिमित गिठत कयलक जकर सद य र<strong>ह</strong>िथ भाषा<strong>िव</strong>द्ोफेसर डॉ. सुकार सेन (।900-।992) ोफेसर डॉ. <strong>ह</strong>जारी साद <strong>िव</strong>ेदी (।907-।979) आ डॉ. सुभझा (।909-2000)। ई बैसक िद लीमे आ<strong>ह</strong>ूत भेल एकर मा यताथर्। सिमितक अनुशंसापर साि<strong>ह</strong> य अका<strong>दे</strong>मीसन् ।965 ई. मे मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong> यकेँ आधुिनक भारतीय भाषाक रूपमे मा यता दान कयलक। एि<strong>ह</strong>िदशामे ोफेसर जयकात िमक आ दोलना मक वरूप ऐित<strong>ह</strong>ािसक घटनाक रूपमे सतत िचर मरणीय र<strong>ह</strong>तमैिथली आ दोलनक इित<strong>ह</strong>ासमे।िलिप-संरक्षण :अ य वतं साि<strong>ह</strong>ियक आधुिनक भारतीय भाषािदक समान मैिथली भाषाकेँ अपन ाचीन वत िलिप छैकजकरा ितर<strong>ह</strong>ुता वा िमिथलाक्षर वा मैिथलाक्षर वा मैिथलीिलिप क<strong>ह</strong>ल जाइछ। ितर<strong>ह</strong>ुता नामसँ ज्ञात <strong>ह</strong>ोइछ जे ईिलिप ितर<strong>ह</strong>ुत <strong>दे</strong>शक िथक। जि<strong>ह</strong>ना भाषा आ स यता एवं सं कृित पर पर अ यो याित अिछ ति<strong>ह</strong>ना िलिप आभाषाक स ब ध छैक। अपन िलिपसँ जि<strong>ह</strong>ना-जि<strong>ह</strong>ना स बध <strong>िव</strong>च्छेद <strong>ह</strong>ोइत जायत ति<strong>ह</strong>ना-ति<strong>ह</strong>ना भाषाक ितताि<strong>ह</strong> अनुपातमे आकषर्ण कम <strong>ह</strong>ोइत जायत तकर कृ ट उदा<strong>ह</strong>रण िथक मैिथली एि<strong>ह</strong> िलिपक जानिन<strong>ह</strong>ारकसंख् या िदनानुिदन नगण <strong>ह</strong>ोइत <strong>दे</strong>िख जयकात िमकेँ मम तक पीड़ा <strong>ह</strong>ोइत छलिन। एि<strong>ह</strong> सम यापर ओग भीरता पूवर्क <strong>िव</strong>चार कयलिन आ एकर संरक्षणाथर् आ दोलन चलौलिन। साि<strong>ह</strong> य अका<strong>दे</strong>मीमे मैिथलीक वीकृित नपर बारबार ई सम या उ प न भेल छल, की एकरा अपन वत िलिप छैक वा नि<strong>ह</strong> ओ एि<strong>ह</strong>सम याक समाधानमे तकर् <strong>दे</strong>लिथन जे एकरा अपन वत िलिप छैक जकर इित<strong>ह</strong>ास अित ाचीन छैक।<strong>ह</strong>ुनक मा यता छलिन जे मैिथलीक वत िलिपक अितव थािपत करबामे जे किठनता िलिपक कारणेँभेलिन आ वर्मान पिरे यमे भ’ र<strong>ह</strong>ल से नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत जँ <strong>ह</strong>मरा लोकिन एकरा संरिक्षत रखने रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ुँ तँ ई न कथमिप नि<strong>ह</strong> उठैत।89


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वालापक ममे ओ <strong>ह</strong>मरा एक बेर क<strong>ह</strong>ने र<strong>ह</strong>िथ जे पुरातन कालमे सम िमिथलाचलमे ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपकसंगि<strong>ह</strong> कैथी िलिपक चलन छलैक। दरभंगा राजक कायर्-कलापमे से<strong>ह</strong>ो ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपक योग <strong>ह</strong>ोइत छलैक,िक तु ओकरा वि<strong>ह</strong>कृत क’ कए ि<strong>ह</strong> दी ब<strong>ह</strong>ुल <strong>दे</strong>वनागरी िलिपकेँ लािद <strong>दे</strong>ल गेलैक जकर भयंकर दु पिरणामभेलैक जे शनैः–शनैः जनमानससँ ई <strong>िव</strong>लुत <strong>ह</strong>ोइत चल गेल। एकरे फल वरूप मैिथली सदृश ाचीनतमभाषाकेँ वर्मान पिरे यमे ि<strong>ह</strong> दीक अंगक रूपमे उोषणा कयलिन जेना वर्जभाषा आ अवधीक संगमे क<strong>ह</strong>लजाइछ। जँ ितर<strong>ह</strong>ुता िलिप चिलत र<strong>ह</strong>ैत आ एकर साि<strong>ह</strong> य सृजन ए<strong>ह</strong>ी िलिप मे <strong>ह</strong>ोइत तँ ए<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>वादकउावना कथमिप नि<strong>ह</strong> उपिथत <strong>ह</strong>ोइत। सं कृतक <strong>ह</strong>ेतु वैकिपक रूपमे सम त भारतमे <strong>दे</strong>वनागरी िलिप यव<strong>ह</strong>ृत <strong>ह</strong>ोमय लागल तकर भाव िमिथलाचलपर पड़ल आ मैिथली साि<strong>ह</strong> यक िनमता लोकिन ितर<strong>ह</strong>ुताक थानपर <strong>दे</strong>वनागरी िलिपक योग करय लगला<strong>ह</strong> जे मैिथलीक लेल कालिदवसक इित<strong>ह</strong>ास ार भ भेल।यिप एि<strong>ह</strong> िलिपक संरक्षणाथर् कितपय आ दोलन अव य कयल गेल, िक तु कोनो यास सफल नि<strong>ह</strong> भ’सफल। दरभंगासँ ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपमे समाचार प ब<strong>ह</strong>ार करबाक यास कयल गेलेक, मुदा ओ<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>फल र<strong>ह</strong>ल।मैिथली भाषी जनमानस ितर<strong>ह</strong>ुता आ कैथी िलिपमे पढ़ैत-िलखैत छल आ एि<strong>ह</strong>सँ अितिरक् त कोनो िलिपकयोगक ज्ञान भ डारसँ जीवनाथ राय (।89।-।969) बाङला िलिपक आधारपर टाइप अव य बनाओल गेलआ ओ ‘मैिथली’ थम पु तकक रचना कयलिन, पर तु ओ<strong>ह</strong>ो यास सफल नि<strong>ह</strong> भ’ पौलक।जखन मैिथली कोश कािशत करबाक न उपिथत भेलिन तखन ओ <strong>िव</strong>शु ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपक टाइपबनबयबाक अथक आ दोलन कयलिन, कारण <strong>ह</strong>ुनका बलबती आकांक्षा छलिन जे ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपमे कोशकािशत <strong>ह</strong>ो। एि<strong>ह</strong> भावनासँ उ ेिरत भ’ ितर<strong>ह</strong>ुता कक<strong>ह</strong>ारा (।967) नामक एक बुक लेट छपौलिन। दैवदुयग ए<strong>ह</strong>न भेल जे <strong>ह</strong>ुनक ई आ दोलन सफल नि<strong>ह</strong> भ’ पौलिन। <strong>ह</strong>ुनक तकर् छलिन जँ <strong>ह</strong>मरा लोकिन एकरासाि<strong>ह</strong> यक िरसजर् अिधक सुकर <strong>ह</strong>ोइत। वर्मान पिरे यमे एकर पुनरूथान करबाक <strong>ह</strong>ेतु ओ आ दोलनो मुखर<strong>ह</strong>िथ कारण िरसचर् आ सां कृितक कायिदमे अलंकरणक रूपमे <strong>िव</strong>शेष उपा<strong>दे</strong>य <strong>ह</strong>ोयत।<strong>ह</strong>म यिक्तगत रूपेँ जनैत छी जे कतेक बेर <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालय अनुदाय आयोगक मीिटंगमे िकछु गोरे ितर<strong>ह</strong>ुतािलिपकेँ वि<strong>ह</strong> कृत करबाक सुिनयोिजत योजना व भ’ आयल र<strong>ह</strong>िथ कारण ओ सभ ितर<strong>ह</strong>ुता िलिपसँ सवर्थाअनिभज्ञ र<strong>ह</strong>िथ। <strong>ह</strong>म उक् त मीिटंगमे स<strong>ह</strong>भागी छल<strong>ह</strong>ुँ। ओ अिडग र<strong>ह</strong>ला जे एकर पुरातन अितवकेँ संरिक्षतराखब िनतात योजनीय िथक। येक मैिथली ेमी जनमानसक संगि<strong>ह</strong>-संग <strong>िव</strong>शेषत: मै िथली पढ़िन<strong>ह</strong>ार छाआ मैिथली पढ़ौिन<strong>ह</strong>ार िशक्षक समुदायकेँ सतत ओ उ ेिरत करैत र<strong>ह</strong>िथ ितर<strong>ह</strong>ुता िलिप िसखबाक। अिधकांश90


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मातृभाषानुरागीकेँ ओ उक् त िलिपमे प िलखिथ जिनका एकर ज्ञान छिन। ए<strong>ह</strong>न कितपय प <strong>ह</strong>मरो लगअिछ।ाथिमक िशक्षा-मातृभाषााथिमक िशक्षा आ मातृभाषा दुनूक पर पराित अिछ। िशक्षा मानव जीवनक मेरुद ड िथक। िशक्षाक उे यिथक ज्ञानाजर्न। ज्ञानाजर्नक <strong>ह</strong>ेतु भाषा मा यम िथक। अतएव कोनो भाषाक सफलता एि<strong>ह</strong> बातपर अवल<strong>िव</strong>तअिछ जे कोन सीमा धिर ज्ञानाजर्न आ अिजर्त ज्ञानक अिभ यिक्तमे स<strong>ह</strong>ायक <strong>ह</strong>ोइछ, जकरा ारा यिक्तवकिनमण <strong>ह</strong>ोइछ आ आतिरक गुणक शिक्तक <strong>िव</strong>कास तथा ओ एक उरदायी नागिरक रूपमे जनमानसक समक्ष तुत <strong>ह</strong>ोइछ। मातृभाषाक मा यमे ाथिमक िशक्षा एक िसक् काक दू प<strong>ह</strong>लू िथक। अतएव ारिभकाव थामेजीवनमे मातृभाषाक मा यमे ाथिमक िशक्षा दुनूक ाथिमकता अपेिक्षत अिछ। एि<strong>ह</strong> संगे भारतेदु बाबू<strong>ह</strong>िर च (।950-।885)क कथन छिन :िनज भाषा उ नित अ<strong>ह</strong>ै, सब उ नित की मूल।िबनु िनज भाषा ज्ञान केँ, िमटय न <strong>ह</strong>ृदयक मूल।मातृभाषाक मा यमे ाथिमक िशक्षाक नि<strong>ह</strong> यव था र<strong>ह</strong>लाक कारणेँ <strong>ह</strong>ुनका <strong>ह</strong>ृदयमे अपार पीड़ा छलिन। एि<strong>ह</strong>लेल ओ पृथकसँ जन आ दोलन चलयबाक अिभयान अव य चलौलिन, िक तु िब<strong>ह</strong>ार सरकारक उदासीनताककारणेँ <strong>ह</strong>ुनक ई व न साकार नि<strong>ह</strong> भ’ पौलिन। <strong>ह</strong>मरा जनैत िमिथलावासी अपन मातृभाषाक म<strong>ह</strong>व नि<strong>ह</strong>बुझबाक ई दुखद पिरणाम िथक। जँ जनमानस अपन बाल-गोपालकेँ मातृभाषाक म<strong>ह</strong>वसँ व तुत: अवगतकरिब तिथ तँ ए<strong>ह</strong>न व थ वातावरणक िनमण <strong>ह</strong>ोइत जे सरकारकेँ बा य भ’ कए ाथिमक िशक्षा मातृभाषाकमा यमे लागू करय पिड़तैक।जखन डॉ. जग नाथ िम िब<strong>ह</strong>ारक मुख् यमंीक पदपर िसं<strong>ह</strong>ासनारुढ़ भेला<strong>ह</strong> तखन जयका त िम अ यिधकआश<strong>िव</strong>त भेला जे मातृभाषानुरागी मुख् यमंी मातृभाषाक मा यमे ाथिमक िशक्षाक उोषणा अव य करता।िक तु ओकर कोनो फलाफल नि<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>रायल। <strong>ह</strong>ुनक अवधारणा छलिन जे जँ ाथिमक िशक्षा मातृभाषामैिथलीक मा यमे <strong>ह</strong>ोइत तँ िमिथलाचलक अिधकांश सम याक समाधान वत: भ’ जाइत। मातृभाषाक मा यमेाथिमक िशक्षा नि<strong>ह</strong> भेटबाक कारणेँ नेना-भुटकाकेँ िशक्षाक ितरुिच भ’ जाइछ, जकर पिरणाम <strong>ह</strong>ोइछ जे<strong>िव</strong>ालयसँ ओकर पलायन भ’ जाइछ। इए<strong>ह</strong> मुख कारण िथक जे ाथिमक तरपर मातृभाषाक मा यमे91


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ाथिमक िशक्षाक काय वयन <strong>ह</strong>ेतु ओ जीवन पयर् त आ दोलनक संघषर् करैत र<strong>ह</strong>ला। िमिथलाचलमे मातृभाषामै िथलीकेँ ाथिमक तरपर िशक्षा नीित लागू करयबाक <strong>ह</strong>ेतु ओ पदयाा, वैसार, चार अिभयान तँ करबेकयलिन, एतेक धिर जे ओ कानूनी लड़ाइ लड़बामे पाछू नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ला।एि<strong>ह</strong> संगमे <strong>ह</strong>ुनक कथन छलिन जे आन-आन <strong>दे</strong>श उ नितक िशखरपर प<strong>ह</strong>ुँचल अिछ तकर मुख कारण िथकजे ओ अपन मातृभाषाक म<strong>ह</strong>वसँ पूणर् अवगत अिछ। रुस, जापान, इंग् लै ड, अमेिरका आिद <strong>दे</strong>शमे ाथिमकिशक्षा ओकर मातृभाषाक मा यमे <strong>दे</strong>ल जाइछ जे गितक पथपर िदनानुिदन असर भेल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। ओएि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयसँ मम<strong>ह</strong>त र<strong>ह</strong>िथ जे िमिथलाचलमे जनजागरणक अभावक िशक्षा लागू करयबाक िदशामे य नशीलनि<strong>ह</strong> छिथ। मै िथली िशक्षक मैिथली पढ़यबाक <strong>ह</strong>ेतु सचे ट नि<strong>ह</strong> छिथ। यावत् मैिथल समाज एि<strong>ह</strong> नकयशोिचत उर नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>त, तावत मैिथलीकेँ आगाँ बढ़बाक कोनो आ दोलन सफल नि<strong>ह</strong> भ’ सकैछ।सन् ।969 ई. मे िमिथला म डल मु बईक तवावधान मे आयोिजत अिखल भारतीय मैिथली स मेलनमे<strong>िव</strong>चारणीय <strong>िव</strong> दु छल मातृभाषाक मा यमे ाथिमक िशक्षा। उक् त स मेलनमे <strong>िव</strong> व<strong>िव</strong>ालयक ितिनिध रूपमे <strong>ह</strong>मसिमिलत भेल छल<strong>ह</strong>ुँ। ओतय मातृभाषाक मा यमे ाथिमक िशक्षाक काय वयनाथर् एक सिमित गिठत भेलैकजकर सद य <strong>ह</strong>म से<strong>ह</strong>ो छल<strong>ह</strong>ुँ आ ोफेसर जयका त िम ओ अ यक्ष र<strong>ह</strong>िथ। िनणर्य िन न थ अिछ।1. शैशवाव थामे मातृभाषाक मा यमे िशक्षाक यव था र<strong>ह</strong>लापर ओकर ज्ञान आ मितक <strong>िव</strong>कास स<strong>ह</strong>ज, सुगमआ सु यविथत <strong>ह</strong>ोइछ। <strong>िव</strong>षय व तुक ज्ञान आरिभक सं कार थायी <strong>ह</strong>ोइछ। ओ सुगमता पूवर्क सब व तुकज्ञान आरिभक सं कार थायी <strong>ह</strong>ोइछ। ओ सुगमता पूवर्क सब व तु <strong>ह</strong>ण करैछ जे <strong>िव</strong>षय-व तु बुझबामेस<strong>ह</strong>ायक <strong>ह</strong>ोइछ। एि<strong>ह</strong>मे कोनो स <strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> जे सुगमता पूवर्क ओकर <strong>िव</strong>कासक सभावना अिछ।2. जात क थम शर् िथक जनमानसकेँ िशिक्षत करब, जाि<strong>ह</strong>सँ ओ कोनो कायर् स पूणर् शिक्तक संग स<strong>ह</strong>षर्करता ओकर शिक्त <strong>िव</strong>षय-व तु बुझबामे स<strong>ह</strong>ायक <strong>ह</strong>ोइछ। जखन कोना सम या उ प <strong>ह</strong>ैत तँ ओकर समाधानओ आसानीसँ क’ पबैछ। मातृभाषाक मा यमे ाथिमक िशक्षा जी<strong>िव</strong>त जात क मूल म िथक।3. एि<strong>ह</strong>मे कोनो स <strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> जे ाथिमक िशक्षा मातृभाषाक मा यमे <strong>दे</strong>ल जाय, कारण मै िथली एक ाचीनतमजी<strong>िव</strong>त भाषा िथक तेँ एकरा अिनवायर् रूपेँ लागू करबाक िदशामे यासक योजन अिछ आ िब<strong>ह</strong>ार रा यकअिधकांश िजलामे ई बाजल जाइत अिछ ततय अिनवायर् रूपेँ एकरा लागू करबाक <strong>ह</strong>ेतु सरकारपर दवाबबनायब आव यक अिछ।92


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िक तु दुयगक <strong>िव</strong>षय िथक जे सरकारक उदासीनताक कारणेँ ने तँ मै िथलीमे ा थिमक िशक्षाक पु तककािशत भेल आ ने तँ ओकर अ यापनक यव था अािप भेल अिछ जे िच तनीय <strong>िव</strong>षय िथक। अतएवसरकार एि<strong>ह</strong> नीितक <strong>िव</strong>रोधमे जनमत सं<strong>ह</strong> क’ कए सशक् त आ दोलनक ेरणा ओ <strong>दे</strong>लिन जे मूक बिधरसरकारकेँ जगयबाक योजन अिछ। सुसु त सरकारकेँ जाधिर जगाओल नि<strong>ह</strong> जायत ताधिर िमिथलाचलमेाथिमक िशक्षाक मा यम मैिथलीकेँ नि<strong>ह</strong> भेटला िमिथला आ मै िथलीक सवर्तो भावेन <strong>िव</strong>कास आ <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धसम यािदक िनदान ओकर िनराकरण ताधार सभा<strong>िव</strong>त नि<strong>ह</strong> अिछ जाधिर ओि<strong>ह</strong>सँ लड़बाक शिक्तक लेलआव यकता अिछ जनमानसक चेतन <strong>िव</strong>चार आ सिय स<strong>ह</strong>योग। एि<strong>ह</strong> लेल मातृभाषाक मा यमे ाथिमक िशक्षाअपेिक्षत अिछ। ि<strong>ह</strong>नका ारा चलाओल गेल एि<strong>ह</strong> आ दोलनकेँ साकार रूप <strong>दे</strong>बाक िदशामे यास अपेिक्षतअिछ। ई <strong>िव</strong>षय अािप अ प ट अिछ जे भारतीय सं<strong>िव</strong>धान, साि<strong>ह</strong>य अका<strong>दे</strong>मी आ अ तर ीय साि<strong>ह</strong>ियकसं था पी.ई.एन. ारा एि<strong>ह</strong> भाषा आ साि<strong>ह</strong> यकेँ मा तता ात अिछ तखन िब<strong>ह</strong>ार सरकार ाथिमक िशक्षाकरूपमे एकरा लागू िकएक ने करैत अिछ? एकरा लागू कयलासँ सरकारक ित ठामे <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोयतैक आजनमत ओकरा पक्षमे अनायासि<strong>ह</strong> आकिषर्त भ’ जायत।आदोलन-नवआयाम :जयका त िम मैिथली आ दोलनकेँ नव वरूप दान करबाक आकांक्षी र<strong>ह</strong>िथ, कारण <strong>ह</strong>ुनक बल इच् छाछलिन जे आ दोलन स ब धी कायर्मकेँ रुिचत करबाक िनिम झु ड बाि<strong>ह</strong>क, ढोल बजा क’, गाम-गाममेघूिम क’ मातृभाषाक की म<strong>ह</strong>व छैक तकरा बुझायब परमाव यक अिछ। एि<strong>ह</strong> लेल मुख् य-मुख् य थानपरमीिटंगक आयोजन करब आ मातृभाषाक वा त<strong>िव</strong>क म<strong>ह</strong>व आ त जिनत <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध सम यािदसँ जनमानसक यानािषर्त करबा मैिथली भाषापर मा ाण आ कणर् कायथक वचर्वकेँ समात करबाक लेल से<strong>ह</strong>ोआदोलनक आवयकता अिछ तकर ओ अनुभव कयलिन। ओ िमिथलाचलक मुसलमानकेँ मै िथली आ दोलनकसंग जोड़बाक बलवती इच् छा शिक्त छलिन <strong>ह</strong>ुनका। ओ ए<strong>ह</strong>न आ दोलनक आकांक्षी र<strong>ह</strong>िथ जे जनमानस वै<strong>ह</strong>यथाथर् रूपेँ ितिनिधव क’ सकैछ जे ओि<strong>ह</strong> अंचल, ओि<strong>ह</strong> क्षेक, ओि<strong>ह</strong> समाजक सवगीन <strong>िव</strong>कास आउितक <strong>ह</strong>ेतु सतत सिय र<strong>ह</strong>िथ। िक तु असीम पीड़ा <strong>ह</strong>ुनका एि<strong>ह</strong> बातक छलिन जे िमिथलाचल अपन<strong>िव</strong>कासक लेल आदोलनक ित सतत उदासीन र<strong>ह</strong>ल अिछ। मैिथली आ दोलनमे तीवर्ता अनबाक <strong>ह</strong>ेतु जाधिरसांसद <strong>िव</strong>धायक आ ाम पंचायत ितिनिधक स<strong>ह</strong>योग नि<strong>ह</strong> भेटत ताधिर ई धारदार नि<strong>ह</strong> भ’ सकैछ। ओ एि<strong>ह</strong>बातसँ अयिधक दु:खी र<strong>ह</strong>िथ जे िमिथलाचलसँ िनविचत ितिनिध लोकिनमे मातृभाषाक ित जनजागरणकअभाव पिरलिक्षत भेलिन।93


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जयका त िम मैिथली आ दोलनकेँ नव आयाग दान करबाक यास कयलिन। <strong>ह</strong>ुनक धारणा छलिन जेजाधिर एकरा रा ीय रूप नि<strong>ह</strong> दान कयल जायत ताधिर मै िथली भाषाआ साि<strong>ह</strong> यक <strong>िव</strong>कासक स मावनानि<strong>ह</strong>। जि<strong>ह</strong>ना ओिड़या भाषी, असिमया भाषी आ नेपाली भाषीकेँ अपन भाषा आ साि<strong>ह</strong> यक ित अगाध ाआ स मान छैक जे अपन िचर ने<strong>ह</strong>ी अपार भाषा जननीक नारा बुल द करैत अिछ ति<strong>ह</strong>ना मैिथली भाषीकेँसे<strong>ह</strong>ो अपन भाषा आ साि<strong>ह</strong> यक ित ने<strong>ह</strong> आ ा उ प न करबाक लेल आ दोलनक योजनक ओ अनुभवकयलिन। जाि<strong>ह</strong>-जाि<strong>ह</strong> भाषा आ साि<strong>ह</strong> यकेँ साि<strong>ह</strong> य अका<strong>दे</strong>मी मा यता <strong>दे</strong>ने अिछ ओि<strong>ह</strong> सब भाषा-समू<strong>ह</strong>केँभारतीय सं<strong>िव</strong>धानक अम अनुसूचीमे नि<strong>ह</strong> सिमिलत कयल जायत तकरा लेल एकरा मकता सूमे आब भ’रा ीय तरपर आ दोलनक योजन अिछ। एि<strong>ह</strong> आ दोलनकेँ तीवर्तर रूप <strong>दे</strong>बाक <strong>ह</strong>ेतु अनेक गामक ओ पद-याा कयलिन आ िजला-िजलामे जन आ दोलनक करबाक आान कयलिन। <strong>ह</strong>ुनक दृढ़ धार त छलिन जमैिथली आ दोलन तँ प-पिका, पकार, साि<strong>ह</strong> यकार आ स<strong>ह</strong>ृदय मैिथली ेमी धिर सीिमत अिछ तकरा यापक पिरिधमे अनबाक योजन अिछ।<strong>ह</strong>ुनक धारणा छलिन जे जाधिर एकरा रा ीय वरूप नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल जायत ताधिर एि<strong>ह</strong> भाषाक <strong>िव</strong>कास आक याणक सभावना <strong>ह</strong>ुनका दृिगत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छलिन। एि<strong>ह</strong> संगमे <strong>ह</strong>ुनक धारणा छलिन, जि<strong>ह</strong>ना पौलरोवसन रिचत गीतकेँ लूथर िकंग नामक िनो नेता िनो आ दोलनमे उपयोग कयलिन ति<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>मरा लोकिनकेँअपन भाषाक संाम गीत घोिषत करबाक आव यकता अिछ:we shall over come, we shall over comewe shall over came some day, o! deep in my heartI do Leo live, we shall over come some daywe will hare in peace, we will ho hand in hand <strong>ह</strong>ुनक मा यता छलिन जे जाधिरिमिथलाचल वासी उपयुर्क् त का यांशसँ नि<strong>ह</strong> अनु ािणत <strong>ह</strong>ैता ताधिर <strong>ह</strong>मर आ दोलनकारी वरूपक यथाथर्पिरचय नि<strong>ह</strong> आ उपलिध नि<strong>ह</strong> भ’ सकैछ।मै िथली आ दोलन जकर ओ सूधार रि<strong>ह</strong> थ अनेक धिर ओकरा चलौलिन तकरा ओ िटमिटमाइत दीप मानैतर<strong>ह</strong>िथ। मैिथलीक नामपर जतेक आ दोलन चलाओल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ ओ साधारणत: <strong>ह</strong>मर आ दोलनकेँ उजागरकरैत अिछ। छोट-छोट बातकेँ ल, कए आ दोलन करब तकरा ओ कथमिप आ दोलनक संज्ञासँ नि<strong>ह</strong> अलंकृतकरैत र<strong>ह</strong>िथ। मैिथली आ दोलनकेँ संचािलत करबाक लेल ओ <strong>िव</strong>राट शिक्तक ओ अनुभव कयलिन। मैिथलीभाषी ारा संचािलत आ दोलनकेँ ओ तकरा <strong>िव</strong>कास नि<strong>ह</strong>, युत <strong>िव</strong>नाश मानैत र<strong>ह</strong>िथ। मैिथली आनदोलनक94


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्असफलताक कारणक उ लेख करैत <strong>ह</strong>ुनक कथन छलिन जे पंजाबी आ उदूर् सदृश <strong>ह</strong>मर भाषाक कोनो धमर्सँसव नि<strong>ह</strong> अिछ। मैिथली बजिन<strong>ह</strong>ारक संख् या भारतमे सातम अिछ। <strong>ह</strong>मर भाषाकेँ वत िलिप छैक। एकरअतीत अ य त सम जवल अिछ। <strong>ह</strong>मर म<strong>ह</strong>ान सां कृितक पर परा <strong>िव</strong> वकेँ िदशा <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी करैत र<strong>ह</strong>ल अिछ।सां कृितक अिमताक रक्षाक लेल आ दोलन आधुिनक पिरे यमे धमर् िथक।अपन जीवनक पिरणत वयमे िमिथलाकेँ वत रा यक रूपमे थापनाथर् आ दोलनमे स<strong>ह</strong>भागी भेला<strong>ह</strong> तथा एि<strong>ह</strong>अिभयानकेँ सफल बनयबाक िदशामे संघषर्रत भेला<strong>ह</strong>। अपन वािभमानक रक्षाथर् ओ आ दोलनक अिग्नकेँ विलत कयलिन जे अािप जनमानस संघषर्शील अिछ। <strong>ह</strong>ुनक आकांक्षा छलिन जे रा क अख डता आएकता र<strong>ह</strong>ओ, िक तु अपना घरमे, अपना िजला, अपना ा तमे अपन भाषा आ सं कृित अक्षु ण रािख असर<strong>ह</strong>ैबाक योजन अिछ। लोक भिरपोख, भिरमन जी<strong>िव</strong>त रि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>शक उ नितमे स<strong>ह</strong>भागी <strong>ह</strong>ैत। कुिठत, कलुिषत,<strong>ह</strong>ीन यिक्त वक <strong>िव</strong>कास कि<strong>ह</strong>यो नि<strong>ह</strong> स भव अिछ।ओ मातृभाषाकेँ जी<strong>िव</strong>त रखबाक आकांक्षी र<strong>ह</strong>िथ, कारण मातृभाषाक मरण जीवनक नक <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>मरा लोकिनकेँकोनो सिय डेग उठयबाक योजन अिछ। एि<strong>ह</strong> संगमे ओ एक म<strong>ह</strong>वपूणर् बातक बरोबिर चच करैत र<strong>ह</strong>िथजे ितीय <strong>िव</strong> वयु चलैत छल। ांसकेँ चारुकातसँ जमर्न सेना घेिर नने छल। ेंच अकादमीक पेिरसनगरमे सभा छल। एि<strong>ह</strong> सभामे अिधकािधक साि<strong>ह</strong> यकार ओ <strong>िव</strong>ान् सिमिलत भ’ िनयमानुसार <strong>िव</strong>चार-<strong>िव</strong>मशर्कयलिन। <strong>ह</strong>ुनका सभक इए<strong>ह</strong> दावी छलिन जे के<strong>ह</strong>नो <strong>िव</strong>कट आ संकटकालीन िथितमे भाषा आ साि<strong>ह</strong> यककायर्क पिर याग करब समुिचत नि<strong>ह</strong>। ओ एि<strong>ह</strong>सँ ेरणा <strong>दे</strong>लिन जे मातृभाषाक मा यमे ाथिमक िशक्षाकयोजनीयतापर काश <strong>दे</strong>लिन। एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>कट सम याक समाधानक <strong>ह</strong>ेतु ओ <strong>िव</strong>चार <strong>िव</strong>मशर् क’ एकर समाधानतकबाक ेरणा <strong>दे</strong>लिन। जँ मातृभाषाक रूपमे मै िथली िसखबाक, िलखबाक, पढ़बाक ि<strong>ह</strong> सक नि<strong>ह</strong> लागत तँआगाँ कखनो कि<strong>ह</strong>यो कोनो िथितमे आगाँ नि<strong>ह</strong> बिढ़ सकब। एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>डबनाकेँ <strong>ह</strong>मरा सभकेँ बुझबाक िथक।अपन मातृभाषाकेँ जी<strong>िव</strong>त रखबाक ओ मूलम <strong>दे</strong>लिन। एि<strong>ह</strong> लेल समाजक दृि सप न आ साम यर्वानलोकक स<strong>ह</strong>भािगता मैिथली आ दोलनक लेल योजनीय अिछ। जे यथाथर्मे जुड़ल चेतनाक संग सामािजक<strong>िव</strong>कासकेँ दृिमे रािख आ दोलनक नेतृ व करिथ।ओ एि<strong>ह</strong> बातकेँ वीकार करैत र<strong>ह</strong>िथ जे मैिथली आ दोलनक लेल सशक् त नेतृवक आव यकता, दृढ़ इच् छाशिक्त, एका मकता आ समपर्ण भावनासँ आ दोलन कयलेपर अपन अिधकार ाप् त करबामे कामयाबी भेिटसकैछ। के <strong>ह</strong>ो वा रा य सरकार ओ आ दोलनक भाषा बुझैत अिछ। एि<strong>ह</strong> लेल जनजागरण क योजनअिछ, <strong>िव</strong>नु भय <strong>ह</strong>ोि<strong>ह</strong> न ीित। भाषा आ सं कृितक <strong>िव</strong>कासक लेल संघषर् करबाक ओ ेरणा <strong>दे</strong>लिन।95


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उपलिध :मै िथलीक वा त<strong>िव</strong>क <strong>िव</strong>कासाथर् जयका त िम ारा चलाओल आ दोलनक कितपय नव उपलिध िथक। <strong>ह</strong>ुनकआ दोलनकारी वरूपक पि<strong>ह</strong>ल पिरचय भेटैछ जे भारतक धानमंी पिडत जवा<strong>ह</strong>र लाल ने<strong>ह</strong>रूकेँ मैिथलीभाषा आ साि<strong>ह</strong> यक गौरवशाली ाचीन परा परासँ अवगत करौलिन तथा एकर <strong>िव</strong>कासक लेल पथ श तकरबाक िनवेदन कयलिन। मैिथली भाषा आ साि<strong>ह</strong> यक समृशाली पर परासँ जनमानसक यान आकिषर्तकरबा लेल सन् 1961ई. आ सन् 1963ई. मे मश: इला<strong>ह</strong>ाबाद आ िद लीमे पु तक दशर्नीक आयोजनकयलिन। साि<strong>ह</strong> य अका<strong>दे</strong>मीक िद लीमे पु तक दशर्नीक आयोजन कयलिन। साि<strong>ह</strong> य अका<strong>दे</strong>मीक सामा यपिरषक सद यक मनोनयनक प चात् अपन मातृभाषाक साि<strong>ह</strong>ियक पुरातन पर परासँ अया य भारतीयभाषाभाषीकेँ एकर म<strong>ह</strong>वसँ अवगत करबाक िनिम संघषर्शील भ’ कए आ दोलन कयलिन जकर पिरणामसकरा मक र<strong>ह</strong>ल आ मैिथलीकेँ मा यता भेटल साि<strong>ह</strong> य अका<strong>दे</strong>मी ारा आ भारतीय सं<strong>िव</strong>धानक अ टमअनुसूचीमे।मैिथली आ दोलन सतल गितशील तकर पिरणाम अिछ जे ओ शनै:शनै: नीचाँसँ ऊपर ससरल अिछ। ईआ दोलनक पिरणाम िथक जे भारतीय सं<strong>िव</strong>धानक अ टम अनुसूचीमे अपन थान वीकृत करौलक। मैिथलीकवा त<strong>िव</strong>क <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ेतु अािप आ दोलन अपेिक्षत अिछ। आव यकता अिछ जे <strong>ह</strong>मरा लोकिन आ दोलनोमुखभ’ यास करबाक चा<strong>ह</strong>ी जे राजभाषाक रूपमे एकरा वीकृित भटैक। <strong>ह</strong>ुनक एि<strong>ह</strong> सकारा मक आ दोलनकेँमूर् रूप दान करबामे िमिथलाचल आ वासी मातृभाषानुरागी सं थािद अपिरिमत स<strong>ह</strong>योग भेटलिन जकरपुनराख् यानक योजन नि<strong>ह</strong>।जयका त िम ारा चलाओल मैिथली आ दोलन जे उपलिध ा तकयलक अिछ ओ सवर्वगर् यापी भेल अिछआ ब<strong>ह</strong>ुत अ ंशमे सफलता ा त कयलक अिछ। ाथिमक िशक्षाक <strong>िव</strong>षयमे मैिथलीकेँ कठ मोकबाक जेसरकार यास कयजक अिछ ओि<strong>ह</strong> िदस ओ यानाकिषर्त कयलिन। मैिथली आ दोलनक इित<strong>ह</strong>ास साक्षी अिछजे <strong>ह</strong>मर <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध माङ मश: वीकृित भेटैत गेल अिछ आ राजनैितक वीकृत भेिट प चात् ओि<strong>ह</strong>सँ लाभा<strong>िव</strong>त<strong>ह</strong>ोयबाक भिरगर दाियव मातृभाषानुरागी लोकिनपर आिब गेल अिछ लकर िनव<strong>ह</strong> येक मैिथल सपूतक पुनीतकर् य िथक।िन:सारण :96


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथली साि<strong>ह</strong> यक ाचीन पर पराकेँ इित<strong>ह</strong>ास-लेखन ारा करबाक िदशामे, िनिखल <strong>िव</strong> वमे एकरा म<strong>ह</strong>विनरुिपत करबाक िदशामे, जनजागरणक जे अिभयान चलौलिन, एकर मा यताथर् सतत संघषर्शील र<strong>ह</strong>ला,मातृभाषाक समुिचत <strong>िव</strong>कासक लेल दधीिचक समान <strong>ह</strong>डी गलौलिन तिनक अक्षय अवदानकेँ अगाित आअक्षु ण रखबाक िदशामे येक मातृभाषानुरागी जनमानसक पुनीत कर्वय िथक। ई ेय आ ेय ि<strong>ह</strong>नके छिनजे ओ अपन स याससँ मैिथली साि<strong>ह</strong> यक समृ आ यापक वरूप दान कयलिन जे मैिथलीक अितवसुरिक्षत रि<strong>ह</strong> सकल। यिप <strong>ह</strong>ुनका समक्ष कोनो आदशर् आ मागर् शत कयिन<strong>ह</strong>ार नि<strong>ह</strong> छल तथािपमातृभाषाक सवर्नाथर् ओ जे काज कयलिन तकर भाव परव पीढ़ीपर पड़ल। एि<strong>ह</strong> दृिसँ ओ आदशर्पुरुष र<strong>ह</strong>िथ। ओ मागर् िनदशक बिन मातृभाषानुरागक बीजक वपन कयलिन आ ओकर उ नयनाथर् अितम<strong>ह</strong>वपूणर् भूिमकाक िनव<strong>ह</strong> कयलिन। <strong>ह</strong>ुनक तप, याग, तप या, कमर्शीलता, वैचािरक तर सतत अटल-अिडग र<strong>ह</strong>िन<strong>ह</strong>ार मातृभाषानुरागी जनमानसकेँ िचर तन ेरणा-पु ज बनल र<strong>ह</strong>ला। ओ अपन अितीय वैदुय आमै िथली आ दोलनक अदूत बिन जे आदशर् छोिड़ गेला<strong>ह</strong> ओ मातृभाषानुरागी लोकिनक लेल सतत ेरणा ोतबनल र<strong>ह</strong>ला ओ परव पीढ़ीकेँ अनुसंधानक ेरणा <strong>दे</strong>लिन जे अािप मातृभाषाक <strong>िव</strong>कासाथर् अनेक कायर्अवशेष अिछ तकरा पूितर् करबाक संकेत <strong>दे</strong>लिन।ि<strong>ह</strong>नक मातृभाषाक अपिरिमत ब<strong>ह</strong>ुमू य साि<strong>ह</strong>ियक आ आ दोलनकारी अवदानसँ अितशय भा<strong>िव</strong>त भ’ <strong>िव</strong>ुत भाषाशा ी ोफेसर सुनीित कुमार चटज मैिथली श द कोशक थम ख डे फॉरवाडर् िलखलिन ले डा. सर जाजर्अा<strong>ह</strong>म ियसर्न (।850-।94।)क प चात भारतमे मै िथलीक सवर् ै ठि<strong>ह</strong>त िच तक रूपमे अजर अमर आअक्षु ण र<strong>ह</strong>ता: His name will lee handed down to posterity in India as the greatestbenefactor of Maithili at present day after that of illustrious George AbrahamGieryeson, and will earn for him gratitude of sixteen millions of Maithili speakersin the first instance and of the scholarly world of India, in the second व तुत:ि<strong>ह</strong>नक ई सौभाग् य र<strong>ह</strong>लिन जे अपन जीवन काल ओ मैिथलीक <strong>िव</strong>कास <strong>िव</strong> तारकेँ <strong>दे</strong>िख पौलिन।उपयुर्क् त पिरे यमे <strong>ह</strong>ुनक आलेखािद य-त <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध सं<strong>ह</strong>ािदमे आ पिकािदमे कािशत अिछ जे वर्मानमेधूल-धूसिरत भ’ र<strong>ह</strong>ल अिछ तकरा एकित क’ कए काशमे आनब येक मै िथली भाषाभाषी मातृभाषानुरागीकपुनीत कर् य िथक। इए<strong>ह</strong> एि<strong>ह</strong> युगपुरुषक ित वा त<strong>िव</strong>क ािल <strong>ह</strong>ैत जे <strong>ह</strong>ुनक मातृभाषानुरागक लेल य क् त <strong>िव</strong>चारािद वर्मान पिरे यमे कािशत क’ कए परव भावी पीढ़ीक िदशा-बोध, मागर् िनदशनक पथश त करयबामे सक्षम भ’ पाओत अ यथा ओ अक्षय कृित कालक वा<strong>ह</strong>मे िगिर-गरमे <strong>िव</strong>लीन भ’ जायत।97


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१. काश च -नेशनल कूल ऑफ ामा -<strong>िव</strong> रंगमंच िदवस : 27 माचर् २. िबिपनझा-भारत-नेपाल आओर िमिथलांचल१.काश चनेशनल कूल ऑफ ामा<strong>िव</strong> रंगमंच िदवस : 27 माचर्सभ साल 27 माचर् क’ <strong>िव</strong> रंगमंच िदवस मनाओल जाइत अिछ। वषर् 1961 मे इंटरनेशनल िथएटर इटीयूट (आई. टी. आई.),यूनेको एि<strong>ह</strong> िदवसक घोषणा केलक । ई गप 1959क अिछ -<strong>ह</strong>ेलिसंकी श<strong>ह</strong>र मे 27 माचर्क िदन पि<strong>ह</strong>ल बेर <strong>िव</strong>क रंगकमकजमाबरा भेल छल । एि<strong>ह</strong> आयोजनक नाम िथएटर कांेस राखलगेल छल । आगू आिब क’ अ<strong>ह</strong>ी िदन के <strong>िव</strong> रंगमंच िदवस घोिषतकयल गेल । इंटरनेशनल िथएटर इटीयूट वषर् 1962 स’लगातार 27 माचर् क’ अपन सभ के पर आयोजन के रूप मेमनाबैत आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ । 1962 स’ ए<strong>ह</strong>न ावधान बनाओल गेल98


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जे एि<strong>ह</strong> िदनक लेल कोनो अंतरराीय रंग यिक्तव के मनोनीतकयल जेतिन जे अपन सं<strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>ता<strong>ह</strong> । एि<strong>ह</strong> सं<strong>दे</strong>श के समूचा <strong>िव</strong>मे सािरत कयल जाएत । 27 माचर् क’ सभ रंगकम क बीचएकर पाठ कयल जाइत अिछ । वषर् 1962 मे सबस’ पि<strong>ह</strong>ल रंगसं<strong>दे</strong>श याँ कॉक्तो <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong> आ एि<strong>ह</strong> बेर 2010 मे ई सौभाग्यिटेनक रंगकम डेम जूडी डेंच के भेटनि<strong>ह</strong> अिछ । एकटा सूचनाइ<strong>ह</strong>ो जे एखन तक मा एे टा भारतीय के ई सौभाग्य ातभेलि<strong>ह</strong> अिछ । ओ छिथ भारतक कड भाषी सुिस नाटककारिगरीश कारनाड - ि<strong>ह</strong>नका वषर् 2002 मे <strong>िव</strong> रंग सं<strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>बाकलेल आमंित कयल गेल र<strong>ह</strong>िन । एि<strong>ह</strong> िदन <strong>िव</strong>क सभ केकोनो ने कोनो रूपे आयोजन करैत अिछ । नेपालक के एि<strong>ह</strong>िदनक उपलय मे कोनो एकटा वरी रंगकम केँ <strong>िव</strong> रंग िदवससमान स’ समािनत करैत अिछ । ए<strong>ह</strong>न समान एखन तकमैिथली रंगमंचक मा एक गोटे म<strong>ह</strong>े मलंिगया केँ ात भेलि<strong>ह</strong>अिछ । एि<strong>ह</strong> साल 2010 के सं<strong>दे</strong>श मे डेम जूडी डेंच क<strong>ह</strong>लिनअिछ जे :“ रंगमंच मनोरंजन आ ेरणाक मायम त’ अिछये संगि<strong>ह</strong> एक दोसरसयता आ लोकक बीच संबंध थािपत करबाक क्षमता से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> मेिनि<strong>ह</strong>त अिछ । एतबे नि<strong>ह</strong> रंगमंच सवर् साधारण के िशिक्षत करैतअिछ आ नव नव सूचना, नव नव योगक जानकारी <strong>दे</strong>बाक काजसे<strong>ह</strong>ो करैत अिछ ।समूचा दुिनया मे रंगमंच कयल जाइत अिछ मुदा ई ज़रूरी नि<strong>ह</strong> जेएि<strong>ह</strong> लेल कोनो बनल बनाओल ेक्षागृ<strong>ह</strong>े टा मा मे कयल जाय ।99


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एकर मंचन अीकाक कोनो छोट स’ छोट गाम मे से<strong>ह</strong>ो कयल जासकैत अिछ आ एकरा शांत म<strong>ह</strong>ासागरक बीच कोनो छोटका ीप परसे<strong>ह</strong>ो कयल जा सकैत अिछ । <strong>ह</strong>ॉ ! जरूरत मा एतबे, एकरा लेलकनीटा जग<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइ आ <strong>दे</strong>खबा लेल दशर्क । रंगमंच मे <strong>ह</strong>मरा सभ केँकनेबाक क्षमता त’ अिछये मुदा <strong>ह</strong>मरा सभ के िकछु सोचबा लेल आ<strong>िव</strong>मशर् करबाक लेल से<strong>ह</strong>ो सामयर् एकरा मे <strong>ह</strong>ोबाक चा<strong>ह</strong>ी ।रंगमंच एकटा टीम वकर् अिछ । एि<strong>ह</strong> टीम मे अिभनेता छिथ, िजनका<strong>ह</strong>म सभ <strong>दे</strong>खैत िछयिन मुदा ब<strong>ह</strong>ुतो ए<strong>ह</strong>न लोक सभ जुटल र<strong>ह</strong>ैत छिथ,िजनका लोक कि<strong>ह</strong>यो नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ख पबैत छिन । मुदा, ओ लोकिन से<strong>ह</strong>ोओतबे म<strong>ह</strong>वपूणर् <strong>ह</strong>ोइत छिथ जतेक िक अिभनेता । एि<strong>ह</strong> लोकककतेको तर<strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>शेषता आ कायर् कुशलताक कारणे कोनो तुितसंभव भ’ पबैत अिछ । तेँ कोनो तुितक सफलताक ेय <strong>ह</strong>ुनकोलोकिन के ओतबे <strong>दे</strong>बाक चाि<strong>ह</strong>यिन ।ई सय अिछ जे 27 माचर् क’ सभ साल रंगमंच िदवस मनाओलजाइत अिछ मुदा सालक सभ िदन के रंगमंच िदवसक रूप मेमनेबाक चा<strong>ह</strong>ी । िकएक त’ स ’ दशर्क केँ मनोरंजन दान कयलजाइत छिन , <strong>ह</strong>ुनका िशिक्षत करबाक आ <strong>ह</strong>ुनका मे बुिक िबतारलयबाक िजमेदारी <strong>ह</strong>मरे लोकिन के अिछ । दशर्कक िबना <strong>ह</strong>मरालोकिनक अितवक कोनो अथर् नि<strong>ह</strong> अिछ ।”डेम जूडी डेंच के िबचार पिढ़ क’ लगैत अिछ जे चा<strong>ह</strong>े िमिथला <strong>ह</strong>ोवा सपूणर् भारत, एिशया <strong>ह</strong>ो वा यूरोप सभ ठाम रंगकमक सोच आ<strong>ह</strong>ुनकर लय एे तर<strong>ह</strong>क छिन । समाज के मानिसक संबल दान100


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्करबाक लेल <strong>ह</strong>मरा सभ के बेसी स’ बेसी रंगकमर् िदस असर<strong>ह</strong>ोयबाक च<strong>ह</strong>ी ।२.िबिपन झािबिपन झाभारत-नेपाल आओर िमिथलांचलनेपाल और भारतक सबधक सीधा भाव िमिथलांचल पर पडनाई वाभा<strong>िव</strong>कअिछ। भारत आ नेपालक वै<strong>दे</strong>िशक सबध सिदखन मधुर र<strong>ह</strong>ल अिछ। एकर गवा<strong>ह</strong> राजाजनक केर कालक इित<strong>ह</strong>ास आ सुगौली सिध अिछ। नवंबर १९५५ मऽ नेपाल म<strong>ह</strong>ाराजकभारत याा आ अक्टूबर १९५६ मे भारतक रापितक नेपाल याा सबध कें औरो मधुरबनेलक। चीनी आमण के बाद लालब<strong>ह</strong>ादुर शाीक नेपाल याा, अक्टूबर १९६६ मेंइिदरा गाधीक नेपाल याा १९७५ में नेपालक म<strong>ह</strong>ाराज वीरेक भारत याा सबध केंमधुर बनेबाक अय आयाम र<strong>ह</strong>ल अिछ।एि<strong>ह</strong> लेख में <strong>ह</strong>म िकछु म<strong>ह</strong>वपूणर् िबदु पर चच करबाक <strong>ह</strong>ेतु तुत छी जे पकरत जे भारत आ नेपाल केर मय जे वै<strong>दे</strong>िशक सबध अिछ ओि<strong>ह</strong> सं िमिथलांचल केसाक्षात लाभ की अिछ। ओ एि<strong>ह</strong> िबदु पर चिचर्त अिछ-· अतीतकालीन <strong>िव</strong>वािदत मुा-101


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अतीतकालीन मुख <strong>िव</strong>वािदत मुा अिछ- कालापानी क्षे (म<strong>ह</strong>वपूणर् गाम- कुटी, गुंजी आओरनांबे) ई क्षे नेपाल भारत आ चीनक िकोण पर िथत अिछ। नेपाल क<strong>ह</strong>ैत अिछ जे भारत१९६२ में ई अिधगृ<strong>ह</strong>ीत कय लेलक।दोसर <strong>िव</strong>वािदत मुा अिछ- १८१६ कें सुगौली सिध। १९९७ में ई <strong>िव</strong>वाद बिढ गेल छल।· वतर्मान समया-वतर्मान समया में मुखतः अिछ-§ माओवादी ारा भारत भूिमक उपयोग§ पिकतानी खुिफया एजेंसी ारा नेपाल भूिमक उपयोग§ नेपाल आ चीनक मधुर सबध, जे भारतक <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श नीितक उलंघनो कय जाइतअिछ।§ असम आ बंगाल में नेपाली क जनसंख्या आिधक्य समया§ नेपाल में भारतीय नागिरकक संग भेदपूणर् यव<strong>ह</strong>ार।· वतर्मान यापािरक िथित-भारत आ नेपालक मय यापािरक िथित सतोषद अिछ। वषर् १९९६ सँ २००९ धिरनेपाल ारा भारत कऽ कयल गेल िनयत ३.७ अरब रुपया सँ बिढ के ४०.९ अरब भयगेल ओति<strong>ह</strong> भारत ारा नेपाल कऽ कयल गेल िनयत २.४ अरब सँ १६३.९ अरब भयगेल।· नेपाल के <strong>दे</strong>ल जार<strong>ह</strong>ल स<strong>ह</strong>योग-भारत नेपाल कें सतत स<strong>ह</strong>योग करैत र<strong>ह</strong>ल अिछ। वतर्मान पिरदृय कें गणना अधोिलिखतरूप में कय सकैत छी-102


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्§ नेपालक राीय पुिलस अकादमी भवन िनमणाथर् भारत ३२० करोड कें मददकरबाक <strong>ह</strong>ेतु तयार अिछ।§ भारत २२ करोड लागत सं पोलीटेिक कालेज िनमण <strong>ह</strong>ेतु मदद करत।§ बीरगंज-रक्सौल, िबराटनगर-जोगबनी में २०० करोडक आिथर्क मदद ICP <strong>ह</strong>ेतु<strong>दे</strong>त।§ घेघा िनयण कायर्म में स<strong>ह</strong>ायता दय र<strong>ह</strong>ल अिछ।§ मनमो<strong>ह</strong>न-माधवकुमार केर वतक दौरान ५६०० मेगावाट बला पंचेर पनिबजलीपिरयोजना में गित आनब आ नेपाल में बागमती क सफाई सबध में चच भेलअिछ।· सबधक भ<strong>िव</strong>य-उक्त चचक अनतर क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ जे नेपाल भारत सबध मधुर र<strong>ह</strong>ल अिछ आभ<strong>िव</strong>यॲ में मधुर र<strong>ह</strong>त िकतु एि<strong>ह</strong> बात सँ मूँ<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> फेरल जा सकैत अिछ जे जतेक बातचीत <strong>ह</strong>ो ओि<strong>ह</strong> काल में भारतीय <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श नीितक उपेक्षा नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ो। भारत नेपाल क मधुरसबध िमिथलांचलक उकषर्क ोत र<strong>ह</strong>त एि<strong>ह</strong> में कत<strong>ह</strong>ु स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>ं।डॉ. शेफािलका वमितवादक वर<strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>म खून केने छी <strong>ह</strong>म सासु बनय न<strong>ह</strong>ी चा<strong>ह</strong>ैत छी. <strong>ह</strong>म माय बनय न<strong>ह</strong>ी चा<strong>ह</strong>ैत छी. ..तैं <strong>ह</strong>म ई खूनकेलॲ . तीन तीन टा खून <strong>ह</strong>म नारी छी नारी ग्लािन भ र<strong>ह</strong>ल ऐछ <strong>ह</strong>म नारी िकएक भेलॲ ?नारी के िकएकम<strong>ह</strong>ान मानल गेल ? नारी कृित के िनकृतम कृित छी तैं <strong>ह</strong>म अपन नारी जीवन जीवा लेल नि<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong>लॲ.<strong>ह</strong>म माय बिन जीवा लेल चा<strong>ह</strong>ैत छलॲ सासु बिन जीवा लेल नि<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong>ैत छी जज सा<strong>ह</strong>ेब ------सासु ससुरननदी <strong>ह</strong>म तीन तीन टा खून केलॲ . जज सा<strong>ह</strong>ेब <strong>ह</strong>म चाि<strong>ह</strong>तॲ ते भािग के जान बचा सकैत छलॲ अपन103


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्..द<strong>ह</strong>ेजक कारन ि<strong>ह</strong>नकर सब<strong>ह</strong>क बनाओल षडयंक <strong>ह</strong>मरा लग कोनो सबूत नि<strong>ह</strong> ऐछ --कोनो पुतो<strong>ह</strong> लगकोनो सबूत नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैत ऐछ..कानून सबूत चा<strong>ह</strong>ैत छैक साँच <strong>ह</strong>ो व फूसी <strong>ह</strong>ो . <strong>ह</strong>मर सासु ससुर <strong>ह</strong>मरा मारवाकषयं केलिन एकर सबूत मा <strong>ह</strong>म छी अओर <strong>ह</strong>मर भगवान् ...सबुतक आधार पर चलयवाला आ<strong>ह</strong>र कानूनटका पर सबूत अनैत ऐछ.आ ओ<strong>ह</strong>ी िकला<strong>ह</strong>ा सबूत पर अ<strong>ह</strong>ाँ याय करैत छी जज सा<strong>ह</strong>ेब --<strong>ह</strong>मरा ितकारलेवाक छल समाजक ठेकेदार सब स . <strong>ह</strong>मरा फांसी िदय जज सा<strong>ह</strong>ेब फांसी-----सौनसे कोटर् तध . सब वकील पाथरक मुरुत जनताक अपार भीढ़ के काठ मािर गेल छलैक . जजसा<strong>ह</strong>ेब जेना ि<strong>ह</strong>मिशला सन ेत सदर् -ल<strong>ह</strong>ास ---आंिख में अपन बेटाक या<strong>ह</strong>क मोल भाव नािच गेल <strong>ह</strong>ो...मुिदता <strong>ह</strong>फैसी र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong> . समत केशरािश कारी राित सन िछिरआयल छल . दुनू आंिख में घनघोरबरखा . िदनकरक ईजोत कृण-पक्षक रंग ल लेलक. कारी कारी <strong>िव</strong>षधर सांप सौनसे कोटर् में कतेक कालधिर ससरैत र<strong>ह</strong>ल ......मुिदता जीवनक मा बीस बसंत <strong>दे</strong>खने छली<strong>ह</strong> आ ओ ए<strong>ह</strong>ेन वीभस काज क बैती<strong>ह</strong> ई अकपनीय छल.आमुिदता..?पलक बंद केने..बाबूजी बाबूजी .अ<strong>ह</strong>ाँ कते छी अ<strong>ह</strong>ांक बेटी अ<strong>ह</strong>ांक नाम पर कलंक लगा <strong>दे</strong>लक .<strong>ह</strong>यािरन नि<strong>ह</strong> मुदा अ<strong>ह</strong>ांक आदशर्क रक्षा केलक . बाबूजी <strong>ह</strong>म नारी जीवन नि<strong>ह</strong> जीवी सक्लॲ . आ आंिख सेजेना यतीत छलछला गेल.....बेटा आब अ<strong>ह</strong>ांक या<strong>ह</strong> भ र<strong>ह</strong>ल ऐछ . आब पितक घर अ<strong>ह</strong>ांक मान मयदा जीवन मरण सब िकछ अिछ.<strong>ह</strong>म सब ते अ<strong>ह</strong>ाँ लेल पा<strong>ह</strong>ून र<strong>ह</strong>ब पा<strong>ह</strong>ून..---मुिदताक िपता बेटीक माथ पर <strong>ह</strong>ाथ फेरैत बजला<strong>ह</strong> ----मुिदताक मोने अपन या<strong>ह</strong>क ित <strong>िव</strong>रोध भाव उठ<strong>ह</strong>ल--जमीन जाल बेिच <strong>ह</strong>मर या<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> करू बाबूजी / मुिदताबड भावुक छली<strong>ह</strong> सिदखन िचंतन में डूबल खाली अभावे टा ओकर पूंजी छल अभाव ांितक कारन भसकैत छै मुदा शतर् र<strong>ह</strong>ी जायत छै <strong>िव</strong>वेकक...िपताक गरीबी समाज में अिभशाप छल आदशर्वादी कीरािनकजीवने की छै --तेज जलधार में किपत जलकुभी सन. बी ए पास क मुिदता बैसल छली<strong>ह</strong> जता <strong>दे</strong>खू ओतटका ..एतेक मूय वृि वरक भ गेल छल जे वरक बाप के मृयुक अतिरक्त कोनो बाट नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खा परैतछल ..मुदी रातुक भानस में की ऐछआटा लेल मदना के पठोने छी बाबूजीओ<strong>ह</strong> कतेक म<strong>ह</strong>गी आबी गेल छै ---नम<strong>ह</strong>र साँस लैत िश<strong>िव</strong>र बाबु बजला<strong>ह</strong>बाबु जी एकटा बात ते अ<strong>ह</strong>ाँ छोिडये <strong>दे</strong>लॲ ........मुिदता अधर पर मैलछां<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ंसी लय बजली<strong>ह</strong> ---ओ<strong>ह</strong>ीजमाना में बेटीक या<strong>ह</strong> ले लड़का मंगनी में भेटैत छल आब मोलभाव कर पढ़ैत छै--मुिदक गप सुनी िश<strong>िव</strong>रबाबु चॱकी गेल छला<strong>ह</strong> ---बाबूजी एकटा बात पूछी ? लोग अपन बेटा के िकएक बेचैत छैक कोना बेचैतछै..-----िश<strong>िव</strong>र बाबुक आंिख में रेतकण िझलिमला गेल..बाबूजी माय कोना अपन बेटा के बेचैत ऐछ बेटाकदाम लग्वैत ऐछ ..अपन पेट में नाओ मास जीवन दान दैत ऐछ पालैत पोसैत ऐछ ओ माय कोना बेटा बेचवालेल स<strong>ह</strong>मत भ जायत ऐछ. बाबूजी सौरभ ते छोट ऐछ की ओकरा केओ दस <strong>ह</strong>जार टका <strong>दे</strong>त ते बेिच <strong>दे</strong>वैकअ<strong>ह</strong>ाँ ?मुदु---भिर वर में बजला<strong>ह</strong> बता<strong>ह</strong>ी भ गेल छी अ<strong>ह</strong>ाँ अंट शंट बजने जा र<strong>ह</strong>ल छी की भ गेल अ<strong>ह</strong>ांके...........नि<strong>ह</strong> बाबूजी <strong>ह</strong>म िकनल बर से या<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> करब104


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िश<strong>िव</strong>र बाबु बेटीक पागल लाप सुनी ओि<strong>ह</strong>ठाम से उठी गेल छला<strong>ह</strong> .....ओ<strong>ह</strong>ी राित ओ अपन माँ बबुिजक गपसुनने छली<strong>ह</strong> ------------मुिदतक या<strong>ह</strong> ओ<strong>ह</strong>ें घर में करब जे आदशर् <strong>ह</strong>ो ओ बड भावुक ऐछ <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>ी कृितके----आ बाप बेटीक गप सुनी माई दांत कासी लेने छली<strong>ह</strong>..ए<strong>ह</strong>ी बेटीक भ<strong>िव</strong>य की ऐछ ईर ! मायआशंिकतसब िदन बेटा जकां पोसने छी आदशर् आ िसधांतक िशक्षा <strong>दे</strong>ने छी माथ पर गृ<strong>ह</strong>िथक भार पढ़तैक अपनेशात भ जेती<strong>ह</strong>..आितश बाबुक बेटा सतक अ<strong>ह</strong>ाँ के के<strong>ह</strong>ेन लागैत ऐछ .......बाबूिजक वर सुनी मुदी चॲिक गेली<strong>ह</strong> ---------आितश बाबु छोट मोट रोजगार करैत छिथ बेटा से<strong>ह</strong>ो ओ<strong>ह</strong>ी रोजगार में लागल ऐछ...िनक खैत िपबैत घर .िसधावादी लोक....मुदा ओ बड टका माँगता मायक आशंकाटका....<strong>ह</strong>ँसैत िश<strong>िव</strong>र बजला<strong>ह</strong> .....'द<strong>ह</strong>ेज़ <strong>िव</strong>रोधी संघक ' अयक्ष छैथ. द<strong>ह</strong>ेज़ था <strong>ह</strong>तेवा लेल जी जान सेलागल छैथ ..ओ तखन ते बड िनक . अपनो <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> एकटा गरीब घरक लड़की से केने र<strong>ह</strong>ैथ आितश बाबु के के नि<strong>ह</strong>जिनत ऐछ .....<strong>ह</strong>ँ से ते ठीके <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ जनैतछी. ....मायक वर मुिदताक कान में जायत र<strong>ह</strong>ल..<strong>ह</strong>ुनकर ससुरक घर दुआरीजग<strong>ह</strong> जमीन सब िबका गेल र<strong>ह</strong>िन <strong>ह</strong>ँ द<strong>ह</strong>ेज़ नि<strong>ह</strong> नेने छला<strong>ह</strong> ए<strong>ह</strong>ी में कोनो शंका नए.<strong>ह</strong>ँ सतक मायबापकपरम आज्ञाकारी आ सुिशल ऐछ ..मुिदताक आंिख में सतकक रूप नाच लागल आदशर् आ िसधांतक गप सुनी ओकर दय सतके लेल नि<strong>ह</strong>सपूणर् पिरवार लेल पूजा पुप सन समिपर्त <strong>ह</strong>ोयत र<strong>ह</strong>ल ......आ एक िदन पालकी पर बैसी किनया बिन मुिदता अपन सासुर आबी गेली<strong>ह</strong>.................खाली किनए टा ? सर सामान दान द<strong>ह</strong>ेज़ ....आ<strong>ह</strong>ी रोऊ बा ....सासुक थम वर सुनत<strong>ह</strong>ीमुिदता घोघ तर से <strong>दे</strong>ख चा<strong>ह</strong>ली....माँ भौजी के ग<strong>ह</strong>नॲ नै<strong>ह</strong>रक ते<strong>ह</strong>न सन नै ऐछ .......मुिदताक अंग पिरक्षणकरैत छोटकी ननदी बाजी उठली<strong>ह</strong> ......बाबूजी <strong>ह</strong> क <strong>दे</strong>लिखन माँ .......मुिदताक समत तन ितक्त गंध सेआवेित भ गेलैक ..सासुरक थम वागत गान ! मोटा जकां कोन में बैसल मुिदतामाँ िज नि<strong>ह</strong> टी वी नि<strong>ह</strong> पलंग सोफा िकछ ते नि<strong>ह</strong> ..कतेक उछा<strong>ह</strong> छल भैयाक या<strong>ह</strong> में ई सब आओतसीपी एखन तो<strong>ह</strong>र बाबूजी के पुछैत छी . द<strong>ह</strong>ेज़ <strong>िव</strong>रोिधक सभापित छैथ समाज में की घर में ?अपने घरडाि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म आइग नि<strong>ह</strong> तापब... एकटा बेटा आ .....पुनः मुिदता डीसी तकैत आग्नेय सवारे बजली<strong>ह</strong> .....बैसलकी टुकुर टुकुर तकैत छी <strong>ह</strong>म भाढ़फोर<strong>ह</strong>ी ताढ़फो<strong>ह</strong> नै बूझैत छी ..जाऊ भानस भात बनाबू काज धाजकरू ..आ की माय ए<strong>ह</strong>ो सब नै िसखेलक.....अपिरिचत घर अनिच<strong>ह</strong>ार पिरवेश में मुिदता िनस<strong>ह</strong>ाय जकां सतक के तािक र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong> मा चािर िदनकजकरा से पिरचय छल. ओ ते माय बि<strong>ह</strong>िनक उिक्त सुनी कखन घसिक गेलैक िकयो नि<strong>ह</strong> बुझलक . मुिदताचुपचाप भनसा घर िदिस चली गेली ........<strong>ह</strong>े पटोर पि<strong>ह</strong>री भनसा में नि<strong>ह</strong> जाओ आंिख से <strong>दे</strong>खने छिलयेपटोर .......सीपी एकटा नुआ असगनी पर से दय द<strong>ह</strong>ीक फेरी लेतैक............एकटा मैलछां<strong>ह</strong> नुआ <strong>ह</strong>ाथ मेंनेने मुिदता कांपी र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong>छोलनी करछुलक मय ....साँझक कजरायल आंिख नोरा गेल आकास में िितयाक चान <strong>िव</strong>धवाक टूटल105


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चुढ़ी सन लटकल छल .....मुिदता सोचैत र<strong>ह</strong>ली<strong>ह</strong> .......कतेक सपना लोक <strong>दे</strong>खैत ऐछ ..सपना कतेक<strong>िव</strong>िच शद ि<strong>ह</strong>क सपना आंिख खुलल आ टूटी गेल..नि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> सपना के पक्ढ़वाक चेा नै करवाक चा<strong>ह</strong>ी...परछा<strong>ह</strong>ी कत<strong>ह</strong>ु पकर<strong>ह</strong>ल जाय .........बाप रे एतेक <strong>दे</strong>र से भंसा घर में की अपन <strong>दे</strong><strong>ह</strong> डाि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल छी ----सासुक ककर्श वर ----माय बाप िभखमंगा जकां बेटी के सांठी <strong>दे</strong>लक आ बेटीक मलार कतेक!...ए<strong>ह</strong>ी पिरवेश में िदनक पंछी उढ़ैत र<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>ी मुिदताक सब वर शांत भ गेल. सब उाप पर ि<strong>ह</strong>मपात भगेल ...सतक राित के अवैत छल आ िभनसर <strong>ह</strong>ोयता<strong>ह</strong>ी िनकिल जायत छल. मुिदताक मोन से ओकरसुखदुख से ओकरा कोनो मतलब नि<strong>ह</strong> छल . ओ सिरपो माता िपता क आज्ञाकारी छल. आितश बाबु बडपैघ समाज सुधारक छला<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनकर नाम िता छल दीया तर अ<strong>ह</strong>ार.-----अ<strong>ह</strong>ाँ िश<strong>िव</strong>र बाबु से की क<strong>ह</strong>ी<strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> ि<strong>ह</strong>क केने छलॲ?कोनो सर सामान घर में नि<strong>ह</strong> आयल .समाज सुधारवाक चर में अपना<strong>ह</strong>ी घर मेंआिग लगा <strong>दे</strong>लॲ.<strong>ह</strong>म क<strong>ह</strong>ने छलॲ िसिपक माय इशारा में कतेक बात क<strong>ह</strong>ने र<strong>ह</strong>ी ....<strong>ह</strong>म टका पैसा नि<strong>ह</strong> लेब एकेटा बेटा ऐछओकर माय के कतेक सुख से<strong>ह</strong>नता छै ----------भाढ़<strong>ह</strong> में जाय अ<strong>ह</strong>ांक क<strong>ह</strong>ब सीपीक माय अगुता गेली<strong>ह</strong>अ<strong>ह</strong>ाँ टका नि<strong>ह</strong> लेलॲ ते अ<strong>ह</strong>ांके िकछ नि<strong>ह</strong> भेटलअ<strong>ह</strong>ाँ िथर रा<strong>ह</strong>ु टका ते ना<strong>ह</strong>ीये भेल टीवी िज िकछ ते नि<strong>ह</strong> भेल...... आितश बाबु सोच लगला<strong>ह</strong>क<strong>ह</strong>ू ते एकेटा बेटा आब ते <strong>ह</strong>मरा घर में कि<strong>ह</strong>यो ई सब नि<strong>ह</strong> आयत .....मुिदताक सासु दुःख आ वेदना सेकानय लगली<strong>ह</strong>.......िथर र<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>म उपाय सोचैत छी.घरक ए<strong>ह</strong>ेन वातावरण में मुिदता <strong>दे</strong>रायल ि<strong>ह</strong>रनी जकां राित िदन चौकल र<strong>ह</strong>ैत छली<strong>ह</strong> डेरायल सन जंगलीभेिढ़या सब<strong>ह</strong>क मय एकटा मृग शावक माय बापक अढ़ चंचल <strong>िव</strong>ोि<strong>ह</strong>णी मुिदता घरक कण कण मेंओकरा षडयंक आभास <strong>ह</strong>ोइत छले. ..डेरायल चौकल भयभीत.........ओ<strong>ह</strong>ी राित सतकक बा<strong>ह</strong>ॴ पर सुतल मुिदताक आंिख में नीन नि<strong>ह</strong> छल. राित िदन खुजल आंिख से ओभयंकर सपना <strong>दे</strong>खैत छली<strong>ह</strong> ......की भ जायत ऐछ अ<strong>ह</strong>ांके नि<strong>ह</strong> ते अपने सुतैत छी नि<strong>ह</strong> ते <strong>ह</strong>मरा सूत दैतछी. मुिदताक चॲकब से अधर्िना में पडल सतक खौझा उठैत छल. ..........नीन नि<strong>ह</strong> अबैत ऐछ -जेनाअपना आप से बजली<strong>ह</strong>धय छी म<strong>ह</strong>ाराज िन नि<strong>ह</strong> अबैत ऐछ ते चुपचाप पडल र<strong>ह</strong>ु चॲिक चॲिक ितिरया चिर नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खाऊ . मुदीिदिस पीठ कय सतक बढ़बढ़<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ल--------मुिदता ल<strong>ह</strong>ुला<strong>ह</strong>ान भ गेली<strong>ह</strong> . ितिरया चिर? भावुक मोनकछोटी उठल ितिरया चिर केकरा क<strong>ह</strong>ैत छैक के बनोलक ए<strong>ह</strong>ी शद के ? पुरुष चिर केओ िकएक नि<strong>ह</strong>बजैत छैक सबटा वेद-पुराण रामायण गीता सब टा पुरुखक िलखल ऐछ तैं ई पक्षपात ! कतेक अस<strong>ह</strong>ाय<strong>ह</strong>म सब छी लंका से सीता के आिन राम अिग्नपरीक्षा सीता क लेलानी मुदा एको बेर सीता ितवाद नि<strong>ह</strong>केली<strong>ह</strong>पी से अलग रामो ते छला<strong>ह</strong> ओ िकएक ने परीक्षा <strong>दे</strong>लिन रामायण पुरुषक िलखल छल. ---------िनत<strong>ह</strong> राित कतो कोनो ममर्र नै मुिदता चुपचाप पडल ए<strong>ह</strong>ी आँिखक नोर ब<strong>ह</strong>ी ओ<strong>ह</strong>ी आंखी में जाय सागरबना र<strong>ह</strong>ल छल..सब <strong>दे</strong>शक लोक क<strong>ह</strong>ने ऐछ frelty thy name is woman िकयो ी के ची<strong>ह</strong>ी नैसकल. वयं ी माय बिन बेटा बेचैत ऐछ पुतो<strong>ह</strong> बिन जरैत ऐछ आ बची जायत ऐछ ते सासु बिन जरावैतऐछ. बेटा क माय बिन की भ जायत छै ी के ?ई ी वातंय नारी <strong>िव</strong>मशर् ई सब <strong>ह</strong>िथक दांत छीपि<strong>ह</strong>ने वयं ी के बदल पडत अपन अिधकार अपन शिक्त के िच<strong>ह</strong> पडत.........अस<strong>ह</strong>ाय मुिदता आोश106


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्से भरल छली<strong>ह</strong> . नाना कारक <strong>िव</strong>चारधारा ओकर मानस मंथन क र<strong>ह</strong>ल छल. पितक ेिमल वरॲ से वंिचतकोनो माय बाप अपन बेटीक ई िथितक कपना क सकैत ऐछ कतेक बेटी अपन सासुर में एि<strong>ह</strong>ना राितिबवैत <strong>ह</strong>ेती. एकटा माय दोसरक बेटी गंजन करैत ऐछ मुदा वयं ओकर बेटीक भ<strong>िव</strong>य ? ...नॴद नि<strong>ह</strong> छलओकर आंिख में ...राित िततल िभजल नीरवता ए<strong>ह</strong>ेन जे िखड़की से अवैत <strong>ह</strong>वाक वरॲ वाचाल छल. मुिदतकदय में एकटा आशंका ..एकटा संशायक मेघ जेना कोनो लयंकर झंझा आबे वाला <strong>ह</strong>ो समत िक्षितजअंधकार से आच्छािदत .......अचे िकछ वर जेना ओकर कान में आब लागल...एकटाअनजान भय सेओकर छाती कांपे लागल .ओकर समत इिय सजग सचेतन भ गेल ओ ओ<strong>ह</strong>ी शद सब के आमसातकरवाक यास कर लागल...................<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ एयै<strong>ह</strong> सोचैत छी ..सासुक वर कान में पडल ..ओ आर सजग भ गेली<strong>ह</strong> ...िश<strong>िव</strong>र बाबुते सब सुख मनोरथ डाि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिन ..<strong>िव</strong>िनश बाबुक बेटी से बात चलाबी...<strong>िव</strong>िनश बाबु नगरपािलकाक चेयरमेन<strong>दे</strong>ब लेब ते खूब करता<strong>ह</strong> मुदा <strong>ह</strong>ुनका बेटी के आंिख चमकैत र<strong>ह</strong>ैत छैक...दुनू टा आंिख िझप िझप करत ऐछजेना कनखी मारैत <strong>ह</strong>ोई... .......सीपीक माय बजलीिनक आंिख वाली आलॲ ते की भेटल ....ई ते सांचे मुदा ए<strong>ह</strong>ी किनयाक की करब ई ते <strong>ह</strong>ला गुलामचाय सबटा िता माटी में िमला <strong>दे</strong>त ........एकरो उपाय छैकमुिदताक सवग कांपी र<strong>ह</strong>ल छलैक सांस जोर जोर से चली र<strong>ह</strong>ल छल .वर अप भेल जा र<strong>ह</strong>ल छल.पारामार ऐछ <strong>ह</strong>ँ पारामार ते दोकाने में अपन पडल र<strong>ह</strong>ैत ऐछ.लोक के की क<strong>ह</strong>वैक..लोक के की..क<strong>ह</strong>ी <strong>दे</strong>वैक ..आम<strong>ह</strong>या क लेली<strong>ह</strong>..दोसर गोटे से फंसल छली<strong>ह</strong> आयपकड़ा गेली<strong>ह</strong>. ........व<strong>ह</strong>.. ई ते उम ..<strong>ह</strong>म ततेक जोर से िचकरी बाजब जे सब केओ <strong>ह</strong>मर कथन केसाँच बुझी जायत मुिदतक सासुक वर में ख़ुशी छलदोसर गोटे से फंसल ...पारामार ..मरणोपरांत चिर पर दोषारोपण .... आवेश आ उेजना से कांपी र<strong>ह</strong>लछल मुिदता . आितश बाबुक ऑिफस घर में तेबुलक दराज में रखल लोडेड रेवावारक यान आबी गेलैक-----माबापक आज्ञाकारी पु ए<strong>ह</strong>ी सब से अनिभज्ञ िनिचं सुतल छल -------एकटा आवेश एकटा उेजनाएकटा एकटा मूच्छर्ना में मुिदता ऑिफस घर से िरवावर िनकिल यंचिलत जकां सासु ससुरक समक्ष ठाढ़<strong>ह</strong>भ गेली<strong>ह</strong> ............ब<strong>ह</strong>ुत भेल बाबूजी अ<strong>ह</strong>ाँ ए<strong>ह</strong>ेन समाज सुधारक के िताक संग जेनाई ए<strong>ह</strong>ी दुिनया सेजेने िनक छै आ एक गोली ससुरक छाती पर माय अ<strong>ह</strong>ाँ माँ शद पर कलंक छी नारी रूप पर कलंक छीनारी भ नारी के िता नि<strong>ह</strong> द सकैत छी.......दोसर गोली माय के छाती पर सीपी !..पैघ भ अं<strong>ह</strong>ु मायबनब सासु बिन पुतो<strong>ह</strong>के पारामार खुआयब तैं ई अ<strong>ह</strong>ांक लेल...ितनु ल<strong>ह</strong>ाश ताढ़फ<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल छल सतक केराक भालेरी जकां कंिपत कखन दरवजा पर आबी ठाढ़<strong>ह</strong> भगेल छल.....नि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ांके िकछ नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ब अ<strong>ह</strong>ाँ माता िपताक आज्ञाकारी छी अवय मुदा <strong>ह</strong>मर सो<strong>ह</strong>ाग छीए<strong>ह</strong>ी सो<strong>ह</strong>ागक कारन सीता अपन सासु ससुर म<strong>ह</strong>ल दोम<strong>ह</strong>ला सब के यागी के रामक संग वन चली गेलछली<strong>ह</strong> .....बस अ<strong>ह</strong>ाँ अपन कलंकक संग जीवु............107


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सयानंदपाठककथा- वान <strong>िव</strong>मशर्आइ बार<strong>ह</strong>म िदन बीतय पर अिछ, मुदा ओइ बेट वलाक कोनो अता-पता नि<strong>ह</strong> अिछ। परचून कें दुकानकआगा राित १० बजे धिर चलय वला चौपाल पर ओ आइयो नि<strong>ह</strong> आयल आ' सभ ओकरि<strong>ह</strong> लेल िचंिततछलिथ। ककरो नीक नि<strong>ह</strong> लगैत छलि<strong>ह</strong>। ने बितयाय मे आ' ने खेलाय-धूपय मे। गोरकी मौसी आ' भुलाकाका एक संग जरूर बैसल छला<strong>ह</strong>, मुदा बितया नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। ओ<strong>ह</strong>र छोटकन से<strong>ह</strong>ो उदास छल। ओबेटे वलाक संग बेसी र<strong>ह</strong>ैत छल। दुनूक उ मे बड कम फकर् छलैक। आब ओकरा संग खेलय वलािकयो नि<strong>ह</strong> छल। <strong>ह</strong>ं, मोती ओकरा बगल मे जरूर बैसल छल। मुदा एि<strong>ह</strong> िचतकबराक मन से<strong>ह</strong>ो उदासछल।िमनी दीदी नांगिर डोला र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong> आ' बाट कें िन<strong>ह</strong>ािर र<strong>ह</strong>ल छली<strong>ह</strong>। दि<strong>ह</strong>ना कात कुनो आ<strong>ह</strong>ट भेलापऽर ओ बगलक गली में से<strong>ह</strong>ो झांिक लैत छली<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका लगैत छलै<strong>ह</strong> जेना मैक्सी ए<strong>ह</strong>र सँ तऽ नि<strong>ह</strong> आिबर<strong>ह</strong>ल अिछ। ओि<strong>ह</strong> बेट वला नटखट कें लोक सभ यार सँ मैक्सी क<strong>ह</strong>ैत छिथ। ओकरा पर सभ जानलुटबैत छला<strong>ह</strong>। ओ क<strong>ह</strong>ां जनमल, ओकर माय-बाप कें छिथ ककरो पता नि<strong>ह</strong>। जखन सँ ओ राित कऽचौपाल पर आबय लागल सभकें पिस<strong>ह</strong> पिड गेल। ओ िसफर् भुले काका सँ डेराइत अिछ। ओ कि<strong>ह</strong>योकाल डांिट-डपिट दैत छिथ<strong>ह</strong>। मैक्सी भुला काकाक बा<strong>ह</strong>र िनकलल दांत सँ डेराइत अिछ। मैक्सी क<strong>ह</strong>ैतर<strong>ह</strong>ैत अिछ जे अगर गलितयो सँ भुला काकाक दांत कत<strong>ह</strong>ु फंिस गेल तऽ असाय घाउ भऽ सकैत अिछ।ओना भुला काकाक कोर पर लाल बनल भुल आंिख कम खतरनाक नि<strong>ह</strong> लगैत अिछ। <strong>ह</strong>ुनकर आंिख सँतऽ तैयो बिच सकैत अिछ। ओना इ अलग बात छल िक भुला काका से<strong>ह</strong>ो ओकरा कम ने<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> करैतछिथ। अनुशासन अलग बात अिछ।परचूनक दुकानक मािलक गंजू म<strong>ह</strong>ाजन दुकान समेटब शुरू कऽ <strong>दे</strong>ने छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनकर तीनू बेटा अपन-अपनदाियव मे लािग गेल छला<strong>ह</strong>। न<strong>ह</strong>कू खाली पडल काटूर्न कें कबाड में फेंिक र<strong>ह</strong>ल छल। बडका बेटा दुकानमे घटल समानक िचट् ठा बनबय में अपयांत छल। मिझला दुकानक बा<strong>ह</strong>र पसरल समान कें भीतर ठेिलर<strong>ह</strong>ल छल आ' गंजू म<strong>ह</strong>ाजन रोकड िमला र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। इ सभ <strong>दे</strong>िख गोरकी मौसीक आंिखक कोर भीिजगेल। नोर टपकि<strong>ह</strong> वला छल। िचतकबरा उसांस भरैत बाजल-ङआइयो नि<strong>ह</strong> िफरल।'108


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गंजू म<strong>ह</strong>ाजनक दुकानक आगाक खुलल थान िदनभिर कतेको तर<strong>ह</strong>क जमघिटक कें अिछ। भोर आठबजे सँ ओतय लगक इकूल मे अपना धीया-पूता कें प<strong>ह</strong>ुंचावय वला अिभभावक आपस मे बितया लैत छिथ।ि<strong>ह</strong>नका लोकिनक गप-सपक शात <strong>िव</strong>षय इकूलक <strong>ह</strong>ेडमाटरनीक धीया-पूताक ित ूरता आ' इकूल मेअजब-गजब कें िनयम <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ि<strong>ह</strong>नका लोकिनक गेलाक बाद ऑिफस जाय वला सभक <strong>ह</strong>ुजूम ओतयअबैत-जाइत र<strong>ह</strong>ैत अिछ। बैग लटकौने नवका-नवका छौडा सभ बस पकडक लेल ओतय ठाढ भऽ जाइतअिछ आओर बस अबैत मांतर इ सभ लपिक कऽ लटिक जाइत अिछ। दुप<strong>ह</strong>र एक बजे सँ तीन बजे धिरगािजर्यन लोकिन फेर ओतय मंडराय लगैत छिथ। <strong>ह</strong>ुनकर िनशाना इकूल गेट <strong>ह</strong>ोइत अिछ। गेट सँ भारी-भरकम बता लटकौने नेना-भुटका िनकलैत छिथ िजनका <strong>ह</strong>ुनकर गािजर्यन लपिक लैत छिथ। नेना सभअपना अिभभावक कें ओतय आइसीम, जलपुरी, गोलगपाक ठेला िदस खॴचय लगैत अिछ आओरअिभभावक डांिट-डपिट-चुचकारक अ सँ <strong>ह</strong>ुनका बुझावक कोिशश करैत छिथ। सांझ <strong>ह</strong>ोइत मांतर ओतयथाकल-ठेि<strong>ह</strong>यायल लोकसभ, नवतुिरया छॱडा सभक जमघट लगैत अिछ। परचून दुकान लगक शराबक दुकानिटमिटमाय लगैत अिछ आ' फेर रंगीन सांझक नजारा उपिथत भऽ जाइत अिछ। राित ढ<strong>ह</strong>लाक संगि<strong>ह</strong>लािटकक िगलास आ' छोट-पैघ बोतलक खन-खन सँ ओ थान गूंजय लगैत अिछ। अलग-अलग झुंड मेलोकसभ सडक पर पािसखानाक आनंद मे डूिब जाइत छिथ।इ नवीन संकृित िकछुए वषर् सँ पनपल अिछ। शराबक चलन आओर ओकर उपलधता दुनू समान रूपसँ बढल अिछ। पिछला िकछु वषर् मे एि<strong>ह</strong> श<strong>ह</strong>र मे शराब दुकानक बािढसन आिब गेल अिछ। <strong>ह</strong>र पांच मेएक दुकान <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी शराबक अिछ। श<strong>ह</strong>र मे दूधक अभाव अिछ। शराब दुकानक कोनो अभाव नि<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong>बातक परवा<strong>ह</strong> िबना कएने िक इ दुकान क<strong>ह</strong>ां <strong>ह</strong>ोमय चा<strong>ह</strong>ी। इकूल, मंिदर, यायामशाला बगल मे अिछ तैयोकोनो परवा<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>। शराबक दुकान बढलाक कारणि<strong>ह</strong> श<strong>ह</strong>र मे शराब सेवनक ढेरो तरीका इजाद भेल अिछ।एि<strong>ह</strong> म मे ङफोर <strong>ह</strong>ील बार'क चलन तेजी सँ बढल अिछ। आिफस, दुकान आ' अपन ितान सँफुसर्त भेटल आओर चािरटा दोत तय कएल। बस फेर बोतल, सोडा, नमकीन और जलक बंदोबत भेलआओर बाटक कात लागल कारि<strong>ह</strong> मे बार खुिज गेल। आब टेंिडंग बार से<strong>ह</strong>ो आिब गेल अिछ। शराबदुकानक सामनि<strong>ह</strong> एकटा मोटरसाइिकल कें घेिर कऽ चािरटा दोत ठाढ भेिट जािथ तऽ बुझू ओतयङटेंिडंग बार' चालू अिछ।गंजू म<strong>ह</strong>ाजनक परचूनक दुकानक सामने वला जग<strong>ह</strong> पर भोर छः बजे सँ राित बार<strong>ह</strong> बजे धिर गित<strong>िव</strong>िधचलैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ। राित साढे नौ बजे सँ ओतय ान समाज जुटैत अिछ। एि<strong>ह</strong> समाजक लेल <strong>ह</strong>ऽमसंकृतिन शदक योग कएल अिछ। ओना चालू भाषा मे कतेक शद अिछ, मुदा एतय जाि<strong>ह</strong> समाजकचरचा कएल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ ओ वातव मे साधारण नि<strong>ह</strong> अिछ। ओकर संवेदना, िचंतन िया आ' यव<strong>ह</strong>ारकत<strong>ह</strong>ु सँ आम आदमीक तर सँ कम नि<strong>ह</strong> अिछ। इ समाज जखन जुटैत अिछ तऽ समाज, जनजीवन सि<strong>ह</strong>तकतेको मुा पर गंभीर चरचा <strong>ह</strong>ोइत अिछ। समाजक लोक िदनभिर िछतरायल र<strong>ह</strong>ैत अिछ। भुला काकाआइयो ओि<strong>ह</strong> पुरना दरबारक सामने िदनभिर जुटल र<strong>ह</strong>ैत छिथ आओर कोनो अनिच<strong>ह</strong>ार आदमी कें <strong>दे</strong>खैतमांतर भूकय लगैत छिथ। गोरकी मौसी ओि<strong>ह</strong> बैंक वला दंपित कें खूब नेि<strong>ह</strong>ल छिथ। आब एि<strong>ह</strong> उ मे109


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गोरकी मौसीक लऽग कोनो गंभीर िजमेदारी नि<strong>ह</strong> छि<strong>ह</strong>। ओ िदनभिर दंपितक घरक छ<strong>ह</strong>रिदवारी मे र<strong>ह</strong>ैत छिथआओर सांझ कऽ दंपितक घर िफरते मांतर <strong>ह</strong>ुनकर काज समात भऽ जाइत अिछ। राित अ<strong>ह</strong>ार <strong>ह</strong>ोइत मांतरओ घर सँ िनकिल कऽ एि<strong>ह</strong> चौपाल पर आिब जाइत छिथ। िमनी दीदी कत<strong>ह</strong>ु बा<strong>ह</strong>ल नि<strong>ह</strong> छिथ। ओ जमि<strong>ह</strong>सँ एि<strong>ह</strong> दुआिर-ओि<strong>ह</strong> दुआिर दौडैत र<strong>ह</strong>ली अिछ। िचतकबरा कें िकयो कलका सँ लायल छल। कीिन कऽ।एक िदन बीमार पिड गेल तऽ ओकर मािलक ओकरा सडक पर छोिड गेल छल। छोटकन तऽ नया अिछ।ओकर माय ओकरा एि<strong>ह</strong> इलाका मे छोिड गेल। एि<strong>ह</strong> बीच मैक्सीक एि<strong>ह</strong> समाज मे आगमन भेल। ओ एकटासमृ पिरवारक दुलरुआ अिछ। राित मे िकछु समयक लेल ओ खुलल बसात मे छोिड <strong>दे</strong>ल जाइत अिछआओर ओ ओकर फायदा उठाकऽ समाजक चौपाल मे शािमल भऽ जाइत अिछ।परंच ए<strong>ह</strong>न पि<strong>ह</strong>ले कि<strong>ह</strong>यो नि<strong>ह</strong> भेल। जखन सँ मैक्सी समाज मे शािमल भेल अिछ ओ िनयिमत रूप सँचौपाल पर <strong>ह</strong>ािजर <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ल अिछ। <strong>ह</strong>ं, कोनो िदन अपन मािलकक संग कत<strong>ह</strong>ु जाइछ तऽ ओ ओि<strong>ह</strong> िदननि<strong>ह</strong> अबैत छल, मुदा दोसर िदन ओ फेर मौजूद भऽ जाइत छल। इ पि<strong>ह</strong>ल मौका छल जे बार<strong>ह</strong> िदन सँगायब छल। एि<strong>ह</strong>लेल समाजक लोक मे खूब िचंता पसरल छल।गोरकी मौसी क<strong>ह</strong>लिन-ङमैक्सी के िबना चौपाल सु लगैत अिछ।' भुला काका मौसीक तरफ <strong>दे</strong>खैतस<strong>ह</strong>मित मे मुडी ि<strong>ह</strong>लौलिन। मौसी फेर बजली-ङ<strong>ह</strong>मरा िचंता एि<strong>ह</strong> बातक भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ िक ओि<strong>ह</strong> अिभशत३० अक्टूबरि<strong>ह</strong> सँ मैक्सी गायब अिछ। ओि<strong>ह</strong> िदन श<strong>ह</strong>र मे कतेको ठाम पैघ-पैघ बम <strong>िव</strong>फोट भेल छल।कत<strong>ह</strong>ु मैिक्सयो तऽ ओकर चपेिट मे नि<strong>ह</strong> आिब गेल?'- ङअ-रे की बात करै छी मौसी। तीस अक्टूबर कऽ मैक्सीक मािलकक छुी नि<strong>ह</strong> छल। एि<strong>ह</strong>लेल ओि<strong>ह</strong>िदन ओ बा<strong>ह</strong>र नि<strong>ह</strong> िनकलल <strong>ह</strong>ोयत।' िचतकबरा क<strong>ह</strong>लक।- ङआब इ तू कोना कि<strong>ह</strong> सकैत छ<strong>ह</strong>? भऽ सकैत अिछ ओि<strong>ह</strong> िदन मैक्सीक मािलक छुी लऽ लेने <strong>ह</strong>ोिथआ' ओ मैक्सी कें लऽ कऽ गणेशगुडी तरकारी कीनऽ गेल <strong>ह</strong>ोिथ, जेना िक कतेक बेर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।'- ङ<strong>ह</strong>ं, एना भऽ सकैत अिछ। मुदा सवाल अिछ िक <strong>ह</strong>मसभ एना िकयाक सोचू।' िमनी दीदी क<strong>ह</strong>लिन।भुला काका <strong>ह</strong>ाफी केलिथ आओर क<strong>ह</strong>लिथ-ङएना सोचऽ कें कतेको कारण अिछ। िकयाक तऽ मैक्सीककोनो अता-पता नि<strong>ह</strong> अिछ। ओकर मािलकक घरक दरबजा सभ िदन खुलैत अिछ। <strong>ह</strong>म वयं <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुंअिछ। अगर मािलक एति<strong>ह</strong> छिथ तऽ मैक्सी कें से<strong>ह</strong>ो एति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोमक चा<strong>ह</strong>ी आओर अगर मैक्सी एति<strong>ह</strong> अिछ तऽओकरा चौपाल पर जरूर आबक चा<strong>ह</strong>ी।'िचतकबरा- ङभऽ सकैत अिछ बम <strong>िव</strong>फोट वला िदन ओ मािलकक संग नि<strong>ह</strong> िनकलल <strong>ह</strong>ो।'गोरकी मौसी-ङभऽ सकैत अिछ। मुदा संकट िसफर् ओ<strong>ह</strong>ी िदनक तऽ नि<strong>ह</strong> अिछ। बम <strong>िव</strong>फोटक बाद सँतऽ समाज पर संकटक बादल छारलि<strong>ह</strong> अिछ।'110


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िचतकबरा-ङकोना?'गोरकी मौसी-ङतू एकदम भोला छ<strong>ह</strong> िचतकबरा। िक तोरा बुझना नि<strong>ह</strong> जाइत छ<strong>ह</strong>? जाि<strong>ह</strong> िदन बम फाटलओि<strong>ह</strong> िदन लागल जेना जलजला आिब गेल अिछ। <strong>ह</strong>म ओि<strong>ह</strong> राित चौपाल पर आयल जरूर र<strong>ह</strong>ी, मुदा दसिमनटक लेल। म<strong>ह</strong>ाजनक दुकान बंद छल आओर <strong>ह</strong>मरा रातुक भोजन नि<strong>ह</strong> भेल। िकछुए काल मे सटकापटकैत िकछु वदधारी आयल आओर <strong>ह</strong>मरा सभ कें पडाय पडल। ति<strong>ह</strong>या सँ लऽ कऽ आइधिर मा<strong>ह</strong>ौल शांति<strong>ह</strong>नि<strong>ह</strong> भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। िदनभिर सायरनक अवाज गूंजैत अिछ आओर वदधारी लोकिनक आयब-जायब लागलअिछ। बाट पर भीड िना<strong>ह</strong> घिट गेल अिछ आओर सून-मशान बाट <strong>ह</strong>मरा समाजक दोसर मु<strong>ह</strong>लाक कतेकोगोटेक जान लऽ लेलक अिछ।'िचतबकरा-ङअ<strong>ह</strong>ां ठीक क<strong>ह</strong>ैत छी मौसी। <strong>ह</strong>म ओि<strong>ह</strong> िदन गणेशगुडी गेल छल<strong>ह</strong>ुं। ओतय कें नजारा <strong>दे</strong>िखकऽ करेज कांिप गेल। गाडीक कबाड, जरल दुकान। कोन मे िकछु पूजाक समान आ' जरैत मोमबी।'िमनू-ङ<strong>ह</strong>ं, तीस अक्टूबरक ओि<strong>ह</strong> ददर्नाक मंजरक बाद सँ तऽ मा<strong>ह</strong>ौल िबलकुल अलग भऽ गेल अिछ।कतय ओ <strong>ह</strong>लचल आ' कतय इ साटा। एकदम मरघटसन। िकछु लोक भोकासी पािड कऽ कािन र<strong>ह</strong>लछलिथ, तऽ िकछु लोक फफिक-फफिक कऽ करेजा गला र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। जरल वतुक ढेर पर <strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुंइकूलक बैग। जूता-चपलक अंबार लागल छल। एि<strong>ह</strong> घटनाक बाद शायद पडेबाक म मे लोकक पैरिपछरल <strong>ह</strong>ेतिन। लोकसभ बितया र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। ओि<strong>ह</strong> िदन की भेल छल। एकटा बुढवा बाबा फफिक-फफिककऽ बािज र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>-ङओ अपन नाितन कें लऽ कऽ बजार आयल छलिथ। नाितने िज कएने छलि<strong>ह</strong>िक <strong>ह</strong>मरा बजार जयबाक अिछ। ओ नाितन कें जूता कीिन <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong> आओर सोचलि<strong>ह</strong> जे िकछु तरकारी कीिनली। इए<strong>ह</strong> सोचब काल सािबत भेल। ओ अखन तरकारीक दुकान लग प<strong>ह</strong>ुंचल छला<strong>ह</strong> िक कान सु भऽगेलि<strong>ह</strong>। ओ खिस पडला<strong>ह</strong>। आओर फेर जखन <strong>ह</strong>ोश आयल तऽ ........।' बुढवा बाबाक बात सुिन कऽ तऽ<strong>ह</strong>म स रि<strong>ह</strong> गेल<strong>ह</strong>ुं। <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ुनकर आओर बात सुनय चा<strong>ह</strong>ैत छल<strong>ह</strong>ुं। जेना िक <strong>ह</strong>ुनकर नाितन कें की भेलिन,मगर सायरनक अवाज गूंिज उठल आओर एकटा वदधारी सटका मािर कऽ <strong>ह</strong>मरा भगा <strong>दे</strong>लक।'गोरकी मौसी-ङअरे, सभसँ अधला<strong>ह</strong> बात तऽ <strong>ह</strong>मरा समाजक लेल भेल। बम <strong>िव</strong>फोटक घटनाक िदन सँतऽ <strong>ह</strong>मरालोकिनक िजनाइ <strong>ह</strong>राम भऽ गेल अिछ। सडक सु भेल तऽ <strong>ह</strong>मर लोक सडक पर मटरगतीकरक लेल िनकिल पडल। <strong>ह</strong>ुनका की पता छलि<strong>ह</strong> िक ए<strong>ह</strong>न िथित मे दु-चािर टा गाडी चलैत अिछ ओकाफी लापरवा<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कतेक लोक एि<strong>ह</strong> लापरवा<strong>ह</strong> गाडीक चपेिट मे आिब गेला<strong>ह</strong>। ज<strong>ह</strong>ां-त<strong>ह</strong>ां खरधारीआओर वदधारी लोक कट भऽ जाइत छिथ आ' <strong>ह</strong>मरालोकिनक खैर नि<strong>ह</strong>। िसफर् यै<strong>ह</strong> लोकिन नि<strong>ह</strong>, बिकिकछु घिडयाल से<strong>ह</strong>ो उभिर कऽ आिब गेल छिथ ओ जग<strong>ह</strong>-जग<strong>ह</strong> मजमा लगा र<strong>ह</strong>ल छिथ आओर मोमबी जराकऽ घिडयाली नोर टपका र<strong>ह</strong>ल छिथ। ओना घटनाथल आओर ितान आ' सरकारी संथान मे ासुमनअिपर्त कए आ' रैली िनकािल कऽ अपन एकजुटता दिशर्त करय वला लोक सरा<strong>ह</strong>नीय काज कऽ र<strong>ह</strong>लछिथ। मुदा दुखक बात इ अिछ जे घिडयाल सभ से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> मे अपन फायदा बटोरक यास करब शुरू कऽ111


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>दे</strong>लिन अिछ। बजार नि<strong>ह</strong> लािग र<strong>ह</strong>ल अिछ तऽ <strong>ह</strong>मरा लेल लोक की छोडता<strong>ह</strong>। से पेट पर आफत आिब गेलअिछ।'भुला काका-ङतू ठीक क<strong>ह</strong>ैत छ<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मरो अं<strong>दे</strong>शा भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। या तऽ मैक्सी ओि<strong>ह</strong> िदन बम<strong>िव</strong>फोटक चपेिट मे आिब गेल <strong>ह</strong>ोयत अथवा ओकर बाद जे <strong>ह</strong>ंगामा भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ ओि<strong>ह</strong> मे कत<strong>ह</strong>ु दिब गेल<strong>ह</strong>ोयत।'गप-सप जारी छल। तखने िचतकबरा िकछु सूंिघ लेलक। ओकर चे<strong>ह</strong>राक भाव बदिल गेल। ओिचकरल।-ङअरे, <strong>दे</strong>खू.... मैक्सी आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ।'सभ सतकर् भऽ गेल। सचमुच नारंगीक िदश सँ झुमैत मैक्सी आिब र<strong>ह</strong>ल छल। ओकर वागत मे सभलोक ठाढ भऽ गेला<strong>ह</strong>। सभ भाव <strong>िव</strong>ल छलिथ। ककरो मुं<strong>ह</strong> सँ कोनो अवाज नि<strong>ह</strong> िनकिल र<strong>ह</strong>ल छल।अबैत मांतर मौसी सँ लेपटा गेल। सभ फफिक पडल।मौसी ममता सानल डांटैत पुछलिथ-ङकतय छल<strong>ह</strong> एतय िदन?'िचतकबरा बचल रोटी ओकरा पकडबैत गदर्िन सँ लगा लेलक। छोटकन तऽ कूिद पडल। सभ इ बुझवाकलेल उसुक छल जे आिखर एतेक िदन क<strong>ह</strong>ां छल? मैक्सी सभक िजज्ञासा शांत करैत क<strong>ह</strong>लक-ङ<strong>ह</strong>मरमालिकन <strong>ह</strong>मरा गणेशगुडी लऽ गेल छली<strong>ह</strong>। ओ गणेशगुडी लाईओवरक नीचा गाडी पाकर् कय आओर <strong>ह</strong>मरालऽ कऽ दोसर तरफ िमठाइयक दुकान िदश गेली<strong>ह</strong>। एतबे मे भीषण धमाका भेल आ' <strong>ह</strong>मर मालिकन खिसपडली<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म कूं-कूं करय लगल<strong>ह</strong>ुं। <strong>ह</strong>म अपन मालिकन के बचबय चा<strong>ह</strong>ैत छल<strong>ह</strong>ुं। एतबे मे भयभीत लोककएकटा <strong>ह</strong>ुजूम आयल आओर <strong>ह</strong>मरा मालिकन सँ िबछुडा <strong>दे</strong>लक।'- ङफेर....।' सभगोटे एक संग बािज उठला<strong>ह</strong>।- ङ<strong>ह</strong>म भीडक धा खाइत फटकी चलल जा र<strong>ह</strong>ल छल<strong>ह</strong>ुं, मुदा <strong>ह</strong>मर नजिर मालिकनि<strong>ह</strong> पर छल। <strong>ह</strong>म<strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुं जे मालिकन कोनो तर<strong>ह</strong>ें उठली आओर िकछु लोक <strong>ह</strong>ुनका दुकानक भीतर लऽ गेला<strong>ह</strong>। ओकरा बादतऽ <strong>ह</strong>म बस भटकैत र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुं। ए<strong>ह</strong>र आबक राता खोजैत र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुं। एि<strong>ह</strong> बीच <strong>ह</strong>म वदवलाक कतेक सटकाखएल<strong>ह</strong>ुं कि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> सकैत छी। एकटा तऽ <strong>ह</strong>मरा पकिड लेने छल आओर रसी सँ बाि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ने छल। शायदओ <strong>ह</strong>मरा अपन घर लऽ जाय चा<strong>ह</strong>ैत छल। मुदा <strong>ह</strong>म कोनो तर<strong>ह</strong>ें ओकर चंगुल सँ आजाद भऽ गेल<strong>ह</strong>ुं आओरभािग पडेल<strong>ह</strong>ुं। एि<strong>ह</strong> बीच <strong>ह</strong>म िसफर् भािगति<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुं अिछ। ओ लोकिन आओर अपना लोकिन सँ से<strong>ह</strong>ो।अपन लोक सभ तऽ <strong>ह</strong>मरा संग अपन इलाका मे घुसपैठीक जकां <strong>दे</strong>खलक आओर कतेक लोक <strong>ह</strong>मरा परटूिट पडला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>म कोनो तर<strong>ह</strong>े बचैत आइ नारंगी ितनाली प<strong>ह</strong>ुंचल<strong>ह</strong>ुं तऽ ओ अपन इलाकाक प<strong>ह</strong>चान भेल। <strong>ह</strong>मबिच गेल<strong>ह</strong>ुं।'112


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एतेक कि<strong>ह</strong> कऽ मैक्सी सांसि<strong>ह</strong> लऽ र<strong>ह</strong>ल छल िक सायरन बािज उठल। सब बुिझ गेल िक आब वद वलाआिब धमकता<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong>लेल सभ अपन-अपन बाट पकडलि<strong>ह</strong>।३. प३.१. कालीकांत झा "बुच" 1934-2009- आगाँ३.२. सये कुमार झा-पॉंच लघु क<strong>िव</strong>ता३.३. िशव कुमार झा-िकछु प३.४. जय काश मंडल३.५. गंगेश गुंजन:अपन-अपन राधा २१म खेप३.६. राज<strong>दे</strong>व मंडल दूटा क<strong>िव</strong>ताव.कालीकात झा "बुच"113


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कालीकांत झा "बुच" 1934-2009ि<strong>ह</strong>नक जम, म<strong>ह</strong>ान दाशर्िनक उदयनाचायर्क कमर्भूिम समतीपुर िजलाक किरयन ाममे 1934 ई0 मे भेलिन । िपता व0 पंिडत राजिकशोरझा गामक मय <strong>िव</strong>ालयकथम धानायापक छला<strong>ह</strong>। माता व0 कला <strong>दे</strong>वी गृि<strong>ह</strong>णी छली<strong>ह</strong>। अंतरनातक समतीपुर कॉलेज, समतीपुरसँ कयलाक पात िब<strong>ह</strong>ारसरकारक खंड कमर्चारीक रूपमे सेवा ारंभ कयलिन। बालि<strong>ह</strong>ं कालसँ क<strong>िव</strong>ता लेखनमे <strong>िव</strong>शेष रूिच छल । मैिथली पिका-िमिथला िमि<strong>ह</strong>र, मािट- पािन, भाखा तथा मैिथली अकादमी पटना ारा कािशत पिकामे समय - समयपर ि<strong>ह</strong>नकरचना कािशत <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>लिन। जीवनक <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध <strong>िव</strong>धाकेँ अपन क<strong>िव</strong>ता एवं गीत तुत कयलिन। साि<strong>ह</strong>य अकादमीिदली ारा कािशत मैिथली कथाक इित<strong>ह</strong>ास (संपादक डाॅ0 बासुकीनाथ झा )मे <strong>ह</strong>ाय कथाकारक सूची मे, डाॅ0 <strong>िव</strong>ापित झा ि<strong>ह</strong>नक रचना‘‘धमर् शााचायर्"क उलेख कयलिन । मैिथली एकादमी पटना एवं िमिथला िमि<strong>ह</strong>र ारा समय-समयपर ि<strong>ह</strong>नका शंसा प भेजलजाइत छल । ृंगार रस एवं <strong>ह</strong>ाय रसक संग-संग <strong>िव</strong>चारमूलक क<strong>िव</strong>ताक रचना से<strong>ह</strong>ो कयलिन । डाॅ0 दुगनाथ झा ीश संकिलत मैिथलीसाि<strong>ह</strong>यक इित<strong>ह</strong>ासमे क<strong>िव</strong>क रूपमे ि<strong>ह</strong>नक उलेख कएल गेल अिछ |!! भैयाक <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>!!जि<strong>ह</strong>ना धरफर <strong>िव</strong>या<strong>ह</strong>,ति<strong>ह</strong>ना कनपी िसनूर,ओि<strong>ह</strong>ना कऽ िलऔ भैया अिनल रूकसियो जरूर ।।वव जड़ै छल भीतर वा<strong>ह</strong>र,के<strong>ह</strong>ेन अनूप अ<strong>ह</strong>ॉ केर ठा<strong>ह</strong>र,लालपुरक तोड़ण लागल छल,सोनापूरक कलश साजल छल,माथा पर मुस<strong>ह</strong>री गर मे माला मोतीपूर ।।अतुकांत मं सॅ पं0 <strong>िव</strong>ाधर,करौलिन पिरणय वॉिच धराधर,सार याम आ नवल नद सन,च <strong>िव</strong>कल वागत धुिन तनमन,भीम पघारी सॅ दतमिन लेल काटल ठॉिढ़ वबूर ।।114


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गदगद <strong>दे</strong>िख अंजु सन सािर,पिरछन कालक <strong>िव</strong>सिर ल<strong>ह</strong>ुॅ गािर,समना आ िभर<strong>ह</strong>ा केर संगमदू-दू सासु सॅ सासुर गमगम,उषा सन सुकयाक <strong>ह</strong>ाथ मे <strong>िव</strong>यिन पंख मयूर ।।चलल<strong>ह</strong>ुॅ जि<strong>ह</strong>ना अ<strong>ह</strong>ॉ स<strong>ह</strong>रसा,वरसावैत वसती वरसा,भुक्खे गाड़ी मे अधीर औमोन पड़ल कोवरक खीर औ,एकसिर िकएक गेल<strong>ह</strong>ुॅ रंगशाला टूटल भौजीक गुरूर ।।!! नािर सुनू !!<strong>ह</strong>े नािर सुनू सुकुमािर सुनूकि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुॅ <strong>ह</strong>म िकछुआन वात,तकरो अ<strong>ह</strong>ॉ कािन पसािर सुनू ।।सतयुग मे <strong>ह</strong>म नेना भुटका,ेता मे क आचारी,ापर मे ज्ञानक अ<strong>ह</strong>ंकार,किल मे छल भिक्तक लाचारी,सभ झूठ मूठ केर दंभ <strong>दे</strong><strong>िव</strong>, जॱ अ<strong>ह</strong>ॴ अनिच<strong>ह</strong>ािर सुनू ।।याम रैिन वाट नि<strong>ह</strong> सूझय,सृजन <strong>दे</strong><strong>िव</strong>! अ<strong>ह</strong>ॅक ऑचर अ<strong>ह</strong>ार,धरा अनल<strong>ह</strong>ुॅ अवोध राघव केॅ,तखन कोना पसरल यािभचार ?रौ नाियके भुवन वचाबू अयल<strong>ह</strong>ुॅ अ<strong>ह</strong>ॅक दुआिर सुनू ।।115


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्!! गीत !!वंशीवट वेकार गय,यमुना तट अ<strong>ह</strong>ार गय ।एक याम <strong>िव</strong>नु सगरो,वृदावन भिर <strong>ह</strong>ा<strong>ह</strong>ाकार गय ।।सून - सान घर ार गय,यौवन भेल असार गय ।मन मो<strong>ह</strong>न मुरलीक संग,चिल गेल नदी केर पार गय ।।उपटल खेत पथार गय,िमलनक व वजार गय ।आव रािधका सॅ के करतिन ,<strong>ह</strong>ॅिस <strong>ह</strong>ॅिस मधुर दुलार गय ।।सिख पैसिल जलधार गय,<strong>ह</strong>ोइतिथ कोना व<strong>ह</strong>ार गय ।सभक चीर चुनरी पिजऔने,याम ठािढ़ पर ठार गय ।।116


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सये कुमार झापॉंच लघु क<strong>िव</strong>ता1श<strong>ह</strong>रमेपैघ लोक छोट आथाक संग जीबै छिथ ।गाममेछोट लोक पैघ आथाक संग जीबै छिथ ।जीबै दुनू छिथमुदा जीबामे अंतर छै ।लोक आ आथाक छोट-पैघ भेनेजीवनमे फकर् अयबे करतै ने ।2117


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मसानोमे आब क<strong>ह</strong>ॉं छै खाली परती धरतीसब पर कैक बेर कैकटा लाष जरल छै-आब त’ आबयवला येक शवअपना संग अपन पूवजोकेएक बेर फेर जरा दैत अिछ ।3अ<strong>ह</strong>ॉं िलखै छी ढ़ाकीक ढ़ाकीमुदा िकऐक नि<strong>ह</strong> पढ़ै छै समय तकराएकसर अ<strong>ह</strong>ार कोठरीमेअ<strong>ह</strong>ॉंक सभ पॉंित‘सफोकेषन’क िषकार भ’ पड़ले रि<strong>ह</strong> जाईत अिछअ<strong>ह</strong>ॉं छोड़ू िलखनाईआ- पि<strong>ह</strong>ने िमला िदयौइधनुषकेॅंसंगीतक सारेगामाक संग ।4118


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सूरजक थान पर यिदमनुक्ख ठाढ़ रि<strong>ह</strong>तै’एको िकरण रोषनीकधरती पर नि<strong>ह</strong> पड़’ दैते ।सूरज से<strong>ह</strong>ो अपन रोषनीक संगिबन बतौने मनुक्खकेॅंिदन राित जिरते रि<strong>ह</strong>तेैआ- मनुक्ख अपन रोषनीकेॅं पीिबसूरजक रोषनीमे आधा ि<strong>ह</strong>सा मांिगतै ।5नारी यिद भोग्या छै त’ ठीक छैकोनो <strong>ह</strong>जर् नि<strong>ह</strong>/ भोगैत र<strong>ह</strong>ूमुदा एतबात’ सय अिछजे अ<strong>ह</strong>ॉंके एखनधिर नि<strong>ह</strong> भेटल अिछअपन मायक <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क गंध ।िशव कुमार झा-िकछु प ३..िशव कुमार झा ‘‘िटलू‘‘,नाम ः िशव कुमार झा,िपताक नाम ः व0 काली कात झा‘‘बूच‘‘,माताक नाम ः व0 चकला <strong>दे</strong>वी,जम ितिथ ः 11-12-1973,िशक्षा ः नातक (िता),जम थान ः मातृक ः मालीपुरमोड़तर, िज0 - बेगूसराय,मूलाम ः ाम $ पालय - किरयन,िजला - समतीपुर,िपन: 848101,संित ः बंधक, सं<strong>ह</strong>ण,जे0119


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एम0 ए0 टोसर् िल0,मेन रोड, िबटुपुरजमशेदपुर - 831 001, अय गित<strong>िव</strong>िध ः वषर् 1996 सॅ वषर् 2002 धिर <strong>िव</strong>ापित पिरषद समतीपुरक सांकृितक ,गितविध एवंमैिथलीक चार - सार <strong>ह</strong>ेतु डाॅ0 नरेश कुमार <strong>िव</strong>कल आ ी उदय नारायण चैधरी (रापित पुरकार ात िशक्षक) क नेतृव मेसंलग्न!! अनाचार !!<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ुंसल <strong>िव</strong>जुकल दुयतक मन तनय गड़ल अिछ थाल मे ।याय - धमर् भू ि<strong>ह</strong>द घेरायल अनाचार केर जाल मे ।।परदारा आ परक य िदिश,अधम कुलोचन <strong>ह</strong>ुलिक र<strong>ह</strong>ल ।राजकोष केर वात की क<strong>ह</strong>ू ?ेत व वीिच फुदिक र<strong>ह</strong>ल ।जनतंक आंचर वसुधा पर मुकी कौरव भाल मे ।याय .......................................................................... ।।उदयन दशर्न आव अलौिकक,भेल <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क कथा <strong>िव</strong>लुत,सभजन लागल भौितकता मेबु अयाची पुंज शुशुत,खर खवास सॅ मािलक धिर नाचय कैंचा केर ताल मे ।याय .......................................................................... ।।काटर लऽ कऽ गृ<strong>ह</strong>थ धमर् केॅ,पालन कऽ र<strong>ह</strong>लिन मनुसंतान ।जानकी माता पातिर सजाविथ,मधुशाला पैसलिन <strong>ह</strong>नुमान ।गभर्क कया ूण <strong>ह</strong>या सॅ समायिल कालक गाल मे ।याय .......................................................................... ।।जाित, पंथ, भाषा <strong>िव</strong>भेद ई,120


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जातं केॅ सािड़ र<strong>ह</strong>ल ।कुिटल राजिषर्क चयू<strong>ह</strong>,अपने अपना केॅ जािड़ र<strong>ह</strong>ल<strong>दे</strong>वभूिम केॅ िदयौ मुिक्त फॅिस गेल दलालक चाल मे ।याय .......................................................................... ।।!! अंजिल (बाल साि<strong>ह</strong>य) !!का ः सूित र<strong>ह</strong>ू अय बुच्ची ओल,पाकल परोर सन लागय लोल ।उलू मुख भदैया िखिखरक वोल,नाम ‘अंजिल’ कतेक अनमोल ।अंजिल ः मॉ !! िटलू का वड़का शैतान,थापर मािर ठोकै छिथ कान ।अ<strong>ह</strong>ॉ सॅ नुका कऽ िचवविथ पान,फोड़विन माथ वा तोड़विन टॉग ।का ः भौजी ! छोटकी फूिस वजै छिथ,रीतू संग भिर िदन <strong>िव</strong>न-<strong>िव</strong>न करै छिथ ।दा<strong>िव</strong> र<strong>ह</strong>ल छी ि<strong>ह</strong>नक <strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म,उछृंखल नेना करै छिथ तम-तम ।अंजिल ः का जुिन घोरू िमयाक भंग,आव नि<strong>ह</strong> सूतव <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ॉक संग ।मॉ लग <strong>ह</strong>मरा सॅ िसने<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खवैत छी,एकात पा<strong>िव</strong> <strong>ह</strong>मर घेंटी दवैत छी ।का ः पठा <strong>दे</strong>व काि अ<strong>ह</strong>ॉ केॅ <strong>ह</strong>ॉटल,नेनपन ओि<strong>ह</strong> ठॉ भऽ जएत शीतल ।ओतय भेटत नि<strong>ह</strong> खीरक थारी,नि<strong>ह</strong> रसमलाइ नि<strong>ह</strong> पनीरक तरकारी ।अंजिल ः काकू बनव <strong>ह</strong>म बुिधयािर नेना,121


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सिदखन वाजव सुमधुर वयना ।ककरो संग नि<strong>ह</strong> मुॅ<strong>ह</strong> लगाएव,अ<strong>ह</strong>ॴ लग र<strong>ह</strong>व <strong>ह</strong>ॉटल नि<strong>ह</strong> जाएव ।।जय काश मंडलएम.ए. एल.एल.वीमझौरा िनमर्लीिजला- मधुबनीिब<strong>ह</strong>ारजय काश मंडलअिधवक्तािनमर्ली अनुमडल कोटर् िब<strong>ह</strong>ारएम.ए. एल.एल.वीाम- मझौरा िनमर्लीिजला- मधुबनीमोवाइल- 9801180392(1)मैिथली लोक गीत- उपराग<strong>ह</strong>म दैइ छी उपराग<strong>ह</strong>े यौ समाजक लोक- 2जाित धरम अ<strong>ह</strong>ाँ िकए बनौिलयैजन-जन मे अ<strong>ह</strong>ाँ लड़ौिलयैकेिलयै के<strong>ह</strong>न ई खोज,<strong>ह</strong>े यौ समाजक लोक।<strong>ह</strong>म दैइ छी उपराग.....122


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्द<strong>ह</strong>ेज था अ<strong>ह</strong>ाँ िकयै चलेिलयैनारीकेँ अ<strong>ह</strong>ाँ पाइये जोखिलयै<strong>दे</strong>िलयै के<strong>ह</strong>न ई नोर<strong>ह</strong>े यौ समाजक लोग।<strong>ह</strong>म दैय छी उपराग........ि<strong>ह</strong>दु, मुिलम, िसख, इशाईअपनामे सभ भाइ-भाइमंिदर मिजद लेल झगिड़ गेिलयै यौ<strong>ह</strong>े यौ समाजक लोक। <strong>ह</strong>म दै छी उपराग.....(2) मैिथली लोक गीत- भूल कतए भेलबड़ नीक गप क<strong>ह</strong>लॱई बुझलॱ यौअपन <strong>दे</strong>श ई म<strong>ह</strong>ानसे<strong>ह</strong>ो मानलॱ यौमुदा घोटालामे <strong>दे</strong>श भेल िदवालाक<strong>ह</strong>ु भूल कतए भेल।सौ मे नबे बेइमानफेर <strong>दे</strong>श ई म<strong>ह</strong>ान<strong>ह</strong>म रटै छीगाँधी गौतम केर नाम <strong>ह</strong>म बेचै छी,असमाने जँ फाटत तँ दरजी िक सीयतजतए मंी बइमानओतए जा िक करतयौ भूल कतए भेलक<strong>ह</strong>ु सुिध कतए भेल।खेलो मे आब धोखेबाजी चलैएिकेट मे आब सट्ेबाजी चलैएएिशया ओलोिपंक मे नामो धीनेलॱधिन ई मलेशरी जे काँच एगो पइलॱ123


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भूल कतए भेल यौ,सुिध कतए गेल।गंगेश गुंजन:जम थान- िपलखबाड़, मधुबनी।ी गंगेश गुंजन मैिथलीक थम चौबिटया नाटक बुिधबिधयाक लेखक छिथआऽ ि<strong>ह</strong>नका उिचतवक्ता (कथा सं<strong>ह</strong>) क लेल साि<strong>ह</strong>य अकादमी पुरकार भेटल छि<strong>ह</strong>। एकर अितिरक्मैिथलीमे <strong>ह</strong>म एकटा िमया पिरचय, लोक सुनू (क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>), अ<strong>ह</strong>ार- इजोत (कथा सं<strong>ह</strong>), पि<strong>ह</strong>ल लोक(उपयास), आइ भोर (नाटक)कािशत। ि<strong>ह</strong>दीमे िमिथलांचल की लोक कथाएँ, मिणपक नैका- बिनजाराकमैिथलीसँ ि<strong>ह</strong>दी अनुवाद आऽ शद तैयार <strong>ह</strong>ै (क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>)।१९९४- गंगेश गुंजन (उिचतवक्ता, कथा)पुतकलेल सि<strong>ह</strong>य अका<strong>दे</strong>मी पुरकारसँ समािनत ।अपन-अपन राधा २१म खेपिकछु ने <strong>दे</strong>खाइ पड़ैतिकछु सुनाइ नि<strong>ह</strong> पड़ैतिकछु चलैत-िफरैत नि<strong>ह</strong>भिर पृवी भ' गेल अिछ िनःशदअनालोिड़त सात समुक नील नील ! नीलेक अनत भीजल <strong>िव</strong>तार।कत<strong>ह</strong>ु सँ कत<strong>ह</strong>ु िकछु ने सुझाइत अिछ वतुक कोनो आकार जल जेनाबि<strong>ह</strong> गेल <strong>ह</strong>ो म<strong>ह</strong>ााडक अकथनीय अपशर्नीय,िनिय-िनपद <strong>िव</strong>तारए<strong>ह</strong>ी क्षण पृवी पएर धरैत ए<strong>ह</strong>ी क्षण जल | <strong>ह</strong>ाथ-पएर चलिबते ऊँच अदृय124


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दुगर्म प<strong>ह</strong>ाड़- मन कें, िच कें चेतना केम कठोर पएर पंजा सँ ओंघड़बैत,गेन जकाँ गुड़कबैत । वयं गेन, वयं अनत <strong>िव</strong>तार-म<strong>ह</strong>ाकाल ।तँ की भेल अिछ एि<strong>ह</strong> पल राधा वयं से<strong>ह</strong>ो म<strong>ह</strong>ाकाली शिक्त! नेनपनि<strong>ह</strong> सँसुनल वणर्न जकाँ ?<strong>ह</strong>मर समय की िथक ? राधा राधा कें पूछैत छिथ-<strong>ह</strong>मर समय ? <strong>ह</strong>म कोनसमय मे छी? कोन रूप मे कतेक आ कथी लेल ? अथत् समयकिनरतरता मे <strong>ह</strong>मर ई एतेक िदन-राित,भोर-दुप<strong>ह</strong>िरया-साँझक अबाधअनुपिथित कोन ठाम अिछ ? एकर की थान छैक । <strong>ह</strong>मर अितवकए<strong>ह</strong>न नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>एब, आधा <strong>ह</strong>एब ,आधा नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>एबब।<strong>ह</strong>ोयबो करब आनि<strong>ह</strong>यॲ <strong>ह</strong>एब। एकर की <strong>ह</strong>ो आकलन ,के करय एकर ि<strong>ह</strong>साब ? ि<strong>ह</strong>साबकएलो उतर एकर की <strong>ह</strong>ो फिलताथर् ?अथर् तं चा<strong>ह</strong>ी सभक अितवक, कीड़ा-मकोड़ा सँ ल' क' चुी-िपपरी, घास-पातली-बृक्ष सभक अितवक <strong>िव</strong>ि<strong>ह</strong>त अथ <strong>ह</strong>ोइछ ओकर अितव,वै<strong>ह</strong> ओकर औिचयसॱसे पृवीक सभटा स<strong>ह</strong>जभूत पदाथर् आ तव अपन अथर् ल'क' आएल अिछ। अथ तं ओकर आयु बनैतछैक, <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अथवा काया नि<strong>ह</strong>।' से कृण क<strong>ह</strong>ैत छिथ। एि<strong>ह</strong> समतकमनुय कें <strong>ह</strong>ोम' पड़ैत छैक-<strong>िव</strong>ज्ञ आ कर' पड़ैत छैक <strong>िव</strong>वेक सँ एि<strong>ह</strong> सभटाक मनुखोिचत यव<strong>ह</strong>ार। <strong>िव</strong>वेक-यव<strong>ह</strong>ारे िथकैक मुयक ैिक अथर् संग ! संवेदना बाटे अथर्क पुनजर्म आ पुनरर्चने <strong>ह</strong>ोइछ मनुक्खक अथर्िनपि ।माने मानव-अितव मे सृिक गूढ़ -जिटल जीवनक असर <strong>ह</strong>ोइत मक छैक ज्ञान ,ज्ञानक अथर्वान सृजन तथा योगक उरदाियव | मनुक्खे कें राख' पडैत छैक एक-एक टा ि<strong>ह</strong>साब -जीवनक जोड़-घटाव -गुणा-भाग...सबटाक राख' पड़ैत छैक ब<strong>ह</strong>ी-खाता, जबाब<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी | एखनो अप पिरभािषतसृिक जिटल कारबारक ब<strong>ह</strong>ीखाता कें िनपाप -राफ साफ |िबना डंडी मारने मनुखे कें तौल' पडैत छैकमनुक्खे कें समयक तराजू पर समाज आ संसार | मनुय अपने तें, अिछ अपने तराजू अपने बतु आ तौललजाइत <strong>िव</strong>राट बजार -वतु -यापार | ई सब मनुये, सबिकछु...' <strong>ह</strong>मर कोिट की ? <strong>ह</strong>म की छी ?'राधा पूछैत छिथ वयं कें ,अपन िनिय एकांत मे , ए<strong>ह</strong>न गंभीरता सं, एतेक िदनक बाद |-' <strong>ह</strong>म की छी ? मनुक्खे तं ी ? जबािसनी ी ? कोन जक ? की ?'-' तॲ मा राधा छें | राधा ! तें <strong>ह</strong>मर सबिकछु छें | तो<strong>ह</strong>र उर <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ नि<strong>ह</strong>ं | ई तँ अिछ बूझल125


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्जे राधा माने-जे िनवारण करय कृणक बाधा ।'-'अ<strong>ह</strong>ाँ सब बेर एि<strong>ह</strong>ना ठा मे उड़ा दैत छी कृण <strong>ह</strong>मर बात ।' िखिसया गेलिखन राधा--ई नीक बात? क<strong>ह</strong>ू िथक नीक लोकक काज?'-तोरा के क<strong>ह</strong>लकौ जे <strong>ह</strong>म छी नीक लोक, तमसाि<strong>ह</strong> छॱड़ी ?'िब<strong>ह</strong>ुँसैत क<strong>ह</strong>ैत कृण लगब' लगलिखन राधा कें गुदगुी ।तकरे बरजैत काल घुिर अएलिन चेतना, जेना....ई के<strong>ह</strong>न दु<strong>िव</strong>धा , मोनक ई की दशा ?एखन एि<strong>ह</strong> पल िदन अिछ िक राित तेकरो बोध नि<strong>ह</strong> बांचल ।अ<strong>ह</strong>ार छी बैसिल िक इजोत मे तकरो अंदाज नि<strong>ह</strong>।बैसिल छी बा ठािढ़, बुझाइओ नि<strong>ह</strong> पड़ैछ।गाढ़ िन मे छी <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल कोनो व बापड़िल िनःे भूिम पर सः !भिर गाम भ' गेलए िनःशद, िनबर्सात, आ िक िनसभेर िकंबासाँठल भार जकाँ राखल भिर आँगन, से अंगने साँिठ क'पठा <strong>दे</strong>ल गेलय कोनो गाम, भार समेत ?<strong>दे</strong><strong>ह</strong> बड़ जरैए। जेठ-बैसाख मे आिग ताप' बैिस गेल <strong>ह</strong>ोइ जेना ।शरीर ।मुदा यान आएल यिद बुझा र<strong>ह</strong>ल अिछ धा<strong>ह</strong> आ वाला तँयथाथ छी। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क बोध बाँचल अिछ।अथत् <strong>दे</strong><strong>ह</strong> बाँचल अिछ। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>, कत<strong>ह</strong>ुअिछ।को<strong>ह</strong>नो िथित मे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अिछ। <strong>दे</strong><strong>ह</strong> बुझा र<strong>ह</strong>ल अिछ। भ' र<strong>ह</strong>लएिकछु संचार -बुझबाक, िकछु करबाक उचाबच । <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अिछ, बैसल, ठाढ़,सूतल-पड़ल जेना <strong>ह</strong>ो, अिछ। तकबाक चा<strong>ह</strong>ी। कोन िथित मे अिछकेबल ताप-धा<strong>ह</strong>क बोध <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क अनुभव नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। <strong>ह</strong>ँ मुदा,धा<strong>ह</strong>क-दुःखक मायमे <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-अनुभव मनुय-मन कें बेशी यक्ष आतें यथाथर् क' बुझा दैत छैक आ ओकर आयु से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत छैक अपेक्षाकृतबेशी । सुख िबलाई छैक, िबला जाइ छैक।दुख जीवन में रि<strong>ह</strong> जाएत छैक।चुपचाप अपन कोनो कोन में उपेक्षा-सैंतल अपना के रूपांतिरत करबाक मनोयन<strong>ह</strong>ार में भऽ जाइत छैक,मनुक्ख के आमसात...दुखऽक रूप में ओकर <strong>िव</strong>लय चेतना में ताि<strong>ह</strong> अनुपात औऱ शैली में <strong>ह</strong>ोयत छैक जोवयं ओ शरीर अथत मन-मितक-चेतना के पयर्ंत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छैक तेकर अनुमान , अनुभव, बा ठेकान...।सुख जेंका <strong>िव</strong>ला के नि<strong>ह</strong> वय के मनुक्ख जोग्य. बना कऽ, दुख बनैत अिछ उपयोगी, सृा और अक्शुणेम मागर्क बटखच ।126


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सदा संबल। दुख वयं संग लोकके बदलैत अिछ तैं अपन अवीकायर्ता-अाता में पयर्ंत वै<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछेयकर, मनुक्ख बाट के लक्य धिर लो जेबा<strong>ह</strong> में ओकरे िदशा िनदश <strong>ह</strong>ोइत अिछ, बेशी उपयुक्त ।चैन छीनब सतत चैन िछनबे नि<strong>ह</strong>ं िथक। चैन छीनब बैचेन करबाक एकटा ाकृितक उपाय थीक, ई उपायतुच्छता सऽ <strong>िव</strong>शेष संऽ संजोग आर मुिक्तक सीढी बिनकऽ अपन काज करित अिछ । अपन काज करितर<strong>ह</strong>ैत अिछ। दुख के मा<strong>ह</strong>ुर जेकां केला से उपयोग दुख <strong>ह</strong>ेय भ जायत अिछ। <strong>ह</strong>ेयता मनुक्ख वभावक अं<strong>ह</strong>ारपक्ष <strong>ह</strong>ोयत अिछ। उच्चता आ उथाने <strong>ह</strong>ोयत अिछ ओकर वाभा<strong>िव</strong>क उकषर्। मनुक्ख भौितकता सऽ लऽकऽ अयाम पयर्ंत करैत चलैये अपना -अपना रुिच, सुख आर कतर्य सं अपन पथक िनधरण -िनमण...एि<strong>ह</strong> में सऽ कत<strong>ह</strong>ु कट <strong>ह</strong>ोयत अिछ रचना ….अपन संपूणर् शरीर मोनक पंदन लेने, भीजल-तीतलसवग उलिसत मुख मंडल लऽ...को खन अितिचंितत <strong>िव</strong>बोध सऽ जेना कािलया द<strong>ह</strong> में ाण लेबाक िचंताआर क्लेश में छोिड़ जािन नि<strong>ह</strong> कतेक काल डूबल रि<strong>ह</strong> गेला, जमुना में ीकृण।कतेक काल....!जेना कैजुग-आ जमुना तर सऽ नथने नाग जखेन ऊपर भेला उलिसत मुखमंडल आर भीजल शरीर संग, तखन तेन<strong>ह</strong>ल-भीजल छल डांढ़ में खॲसल बंसुली से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ुनकर... शरीर।तं की <strong>ह</strong>मर अपनो कोनो अिछ कािलया, िनतांत कोनो अपन ?मुदा यान आयल यिद बुझा र<strong>ह</strong>ल अिछ धा<strong>ह</strong> आ वाला तंयथाथ छी। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क बोध बाँचल अिछ।अथत् <strong>दे</strong><strong>ह</strong> बाँचल अिछ। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>, कत<strong>ह</strong>ुअिछ।को<strong>ह</strong>नोिथित मे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अिछ। <strong>दे</strong><strong>ह</strong> बुझा र<strong>ह</strong>ल अिछ। भ' र<strong>ह</strong>लएिकछु संचार -बुझबाक, िकछु करबाक उचाबच । <strong>दे</strong><strong>ह</strong> अिछ, बैसल, ठाढ़,सूतल-पड़ल जेना <strong>ह</strong>ो, अिछ। तकबाक चा<strong>ह</strong>ी। कोन िथित मे अिछकेबल ताप-धा<strong>ह</strong>क बोध <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क अनुभव नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। <strong>ह</strong>ँ मुदा,धा<strong>ह</strong>क-दुःखक मायमे <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-अनुभव मनुय-मन कें बेशी यक्ष आतें यथाथर् क' बुझा दैत छैक आ ओकर आयु से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत छैक अपेक्षाकृतबेशी । सुख िबलाई छैक, िबला जाइ छैक।दुख जीवन में रि<strong>ह</strong> जाएत छैक।चुपचाप अपन कोनो कोन में उपेक्शा सैंतल अपना के रूपांतिरत करबाक मनोयन<strong>ह</strong>ार में भऽ जाइत छैक,मनुक्ख के आमसात...दुखऽक रूप में ओकर <strong>िव</strong>लय चेतना में ताि<strong>ह</strong> अिनपात औऱ शैली में <strong>ह</strong>ोयत छैक जोवयं ओ शरीर अथत मन-मितक-चेतना के पयर्ंत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छैक तेकर अनुमान , अनुभव, बा ठेकान...।सुख जेंका <strong>िव</strong>ला के नि<strong>ह</strong> वय के मनुक्ख जोग्य. बना कऽ, दुख बनैत अिछ उपयोगी, सृा और अक्शुणेम मागर्क बटखच ।सदा संबल। दुख वयं संग लोकके बदलैत अिछ तैं अपन अवीकायर्ता-अाता में पयर्ंत वै<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछेयकर, मनुक्ख बाट के लक्य धिर लो जेबा<strong>ह</strong> में ओकरे िदशा िनदश <strong>ह</strong>ोइत अिछ, बेशी उपयुक्त ।चैन छीनब सतत चैन िछनबे नि<strong>ह</strong>ं िथक। चैन छीनब बैचेन करबाक एकटा ाकृितक उपाय थीक, ई उपायतुच्छता सऽ <strong>िव</strong>शेष संऽ संजोग आर मुिक्तक सीढी बिनकऽ अपन काज करित अिछ । अपन काज करितर<strong>ह</strong>ैत अिछ। दुख के मा<strong>ह</strong>ुर जेकां केला से उपयोग दुख <strong>ह</strong>ेय भ जायत अिछ। <strong>ह</strong>ेयता मनुक्ख वभावक अं<strong>ह</strong>ार127


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पक्ष <strong>ह</strong>ोयत अिछ। उच्चता आ उथाने <strong>ह</strong>ोयत अिछ ओकर वाभा<strong>िव</strong>क उकषर्। मनुक्ख भौितकता सऽ लऽकऽ अयाम पयर्ंत करैत चलैये अपना -अपना रुिच, सुख आर कतर्य सं अपन पथक िनधरण - िनमण...एि<strong>ह</strong> में सऽ कत<strong>ह</strong>ु कट <strong>ह</strong>ोयत अिछ रचनाअपन संपूणर् शरीर मोनक पंदन लेने, भीजल-तीतल सवग उलिसत मुख मंडल लऽ...को खन अितिचंितत<strong>िव</strong>बोध सऽ जेना कािलया द<strong>ह</strong> में ाण लेबाक िचंता आर क्लेश में छोिड़ जािन नि<strong>ह</strong> कतेक काल डूबल रि<strong>ह</strong>गेला, जमुना में ीकृण।कतेक काल....!जेना कै जुग-आ जमुना तर सऽ नथने नाग जखेन ऊपर भेला उलिसत मुखमंडल आर भीजल शरीर संग,तखन ते न<strong>ह</strong>ल-भीजल छल डांढ़ में खॲसल बंसुली से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ुनकर...राधा <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पसेना अनेरे भ' गेलिन बफर्क बनल सिरसो दाना,में<strong>ह</strong>ी-में<strong>ह</strong>ी कण चकचक सटल ऊवग ।बनबैत<strong>दे</strong><strong>ह</strong>-मन शीतल, दैत दुलर्भ चैन, शाित आ स<strong>ह</strong>न करबा योग्य सपूणर् अपार वतर्मान, जे एखिन िकछए पलपि<strong>ह</strong>ने धिर छलिन अितव कें अनाथ छोड़ने, जािन ने कत'? घुिर क' आिब अंकबारने छिन गिसया क'परम िय सिख गंगा सन गाढ़। कनफुसकीए पूिछ र<strong>ह</strong>ल छिन-ीकृणक <strong>िव</strong>षय। राधाक सपूणर् अितव मेविनत, अनुविनत-ितविनत छिथ आब-वै<strong>ह</strong> नाग नािथ एखनि<strong>ह</strong> यमुना सँ ब<strong>ह</strong>ार भेल-ीकृण ।....-' ई एना नोर िकएक ब<strong>ह</strong>ए लागल असोधार? ककर िथक ई िदय आँगुरक <strong>ह</strong>ाथ ? के पोिछ र<strong>ह</strong>लए <strong>ह</strong>मरनोर ?क<strong>ह</strong>ाँ सँ विनत भ' र<strong>ह</strong>ल लगातार- िकएक कनैत छें राधा, िकएक करैत छें एतेक दुःख ? नोर से<strong>ह</strong>ो ओतेकिनरथर्कनि<strong>ह</strong> राधा। तोरा-कम सं कम तोरा तं बूझल छौक । तो<strong>ह</strong>ूं भ' जएबें ते<strong>ह</strong>न साधारण-बुि ? नि<strong>ह</strong> कान राधा।शात <strong>ह</strong>ो, िथर ।-' केऽऽऽ केऽऽऽऽऽ?'राज<strong>दे</strong>व मंडल दूटा क<strong>िव</strong>ता128


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्रेत परक माछत त रेतपरफड़फड़ाइत माछकािन -कािनकऽ र<strong>ह</strong>ल नाचरेतापर फाड़ैत चीसउड़बाक लेल आसमान ि दशओ उछिल पड़लअभागल<strong>दे</strong><strong>ह</strong>सँ झड़ए लागलचॉंदीकेँ कणझूिम उठलकतेको ऑंिख क मनजिर र<strong>ह</strong>ल अिछमाछक तनसुना र<strong>ह</strong>ल ओ ददर् भरलजीनगीक इित <strong>ह</strong>ासडूबल <strong>ह</strong>मआन द लोकमे129


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कऽ र<strong>ह</strong>ल छी पिर <strong>ह</strong>ासकि<strong>ह</strong> यो छल नाचैत ओ वजन-पिर जनक बीचजालमे फसा कऽ मछेरालओलक तटपर खॴचओ कानल ि गड़िग ड़ाएलि क तु,बचाबए लेलि कयो नि<strong>ह</strong> आएलआब जतए जाएतनोचत अोकर मॉंसछीन लेत चलैत सॉंसतइयोनि<strong>ह</strong> अिछ िन राशघेरासँछुटबाक कऽ र<strong>ह</strong>ल यासछुि ट कऽ जतए ि गरलबाउलसँ चारूभर ि घरलआओर ओ जे छलजीनगी-जल130


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सपना भऽ गेलगरम रेत अपना भऽ गेल।कांध परक मुरदा131


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>मरा का <strong>ह</strong> परक मुरदा बाजैत अिछपुरना ग प नव अ दाजे साजैत अिछकि<strong>ह</strong> यो दोस जेकॉं बित याबैत अिछकि<strong>ह</strong> यो दुसमन जेकॉं लित याबैत अिछ<strong>ह</strong>म भागए चा<strong>ह</strong>ैत छी दूरि क तु बेबस, असोथिक त <strong>दे</strong><strong>ह</strong>भऽ गेल अिछ चूर-चूरका <strong>ह</strong>पर सँ एकरा <strong>ह</strong>टाबए चा<strong>ह</strong>ैत छीभार ि कछु घटाबए चा<strong>ह</strong>ैत छीतीनठाम नि<strong>ह</strong> तँ एकेठामपि<strong>ह</strong> ले करए चा<strong>ह</strong>ैत छी इए<strong>ह</strong> कामफेकए चा<strong>ह</strong>ैत छी कंधासँबचए लेल गुलामीक धंधासँिप बैत अिछ ओ <strong>ह</strong>मर रकततइयो बनल छी <strong>ह</strong>म भगत<strong>ह</strong>मरा चारूभर पसिर र<strong>ह</strong>ल बीख भरल दुगर् धफािट र<strong>ह</strong>ल नाक के<strong>ह</strong>ेन अिछ भयाव<strong>ह</strong> ग धि क तु ओ <strong>ह</strong>मरा का <strong>ह</strong>पर अड़ल अिछ<strong>ह</strong>मरा मॉंस आर खूनमे गड़ल अिछ132


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मृत आओर जीव त ल<strong>ह</strong>ू ि मलैत र<strong>ह</strong>लफूल कम आ बेसी कॉंटे िख लैत र<strong>ह</strong>लसर,नि<strong>ह</strong> स<strong>ह</strong>ब आब आ मघाती <strong>ह</strong>ार<strong>ह</strong>मर का <strong>ह</strong> आर बॉंि<strong>ह</strong> तिन कऽ अिछ तैयारचा<strong>ह</strong>े,टूिट जाए सॉंसबि<strong>ह</strong> जाए खूनउखिड़ जाए माँसअिछ ए<strong>ह</strong>न ि व वास<strong>ह</strong>टत ल<strong>ह</strong>ासफैलत उजास।बालानां कृते-जगदीश साद मंडलिकछु ेरक कथा81 सगृ<strong>ह</strong>तएकटा गृ<strong>ह</strong>त छला। संयम स जीवन-यापन करैत छला। पिरवार कऽ सुसंकारी बनबै मे सिदखनलागल र<strong>ह</strong>ैत। नीितपूवर्क आजी<strong>िव</strong>का स िजनगी िबतबैत। पिरवारक काज आ खचर् स जे समय आ धन बँचैतछलिन ओ परमाथर् मे लगबैत। ओ गृ<strong>ह</strong>त कि<strong>ह</strong>यो तपोभूिम नि<strong>ह</strong> गेला<strong>ह</strong> मुदा घरे मे तपोवन बना नेने छला<strong>ह</strong>।<strong>दे</strong>वतो खुशी र<strong>ह</strong>ैत छलिथन।133


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एक िदन गृ<strong>ह</strong>तक िया सऽ खुशी भऽ इ आिब बर मांगैक लेल क<strong>ह</strong>लिखन। गृ<strong>ह</strong>त असमंजस मेपिड़ गेला जे की मंगबिन। जखन असंतोषे नि<strong>ह</strong> तखन अभावे कथीक? वािभमानी गमौलाक उपराते क्योककरो स िकछु पबैत अिछ। ई बात सोिच गृ<strong>ह</strong>त मने-मन <strong>िव</strong>चारै लगला<strong>ह</strong> जे जि<strong>ह</strong> स ऋृणो-भार नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुअएआ <strong>दे</strong>वतो अपमान नि<strong>ह</strong> बुझित। बड़ी काल धिर सोचैत-<strong>िव</strong>चारैत गृ<strong>ह</strong>त मंगलकिन- <strong>ह</strong>मर छाया जतै पड़ै ओतएकयाणक बरखा <strong>ह</strong>ोय।इ वरदान तऽ दऽ <strong>दे</strong>लिखन मुदा अचंिभत भऽ गृ<strong>ह</strong>त स पूछलिखन- <strong>ह</strong>ाथ रखला पर कयाणॲ <strong>ह</strong>ोइतआ आनंदो शंसो आ युपकारक संभवनो <strong>ह</strong>ोइत। मुदा छाया स कयाण भेलो पर लाभ स बंिचत र<strong>ह</strong>ैपड़ैत। तखन ऐ<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>िच वर िकऐक मंगल<strong>ह</strong>ुँ?मुकुराइत गृ<strong>ह</strong>त क<strong>ह</strong>लिखन- <strong>दे</strong>व! सोझावलाक कयाण भेने अपना मे अ<strong>ह</strong>ंकार पनपैत अिछ। जि<strong>ह</strong> ससाधना मे बाधा उपिथित <strong>ह</strong>ोइत। छाया ककरा पर पड़ल के के लाभ<strong>िव</strong>त भेल ई पता नइ लगब जीवनकलेल ेयकर िथक।साधनाक यै<strong>ह</strong> रुप पैघ <strong>ह</strong>ोइत। यै<strong>ह</strong> म गितक राता पर चलैत-चलैत यिक्त म<strong>ह</strong>ामानव बनैत अिछ।82 सावअपन िशयक संग म<strong>ह</strong>ामा ईसा कतौ जाइत र<strong>ह</strong>िथ। साँझ पिड़ गेलै। राित िबतवैक लेल एकठाम ठ<strong>ह</strong>िरगेला। संग मे पाँचे टा रोटी खाइ ले छलिन। रोटीक ि<strong>ह</strong>साबे खेिन<strong>ह</strong>ार अिधक तेँ सभकेँ पेट भरब किठन।अपना मे िशय सब यै<strong>ह</strong> गप-सप करैत। ईसो सुनलिखन। मुकुराइत ईसा क<strong>ह</strong>लिखन- सब रोटी कऽटुकड़ी-टुकड़ी तोिड़ एकठाम कऽ िलअ आ चारु भाग स सभ बैिस खाउ। जि<strong>ह</strong> स सभकेँ एक रंग भोजनभेिट जायत।म<strong>ह</strong>ामा ईसाक <strong>िव</strong>चार मािन सभ सै<strong>ह</strong> केलक। संतोषक जम सभक <strong>ह</strong>ृदय मे भऽ गेलैक। सभ केयोखायब शुरु केलक। रोटी सठैत-सठैत सभक पेटो भिर गेलैक। तखन एकटा िशय बाजल- ई गुरु<strong>दे</strong>वकचमकार िछअिन।िशयक बात सुिन ईसा क<strong>ह</strong>लिखन- ई अ<strong>ह</strong>ाँ लोकिनक सावक स<strong>ह</strong>कार िथक नि<strong>ह</strong> की चमकार। अगरअ<strong>ह</strong>ाँ सभ अपना मे छीना-झपटी किरत<strong>ह</strong>ुँ त ई संभव नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत। जि<strong>ह</strong>ठाम साव स पिरवारक संबंध <strong>ह</strong>ोइतति<strong>ह</strong>ठाम एि<strong>ह</strong>ना भुक अयािचत स<strong>ह</strong>योग भेटैत अिछ।83 आलय वनाम िपशाच134


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वन <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ार करैक लेल वासु<strong>दे</strong>व बल<strong>दे</strong>व आ सायिक घोड़ा पर चिढ़ िनकलला<strong>ह</strong>। घनघोर जंगल र<strong>ह</strong>ने तीनूगोटे राता मे भटिक गेला जाइत-जाइत ऐ<strong>ह</strong>न सघन बन मे प<strong>ह</strong>ुँच गेलिथ जि<strong>ह</strong>ठाम सऽ ने पाछू <strong>ह</strong>ोएब बनिनआ ने आगू बढ़ब। मु<strong>ह</strong>ािर साँझ भ गेलै। अ<strong>ह</strong>ार मे चलब आरो किठन भऽ गेलिन। अचताइत-पचताइत तीनूगोटे अटिक गेला। एकटा झमटगर गाछ छलैक जि<strong>ह</strong>क तर (िनच्चा) मे घोड़ा बाि<strong>ह</strong> तीनू गोटे राित िबतबैककायर्म बनौलिन। खाइ-पीबै ले िकछु र<strong>ह</strong>बे ने करिन तेँ गाछेक िनच्चा मे दूिब पर सुतैक ओिरयान केलिन।मुदा मन मे शंका <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>िन जे जँ तीनू गोटे सुित र<strong>ह</strong>ब आ घोड़ा िकयो खोिल कऽ ल जाय? तीनू गोटेिबचारलिन जे एक-एक प<strong>ह</strong>र जािग अपनो आ घोड़ोक ओगरवा<strong>ह</strong>ी कऽ लेब आ सुितयो लेब।प<strong>ह</strong>रा करैक पि<strong>ह</strong>ल पारी सायिकक भेल। वासु<strong>दे</strong>व आ बल<strong>दे</strong>व सुित र<strong>ह</strong>ला। सायिक जगल र<strong>ह</strong>ल। थोड़ेखानक बाद गाछ पर स िपशाच उतिड़ सायिकक संग मलयु करैक लेल ललकारलक। ओ<strong>ह</strong>ने उरसायिकयो <strong>दे</strong>लक। दुनूक बीच घुसा-घुसी <strong>ह</strong>ुअए लगल। सैाँसे प<strong>ह</strong>र दुनूक बीच मलयु <strong>ह</strong>ोइते र<strong>ह</strong>ल।कते ठाम सायिकक <strong>दे</strong><strong>ह</strong> मे चोटो लगलैक। छालो ओदरलै। प<strong>ह</strong>र बीित गेल।दोसर पारी बल<strong>दे</strong>वक आयल। सायिक सुित र<strong>ह</strong>ल। बल<strong>दे</strong>व प<strong>ह</strong>रा करै लगल। थोड़े कालक बादिपशाच पुुनः आिब चुनौती <strong>दे</strong>लकिन। बल<strong>दे</strong>वो ओ<strong>ह</strong>ने उर <strong>दे</strong>लिखन। िपशाचक आकार से<strong>ह</strong>ो नम<strong>ह</strong>र भ गेलछलै। दुनूक बीच मलयु शुरु भेल। बल<strong>दे</strong>वो केँ िपशाच दुरगित क <strong>दे</strong>लकिन। दोसरो प<strong>ह</strong>र बीतल। तेसरप<strong>ह</strong>रक पारी वासु<strong>दे</strong>वक छलिन। पुनः िपशाच आिब <strong>ह</strong>ुनको चुनौती <strong>दे</strong>लकिन। मुदा वासु<strong>दे</strong>व <strong>ह</strong>ँसवो करित आक<strong>ह</strong>बो करिथन- बड़ मजगर अ<strong>ह</strong>ाँ छी। िन आ आलस स बँचैक लेल िम जेँका मखौल करै छी।िपशाचक बल घटै लगलै। आकारो छोट <strong>ह</strong>ोइत गेलै। िभनसर भेल। िनयकमर् स तीनू गोटे िनवृि भचलैक तैयारी करै लगलिथ। तखन सायिक आ बल<strong>दे</strong>व अपन रौतुका चरचा करैत जतऽ-जतऽ चोट लगलर<strong>ह</strong>िन से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खोलिखन। <strong>ह</strong>ँसैत वासु<strong>दे</strong>व क<strong>ह</strong>लिखन- ई िपशाच आरो िकछु नि<strong>ह</strong> िथक। ई मा कुसंकार रुपीोध छी। ओकरो ओ<strong>ह</strong>ने युर भेिटलै तेँ बढ़ैत गेल। मुदा जखन ओकरा उपेक्षाक रुप मे <strong>दे</strong>खिलऐकतखन ओ छोट आ दुबर्ल भ गेल।84 वगर् आ नकर्<strong>िव</strong>ालयक ओसार पर बैिस गुरु आ िशय गप-सप करित र<strong>ह</strong>िथ। एकटा िशय गुरु स वगर् आ नकर्कसंबंध मे पूछलकिन। िशय कऽ बुझबैत गुरु क<strong>ह</strong>ै लगलिखन- वगर् आ नकर् अ<strong>ह</strong>ी धरती पर अिछ। जेकमर्क अनुसार अ<strong>ह</strong>ी िजनगी मे भेटैत छैक।गुरुक उर स िशय संतु नि<strong>ह</strong> भेल। शंका बनले र<strong>ह</strong>लै। पुनः गुरु स अपन शंका यक्त केलक।गुरु बुझलिन जे िबना यव<strong>ह</strong>ािरक िजनगी <strong>दे</strong>खौने िशय संतु नइ <strong>ह</strong>ैत। ओ (गुरु) उिठ िशय सभ कऽ संगकेने गाम िदिश <strong>िव</strong>दा भेला।135


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गाम मे एकटा ब<strong>ह</strong>ेिलयाक घर छलै।। ओि<strong>ह</strong>ठाम प<strong>ह</strong>ुँचते सभ <strong>दे</strong>खलक जे पेट-पोसैक लेल ब<strong>ह</strong>ेिलया जीव-<strong>ह</strong>या कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। ततबे नि<strong>ह</strong> जीब <strong>ह</strong>यो केने ने <strong>दे</strong><strong>ह</strong> पर व छैक आ ने भिर पेट भोजन। धीयो-पुतोक <strong>दे</strong><strong>ह</strong> पर माछी िभनकै छै। एको क्षण ओतै र<strong>ह</strong>ैक इच्छा ककरो नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोय। चुपचाप गुरुजी िशयक संगओतै स <strong>िव</strong>दा भ गेला। दोसर ठाम प<strong>ह</strong>ुँचला। ओ वेयाक घर छलै। युवावथा मे ओ (बेया) खूब पाइयोकमेने छिल आ भोगो केने छिल। मुदा बुढ़ाढ़ी मे आिब अनेको रोगो स िसत भ गेिल आ पिरवारो-समाजो सितरकृत भ गेिल। पेटक दुआरे भीख मंगैत छिल। सभ केयो (गुरु-िशय) <strong>दे</strong>िख ओतै स <strong>िव</strong>दा भ गेला।तेसर पिरवार गृ<strong>ह</strong>तक छल। जि<strong>ह</strong>ठाम जा सभ <strong>दे</strong>खलिखन जे गृ<strong>ह</strong>त जे<strong>ह</strong>ने संयमी छिथ ते<strong>ह</strong>ने पिरमी।वभाव स उदार आ सगुणी से<strong>ह</strong>ो छिथ। जि<strong>ह</strong> स पिरवार सुख-समृि स भरल-पूरल छलैक। गृ<strong>ह</strong>तकपिरवार <strong>दे</strong>िख गुरुजी िशयक संग आगू बिढ़ चािरम पिरवार मे प<strong>ह</strong>ुँचल। पोखिरक मो<strong>ह</strong>ार पर एकटा संत कुटीबनौने र<strong>ह</strong>िथ। िशक्षा आ ेरणा पवैक लेल िदन-राित समाजक लोक अबैत-जाइत र<strong>ह</strong>ैत छल। संतजी मत-मौला जेँका िजनगी िबतवैत। ने मन मे एो िमिसया ोध आ ने कोनो तर<strong>ह</strong>क िचता।चारु पिरवार <strong>दे</strong>िख िशयक संग गुरुजी <strong>िव</strong>ालय िदिश चलला<strong>ह</strong>। राता मे िशय केँ क<strong>ह</strong>लिखन- पि<strong>ह</strong>लजे दुनू पिरवार <strong>दे</strong>खिलऐक ओ नरकक रुप मे छल आ बादक जे दुनू पिरवार <strong>दे</strong>खिलऐक ओ वगर्क रुप मे।85 यथाथर्क बोधिशिखवज ज्ञानी बनै चा<strong>ह</strong>ित र<strong>ह</strong>िथ। ओ सुनने छलिथ जे ितयाग आ वैराग्य स मनुय ज्ञानी बनैतअिछ। तेँ िशिखवज घर-पिरवार छोिड़ जंगल मे कुटी बना र<strong>ह</strong>ै लगलिथ। ओि<strong>ह</strong> बन मे तपवी शतमयु से<strong>ह</strong>ोर<strong>ह</strong>ैतछलिथन। शतमयु कऽ पता लगलिन जे एकटा नवांगतुक घर-पिरवार छोिड़ कुटी बना र<strong>ह</strong>ैत अिछ।शतमयु आिब िशिखवज केँ क<strong>ह</strong>लिखन- गामक घर-िगर<strong>ह</strong>ती उजािड़ बन मे वै<strong>ह</strong> सब सरंजाम (र<strong>ह</strong>ैकयबथा) जुटबै मे लािग गेल<strong>ह</strong>ुँ ताि<strong>ह</strong> स की लाभ? बैराग्य त अ<strong>ह</strong>ंता आ िलसा स <strong>ह</strong>ेबाक चा<strong>ह</strong>ी। जँ भऽसकै तऽ घरे मे तपोवन बना सकै छी।शतमयुक <strong>िव</strong>चार सुिन िशिखवज केँ वात<strong>िव</strong>कताक बोध भऽ गेलिन। ओ घुिर कऽ घर आिब पिरवारकबीच रि<strong>ह</strong> सेवा-साधना मे जुिट गेला। िशिखघ्वज एकांकी मुिक्तक जग<strong>ह</strong> सामूि<strong>ह</strong>क मुिक्तक मागर् अपनौलिन।<strong>ह</strong>ुनके वंश मे बायिखय ऋृिष भेलिखन जे सैाँसे जबूीप कऽ <strong>दे</strong>वभूिम बना <strong>दे</strong>लिखन।86 <strong>िव</strong>ताक मदएक िदन म<strong>ह</strong>ाक<strong>िव</strong> माघ राजा भोजक संग वन-<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ार कऽ घुमल अवैत र<strong>ह</strong>िथ। राता मे एकटा झोपड़ी<strong>दे</strong>खलिखन। ओि<strong>ह</strong> झोपड़ी मे एकटा वृा टोकरी (तकली) कटैत र<strong>ह</strong>िथ। ओि<strong>ह</strong> वृा स माघ पूछलिखन- ईराता के जाइत अिछ? बृा माघ कऽ चीि<strong>ह</strong> गेली<strong>ह</strong>। ओ <strong>ह</strong>ँसैत उर <strong>दे</strong>लिखन- वस! राता त कतौ नि<strong>ह</strong>जाइत अिछ। जाइत अिछ ओि<strong>ह</strong> पर चलैवला रा<strong>ह</strong>ी। अ<strong>ह</strong>ाँ सभ के छी?136


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्माघ- <strong>ह</strong>म सभ याी छी।मुकुराइत वृा बाजिल- तात्! याी त सुरुज आ चान दुइये टा छिथ। जे िदन-राित चलैत र<strong>ह</strong>ित छिथ।सच-सच क<strong>ह</strong>ू जे अ<strong>ह</strong>ाँ के छी?थोड़े िचितत <strong>ह</strong>ोइत माघ क<strong>ह</strong>लिखन- माँ! <strong>ह</strong>म क्षणभंगुर आदमी छी।थोड़े गंभीर <strong>ह</strong>ोइत पुनः वृा क<strong>ह</strong>लकिन- बेटा! यौवन आ धने टा क्षणभंगुर <strong>ह</strong>ोइत। पुराण क<strong>ह</strong>ैत अिछ जेएि<strong>ह</strong> दुनूक िबसवास नि<strong>ह</strong> करी।माघक िचता आरो बढ़लिन। रोष मे क<strong>ह</strong>लिखन- <strong>ह</strong>म राजा छी। <strong>ह</strong>ुनका मन मे एलिन जे राजाक नाम लेलास ओ स<strong>ह</strong>िम जयती<strong>ह</strong>। मुदा ओ वृा िनभक भऽ उर <strong>दे</strong>लकिन- नई भाई अ<strong>ह</strong>ाँ राजा कोना भऽ सकै छी?शा त दुइये टा राजा- यम आ इ मानने अिछ।87 ाबच्चा मे वामी रामतीथर् गामेक एकटा मौलवी स<strong>ह</strong>ाएव स पढ़ने र<strong>ह</strong>िथ। ारंिभक पढ़ाई पुरला उपरातपाठशाला मे नाम िलखौलिन। पाठशाला मे नाओ िलखबै स पि<strong>ह</strong>ने िपताक (रामतीथर्क) मन मे उठलिन जेमौलवी ए<strong>ह</strong>ाएव केँ की <strong>दे</strong>ल जाइन। दू तर<strong>ह</strong>क। पि<strong>ह</strong>ल जे उिचत म<strong>ह</strong>ीना (मजदूरी) आ दोसर ज्ञानकपुरकार। काजो दोसर िजनगी भिरक। िपताक िचितत मुा <strong>दे</strong>िख रातीथर् पुछलिखन। िपता क<strong>ह</strong>लिखन।िपताक बात सुिन रामतीथर् क<strong>ह</strong>लिखन। िपताक बात सुिन रामतीथर् क<strong>ह</strong>लिखन- िपता जी जि<strong>ह</strong>ना ओ (मौलवीस<strong>ह</strong>ाएव) <strong>ह</strong>मरा ज्ञानक दूध पीबैक लेल <strong>दे</strong>लिन ति<strong>ह</strong>ना ि<strong>ह</strong>नको दूध दइवाली बिढ़या गाय दऽ िदअनु।िपता सै<strong>ह</strong> केलिन।88 अनंत<strong>ह</strong>िर अनंत <strong>ह</strong>िर कथा अनंता - तुलसीएक िदन भगवान बु आनंदक संग एकटा सघन बन स गुजरैत र<strong>ह</strong>िथ। राता मे दुनू गोटेक बीचज्ञानक चच चलैत र<strong>ह</strong>िन। आनंद पूछलिखन- <strong>दे</strong>व अपने तऽ ज्ञानक भंडार िछअए। अपने जे जनैत छी ओ<strong>ह</strong>मरा बुझा <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ?आनंदक बात सुिन उलिट कऽ बु<strong>दे</strong>व पूछलिखन- एि<strong>ह</strong> जंगलक जमीन पर कते सुखल पा पड़ल छै?<strong>ह</strong>म जइ गाछक िनच्चा मे ठाढ़ छी ओइ गाछ मे कते सुखल पात लागल छै? आ अपना सभक पाएरकिनच्चा कते पड़ल छैक। सब िमला कते <strong>ह</strong>ोएत?137


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बु<strong>दे</strong>वक स आनंद िनरुर भऽ गेला<strong>ह</strong>। आनंद कऽ उर नि<strong>ह</strong> दइत <strong>दे</strong>िख तथागत क<strong>ह</strong>लिखन-ज्ञानक <strong>िव</strong>तार ओते अिछ जते एि<strong>ह</strong> वन <strong>दे</strong>श मे सुखल पातक पिरवार। अखन धिर <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ एतबे बुझलौ <strong>ह</strong>ेँजे जते वृक्षक उपर सुखल पात अिछ। मुदा पाएरक िनच्चा जे अिछ ओ <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ ने बुझै।89 <strong>ह</strong>ँसैत ल<strong>ह</strong>ास (मुरदा)िजनगी कऽ िजनगी बुिझ मनुय कऽ जीबाक चाि<strong>ह</strong>ऐक। जँ से नि<strong>ह</strong> भेिल त िजनगीक कोनो म<strong>ह</strong>व नि<strong>ह</strong>जायत। जे िकयो िजनगी कऽ कमेनाइ-खेनाइ धिर रखैत ओकर संकार मरलो पर ओि<strong>ह</strong>ना रि<strong>ह</strong> जायत।एक िदन दू टा शव एे बेिर मशान प<strong>ह</strong>ुँचल। किठआरीक लोक डा<strong>ह</strong>ैक ओिरयान करै लगल। एकटाशव दोसर कऽ <strong>दे</strong>िख ठ<strong>ह</strong>ाका मािर <strong>ह</strong>ँसै लगल। <strong>ह</strong>ँसैत शव कऽ <strong>दे</strong>िख दोसर शव पुछलक- बंधु ऐ<strong>ह</strong>न कोनबात भऽ गेल जे अ<strong>ह</strong>ाँ <strong>ह</strong>ँिस र<strong>ह</strong>ल छी। जबिक दुनू गोटे एे िथित मे छी?<strong>ह</strong>ँसैत शव उर <strong>दे</strong>लक- बंधु अ<strong>ह</strong>ाँ कऽ मन अिछ की नाि<strong>ह</strong> मुदा <strong>ह</strong>मरा त मन अिछ। दुनू गोटे संगे गामककूल मे पढ़ने र<strong>ह</strong>ी। पढ़लाक वाद अ<strong>ह</strong>ाँ विणक वृि मे लिग िदन-राित पाइयेक ि<strong>ह</strong>साबो आ भोग-िबलास मेलिग गेल<strong>ह</strong>ुँ। आब अ<strong>ह</strong>ाँक ओ<strong>ह</strong>न िथित भऽ गेिल अिछ जे मशानो घाट पर पाइयेक ि<strong>ह</strong>साब आ भोगे-िबलासक गर लगबै छी।आओर अ<strong>ह</strong>ाँ - दोसर पूछलक।पि<strong>ह</strong>ल- जाधिर जीवैत छलौ मत सऽ र<strong>ह</strong>लौ। ने कि<strong>ह</strong>यो बेसी पाइक जरुरत भेिल आ ने तइ ले मन मेिचता। जि<strong>ह</strong>ना िचता मुक्त पि<strong>ह</strong>ने छल<strong>ह</strong>ुँ ति<strong>ह</strong>ना अखन छी। अच्छा आब ओ<strong>ह</strong>ूँ जाउ आ <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ जाइ छी।अिछया तैयार भऽ गेल। नमकार।कि<strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong>ल शव िचता िदिश बिढ़ गेल आ दोसर कनगुिरया ओंगरी पर ि<strong>ह</strong>साब जोड़ै लगल।90 अनगढ़ चेतनाज्ञान (<strong>िव</strong>ा) अनगढ़ िच कऽ सुगढ़ बनबैत। जि<strong>ह</strong> स सोचै आ चलैक िदशा िनधिरत <strong>ह</strong>ोइत। ओनामनुयक अनगढ़ता क ाित जमजात <strong>ह</strong>ोइत। जि<strong>ह</strong>ना शरीरक रक्षाक लेल भोजनक योजन <strong>ह</strong>ोइत ति<strong>ह</strong>नामनुयता ात करैक लेल <strong>िव</strong>ाक।विश जी राम केँ भयंकर वन मे <strong>िव</strong>चरण करैवला उनमक आिखक <strong>दे</strong>खल कथा सुनवैत क<strong>ह</strong>लिखन-ओ (उनम) <strong>दे</strong>खै मे त िनरोग (वथ) बुिझ पड़ैत मुदा ओकर जे िया-कलाप <strong>ह</strong>ोइत ओ <strong>िव</strong>कुल पागलकसय <strong>ह</strong>ोइत। सिदखन राताक यितम करैत। ज<strong>ह</strong>ाँ-त<strong>ह</strong>ाँ बौआइलो घुमैत आ अट-सट राता से<strong>ह</strong>ो138


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बनबैत। जि<strong>ह</strong> स अपनो <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथक नोकसान करैत आ काँट-कुश मे ओझराइलो र<strong>ह</strong>ैत। मुदा तइओ अपनाकऽ बुियार बुिझ दोसराक नीको <strong>िव</strong>चार कऽ मोजरो ने दइत। जि<strong>ह</strong> स सिदखन भय िचता स मन तर<strong>ह</strong>ैत। मुदा तइयो ने अधला<strong>ह</strong> रता छोडै़त आ ने ककरो नीक करैत।विशक <strong>िव</strong>चार सुिन राम पूछलिखन- भगवन! ओ उमादी कते र<strong>ह</strong>ैत अिछ? ओकर नाओ की िथकैकआ ओकर कोनो उपचार छैक की नि<strong>ह</strong>?विश- वस ओ िकयो आन नि<strong>ह</strong> मनुयक अनगढ़ चेतना छी। जे जाल मे फँसल ओि<strong>ह</strong> िचड़ैक सदृयअिछ जे मरैक राता <strong>दे</strong>िख फड़फड़ाइत त अिछ मुदा िनकलैक रते ने <strong>दे</strong>खैत।बच्चा लोकिन ारा मरणीय लोक१.ातः काल मु<strong>ह</strong>ूर् (सूयदयक एक घंटा पि<strong>ह</strong>ने) सवर्थम अपन दुनू <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>खबाक चा<strong>ह</strong>ी, आ’ ई लोक बजबाक चा<strong>ह</strong>ी।कराे वसते लमीः करमये सरवती।करमूले िथतो ा भाते करदशर्नम्॥करक आगाँ लमी बसैत छिथ, करक मयमे सरवती, करक मूलमे ा िथत छिथ। भोरमे ताि<strong>ह</strong> ारे करक दशर्न करबाकथीक।२.संया काल दीप लेसबाक काल-दीपमूले िथतो ा दीपमये जनादर्नः।दीपाे शरः ोक्ः सयायोितनर्मोऽतुते॥दीपक मूल भागमे ा, दीपक मयभागमे जनादर्न (<strong>िव</strong>णु) आऽ दीपक अ भागमे शर िथत छिथ। <strong>ह</strong>े संयायोित! अ<strong>ह</strong>ाँकेँनमकार।३.सुतबाक काल-रामं कदं <strong>ह</strong>नूमतं वैनतेयं वृकोदरम्।शयने यः मरेियं दुःवतय नयित॥जे सभ िदन सुतबासँ पि<strong>ह</strong>ने राम, कुमारवामी, <strong>ह</strong>नूमान्, गरुड़ आऽ भीमक मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर दुःव न भऽ जाइत छि<strong>ह</strong>।४. न<strong>ह</strong>ेबाक समय-गे च यमुने चैव गोदाविर सरवित।नमर्<strong>दे</strong> िसधु कावेिर जलेऽिमन् सििधं कुरू॥139


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>े गंगा, यमुना, गोदावरी, सरवती, नमर्दा, िसधु आऽ कावेरी धार। एि<strong>ह</strong> जलमे अपन सािय िदअ।५.उरं यसमुय ि<strong>ह</strong>माेैव दिक्षणम्।वषर्ं तत् भारतं नाम भारती य सतितः॥समुक उरमे आऽ ि<strong>ह</strong>मालयक दिक्षणमे भारत अिछ आऽ ओतुका सतित भारती क<strong>ह</strong>बैत छिथ।६.अ<strong>ह</strong>या ौपदी सीता तारा मडोदरी तथा।पचकं ना मरेियं म<strong>ह</strong>ापातकनाशकम्॥जे सभ िदन अ<strong>ह</strong>या, ौपदी, सीता, तारा आऽ मदोदरी, एि<strong>ह</strong> पाँच सावी-ीक मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर सभ पाप न भऽ जाइतछि<strong>ह</strong>।७.अथामा बिलयसो <strong>ह</strong>नूमां <strong>िव</strong>भीषणः।कृपः परशुराम सतैते िचरी<strong>िव</strong>नः॥अथामा, बिल, यास, <strong>ह</strong>नूमान्, <strong>िव</strong>भीषण, कृपाचायर् आऽ परशुराम- ई सात टा िचरीवी क<strong>ह</strong>बैत छिथ।८.साते भवतु सुीता <strong>दे</strong>वी िशखर वािसनीउेन तपसा लधो यया पशुपितः पितः।िसिः साये सतामतु सादातय धूजर्टेःजावीफेनलेखेव ययूिध शिशनः कला॥९. बालोऽ<strong>ह</strong>ं जगदानद न मे बाला सरवती।अपूण पंचमे वष वणर्यािम जगयम् ॥१०. दूवक्षत मं(शुक्ल यजुवद अयाय २२, मं २२)आ ियय जापितॠर्िषः। िलंभोक्ा <strong>दे</strong>वताः। वराडुकृितछदः। षजः वरः॥आ ॑न् ा॒णो ॑वचर्॒सी जा॑यता॒मा रा॒े रा॑ज॒यः शुरे॑ऽइषयो॒ऽितया॒धी म॑<strong>ह</strong>ार॒थो जा॑यतां॒ दोग्ॴ धे॒नुवढा॑न॒वाना॒शुः सितः॒ पुर॑िध॒यवा॑िज॒णू र॑थे॒ाः स॒भेयो॒ युवाय यज॑मानय वी॒रो जा॒यतां िनका॒मे-िन॑कामे नः प॒जर्यॲ वषर्तु॒ फल॑वयो न॒ऽओष॑धयः पच्यतां योगेक्ष॒मो नः॑कपताम्॥२२॥माथः िसयः सतु पूणः सतु मनोरथाः। शूणां बुिनाशोऽतु िमाणामुदयतव।ॐ दीघयुभर्व। ॐ सौभाग्यवती भव।140


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>े भगवान्। अपन <strong>दे</strong>शमे सुयोग्य आ’ सवर्ज्ञ <strong>िव</strong>ाथ उप <strong>ह</strong>ोिथ, आ’ शुुकेँ नाश कएिन<strong>ह</strong>ार सैिनक उप <strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शकगाय खूब दूध दय बाली, बरद भार व<strong>ह</strong>न करएमे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ घोड़ा विरत रूपेँ दौगय बला <strong>ह</strong>ोए। ीगण नगरक नेतृवकरबामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ आ’ युवक सभामे ओजपूणर् भाषण <strong>दे</strong>बयबला आ’ नेतृव <strong>दे</strong>बामे सक्षम <strong>ह</strong>ोिथ। अपन <strong>दे</strong>शमे जखन आवयक <strong>ह</strong>ोयवष <strong>ह</strong>ोए आ’ औषिधक-बूटी सवर्दा पिरपक्व <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ए। एवं मे सभ तर<strong>ह</strong>ेँ <strong>ह</strong>मरा सभक कयाण <strong>ह</strong>ोए। शुक बुिक नाश <strong>ह</strong>ोएआ’ िमक उदय <strong>ह</strong>ोए॥मनुयकें कोन वतुक इच्छा करबाक चा<strong>ह</strong>ी तकर वणर्न एि<strong>ह</strong> मंमे कएल गेल अिछ।एि<strong>ह</strong>मे वाचकलुतोपमालड़्कार अिछ।अवय-॑न् - <strong>िव</strong>ा आिद गुणसँ पिरपूणर् रा॒े - <strong>दे</strong>शमे॑वचर्॒सी- <strong>िव</strong>ाक तेजसँ युक्आ जा॑यतां॒- उप <strong>ह</strong>ोएरा॑ज॒यः-राजाशुरे॑ऽ–िबना डर बलाइषयो॒- बाण चलेबामे िनपुणऽितया॒धी-शुकेँ तारण दय बलाम॑<strong>ह</strong>ार॒थो-पैघ रथ बला वीरदोग्ॴ-कामना(दूध पूणर् करए बाली)धे॒नुवढा॑न॒वाना॒शुः धे॒नु-गौ वा वाणी वढा॑न॒वा- पैघ बरद ना॒शुः-आशुः-विरतसितः॒-घोड़ापुर॑िध॒यवा॑- पुर॑िध॒- यव<strong>ह</strong>ारकेँ धारण करए बाली यवा॑-ीिज॒णू-शुकेँ जीतए बलार॑थे॒ाः-रथ पर िथरस॒भेयो॒-उम सभामेयुवाय-युवा जे<strong>ह</strong>न141


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्यज॑मानय-राजाक रायमेवी॒रो-शुकेँ परािजत करएबलािनका॒मे-िन॑कामे-िनययुक् कायर्मेनः-<strong>ह</strong>मर सभकप॒जर्यॲ-मेघवषर्तु॒-वष <strong>ह</strong>ोएफल॑वयो-उम फल बलाओष॑धयः-औषिधःपच्यतां- पाकएयोगेक्ष॒मो-अलय लय करेबाक <strong>ह</strong>ेतु कएल गेल योगक रक्षानः॑-<strong>ह</strong>मरा सभक <strong>ह</strong>ेतुकपताम्-समथर् <strong>ह</strong>ोएििफथक अनुवाद- <strong>ह</strong>े ण, <strong>ह</strong>मर रायमे ाण नीक धािमर्क <strong>िव</strong>ा बला, राजय-वीर,तीरंदाज, दूध दए बाली गाय, दौगय बलाजतु, उमी नारी <strong>ह</strong>ोिथ। पाजर्य आवयकता पड़ला पर वष <strong>दे</strong>िथ, फल <strong>दे</strong>य बला गाछ पाकए, <strong>ह</strong>म सभ संपि अिजर्त/संरिक्षतकरी।Input: (कोकमे <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर िकंवा फोनेिटक-रोमनमे टाइप करू। Input in Devanagari, Mithilakshara orPhonetic-Roman.)Output: (पिरणाम <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर आ फोनेिटक-रोमन/ रोमनमे। Result in Devanagari, Mithilakshara andPhonetic-Roman/ Roman.)इंिग्लश-मैिथली-कोष / मैिथली-इंिग्लश-कोष ोजेक्टकेँ आगू बढ़ाऊ, अपन सुझाव आ योगदानई-मेलारा ggajendra@videha.com पर पठाऊ।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस. एस.क्यू.एल. सवर्र आधािरत -Based on ms-sql server Maithili-English and English-Maithili Dictionary.मैिथलीमे भाषा सपादन पायमनीचाँक सूचीमे <strong>दे</strong>ल <strong>िव</strong>कपमेसँ लैंगुएज एडीटर ारा कोन रूप चुनल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी:वडर् फाइलमे बोड कएल रूप:142


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्1.<strong>ह</strong>ोयबला/ <strong>ह</strong>ोबयबला/ <strong>ह</strong>ोमयबला/ <strong>ह</strong>ेब’बला, <strong>ह</strong>ेम’बला/ <strong>ह</strong>ोयबाक/<strong>ह</strong>ोबएबला /<strong>ह</strong>ोएबाक2. आ’/आऽ आ3. क’ लेने/कऽ लेने/कए लेने/कय लेने/ल’/लऽ/लय/लए4. भ’ गेल/भऽ गेल/भय गेल/भए गेल5. कर’ गेला<strong>ह</strong>/करऽ गेल<strong>ह</strong>/करए गेला<strong>ह</strong>/करय गेला<strong>ह</strong>6. िलअ/िदअ िलय’,िदय’,िलअ’,िदय’/7. कर’ बला/करऽ बला/ करय बला करै बला/क’र’ बला / करए बला8. बला वला9. आङ्ल आंग्ल10. ायः ाय<strong>ह</strong>11. दुःख दुख12. चिल गेल चल गेल/चैल गेल13. <strong>दे</strong>लिख<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिक<strong>ह</strong>, <strong>दे</strong>लिखन14. <strong>दे</strong>खलि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खलिन/ <strong>दे</strong>खलै<strong>ह</strong>15. छिथ<strong>ह</strong>/ छलि<strong>ह</strong> छिथन/ छलैन/ छलिन16. चलैत/दैत चलित/दैित17. एखनो अखनो18. बढ़ि<strong>ह</strong> बढि<strong>ह</strong>19. ओ’/ओऽ(सवर्नाम) ओ20. ओ (संयोजक) ओ’/ओऽ21. फाँिग/फाि फाइंग/फाइङ22. जे जे’/जेऽ23. ना-नुकुर ना-नुकर24. केलि<strong>ह</strong>/कएलि<strong>ह</strong>/कयलि<strong>ह</strong>25. तखन तँ तखनतँ26. जा’ र<strong>ह</strong>ल/जाय र<strong>ह</strong>ल/जाए र<strong>ह</strong>ल27. िनकलय/िनकलए लागल ब<strong>ह</strong>राय/ब<strong>ह</strong>राए लागल िनकल’/ब<strong>ह</strong>रै लागल28. ओतय/जतय जत’/ओत’/जतए/ओतए29. की फूड़ल जे िक फूड़ल जे30. जे जे’/जेऽ31. कूिद/यािद(मोन पारब) कूइद/याइद/कूद/याद/ इआद32. इ<strong>ह</strong>ो/ओ<strong>ह</strong>ो33. <strong>ह</strong>ँसए/<strong>ह</strong>ँसय <strong>ह</strong>ँस’34. नौ आिक दस/नौ िकंवा दस/नौ वा दस35. सासु-ससुर सास-ससुर36. छ<strong>ह</strong>/सात छ/छः/सात37. की की’/कीऽ(दीघकारातमे विजर्त)38. जबाब जवाब39. करएता<strong>ह</strong>/करयता<strong>ह</strong> करेता<strong>ह</strong>143


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्40. दलान िदिश दलान िदश/दालान िदस41. गेला<strong>ह</strong> गएला<strong>ह</strong>/गयला<strong>ह</strong>42. िकछु आर िकछु और43. जाइत छल जाित छल/जैत छल44. प<strong>ह</strong>ुँिच/भेिट जाइत छल प<strong>ह</strong>ुँच/भेट जाइत छल45. जबान(युवा)/जवान(फौजी)46. लय/लए क’/कऽ/लए कए47. ल’/लऽ कय/कए48. एखन/अखने अखन/एखने49. अ<strong>ह</strong>ॴकेँ अ<strong>ह</strong>ीँकेँ50. ग<strong>ह</strong>ॴर ग<strong>ह</strong>ीँर51. धार पार केनाइ धार पार केनाय/केनाए52. जेकाँ जेँकाँ/जकाँ53. ति<strong>ह</strong>ना तेि<strong>ह</strong>ना54. एकर अकर55. बि<strong>ह</strong>नउ ब<strong>ह</strong>नोइ56. बि<strong>ह</strong>न बि<strong>ह</strong>िन57. बि<strong>ह</strong>िन-बि<strong>ह</strong>नोइ बि<strong>ह</strong>न-ब<strong>ह</strong>नउ58. नि<strong>ह</strong>/नै59. करबा’/करबाय/करबाए60. त’/त ऽ तय/तए 61. भाय भै/भाए62. भाँय63. यावत जावत64. माय मै / माए65. <strong>दे</strong>ि<strong>ह</strong>/दएि<strong>ह</strong>/दयि<strong>ह</strong> दि<strong>ह</strong>/दैि<strong>ह</strong>66. द’/द ऽ/दए67. ओ (संयोजक) ओऽ (सवर्नाम)68. तका’ कए तकाय तकाए69. पैरे (on foot) पएरे70. ता<strong>ह</strong>ुमे ता<strong>ह</strong>ूमे71. पुीक72. बजा कय/ कए73. बननाय/बननाइ74. कोला75. िदनुका िदनका76. तति<strong>ह</strong>सँ77. गरबओलि<strong>ह</strong> गरबेलि<strong>ह</strong>78. बालु बालू79. चे<strong>ह</strong> िच<strong>ह</strong>(अशु)144


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्80. जे जे’81. से/ के से’/के’82. एखुनका अखनुका83. भुिम<strong>ह</strong>ार भूिम<strong>ह</strong>ार84. सुगर सूगर85. झठ<strong>ह</strong>ाक झट<strong>ह</strong>ाक86. छूिब87. करइयो/ओ करैयो/किरऔ-करैऔ88. पुबािर पुबाइ89. झगड़ा-झाँटी झगड़ा-झाँिट90. पएरे-पएरे पैरे-पैरे91. खेलएबाक खेलेबाक92. खेलाएबाक93. लगा’94. <strong>ह</strong>ोए- <strong>ह</strong>ो95. बुझल बूझल96. बूझल (संबोधन अथर्मे)97. यै<strong>ह</strong> यए<strong>ह</strong> / इए<strong>ह</strong>98. ताितल99. अयनाय- अयनाइ/ अएनाइ100. िन- िनद101. िबनु िबन102. जाए जाइ103. जाइ(in different sense)-last word of sentence104. छत पर आिब जाइ105. ने106. खेलाए (play) –खेलाइ107. िशकाइत- िशकायत108. ढप- ढ़प109. पढ़- पढ110. किनए/ किनये किनञे111. राकस- राकश112. <strong>ह</strong>ोए/ <strong>ह</strong>ोय <strong>ह</strong>ोइ113. अउरदा- औरदा114. बुझेलि<strong>ह</strong> (different meaning- got understand)115. बुझएलि<strong>ह</strong>/ बुझयलि<strong>ह</strong> (understood himself)116. चिल- चल117. खधाइ- खधाय118. मोन पाड़लिख<strong>ह</strong> मोन पारलिख<strong>ह</strong>119. कैक- कएक- कइएक120. लग ल’ग145


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्121. जरेनाइ122. जरओनाइ- जरएनाइ/जरयनाइ123. <strong>ह</strong>ोइत124. गड़बेलि<strong>ह</strong>/ गड़बओलि<strong>ह</strong>125. िचखैत- (to test)िचखइत126. करइयो(willing to do) करैयो127. जेकरा- जकरा128. तकरा- तेकरा129. िब<strong>दे</strong>सर थानेमे/ िब<strong>दे</strong>सरे थानमे130. करबयल<strong>ह</strong>ुँ/ करबएल<strong>ह</strong>ुँ/करबेल<strong>ह</strong>ुँ131. <strong>ह</strong>ािरक (उच्चारण <strong>ह</strong>ाइरक)132. ओजन वजन133. आधे भाग/ आध-भागे134. िपचा’/ िपचाय/िपचाए135. नञ/ ने136. बच्चा नञ (ने) िपचा जाय137. तखन ने (नञ) क<strong>ह</strong>ैत अिछ।138. कतेक गोटे/ कताक गोटे139. कमाइ- धमाइ कमाई- धमाई140. लग ल’ग141. खेलाइ (for playing)142. छिथ<strong>ह</strong> छिथन143. <strong>ह</strong>ोइत <strong>ह</strong>ोइ144. क्यो िकयो / केओ145. केश (hair)146. केस (court-case)147. बननाइ/ बननाय/ बननाए148. जरेनाइ149. कुरसी कुस150. चरचा चच151. कमर् करम152. डुबाबय/ डुमाबय153. एखुनका/ अखुनका154. लय (वाक्यक अितम शद)- ल’155. कएलक केलक156. गरमी गम157. बरदी वद158. सुना गेला<strong>ह</strong> सुना’/सुनाऽ159. एनाइ-गेनाइ160. तेनाने घेरलि<strong>ह</strong>161. नञ146


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्162. डरो ड’रो163. कत<strong>ह</strong>ु- क<strong>ह</strong>ॴ164. उमिरगर- उमरगर165. भिरगर166. धोल/धोअल धोएल167. गप/गप168. के के’169. दरबजा/ दरबजा170. ठाम171. धिर तक172. घूिर लौिट173. थोरबेक174. बड175. तोँ/ तूँ176. तोँि<strong>ह</strong>( पमे ा)177. तोँ<strong>ह</strong>ी/तोँि<strong>ह</strong>178. करबाइए करबाइये179. एकेटा180. किरतिथ करतिथ181. प<strong>ह</strong>ुँिच प<strong>ह</strong>ुँच182. राखलि<strong>ह</strong> रखलि<strong>ह</strong>183. लगलि<strong>ह</strong> लागलि<strong>ह</strong>184. सुिन (उच्चारण सुइन)185. अिछ (उच्चारण अइछ)186. एलिथ गेलिथ187. िबतओने िबतेने188. करबओलि<strong>ह</strong>/ /करेलिख<strong>ह</strong>189. करएलि<strong>ह</strong>190. आिक िक191. प<strong>ह</strong>ुँिच प<strong>ह</strong>ुँच192. जराय/ जराए जरा’ (आिग लगा)193. से से’194. <strong>ह</strong>ाँ मे <strong>ह</strong>ाँ (<strong>ह</strong>ाँमे <strong>ह</strong>ाँ <strong>िव</strong>भिक्मे <strong>ह</strong>टा कए)195. फेल फैल196. फइल(spacious) फैल197. <strong>ह</strong>ोयति<strong>ह</strong>/ <strong>ह</strong>ोएति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेति<strong>ह</strong>198. <strong>ह</strong>ाथ मिटआयब/ <strong>ह</strong>ाथ मिटयाबय/<strong>ह</strong>ाथ मिटआएब199. फेका फेंका200. <strong>दे</strong>खाए <strong>दे</strong>खा’201. <strong>दे</strong>खाय <strong>दे</strong>खा’147


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्202. सिर सर203. सा<strong>ह</strong>ेब सा<strong>ह</strong>ब204.गेलै<strong>ह</strong>/ गेलि<strong>ह</strong>205.<strong>ह</strong>ेबाक/ <strong>ह</strong>ोएबाक206.केलो/ कएलो207. िकछु न िकछु/ िकछु ने िकछु208.घुमेल<strong>ह</strong>ुँ/ घुमओल<strong>ह</strong>ुँ209. एलाक/ अएलाक210. अः/ अ<strong>ह</strong>211.लय/ लए (अथर्-पिरवर्न)212.कनीक/ कनेक213.सब<strong>ह</strong>क/ सभक214.िमलाऽ/ िमला215.कऽ/ क216.जाऽ/जा217.आऽ/ आ218.भऽ/भ’ (’ फॉटक कमीक ोतक)219.िनअम/ िनयम220.<strong>ह</strong>ेक्टेअर/ <strong>ह</strong>ेक्टेयर221.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर ढ/ बादक/बीचक ढ़222.ति<strong>ह</strong>ं/ति<strong>ह</strong>ँ/ तिञ/ तैं223.कि<strong>ह</strong>ं/क<strong>ह</strong>ॴ224.तँइ/ तइँ225.नँइ/नइँ/ निञ/नि<strong>ह</strong>226.<strong>ह</strong>ै/ <strong>ह</strong>इ227.छिञ/ छै/ छैक/छइ228.दृिएँ/ दृियेँ229.आ (come)/ आऽ(conjunction)230. आ (conjunction)/ आऽ(come)231.कुनो/ कोनो२३२.गेलै<strong>ह</strong>-गेलि<strong>ह</strong>२३३.<strong>ह</strong>ेबाक- <strong>ह</strong>ोएबाक२३४.केलौँ- कएलौँ- कएल<strong>ह</strong>ुँ२३५.िकछु न िकछ- िकछु ने िकछु२३६.के<strong>ह</strong>ेन- के<strong>ह</strong>न२३७.आऽ (come)-आ (conjunction-and)/आ148


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२३८. <strong>ह</strong>एत-<strong>ह</strong>ैत२३९.घुमेल<strong>ह</strong>ुँ-घुमएल<strong>ह</strong>ुँ२४०.एलाक- अएलाक२४१.<strong>ह</strong>ोिन- <strong>ह</strong>ोइन/<strong>ह</strong>ोि<strong>ह</strong>२४२.ओ-राम ओ यामक बीच(conjunction), ओऽ क<strong>ह</strong>लक (he said)/ओ२४३.की <strong>ह</strong>ए/ कोसी अएली <strong>ह</strong>ए/ की <strong>ह</strong>ै। की <strong>ह</strong>इ२४४.दृिएँ/ दृियेँ२४५.शािमल/ सामेल२४६.तैँ / तँए/ तिञ/ ति<strong>ह</strong>ं२४७.जौँ/ योँ२४८.सभ/ सब२४९.सभक/ सब<strong>ह</strong>क२५०.कि<strong>ह</strong>ं/ क<strong>ह</strong>ॴ२५१.कुनो/ कोनो२५२.फारकती भऽ गेल/ भए गेल/ भय गेल२५३.कुनो/ कोनो२५४.अः/ अ<strong>ह</strong>२५५.जनै/ जनञ२५६.गेलि<strong>ह</strong>/ गेला<strong>ह</strong> (अथर् पिरवतर्न)२५७.केलि<strong>ह</strong>/ कएलि<strong>ह</strong>२५८.लय/ लए(अथर् पिरवतर्न)२५९.कनीक/ कनेक149


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२६०.पठेलि<strong>ह</strong>/ पठओलि<strong>ह</strong>२६१.िनअम/ िनयम२६२.<strong>ह</strong>ेक्टेअर/ <strong>ह</strong>ेक्टेयर२६३.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर र<strong>ह</strong>ने ढ/ बीचमे र<strong>ह</strong>ने ढ़२६४.आकारातमे िबकारीक योग उिचत नि<strong>ह</strong>/ अपोोफीक योग फाटक यूनताक पिरचायक ओकर बदला अव<strong>ह</strong>(िबकारी)कयोग उिचत२६५.केर/-क/ कऽ/ के२६६.छैि<strong>ह</strong>- छि<strong>ह</strong>२६७.लगैए/ लगैये२६८.<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एत२६९.जाएत/ जएत२७०.आएत/ अएत/ आओत२७१.खाएत/ खएत/ खैत२७२.िपअएबाक/ िपएबाक२७३.शुरु/ शुरु<strong>ह</strong>२७४.शुरु<strong>ह</strong>े/ शुरुए२७५.अएता<strong>ह</strong>/अओता<strong>ह</strong>/ एता<strong>ह</strong>२७६.जाि<strong>ह</strong>/ जाइ/ जै२७७.जाइत/ जैतए/ जइतए२७८.आएल/ अएल२७९.कैक/ कएक२८०.आयल/ अएल/ आएल150


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२८१. जाए/ जै/ जए२८२. नुकएल/ नुकाएल२८३. कठुआएल/ कठुअएल२८४. ताि<strong>ह</strong>/ तै२८५. गायब/ गाएब/ गएब२८६. सकै/ सकए/ सकय२८७.सेरा/सरा/ सराए (भात सेरा गेल)२८८.क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ी/<strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ी/ क<strong>ह</strong>ैत छल<strong>ह</strong>ुँ/ क<strong>ह</strong>ै छल<strong>ह</strong>ुँ- एि<strong>ह</strong>ना चलैत/ पढ़ैत (पढ़ै-पढ़ैत अथर् कखनो काल पिरवितर्त)-आर बुझै/ बुझैत(बुझै/ बुझ छी, मुदा बुझैत-बुझैत)/ सकैत/सकै। करैत/ करै। दै/ दैत। छैक/ छै। बचलै/ बचलैक। रखबा/ रखबाक ।िबनु/िबन। राितक/ रातुक२८९. दुआरे/ ारे२९०.भेिट/ भेट२९१. खन/ खुना (भोर खन/ भोर खुना)२९२.तक/ धिर२९३.गऽ/गै (meaning different-जनबै गऽ)२९४.सऽ/ सँ (मुदा दऽ, लऽ)२९५.व,(तीन अक्षरक मेल बदला पुनरुिक्तक एक आ एकटा दोसरक उपयोग) आिदक बदला व आिद। म<strong>ह</strong>व/ म<strong>ह</strong>व/ कत/क आिदमे संयुक्तक कोनो आवयकता मैिथलीमे नि<strong>ह</strong> अिछ।वक्तय/ वक्तय२९६.बेसी/ बेशी२९७.बाला/वाला बला/ वला (र<strong>ह</strong>ैबला)२९८.बाली/ (बदलएबाली)२९९.वा/ वात300. अतरिय/ अतरीय३०१. लेमए/ लेबए151


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३०२.लमछुरका, नमछुरका३०२.लागै/ लगै (भेटैत/ भेटै)३०३.लागल/ लगल३०४.<strong>ह</strong>बा/ <strong>ह</strong>वा३०५.राखलक/ रखलक३०६.आ (come)/ आ (and)३०७. पाताप/ पााप३०८. ऽ केर यव<strong>ह</strong>ार शदक अतमे मा, बीचमे नि<strong>ह</strong>।३०९.क<strong>ह</strong>ैत/ क<strong>ह</strong>ै३१०. र<strong>ह</strong>ए (छल)/ र<strong>ह</strong>ै (छलै) (meaning different)३११.तागित/ ताकित३१२.खराप/ खराब३१३.बोइन/ बोिन/ बोइिन३१४.जािठ/ जाइठ३१५.कागज/ कागच३१६.िगरै (meaning different- swallow)/ िगरए (खसए)३१७.रािय/ राीयउच्चारण िनदश:दत न क उच्चारणमे दाँतमे जी<strong>ह</strong> सटत- जेना बाजू नाम , मुदा ण क उच्चारणमे जी<strong>ह</strong> मूधमे सटत (नि<strong>ह</strong> सटैए तँ उच्चारण दोषअिछ)- जेना बाजू गणेश। तालय शमे जी<strong>ह</strong> तालुसँ , षमे मूधसँ आ दत समे दाँतसँ सटत। िनशाँ, सभ आ शोषण बािज कऽ<strong>दे</strong>खू। मैिथलीमे ष केँ वैिदक संकृत जेकाँ ख से<strong>ह</strong>ो उच्चिरत कएल जाइत अिछ, जेना वष, दोष। य अनेको थानपर ज जेकाँउच्चिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ण ड़ जेकाँ (यथा संयोग आ गणेश संजोग आ गड़ेस उच्चिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ)। मैिथलीमे व क उच्चारण ब,श क उच्चारण स आ य क उच्चारण ज से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ।152


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ओि<strong>ह</strong>ना व इ बेशीकाल मैिथलीमे पि<strong>ह</strong>ने बाजल जाइत अिछ कारण <strong>दे</strong>वनागरीमे आ िमिथलाक्षरमे व इ अक्षरक पि<strong>ह</strong>ने िलखलोजाइत आ बाजलो जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। कारण जे ि<strong>ह</strong>दीमे एकर दोषपूणर् उच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ (िलखल तँ पि<strong>ह</strong>ने जाइत अिछ मुदा बाजलबादमे जाइत अिछ) से िशक्षा पितक दोषक कारण <strong>ह</strong>म सभ ओकर उच्चारण दोषपूणर् ढंगसँ कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।अिछ- अ इ छ ऐछछिथ- छ इ थ – छैथप<strong>ह</strong>ुँिच- प <strong>ह</strong>ुँ इ चआब अ आ इ ई ए ऐ ओ औ अं अः ऋ एि<strong>ह</strong> सभ लेल माा से<strong>ह</strong>ो अिछ, मुदा एि<strong>ह</strong>मे ई ऐ ओ औ अं अः ऋ केँ संयुक्ताक्षररूपमे गलत रूपमे युक्त आ उच्चिरत कएल जाइत अिछ। जेना ऋ केँ री रूपमे उच्चिरत करब। आ <strong>दे</strong>िखयौ- एि<strong>ह</strong> लेल <strong>दे</strong>िखऔक योग अनुिचत। मुदा <strong>दे</strong>िखऐ लेल <strong>दे</strong>िखयै अनुिचत। क् सँ <strong>ह</strong>् धिर अ सिमिलत भेलासँ क सँ <strong>ह</strong> बनैत अिछ, मुदा उच्चारणकाल <strong>ह</strong>लत युक्त शदक अतक उच्चारणक वृि बढ़ल अिछ, मुदा <strong>ह</strong>म जखन मनोजमे ज् अतमे बजैत छी, तखनो पुरनकालोककेँ बजैत सुनबि<strong>ह</strong>- मनोजऽ, वातवमे ओ अ युक्त ज् = ज बजै छिथ।फेर ज्ञ अिछ ज् आ ञ क संयुक्त मुदा गलत उच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ- ग्य। ओि<strong>ह</strong>ना क्ष अिछ क् आ ष क संयुक्त मुदा उच्चारण<strong>ह</strong>ोइत अिछ छ। फेर श् आ र क संयुक्त अिछ ( जेना िमक) आ स् आ र क संयुक्त अिछ (जेना िम)। भेल त+र।उच्चारणक ऑिडयो फाइल <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइव http://www.videha.co.in/ पर उपलध अिछ। फेर केँ / सँ / पर पूवर् अक्षरसँसटा कऽ िलखू मुदा तँ/ के/ कऽ <strong>ह</strong>टा कऽ। एि<strong>ह</strong>मे सँ मे पि<strong>ह</strong>ल सटा कऽ िलखू आ बादबला <strong>ह</strong>टा कऽ। अंकक बाद टा िलखूसटा कऽ मुदा अय ठाम टा िलखू <strong>ह</strong>टा कऽ– जेना छ<strong>ह</strong>टा मुदा सभ टा। फेर ६अ म सातम िलखू- छठम सातम नि<strong>ह</strong>। घरबलामेबला मुदा घरवालीमे वाली युक्त करू।र<strong>ह</strong>ए- र<strong>ह</strong>ै मुदा सकैए- सकै-एमुदा कखनो काल र<strong>ह</strong>ए आ र<strong>ह</strong>ै मे अथर् िभता से<strong>ह</strong>ो, जेनासे कमो जग<strong>ह</strong>मे पािकर्ंग करबाक अयास र<strong>ह</strong>ै ओकरा।पुछलापर पता लागल जे ढुनढुन नाा ई ाइवर कनाट लेसक पािकर्ंगमे काज करैत र<strong>ह</strong>ए।छलै, छलए मे से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क भेल। छलए क उच्चारण छल-ए से<strong>ह</strong>ो।संयोगने- संजोगनेकेँ- के / कऽकेर- क (केर क योग नि<strong>ह</strong> करू )क (जेना रामक) –रामक आ संगे राम के/ राम कऽ153


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सँ- सऽचिबदु आ अनुवार- अनुवारमे कंठ धिरक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा चिबदुमे नि<strong>ह</strong>। चिबदुमे कनेक एकारक से<strong>ह</strong>ो उच्चारण<strong>ह</strong>ोइत अिछ- जेना रामसँ- राम सऽ रामकेँ- राम कऽ राम केकेँ जेना रामकेँ भेल ि<strong>ह</strong>दीक को (राम को)- राम को= रामकेँक जेना रामक भेल ि<strong>ह</strong>दीक का ( राम का) राम का= रामककऽ जेना जा कऽ भेल ि<strong>ह</strong>दीक कर ( जा कर) जा कर= जा कऽसँ भेल ि<strong>ह</strong>दीक से (राम से) राम से= रामसँसऽ तऽ त केर एि<strong>ह</strong> सभक योग अवांिछत।के दोसर अथँ युक्त भऽ सकैए- जेना के क<strong>ह</strong>लक।निञ, नि<strong>ह</strong>, नै, नइ, नँइ, नइँ एि<strong>ह</strong> सभक उच्चारण- नैव क बदलामे व जेना म<strong>ह</strong>वपूणर् (म<strong>ह</strong>वपूणर् नि<strong>ह</strong>) जतए अथर् बदिल जाए ओति<strong>ह</strong> मा तीन अक्षरक संयुक्ताक्षरक योग उिचत।सपित- उच्चारण स प इ त (सपि नि<strong>ह</strong>- कारण स<strong>ह</strong>ी उच्चारण आसानीसँ सभव नि<strong>ह</strong>)। मुदा सवम (सवतम नि<strong>ह</strong>)।रािय (राीय नि<strong>ह</strong>)सकैए/ सकै (अथर् पिरवतर्न)पोछैले/पोछैए/ पोछए/ (अथर् पिरवतर्न)पोछए/ पोछैओ लोकिन ( <strong>ह</strong>टा कऽ, ओ मे िबकारी नि<strong>ह</strong>)ओइ/ ओि<strong>ह</strong>ओि<strong>ह</strong>ले/ ओि<strong>ह</strong> लेलजएबेँ/ बैसबेँ154


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पँचभइयाँ<strong>दे</strong>िखयौक (<strong>दे</strong>िखऔक बि<strong>ह</strong>- ति<strong>ह</strong>ना अ मे व आ दीघर्क मााक योग अनुिचत)जकाँ/ जेकाँतँइ/ तैँ<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एतनिञ/ नि<strong>ह</strong>/ नँइ/ नइँसौँसेबड़/ बड़ी (झोराओल)गाए (गाइ नि<strong>ह</strong>)र<strong>ह</strong>लेँ/ पि<strong>ह</strong>रतैँ<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ॴ/ अ<strong>ह</strong>ॴसब - सभसब<strong>ह</strong>क - सभ<strong>ह</strong>कधिर - तकगप- बातबूझब - समझबबुझल<strong>ह</strong>ुँ - समझल<strong>ह</strong>ुँ<strong>ह</strong>मरा आर - <strong>ह</strong>म सभआिक- आ िकसकैछ/ करैछ (गमे योगक आवयकता नि<strong>ह</strong>)मे केँ सँ पर (शदसँ सटा कऽ) तँ कऽ धऽ दऽ (शदसँ <strong>ह</strong>टा कऽ) मुदा दूटा वा बेशी <strong>िव</strong>भिक्त संग र<strong>ह</strong>लापर पि<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>भिक्त टाकेँसटाऊ।155


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एकटा दूटा (मुदा कैक टा)िबकारीक योग शदक अतमे, बीचमे अनावयक रूपेँ नि<strong>ह</strong>।आकारात आ अतमे अ क बाद िबकारीक योग नि<strong>ह</strong> (जेना िदअ,आ )अपोोफीक योग िबकारीक बदलामे करब अनुिचत आ मा फॉटक तकनीकी यूनताक पिरचाएक)- ओना िबकारीक संकृत रूपऽ अव<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ आ वतर्नी आ उच्चारण दुनू ठाम एकर लोप र<strong>ह</strong>ैत अिछ/ रि<strong>ह</strong> सकैत अिछ (उच्चारणमे लोप रि<strong>ह</strong>तेअिछ)। मुदा अपोोफी से<strong>ह</strong>ो अंेजीमे पसेिसव केसमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ेंचमे शदमे जतए एकर योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेना raisond’etre ए<strong>ह</strong>ो एकर उच्चारण रैजौन डेटर <strong>ह</strong>ोइत अिछ, माने अपोॉफी अवकाश नि<strong>ह</strong> दैत अिछ वरन जोड़ैत अिछ, से एकरयोग िबकारीक बदला <strong>दे</strong>नाइ तकनीकी रूपेँ से<strong>ह</strong>ो अनुिचत)।अइमे, एि<strong>ह</strong>मेजइमे, जाि<strong>ह</strong>मेएखन/ अखन/ अइखनकेँ (के नि<strong>ह</strong>) मे (अनुवार रि<strong>ह</strong>त)भऽमेदऽतँ (तऽ त नि<strong>ह</strong>)सँ ( सऽ स नि<strong>ह</strong>)गाछ तरगाछ लगसाँझ खनजो (जो go, करै जो do)३.नेपाल आ भारतक मैिथली भाषा-वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक शैली156


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्1.नेपालक मैिथली भाषा वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक उच्चारण आ लेखन शैली(भाषाशाी डा. रामावतार यादवक धारणाकेँ पूणर् रूपसँ स लऽ िनधिरत)मैिथलीमे उच्चारण तथा लेखन१.पचमाक्षर आ अनुवार: पचमाक्षरातगर्त ङ, ञ, ण, न एवं म अबैत अिछ। संकृत भाषाक अनुसार शदक अतमे जाि<strong>ह</strong>वगर्क अक्षर र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओ<strong>ह</strong>ी वगर्क पचमाक्षर अबैत अिछ। जेना-अ (क वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ङ् आएल अिछ।)पच (च वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ञ् आएल अिछ।)खड (ट वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ण् आएल अिछ।)सिध (त वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे न् आएल अिछ।)खभ (प वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे म् आएल अिछ।)उपयुर्क्त बात मैिथलीमे कम <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। पचमाक्षरक बदलामे अिधकांश जग<strong>ह</strong>पर अनुवारक योग <strong>दे</strong>खल जाइछ। जेना-अंक, पंच, खंड, संिध, खंभ आिद। याकरण<strong>िव</strong>द पिडत गो<strong>िव</strong>द झाक क<strong>ह</strong>ब छिन जे कवगर्, चवगर् आ टवगर्सँ पूवर् अनुवारिलखल जाए तथा तवगर् आ पवगर्सँ पूवर् पचमाक्षरे िलखल जाए। जेना- अंक, चंचल, अंडा, अत तथा कपन। मुदा ि<strong>ह</strong>दीकिनकट र<strong>ह</strong>ल आधुिनक लेखक एि<strong>ह</strong> बातकेँ नि<strong>ह</strong> मानैत छिथ। ओलोकिन अत आ कपनक जग<strong>ह</strong>पर से<strong>ह</strong>ो अंत आ कंपन िलखैत<strong>दे</strong>खल जाइत छिथ।नवीन पित िकछु सु<strong>िव</strong>धाजनक अवय छैक। िकएक तँ एि<strong>ह</strong>मे समय आ थानक बचत <strong>ह</strong>ोइत छैक। मुदा कतोकबेर <strong>ह</strong>तलेखनवा मुणमे अनुवारक छोटसन िबदु प नि<strong>ह</strong> भेलासँ अथर्क अनथर् <strong>ह</strong>ोइत से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। अनुवारक योगमेउच्चारण-दोषक सभावना से<strong>ह</strong>ो ततबए <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। एतदथर् कसँ लऽकऽ पवगर्धिर पचमाक्षरेक योग करब उिचत अिछ।यसँ लऽकऽ ज्ञधिरक अक्षरक स अनुवारक योग करबामे कत<strong>ह</strong>ु कोनो <strong>िव</strong>वाद नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाइछ।२.ढ आ ढ़ : ढ़क उच्चारण “र् <strong>ह</strong>”जकाँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अतः जतऽ “र् <strong>ह</strong>”क उच्चारण <strong>ह</strong>ो ओतऽ मा ढ़ िलखल जाए। आनठामखािल ढ िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना-ढ = ढाकी, ढेकी, ढीठ, ढेउआ, ढ, ढेरी, ढाकिन, ढाठ आिद।ढ़ = पढ़ाइ, बढ़ब, गढ़ब, मढ़ब, बुढ़बा, साँढ़, गाढ़, रीढ़, चाँढ़, सीढ़ी, पीढ़ी आिद।157


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उपयुर्क्त शदसभकेँ <strong>दे</strong>खलासँ ई प <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे साधारणतया शदक शुरूमे ढ आ मय तथा अतमे ढ़ अबैत अिछ। इए<strong>ह</strong>िनयम ड आ ड़क सदभर् से<strong>ह</strong>ो लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ।३.व आ ब : मैिथलीमे “व”क उच्चारण ब कएल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ब रूपमे नि<strong>ह</strong> िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना- उच्चारण: बैनाथ, िबा, नब, <strong>दे</strong>बता, िबणु, बंश, बदना आिद। एि<strong>ह</strong>सभक थानपर मशः वैनाथ, <strong>िव</strong>ा, नव, <strong>दे</strong>वता, <strong>िव</strong>णु, वंश, वदनािलखबाक चा<strong>ह</strong>ी। सामायतया व उच्चारणक लेल ओ योग कएल जाइत अिछ। जेना- ओकील, ओज<strong>ह</strong> आिद।४.य आ ज : कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु “य”क उच्चारण “ज”जकाँ करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ज नि<strong>ह</strong> िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी।उच्चारणमे यज्ञ, जिद, जमुना, जुग, जाबत, जोगी, जदु, जम आिद क<strong>ह</strong>ल जाएवला शदसभकेँ मशः यज्ञ, यिद, यमुना, युग,याबत, योगी, यदु, यम िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी।५.ए आ य : मैिथलीक वतर्नीमे ए आ य दुनू िलखल जाइत अिछ।ाचीन वतर्नी- कएल, जाए, <strong>ह</strong>ोएत, माए, भाए, गाए आिद।नवीन वतर्नी- कयल, जाय, <strong>ह</strong>ोयत, माय, भाय, गाय आिद।सामायतया शदक शुरूमे ए मा अबैत अिछ। जेना एि<strong>ह</strong>, एना, एकर, ए<strong>ह</strong>न आिद। एि<strong>ह</strong> शदसभक थानपर यि<strong>ह</strong>, यना, यकर,य<strong>ह</strong>न आिदक योग नि<strong>ह</strong> करबाक चा<strong>ह</strong>ी। यिप मैिथलीभाषी थारूसि<strong>ह</strong>त िकछु जाितमे शदक आरभोमे “ए”केँ य कि<strong>ह</strong> उच्चारणकएल जाइत अिछ।ए आ “य”क योगक योगक सदभर्मे ाचीने पितक अनुसरण करब उपयुक्त मािन एि<strong>ह</strong> पुतकमे ओकरे योग कएल गेलअिछ। िकएक तँ दुनूक लेखनमे कोनो स<strong>ह</strong>जता आ दुरू<strong>ह</strong>ताक बात नि<strong>ह</strong> अिछ। आ मैिथलीक सवर्साधारणक उच्चारण-शैली यकअपेक्षा एसँ बेसी िनकट छैक। खास कऽ कएल, <strong>ह</strong>एब आिद कितपय शदकेँ कैल, <strong>ह</strong>ैब आिद रूपमे कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु िलखल जाएब से<strong>ह</strong>ो“ए”क योगकेँ बेसी समीचीन मािणत करैत अिछ।६.ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा एकार, ओकार : मैिथलीक ाचीन लेखन-परपरामे कोनो बातपर बल दैत काल शदक पाछाँ ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु लगाओल जाइतछैक। जेना- <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong>, अपन<strong>ह</strong>ु, ओकर<strong>ह</strong>ु, तकालि<strong>ह</strong>, चोि<strong>ह</strong>, आन<strong>ह</strong>ु आिद। मुदा आधुिनक लेखनमे ि<strong>ह</strong>क थानपर एकार एवं <strong>ह</strong>ुकथानपर ओकारक योग करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। जेना- <strong>ह</strong>ुनके, अपनो, तकाले, चोे, आनो आिद।७.ष तथा ख : मैिथली भाषामे अिधकांशतः षक उच्चारण ख <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- षय (खड़य), षोडशी (खोड़शी), षकोण(खटकोण), वृषेश (वृखेश), सतोष (सतोख) आिद।158


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्८.विन-लोप : िनिलिखत अवथामे शदसँ विन-लोप भऽ जाइत अिछ:(क)ियावयी यय अयमे य वा ए लुत भऽ जाइत अिछ। ओि<strong>ह</strong>मेसँ पि<strong>ह</strong>ने अक उच्चारण दीघर् भऽ जाइत अिछ। ओकर आगाँलोप-सूचक िच वा <strong>िव</strong>कारी (’ / ऽ) लगाओल जाइछ। जेना-पूणर् रूप : पढ़ए (पढ़य) गेला<strong>ह</strong>, कए (कय) लेल, उठए (उठय) पड़तौक।अपूणर् रूप : पढ़’ गेला<strong>ह</strong>, क’ लेल, उठ’ पड़तौक।पढ़ऽ गेला<strong>ह</strong>, कऽ लेल, उठऽ पड़तौक।(ख)पूवर्कािलक कृत आय (आए) ययमे य (ए) लुत भऽ जाइछ, मुदा लोप-सूचक <strong>िव</strong>कारी नि<strong>ह</strong> लगाओल जाइछ। जेना-पूणर् रूप : खाए (य) गेल, पठाय (ए) <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ाए (य) अएला<strong>ह</strong>।अपूणर् रूप : खा गेल, पठा <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ा अएला<strong>ह</strong>।(ग)ी यय इक उच्चारण ियापद, संज्ञा, ओ <strong>िव</strong>शेषण तीनूमे लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप : दोसिर मािलिन चिल गेिल।अपूणर् रूप : दोसर मािलन चिल गेल।(घ)वतर्मान कृदतक अितम त लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप : पढ़ैत अिछ, बजैत अिछ, गबैत अिछ।अपूणर् रूप : पढ़ै अिछ, बजै अिछ, गबै अिछ।(ङ)ियापदक अवसान इक, उक, ऐक तथा <strong>ह</strong>ीकमे लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप: िछयौक, िछयैक, छ<strong>ह</strong>ीक, छौक, छैक, अिबतैक, <strong>ह</strong>ोइक।अपूणर् रूप : िछयौ, िछयै, छ<strong>ह</strong>ी, छौ, छै, अिबतै, <strong>ह</strong>ोइ।(च)ियापदीय यय <strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा <strong>ह</strong>कारक लोप भऽ जाइछ। जेना-पूणर् रूप : छि<strong>ह</strong>, क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong>, क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, गेल<strong>ह</strong>, नि<strong>ह</strong>।अपूणर् रूप : छिन, क<strong>ह</strong>लिन, क<strong>ह</strong>लौँ, गेलऽ, नइ, निञ, नै।159


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्९.विन थानातरण : कोनो-कोनो वर-विन अपना जग<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>िटकऽ दोसरठाम चिल जाइत अिछ। खास कऽ व इ आ उकसबधमे ई बात लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मैिथलीकरण भऽ गेल शदक मय वा अतमे जँ व इ वा उ आबए तँ ओकर विनथानातिरत भऽ एक अक्षर आगाँ आिब जाइत अिछ। जेना- शिन (शइन), पािन (पाइन), दािल ( दाइल), मािट (माइट), काछु(काउछ), मासु(माउस) आिद। मुदा तसम शदसभमे ई िनयम लागू नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- रिमकेँ रइम आ सुधांशुकेँ सुधाउंसनि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ।१०.<strong>ह</strong>लत(्)क योग : मैिथली भाषामे सामायतया <strong>ह</strong>लत (्)क आवयकता नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कारण जे शदक अतमे अउच्चारण नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मुदा संकृत भाषासँ जि<strong>ह</strong>नाक ति<strong>ह</strong>ना मैिथलीमे आएल (तसम) शदसभमे <strong>ह</strong>लत योग कएल जाइतअिछ। एि<strong>ह</strong> पोथीमे सामायतया सपूणर् शदकेँ मैिथली भाषासबधी िनयमअनुसार <strong>ह</strong>लत<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन राखल गेल अिछ। मुदायाकरणसबधी योजनक लेल अयावयक थानपर कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>लत <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। तुत पोथीमे मिथली लेखनक ाचीनआ नवीन दुनू शैलीक सरल आ समीचीन पक्षसभकेँ समेिटकऽ वणर्-<strong>िव</strong>यास कएल गेल अिछ। थान आ समयमे बचतक सि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>त-लेखन तथा तकिनकी दृिसँ से<strong>ह</strong>ो सरल <strong>ह</strong>ोबऽवला ि<strong>ह</strong>साबसँ वणर्-<strong>िव</strong>यास िमलाओल गेल अिछ। वतर्मान समयमे मैिथलीमातृभाषीपयर्तकेँ आन भाषाक मायमसँ मैिथलीक ज्ञान लेबऽ पिड़र<strong>ह</strong>ल पिरेयमे लेखनमे स<strong>ह</strong>जता तथा एकरूपतापर यान <strong>दे</strong>ल गेलअिछ। तखन मैिथली भाषाक मूल <strong>िव</strong>शेषतासभ कुिठत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइक, ता<strong>ह</strong>ूिदस लेखक-मडल सचेत अिछ। िस भाषाशाी डा.रामावतार यादवक क<strong>ह</strong>ब छिन जे सरलताक अनुसधानमे ए<strong>ह</strong>न अवथा िक<strong>ह</strong>ु ने आबऽ <strong>दे</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी जे भाषाक <strong>िव</strong>शेषता छाँ<strong>ह</strong>मेपिड जाए।-(भाषाशाी डा. रामावतार यादवकधारणाकेँ पूणर् रूपसँ स लऽ िनधिरत)2. मैिथली अकादमी, पटना ारा िनधिरत मैिथली लेखन-शैली1. जे शद मैिथली-साि<strong>ह</strong>यक ाचीन कालसँ आइ धिर जाि<strong>ह</strong> वर्नीमे चिलत अिछ, से सामायतः ताि<strong>ह</strong> वर्नीमे िलखल जाय-उदा<strong>ह</strong>रणाथर्-ाएखनठामजकर,तकरतिनकरअिछअाअखन,अखिन,एखेन,अखनी160


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िठमा,िठना,ठमाजेकर, तेकरितनकर।(वैकिपक रूपेँ ा)ऐछ, अि<strong>ह</strong>, ए।2. िनिलिखत तीन कारक रूप वैक्लिपकतया अपनाओल जाय:भ गेल, भय गेल वा भए गेल। जा र<strong>ह</strong>ल अिछ, जाय र<strong>ह</strong>ल अिछ,जाए र<strong>ह</strong>ल अिछ। कर’ गेला<strong>ह</strong>, वा करय गेला<strong>ह</strong> वा करए गेला<strong>ह</strong>।3. ाचीन मैिथलीक ‘<strong>ह</strong>’ विनक थानमे ‘न’ िलखल जाय सकैत अिछ यथा क<strong>ह</strong>लिन वा क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong>।4. ‘ऐ’ तथा ‘औ’ ततय िलखल जाय जत’ पतः ‘अइ’ तथा ‘अउ’ सदृश उच्चारण इ <strong>ह</strong>ो। यथा- <strong>दे</strong>खैत, छलैक, बौआ, छौकइयािद।5. मैिथलीक िनिलिखत शद एि<strong>ह</strong> रूपे युक्त <strong>ह</strong>ोयत:जै<strong>ह</strong>,सै<strong>ह</strong>,इए<strong>ह</strong>,ओऐ<strong>ह</strong>,लै<strong>ह</strong> तथा दै<strong>ह</strong>।6. र्व इकारांत शदमे ‘इ’ के लुत करब सामायतः अा िथक। यथा- ा <strong>दे</strong>िख आब<strong>ह</strong>, मािलिन गेिल (मनुय मामे)।7. वतं व ‘ए’ वा ‘य’ ाचीन मैिथलीक उरण आिदमे तँ यथावत राखल जाय, िकंतु आधुिनक योगमे वैकिपक रूपेँ ‘ए’ वा‘य’ िलखल जाय। यथा:- कयल वा कएल, अयला<strong>ह</strong> वा अएला<strong>ह</strong>, जाय वा जाए इयािद।8. उच्चारणमे दू वरक बीच जे ‘य’ विन वतः आिब जाइत अिछ तकरा लेखमे थान वैकिपक रूपेँ <strong>दे</strong>ल जाय। यथा- धीआ,अढ़ैआ, <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>, वा धीया, अढ़ैया, िबया<strong>ह</strong>।9. सानुनािसक वतं वरक थान यथासंभव ‘ञ’ िलखल जाय वा सानुनािसक वर। यथा:- मैञा, किनञा, िकरतिनञा वा मैआँ,किनआँ, िकरतिनआँ।10. कारकक <strong>िव</strong>भिक्क िनिलिखत रूप ा:-<strong>ह</strong>ाथकेँ, <strong>ह</strong>ाथसँ, <strong>ह</strong>ाथेँ, <strong>ह</strong>ाथक, <strong>ह</strong>ाथमे। ’मे’ मे अनुवार सवर्था याय िथक। ‘क’क वैकिपक रूप ‘केर’ राखल जा सकैत अिछ।11. पूवर्कािलक ियापदक बाद ‘कय’ वा ‘कए’ अयय वैकिपक रूपेँ लगाओल जा सकैत अिछ। यथा:- <strong>दे</strong>िख कय वा <strong>दे</strong>िखकए।12. माँग, भाँग आिदक थानमे माङ, भाङ इयािद िलखल जाय।13. अर् ‘न’ ओ अर् ‘म’ क बदला अनुसार नि<strong>ह</strong> िलखल जाय, िकंतु छापाक सु<strong>िव</strong>धाथर् अर् ‘ङ’ , ‘ञ’, तथा ‘ण’ क बदलाअनुवारो िलखल जा सकैत अिछ। यथा:- अ, वा अंक, अचल वा अंचल, कठ वा कंठ।14. <strong>ह</strong>लंत िच िनयमतः लगाओल जाय, िकंतु <strong>िव</strong>भिक्तक संग अकारांत योग कएल जाय। यथा:- ीमान्, िकंतु ीमानक।15. सभ एकल कारक िच शदमे सटा क’ िलखल जाय, <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>, संयुक्त <strong>िव</strong>भिक्तक <strong>ह</strong>ेतु फराक िलखल जाय, यथा घरपरक।161


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्16. अनुनािसककेँ चिबदु ारा यक्त कयल जाय। परंतु मुणक सु<strong>िव</strong>धाथर् ि<strong>ह</strong> समान जिटल माा पर अनुवारक योगचिबदुक बदला कयल जा सकैत अिछ। यथा- ि<strong>ह</strong>ँ केर बदला ि<strong>ह</strong>ं।17. पूणर् <strong>िव</strong>राम पासीसँ ( । ) सूिचत कयल जाय।18. समत पद सटा क’ िलखल जाय, वा <strong>ह</strong>ाइफेनसँ जोिड़ क’ , <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>।19. िलअ तथा िदअ शदमे िबकारी (ऽ) नि<strong>ह</strong> लगाओल जाय।20. अंक <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे राखल जाय।21.िकछु विनक लेल नवीन िच<strong>ह</strong> बनबाओल जाय। जा' ई नि<strong>ह</strong> बनल अिछ ताबत एि<strong>ह</strong> दुनू विनक बदला पूवर्वत् अय/ आय/अए/ आए/ आओ/ अओ िलखल जाय। आिक ऎ वा ऒ सँ यक्त कएल जाय।<strong>ह</strong>./- गो<strong>िव</strong>द झा ११/८/७६ ीकात ठाकुर ११/८/७६ सुरे झा "सुमन" ११/०८/७६VIDEHA FOR NON-RESIDENT MAITHILS(Festivals of Mithila date-list)VIDEHA FOR NON-RESIDENT MAITHILS(Festivals of Mithila date-list)8.VIDEHA FOR NON RESIDENTS8.1.NAAGPHAANS-PART_V-Maithili novel written byDr.Shefalika Verma-Translatedby Dr.Rajiv Kumar Verma and Dr.Jaya Verma, Associate Professors,Delhi University, Delhi8.2.Original Poem in Maithili by Gajendra Thakur Translated into English by Lucy Gracyof New York.-Leaning towards the truth with own knowledge162


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्DATE-LIST (year- 2009-10)(१४१७ साल)Marriage Days:Nov.2009- 19, 22, 23, 27May 2010- 28, 30June 2010- 2, 3, 6, 7, 9, 13, 17, 18, 20, 21,23, 24, 25, 27, 28, 30July 2010- 1, 8, 9, 14Upanayana Days: June 2010- 21,22Dviragaman Din:November 2009- 18, 19, 23, 27, 29December 2009- 2, 4, 6Feb 2010- 15, 18, 19, 21, 22, 24, 25163


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्March 2010- 1, 4, 5Mundan Din:November 2009- 18, 19, 23December 2009- 3Jan 2010- 18, 22Feb 2010- 3, 15, 25, 26March 2010- 3, 5June 2010- 2, 21July 2010- 1FESTIVALS OF MITHILAMauna Panchami-12 JulyMadhushravani-24 July164


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Nag Panchami-26 JulRaksha Bandhan-5 AugKrishnastami-13-14 AugKushi Amavasya- 20 AugustHartalika Teej- 23 AugChauthChandra-23 AugKarma Dharma Ekadashi-31 AugustIndra Pooja Aarambh- 1 SeptemberAnant Caturdashi- 3 SepPitri Paksha begins- 5 SepJimootavahan Vrata/ Jitia-11 SepMatri Navami- 13 SepVishwakarma Pooja-17Sep165


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Kalashsthapan-19 SepBelnauti- 24 SeptemberMahastami- 26 SepMaha Navami - 27 SeptemberVijaya Dashami- 28 SeptemberKojagara- 3 OctDhanteras- 15 OctChaturdashi-27 OctDiyabati/Deepavali/Shyama Pooja-17 OctAnnakoota/ Govardhana Pooja-18 OctBhratridwitiya/ Chitragupta Pooja-20 OctChhathi- -24 Oct166


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Akshyay Navami- 27 OctDevotthan Ekadashi- 29 OctKartik Poornima/ Sama Bisarjan- 2 NovSomvari Amavasya Vrata-16 NovVivaha Panchami- 21 NovRavi vrat arambh-22 NovNavanna Parvana-25 NovNaraknivaran chaturdashi-13 JanMakara/ Teela Sankranti-14 JanBasant Panchami/ Saraswati Pooja- 20 JanMahashivaratri-12 FebFagua-28 FebHoli-1 Mar167


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Ram Navami-24 MarchMesha Sankranti-Satuani-14 AprilJurishital-15 AprilRavi Brat Ant-25 AprilAkshaya Tritiya-16 MayJanaki Navami- 22 MayVat Savitri-barasait-12 JuneGanga Dashhara-21 JuneHari Sayan Ekadashi- 21 JulGuru Poornima-25 Jul168


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्NAAGPHAANS- Maithili novel written byDr. Shefalika Verma in 2004- Arushi AditiSanskriti Publication, Patna- Translated byDr. Rajiv Kumar Verma andDr. Jaya Verma- Associate Professors, Delhi University, Delhi.NAAGPHAANSPART –VNAAGPHAANSPART VDhara received phone call from Akash.Akash – I have got a happy piece of news for you. Tarang has arrived fromvillage.169


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Dhara – I am really happy. May I join you on break-fast.Akash – Why not? It is my pleasure. I also wanted to invite you. Youunderstand my inner feelings. After break-fast you will also have to takelunch with us.That day Dhara was really happy. Tarang didi’s modest personality charmedher. This meeting has changed Dhara’s life. Tarang treated Dhara as her lovingyounger sister. Dhara became a regular visitor to Tarang’s house.One day when they were busy talking, a voice interrupted them – May I comein?Simant entered and after embracing Akash, said – What a pleasure! You peopleare having a real blast.Akash – What a surprise? When did you arrive?Simant – I wanted to give surprise to Dhara. But I never thought to surprise allof you.Looking at Dhara Simant asked , how are you?Dhara shaking her head said- I am fine.Dhara was overjoyed to see Simant.170


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Simant staring at Tarang said – May I know your introduction?Akash – She is my better half.Simant said interrupting- No, no …. Not better half but best half – becausewithout them we do not exist. Tarangji, please make tea so that we can enjoythe tarang of good tea.Tarang - I will prepare tea. But you will have to stay back for dinner.2Simant and Dhara remained wide awake throughout the night busy in endlesstalk—Dhara, you do not worry for anything. We have to shape the life of ourchildren, Kadamba and Manjul. Both are in boarding school. We require moneyfor that. I am earning only for you,. for our children. What is the matter Dhara?Dhara – Nothing serious. But without you life is miserable here. People makecomments, fabricate stories about me --- Dhara told Simant everything – herown ordeal and Vanya’s story.Simant patiently heard everything and laughingly said – Have you gone mad?Had I known singing I would have sung – kuchch reet jagat ki aisi hai hareksubah ki sham hui – tu kaun hai tera naam hai kya Sita bhi yahan badnam hui171


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्…. Dhara, I believe you more than myself. Should we follow our own mind andsoul or be guided by people’s opinion?Dhara, I know that Akash is a very good person – both of you live on literature– you derive satisfaction talking to each other- I understand everything.Tarang once asked Dhara – why do you feel lonely?Dhara – didi, women are as mysterious as nature is.Tarang - Dhara , women are not mysterious. This universe is made of fiveelements – nature was thus created – human body is also made of these fiveelements- earth, water, vayu, agni and akash – this earthly body ultimately getsdissolved in earth. There are lots of resemblance between nature and humanbeing. How does moon rise?- how sun rises and sets? – why waterfall iscontinuously flowing. – every particle of nature is mysterious. How manyexamples should I cite – Why famine occurs?- why flood recurs?- even scientificdiscoveries are not able to unravel nature’s mystery- then how can we unravelthe mysterious human mind?- can you totally read anybody’s mind andthoughts? – Tarang was speaking intensely and continuously.Dhara – didi, why it appears to me that each and every particle of nature issuffering? Once I had accompanied Simant to Kosi barrage – massive dam onfrenzied and hysterical Kosi river – 52 iron gates to tame the river- but likewounded lioness, the river was trying to cut loose with furious sound- I feltterribly frightened and my heart bled to unwind the river. Didi, I am not able towithstand anybody’s pain and grief.172


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Tarang – please calm down Dhara. You are very emotional – your inner core isimbued with pain and sorrow. You have child like innocence which takes youclose to god.Dhara – didi, you live in village. How did you attain the highest level of maturityeven by staying there?Tarang – maturity does not come only in a city. Whether literate or illiterate,everybody is blessed with heart full of emotions and desires. Everybody isblessed with some hidden treasure.3Dhara was shocked and surprised—wife of Akash Babu- such a scholarly andemotional lady. –Didi, please tell me about yourself.Tarang – What should I tell? I do not have time to dwell on these things. I amoverburdened with my responsibility …..But Dhara was able to comprehend something unusual from Tarang’s gesture.Reality was something different. Each person has his/her own inner worldunregulated by any law, rule, custom , tradition, culture and sacrament. Thatinner world consists of the most dear thing,a person or a feeling with which thehuman being comfortably and smilingly travels the life’s difficult journey. As thefurious river Kosi was tamed, the human beings also have to control thefloodgates of emotion. But those who live with the inner world do not need anyfetters or shackles to control.173


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Dhara remembered the cataclysm caused by Kosi. Before the Dam wasconstructed over Kosi, the parents of the newly wed daughters prayed to Kosifor their safe passage with the promise of ‘ chhagar-pathi- sinnur’ offerings tomother Kosi.Dhara enquired from Akash about Tarang’s behaviour.Akash replied – when I was about 19 years old I got attracted to my bhauji.Bhauji compelled me for intimate relationship . One day my elder brother caughtus red handed. After that incident I never met them. I started hating bhauji.Later on I met a beautiful girl Lata who was daughter of my fathers’ friend. Wedeeply fell in love. But she got married to a rich boy. I had the satisfaction thatshe is happily married. One day when I visited her place, she totally ignoredme. I was shattered. Till date I am not able to realize my mistake. Since thatday onwards I have started hating women. I got married and my wife becamevictim of this hatred. But she is very tolerant. I used to study till late hours andshe cared for me with sleepless nights. Ultimately as a result of her patience,tolerance and silence I started loving her and our son was born whom wenamed Sneha. Now I am totally devoted to Tarang and Sneha.Dhara realized the noble heart of Simant -- Simant completely understands me.Why do not people understand me? Dhara started crying.Simant – Dhara, in order to understand an emotional woman we also need tohave a large emotional heart. Please do not cry. It is already late. Let us nowsleep.Simant was peacefully asleep – Dhara’s mind was traveling in the sky like aweightless ‘semer’ flower – Simant has great faith in me – I need to live up to174


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्his faith. I lack faith in myself but I have faith in Simant’s faith—Dhara’s mindwas building sand palaces, sometimes dismantling the same. In that palace,faces kept on moving – sometimes beautiful and pious Tarang – sometimesserious, stable and intellectual Akash – sometimes unfettered, committed andjovial Simant.4.One day Tarang asked – Simantji, have you noticed one thing ?Simant – What is the matter Tarangji?Tarang pointing her fingers towards Dhara and Akash, said -- please realizethe implication of their names .Simant -- Yes .. yes, the name suggests that they should be together.Akash – You said that we should be together ….but in reality Dhara and Akashcan never be together --- yes, they might meet but only at frontier i.e. Simant,and that is also at a hypothetical point – and that is the only proper place.Simant – Proper or improper, now only the togetherness of Akash and Dhara isproper.Both Simant and Tarang laughed.175


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Simant – Dhara, you are not speaking anything. Are you serious?Dhara- What should I speak? You people are making fun of me.Simant – Dhara, do not be serious – you are always mine. Now please give usa smile.Simant and Tarang again laughed looking deeply into each other’s eyes. For amoment Dhara was taken aback.One day Dhara was unwell. She was weak and bed-ridden. She also becamesuspicious of the gestures of Tarang and Simant. But at the same time she feltpity on herself for this suspicion. She thought - I always want to meet AkashBabu. And was never prevented by both Simant and Tarang. Then why shouldI doubt their relationship?Dhara had once asked Akash about the nature of their own relationship.Akash – relationship of soul, of feelings – it can not be limited to any boundary– there can be no Lakshamana-rekha.Dhara – Then what is it ?176


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Akash – Brotherly --, no..no.., but the same emotional feeling. I will alwayspray for your happiness.Husband --- no..no.., but I will always protect you.Lover – I am not sure, but I am your real friend , your real well-wisher.Dhara was able to recollect the words of Akash and her Naagphaans likesuspicion about Tarang and Simant got eliminated. She desperately wanted tomeet Tarang. She hurriedly5got dressed-up and went to Tarang’s house. Main door was ajar. Dhara enteredthe drawing-room. She heard some whispering voice – I can not live withoutyou Tarang – I have spent sleepless nights… Simant, I am also impatient foryou.Peeping through the curtains, Dhara saw Simant embracing and kissing Tarang.Dhara was dazed. She felt Naagphaans all around her body. In front of Dhara,Tarang and Simant felt lifeless and guilty. Dhara never discussed this episodewith Akash. Tarang departed for village. Simant continuously pleaded for pardon.Women always forgive the men and particularly the husband. She surrenders toher husband – not as a loser but always as a winner. BUT WHETHER DHARAWAS ABLE TO PARDON AKASH FOR HIS CRIME ?To Be Continued.177


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Original Poem in Maithili by Gajendra Thakur Translated into English by LucyGracy of New York.Leaning towards the truth with own knowledgeFather had faith in avoiding lieEveryone should prosper with honestyThe desire of sacrificing life for the countryCannot see peopleFollowing himThey don’t understand value of truth and sense of prosperityIndependence and nationWeightless against selfishnessThen what to change? Gist of my education!Change the way to the same destinyAccept the way of toughnessBut shouting is in vainJust keep on rendering your jobLet them know who can understandLet them know and misjudgeLet them judge us powerfulThey will be defeated178


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Before they will know the real truthWhen I saw truth of my father decayingWith eyes of my knowledgeThen only I realised I cannotGive up the way of toughness१.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ेल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे <strong>Videha</strong> e journal's all old issues in BrailleTirhuta and Devanagari versions२.मैिथली पोथी डाउनलोड Maithili Books Download,३.मैिथली ऑिडयो संकलन Maithili Audio Downloads,४.मैिथली वीिडयोक संकलन Maithili Videos५.िमिथला िचकला/ आधुिनक िचकला आ िच Mithila Painting/ Modern Art and Photos"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क एि<strong>ह</strong> सभ स<strong>ह</strong>योगी िलंकपर से<strong>ह</strong>ो एक बेर जाऊ।६.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली िक्वज :http://videhaquiz.blogspot.com/७.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली जालवृ एीगेटर :http://videha-aggregator.blogspot.com/८.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली साि<strong>ह</strong>य अंेजीमे अनूिदत :179


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्http://madhubani-art.blogspot.com/९.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पूवर्-रूप "भालसिरक गाछ" :http://gajendrathakur.blogspot.com/१०.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> इंडेक्स :http://videha123.blogspot.com/११.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फाइल :http://videha123.wordpress.com/१२. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : पि<strong>ह</strong>ल ितर<strong>ह</strong>ुता (िमिथला़क्षर) जालवृ (लॉग)http://videha-sadeha.blogspot.com/१३. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:ेल: मैिथली ेलमे: पि<strong>ह</strong>ल बेर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ाराhttp://videha-braille.blogspot.com/१४.V I D E H A " I S T M A I T H I L I F O R T N I G H T L YE J O U R N A L A R C H I V Ehttp://videha-archive.blogspot.com/१५. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का मै िथ ली पो थी क आ क इ वhttp://videha-pothi.blogspot.com/180


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१६. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का ऑ िड यो आ क इ वhttp://videha-audio.blogspot.com/१७. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का वी िड यो आ क इ वhttp://videha-video.blogspot.com/१८. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का िम िथ ला िच क ला ,आ धु िन क क ला आ िच क लाhttp://videha-paintings-photos.blogspot.com/१९. मैिथल आर िमिथला (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालवृ)http://maithilaurmithila.blogspot.com/२०.ुित काशनhttp://www.shruti-publication.com/२१.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>- सोशल नेटविकर्ंग साइटhttp://videha.ning.com/२२.http://groups.google.com/group/videha२३.http://groups.yahoo.com/group/VIDEHA/२४.गजे ठाकुर इ डेक्सhttp://gajendrathakur123.blogspot.com२५.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> रेिडयो:मैिथली कथा-क<strong>िव</strong>ता आिदक पि<strong>ह</strong>ल पोडकाट साइटhttp://videha123radio.wordpress.com/२६. नेना भुटकाhttp://mangan-khabas.blogspot.com/181


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना:(१) '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ारा धारावाि<strong>ह</strong>क रूपे ई-कािशत कएल गेल गजे ठाकुरक िनबध-बध-समीक्षा, उपयास(स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप-गुच्छ), नाटक(संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाितमन) आ बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong>य <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िंट फॉमर्मे। कुरुक्षेम्–अतमर्नक खड-१ सँ ७ CombinedISBN No.978-81-907729-7-6 <strong>िव</strong>वरण एि<strong>ह</strong> पृपर नीचाँमे आ काशकक साइटhttp://www.shrutipublication.com/पर।म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना (२):सूचना: <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस.एस.क्यू.एल. सवर्र आधािरत -Based on ms-sql server Maithili-English and English-MaithiliDictionary. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क भाषापाक- रचनालेखन तंभमे।कुरुक्षेम् अतमर्नक- गजे ठाकुरगजे ठाकुरक िनबध-बध-समीक्षा, उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ),नाटक(संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन) आ बालमंडली-िकशोरजगत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िंट फॉमर्मे।कुरुक्षेम्–अतमर्नक, खड-१ सँ ७Ist edition 2009 of Gajendra Thakur’s KuruKshetram-Antarmanak (Vol. I to VII)- essay-papercriticism,novel, poems, story, play, epics and Children-grown-ups literature in single binding:Language:Maithili६९२ पृ : मूय भा. रु. 100/-(for individual buyers inside india)(add courier charges Rs.50/-per copy for Delhi/NCR and Rs.100/- per copy for outside Delhi)For Libraries and overseas buyers $40 US (including postage)The book is AVAILABLE FOR PDF DOWNLOAD AThttps://sites.google.com/a/videha.com/videha/http://videha123.wordpress.com/(send M.O./DD/Cheque in favour of AJAY ARTS payable at DELHI.)Amount may be sent to Account No.21360200000457 Account holder (distributor)'s name: AjayArts,Delhi, Bank: Bank of Baroda, Badli branch, Delhi and send your delivery address to email:-182


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्shruti.publication@shruti-publication.com for prompt delivery.DISTRIBUTORS: AJAY ARTS, 4393/4A,Ist Floor,Ansari Road,DARYAGANJ.Delhi-110002 Ph.011-23288341, 09968170107e-mail:shruti.publication@shruti-publication.comwebsite: http://www.shruti-publication.com/<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : १ : ितर<strong>ह</strong>ुता : <strong>दे</strong>वनागरी"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क २५म अंक १ जनवरी २००९, िंट संकरण :<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-ई-पिकाक पि<strong>ह</strong>ल २५ अंकक चुनल रचना सिमिलत।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: थम मैिथली पािक्षक ई-पिका http://www.videha.co.in/<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: वषर्:2, मास:13, अंक:25 (<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१)सपादक: गजे ठाकुर; स<strong>ह</strong>ायक-सपादक: ीमती रिम रेखा िस<strong>ह</strong>ाDetails for purchase available at print-version publishers's site http://www.shrutipublication.comor you may write to shruti.publication@shruti-publication.com"िमिथला दशर्न"183


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथली िमािसक पिकाअपन ससिशन (भा.रु.288/- दू साल माने 12 अंक लेलTWOभारतमे आ ONE YEAR-(6 issues)-in Nepal INR 900/-, OVERSEAS- $25;YEAR(12 issues)- in Nepal INR Rs.1800/-, Overseas- US $50) "िमिथलादशर्न"केँ <strong>दे</strong>य डी.डी. ारा Mithila Darshan, A - 132, Lake Gardens,Kolkata - 700 045 पतापर पठाऊ। डी.डी.क संग प पठाऊ जाि<strong>ह</strong>मे अपन पूणर्पता, टेलीफोन नं. आ ई-मेल संकेत अवय िलखू। धान सपादक- निचकेता।कायर्कारी सपादक- रामलोचन ठाकुर। ितातासपादक- ोफेसर बोध नारायण िसं<strong>ह</strong> आ डॉ. अिणमा िसं<strong>ह</strong>। ComingSoon:http://www.mithiladarshan.com/(<strong>िव</strong>ज्ञापन)अंितका काशन की नवीनतम पुतकेँसिजदशी कायआलोचनामीिडया, समाज, राजनीित और इित<strong>ह</strong>ासिडज़ाटर : मीिडया एड पॉिलिटक्स: पुय सूनवाजपेयी 2008 मूय रु. 200.00राजनीित मेरी जान : पुय सून वाजपेयी काशनवषर् 2008 मूय रु.300.00पालकालीन संकृित : मंजु कुमारी काशनवषर्2008 मूय रु. 225.00ी : संघषर् और सृजन : ीधरम काशनवषर्2008 मूय रु.200.00इित<strong>ह</strong>ास : संयोग और साथर्कता : सुरेचौधरीसंपादक : उदयशंकरि<strong>ह</strong>ंदी क<strong>ह</strong>ानी : रचना और पिरिथित :सुरे चौधरीसंपादक : उदयशंकरसाधारण की ितज्ञा : अंधेरे से साक्षाकार: सुरे चौधरी184


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अथ िनषाद कथा : भव<strong>दे</strong>व पाडेय काशनवषर्2007 मूय रु.180.00उपयाससंपादक : उदयशंकरबादल सरकार : जीवन और रंगमंच :अशोक भौिमकमोनालीसा <strong>ह</strong>ँस र<strong>ह</strong>ी थी : अशोक भौिमक काशनवषर् 2008 मूय रु. 200.00बालकृण भट्ट और आधुिनक ि<strong>ह</strong>ंदीआलोचना का आरंभ : अिभषेक रौशनक<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>रेल की बात : <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा काशन वषर् 2008मूयरु.125.00छिछया भर छाछ : म<strong>ह</strong>ेश कटारे काशन वषर् 2008मूयरु. 200.00को<strong>ह</strong>रे में कंदील : अवधेश ीत काशन वषर् 2008मूयरु. 200.00श<strong>ह</strong>र की आिखरी िचिडय़ा : काश कात काशनवषर् 2008 मूय रु. 200.00पीले कागज़ की उजली इबारत : कैलाश बनवासीकाशन वषर् 2008 मूय रु. 200.00नाच के बा<strong>ह</strong>र : गौरीनाथ काशन वषर् 2008 मूयरु. 200.00आइस-पाइस : अशोक भौिमक काशन वषर् 2008मूयरु. 180.00कुछ भी तो रूमानी न<strong>ह</strong>ॴ : मनीषा कुले काशनवषर् 2008 मूय रु. 200.00बडक़ू चाचा : सुनीता जैन काशन वषर् 2008 मूयरु. 195.00भेम का भेरू माँगता कुाड़ी ईमान : सयनारायण पटेलकाशन वषर् 2008 मूय रु. 200.00क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>या : शैलेय काशन वषर् 2008 मूय रु. 160.00जीना चा<strong>ह</strong>ता <strong>ह</strong>ूँ : भोलानाथ कुशवा<strong>ह</strong>ा काशनवषर्2008 मूय रु. 300.00कब लौटेगा नदी के उस पार गया आदमी : भोलानाथसामािजक िचंतनिकसान और िकसानी : अिनल चमिडय़ािशक्षक की डायरी : योगेउपयासमाइोकोप : राजे कुमार कनौिजयापृवीपु : लिलत अनुवाद : म<strong>ह</strong>ाकाशमोड़ पर : धूमकेतु अनुवाद : वणमोलारूज़ : िपयैर ला मूर अनुवाद : सुनीताजैनक<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>धूँधली या<strong>दे</strong>ं और िससकते ज़ख्म : िनसारअ<strong>ह</strong>मदजगधर की ेम कथा : <strong>ह</strong>िरओमअं ित का , मै िथ लीै मा िस क , सपादक- अनलकांतअंितका काशन,सी-56/यूजीएफ-4,शालीमारगाडर्न,एकसटेंशन-II,गािजयाबाद-201005 (उ..),फोन : 0120-6475212,मोबाइलनं.9868380797,9891245023,आजीवन सदयता शुक भा.रु.2100/-चेक/ाट ारा “अंितका काशन” क नाम सँपठाऊ। िदलीक बा<strong>ह</strong>रक चेक मे185


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कुशवा<strong>ह</strong>ा काशन वषर् 2007 मूय रु.225.00लाल िरबन का फुलबा : सुनीता जैन काशनवषर्2007 मूय रु.190.00लूओं के बे<strong>ह</strong>ाल िदनॲ में : सुनीता जैन काशनवषर्2008 मूय रु. 195.00फैंटेसी : सुनीता जैन काशन वषर् 2008 मूयरु.190.00दु:खमय अराकच : याम चैतय काशनवषर्2008 मूय रु. 190.00कुआर्न क<strong>िव</strong>ताएँ : मनोज कुमार ीवातव काशनवषर् 2008 मूय रु. 150.00पेपरबैक संकरणउपयासमोनालीसा <strong>ह</strong>ँस र<strong>ह</strong>ी थी : अशोक भौिमक काशनवषर् 2008 मूय रु.100.00क<strong>ह</strong>ानी-सं<strong>ह</strong>रेल की बात : <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न झा काशन वषर् 2007मूयरु. 70.00छिछया भर छाछ : म<strong>ह</strong>ेश कटारे काशन वषर् 2008मूयरु. 100.00को<strong>ह</strong>रे में कंदील : अवधेश ीत काशन वषर् 2008मूयरु. 100.00श<strong>ह</strong>र की आिखरी िचिडय़ा : काश कात काशनवषर् 2008 मूय रु. 100.00पीले कागज़ की उजली इबारत : कैलाश बनवासीकाशन वषर् 2008 मूय रु. 100.00नाच के बा<strong>ह</strong>र : गौरीनाथ काशन वषर् 2007 मूयरु. 100.00आइस-पाइस : अशोक भौिमक काशन वषर् 2008मूयरु. 90.00कुछ भी तो रूमानी न<strong>ह</strong>ॴ : मनीषा कुले काशनवषर् 2008 मूय रु. 100.00भेम का भेरू माँगता कुाड़ी ईमान : सयनारायण पटेलकाशन वषर् 2007 मूय रु. 90.00मैिथली पोथीभा.रु. 30/- अितिरक्त जोड़ू।बया, ि<strong>ह</strong> दी ित मा <strong>ह</strong>ीपिका, सपादक- गौ री ना थसंपकर्- अंितका काशन,सी-56/यूजीएफ-4,शालीमारगाडर्न,एकसटेंशन-II,गािजयाबाद-201005 (उ..),फोन : 0120-6475212,मोबाइलनं.9868380797,9891245023,आजीवन सदयता शुक रु.5000/- चेक/ाट/ मनीआडर्र ारा “ अंितकाकाशन” के नाम भेजें। िदली से बा<strong>ह</strong>रके चेक में 30 रुपया अितिरक्त जोड़ें।पुतक मंगवाने के िलए मनीआडर्र/ चेक/ाट अंितका काशन के नाम से भेजें।िदली से बा<strong>ह</strong>र के एट पार बैंिकंग (atpar banking) चेक के अलावा अयचेक एक <strong>ह</strong>जार से कम का न भेजें।रु.200/- से यादा की पुतकॲ पर डाकखचर् <strong>ह</strong>मारा व<strong>ह</strong>न करेंगे। रु.300/- सेरु.500/- तक की पुतकॲ पर 10% कीछूट, रु.500/- से ऊपर रु.1000/-तक 15%और उससे यादा की िकताबॲपर 20%की छूट यिक्तगत खरीद पर दीजाएगी ।एक साथ ि<strong>ह</strong>दी, मैिथली में सिय आपकाकाशनअंितका काशनसी-56/यूजीएफ-4, शालीमारगाडर्न,एकसटेंशन-IIगािजयाबाद-201005 (उ..)फोन : 0120-6475212मोबाइल नं.9868380797,9891245023ई-मेल: antika1999@yahoo.co.in,antika.prakashan@antikaprakashan.com186


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>कास ओ अथर्तं (<strong>िव</strong>चार) : नरे झा काशनवषर् 2008 मूय रु. 250.00संग समय के (क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>) : म<strong>ह</strong>ाकाश काशनवषर् 2007 मूय रु. 100.00एक टा <strong>ह</strong>ेरायल दुिनया (क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong>) : कृणमो<strong>ह</strong>न झाकाशन वषर् 2008 मूय रु. 60.00दकचल <strong>दे</strong>बाल (कथा-सं<strong>ह</strong>) : बलराम काशनवषर्2000 मूय रु. 40.00सबध (कथा-सं<strong>ह</strong>) : मानेर मनुज काशनवषर्2007 मूय रु. 165.00http://www.antika-prakashan.com(<strong>िव</strong>ज्ञापन)ुित काशनसँCOMING SOON:१.बनैत-िबगड़ैत (कथा-गप सं<strong>ह</strong>)-सुभाषच यादवमूय: भा.रु.१००/-२.कुरुक्षेम्–अतमर्नक (लेखककिछिड़आयल प, उपयास, गप-कथा, नाटक-एकाी, बालानां कृते,म<strong>ह</strong>ाकाय, शोध-िनबध आिदकसम संकलनखड-१ बध-िनबध-समालोचनाखड-२ उपयास-(स<strong>ह</strong>बाढ़िन)खड-३ प-सं<strong>ह</strong>-(स<strong>ह</strong>ादीकचौपड़पर)खड-४ कथा-गप सं<strong>ह</strong> (गपगुच्छ)खड-५ नाटक-(संकषर्ण)खड-६ म<strong>ह</strong>ाकाय- (१.वचा<strong>ह</strong>च आ २. असाित मन )खड-७ बालमंडली िकशोर-जगत)-गजे ठाकुर मूय भा.रु.१००/-(सामाय) आ $४० <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श आपुतकालय <strong>ह</strong>ेतु।I.गजे ठाकुरक शी काय रचना सभ:-१.कुरुक्षेम् अतमर्नक सात खडक बाद गजे ठाकुरककुरुक्षेम् अतमर्नक-२खड-८(बध-िनबध-समालोचना-२) क संग२.स<strong>ह</strong>बाढ़िन क बाद गजे ठाकुरक दोसर उपयासस॒<strong>ह</strong>॑ शीष॒३.स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर क बाद गजे ठाकुरक दोसर प-सं<strong>ह</strong>स॑<strong>ह</strong>िजत्४.गप गुच्छ क बाद गजे ठाकुरक दोसर कथा-गप सं<strong>ह</strong>शदशाम्५.संकषर्ण क बाद गजे ठाकुरक दोसर नाटकउकामुख६. वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन क बाद गजे ठाकुरक तेसरगीत-बधनाराश ं॒सी७. नेना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरक तीनटा नाटकजलोदीप187


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३. नो एी: मा <strong>िव</strong>श- डॉ. उदयनारायण िसं<strong>ह</strong> “निचकेता”िंट रूप<strong>ह</strong>ाडर्बाउड (मूय भा.रु.१२५/-US$ डॉलर ४०) आ पेपरबैक(भा.रु. ७५/- US$ २५/-)४/५. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१: <strong>दे</strong>वनागरी आिमिथला़क्षर स ंकरण:Tirhuta :244 pages (A4 bigmagazine size)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:1: ितर<strong>ह</strong>ुता : मूय भा.रु.200/-Devanagari 244 pages(A4 big magazinesize)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>: 1: : <strong>दे</strong>वनागरी: मूय भा. रु. 100/-६. गामक िजनगी (कथा स ं<strong>ह</strong>)-जगदीश साद म ंडल): मूय भा.रु.५०/- (सामाय), $२०/-पुतकालय आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श <strong>ह</strong>ेतु)७/८/९.a.मैिथली-अंेजी शदकोश; b.अंेजी-मैिथली शद कोशआ c.जीनोम मैिपंग ४५० ए.डी. सँ२००९ ए.डी.- िमिथलाक पीबध-सपादन-लेखन-गजे ठाकुर,नागे कुमार झा एवं पीकार<strong>िव</strong>ानद झाP.S. Maithili-EnglishDictionary Vol.I & II ;English-Maithili DictionaryVol.I (Price Rs.500/-pervolume and $160 foroverseas buyers) andGenome Mapping 450AD-2009 AD- Mithilak PanjiPrabandh (PriceRs.5000/- and $1600 foroverseas buyers.TIRHUTA MANUSCRIPT८.नेना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरक प सं<strong>ह</strong>बाङक बङौरा९.नेना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरक िखसा-िप<strong>ह</strong>ानीसं<strong>ह</strong>अक्षरमुिकाII.जगदीश साद म ंडल-कथा-सं<strong>ह</strong>- गामक िजनगीनाटक- िमिथलाक बेटीउपयास- मौलाइल गाछक फूल, जीवन संघषर्, जीवन मरण,उथान-पतन, िजनगीक जीतIII.िमिथलाक संकार/ <strong>िव</strong>िध-यव<strong>ह</strong>ार गीत आ गीतनाद -संकलनउमेश मंडल- आइ धिर कािशत िमिथलाक संकार/ <strong>िव</strong>िध-यव<strong>ह</strong>ार आ गीत नाद िमिथलाक नि<strong>ह</strong> वरन मैिथल ाणक आकणर् कायथक संकार/ <strong>िव</strong>िध-यव<strong>ह</strong>ार आ गीत नाद छल। पि<strong>ह</strong>लबेर जनमानसक िमिथला लोक गीत तुत भय र<strong>ह</strong>ल अिछ।IV.पंच<strong>दे</strong>वोपासना-भूिम िमिथला- मौनV.मैिथली भाषा-साि<strong>ह</strong>य (२०म शतादी)- ेमशंकर िसं<strong>ह</strong>VI.गुंजन जीक राधा (ग-प-जबुली िमित)- गंगेश गुंजनVII.<strong>िव</strong>भारानीक दू टा नाटक: "भाग रौ" आ "बलचदा"VIII.<strong>ह</strong>म पुछैत छी (प-सं<strong>ह</strong>)- <strong>िव</strong>नीत उपलIX.िमिथलाक जन साि<strong>ह</strong>य- अनुवािदका ीमती रेवती िम(Maithili Translation of Late Jayakanta Mishra’sIntroduction to Folk Literature of Mithila Vol.I &II)X. वगय ोफेसर राधाकृण चौधरी-िमिथलाक इित<strong>ह</strong>ास, शाराितधा, A survey of MaithiliLiteratureXI. मैिथली िचकथा- नीतू कुमारीXII. मैिथली िचकथा- ीित ठाकुर[After receiving reports and confirming it ( proofmay be seen athttp://www.box.net/shared/75xgdy37dr ) that Mr.188


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्IMAGE DVD AVAILABLESEPARATELY FORRS.1000/-US$320) havecurrently been madeavailable for sale.१०.स<strong>ह</strong>बाढ़िन (मैिथलीक पि<strong>ह</strong>लेल पुतक)-ISBN:978-93-80538-00-6 Price Rs.100/-(for individual buyers)US$40 (Library/Institution- India &abroad)११.नताशा- मैिथलीक पि<strong>ह</strong>ल िचृंखला- <strong>दे</strong>वांशु वस१२.मैिथली-अंेजी वैज्ञािनकशदकोष आ सावर्भौिमक कोष--गजे ठाकुर, नागे कुमार झाएवं पीकार <strong>िव</strong>ानद झा PriceRs.1000/-(for individualbuyers) US$400 (Library/Institution- India &abroad)13.Modern English MaithiliDictionary-GajendraThakur, Nagendra KumarJha and PanjikarVidyanand Jha- PriceRs.1000/-(for individualbuyers) US$400 (Library/Institution- India &abroad)Pankaj Parashar copied verbatim the articleTechnopolitics by Douglas Kellner (email:kellner@gseis.ucla.edu) and got it published inHindi Magazine Pahal(email:editor.pahal@gmail.com,edpahaljbp@yahoo.co.in and info@deshkaal.comwebsite: www.deshkaal.com) in his own name.The author was also involved in blackmailingusing different ISP addresses and differentemail addresses. In the light of above wehereby ban the book "Vilambit Kaik Yug meNibadha" by Mr. Pankaj Parashar and arewithdrawing the book and blacklisting the authorwith immediate effect.]Details of postage charges availaible onhttp://www.shruti-publication.com/(send M.O./DD/Cheque in favour of AJAY ARTSpayable at DELHI.)Amount may be sent to AccountNo.21360200000457 Account holder(distributor)'s name: Ajay Arts,Delhi, Bank: Bankof Baroda, Badli branch, Delhi and send yourdelivery address to email:-shruti.publication@shruti-publication.com forprompt delivery.Address your delivery-address to ुितकाशन,:DISTRIBUTORS: AJAY ARTS, 4393/4A,Ist Floor,Ansari Road,DARYAGANJ.Delhi-110002Ph.011-23288341, 09968170107 Website:http://www.shruti-publication.com e-mail:shruti.publication@shruti-publication.comनव मैिथली पोथी सभकुरुक्षेम्–अतमर्नक (पेपरबैक) खड-१बध-िनबध-समालोचना- गजे ठाकुररु.५०/-US$20 [Ist Paperback Edition 2009189


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ISBN NO.978-93-80538-15-0]कुरुक्षेम्–अतमर्नक (पेपरबैक)खड-२उपयास-(स<strong>ह</strong>बाढ़िन)- गजे ठाकुररु.५०/-US$20 [Ist Paperback Edition 2009 ISBNNO.978-93-80538-16-7]कुरुक्षेम्–अतमर्नक (पेपरबैक)खड-३ प-सं<strong>ह</strong>-(स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर)- गजेठाकुररु.५०/-US$20 [Ist Paperback Edition2009 ISBN NO.978-93-80538-17-4]कुरुक्षेम्–अतमर्नक (पेपरबैक)खड-४ कथा-गप सं<strong>ह</strong> (गप गुच्छ)- गजे ठाकुररु.५०/-US$20 [Ist Paperback Edition 2009 ISBNNO.978-93-80538-18-1]कुरुक्षेम्–अतमर्नक (पेपरबैक)खड-५ नाटक-(संकषर्ण)- गजे ठाकुररु.५०/-US$20 [IstPaperback Edition 2009 ISBN NO.978-93-80538-19-8]कुरुक्षेम्–अतमर्नक (पेपरबैक)खड-६म<strong>ह</strong>ाकाय- (१. वचा<strong>ह</strong>च आ २. असाितमन )- गजे ठाकुररु.५०/-US$20 [IstPaperback Edition 2009 ISBN NO.978-93-80538-20-4]कुरुक्षेम्–अतमर्नक (पेपरबैक)खड-७बालमंडली िकशोर-जगत)- गजे ठाकुर मूयरु.५०/-US$20 [Ist Paperback Edition 2009ISBN NO.978-93-80538-21-1]190


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>भारानीक दूटा नाटक (भाग रौ आबलचदा)रु.१००/- US$25 [Ist PaperbackEdition 2009 ISBN NO.978-93-80538-01-3]मैिथली िचकथा- ीित ठाकुर रु.१००/-US$80[Ist Edition 2009 ISBN NO.978-93-80538-13-6]मैिथली िचकथा-नीतू कुमारी रु.१००/-US$80[Ist Edition 2009 ISBN NO.978-93-80538-14-3]नताशा (मैिथली िच शृंखला)- <strong>दे</strong>वांशु वसरु.१५०/- US$60 [Ist Edition 2009 ISBNNO.978-93-80538-04-4]<strong>ह</strong>म पुछैत छी- (क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>)- <strong>िव</strong>नीत उपलरु.१६०/- US$25 [Ist Edition 2009 ISBNNO.978-93-80538-05-1]अिचर्स्- (क<strong>िव</strong>ता/<strong>ह</strong>ाइकू सं<strong>ह</strong>)- योित सुनीतचौधरी रु.१५०/- US$25 [Ist Edition 2009ISBN NO.978-93-80538-06-8]मौलाइल गाछक फूल-(उपयास)- जगदीशसाद मंडल रु.२५०/- US$40 [Ist Edition2009 ISBN NO.978-93-80538-02-0]िमिथलाक बेटी-(नाटक)- जगदीश साद मंडलरु.१६०/- US$25 [Ist Edition 2009 ISBNNO.978-93-80538-03-7]191


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:२ (मैिथली बध-िनबध-समालोचना२००९-१०) सपादक- गजे ठाकुर, स<strong>ह</strong>ायकसपादक- रिमरेखा िस<strong>ह</strong>ा आ उमेश मंडल,भाषा सपादन- नागे कुमार झा आ पीकार<strong>िव</strong>ानद झा रु.१००/- US$25 [Edition 2010ISBN NO.978-93-80538-09-9]<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:३ (मैिथली प २००९-१०)सपादक- गजे ठाकुर, स<strong>ह</strong>ायक सपादक-रिमरेखा िस<strong>ह</strong>ा आ उमेश मंडल, भाषासपादन- नागे कुमार झा आ पीकार<strong>िव</strong>ानद झा रु.१००/- US$25 [Edition 2010ISBN NO.978-93-80538-08-2]<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:४ (मैिथली कथा २००९-१०)सपादक- गजे ठाकुर, स<strong>ह</strong>ायक सपादक-रिमरेखा िस<strong>ह</strong>ा आ उमेश मंडल, भाषासपादन- नागे कुमार झा आ पीकार<strong>िव</strong>ानद झा रु.१००/- US$25 [Edition 2010ISBN NO.978-93-80538-07-5](add courier charges Rs.20/-per copy forDelhi/NCR and Rs.40/- per copy for outsideDelhi)(send M.O./DD/Cheque in favour ofAJAY ARTS payable at DELHI.)Amount may be sent to AccountNo.21360200000457 Account holder(distributor)'s name: Ajay Arts,Delhi, Bank:Bank of Baroda, Badli branch, Delhi andsend your delivery address to email:-shruti.publication@shruti-publication.com forprompt delivery.DISTRIBUTORS: AJAY ARTS, 4393/4A,192


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Ist Floor,Ansari Road,DARYAGANJ.Delhi-110002 Ph.011-23288341,09968170107(<strong>िव</strong>ज्ञापन)(कायलय योग लेल)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१ (ितर<strong>ह</strong>ुता/ <strong>दे</strong>वनागरी)क अपार सफलताक बाद <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:२ आ आगाँक अंक लेल वािषर्क/ <strong>िव</strong>ािषर्क/ <strong>िव</strong>ािषर्क/पंचवािषर्क/ आजीवन सयता अिभयान।ओि<strong>ह</strong> बखर्मे कािशत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सभ अंक/ पुितका पठाओल जाएत।नीचाँक फॉमर् भरू:-193


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>दे</strong>वनागरी/ वा ितर<strong>ह</strong>ुताक सदयता चा<strong>ह</strong>ी: <strong>दे</strong>वनागरी/ ितर<strong>ह</strong>ुतासदयता चा<strong>ह</strong>ी: ा<strong>ह</strong>क बनू (कूिरयर/ रिजटडर् डाक खचर् सि<strong>ह</strong>त):-एक बखर्(२०१०ई.)::INDIAरु.२००/-NEPAL-(INR 600), Abroad-(US$25)दू बखर्(२०१०-११ ई.):: INDIA रु.३५०/- NEPAL-(INR 1050), Abroad-(US$50)तीन बखर्(२०१०-१२ ई.)::INDIA रु.५००/- NEPAL-(INR 1500), Abroad-(US$75)पाँच बखर्(२०१०-१३ ई.)::७५०/- NEPAL-(INR 2250), Abroad-(US$125)आजीवन(२००९ आ ओि<strong>ह</strong>सँ आगाँक अंक)::रु.५०००/- NEPAL-(INR 15000), Abroad-(US$750)<strong>ह</strong>मर नाम:<strong>ह</strong>मर पता:<strong>ह</strong>मर ई-मेल:<strong>ह</strong>मर फोन/मोबाइल नं.:<strong>ह</strong>म Cash/MO/DD/Cheque in favour of AJAY ARTS payable at DELHI दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।वा <strong>ह</strong>म रािश Account No.21360200000457 Account holder (distributor)'s name: Ajay Arts,Delhi,Bank: Bank of Baroda, Badli branch, Delhi क खातामे पठा र<strong>ह</strong>ल छी।अपन फॉमर् एि<strong>ह</strong> पतापर पठाऊ:- shruti.publication@shruti-publication.comAJAY ARTS, 4393/4A,Ist Floor,Ansari Road,DARYAGANJ,Delhi-110002 Ph.011-23288341,09968170107,e-mail:, Website: http://www.shruti-publication.com(ा<strong>ह</strong>कक <strong>ह</strong>ताक्षर)२. सं<strong>दे</strong>श-[ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वनागरी आ गजे ठाकुरक सात खडक- िनबध-बध-समीक्षा,उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong>(स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ), नाटक (संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन) आ बाल-मंडली-िकशोर जगत-सं<strong>ह</strong> कुरुक्षेम् अंतमर्नक मा<strong>दे</strong>ँ। ]१.ी गो<strong>िव</strong>द झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ तरंगजालपर उतािर <strong>िव</strong>भिरमे मातृभाषा मैिथलीक ल<strong>ह</strong>िर जगाओल, खेद जे अपनेक एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ािभयानमे <strong>ह</strong>मएखन धिर संग नि<strong>ह</strong> दए सकल<strong>ह</strong>ुँ। सुनैत छी अपनेकेँ सुझाओ आ रचनामक आलोचना िय लगैत अिछ तेँ िकछु िलखक मोनभेल। <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>ायता आ स<strong>ह</strong>योग अपनेकेँ सदा उपलध र<strong>ह</strong>त।२.ी रमानद रेणु- मैिथलीमे ई-पिका पािक्षक रूपेँ चला कऽ जे अपन मातृभाषाक चार कऽ र<strong>ह</strong>ल छी, से धयवाद । आगाँअपनेक समत मैिथलीक कायर्क <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ृदयसँ शुभकामना दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।194


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.ी <strong>िव</strong>ानाथ झा "<strong>िव</strong>िदत"- संचार आ ौोिगकीक एि<strong>ह</strong> ितपध ग्लोबल युगमे अपन मि<strong>ह</strong>मामय "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"केँ अपना <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कट<strong>दे</strong>िख जतबा सता आ संतोष भेल, तकरा कोनो उपलध "मीटर"सँ नि<strong>ह</strong> नापल जा सकैछ? ..एकर ऐित<strong>ह</strong>ािसक मूयांकन आसांकृितक ितफलन एि<strong>ह</strong> शतादीक अंत धिर लोकक नजिरमे आयर्जनक रूपसँ कट <strong>ह</strong>ैत।४. ो. उदय नारायण िसं<strong>ह</strong> "निचकेता"- जे काज अ<strong>ह</strong>ाँ कए र<strong>ह</strong>ल छी तकर चरचा एक िदन मैिथली भाषाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>ह</strong>ोएत।आनद भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, ई जािन कए जे एतेक गोट मैिथल "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई जनर्लकेँ पिढ़ र<strong>ह</strong>ल छिथ।...<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क चालीसम अंक पुरबाकलेल अिभनदन।५. डॉ. गंगेश गुंजन- एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-कमर्मे लािग र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँक सवेदनशील मन, मैिथलीक ित समिपर्त मे<strong>ह</strong>नितक अमृत रंग, इित<strong>ह</strong>ासमे एक टा <strong>िव</strong>िश फराक अयाय आरंभ करत, <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>ास अिछ। अशेष शुभकामना आ बधाइक स, सने<strong>ह</strong>...अ<strong>ह</strong>ाँक पोथीकुरुक्षेम् अंतमर्नक थम दृया ब<strong>ह</strong>ुत भय तथा उपयोगी बुझाइछ। मैिथलीमे तँ अपना वरूपक ायः ई पि<strong>ह</strong>ले ए<strong>ह</strong>न भयअवतारक पोथी िथक। <strong>ह</strong>षर्पूणर् <strong>ह</strong>मर <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई वीकार करी।६. ी रामाय झा "रामरंग"(आब वगय)- "अपना" िमिथलासँ संबंिधत...<strong>िव</strong>षय वतुसँ अवगत भेल<strong>ह</strong>ुँ।...शेष सभ कुशल अिछ।७. ी जे िपाठी- साि<strong>ह</strong>य अकादमी- इंटरनेट पर थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर लेल बधाई आ शुभकामनावीकार करू।८. ी फुलकुमार िसं<strong>ह</strong> "मौन"- थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क काशनक समाचार जािन कनेक चिकत मुदा बेसीआािदत भेल<strong>ह</strong>ुँ। कालचकेँ पकिड़ जाि<strong>ह</strong> दूरदृिक पिरचय <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, ओि<strong>ह</strong> लेल <strong>ह</strong>मर मंगलकामना।९.डॉ. िशवसाद यादव- ई जािन अपार <strong>ह</strong>षर् भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, जे नव सूचना-ाितक क्षेमे मैिथली पकािरताकेँ वेश िदअएबाकसा<strong>ह</strong>िसक कदम उठाओल अिछ। पकािरतामे एि<strong>ह</strong> कारक नव योगक <strong>ह</strong>म वागत करैत छी, संगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क सफलताकशुभकामना।१०. ी आाचरण झा- कोनो प-पिकाक काशन- ता<strong>ह</strong>ूमे मैिथली पिकाक काशनमे के कतेक स<strong>ह</strong>योग करता<strong>ह</strong>- ई तऽ भ<strong>िव</strong>यक<strong>ह</strong>त। ई <strong>ह</strong>मर ८८ वषर्मे ७५ वषर्क अनुभव र<strong>ह</strong>ल। एतेक पैघ म<strong>ह</strong>ान यज्ञमे <strong>ह</strong>मर ापूणर् आ<strong>ह</strong>ुित ात <strong>ह</strong>ोयत- यावत ठीक-ठाकछी/ र<strong>ह</strong>ब।११. ी <strong>िव</strong>जय ठाकुर- िमिशगन <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" पिकाक अंक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ, सपूणर् टीम बधाईक पा अिछ। पिकाक मंगलभ<strong>िव</strong>य <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>मर शुभकामना वीकार कएल जाओ।१२. ी सुभाषच यादव- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क बारेमे जािन सता भेल। ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ िनरतर पल<strong>िव</strong>त-पुिपत <strong>ह</strong>ो आ चतुिदर्क अपनसुगंध पसारय से कामना अिछ।१३. ी मैिथलीपु दीप- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर सफलताक भगवतीसँ कामना। <strong>ह</strong>मर पूणर् स<strong>ह</strong>योग र<strong>ह</strong>त।१४. डॉ. ी भीमनाथ झा- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" इटरनेट पर अिछ तेँ "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" नाम उिचत आर कतेक रूपेँ एकर <strong>िव</strong>वरण भए सकैत अिछ।आइ-काि मोनमे उेग र<strong>ह</strong>ैत अिछ, मुदा शी पूणर् स<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>िख अित सता भेल। मैिथलीक लेल ईघटना छी।195


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१५. ी रामभरोस कापिड़ "मर"- जनकपुरधाम- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ऑनलाइन <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छी। मैिथलीकेँ अतरीय जगतमे प<strong>ह</strong>ुँचेल<strong>ह</strong>ुँ तकरालेल <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई। िमिथला र सभक संकलन अपूवर्। नेपालोक स<strong>ह</strong>योग भेटत, से <strong>िव</strong>ास करी।१६. ी राजनदन लालदास- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिकाक मायमसँ बड़ नीक काज कए र<strong>ह</strong>ल छी, नाितक अि<strong>ह</strong>ठाम <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ। एकर वािषर्कअ ंक जखन िं ट िनकालब तँ <strong>ह</strong>मरा पठायब। कलकामे ब<strong>ह</strong>ुत गोटेकेँ <strong>ह</strong>म साइटक पता िलखाए <strong>दे</strong>ने िछयि<strong>ह</strong>। मोन तँ <strong>ह</strong>ोइत अिछजे िदली आिब कए आशीवद दैत<strong>ह</strong>ुँ, मुदा उमर आब बेशी भए गेल। शुभकामना <strong>दे</strong>श-<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शक मैिथलकेँ जोड़बाक लेल।.. उकृकाशन कुरुक्षेम् अंतमर्नक लेल बधाइ। अुत काज कएल अिछ, नीक तुित अिछ सात खडमे। ..सुभाष च यादवककथापर अ<strong>ह</strong>ाँक आमुखक पि<strong>ह</strong>ल दस प ंिक्तमे आ आगाँ ि<strong>ह</strong>दी, उदूर् तथा अंेजी शद अिछ (बेबाक, आोपात, फोकलोर..)..लोकनि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>त जे चालिन दुशलिन बाढ़िनकेँ िजनका अपना ब<strong>ह</strong>िर टा भूर!..( पीकरण- अ<strong>ह</strong>ाँ ारा उृत अंश यादवजीक कथासं<strong>ह</strong> बनैत-िबगड़ैतक आमुख १ जे कैलास कुमार िमजी ारा िलखल गेल अिछ-<strong>ह</strong>मरा ारा नि<strong>ह</strong>- केँ संबोिधत करैत अिछ।कैलासजीक सपूणर् आमुख <strong>ह</strong>म पढ़ने छी आ ओ अपन <strong>िव</strong>षयक <strong>िव</strong>शेषज्ञ छिथ आ <strong>ह</strong>ुनका ित कएल अपशदक योग अनुिचत-गजे ठाकुर)...अ<strong>ह</strong>ाँक मंतय क्यो िचगुत सभा खोिल मिणपकेँ बेिच र<strong>ह</strong>ल छिथ तँ क्यो मैिथल (ाण) सभा खोिल सुमनजीकयापारमे लागल छिथ-मिणप आ सुमनजीक आिरमे अपन धंधा चमका र<strong>ह</strong>ल छिथ आ मिणप आ सुमनजीकेँ अपमािनत कए र<strong>ह</strong>लछिथ।..तखन लोक तँ क<strong>ह</strong>बे करत जे अपन घेघ नि<strong>ह</strong> सुझैत छि<strong>ह</strong>, लोकक टेटर आ से िबना <strong>दे</strong>खनि<strong>ह</strong>, अधला<strong>ह</strong> लागैतछिन.....ओना अ<strong>ह</strong>ाँ तँ अपन<strong>ह</strong>ुँ बड़ पैघ धंधा कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। मा सेवा आ से िनःवाथर् तखन बूझल जाइत जँ अ<strong>ह</strong>ाँ ारा कािशतपोथी सभपर दाम िलखल नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तैक। ओि<strong>ह</strong>ना सभकेँ <strong>िव</strong>लि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल जइतैक। (पीकरण- ीमान्, अ<strong>ह</strong>ाँक सूचनाथर् <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ाराई-कािशत कएल सभटा सामी आकइवमे http://www.videha.co.in/ पर िबना मूयक डाउनलोड लेल उपलध छै आभ<strong>िव</strong>यमे से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>तैक। एि<strong>ह</strong> आकइवकेँ जे िकयो काशक अनुमित लऽ कऽ िंट रूपमे कािशत कएने छिथ आ तकर ओ दामरखने छिथ आ िकएक रखने छिथ वा आगाँसँ दाम नि<strong>ह</strong> राखथु- ई सभटा परामशर् अ<strong>ह</strong>ाँ काशककेँ प/ ई-प ारा पठा सकैिछयि<strong>ह</strong>।- गजे ठाकुर)... अ<strong>ह</strong>ाँक ित अशेष शुभकामनाक संग।१७. डॉ. ेमशंकर िसं<strong>ह</strong>- अ<strong>ह</strong>ाँ मैिथलीमे इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" कािशत कए अपन अुत मातृभाषानुरागक पिरचय <strong>दे</strong>लअिछ, अ<strong>ह</strong>ाँक िनःवाथर् मातृभाषानुरागसँ ेिरत छी, एकर िनिम जे <strong>ह</strong>मर सेवाक योजन <strong>ह</strong>ो, तँ सूिचत करी। इंटरनेटपर आोपांतपिका <strong>दे</strong>खल, मन फुिलत भऽ गेल।१८.ीमती शेफािलका वम- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका <strong>दे</strong>िख मोन उलाससँ भिर गेल। <strong>िव</strong>ज्ञान कतेक गित कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ...अ<strong>ह</strong>ाँ सभअनत आकाशकेँ भेिद िदयौ, समत <strong>िव</strong>तारक र<strong>ह</strong>यकेँ तार-तार कऽ िदयौक...। अपनेक अुत पुतक कुरुक्षेम् अंतमर्नक<strong>िव</strong>षयवतुक दृिसँ गागरमे सागर अिछ। बधाई।१९.ी <strong>ह</strong>ेतुकर झा, पटना-जाि<strong>ह</strong> समपर्ण भावसँ अपने िमिथला-मैिथलीक सेवामे तपर छी से तुय अिछ। <strong>दे</strong>शक राजधानीसँ भयर<strong>ह</strong>ल मैिथलीक शंखनाद िमिथलाक गाम-गाममे मैिथली चेतनाक <strong>िव</strong>कास अवय करत।२०. ी योगानद झा, किबलपुर, ल<strong>ह</strong>ेिरयासराय- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पोथीकेँ िनकटसँ <strong>दे</strong>खबाक अवसर भेटल अिछ आ मैिथलीजगतक एकटा उट ओ समसामियक दृिसप <strong>ह</strong>ताक्षरक कलमबद पिरचयसँ आािदत छी। "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क <strong>दे</strong>वनागरी सँकरणपटनामे रु. 80/- मे उपलध भऽ सकल जे <strong>िव</strong>िभ लेखक लोकिनक छायािच, पिरचय पक ओ रचनावलीक सयक काशनसँऐित<strong>ह</strong>ािसक क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ।२१. ी िकशोरीकात िम- कोलकाता- जय मैिथली, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे ब<strong>ह</strong>ुत रास क<strong>िव</strong>ता, कथा, िरपोटर् आिदक सिच सं<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख आ आरअिधक सता िमिथलाक्षर <strong>दे</strong>िख- बधाई वीकार कएल जाओ।२२.ी जीवकात- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मुित अंक पढ़ल- अुत मे<strong>ह</strong>नित। चाबस-चाबस। िकछु समालोचना मरखा<strong>ह</strong>..मुदा सय।196


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२३. ी भालच झा- अपनेक कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>दे</strong>िख बुझाएल जेना <strong>ह</strong>म अपने छपल<strong>ह</strong>ुँ अिछ। एकर <strong>िव</strong>शालकाय आकृितअपनेक सवर्समावेशताक पिरचायक अिछ। अपनेक रचना सामयर्मे उरोर वृि <strong>ह</strong>ो, एि<strong>ह</strong> शुभकामनाक संग <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई।२४.ीमती डॉ नीता झा- अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। योितरीर शदावली, कृिष मय शदावली आ सीत बसत आसभ कथा, क<strong>िव</strong>ता, उपयास, बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong>य सभ उम छल। मैिथलीक उरोर <strong>िव</strong>कासक लय दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।२५.ी मायानद िम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मे <strong>ह</strong>मर उपयास ीधनक जे <strong>िव</strong>रोध कएल गेल अिछ तकर <strong>ह</strong>म <strong>िव</strong>रोध करैत छी।...कुरुक्षेम् अंतमर्नक पोथीक लेल शुभकामना।(ीमान् समालोचनाकेँ <strong>िव</strong>रोधक रूपमे नि<strong>ह</strong> लेल जाए।-गजे ठाकुर)२६.ी म<strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>जारी- सपादक ीिमिथला- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ मोन <strong>ह</strong>िषर्त भऽ गेल..एखन पूरा पढ़यमे ब<strong>ह</strong>ुत समय लागत,मुदा जतेक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ से आािदत कएलक।२७.ी केदारनाथ चौधरी- कुरुक्षेम् अंतमर्नक अुत लागल, मैिथली साि<strong>ह</strong>य लेल ई पोथी एकटा ितमान बनत।२८.ी सयानद पाठक- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>म िनयिमत पाठक छी। ओकर वरूपक शंसक छल<strong>ह</strong>ुँ। ए<strong>ह</strong>र अ<strong>ह</strong>ाँक िलखल - कुरुक्षेम्अंतमर्नक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ। मोन आािदत भऽ उठल। कोनो रचना तरा-उपरी।२९.ीमती रमा झा-सपादक िमिथला दपर्ण। कुरुक्षेम् अंतमर्नक िंट फॉमर् पिढ़ आ एकर गुणवा <strong>दे</strong>िख मोन स भऽ गेल,अुत शद एकरा लेल युक्त कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क उरोर गितक शुभकामना।३०.ी नरे झा, पटना- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> िनयिमत <strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ैत छी। मैिथली लेल अुत काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।३१.ी रामलोचन ठाकुर- कोलकाता- िमिथलाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख मोन सतासँ भिर उठल, अंकक <strong>िव</strong>शाल पिरदृय आवतकारीअिछ।३२.ी तारानद <strong>िव</strong>योगी- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आ कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>दे</strong>िख चकिबदोर लािग गेल। आयर्। शुभकामना आ बधाई।३३.ीमती ेमलता िम “ेम”- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। सभ रचना उच्चकोिटक लागल। बधाई।३४.ी कीितर्नारायण िम- बेगूसराय- कुरुक्षेम् अंतमर्नक बड नीक लागल, आगांक सभ काज लेल बधाई।३५.ी म<strong>ह</strong>ाकाश-स<strong>ह</strong>रसा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक नीक लागल, <strong>िव</strong>शालकाय संगि<strong>ह</strong> उमकोिटक।३६.ी अिग्नपुप- िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ल..ई थम तँ अिछ एकरा शंसामे मुदा <strong>ह</strong>म एकरा दुसा<strong>ह</strong>िसक क<strong>ह</strong>ब। िमिथलािचकलाक तभकेँ मुदा अिगला अंकमे आर <strong>िव</strong>तृत बनाऊ।३७.ी मंजर सुलेमान-दरभंगा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क जतेक शंसा कएल जाए कम <strong>ह</strong>ोएत। सभ चीज उम।३८.ीमती ोफेसर वीणा ठाकुर- कुरुक्षेम् अंतमर्नक उम, पठनीय, <strong>िव</strong>चारनीय। जे क्यो <strong>दे</strong>खैत छिथ पोथी ात करबाक उपायपुछैत छिथ। शुभकामना।३९.ी छानद िसं<strong>ह</strong> झा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ, बड नीक सभ तर<strong>ह</strong>ेँ।197


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्४०.ी ताराकात झा- सपादक मैिथली दैिनक िमिथला समाद- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> तँ कटेट ोवाइडरक काज कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। कुरुक्षेम्अंतमर्नक अुत लागल।४१.डॉ रवी कुमार चौधरी- कुरुक्षेम् अंतमर्नक ब<strong>ह</strong>ुत नीक, ब<strong>ह</strong>ुत मे<strong>ह</strong>नितक पिरणाम। बधाई।४२.ी अमरनाथ- कुरुक्षेम् अंतमर्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> दुनू मरणीय घटना अिछ, मैिथली साि<strong>ह</strong>य मय।४३.ी पंचानन िम- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क वै<strong>िव</strong>य आ िनरतरता भा<strong>िव</strong>त करैत अिछ, शुभकामना।४४.ी केदार कानन- कुरुक्षेम् अतमर्नक लेल अनेक धयवाद, शुभकामना आ बधाइ वीकार करी। आ निचकेताक भूिमकापढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। शुरूमे तँ लागल जेना कोनो उपयास अ<strong>ह</strong>ाँ ारा सृिजत भेल अिछ मुदा पोथी उनटौला पर ज्ञात भेल जे एि<strong>ह</strong>मे तँ सभ<strong>िव</strong>धा समाि<strong>ह</strong>त अिछ।४५.ी धनाकर ठाकुर- अ<strong>ह</strong>ाँ नीक काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। फोटो गैलरीमे िच एि<strong>ह</strong> शतादीक जमितिथक अनुसार र<strong>ह</strong>ैत तऽ नीक।४६.ी आशीष झा- अ<strong>ह</strong>ाँक पुतकक संबंधमे एतबा िलखबा सँ अपना कए नि<strong>ह</strong> रोिक सकल<strong>ह</strong>ुँ जे ई िकताब मा िकताब नि<strong>ह</strong>थीक, ई एकटा उमीद छी जे मैिथली अ<strong>ह</strong>ाँ सन पुक सेवा सँ िनरंतर समृ <strong>ह</strong>ोइत िचरजीवन कए ात करत।४७.ी शभु कुमार िसं<strong>ह</strong>- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तपरता आ ियाशीलता <strong>दे</strong>िख आािदत भऽ र<strong>ह</strong>ल छी। िनितरूपेण क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जेसमकालीन मैिथली पिकाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क नाम वणक्षरमे िलखल जाएत। ओि<strong>ह</strong> कुरुक्षेक घटना सभ तँ अठार<strong>ह</strong>े िदनमेखतम भऽ गेल र<strong>ह</strong>ए मुदा अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् तँ अशेष अिछ।४८.डॉ. अजीत िम- अपनेक यासक कतबो श ंसा कएल जाए कमे <strong>ह</strong>ोएतैक। मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे अ<strong>ह</strong>ाँ ारा कएल गेल काजयुग-युगातर धिर पूजनीय र<strong>ह</strong>त।४९.ी बीरे मिलक- अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् अतमर्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पिढ़ अित सता भेल। अ<strong>ह</strong>ाँक वाय ठीक र<strong>ह</strong>ए आउसा<strong>ह</strong> बनल र<strong>ह</strong>ए से कामना।५०.ी कुमार राधारमण- अ<strong>ह</strong>ाँक िदशा-िनदशमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong>ल मैिथली ई-जनर्ल <strong>दे</strong>िख अित सता भेल। <strong>ह</strong>मर शुभकामना।५१.ी फूलच झा वीण-<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ने र<strong>ह</strong>ी मुदा कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>िख बढ़ाई <strong>दे</strong>बा लेल बाय भऽ गेल<strong>ह</strong>ुँ। आब <strong>िव</strong>ासभऽ गेल जे मैिथली नि<strong>ह</strong> मरत। अशेष शुभकामना।५२.ी <strong>िव</strong>भूित आनद- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख, ओकर <strong>िव</strong>तार <strong>दे</strong>िख अित सता भेल।५३.ी मानेर मनुज-कुरुक्षेम् अतमर्नक एकर भयता <strong>दे</strong>िख अित सता भेल, एतेक <strong>िव</strong>शाल थ मैिथलीमे आइ धिर नि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>खने र<strong>ह</strong>ी। एि<strong>ह</strong>ना भ<strong>िव</strong>यमे काज करैत र<strong>ह</strong>ी, शुभकामना।५४.ी <strong>िव</strong>ानद झा- आइ.आइ.एम.कोलकाता- कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>िव</strong>तार, छपाईक संग गुणवा <strong>दे</strong>िख अित सता भेल।५५.ी अर<strong>िव</strong>द ठाकुर-कुरुक्षेम् अतमर्नक मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे कएल गेल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क पि<strong>ह</strong>ल योग अिछ, शुभकामना।५६.ी कुमार पवन-कुरुक्षेम् अतमर्नक पिढ़ र<strong>ह</strong>ल छी। िकछु लघुकथा पढ़ल अिछ, ब<strong>ह</strong>ुत मािमर्क छल।198


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५७. ी दीप िब<strong>ह</strong>ारी-कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>खल, बधाई।५८.डॉ मिणकात ठाकुर-कैिलफोिनर्या- अपन <strong>िव</strong>लक्षण िनयिमत सेवासँ <strong>ह</strong>मरा लोकिनक <strong>ह</strong>ृदयमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> भऽ गेल अिछ।५९.ी धीरे ेमिषर्- अ<strong>ह</strong>ाँक समत यास सरा<strong>ह</strong>नीय। दुख <strong>ह</strong>ोइत अिछ जखन अ<strong>ह</strong>ाँक यासमे अपेिक्षत स<strong>ह</strong>योग नि<strong>ह</strong> कऽ पबैतछी।६०.ी <strong>दे</strong>वशंकर नवीन- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क िनरतरता आ <strong>िव</strong>शाल वरूप- <strong>िव</strong>शाल पाठक वगर्, एकरा ऐित<strong>ह</strong>ािसक बनबैत अिछ।६१.ी मो<strong>ह</strong>न भाराज- अ<strong>ह</strong>ाँक समत कायर् <strong>दे</strong>खल, ब<strong>ह</strong>ुत नीक। एखन िकछु परेशानीमे छी, मुदा शी स<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।६२.ी फजलुर र<strong>ह</strong>मान <strong>ह</strong>ाशमी-कुरुक्षेम् अतमर्नक मे एतेक मे<strong>ह</strong>नतक लेल अ<strong>ह</strong>ाँ साधुवादक अिधकारी छी।६३.ी लमण झा "सागर"- मैिथलीमे चमकािरक रूपेँ अ<strong>ह</strong>ाँक वेश आादकारी अिछ।..अ<strong>ह</strong>ाँकेँ एखन आर..दूर..ब<strong>ह</strong>ुत दूरधिरजेबाक अिछ। वथ आ स र<strong>ह</strong>ी।६४.ी जगदीश साद मंडल-कुरुक्षेम् अतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ । कथा सभ आ उपयास स<strong>ह</strong>बाढ़िन पूणर्रूपेँ पिढ़ गेल छी। गाम-घरकभौगोिलक <strong>िव</strong>वरणक जे सूम वणर्न स<strong>ह</strong>बाढ़िनमे अिछ, से चिकत कएलक, एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>क कथा-उपयास मैिथली लेखनमे <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धताअनलक अिछ। समालोचना शामे अ<strong>ह</strong>ाँक दृि वैयिक्तक नि<strong>ह</strong> वरन् सामािजक आ कयाणकारी अिछ, से शंसनीय।६५.ी अशोक झा-अयक्ष िमिथला <strong>िव</strong>कास पिरषद- कुरुक्षेम् अतमर्नक लेल बधाई आ आगाँ लेल शुभकामना।६६.ी ठाकुर साद मुमुर्- अुत यास। धयवादक संग ाथर्ना जे अपन मािट-पािनकेँ यानमे रािख अंकक समायोजन कएलजाए। नव अंक धिर यास सरा<strong>ह</strong>नीय। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ ब<strong>ह</strong>ुत-ब<strong>ह</strong>ुत धयवाद जे ए<strong>ह</strong>ेन सुदर-सुदर सचार (आलेख) लगा र<strong>ह</strong>ल छिथ।सभटा <strong>ह</strong>णीय- पठनीय।६७.बुिनाथ िम- िय गजे जी,अ<strong>ह</strong>ाँक सपादन मे कािशत ‘<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’आ ‘कुरुक्षेम् अंतमर्नक’ <strong>िव</strong>लक्षण पिका आ <strong>िव</strong>लक्षण पोथी!की नि<strong>ह</strong> अिछ अ<strong>ह</strong>ाँक सपादनमे? एि<strong>ह</strong> य सँ मैिथली क <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोयत,िनसं<strong>दे</strong><strong>ह</strong>।६८.ी बृखेश च लाल- गजेजी, अपनेक पुतक कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ मोन गदगद भय गेल , <strong>ह</strong>ृदयसँ अनुगृि<strong>ह</strong>त छी ।<strong>ह</strong>ािदर्क शुभकामना ।६९.ी परमेर कापिड़ - ी गजे जी । कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ गदगद आ ने<strong>ह</strong>ाल भेल<strong>ह</strong>ुँ।७०.ी रवीनाथ ठाकुर- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ैत र<strong>ह</strong>ैत छी। धीरे ेमिषर्क मैिथली गजलपर आलेख पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। मैिथली गजल कऽ सँ कऽचिल गेलैक आ ओ अपन आलेखमे मा अपन जानल-पि<strong>ह</strong>चानल लोकक चचर् कएने छिथ। जेना मैिथलीमे मठक परपरा र<strong>ह</strong>लअिछ। (पीकरण- ीमान्, ेमिषर् जी ओि<strong>ह</strong> आलेखमे ई प िलखने छिथ जे िकनको नाम जे छुिट गेल छि<strong>ह</strong> तँ से माआलेखक लेखकक जानकारी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>बाक ारे, एि<strong>ह</strong>मे आन कोनो कारण नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाय। अ<strong>ह</strong>ाँसँ एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयपर <strong>िव</strong>तृत आलेखसादर आमंित अिछ।-सपादक)७१.ी मंेर झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ल आ संगि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ाँक मैगनम ओपस कुरुक्षेम् अंतमर्नक से<strong>ह</strong>ो, अित उम। मैिथलीक लेल कएल जार<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँक समत कायर् अतुलनीय अिछ।199


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५५ म अंक ०१ अैल २०१० (वषर् ३ मास २८ अंक ५५)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्७२. ी <strong>ह</strong>रेकृण झा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मैिथलीमे अपन तर<strong>ह</strong>क एकमा थ अिछ, एि<strong>ह</strong>मे लेखकक सम दृि आ रचनाकौशल <strong>दे</strong>खबामे आएल जे लेखकक फीडवकर्सँ जुड़ल र<strong>ह</strong>बाक कारणसँ अिछ।७३.ी सुकात सोम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मे समाजक इित<strong>ह</strong>ास आ वतर्मानसँ अ<strong>ह</strong>ाँक जुड़ाव बड नीक लागल, अ<strong>ह</strong>ाँ एि<strong>ह</strong> क्षेमेआर आगाँ काज करब से आशा अिछ।७४.ोफेसर मदन िम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक सन िकताब मैिथलीमे पि<strong>ह</strong>ले अिछ आ एतेक <strong>िव</strong>शाल सं<strong>ह</strong>पर शोध कएल जा सकैतअिछ। भ<strong>िव</strong>यक लेल शुभकामना।७५.ोफेसर कमला चौधरी- मैिथलीमे कुरुक्षेम् अंतमर्नक सन पोथी आबए जे गुण आ रूप दुनूमे िनसन <strong>ह</strong>ोअए, से ब<strong>ह</strong>ुत िदनसँआकांक्षा छल, ओ आब जा कऽ पूणर् भेल। पोथी एक <strong>ह</strong>ाथसँ दोसर <strong>ह</strong>ाथ घुिम र<strong>ह</strong>ल अिछ, एि<strong>ह</strong>ना आगाँ से<strong>ह</strong>ो अ<strong>ह</strong>ाँसँ आशा अिछ।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मैिथली साि<strong>ह</strong>य आदोलन(c)२००८-०९. सविधकार लेखकाधीन आ जतय लेखकक नाम नि<strong>ह</strong> अिछ ततय संपादकाधीन। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> (पािक्षक) संपादक- गजेठाकुर। स<strong>ह</strong>ायक सपादक: ीमती रिम रेखा िस<strong>ह</strong>ा, ी उमेश मंडल। एतय कािशत रचना सभक कॉपीराइट लेखक लोकिनकलगमे र<strong>ह</strong>ति<strong>ह</strong>, मा एकर थम काशनक/ आकइवक/ अंेजी-संकृत अनुवादक ई-काशन/ आकइवक अिधकार एि<strong>ह</strong> ई पिकाकेँछैक। रचनाकार अपन मौिलक आ अकािशत रचना (जकर मौिलकताक संपूणर् उरदाियव लेखक गणक मय छि<strong>ह</strong>)ggajendra@yahoo.co.in आिक ggajendra@videha.com केँ मेल अटैचमेटक रूपमेँ .doc, .docx, .rtf वा .txtफॉमटमे पठा सकैत छिथ। रचनाक संग रचनाकार अपन संिक्षत पिरचय आ अपन कैन कएल गेल फोटो पठेता<strong>ह</strong>, से आशाकरैत छी। रचनाक अंतमे टाइप र<strong>ह</strong>य, जे ई रचना मौिलक अिछ, आ पि<strong>ह</strong>ल काशनक <strong>ह</strong>ेतु <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> (पािक्षक) ई पिकाकेँ <strong>दे</strong>ल जार<strong>ह</strong>ल अिछ। मेल ात <strong>ह</strong>ोयबाक बाद यथासंभव शी ( सात िदनक भीतर) एकर काशनक अंकक सूचना <strong>दे</strong>ल जायत। एि<strong>ह</strong> ईपिकाकेँ ीमित लमी ठाकुर ारा मासक 1 आ 15 ितिथकेँ ई कािशत कएल जाइत अिछ।(c) 2008-09 सविधकार सुरिक्षत। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कािशत सभटा रचना आ आकइवक सविधकार रचनाकार आ सं<strong>ह</strong>कक लगमेछि<strong>ह</strong>। रचनाक अनुवाद आ पुनः काशन िकंवा आकइवक उपयोगक अिधकार िकनबाक <strong>ह</strong>ेतु ggajendra@videha.com परसंपकर् करू। एि<strong>ह</strong> साइटकेँ ीित झा ठाकुर, मधूिलका चौधरी आ रिम िया ारा िडजाइन कएल गेल।िसिरतु200

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!