22.08.2015 Views

िव दे ह िवदेह Videha িবেদহ िवदेह

'िवदेह' ६४ म अंक १५ अग त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)

'िवदेह' ६४ म अंक १५ अग त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्७.2.Original Poem in Maithili byGajendra Thakur Translated into English byJyoti Jha Chaudhary -Delhi is far away-In the form of Surya Namaskaar८. VIDEHA MAITHILI SAMSKRIT EDUCATION(contd.)<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ( ेल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी मे ) पी.डी.एफ. डाउनलोडक लेल नीचाँक िलंकपर उपलधअिछ। All the old issues of <strong>Videha</strong> e journal ( in Braille, Tirhuta and Devanagari versions ) areavailable for pdf download at the following link.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ेल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे <strong>Videha</strong> e journal's all oldissues in Braille Tirhuta and Devanagari versions<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक पि<strong>ह</strong>ल ५० अंक<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक ५०म सँ आगाँक अंक<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर.एस.एस.फीड।"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिका ई-पसँ ात करू।अपन िमकेँ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>िव</strong>षयमे सूिचत करू।↑ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आर.एस.एस.फीड एनीमेटरकेँ अपन साइट/ लॉगपर लगाऊ।6


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लॉग "लेआउट" पर "एड गाडजेट" मे "फीड" सेलेक्ट कए "फीड यू.आर.एल." मेhttp://www.videha.co.in/index.xml टाइप केलासँ से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फीड ात कए सकैत छी। गूगल रीडरमे पढ़बा लेलhttp://reader.google.com/ पर जा कऽ Add a Subscription बटन िक्लक करू आ खाली थानमेhttp://www.videha.co.in/index.xml पेट करू आ Add बटन दबाऊ।मैिथली <strong>दे</strong>वनागरी वा िमिथलाक्षरमे नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख/ िलिख पािब र<strong>ह</strong>ल छी, (cannot see/write Maithili inDevanagari/ Mithilakshara follow links below or contact atggajendra@videha.com) तँ एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतु नीचाँक िलंक सभ पर जाऊ। संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तंभ मैिथलीभाषापाक/ रचना लेखनक नव-पुरान अंक पढ़ू।http://devanaagarii.net/http://kaulonline.com/uninagari/ (एतए बॉक्समे ऑनलाइन <strong>दे</strong>वनागरी टाइप करू, बॉक्ससँ कॉपी करूआ वडर् डॉक्युमेटमे पेट कए वडर् फाइलकेँ सेव करू। <strong>िव</strong>शेष जानकारीक लेलggajendra@videha.com पर सपकर् करू।)(Use Firefox 3.0 (fromWWW.MOZILLA.COM )/ Opera/ Safari/ Internet Explorer 8.0/ Flock 2.0/ GoogleChrome for best view of '<strong>Videha</strong>' Maithili e-journal at http://www.videha.co.in/ .)Go to the link below for download of old issues of VIDEHA Maithili e magazine in .pdf formatand Maithili Audio/ Video/ Book/ paintings/ photo files. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पुरान अंक आ ऑिडयो/ वीिडयो/ पोथी/िचकला/ फोटो सभक फाइल सभ (उच्चारण, बड़ सुख सार आ दूवक्षत मं सि<strong>ह</strong>त) डाउनलोड करबाक <strong>ह</strong>ेतु नीचाँक िलंक परजाऊ।VIDEHA ARCHIVE <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइवभारतीय डाक <strong>िव</strong>भाग ारा जारी क<strong>िव</strong>, नाटककार आ धमर्शाी <strong>िव</strong>ापितक टाप। भारत आ नेपालक मािटमे पसरल िमिथलाकधरती ाचीन कालि<strong>ह</strong>सँ म<strong>ह</strong>ान पुरुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक कमर्भूिम र<strong>ह</strong>ल अिछ। िमिथलाक म<strong>ह</strong>ान पुरुष ओ मि<strong>ह</strong>ला लोकिनक िच'िमिथला र' मे <strong>दे</strong>खू।7


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गौरी-शंकरक पालवंश कालक मूिर्, एि<strong>ह</strong>मे िमिथलाक्षरमे (१२०० वषर् पूवर्क) अिभलेख अंिकत अिछ। िमिथलाक भारत आ नेपालकमािटमे पसरल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क अयाय ाचीन आ नव थापय, िच, अिभलेख आ मूिर्कलाक़ <strong>ह</strong>ेतु <strong>दे</strong>खू 'िमिथलाक खोज'िमिथला, मैिथल आ मैिथलीसँ सबिधत सूचना, सपकर्, अवेषण संगि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क सचर्-इंजन आ यूज स<strong>िव</strong>र्स आ िमिथला, मैिथल आमैिथलीसँ सबिधत वेबसाइट सभक सम संकलनक लेल <strong>दे</strong>खू "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> सूचना संपकर् अवेषण"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> जालवृक िडसकसन फोरमपर जाऊ।"मैिथल आर िमिथला" (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालवृ) पर जाऊ।१. संपादकीय१५ अगत २०१० ई.क भारतक ६४म वतंता िदवसक शुभकामना। ई संयोग अिछ जेआइ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क ६४म अंक से<strong>ह</strong>ो ई-कािशत भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ।गाममे जून २०१०मे मास भिर र<strong>ह</strong>बाक अवसर ब<strong>ह</strong>ुत रास आन गप लेल मोन र<strong>ह</strong>त। <strong>ह</strong>मरिपताजीक मृयु १९९५ ई. मे ५५ बरखमे भेलि<strong>ह</strong>। मुदा गाममे अखनो <strong>ह</strong>ुनकर संगी आ येसभ छिथ।परशुरामजी आ धनेर जीक बि<strong>ह</strong>न झंझारपुरमे मिलकजीसँ पढ़ैले जाइत र<strong>ह</strong>िथ तँ धनायलोकिन ारा बािर <strong>दे</strong>ल गेला<strong>ह</strong>। परशुरामजीक बि<strong>ह</strong>नक पढ़ाइमे बाधा पड़लि<strong>ह</strong>। मुदा धनेरजीजे कनेक उमेरमे से<strong>ह</strong>ो पैघ र<strong>ह</strong>िथ, अड़ल र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>। अंेजी पुिलससँ <strong>ह</strong>ुनका पकड़बाओल गेलआ जे पकड़बओलि<strong>ह</strong> से आइ वाधीनता पेंशन पबै छिथ। १९४२ ई.मे धनेरजी सभथानासँ अंेज पुिलसकेँ भगा <strong>दे</strong>ने र<strong>ह</strong>िथ आ फेकन मुशीकेँ थानेदार बना <strong>दे</strong>ने र<strong>ह</strong>िथ। <strong>ह</strong>मराबाबूजीक क<strong>ह</strong>ल ओ शद मोन पड़ैत अिछ जे गामक धनाय एक्स एम.एल.ए. <strong>ह</strong>ुनकाकॉलरिशपबला फॉमर्पर साइन करबासँ मना कऽ <strong>दे</strong>ने र<strong>ह</strong>िथ<strong>ह</strong> मुदा तैयो ओ एम.आइ.टी.मुजफरपुरसँ १९५९ ई. मे रॉल नं.१ लऽ सवच्च अंकक संग अिभयणमे नाम िलखबा8


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लेलि<strong>ह</strong>। एक बेर धनेरजी, परशुरामजी, <strong>ह</strong>मर बाबूजी सभ गोपेशजी अि<strong>ह</strong>ठाम जा कऽ खएनेछला<strong>ह</strong> आ ई काज अंडा खएलापर धनायक नेतृवमे <strong>ह</strong>ुनका बारल जएबाक <strong>िव</strong>रु छल।आब ने धनेरजी छिथ आ ने गोपेशजी। मुदा परशुरामजी छिथ। १९९८ ई. मे कोलकातासँअंेजीक ोफेसरिशपसँ सेवािनवृ भऽ ओ अंेजीमे “इिग्लश पोएिटक्स”पर दूटा पोथी िलखनेछिथ। <strong>ह</strong>मर पोथी “कुरुक्षेम् अतमर्नक समपर्णिपताक सयकेँ िलबैत <strong>दे</strong>खने र<strong>ह</strong>ी िथतज्ञतामेति<strong>ह</strong>ये बुझने र<strong>ह</strong>ी जेयाग नि<strong>ह</strong> कएल <strong>ह</strong>ोएतरता ई अिछ जे िजिदया<strong>ह</strong>वला।-िपताक िय-अिय सभटा मृितकेँ समिपर्तपिढ़ ओ <strong>ह</strong>मर दुनू गाल अपना <strong>ह</strong>ाथमे लऽ अपन नोर नि<strong>ह</strong> रोिक सकला<strong>ह</strong>। गाममे ब<strong>ह</strong>ुत गोटेसमपर्ण पिढ़ कानए लागल र<strong>ह</strong>िथ आ क<strong>ह</strong>ने र<strong>ह</strong>िथ जे ई सभ <strong>ह</strong>मर िपताक पुयक पिरणामअिछ।वतंता िदवसपर नि<strong>ह</strong> जािन कोना ई सभ मरण आिब गेल।<strong>िव</strong>शेष: <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइवक आधारपर बाल िचकथा आ कॉिमक्स मि<strong>ह</strong>ला वगर्मे <strong>िव</strong>शेष लोकियभेल अिछ। मि<strong>ह</strong>लावगर् ारा कीनब ओि<strong>ह</strong> पोथीक बच्चा सभक <strong>ह</strong>ाथमे जएबाक सूचक अिछ।<strong>ह</strong>मरा सभक सफलता अ<strong>ह</strong>ीमे अिछ जे ई बाल-साि<strong>ह</strong>य “टारगेट ऑिडयेस” लग प<strong>ह</strong>ुँचलअिछ।ई सभ पोथी आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइवक आधारपर कािशत आन मैिथली पोथी एि<strong>ह</strong> सभ ठामउपलध अिछ:पटना: १.ी िशव कुमार ठाकुर: ०९३३४३११४५६9


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.ी शरिददु चौधरी: ०९३३४१०२३०५राँची: ी िसयाराम झा सरस: ०९९३१३४६३३४भागलपुर: ी केकर ठाकुर: ०९४३०४५७२०४जमशेदपुर: १.ी िशव कुमार झा: ०९२०४०५८४०३२.ी अशोक अ<strong>िव</strong>चल: ०९००६०५६३२४कोलकाता: ी रामलोचन ठाकुर: ०९४३३३०३७१६स<strong>ह</strong>रसा: ी आशीष झा: ०९८३५४७८८५८दरभंगा: ी भीमनाथ झा: ०९४३०८२७९३६समतीपुर: ी रमाकात राय रमा: ०९४३०४४१७०६सुपौल:ी आशीष चमन:०७६५४३४४२२७झंझारपुर: ी आनद कुमार झा: ०९९३९०४१८८१िनमर्ली: ी उमेश मंडल: ०९९३१६५४७४२जनकपुर: ी राजे कुशवा<strong>ह</strong>ा: ००९७७४१५२१७३७जयनगर: ी कमलकात झा: ०९९३४०९८८४४िदली: १.ीमती ीित ठाकुर: ०९९११३८२०७८२.ी मुकेश कणर्: ०९०१५४५३६३७मधुबनी: १.ी सतीश च झा:०९७०८७१५५३०२.िमा मैगजीन सेटर (ो. ी अमरे कुमार िम), शंकर चौक, मधुबनी ०९७०९४०३१८८10


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िकछु आर थल शी...(<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई पिकाकेँ ५ जुलाइ २००४ सँ एखन धिर १०४ <strong>दे</strong>शक १,४६३ ठामसँ ४६,६४५गोटे ारा <strong>िव</strong>िभ आइ.एस.पी. सँ २,५४,५८१ बेर <strong>दे</strong>खल गेल अिछ; धयवाद पाठकगण। -गूगल एनेलेिटक्स डेटा।गजे ठाकुरggajendra@videha.com२. ग२.१. शभु कुमार िसं<strong>ह</strong>-“मैिथली साि<strong>ह</strong>यक आिदकाल” यू. पी. एस. सी. परीक्षाथक <strong>ह</strong>ेतुउपयोगी२.२.१. -गजे ठाकुर- यू.पी.एस.सी.-३- मैिथलीक उपि आ <strong>िव</strong>कास (संकृत, ाकृत, अव<strong>ह</strong>,मैिथली)-11


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.३. धीरे ेमिषर्- मधुावणी: िमिथलाक पारपिरक <strong>ह</strong>िनमून२.४.१. ीमती शेफािलका वम- आखर-आखर ीत (पामक आमकथा)(मसँ पि<strong>ह</strong>ल खेप)२. िबिपन झा-च<strong>ह</strong>कैत चौक आ कनैत दलान२.५.१. डा. राजे <strong>िव</strong>मल- साि<strong>ह</strong>य–सम गीतकार धीरे ेमिषर्क सुर–ताल २. ो. वीणाठाकुर- िज नगीक जीत उप यासक समीक्षा- ो. वीणा ठाकुर ३.- जगदीश साद मंडल- कथाकशेष- अिग नी ४.- जगदीश साद मंडल- कथा- अत<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>12


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.६.१. दुग न द मंडल- बुिढ़ या फूिस २. िजते झा- नव <strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>ताक लेल नव उमंगलाबए ए<strong>ह</strong>न मधुाविण ३. बेचन ठाकुरक नाटक- बेटीक अपमान आगॉं- ४. न द <strong>िव</strong> लासराय- कथा- चौठच क द<strong>ह</strong>ी ५.साड़ी- कथापर दू श ददुगन द मंडल- िश व कुमार झा िट लू जीक िल खल खॲइछक लेल२.७.१. िश व कुमार झा ‘िट लू’, जमशेदपुर समीक्षा- मैिथ ली िच कथा २. िजते झा- नेपालकराजनीितक अबथासँ उपजल –ग्लािन ३.िश व कुमार झा ‘िट लू’ समीक्षा- िम िथ लाक बेटी (नाटक)२.८.१. मनोज झा मुिक्त -म<strong>ह</strong>ोरीक यूवाके <strong>दे</strong>शयापी अिभयान २. -सुशात झा- मैिथली, मैिथलसंकृित आ िमिथला राय13


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्शभु कुमार िसं<strong>ह</strong>जम: 18 अील 1965 स<strong>ह</strong>रसा िजलाक मि<strong>ह</strong>षी खंडक ल<strong>ह</strong>ुआर गाममे। आरंिभक िशक्षा, गामि<strong>ह</strong>सँ, आइ.ए., बी.ए. (मैिथलीसमान) एम.ए. मैिथली (वणर्पदक ात) ितलका माँझी भागलपुर <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय, भागलपुर, िब<strong>ह</strong>ार सँ। BET [िब<strong>ह</strong>ार पाता परीक्षा(NET क समतुय) याख्याता <strong>ह</strong>ेतु उीणर्, 1995] “मैिथली नाटकक सामािजक <strong>िव</strong>वर्न” <strong>िव</strong>षय पर पी-एच.डी. वषर् 2008,ितलका माँ. भा.<strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय, भागलपुर, िब<strong>ह</strong>ार सँ। मैिथलीक कतोक ितित प-पिका सभमे क<strong>िव</strong>ता, कथा, िनबंध आिद समय-समय पर कािशत। वतर्मानमे शैिक्षक सला<strong>ह</strong>कार (मैिथली) राीय अनुवाद िमशन, केीय भारतीय भाषा संथान, मैसूर-6 मेकायर्रत।—स पादकिनबंध : “मैिथली साि<strong>ह</strong>यक आिदकाल” (यू. पी. एस. सी. परीक्षाथक <strong>ह</strong>ेतु उपयोगी)िनबंधकार :डॉ. शंभु कुमार िसं<strong>ह</strong>मैिथली साि<strong>ह</strong>यक आिदकालमानव समुदाय सवर्दा सँ समया सभक समाधान करबाक लेल साकांक्ष र<strong>ह</strong>ल अिछ। कोनो भाषाकजम कि<strong>ह</strong>या भेल एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयमे िकछु क<strong>ह</strong>ब किठने नि<strong>ह</strong> अिपतु असंभव से<strong>ह</strong>ो अिछ। यिप िकछु <strong>िव</strong>ान भाषासभक जमपी बा<strong>ह</strong>र करबामे यत र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong> अिछ िकतु ओ लोकिन बरोबिर एि<strong>ह</strong> िदशामे असफल र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>अिछ। िलिखत उपलध साधनपर एतबे क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जे अमुक समयमे अमुक भाषा-शद चिलत छल।इए<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ाल येक भाषाक संग अिछ।14


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्साि<strong>ह</strong>यक शरीर अिछ भाषा। संवेगामक अनुभूित जकरा साि<strong>ह</strong>यशामे रसक आख्या क<strong>ह</strong>ल जाइतअिछ, भाषाक मायमसँ अिभयक्त <strong>ह</strong>ोइछ, ओ तेँ कोनो साि<strong>ह</strong>य इित<strong>ह</strong>ास सँ संिल र<strong>ह</strong>ैत अिछ। <strong>िव</strong>भाषाकइित<strong>ह</strong>ासमे केवल संकृते टा ए<strong>ह</strong>न <strong>िव</strong>षय अिछ जे पािणिन ारा ‘संकृत’ भए तेना ने ितित भेल जेअािप अपन वरूप सभ ठाम सभ <strong>िव</strong>षयमे एकरूप िथर कएने अिछ।भारतीय साि<strong>ह</strong>यक आरंभ ायः अंधकारमे <strong>िव</strong>लीन अिछ। मैिथली साि<strong>ह</strong>यक संग से<strong>ह</strong>ो इए<strong>ह</strong> चिरताथर्<strong>ह</strong>ोइत अिछ। साि<strong>ह</strong>यक इित<strong>ह</strong>ासकार मय ब<strong>ह</strong>ुत िदन धिर ई <strong>िव</strong>वादक <strong>िव</strong>षय बनल र<strong>ह</strong>ल जे मैिथली साि<strong>ह</strong>यकउव एवं <strong>िव</strong>कासक ारंभ कि<strong>ह</strong>या सँ मानब?ाचीन समयसँ िमिथला संकृतक के र<strong>ह</strong>ल अिछ। सपूणर् भारत <strong>िव</strong>शेषतः पूवचलक छा लोकिनसंकृत अययनक <strong>ह</strong>ेतु िमिथला अबैत छला<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong>ाक चार-सारक कारणेँ एतए <strong>िव</strong>ान लोकिनक संख्याअिधक छल। ई <strong>िव</strong>ान लोकिन दशर्न, याय, योितष, गिणत, आिदकेँ म<strong>ह</strong>वपूणर् मानैत छला<strong>ह</strong>। फलवरूपजनभाषाक उपेक्षा यक्ष अयक्ष रूपमे <strong>ह</strong>ोइते र<strong>ह</strong>लैक। मुदा एतबा <strong>ह</strong>ोइत<strong>ह</strong>ुँ एि<strong>ह</strong>ठामक लेखक तथा क<strong>िव</strong>गणसमय-समय पर जमभाषामे से<strong>ह</strong>ो िकछु रचना करैत छला<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong> कारणेँ ाचीनकालीन मैिथली सामी अयंतसीिमत रूपमे उपलध <strong>ह</strong>ोइत अिछ।िकतु जतबा सामी मैिथलीक ारंिभक कालक अययनक <strong>ह</strong>ेतु उपलध अिछ तकरा चािर भागमे<strong>िव</strong>भािजत कएल जा सकैत अिछ:- 1. शद, 2. वाक्यखंड, 3. सूिक्त तथा 4. लोकगीत एवं लोकगाथा।अययनक सु<strong>िव</strong>धाक <strong>ह</strong>ेतु एि<strong>ह</strong> सभ वगर् पर अलग-अलग काश <strong>दे</strong>ल जा सकैछ।(1) शदभाषा <strong>िव</strong>ज्ञानक अनुसार कोनो भाषाक <strong>ह</strong>ेतु शदक म<strong>ह</strong>व सविधक अिछ। पि<strong>ह</strong>ने शदकयोग <strong>ह</strong>ोइत छैक तखन वरूपक। एि<strong>ह</strong> दृिएँ थम कोिटमे ओ सभ ंथ अबैत अिछ, जाि<strong>ह</strong>मेमैिथली शदक योग कएल गेल अिछ। यिप ओ सभ थ संकृतमे िलखल अिछ, िकतुलेखक अपन भावकेँ पूणर् रूपसँ यक्त करबाक <strong>ह</strong>ेतु तथा सरल एवं जनसाधारणक बुझबा योग्यबनएबाक <strong>ह</strong>ेतु अनेक थान पर पययवाची मैिथलीक यव<strong>ह</strong>ार कएलिन अिछ। एि<strong>ह</strong> वगर्मे सवर्थमिकछु िनबंधकार लोकिन अबैत छिथ जे अपना िनबंधमे मैिथलीक थान <strong>दे</strong>लि<strong>ह</strong>। एि<strong>ह</strong> कारकलेखक लोकिनमे नवम् (9वम) शतादीक लेखक वाचपित िमक नाम सवर्थम लेल जाइतअिछ। ई अपन िस ंथ शार भाय टीका ‘भामित’ मे िनगड़ शदवाची मैिथली ‘<strong>ह</strong>िर’ कयोग कएने छिथ। ई शद <strong>दे</strong>शी िथक आ <strong>ह</strong>मरा लोकिनक ओतए आइ धिर चिलत अिछ। ईशद मैिथलीक अपन अिछ आ तेना ने पिच गेल अिछ जे एकरा एि<strong>ह</strong>सँ फराक करब असंभवछैक। यिप एखन<strong>ह</strong>ुँ <strong>िव</strong>ान मंडली मय ई <strong>िव</strong>वाद अिछ जे ई शद सताली छैक। शद जैँचिलत छलैक तेँ एकरा अपनाओल गेल, अतएव एि<strong>ह</strong> शदकेँ मैिथलीक शु रूप क<strong>ह</strong>ब <strong>िव</strong>शेषउपयोगी <strong>ह</strong>ैत।15


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दोसर लेखक छिथ 10म् 11<strong>ह</strong>म् शतादीक सवनद। डॉ. सुभ झा अपन िनबंध (MaithiliWords in Sarvanand’s Amarkosh) मे पूणर् रूपेँ <strong>िव</strong>चार करैत क<strong>ह</strong>ैत छिथ जे“सवर्दानदक ‘अमरकोष’ मे 400 सँ 600 बीचमे शु मैिथली शदक योग <strong>दे</strong>खबामे अबैतअिछ, जकरा मैिथलीक शु रूप क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ।” मैिथली केँ असमी एवं बंगला सँ समतार<strong>ह</strong>बाक कारणेँ एि<strong>ह</strong> पर <strong>िव</strong>वाद कएल गेल जे ई शद ाचीन बंगला एवं असमीक ारंिभक रूपिथक। िकतु ई तँ वाभा<strong>िव</strong>क िथक जे तखन भाषा अपन िनमणक िथितमे र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएत तैँओि<strong>ह</strong> समयक तुगीन भाषा सँ कमे अंशमे अंतर र<strong>ह</strong>तैक तथा <strong>दे</strong>शगत िभता र<strong>ह</strong>बाक कारणेँ पूणर्रूपसँ एकर <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ैब असंभव अिछ। ‘अमरकोष’ में युक्त ई शदावली मैिथलीक िनजसपि िथक जकरा अवीकार नि<strong>ह</strong> कएल जा सकैछ।तृतीय सामी <strong>ह</strong>मरा लोकिन केँ पीमे उपलध <strong>ह</strong>ोइछ। डॉ. जयकात िम एकरा सभसँाचीन मानैत छिथ: “The Earliest of these are, of course, the oldestVernacular names of places and persons found in the early Panjirecords.” िकतु एतय एकटा तय <strong>िव</strong>चारसंगत अिछ जे पीक ारंभ 1310 ई. मानल गेलअिछ, तैँ एि<strong>ह</strong>मे पओल गेल शदकेँ वाचपित िम एवं सवनदक पाति<strong>ह</strong>क मानव उिचत <strong>ह</strong>ैत।पी से<strong>ह</strong>ो संकृति<strong>ह</strong>मे अिछ िकतु िकछु शद ए<strong>ह</strong>न भेटैत अिछ जे मैिथलीक िथक।शद सब<strong>ह</strong>क एि<strong>ह</strong> कारेँ योग चौद<strong>ह</strong>म एवं प<strong>ह</strong>म शतादीक अय <strong>िव</strong>ान सभ यथा चडेरठाकुर, रूिचपित, जगर, वाचपित ितीय तथा <strong>िव</strong>ापित ठाकुर से<strong>ह</strong>ो कएने छिथ। डॉ. उमेशिम अपन िनबंध शीषर्क “Chandeshwar and Maithili” मे चडेर ठाकुर ारा युक्तमैिथली शद सभक चच कएने छिथ। तथा पुनः ओ “Journal of Bihar OrissaResearch Society” 1928 क पृ संख्या 266 मे “Maithili Words of the 15 thCentury” शीषर्क िनबंधमे रूिचपित एवं जगर ारा युक्त शदक चच करैत ओ िलखैतछिथ “In this commentary Ruchipati has now and then used words ofMaithili, His mother-tongue, in order to give the exact meaning ofsome of the words of Sanskrit and Prakrit.” उदा<strong>ह</strong>रणवरूप िकछु शदकेँ <strong>दे</strong>खलजा सकैछ:-संकृतकतर्िरलजल<strong>ह</strong>पलांदुमैिथलीकतरनीजलढ़रीिपयाजु16


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पोतकमितक<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ंिगकसुवािसनीपयर्पुिकआलवालडॲगीकामत, कमतीबँ<strong>ह</strong>गीसुआिसनपलंगपुतरीथाल, कादो इयािद।डॉ. िम ओि<strong>ह</strong> िनबंधमे जगर ारा युक्त शद सभक से<strong>ह</strong>ो वणर्न कएलिन अिछ।जगरक ‘मालती-माधव’ तथा ‘वेणीसं<strong>ह</strong>ार’ दुनू टीकामे मैिथली शद पाओल जाइत अिछयथा:-संकृतदोड़द<strong>ह</strong>चोणर्कम<strong>ह</strong>अलवालमाजनम्यूिथकामैिथलीदो<strong>ह</strong>रटोपरगो<strong>ह</strong>थाल, कादोपैनाजू<strong>ह</strong>ी आिद।वाचपित िम ितीय ारा िलिखत ‘तविचतामिण’क अंेजी अनुवादक भूिमकामेसे<strong>ह</strong>ो डॉ. उमेश िम िस कएने छिथ जे वाचपित िम ितीय से<strong>ह</strong>ो अनेक मैिथली शदकयोग कएने छिथ।(2) वाक्यखंड17


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्शदक अितिरक्त <strong>ह</strong>मरा लोकिनकेँ मैिथली वाक्यखंड सभक योग से<strong>ह</strong>ो भेटैत अिछ। जखनभारतवषर्मे अंेजी रायक सुदृढ़ थापना भए गेल, तखन अंेज लोकिन भारतक क्षेीय भाषासभक आधुिनक अनुसंधान णालीक अनुसारेँ अययन ारंभ कएलिन। एि<strong>ह</strong> ममे म. म.<strong>ह</strong>रसाद शाी केँ ाचीन <strong>ह</strong>तिलिखत ंथ सभक अनुसंधान करबाक भार भेटलिन। म. म.शाी एि<strong>ह</strong> ममे नेपाल गेला<strong>ह</strong>, ओतए <strong>ह</strong>ुनका 1916 ई. मे तीन गोट ंथ भेटलिन, जकरा ओ‘बौगान ओ दो<strong>ह</strong>ा’ नामसँ कािशत करौलिन। उक्त तीनू ंथ िथक (क) दो<strong>ह</strong>ाकोष (ख) चयचयर्<strong>िव</strong>िनय (ग) डाकाणर्व।एि<strong>ह</strong> ंथ सभक रचनाकाल आठम शतादीसँ एगार<strong>ह</strong>म शतादी धिर मानल जाइत अिछ। ओि<strong>ह</strong>समयमे आधुिनक भाषा सभ <strong>िव</strong>कासोमुख छल, िकतु <strong>िव</strong>किसत नि<strong>ह</strong> भेल छल, तैँ <strong>ह</strong>ेतु भाषा-<strong>िव</strong>ज्ञानी लोकिन ओि<strong>ह</strong> रचनामे भारतीय पूवचलक ायः सभ भाषाक रूप पबैत छिथ। िसलोकिनक <strong>िव</strong>षयमे जखन <strong>िव</strong>शेष अनुसंधान भेल तँ <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक क्षे गोरखपुर सँ भागलपुरधिर मानल गेल। जे िस लोकिन जाि<strong>ह</strong> क्षे केँ अपनौलि<strong>ह</strong> से <strong>ह</strong>ुनका अपन रचनामे ओि<strong>ह</strong>क्षेक भाषाक भाव <strong>दे</strong>खबामे अबैत अिछ। मैिथलीक भाव से<strong>ह</strong>ो िस लोकिनक रचनामे पाओलजाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> मतक पुि करबाक <strong>ह</strong>ेतु िन तकर् पर दृि <strong>दे</strong>ल जा सकैछ:-1) िस लोकिनक चच योितरीर अपन ‘वणर्राकर’ मे कएने छिथ जाि<strong>ह</strong>सँ अनुमानकएल जाइत अिछ जे ओ लोकिन अपन मतक चाराथर् िमिथला अवय गेल <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>।2) पदक शदावली सभक वैज्ञािनक अययन कएलासँ ई िस <strong>ह</strong>ोइत छैक जे ओमैिथलीक अयंत सिकट अिछ।3) <strong>ह</strong>ुनका लोकिनक पदमे जाि<strong>ह</strong> कारक थानक वणर्न कएल गेल अिछ तकरािमिथलाक भौगोिलक िथितसँ <strong>िव</strong>शेष साय छैक।4) ओि<strong>ह</strong>मे <strong>िव</strong>भिक्त, <strong>िव</strong>शेषण तथा िकछु ियापद ए<strong>ह</strong>न अिछ जे मैिथलीमे चुर माामेयोग कएल जाइत अिछ।िस साि<strong>ह</strong>यक भाषा, <strong>िव</strong>ापितक कीितर्लता, कीितर्पताका, <strong>िव</strong>शु <strong>िव</strong>ापित पदावलीतथा योितरीरक वणर्राकरक भाषासँ साय रखैत अिछ। िकछु सामाय <strong>िव</strong>शेषता एि<strong>ह</strong>सभ पदमे पाओल जाइत अिछ यथा:- दय वणर्क धानता, ‘एँ’ क योग, चिबदुकएकि<strong>ह</strong> समान योग, ‘ि<strong>ह</strong>’ ‘एँ’ तथा ‘ए’ क विनक एकि<strong>ह</strong> समान योग, जे, ए<strong>ह</strong>ु, तरक,अपन, आिद सवर्नामक योग इयािद <strong>िव</strong>शेषता समान अिछ।5) ओि<strong>ह</strong> पद सभमे िकछु लोकोिक्त तथा िकछु वाक्यखंड ए<strong>ह</strong>न योग कएल गेल अिछजो िमिथलामे एखन<strong>ह</strong>ुँ चिलत अिछ, यथा:- (I) पि<strong>ह</strong>ल िबयान, (II) बलाद िबआएल18


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गिबया बाँझे (बरद िबआएल गाय र<strong>ह</strong>ल बाँझे) (III) बेसँ साँप बिढ़ल जाय (IV) <strong>ह</strong>ाकपाड़ई (V) जे जे अएला ते ते गेला (VI) टुिट गेल कथा इयािद।6) िकछु शदावली ए<strong>ह</strong>न अिछ जे मैिथलीक ाचीन रूप िथक। ओ शद सभ एखन<strong>िव</strong>किसत भए दोसर रूप धारण कए लेलक अिछ, यथा:-चयपद मयकालीन मैिथली आधुिनक मैिथलीआिज आिज आइचापी - चािप<strong>दे</strong>बतेतिल - तेतिरिबआती बाइित िबअउतीटेंगी - टेंगारीचगेरा - चेराभणइ भनइ भनिथिस साि<strong>ह</strong>यक धान क<strong>िव</strong>गणमे िकछु नाम अिछ सर<strong>ह</strong>पा, का<strong>ह</strong>पा, भुसुकपा, शबरपा, कुरीपा,लुईपा, आिद। जतए धिर ि<strong>ह</strong>नक सभक समयक अिछ, ि<strong>ह</strong>नका लोकिनक समय संवत 817 सँ मानलगेल अिछ िकएक तँ थम क<strong>िव</strong> ‘सर<strong>ह</strong>पा’क आ<strong>िव</strong>भव काल 817 मानल गेल अिछ। एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ेँ ि<strong>ह</strong>नकालोकिनक समय 8 सँ 12<strong>ह</strong>म शतादी धिर िनित कएल गेल अिछ।दो<strong>ह</strong>ाकोषक भाषाकेँ डॉ. सुनीित कुमार चटज शैरसेनी अपंश मानैत छिथ। ‘चयचयर् <strong>िव</strong>िनय’ परसे<strong>ह</strong>ो शौरसेिनक भावकेँ ई वीकार करैत छिथ: The Charyas belong to the early or oldN.I.A Stage. Being the first attempt, the speech is not sure of its own formslearns on its stronger, better established Sisters and Aunts.उपयुर्क्त तकर् एवं माण सभक आधार पर डॉ. सुभ झा अपन “Formation of MaithiliLanguage” नामक ंथमे चयपदक भाषाकेँ िन<strong>िव</strong>र्वाद रूपेँ मािथलीक “िछकािछकी” शाखाक अतगर्त मानैतछिथ। िकतु ई िन<strong>िव</strong>र्वाद नि<strong>ह</strong> अिछ। एकरा ाचीन बंगाली, ाचीन असिमयाँ तथा ाचीन उिड़या से<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>लगेल अिछ तथािप एतबा <strong>िव</strong>वाद रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ुँ अिधकांश <strong>िव</strong>ान एकर भाषाकेँ ाचीन मैिथली मानैत छिथ। एि<strong>ह</strong> मतक19


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्समथर्क छिथ-- रा<strong>ह</strong>ुल सांकृयायन, डॉ. के. पी. जायसवाल, म. म. डॉ. उमेश िम, नरेनाथ दास, डॉ.सुभ झा, ी िशवनदन ठाकुर आिद।अतएव, िनकषर् रूपेँ क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जे चयपदक भाषा ाचीन मैिथलीक अयंत सिकट अिछ।कारण जे एि<strong>ह</strong>मे युक्त वाक्यखंड, जे मैिथलीक िथक, आिदक पूणर् योग पाओल जाइत अिछ।(3) सूिक्तएकर पात् डाकवचनावलीक थान अबैत अिछ। अिताचीनकालसँ िमिथला कृिष धान मानलजाइत र<strong>ह</strong>ल अिछ। एतुका भूिममे ने नदीक आभाव छैक आ ने भूिम उसर सए<strong>ह</strong> छैक। फलवरूप खेती परपूणर् जोर <strong>दे</strong>ल जाइत र<strong>ह</strong>लैक। िमिथलावासी लोकिन योितषमे से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>शेष आथा रखैत छला<strong>ह</strong>, फलवरूपकृिष एवं योितष संबंधी िनयम आिदक <strong>िव</strong>षयमे लोककेँ िशक्षा <strong>दे</strong>बाक <strong>ह</strong>ेतु <strong>िव</strong>ान लोकिन तकालीन चिलतजनभाषामे सूिक्त सभक िनमण करैत छला<strong>ह</strong> जाि<strong>ह</strong>सँ अनपढ़ लोक से<strong>ह</strong>ो पूणर्रूपसँ लाभा<strong>िव</strong>त <strong>ह</strong>ोइत छला<strong>ह</strong>।एि<strong>ह</strong> सूिक्त सभक अतगर्त डाक, घाघ, आिदक वचन सभ अबैत अिछ।डाकवचनावलीक भाषाकेँ िकछु <strong>िव</strong>ान चयपद<strong>ह</strong>ुँ सँ ाचीन मानैत छिथ। कारण जे चयपदि<strong>ह</strong> जकाँएकर<strong>ह</strong>ुँ चार उर <strong>दे</strong>श सि<strong>ह</strong>त समत पूवर भारतमे भेल। डाकवचनावलीक दू संकरण िमिथलामेकािशत भेल, क<strong>ह</strong>ैयालाल कृणदास ारा मैिथली साि<strong>ह</strong>य पिरषद, दरभंगा सँ। भाषाक दृिसँ दोसरसंकरण बेसी ामािणक क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ । कारण जे ई एक ाचीन <strong>ह</strong>तिलिखत पोथी पर आधािरतअिछ। एकर भाषा अपंशसँ <strong>िव</strong>शेष साय रखैत अिछ। ाचीन तालपमे जे डाकवचन भटैत अिछ से ओि<strong>ह</strong>‘अव<strong>ह</strong>’ मे भेटैत अिछ, जाि<strong>ह</strong>मे म<strong>ह</strong>ाक<strong>िव</strong> <strong>िव</strong>ापितक ‘कीितर्लता’ <strong>िव</strong>मान अिछ। डाकक वचन एखन<strong>ह</strong>ुँमैिथल समाजमे चिलत अिछ, िकतु <strong>दे</strong>श कालक यवधानसँ <strong>ह</strong>ुनक भाषामे अनेक पिरवतर्न आिब गेल अिछजाि<strong>ह</strong>सँ ओ आधुिनकताक छाप ल’ नेने अिछ। ाचीन वरूपक एकाध उदा<strong>ह</strong>रण िथक:-मु<strong>ह</strong>ूतर् <strong>िव</strong>चार:- ितिथ परमाणि<strong>ह</strong> सािठ दडा, से लए करए बार<strong>ह</strong> खडा।अा, भा, काितर्क मूल, भनई डाक सबेटा िनमूर्ल।तथा,सिनसे शुक लए दुई छिठ वे<strong>ह</strong>फए <strong>ह</strong>ोइ <strong>िव</strong>रूई,बुध तीअ दोअिस सूर, मंगल दशमी पिर<strong>ह</strong>र दूर,<strong>ह</strong>ोए एगादशी सोमवारे, दग्धितिथ फुर गि<strong>ह</strong>अ गोआरे।।िकछु आर उदा<strong>ह</strong>रण:-साओन पछवा ब<strong>ह</strong> िदन चािर20


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चूिक पाछाँ उपजय सािरसाओन शुक्ला सतमी जॱ गरजे अधराततो जा<strong>ह</strong>ू िपया मालवा <strong>ह</strong>म जाएब गुजरात।डाकक समय केँ ल’ कए <strong>िव</strong>ान सभक मय एखन धिर मतैक्य नि<strong>ह</strong> अिछ। <strong>ह</strong>ुनक िनवास थानक<strong>िव</strong>षय से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>वादते अिछ। बंगाल, उर <strong>दे</strong>श, तथा िमिथला, सभ <strong>ह</strong>ुनका अपन-अपन थानक मानैतअिछ। िमिथलामे डाकक संबंधमे अनेक िकवदंती चिलत अिछ। एि<strong>ह</strong>सँ ई अनुमान कएल जाइत अिछ जे ईअवये िमिथलाक छला<strong>ह</strong>। िमिथलामे जे िकवदंती चिलत अिछ ताि<strong>ह</strong> अनुसारेँ ई बरा<strong>ह</strong>िमि<strong>ह</strong>रक पु छला<strong>ह</strong>तथा जाितक गोआर।कृिष सँ संबंिधत डाकक तुत वचन अाविध ायः येक लोकक कठमे िनवास क’ र<strong>ह</strong>ल अिछ:-थोड़कए जोित<strong>ह</strong>’ अिधक मिटअिब<strong>ह</strong>ऊँच कए बाि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>’ आिरता<strong>ह</strong>ू पर जँ नि<strong>ह</strong> उपजय तँडाककेँ पिढ़<strong>ह</strong>’ गािर।अथवासाओन पछवा भादव पुरबाआिसन ब<strong>ह</strong>ै ईशानकाितक कता िसिकयो ने डोलै,कतए कए रखब’ धान?अथवाशु िदन केर बादरी, र<strong>ह</strong>े शिनचर छायक<strong>ह</strong>े डाक सुनु डािकनी, िबनु बरसे नि<strong>ह</strong> जाय।।21


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अथवाजॱ पुरबैया पुरबा पाबै,सुखले निदया धार ब<strong>ह</strong>ाबै(4) लोकगीत एवं लोककथाआिदकालक उपलध सामीक रूपमे लोकगीत एवं लोकगाथाक से<strong>ह</strong>ो अपन म<strong>ह</strong>वपूणर् थान अिछ। एि<strong>ह</strong>मे सँ िकछु तँ पूणर् साि<strong>ह</strong>ियक िथक। एकर एक <strong>िव</strong>शेषता ई अिछ जे एि<strong>ह</strong> सभक नायक कोनो अवतारी वाअंशी पुरूष नि<strong>ह</strong> छला<strong>ह</strong>। ए<strong>ह</strong>न रचना सभमे लोिरक, सल<strong>ह</strong>ेस िब<strong>ह</strong>ुला, गोपीचद मरसीयाक गीत सभ अबैतअिछ। संसारक येक थानमे वीरपूजाक भावना वतर्मान छलैक, िमिथला से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> भावना सँ वंिचत नि<strong>ह</strong>छल। उपलध माणक आधार पर एतबा क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जे 13<strong>ह</strong>म 14<strong>ह</strong>म शतादीमे ओि<strong>ह</strong> कारक गानकचार एि<strong>ह</strong>ठाम छल। कारण जे योितरीर अपन ंथ ‘वणर्राकर’ मे लोिरक गीतक चच कएने छिथ।अतएव ई िस <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे ई एि<strong>ह</strong>सँ पूवर्क तँ अवये िथक। ई गीत सभ खन<strong>ह</strong>ुँ िमिथलामे खूब गाओलजाइत अिछ। मा िजा पर र<strong>ह</strong>बाक कारणेँ एकर भाषा आधुिनक रूप धारण करैत गेलैक अिछ। एि<strong>ह</strong> गीतसभक भाषा अवये ाचीन मैिथली छल <strong>ह</strong>ोएतैक, िकतु दुभग्यवश ओि<strong>ह</strong> कारक गीत सभक सं<strong>ह</strong> एकठामनि<strong>ह</strong> भेल अिछ। एि<strong>ह</strong> िदशामे सवर्थम डॉ. जी. ए. ियर्सन 19म शतादीक अतमे िकछु कायर् कएलि<strong>ह</strong>,ि<strong>ह</strong>नक सं<strong>ह</strong> ाचीनतम सं<strong>ह</strong> मानल जाइत अिछ। एकर पात् ‘लोिरक <strong>िव</strong>जय’ पर ी मिणपक एकगोटिनबंध, िदसबर 1953 मे ‘वै<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी’ मे कािशत भेल छलिन जाि<strong>ह</strong>मे ओ मािणत कएने छला<strong>ह</strong> जे लोिरककगीत मैिथली साि<strong>ह</strong>यक अमूय िनिध िथक। लोिरक गाथाक तुत पाँतीमे के<strong>ह</strong>न धरावाि<strong>ह</strong>कता तथा भाषाकाचीनता अिछ से य िथक:-आँगी मे जे झाँगी सोभएरन लागल <strong>ह</strong>ारझाँगी मे जे मािनक सोभए<strong>ह</strong>ीरा झमकारसे <strong>ह</strong>ँसइ जखन दािमनी दमकएजकरा िदस उठाकए तएदई करेजा सािल22


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्लोिरकक वा<strong>ह</strong> अपूवर् आ विन-योजना अयिधक ओजवी अिछ। एकर गायक ई गबैत-गबैत जेनाभक्त भए उठैत अिछ एवं झूमए लगैत अिछ, तथा ताल ठोिक टाि<strong>ह</strong> मारैत अिछ। एि<strong>ह</strong> बीचमे किनयो एकराटोिक िदऔक अथवा िथर भावेँ गाब’ कि<strong>ह</strong>औक तँ गायक झमान भए खसत। मंगलाचरणक ई पंिक्त के<strong>ह</strong>नमो<strong>ह</strong>क अिछ:-“कंठ दी<strong>ह</strong> कोिकला माय आ मधु सन दी<strong>ह</strong> भास”लोिरकक सदृश मरसीयाक गीतकेँ से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खल जा सकैछ:-वनमे रोए कोयल जंगलमे रोए फातमाघरमे रोए दुलि<strong>ह</strong>न अभागिल रे <strong>ह</strong>ायएक रोए अमा दोसर रोवे धा रे <strong>ह</strong>ायतेसर रोए दूध छािर बलवा रे <strong>ह</strong>ाय।अतएव, ई दृढ़तापूवर्क क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जे 13<strong>ह</strong>म 14<strong>ह</strong>म शतादी धिर मैिथली भाषामे गीत तथाकथाक सृजन अवय <strong>ह</strong>ोमए लागल छल।एकरा सभक अितिरक्त िन साय सभक सयक अययन से<strong>ह</strong>ो कएल जा सकैछ:-(अ) वणर्राकर:- एकर पात् वणर्राकरक थान अबैत अिछ। एि<strong>ह</strong>ठामसँ <strong>ह</strong>मरा लोकिन केँ मैिथलीभाषाक मब गित दृिगत <strong>ह</strong>ोइत अिछ। वणर्राकर मैिथलीक ाचीनतम ग ंथ िथक। 13<strong>ह</strong>म 14<strong>ह</strong>मशतादीमे मैिथली एक <strong>िव</strong>किसत भाषा भए गेल। केवल शद, वाक्यखंड तथा िकछु लोकगीति<strong>ह</strong>क नि<strong>ह</strong> अिपतुवणर्राकर सदृश ौढ़ ग ंथ उपलध सामीमे मैिथलीक पूणर् <strong>िव</strong>किसत रूप योितरीरक वणर्राकरकरूपमे भेटैत अिछ। ई 14<strong>ह</strong>म शतादीक आिदकाल (1324) क रचना िथक। वणर्राकरक <strong>िव</strong>षयमे केवलएतबे धिर जोर द’ कए क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जे ई ाचीन उपलध सामीमे मैिथलीक गितक ोतक िथक। ईएखन धिर अपन म<strong>ह</strong>व सँ िमिथला ओ मैिथलीकेँ गौरवा<strong>िव</strong>त क’ र<strong>ह</strong>ल अिछ।(ब) एकर अितिरक्त ाचीन मैिथलीक िकछु सामी ‘ाकृत पैंगलम’ तथा अय अपंश ंथमे से<strong>ह</strong>ोभेटैत अिछ। ाकृत पैंगलममे लोकभाषाक उदा<strong>ह</strong>रण <strong>दे</strong>ल गेल छैक। िशवनदन ठाकुरक मत छिन जे एि<strong>ह</strong>मेयुक्त िकछु शद मैिथलीक िथक।(स) <strong>िव</strong>ापितक अव<strong>ह</strong> रचना ‘कीितर्लता’ तथा ‘कीितर्पताका’मे ाचीन मैिथलीक अनेक <strong>िव</strong>शेषतापाओल जाइत अिछ, यथा:- ियाक ीिलंग रूप ए, एँ तथा ि<strong>ह</strong>ं क योग पूवर्कािलक ियाक <strong>ह</strong>ेतु तथा ‘ए’क योग आिद। एि<strong>ह</strong> लेल ई ंथ से<strong>ह</strong>ो म<strong>ह</strong>वपूणर् भ’ जाइत अिछ।23


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एि<strong>ह</strong> सामी सभक <strong>िव</strong>षयमे डॉ. सुनीित कुमार चटज क उिक्त युिक्तसंगत अिछ- Thesespecimens allow us to have a glimpses of the language in its formative period.उपयुर्क्त सामी सभक समीक्षा कएलासँ ई <strong>िव</strong>षय प भए जाइत अिछ जे अिभरूिच एि<strong>ह</strong>ठामकलेखकमे 8म शतादीसँ ारंभ भए गेल छल। एतबा धिर सय जे ओि<strong>ह</strong> कालक जे रचना उपलध अिछताि<strong>ह</strong>मे <strong>िव</strong>शेषतः दाशर्िनक एवं याव<strong>ह</strong>ािरक पक्षक सबलता <strong>दे</strong>खबामे अबैत अिछ। आन कारक रचना मौिखकेरूपमे लोकक समक्ष उािटत <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ल अिछ तथा अनुमानसँ लोक एकर ाचीन रूप जानबाक चेा करैतअिछ।-गजे ठाकुरयू.पी.एस.सी.-३मैिथलीक उपि आ <strong>िव</strong>कास (संकृत, ाकृत, अव<strong>ह</strong>, मैिथली)२.ाकृतसंकृतसँ पि<strong>ह</strong>ने ाकृत र<strong>ह</strong>ए वा बादमे ई <strong>िव</strong>वादक <strong>िव</strong>षय भऽ सकैत अिछ कारण ऋगवेदक िशिथर, दूलभ,इदर आिद शद जनभाषाक साि<strong>ह</strong>यीकरणक माण अिछ। ओना एकर ारिभक योग अशोकक अिभलेखसँतेर<strong>ह</strong>म शतादी ई. धिर भेिट जाएत मुदा पािरभािषक रूपमे जाि<strong>ह</strong> ाकृतक एतए चच भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ ओपि<strong>ह</strong>ल ई.सँ छठम ई. धिर साि<strong>ह</strong>यक भाषा दू अथ र<strong>ह</strong>ल। पि<strong>ह</strong>ल संकृत साि<strong>ह</strong>यक नाटकमे जन सामाय आी पा लेल शौरसेनी, म<strong>ह</strong>ाराी आ मागधीक (वररुिच चािरम ाकृतमे पैशाचीक नाम जोड़ै छिथ) योगसे<strong>ह</strong>ो भेल (कािलदासक अिभज्ञान शाकुतलम्, माल<strong>िव</strong>कािग्निमम्, शूकक मृच्छकिटकम्, ी<strong>ह</strong>षर्क रावली,भवभूितक उररामचिरत, <strong>िव</strong>शाखादक मुाराक्षस) आ दोसर जे फेर एि<strong>ह</strong> ाकृत सभमे साि<strong>ह</strong>यक िनमणवतं रूपेँ <strong>ह</strong>ोमए लागल। फेर एि<strong>ह</strong> ाकृत भाषाकेँ से<strong>ह</strong>ो याकरणमे बा<strong>ह</strong>ल गेल आ तखन ई भाषा अलंकृत<strong>ह</strong>ोमए लागल आ अपंश आ अव<strong>ह</strong>क योग लोक करए लगला<strong>ह</strong>, ओना अपंश ाकृतक संग योग <strong>ह</strong>ोइतर<strong>ह</strong>ए तकर माण से<strong>ह</strong>ो उपलध अिछ।24


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अशोकक अिभलेखमे शा<strong>ह</strong>बाजगढ़ी आ मानसेराक अिभलेख उर-पिच्छम, कलसी, मय, धौली, जौगड़ पूवर् आिगरनार दिक्षण पिच्छमक जनभाषाक क्षेीय कारक दशर्न करबैत अिछ। राजशेखर ाकृतकेँ िम आसंकृतकेँ कठोर क<strong>ह</strong>ै छिथ (<strong>िव</strong>ापित पछाित क<strong>ह</strong>ै छिथ <strong>दे</strong>िसल बयना सभ जन िमा)।ाचीन ाकृत पालीकेँ क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ जाि<strong>ह</strong>मे अशोकक अिभलेख, म<strong>ह</strong>वंश आ जातक िलखल गेल। मयाकृतमे साि<strong>ह</strong>ियक ाकृत अबैत अिछ। बादक ाकृतमे अपंश आ अव<strong>ह</strong> अबैत अिछ।मोटा-मोटी ग लेल शौरसेनी, प लेल म<strong>ह</strong>ाराी आ धािमर्क साि<strong>ह</strong>य लेल मागधी-अधर्मागधीक योग भेल।नाटकमे ी-<strong>िव</strong>दूषक बजैत र<strong>ह</strong>िथ शौरसेनीमे मुदा प क<strong>ह</strong>िथ म<strong>ह</strong>ाराीमे, नाटकक तथाकिथत िन ेणीकलोक मागधी बजैत छला<strong>ह</strong>।ाकृतमे सुप् ितङ् धातुक संग िमझर भऽ जाइत अिछ।ाकृतमे धातुरूप १-२ कारक (वािदगण जेकाँ) आ शदरूप ३-४ (अकारात जेकाँ) कारक रि<strong>ह</strong> गेल, मानेदुनू रूप कम भऽ गेल। मुदा एि<strong>ह</strong>सँ अथर्मे अपता आएल जकर िनवारण कारकक चे<strong>ह</strong> कएलक।चतुथ, <strong>िव</strong>चन, लङ् िलट् लुङ् आेपद आिदक अभाव भऽ गेल थमा आ ितीयाक ब<strong>ह</strong>ुवचन एक भऽ गेल।विन पिरवतर्न भेल। ऋ, ऐ, औ, य, श, ष आ <strong>िव</strong>सगर्क अभाव भेल (अपवाद मागधीमे य आ श अिछ मुदास नि<strong>ह</strong>)।अतमे आएल यंजन लुत भेल (व वरक बाद दू आ दीघर् वरक बाद एकसँ बेशी यंजन नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>सकैत अिछ।)न ण मे, य ज मे आ श, ष स मे पिरवितर्त भऽ जाइत अिछ।पदमे उरपदक पि<strong>ह</strong>ल अक्षरक लोप भऽ जाइत अिछ, मुदा से धातुरूप अिछ तखन लोप नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।जेना आयर्पु= अजउ मुदा आगतम्= आगदंअनुदा अययक पि<strong>ह</strong>ल अक्षरक लोप <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना च= अभू धातुक भ पिरवितर्त भऽ <strong>ह</strong> भऽ जाइत अिछ। जेना भवित= <strong>ह</strong>ोइक ख मे आ प फ मे बदिल जाइत अिछ। पनस= फणस, ीड्= केलउच्चारण थानक पिरवतर्नक ममे दय उच्चारण थान तालयमे बदिल जाइत अिछ। जेना त् = च्25


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मयक य लोिपत भऽ जाइत अिछ। क, ग, च, ज, त, द क से<strong>ह</strong>ो िकछु अपवादकेँ छोिड़ लोप <strong>ह</strong>ोइतअिछ। प, ब, व क लोप से<strong>ह</strong>ो कखनो आल <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- िय= िपअ, लोक= लोअ, अनुराग=अणुराअ, चुर= पउर, भोजन= भोअण, रसातल= रसाअल, <strong>ह</strong>ृदय= ि<strong>ह</strong>अअ, रूप= रूअ, <strong>िव</strong>बुध= <strong>िव</strong>उ<strong>ह</strong>,<strong>िव</strong>योग= <strong>िव</strong>ओअमयक क, त, प मसँ ग, द, ब भऽ जाइत अिछ। ख, घ, थ, घ, फ, भ ई सभ <strong>ह</strong> भऽ जाइत अिछ।जेना नायकः= णाअगु, आगतः= आगदो, दीप=दीब=दीव। मुख= मु<strong>ह</strong>, सखी= स<strong>ह</strong>ी, मेघ= मे<strong>ह</strong>, लघुक=ल<strong>ह</strong>ुअ, यूथ= जू<strong>ह</strong>, रुिधर= रुि<strong>ह</strong>र, वधू= व<strong>ह</strong>ू, शाफर= सा<strong>ह</strong>र, अिभनव= अि<strong>ह</strong>णव।कखनो काल मयक यंजन दोबर भऽ जाइत अिछ। जेना एक= एमयक ट, ठ मसँ ड, ढ भऽ जाइत अिछ। जेना कुटुब= कुडुब, पठन= पढणमयक प, ब पिरवितर्त भऽ व बिन जाइत अिछ। जेना दीप= दीव। शबर= सवर।ड, त, द पिरवितर्त भऽ ल बिन जाइत अिछ। जेना ीडा= कीला, सातवा<strong>ह</strong>न= सालवा<strong>ह</strong>ण, दो<strong>ह</strong>द= दो<strong>ह</strong>ल।म पिरवितर्त भऽ व बिन जाइत अिछ। जेना ाम= गाँव।अितम श वणर्क लोप <strong>ह</strong>ोइत अिछ, अितम अनुनािसकमे अनुवार नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ, अः बदिल कऽ ओभऽ जाइत अिछ वा ओकर लोप भऽ जाइत अिछ।मोटा-मोटी शदक ारभमे एकेटा यंजन आ मयमे बेशीसँ बेशी दूटा यंजन से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>मे जेना वा क्खरूपमे र<strong>ह</strong>ैत अिछ।यंजनक बलक अनुरूपेँ िन कारक म <strong>ह</strong>ोइत अिछ।(अ) कवगर्, चवगर्,, टवगर्, तवगर्, पवगर् मे क (सभसँबेशी बलगर) सँ भ (मसँ कम बलगर) धिर, सभ वगर्क पाँचम वणर् छोिड़ कऽ। जेना कवगर्क ङ, चवगर्कञ, टवगर्क ण, तवगर्क न आ पवगर्क म छोिड़ कऽ। फेर (आ) कचटतप वगर्क पाँचम वणर्। फेर (इ) ल,स, व, य, र। एि<strong>ह</strong>मे समानबलक वणर्मे बादबला वणर् बल <strong>ह</strong>ोइत अिछ, अयथा अिधक बलबला बेशी बलगर<strong>ह</strong>ोइत आिछ। जेना- उपल= उपल, खग= खग्ग, अिग्न= अिग्ग। फेर जे कचटतप वगर्क पाँचम वणर्कओ<strong>ह</strong>ी वगर्क कोनो दोसर वणर् <strong>ह</strong>ोएत तँ पाँचम वणर् ओि<strong>ह</strong>ना र<strong>ह</strong>त, नि<strong>ह</strong> तँ ओकर पिरवतर्न अनुवारमे भऽजाएत। जेना ौच= कोच, िदङ्मुख= िदंमु<strong>ह</strong>।दोसर पदक ारभमे ज्ञ र<strong>ह</strong>लासँ ओ ज बिन जाइत अिछ। मनोज्ञ= मणोज।कचटतप वगर्क बाद श, ष, स र<strong>ह</strong>लासँ च्छ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना असरा= अच्छरा, मसर= मच्छर।26


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्क्ष बदिल कऽ क्ख भऽ जाइत अिछ।जेना दिक्षण= दिक्खण।शौरसेनीमे क्ष बदिल कऽ क्ख आ मागधीमे च्छ भऽ जाइत अिछ। जेना कुिक्ष= कुिक्ख (शौरसेनी), कुिच्छ(मागधी)।ाकृतमे ऋ आ लृ वर नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ऋ बदिल कऽ (अ) िर भऽ जाइत अिछ। जेना ऋिष= िरिष,(आ) अ भऽ जाइत अिछ। जेना कृत= कद। (इ) इ भऽ जाइत अिछ। जेना दृि= िदि। (ई) उ भऽजाइत अिछ। जेना पृच्छित= पुच्छिद।ऐ, औ बदिल कऽ ए भऽ जाइत अिछ। जेना कौमुदी= कोमुदी।संयुक्ताक्षरसँ पूवर् व वर र<strong>ह</strong>ैत अिछ।उ बदिल कऽ अ वा ओ भऽ जाइत अिछ। जेना मुकुल= मउल। पुतक= पोथअ।ऊ बदिल कऽ ओ भऽ जाइत अिछ। जेना मूय= मोल।ए बदिल कऽ इ भऽ जाइत अिछ। जेना एतेन= एिदणा।ओ बदिल कऽ उ भऽ जाइत अिछ। जेना अयोय= अणुण।अनुवार+ अिप= िप आ अनुवार+इित= ित भऽ जाइत अिछ। खलु= ख भऽ जाइत अिछ।य् बदिल कऽ इ भऽ जाइत अिछ। जेना कथयतु= कधेतु।ाकृतमे अितम यंजनक लोप भऽ जाइत अिछ। यंजन सिधक मोटा-मोटी अभाव र<strong>ह</strong>ैत अिछ।वर सिधमे से<strong>ह</strong>ो मय वणर्क लोप भेलोपर सिध नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ।शदरूपमे <strong>िव</strong>चन खतम भऽ गेल। चतुथक रूप षीमे िमिल गेल। यंजन अतबला शद खतम भऽ गेल।धातुरूपमे शदरूपसँ बेशी अतर आएल। यंजन अतबला धातु खतम भऽ गेल। धातुरूप एे रीितसँ चलएलागल, <strong>िव</strong>चन खतम भऽ गेल, रूपक िभता कम भऽ गेल। आमनेपद रूप मोटा-मोटी खतम भऽ गेल।िलट्, िलङ्, लुङ् रूप से<strong>ह</strong>ो मोटा-मोटी खतम भऽ गेल। भूतकाल लेल कृदत ययक योग <strong>ह</strong>ोमए लागल।वािदगण आ चुरािदगणक अलाबे सभ गण खतम भऽ गेल।27


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्शौरसेनीमे , ज्र्, य्र् बदिल कऽ ज् भऽ जाइत अिछ।शौरसेनी आ मा<strong>ह</strong>ाराी- संकृतक मयक त शौरसेनीमे द भऽ जाइत अिछ मुदा मा<strong>ह</strong>ाराीमे ओ लोिपत भऽजाइत अिछ। जेना- संकृत- जानाित= शौरसेनी जाणािद= मा<strong>ह</strong>ाराी जाणाइसंकृतक मयक थ शौरसेनीमे घ मुदा मा<strong>ह</strong>ाराीमे <strong>ह</strong> भऽ जाइत अिछ। जेना संकृत अथ= शौरसेनी अघ=मा<strong>ह</strong>ाराी अ<strong>ह</strong>।दोसर पदक ारभमे ज्ञ र<strong>ह</strong>लासँ मागधीमे ञ बिन जाइत अिछ।मागधीमे श, ष, स ई तीनू पिरवितर्त भऽ श; र पिरवितर्त भऽ ल; ज पिरवितर्त भऽ य बिन जाइत अिछ।अकारात थमा एकवचनमे ए लगैत अिछ। जेना दिर= दिल।मागधीमे ज बदिल कऽ य भऽ जाइत अिछ।मागधीमे , ज्र्, य्र् बदिल कऽ य भऽ जाइत अिछ।मागधीमे य, य,ज्ञ, बदिल कऽ ञ भऽ जाइत अिछ।मागधीमे मयक च्छ बदिल कऽ भऽ जाइत अिछ।मागधीमे क= क वा क, = ट वा ट, प= प, फ= फ भऽ जाइत अिछ।मागधीमे थर् बदिल कऽ त भऽ जाइत अिछ।<strong>िव</strong>िधिलङ् क योग जैन ाकृत- अधर्मागधी आ जैन म<strong>ह</strong>ाराीमे चिलत र<strong>ह</strong>ल, आन ाकृतमे ई मोटा-मोटीखतम भऽ गेल।संकृतक तुम् शौरसेनीमे दुं, मागधीमे से<strong>ह</strong>ो दुं र<strong>ह</strong>ैत अिछ मुदा म<strong>ह</strong>ाराीमे उं भऽ जाइत अिछ।ाकृतक शौरसेनी, मागधी, म<strong>ह</strong>ाराीक अितिरक्त पैशाची ाकृतक से<strong>ह</strong>ो उलेख भेटैत अिछ। गुणायकवृ<strong>ह</strong>कथा एि<strong>ह</strong> ाकृतमे िलखल गेल जे आब वतं रूपसँ उपलध नि<strong>ह</strong> अिछ। एकर उलेख उरण रूपमेकखनो काल भेटैत अिछ। ई पिमोर भारतक ाकृत छल, उरण रूपमे उपलध साि<strong>ह</strong>यक अनुसार28


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एि<strong>ह</strong>मे िन <strong>िव</strong>शेषता छल। ण बदिल कऽ न भऽ गेल। र बदिल कऽ ल भऽ गेल। ल बदिल कऽ र भऽगेल। सघोष अघोष बिन गेल। दू वरक बीचक ल बदिल कऽ ळ भऽ गेल। वरक बीचमे ष बदिल कऽश वा स, ज्ञ बदिल कऽ य आ य बदिल कऽ ञ भऽ गेल। एि<strong>ह</strong>मे आमनेपद आ परमैपद दुनू अिछ।पिमोरक खोतानसँ ाकृत धमपद खरोी िलिपमे दि<strong>ह</strong>नसँ वाम िलखल लेख ात <strong>ह</strong>ोइत अिछ जाि<strong>ह</strong>मे श,ष, स तीनूक योग अिछ।मोटा-मोटी ाकृतमे शद-धातुरूपक सरलीकरणक िया दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ, <strong>िव</strong>, मूधर्यीकरण,अघोषीकरण आ सघोषीकरण, लकारक बदला कृदतक योग से<strong>ह</strong>ो बिढ़ गेल।३. अव<strong>ह</strong>धीरे ेमिषर्मधुावणी : िमिथलाक पारपिरक <strong>ह</strong>िनमूनभूगोलसँ <strong>िव</strong>लुत भऽ चुकल िमिथला जँ एखनोधिर अितवमे अिछ तँ एकरा पाछाँ एि<strong>ह</strong>टा कारण छैक—एि<strong>ह</strong>ठामक लोकवेदमे र<strong>ह</strong>ल बौिक ऊज आ मैिथल संकृितमे र<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>लक्षणता एवं वैज्ञािनकता। िमिथलामेजीवनक <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध रोमाचक घिड़ एवं म<strong>ह</strong>वपूणर् ियाकलापकेँ सांकृितक आवरण ओढ़ाकऽ धािमर्कता एवं29


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सामािजकतासँ आव कएल गेल छैक। लोकयव<strong>ह</strong>ारमे चिलत ियाकलापसभसँ मा से<strong>ह</strong>ो ई प भऽजाइत अिछ जे एकर गभर्मे एखनो ब<strong>ह</strong>ुतो ब<strong>ह</strong>ुमूय र नुकाएल छैक। ए<strong>ह</strong>ीसभ कारणे एखनोधिर मैिथलसंकृित जीवत अिछ आ िमिथला अितवमे अिछ। आजुक सदभर्मे तँ इ<strong>ह</strong>ो क<strong>ह</strong>ब अितशयोिक्त नि<strong>ह</strong> बुझाइतअिछ जे नेपालमे िमिथले एकटा ए<strong>ह</strong>न सांकृितक सपदा अिछ, जकर आङुर धऽकऽ मधेश नामक राजनीितकक्षे डेगाडेगी दऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। भारतिदस से<strong>ह</strong>ो कमसँ कम िब<strong>ह</strong>ारक जँ बात कएल जाए तँ ओि<strong>ह</strong>७म िमिथलाछोिड आन कोनो उलेख्य सांकृितक सपदाक सवर्था अभावे <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ।आइकाि मा धािमर्कता आ परपरागत संकारक रूपमे अिधकांश पाविन–ित<strong>ह</strong>ार वा सांकृितक कमर् सीिमत<strong>ह</strong>ोइत गेल पाओल जाइत अिछ। मुदा िमिथलाक पाविन–ित<strong>ह</strong>ारसभकेँ जँ सूमतापूवर्क <strong>दे</strong>खल जाए तँ एि<strong>ह</strong>सभकपाछाँ कोनो ने कोनो उेय िनि<strong>ह</strong>त र<strong>ह</strong>ल प <strong>दे</strong>खबामे आिब जाइत छैक। एकरासभकेँ आओर बेकछाकऽ<strong>दे</strong>खलापर आजुक समयमे से<strong>ह</strong>ो ई पाविन–ित<strong>ह</strong>ार ओतबए सादिभर्क आ उपयोगी बुझाइत छैक। साओन मासमेिमिथलाक िकछु जाितमे नव<strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>त दपितसभक लेल आयोजन <strong>ह</strong>ोबऽ वला मधुावणी पाविनकेँ से<strong>ह</strong>ो ए<strong>ह</strong>ी रूपमेलेल जा सकैत अिछ। मधुावणी <strong>िव</strong>शेषतः नव<strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>ता ीसभक लेल आयोिजत भेिन<strong>ह</strong>ार एकटा ए<strong>ह</strong>नधािमर्क अनुान िछयैक, जाि<strong>ह</strong>मे ओसभ धािमर्क रूपेँ तँ <strong>िव</strong>ष<strong>ह</strong>रा आ म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>व–पावर्तीक पूजा करैत छिथ, मुदाएकर गि<strong>ह</strong>राइमे जा <strong>दे</strong>खलापर प भऽ जाइत अिछ जे मधुावणी िमिथलामे मनाओल जाएवला एकटापरपरागत कृितक ‘मधुचिका’ अथत ‘<strong>ह</strong>िनमून’ िछयैक। मधुावणी िमिथलाक ाण, कायथ, <strong>दे</strong>व,वणर्कार आिद जाितमे <strong>िव</strong>शेष रूपसँ मनाओल जाइत अिछ।30


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आधुिनक यौनशाीलोकिन <strong>ह</strong>िनमूनकेँ वैवाि<strong>ह</strong>क सबध सुदृढीकरणक मुख आधार मानैत छिथ। तकालीनमैिथल <strong>िव</strong>ानसभक से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> पाविनक परपरा आरभ करैत काल इए<strong>ह</strong> मानिसकता र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोएतिन। ायः इए<strong>ह</strong>कारण भऽ सकैत अिछ जे िमिथला क्षेमे परपरागत रूपेँ मधुावणी मनाओल जाएवला ाण, कायथ, <strong>दे</strong>वआिद जाितमे वैवाि<strong>ह</strong>क सबध–<strong>िव</strong>च्छेदक घटना अपेक्षाकृत कम <strong>दे</strong>खबामे अबैत अिछ। जाि<strong>ह</strong>रसन बात अिछ—जेँ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क बधन सत र<strong>ह</strong>ैत छैक, तेँ एि<strong>ह</strong>मे आगाँ चिलकऽ दुघर्टना कम <strong>ह</strong>ोइत छैक। लोक–लाजक भयवा ी जाितक लेल डेग–डेगपर लगाओल जाएवला वजर्ना मा जँ ‘जबदर्ती दापयक गाड़ी’ िघचबाककारण रि<strong>ह</strong>तैक तँ िमिथलाक आनो जाितमे वैवाि<strong>ह</strong>क सबध ओतबए सुदृढ रि<strong>ह</strong>तैक, जतेक मधुावणीमनौिन<strong>ह</strong>ार जाितमे।ति<strong>ह</strong>या एखनजकाँ ‘<strong>ह</strong>िनमून’ क लेल बा<strong>ह</strong>र जएबाक अवथा नि<strong>ह</strong> छलैक। भऽ सकैत छैक जे यातायातकअसु<strong>िव</strong>धा एकर मुख कारण र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ो। मुदा नव<strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>त दपितकेँ िकछु उफुलता, िकछु उमुक्तता भेटबाकचा<strong>ह</strong>ी— एि<strong>ह</strong> बातक िनकषर् तकालीन <strong>िव</strong>ानलोकिन िनकालने <strong>ह</strong>ोएता<strong>ह</strong>। एकरा लेल ओलोकिन कामोीपनकदृिएँ सविधक म<strong>ह</strong>वपूणर् मानल जाएवला बरसाती मि<strong>ह</strong>ना साओनक चयन कएने <strong>ह</strong>ोएता<strong>ह</strong>। धािमर्कताक सआब कऽ एकरा यापकता <strong>दे</strong>ल गेल <strong>ह</strong>ोएतैक। साओनक मधुरताक आभास करएबाक सदभर्मे तथा यौन–सबध सुदृढीकरणक दृिएँ आवयक तवसभ समाि<strong>ह</strong>त कऽ एकरा एकटा परपरा बना <strong>दे</strong>ल गेल <strong>ह</strong>ोएतैक।एि<strong>ह</strong> नाि<strong>ह</strong>टा लेखमे वैज्ञािनक दृिएँ मैिथल संकृितमे पाओल जाएवला सपूणर् साथर्क पक्षसभक <strong>िव</strong>तृत चचकरब सभव नि<strong>ह</strong> अिछ। मुदा एतबा अवय क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ जे मैिथलीक अिधकांश संकार, आचार–<strong>िव</strong>चार एवं यव<strong>ह</strong>ारमे डेग–डेगपर वैज्ञािनक आधारसभक चुरता पाओल जाइत अिछ।यौन<strong>िव</strong>ज्ञानक दृिएँ जँ <strong>दे</strong>खल जाए तँ मधुावणी पाविनक अयत <strong>िव</strong>िश म<strong>ह</strong>व अिछ। सामायतया ईपाविन मनाओल जाएवला जाितसभमे <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क बाद लड़का सासुरमे र<strong>ह</strong>ैत अिछ। परपराक जँ बात करी तँचािर िदनक बाद ओकरासभक ‘चतुथ’ अथत थम िमलन <strong>ह</strong>ोइत छैक। एि<strong>ह</strong> चािर िदनधिर वर–किनयाँ दुनूकेँनोन नि<strong>ह</strong> खाए <strong>दे</strong>ल जाइत छैक। चािरम िदन भोजनमे माछ–मासुसन सुरुिचकर एवं तामसी खावतुसमा<strong>िव</strong> र<strong>ह</strong>ैत छैक, जे कामोीपनक दृिएँ से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>शेष म<strong>ह</strong>व रखैत अिछ। एि<strong>ह</strong>ठाम संकृितक अतवर्तुकरूपमे नुकाएल मनो<strong>िव</strong>ज्ञान दऽ <strong>िव</strong>चार कएल जा सकैत अिछ। वतुतः ई चािर िदन वर–किनयाँक रूपमे दूअपिरिचत ाणीकेँ भावनामक रूपेँ लग अएबाक लेल <strong>दे</strong>ल गेल <strong>िव</strong>शेष अवसर िछयैक। कारण,31


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्यौनशाीलोकिनक क<strong>ह</strong>ब छिन जे जाधिर ी–पुरुष दुनू भावनामक रूपेँ िनकट नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोएत, ताधिर सफलयौन–सबधक थापना नि<strong>ह</strong> भऽ सकैत छैक। समाजमे जि<strong>ह</strong>या ेम–<strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क सभावना नि<strong>ह</strong>जकाँ छलैक,ति<strong>ह</strong>या ए<strong>ह</strong>ी भावनामक िनकटताक लेल ई चािर िदन <strong>दे</strong>ल जाइत छलैक। जँ एना नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तैक तँसामायतया आन जाितमे <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क ातेभने मनाओल जाएवला सु<strong>ह</strong>ाग–राितक लेल ाण–कायथ–<strong>दे</strong>व आिदजाित िकएक चािर िदनधिर उपास रिखतिथ! िशक्षा–दीक्षाक मामलामे तकालीन समयक सविधक अणी मानलजाएवला एि<strong>ह</strong> जाितसभमे कोनो रूिढ़क कारणे तँ ए<strong>ह</strong>न बात नि<strong>ह</strong>एँटा भऽ सकैत छलैक! अतु।<strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>सँ चतुथधिर भावनामक रूपेँ लग अएबाक लेल चािर िदनक समय तँ <strong>दे</strong>ल जाइत छैक। मुदाअवथाजय कारणकेँ <strong>दे</strong>खैत एकटा खतरा बनले र<strong>ह</strong>ैत छैक। खतरा ई जे आिग आ खढ़क बीच िनकटताभेलापर धधरा ने पजिर जाए वा क<strong>ह</strong>ी युवा मोन ब<strong>ह</strong>िक ने जाए! तकरे सावधानीवरूप ओकरासभकेँ नोन नि<strong>ह</strong>खाए <strong>दे</strong>ल जाइत छैक। नोन नि<strong>ह</strong> खाएल अवथामे ओ<strong>ह</strong>ुना लोक शारीिरक आ मानिसक रूपेँ िशिथल भऽजाइत अिछ। िनित रूपेँ अनोनाक अभी इए<strong>ह</strong>टा भऽ सकैत छैक जे नव<strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>त वर–किनयाँमे आवयकतैयारीसँ पूवर्ि<strong>ह</strong>ँ काम–भावना नि<strong>ह</strong> भड़िक जाइक। चािरम िदनक मधुर–िमलनक लेल फेर नोनक स–सभोजनमे से<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>शेष रूपसँ नीक–िनकुतक ओिरआओन कएल जाइत छैक। ई भोजन सामी शारीिरक रूपसँवर–किनयाँकेँ तैयार करैत छैक। जखन िक मानिसक रूपेँ उेिलत करबाक काज करैत र<strong>ह</strong>ैत छैक— साँझ–कोवर आिद गीतमे यक्त भेिन<strong>ह</strong>ार ेम–स। सम रूपमे बढ़ैत मानिसक–शारीिरक उेलनक भावमेचु<strong>ह</strong>लवाजीक छौँक लगएबाक काज करैत छैक— ड<strong>ह</strong>कनक झँसगर पाँितसभ।एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ेँ चतुथमे भावनामक रूपेँ शारीिरक सबधकेँ सुदृढ बनएबाक य कएल जाइत छैक। एि<strong>ह</strong>ठामफेर जँ परपराक गप करी तँ ई <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ जे पि<strong>ह</strong>ने एि<strong>ह</strong> जाितसभमे <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क बाद सासुरसँ <strong>िव</strong>दा<strong>ह</strong>भऽकऽ अएलाक बाद वर एि<strong>ह</strong>बेर मधुावणीएमे पुनः सासुर जाइत छल। तेँ <strong>िव</strong>ास कएल जा सकैत अिछजे किनयाँ–वरक एि<strong>ह</strong> दोसर िमलनकेँ पुनः शारीिरक सबधक गाढ़तासँ भावनामक सबध सुदृढ करबाकसांकािरक संयक रूपमे <strong>िव</strong>किसत कएल गेल <strong>ह</strong>ो।एि<strong>ह</strong> पाविनमे नव<strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>ता तेर<strong>ह</strong>सँ लऽ प<strong>ह</strong> िदनधिर <strong>िव</strong>ष<strong>ह</strong>रा आ गौरीक पूजा करैत छिथ। एि<strong>ह</strong> पूजाक लेलफूल लोढ़ऽ ओ वयं गेल करैत छिथ आ समे र<strong>ह</strong>ैत छिन <strong>ह</strong>ुनक सखी–बि<strong>ह</strong>नपासभ। फूल लोढ़ब मूलतःब<strong>ह</strong>ाना <strong>ह</strong>ोइत अिछ। असली काज र<strong>ह</strong>ैत छैक घुमिफर आ गपसप। जखने कोनो नव<strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>ता अपन सखी–बि<strong>ह</strong>नपासभक स घुमिफर करऽ कत<strong>ह</strong>ु जाएत तँ ओकरासभक बीच गपक <strong>िव</strong>षय की भऽ सकैत अिछ, सेस<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong>ँ अनुमान लगाओल जा सकैत अिछ। िनित रूपेँ गपक <strong>िव</strong>षय ओकर पित, ओकरासमभक अनुभवआिद–इयािद र<strong>ह</strong>ैत <strong>ह</strong>ोएतैक। ई बातचीत यौन–भावनाकेँ तीवर् करबामे आ यौनसबधी <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध िजज्ञासासभकसमाधानमे से<strong>ह</strong>ो स<strong>ह</strong>ायक <strong>ह</strong>ोइत छैक। बादमे पूजा–कालमे वर–किनयाँ दुनूकेँ संगि<strong>ह</strong> रािखकऽ िशव–पावर्तीक<strong>िव</strong>िभ सक बखान करैत यौनसबधी िखसासभ तीकामक रूपेँ सुनाओल जाइत छैक। दुनू युवा–मनकेँेम आ काम–भावना बढ़एबामे ई िखसासभ उपयोगी भेल करैत छैक। एकरा बाद फेर <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>–कालमे बनलको<strong>ह</strong>बर तँ वर–किनयाँ लेल अजबारले र<strong>ह</strong>ैत छैक। आ, ई म िनरतर तेर<strong>ह</strong>सँ लऽ प<strong>ह</strong> िदनधिर चलैतर<strong>ह</strong>ैत छैक। िनित छैक जे एतबा अविधमे वर–किनयाँ एक–दोसराक स शारीिरक आ मानिसक दुनू दृिएँ32


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बेस लग आिब जाइत छैक, जे िक आजुक आधुिनक वैज्ञािनक समाजक <strong>ह</strong>िनमून आ तकालीन परपरागतमैिथल समाजक मधुावणीक अभी से<strong>ह</strong>ो िछयैक।िमिथलाक संकृितमे यौनकेँ बड़ बेसी म<strong>ह</strong>व <strong>दे</strong>ल गेल छैक। मुदा कतेको लोक एकरा धमर्क ससरफानीमेतेना ने गछािड़कऽ रािख <strong>दे</strong>ने छिथन जे आमलोक आगाँ–पाछाँ िकछु सोिचए नि<strong>ह</strong> सकैत अिछ। तेँ जखन ईक<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ जे मधुावणी यौन<strong>िव</strong>ज्ञानक अिभमचनसबधी पाविन अिछ तँ कतेको मैिथल म<strong>ह</strong>ामनासभबमिक उठैत छिथ। िकएक तँ ओ एि<strong>ह</strong>मे म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>व–पावर्तीसँ बेसी िकछु <strong>दे</strong>िखए नि<strong>ह</strong> सकैत छिथ। मधुावणीमेपूिजत <strong>िव</strong>ष<strong>ह</strong>रा (नाग) दू रूपेँ म<strong>ह</strong>व रखैत छिथ। साि<strong>ह</strong>य वा लिलतकलामे जे तीकसभ योग कएल जाइतअिछ, ताि<strong>ह</strong>मे माछकेँ ी जननेिय, साँपकेँ पुरुष जननेिय, काछुकेँ सभोग, बाँसकेँ वंश आिद मानलजाइत अिछ। नव<strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>ता तीकामक रूपेँ <strong>िव</strong>ष<strong>ह</strong>राक पूजा करैत पुरुष जननेियक म<strong>ह</strong>व बूझैत छिथ।दोसरिदस कृित संरक्षणक लेल से<strong>ह</strong>ो साँप म<strong>ह</strong>वपूणर् अिछ। तेँ भलि<strong>ह</strong> ओ <strong>िव</strong>षधर अिछ, मुदा ओकर संरक्षण<strong>ह</strong>ोएबाक चा<strong>ह</strong>ी, से स<strong>दे</strong>श एि<strong>ह</strong>सँ जाइत अिछ।मधुावणीक िखसामे से<strong>ह</strong>ो ते<strong>ह</strong>ने बातसभ बेसी अबैत छैक। जेना <strong>िव</strong>ष<strong>ह</strong>राक जमेक सबधमे उलेख अिछ—‘एकबेर म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>व आ पावर्ती जलिडा करैत सभोग कऽ र<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong>। ते<strong>ह</strong>नेमे म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वक वीयर् खलन भऽगेलिन। ओि<strong>ह</strong>सँ <strong>िव</strong>ष<strong>ह</strong>राक जम भेल।’ ति<strong>ह</strong>ना गौरीकेँ िछनािर बनएबाक स से<strong>ह</strong>ो मधुावणीक िखसामेआएल अिछ। िकछु फकड़ामे से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क बातसभ आएल अिछ। जेना बैरसी आ युवतीबीचक संवादमेक<strong>ह</strong>ल गेल अिछ— ‘ऊँचे आिर ऊँचे धूर ऊँचे त खिर<strong>ह</strong>ान रे, ता<strong>ह</strong>ूसँ जे ऊँच <strong>दे</strong>खल गौरीके भिथयान रे।’ए<strong>ह</strong>ी तर<strong>ह</strong>ेँ गौरीक ‘आङ’, गौरीक तन आिदक वणर्न से<strong>ह</strong>ो बड़ रसगर अदाजमे कएल गेल अिछ। मैिथलसंकृितमे यौनकेँ कतेक म<strong>ह</strong>व <strong>दे</strong>ल गेल छैक, तकर अनुमान अि<strong>ह</strong>बक फड़ नामक पकवानक रूप–रंग आनामसँ से<strong>ह</strong>ो प भऽ जाइत अिछ। तेँ िनःश भऽकऽ कि<strong>ह</strong> सकैत छी जे मधुावणी यौनभावना आयौनिशक्षाक म<strong>ह</strong>ापवर् िछयैक। साओन मासमे पड़लासँ ई अपन साथर्कताकेँ आओर बेसी पुि करैत अिछ।कारण <strong>ह</strong>म एकटा ए<strong>ह</strong>न जोड़ीकेँ जनैत छी जे <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क डेढ़ दशक गुजिर गेलाक बादो जखन वष <strong>ह</strong>ोबऽ लगैतछैक तँ कलेजमे पढौनाइ छोिड़कऽ दौड़ल–दौड़ल डेरा प<strong>ह</strong>ुँिच जाइत छिथ। एि<strong>ह</strong>मे ओि<strong>ह</strong> िम दपितसँ बेसीकारगर साओनक मादकता करैत छैक। आिखर एकरे ने मैिथल संकृित स<strong>ह</strong>ेजने अिछ।आइकाि मा सत<strong>ह</strong>ी दृिएँ <strong>दे</strong>खिन<strong>ह</strong>ार िकछु तथाकिथत मि<strong>ह</strong>ला अिधकारवादीसभ मधुावणीक ममेकिनयाँकेँ ‘टेमी’ <strong>दे</strong>ल जाएवला रीितकेँ मि<strong>ह</strong>ला–ि<strong>ह</strong>ंसाक एकटा रूप मानैत एकर <strong>िव</strong>रोधो करैत <strong>दे</strong>खल जाइतछिथ। एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>रोधक पाछाँ <strong>ह</strong>मरा एि<strong>ह</strong>टा कारण नजिर अबैत अिछ— <strong>ह</strong>ुनकासभमे मैिथल संकृितक<strong>िव</strong>िशताक सदभर्मे र<strong>ह</strong>ल अज्ञानता। टेमी <strong>दे</strong>बाक <strong>िव</strong>िधमे किनयाँक ठे<strong>ह</strong>ुनमे पानक पात रािख उपरसँ जरैतटेमीसँ छुआओल जाइत छैक। िनित रूपेँ ई सामाय पीड़ादायक से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइते <strong>ह</strong>ोएतैक। मुदा की ी जाितकेँथम संसगर्मे ओ सामाय पीड़ा नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छैक? वतुतः ई ओकरे एकटा कड़ी छैक, जाि<strong>ह</strong>मे ई सेत <strong>दे</strong>लजाइत छैक जे यौनसबध जँ बड़ आनददायक <strong>ह</strong>ोइत छैक तँ ओि<strong>ह</strong>मे ीकेँ पीड़ासँ से<strong>ह</strong>ो साक्षाकार करऽपड़ैत छैक। एकर पृभूिममे एकटा ए<strong>ह</strong>ू पक्षकेँ लेल जा सकैत छैक जे भऽ सकैछ, पि<strong>ह</strong>ने–पि<strong>ह</strong>ने33


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मधुावणीएक समयमे वर–किनयाँबीच थम शारीिरक िमलन <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोइक आ तकरे आभास करएबाकलेल ई था चलाओल गेल <strong>ह</strong>ो।एकटा दोसर कारण इ<strong>ह</strong>ो मानल जाइत अिछ जे िमिथलामे यवनसभक आमण भेलाक बाद ओकरासभककुदृि नवकिनयाँसभपर बेसी पड़ैत र<strong>ह</strong>ैक। ओकरासभसँ बचएबाक लेल किनयाँकेँ कनेक आिगसँ जरा <strong>दे</strong>लजाइक, जाि<strong>ह</strong>सँ ओसभ ओकरािदस यान नि<strong>ह</strong> िदअए। कारण मुसलमानसभ जरनाइकेँ ब<strong>ह</strong>ुत खराब मानैतअिछ। पं. सूयर्कात झा ई तकर् आगाँ बढ़बैत क<strong>ह</strong>ैत छिथ— ‘ए<strong>ह</strong>ी कारणे मुइलाक बादो ओकरासभकेँ जराओलनि<strong>ह</strong> जाइत छैक, गाड़ल जाइत छैक।’ संकृित<strong>िव</strong>द व. ो. नमोनारायण झाक एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयमे तकर् छिन जेठे<strong>ह</strong>ुनपर कोनो नस ए<strong>ह</strong>न र<strong>ह</strong>ैत <strong>ह</strong>ोएतैक, जकरा भा<strong>िव</strong>त कएलापर यौनसबधी थीसभमे सकारामक असरपड़ैत <strong>ह</strong>ोइक आ ता<strong>ह</strong>ीक अतगर्त ई िया शुरू कएल गेल <strong>ह</strong>ो। वायोपचारक चीनी पित अक्यूपङ्चर,अक्यूेसर आिदपर यान <strong>दे</strong>लापर ए<strong>ह</strong>ू बातमे <strong>िव</strong>ास करबाक यथे आधारसभ बनैत छैक।टेमीक एकटा बातकेँ लऽकऽ नेपालक िमिडया आ िमिथलाक यथाथर्सँ दूर–दूरधिरक कोनो सबध नि<strong>ह</strong>रखिन<strong>ह</strong>ािर िकछु मि<strong>ह</strong>लावादीसभ िकछु सालपूवर् एे टाङपर खूब नाचल र<strong>ह</strong>िथ। एि<strong>ह</strong> नामपर ओसभमधुावणीकेँ मा नि<strong>ह</strong>, सपूणर् मैिथल <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong> पितकेँ बदनाम करबापर लागल छिथ। एना <strong>दे</strong>खलापर ओयिक्तसभ <strong>ह</strong>मरा ओ<strong>ह</strong>ने कोनो अज्ञान नेनाजकाँ लगैत अिछ, जे दूटा साँपकेँ आपसमे जोड़ लगैत <strong>दे</strong>खलापरबाप–बाप िचिचया उठैत अिछ जे साँपक झगड़ा भऽ र<strong>ह</strong>ल छैक। पीड़ा टेमीएटामे नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छैक। रोगिनवारणक लेल लगबाओल जाएवला सुइयामे से<strong>ह</strong>ो पीड़ा <strong>ह</strong>ोइत छैक। मू<strong>ह</strong>–कानक िसंगार लेल नाक–कानछेदएबामे से<strong>ह</strong>ो पीड़ा <strong>ह</strong>ोइत छैक। सुदर आ <strong>ह</strong>ाथ लागल चूड़ी पि<strong>ह</strong>रबामे पयर्त पीड़ा <strong>ह</strong>ोइत छैक। तखनबुझबाक जरूरित ई र<strong>ह</strong>ैत छैक जे पीडाक योजन की? नाक–कानमे भूर कऽकऽ शरीरकेँ खिडत कएनाइआ िक नाक–कानमे लटकऽ वला गर–ग<strong>ह</strong>नाक सौदयर्सँ आनिदत भेनाइ? टेमीक सदभर्मे से<strong>ह</strong>ो इए<strong>ह</strong> बातलागू <strong>ह</strong>ोइत छैक।ओ<strong>ह</strong>ुना टेमी यौनिशक्षाक पाविन मधुावणीक एकटा अ िछयैक। यौनियाक आरभ तँ पीड़ासँ <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong>ँ छैक,वासायनक कामसूकेँ जँ आधार मानल जाए तँ नखक्षत, दतक्षत आिद <strong>िव</strong>िधक चच से<strong>ह</strong>ो अबैत छैक जेनारीक उीपनमे स<strong>ह</strong>योगी मानल जाइत अिछ। एतबए नि<strong>ह</strong>, नारीकेँ जीवनक सविधक सुखकारी ियासतानोपादनमे से<strong>ह</strong>ो अस पीड़ासँ गुजरऽ पड़ैत छैक। यावत पक्षसभपर <strong>िव</strong>चार करैत गेलापर मधुावणीमे<strong>दे</strong>ल जाएवला टेमी पीड़ा प<strong>ह</strong>ुँचएबाक उेयसँ नि<strong>ह</strong>, अिपतु वथकर यौनजीवनक लेल आरभि<strong>ह</strong>मे लगाओलगेल टीकाकरणक एकटा िया िछयैक। एकरा ए<strong>ह</strong>ू लेल ि<strong>ह</strong>ंसा वा ताड़नाक रूपमे नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जा सकैतअिछ, िकएक तँ ई िया ायः नवकिनयाँक नै<strong>ह</strong>रमे भेल करैत छैक। नै<strong>ह</strong>रमे किनयाँक काकी, िददी आिदसँओकरा पीडा प<strong>ह</strong>ुँचएबाक ि<strong>ह</strong>साबेँ कोनो काज िनिते नि<strong>ह</strong> भऽ सकैत छैक।<strong>ह</strong>ँ, टेमीक स जोिड़कऽ िकछु अनगर्ल बातसभक चार अवय भऽ र<strong>ह</strong>ल छैक। जेना टेमी <strong>दे</strong>ल जग<strong>ह</strong>पर जँफोका भेल तँ पित बेसी मानत। वा ई सतीवक अिग्नपरीक्षा िछयैक। जकरा फोका नि<strong>ह</strong> भेलैक से दुिरअिछ, आिद–आिद। मुदा ईसभ समयममे जुटैत गेल बकबाससभ िछयैक। भऽ सकैछ जे कि<strong>ह</strong>यो ककरो34


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्टेमी दैत काल बेसी पािक गेल <strong>ह</strong>ेतैक आ फोँका भऽ गेल <strong>ह</strong>ेतैक तँ टेमी <strong>दे</strong>बऽ वाली ओकरा भरोस <strong>दे</strong>बऽदुआरे कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ने <strong>ह</strong>ेतैक जे जकरा जतेक पैघ फोका <strong>ह</strong>ोइत छैक, तकरा घरवला ततेक बेसी मानैत छैक।टेमी ति<strong>ह</strong>याक चलन छैक, जि<strong>ह</strong>या िमिथलामे आधुिनक िशक्षाक सार नि<strong>ह</strong> भेल छलैक। ओि<strong>ह</strong> समयमे वर–वधुकेँ यौनिशक्षा <strong>दे</strong>बाक कोनो भरोसगर मायम से<strong>ह</strong>ो उपलध नि<strong>ह</strong> छलैक। मुदा आइ युवायुवतीसभ अपनपायपुतकसँ लऽकऽ अय अनेको मायमसँ से<strong>ह</strong>ो ई िशक्षा आसानीसँ ात कऽ सकैत छिथ। तेँउपयोिगताक दृिएँ मधुावणी आ मधुावणीक टेमी िकछु आवयक नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> गेलैक अिछ। मुदा <strong>ह</strong>मरासभकसंकृित लोककयाणक पक्षकेँ एतेक गि<strong>ह</strong>याकऽ धएने अिछ, से बात <strong>िव</strong> समुदायकेँ क<strong>ह</strong>बाक लेल मा से<strong>ह</strong>ोएि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क संकृितक संरक्षण आवयक छैक। <strong>ह</strong>ँ, एि<strong>ह</strong>मे जतऽ कत<strong>ह</strong>ु <strong>िव</strong>कृित नजिर आबए, ओि<strong>ह</strong>मे सुधार वापिरमाजर्न आवयक भऽ जाइत छैक। जेना िक राज<strong>िव</strong>राजमे मैिथल मि<strong>ह</strong>ला पिरषदक अगुआइमे टेमी बदकरएबाक अिभयान चलाओल गेल अिछ। ई सवर्था उिचत बात अिछ। िकएक तँ िमिथलामे कोन चीजकतबाधिर पाच्य अिछ आ कतबा अपाच्य अिछ, तकर िनणर्य करबाक अिधकारी िमिथलेवासीसभ भऽ सकैतछिथ। मैिथल नारीकेँ जँ कत<strong>ह</strong>ु तािडत भेलसन बुझाइत छिन तँ एकरो आवाज मैिथले नारीकेँ उठएबाकचाि<strong>ह</strong>यिन। आनकेँ तँ की छैक, कोनो मैिथल मि<strong>ह</strong>लाक सीँथमे लागल िसदुर <strong>दे</strong>िखकऽ कि<strong>ह</strong> सकैत अिछ,‘बाफ रे बाफ, िमिथलाक नारीपर बड़ अयाचार <strong>ह</strong>ोइत छैक। ओकरा पुरुषसभ एतेक तािड़त करैत छैक जेसभ िदन ओकर माथ फुटले र<strong>ह</strong>ैत छैक।’आइकाि आधुिनक <strong>िव</strong>चारधाराक लोकसभ परपरागत अिधकांश पक्षकेँ अध<strong>िव</strong>ास वा कुरीितक रूपमे याख्याकरैत छिथ। मुदा मैिथल संकृितमे बेसी ए<strong>ह</strong>ने पक्षसभ अिछ, जे िनरथर्क नि<strong>ह</strong> अिछ, पूणर्तः साथर्क अिछ।आजुक आधुिनक समाजपयर्त एि<strong>ह</strong> संकृितसँ ब<strong>ह</strong>ुतो कयाणकारी तवसभ <strong>ह</strong>ण कऽ सकैत अिछ। ए<strong>ह</strong>निथितमे संकृितकेँ एि<strong>ह</strong> झटकामे तोिड़ फेकबाक धारणा रखिन<strong>ह</strong>ार लोकसभकेँ चाि<strong>ह</strong>यिन जे ओ एकबेरअपन ज्ञानचक्षु उघािरकऽ अपन संकृितक िसं<strong>ह</strong>ावलोकन करिथ, तकरा बादि<strong>ह</strong> एकरा <strong>िव</strong>षयमे कोनो मतबनाबिथ। आ, <strong>ह</strong>म तँ ई क<strong>ह</strong>ऽ चा<strong>ह</strong>ब जे वतर्मान समयमे भयानक आिथर्क तीसँ गुजिर र<strong>ह</strong>ल सपूणर्िमिथलावासीकेँ चा<strong>ह</strong>ी जे ओ मधुावणीसन जीवत पाविनकेँ अीकार कऽ घरि<strong>ह</strong> बैसल अपन बेटा–पुत<strong>ह</strong>ुकेँ,बेटी–जमाएकेँ <strong>ह</strong>िनमूनक मौका उपलध कराबिथ, िमिथलाक सांकृितक <strong>िव</strong>िशताक संरक्षण–सबर्न करिथ।१. ीमती शेफािलका वम- आखर-आखर ीत (पामक आमकथा) (मसँ पि<strong>ह</strong>ल खेप)२. िबिपन झा-च<strong>ह</strong>कैत चौक आ कनैत दलान35


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१. ीमती शेफािलका वम- आखर-आखर ीत (पामक आमकथा)(मसँ पि<strong>ह</strong>ल खेप)जम:९ अगत, १९४३, जम थान : बंगाली टोला, भागलपुर । िशक्षा: एम., पी-एच.डी. (पटना<strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय),ए. एन. कालेज, पटनामे ि<strong>ह</strong>दीक ायािपका, अवकाशात। नारी मनक िथकेँ खोिल करुणरससँ भरल अिधकतर रचना। कािशत रचना: झ<strong>ह</strong>रैत नोर, िबजुकैत ठोर, <strong>िव</strong>लधा क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong>, मृितरेखा संमरण सं<strong>ह</strong>, एकटा आकाश कथा सं<strong>ह</strong>, यायावरी याावृात, भावािल कायगीत, िकत-िकतजीवन (आमकथा)। ठ<strong>ह</strong>रे <strong>ह</strong>ुए पल ि<strong>ह</strong>दीसं<strong>ह</strong>। २००४ई. मे याी-चेतना पुरकार।शेफािलकाजी पाचारकेँ संजोिग कऽ "आखर-आखर ीत" बनेने छिथ। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> गौरवा<strong>िव</strong>त अिछ <strong>ह</strong>ुनकर एि<strong>ह</strong>संकलनकेँ धारावाि<strong>ह</strong>क रूपेँ कािशत कऽ। तुत अिछ पि<strong>ह</strong>ल खेप।- सपादकआखर-आखर ीत (पामक आमकथा)(मसँ पि<strong>ह</strong>ल खेप)दुई शदआखर ीित केर िकछ न<strong>ह</strong>ॴ बस अ<strong>ह</strong>ाँक िसने<strong>ह</strong> थीक जे अ<strong>ह</strong>ाँ सव अपन पक मायम सँ <strong>ह</strong>मरा कोनो रूपेमोन पाड़लॱ। एकरा <strong>ह</strong>म कंगािलनक धन जकां नुका के रखने छलॱ। जखन मोन उदास <strong>ह</strong>तास उपेिक्षतबुझा पड़ैत छल तखन पक ई पेटी िनकािल चुपचाप पढैत छलॱ आँिख सँ <strong>ह</strong>ृदय सँ एि<strong>ह</strong> मे िछिरयाल िसने<strong>ह</strong>के <strong>ह</strong>ंसोिथ एकटा अ<strong>िव</strong>कल आमतुि एकटा परमानंदक अनुभूित से मोन ाण भरैत छलॱ। एि<strong>ह</strong> प सवकसोझा <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>क सपदा सार<strong>ह</strong>ीन लागैत अिछ। <strong>ह</strong>मर िजनगी मे रक्त संबंध से कम म<strong>ह</strong>व यारकसंबंधक नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल। <strong>ह</strong>म जकरा मानलॱ सपूणर् यार ममता वासय से ¯सचलॱ चा<strong>ह</strong>े ओ <strong>दे</strong>खल <strong>ह</strong>ोिथ वािक अन<strong>दे</strong>खाल जानल पि<strong>ह</strong>चानल <strong>ह</strong>ोिथ िक अनिच<strong>ह</strong>ार मुदा जे समयक एकाई से संशय-असंशय से तकर्<strong>िव</strong>तकर् से एि<strong>ह</strong> िसने<strong>ह</strong>के जोखलैथ ओ वयं अपने आप पाछु <strong>ह</strong>ँिट गेलैथ। आय जीवनक एि<strong>ह</strong> संया बेला मेएि<strong>ह</strong> प सब के उजागर नै करब ते वयं अपनॲ संग याय नै क सकब। िकतु दुःख एतवे अिछ जे<strong>ह</strong>ज़ारो <strong>ह</strong>ज़ार पक समुख <strong>ह</strong>मर िकताबक पÂा बड कम अिछ। <strong>ह</strong>म चाि<strong>ह</strong>योके सभ प के यथावत नैछािप सकैत छी। यास केने छी जे ायः सभ पक िकछ ने िकछ पाती के उजागर कै सकी। <strong>ह</strong>म ओ<strong>ह</strong>ीनाम सभ के कृतज्ञता आभार दय सकी। ब<strong>ह</strong>ुतो से संपकर् टूटी गेल ब<strong>ह</strong>ुतो के जवाब न<strong>ह</strong>ॴ दय सकलॱ।बेसी लोग के <strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>खनो नै छी। ¯कतु पक36


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मायम से <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ुनक छ<strong>िव</strong> अपन मोन मे बसेने छी। आ <strong>ह</strong>रदम ेरणा <strong>ह</strong>ण करैत छी। ¯<strong>ह</strong>दी मैिथलीक आअंेज़ीक सब पाठक लोकिनक प आगू <strong>दे</strong>ने छी। ब<strong>ह</strong>ुतो मे वषर् ताारीख धूिमल भय गेल छैक कतेको मेतो से<strong>ह</strong>ो नै अिछ। प लेखन सुदूर अतीत से आबी र<strong>ह</strong>ल छैक। तैंते आिद क<strong>िव</strong> <strong>िव</strong>ापित के क<strong>िव</strong>ता केपितया ले जाइत रे मोरा ियतम पास फेर िपयतम को पितया िलखूं जो कोई <strong>ह</strong>ोई <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श तन मे मन मे नयनमे ताको क<strong>ह</strong>ाँ स<strong>दे</strong>श मैिथली मे शीलादाई के िचठी मे एतवे िलखल छैं क<strong>ह</strong>ू योाणनाथ कोना के र<strong>ह</strong>ै छी से िलखलिन अिछ ी सोनदाई एि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>िर<strong>ह</strong>र <strong>ह</strong>िर<strong>ह</strong>र कागद पर जन जन के ठोरपर छल। एतवे नि<strong>ह</strong> गीतॲ मे चंदारे मोरा पितया लेई जारे ियतम को सिरपॲ प लेखन आम<strong>िव</strong>यिक्तकसशक्त साधन थीक वयं के िच<strong>ह</strong>वा लेल अपना के जानवा लेल। यिद केकरो पर तामस उठे ते तक्षणओकर नाम से प िलखी मोनक सब तामस िनकािल दी आ किन काल बाद यिद फेर ओ<strong>ह</strong>ी प के पढ़ी तेलागत कतेक बेदरमत वाला िचठी िलखने छलॱ वयं पर तामसो उठैत छैक आ <strong>ह</strong>ंिसयो लागैत छैक। पइए<strong>ह</strong> थीक जाकर अितव रि<strong>ह</strong> जाइत छैक। सब िकछ अतीत भय जाइत छैक मुदा प मे िछिरयायल ेमकि<strong>ह</strong>यो अतीत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोयत छै। अपरािजतकुसुम सदृय िचर काल धिर मोि<strong>ह</strong>त-समोि<strong>ह</strong>त करैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ <strong>ह</strong>ँ उदास भेला पर की तनाव मे र<strong>ह</strong>लापर जखन मानव िलखैत अिछ तै अपन आमा के अनावृत कै दैत एैछ। आ ई क्षण सब से साँच क्षण<strong>ह</strong>ोयत अिछ। कोनो कोनो पते राीय िनिध बिन जाइत अिछ। पंिडत जवा<strong>ह</strong>र लाल ने<strong>ह</strong>रू के िलखलप िपताक प पुाीक नाम <strong>दे</strong>शक गौरव बिन गेल। म<strong>ह</strong>ामा गाँधीक प सब <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श मे 2 करोड़ॲ मे नीलामभेल। <strong>ह</strong>ाले मे ओबामाक प पुाीक नाम सावर्जिनक भ गेल। ई एकटा इित<strong>ह</strong>ास अिछ। <strong>ह</strong>मर योजनमाा एतवे जे पक कतेक म<strong>ह</strong>व अिछ। अंेज़ीक एकटा बड पैघ <strong>िव</strong>ान िलखने अिछ जे mostdifficult in life is to know yourself. येक मानव जीवन अपना आप मे एकटा उपयास कथासंमरण याा नाटक आलोचना-यालोचना <strong>िव</strong>लेषण समीक्षा आिद के समेटने र<strong>ह</strong>ैत छैक अपन जीवन मेमानव कतेको कथा के जम दैत अिछ। संमरण मे जीवैत अिछ याा मे चलैत अिछ िजनगी भिरनाटके ते करैत अिछ <strong>िव</strong>ान लोकिन जीवनक एि<strong>ह</strong> खंड के साि<strong>ह</strong>ियक अिभधा बनाय साि<strong>ह</strong>यक सृजन करैलागलिनभनि<strong>ह</strong> ओ कोनो भाषा <strong>ह</strong>ोय! अिभयिक्त के सामयर् <strong>ह</strong>ेवाक चा<strong>ह</strong>ी तैं ओ साि<strong>ह</strong>यकार बनी जाइत छिथ। सॱसेजीवन आंिख मे नािच जाइत अिछ भगलपुर मे जनम सा<strong>ह</strong>ेबगंज <strong>ह</strong>जारीबागक जंगल मे बायकाल पुनःपापाक बदली स<strong>ह</strong>रसा आ पटना धिरक अांत याा पं<strong>ह</strong> बिरसक आयु मे वािलका वधु डुमरा स<strong>ह</strong>रसाकचालीस गोटेक सामंती संयुक्त पिरवार मे सभ से पैघ पुत<strong>ह</strong>ु फेर स<strong>ह</strong>रसाक जीवन पितक वकालत अपननौकरी राजनीित बालबच्चाक कूली पढ़ाई स<strong>ह</strong>रसा िजलाक इमानदार पी पी बनवाक सनेस पितक <strong>ह</strong>ाटर्एटैक इंग्लैंड मे बायपास सजर्री आ तीन बिरस बाद सब िकछुक अंत <strong>ह</strong>म ल<strong>ह</strong>ास बिन गेल छलॱ। रजनी सेशेफािलका बिन गेनाय <strong>ह</strong>मर जीवनक अुत िया र<strong>ह</strong>ल रजनी एकटा <strong>िव</strong>शाल पिरवारक कें िबदु ने<strong>ह</strong>िसधु मे उिधयाइत शेफािलका साि<strong>ह</strong>यक <strong>िव</strong>तृत उदिध मे ल<strong>ह</strong>िरक छोट सन वार जकां उमड़ैत इतरैत।37


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एि<strong>ह</strong> दुनू नामक संग िचठी पीक भडार <strong>ह</strong>मर मोनक कोन कोन के पशर् करैत छल <strong>ह</strong>म एकरा जोगा केराखैत छलॱ उजाले अपनी यादॲ के <strong>ह</strong>मारे संग र<strong>ह</strong>ने दो न जाने ¯जदगी की िकस गली मे शाम <strong>ह</strong>ो जाये<strong>ह</strong>मर अ<strong>ह</strong>ार िजनगी मे इजोत भरयवाला ई प सभ स<strong>ह</strong>रसा ए<strong>ह</strong>ेन जग<strong>ह</strong> मे एतेक प <strong>ह</strong>मरा नाम से एलापर डािकया सभ गोटेक ठोर पर एके बात र<strong>ह</strong>ैत छल वकील सा<strong>ह</strong>ेबक किनयाक नाम से कतेक िचठी अबैतछैक एकटा प आयल शेफािलका पुखणयाक पता से। डािकया <strong>ह</strong>मरा प दै <strong>दे</strong>लक ओकरा <strong>ह</strong>म क<strong>ह</strong>लॱ<strong>ह</strong>मर प नै िथक मुदा न<strong>ह</strong>ॴ मनलक। िचठी खोल लॱ ते बंगला मे िलखल छल। ओ <strong>ह</strong>मर िजनगीक संघषर्काल छल <strong>ह</strong>मर साि<strong>ह</strong>ियक िजनगीक वणर् काल।<strong>ह</strong>म छपैत र<strong>ह</strong>ी आ खूब छपैत र<strong>ह</strong>ी मैिथलीक कोनो पिका न<strong>ह</strong>ॴ छल जाि<strong>ह</strong> मे <strong>ह</strong>म नै छलॱ। फेर ¯<strong>ह</strong>दीअंेज़ी सब मे <strong>ह</strong>म बराबर छपैत र<strong>ह</strong>ी जे <strong>ह</strong>मर जीवनक संघषर् मे एकटा पूफखत भिर दैत छल नवउजास नवल <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ान कोनो रचनाकार अपन युगक िथित पिरिथित से ात अनुभव के अपन सृजन मेअिभयक्त करैत अिछ। जि<strong>ह</strong>ना चारुकात घटैत घटना सब जीवन मे नव बाट खेलैत अिछ ओि<strong>ह</strong>ना बदलैतजीवनमूय सँ िनःसृत मानवीय संवेदना मानव वभाव मानिसक िथित आ अवथाक <strong>िव</strong>लेषण भ जैतछैक। एि<strong>ह</strong> िचठी पी सब से। सुगंध फूल मे ते <strong>ह</strong>ोइति<strong>ह</strong> अिछ व मे साँस मे आंिख मे से<strong>ह</strong>ो बसैतअिछ। मुदा <strong>ह</strong>म ओकरा पशर् नै क सकैत छी। माा अंतर मे अनुभूत करैत छी ओि<strong>ह</strong>ना एि<strong>ह</strong> पसब<strong>ह</strong>क नेि<strong>ह</strong>ल संपशर्क सुगंध के <strong>ह</strong>म साँस साँस मे अनुभूत करैत छी3जमाना बड तीवर् गित सँ भगैत गेल। वैज्ञािनक ांित वैचािरक ांित सँ <strong>दे</strong>शे नि<strong>ह</strong> समतसंसार मे ि<strong>ह</strong>लकोर मिच गेल। इंटरनेट मोबाइल एसेमेस आिद समत <strong>िव</strong> के एकटा गाम मे बदिल <strong>दे</strong>लकआजुक बच्चा तार लैिट¯नग पफोन काल आिद के नाम नि<strong>ह</strong> जनैत अिछ कोना बेर कुबेर राित-िबरािततारक नाम से खराब बातक आशंका से जी थर थर कपैंत र<strong>ह</strong>ैत छल ककरा की भ गेलैक आब तेपोटोिपफस डािकया खाली सरकारी काज लेल रि<strong>ह</strong> गेल वैीकरणक एि<strong>ह</strong> युग मे गाम से श<strong>ह</strong>र श<strong>ह</strong>र से<strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>श से <strong>िव</strong><strong>दे</strong>श सब ठामक संकृितक झलक प मे भेट लागल। कयुिनकेशनक साधन <strong>ह</strong>मर सब<strong>ह</strong>कआवयकता बिन गेल अिछ। सड़क पर चलैत आम आदमीक <strong>ह</strong>ाथ मे मोबाइल र<strong>ह</strong>ैत छैक चा<strong>ह</strong>े ओ कोनोवगर्क <strong>ह</strong>ोइ या कोनो आयु केर। युवक युवती सड़क पर रेल मे बस मे घंटो घंटा मोबाइल से गप करैतअिछ। ¯कतु िदमागक गप िदमाग से कपूर जकां उिड़जाइत अिछ। ईमेल से पल मे समाचार संसारक एक कोन से दोसर कोन मे प<strong>ह</strong>ुंिच जाइत अिछ। मुदाप मे जे <strong>ह</strong>ृदयक मौिलक अिभयिक्त <strong>ह</strong>ोइत अिछ ओ एसेमेस मे नि<strong>ह</strong> भेटैत छैक िकतु प िनजताकसुगंधी से ओत ोत र<strong>ह</strong>ैत छैक। <strong>ह</strong>ुँ अपवाद सभठाम र<strong>ह</strong>ैत अिछ। <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ू ईमेल सँ प आयल िकछ एि<strong>ह</strong> मेद र<strong>ह</strong>ल छी जाि<strong>ह</strong> मे जीवन छैक िसने<strong>ह</strong> छैक। आजुक पीढ़ी कपनो नि<strong>ह</strong> क सकैत अिछ जे पि<strong>ह</strong>ने लोक38


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्के कतेक धैयर् छल प िलखवा लेल। खासक पित पीक के। समय तखनो नि<strong>ह</strong> छल अपन अपनपिरिथितक बेगरता छल। तैं <strong>ह</strong>म पित पीक पक िकछ अंश से<strong>ह</strong>ो द र<strong>ह</strong>ल छी एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong> मे। <strong>ह</strong>मर पापाव जेर मिलक एकटा ऑिफसर क संगे भावुक संवेदनशील साि<strong>ह</strong>यकार से<strong>ह</strong>ो छलैथ। अपन या<strong>ह</strong>कबाद पापा <strong>ह</strong>मर माँ व अÂपूण मिलक के जे प िलखलिन ओ अपना आप मे एकटा साि<strong>ह</strong>य छल। <strong>ह</strong>म<strong>दे</strong>खने छलॲ जे एकटा लाल रंगक भेलवेट से मढ़<strong>ह</strong>ल कॉपी मे माँ अपना <strong>ह</strong>ाथ से पापाक प सब उतारनेछली<strong>ह</strong> जे एकरा पुतकाकार मे छपायब ¯कतु पािरिथितक ए<strong>ह</strong>ेन झंझा जीवन मे आयल जे पापा माकसपना पूणर् नि<strong>ह</strong> भेल ओ कोपी कत गुम भ गेल <strong>ह</strong>म सब भाई बि<strong>ह</strong>नी नुका नुका के कौपी पढ़ैत छलॱलजाइत छलॱ िसखैत छलॱ साि<strong>ह</strong>य संवखधत <strong>ह</strong>ोइत छल। पापाक िलखल 8-10 िची क एकटा पफाटलचीटल खंड <strong>ह</strong>मर पक खजाना मे बदरंग पड़ल छलमेरी अÂी तुम मुझ से दूर <strong>ह</strong>ो पर मैं <strong>दे</strong>ख र<strong>ह</strong>ा <strong>ह</strong>ूँ तुम मुझ से दूर क<strong>ह</strong>ाँ <strong>ह</strong>ो तुम तो मेरी अंतरामा मेबसी <strong>ह</strong>ो और मैं कपनाओं की दुिनया मे तु<strong>ह</strong>ें खोजता <strong>ह</strong>ूँ मेरी अÂी एक मासूम बाला की तर<strong>ह</strong> पलंग परलेटी <strong>ह</strong>ै और मैं उसे <strong>ह</strong>ौले <strong>ह</strong>ौले थपिकयाँ <strong>दे</strong>कर सुला र<strong>ह</strong>ा <strong>ह</strong>ूँ गुनगुना र<strong>ह</strong>ा <strong>ह</strong>ूँ सो जा राजकुमारी सो जाकभी लगता <strong>ह</strong>ै मैं बांसुरी बजा र<strong>ह</strong>ा <strong>ह</strong>ूँ और तू पनघट से बावरी की तर<strong>ह</strong> भागी भागी आ र<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>ोतु<strong>ह</strong>ारा ज19404सब भाई ब<strong>ह</strong>न खूब <strong>ह</strong>ँसैत छल पापा आ गीत िकतु <strong>ह</strong>म बुिझ गेलॲ जे पापाक इयै<strong>ह</strong>भावना <strong>ह</strong>मर अंतरामा मे बसल छल वायाकाले से। यात पापाक एया<strong>ह</strong> कपनाशिक्त इए<strong>ह</strong> विल संसार<strong>ह</strong>मर िजनगी िबन गेल छल। <strong>ह</strong>मर अंतर मे एकटा <strong>िव</strong>रि<strong>ह</strong>णी नाियका तुलसी तर दीप नेसैत सतत तीक्षा मेर<strong>ह</strong>ैत अिछ। एि<strong>ह</strong> मे <strong>ह</strong>म प सब<strong>ह</strong>क दुई खंड केने छी। पि<strong>ह</strong>लुक साि<strong>ह</strong>ियक प सब िजनका कारण <strong>ह</strong>मआय एि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong><strong>ह</strong>िर पर प<strong>ह</strong>ुंचल छी दोसर खंड पािरवािरक थीक िजनका िसने<strong>ह</strong>क कारण रजनी शेफािलका बिनगेली<strong>ह</strong> कोन प आगु अिछ कोन पाछु ई <strong>ह</strong>मरा वयं नि<strong>ह</strong> मोन अिछ <strong>ह</strong>मर अतयत िजनगी जकां<strong>ह</strong>मर सभ चीज अतयत र<strong>ह</strong>ल। साँच तँ ई अिछ जे अखर ीत केर िकत िकत जीवनक एकटा िकतेथीक- एि<strong>ह</strong> प मे आयल अपन समत <strong>ह</strong>ृदय के <strong>ह</strong>म असंख्य धयवाद द र<strong>ह</strong>ल छी िजनका कारन <strong>ह</strong>मरजीवन योितत र<strong>ह</strong>ल। दृि क आपफताब आलम जीके <strong>ह</strong>ािदर्क धयवाद जे एि<strong>ह</strong> अतयत कागद सभ केजोिड़ आकार <strong>दे</strong>लिन संग<strong>ह</strong>ी गजे ठाकुर जी के िदली ए<strong>ह</strong>ेन म<strong>ह</strong>ानगर मे <strong>ह</strong>मरा स<strong>ह</strong>योग द ए<strong>ह</strong>ी पुतक काई-काशन केलि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनक एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ानता माा धयवाद कि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>म वयं तुच्छ भ जायब। नागाजुर्नक एकटापांित <strong>ह</strong>मर मोन मानस मे सतत उथल पुथल39


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मचौने र<strong>ह</strong>ैत अिछ कौन चा<strong>ह</strong>ेगा उसका शूय मे टकराए य<strong>ह</strong> उच्छवास <strong>ह</strong>ो गयी <strong>ह</strong>ूँ मैं नि<strong>ह</strong> पाषाण/िजसकोडाल <strong>दे</strong> कोई क<strong>ह</strong>ॴ भी/करेगा व<strong>ह</strong> कुछ नि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>रोध/ करेगा व<strong>ह</strong> कुछ नि<strong>ह</strong> अनुरोध/ वेदना <strong>ह</strong>ी न<strong>ह</strong>ी िजसकेपास/ िपफर उठेगा क<strong>ह</strong>ाँ से िनःासशेफालीपरमादरणीया शेफािलका जीसादर णाम।िकत-िकत जीवन अ<strong>ह</strong>ाँ तँ सागरजी कें पठेिलयिन मुदा घरौआ नारी <strong>ह</strong>ोयबाक कारणें ईलाभ <strong>ह</strong>म उठेलॱ। <strong>ह</strong>ुनकासँ पि<strong>ह</strong>ने <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ॴ पिढ़ गेलॱ 6-7 िकत मे। <strong>ह</strong>मरा बुझबा मे नि<strong>ह</strong> आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ जेकतय सँ शुरु करी की िलखी की क<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>ँ एतेक जरूर िलखब जे एि<strong>ह</strong> िकताब कें <strong>ह</strong>ाथ मे लैत वा िकताबिदस तकैत अनेरो आँिख से द<strong>ह</strong>ो-ब<strong>ह</strong>ो नोर झरय लगैए। िकए तकर कारण <strong>ह</strong>म अपनो नि<strong>ह</strong> जािन पबैत छी।एि<strong>ह</strong> बेर म<strong>ह</strong>ाकुंभ मेला लागल अिछ। <strong>ह</strong>मरो ब<strong>ह</strong>ुत पिरिचत लोकिन सभ म<strong>ह</strong>ाकुंभ नान करैक लेल जाइ गेली<strong>ह</strong>अिछ। <strong>ह</strong>मरो चलै ले क<strong>ह</strong>लिन। <strong>ह</strong>म ि<strong>ह</strong>नका सँ पुछल मुदा ि<strong>ह</strong>नकर नि<strong>ह</strong>ंये सन जबाब पाबी <strong>ह</strong>म चुप भ गेलॱिकएक तँ ि<strong>ह</strong>नका एि<strong>ह</strong> सभ मे <strong>िव</strong>ास िकछु कमे जकाँ छिन। लेिकन िकत-िकत जीवन जकरा <strong>ह</strong>मअ<strong>ह</strong>ाँक डाइरी क<strong>ह</strong>ैत छी पिढ़ गेला सँ मोन मे एकटा ए<strong>ह</strong>न सन ि<strong>ह</strong>लकोर उठल जे कोनो टा कुंभ नान सँबेसी सुखमय लागल। एकटा बात आरजे मोनक कोनो दोग मे अ<strong>ह</strong>ाँक दशर्न करबाक बल इच्छा जािग गेल अिछ। ठीके शेफािलका जी जखन <strong>ह</strong>मअ<strong>ह</strong>ाँके <strong>दे</strong>खब तँ <strong>ह</strong>ाथ सँ छुिबें <strong>दे</strong>खक आंगुर से दािब कें <strong>दे</strong>खब तर<strong>ह</strong>थी सँ <strong>ह</strong>ँसोिथकें <strong>दे</strong>खब भिर पाँज मेपकिड़ कें <strong>दे</strong>खब चरण मे झुिक कें <strong>दे</strong>खब की सिरपॲ अ<strong>ह</strong>ाँ वै<strong>ह</strong> शेफािलका छी जे <strong>ह</strong>मरा माथ पर एखन<strong>ह</strong>ाथ रोपने छीसे <strong>िव</strong>धाताक बड़ पैघ डाड अ<strong>ह</strong>ाँक रंगीन जीवन पर पड़ल। अ<strong>ह</strong>ाँ लोकिनक अंतरंगता<strong>ह</strong>ुनको अखिर गेलिन। अ<strong>ह</strong>ाँ एकटा सफल बेटी िनछल ेयसी सवर्व समखपता पी कुशल गृि<strong>ह</strong>णीममतामयी माय िनणात लेिखका समाज-से<strong>िव</strong>का राजनियक आ डल कमंत बाँधवी आ और की-की ने छीसे नि<strong>ह</strong> जिनत<strong>ह</strong>ुँ जँ ई पोथी नि<strong>ह</strong> पिढ़त<strong>ह</strong>ुँ। अ<strong>ह</strong>ाँ अतुलनीय छी तो<strong>ह</strong>र सिरस एक तो<strong>ह</strong>ें माधब मन <strong>ह</strong>ोइछअनुमाने ई बात <strong>ह</strong>म एि<strong>ह</strong> लेल िलखल<strong>ह</strong>ुँ जे सागरजी अ<strong>ह</strong>ाँक तुलना म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वी वम म<strong>ह</strong>ाेता <strong>दे</strong>वी वगैर<strong>ह</strong> सभ सँकरैत र<strong>ह</strong>ैत छिथ जे-<strong>ह</strong>ो मुदा मैिथली साि<strong>ह</strong>य कें एकटा अनमोल वतु भेटलैक अ<strong>ह</strong>ाँक ई पोथी। <strong>ह</strong>मराबुझने एि<strong>ह</strong> पोथीक उिचत मूयांकन नि<strong>ह</strong> भेलैक अिछ। <strong>ह</strong>मरा सन घरेलू मि<strong>ह</strong>ला लोकिन कै तँ ई पोथीअरवैध कें पढ़वाक चाि<strong>ह</strong>यिन। पोथीक भाषा आ शैली40


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मे गित छैक। एक-दू पेज पढ़लाक बाद <strong>ह</strong>ैत नि<strong>ह</strong> जे पढ़ब छोिड़ आर कोनो काज करी। ये<strong>ह</strong> एि<strong>ह</strong> कृितकसफलता भेलैक। 1962 मे जखन <strong>िव</strong>या<strong>ह</strong> भेल छल तखने सँ मैिथलीक पोथी-पिका पढ़ैत आिब र<strong>ह</strong>ल छी।ति<strong>ह</strong>या िमिथला िमि<strong>ह</strong>र मे अ<strong>ह</strong>ाँक दू जुिðया गु<strong>ह</strong>ल केशवला पफोटोक संग अ<strong>ह</strong>ाँक क<strong>िव</strong>ता-कथा संग पढ़ैतर<strong>ह</strong>ी। बड़ बिढ़याँ बड़ बेश!िकत-िकत जीवन तँ एकटा <strong>िव</strong>रल रचना अिछ। अंतरीय मि<strong>ह</strong>ला िदवस क वषर्गांठपर <strong>ह</strong>म आ<strong>ह</strong> करबिन मैिथलीक भाग्य <strong>िव</strong>धाता लोकिन सँ जे ए<strong>ह</strong>न उपाय करिथ जे एि<strong>ह</strong> पोथीक अंतरीयभाषा मे अनुवाद <strong>ह</strong>ोइक । आब <strong>ह</strong>म अपन लेखनी कें <strong>िव</strong>राम <strong>दे</strong>बय चा<strong>ह</strong>ैत छी एकटा छोट छीन पांतीक संग-पिढ़ गेलॱ ई आमकथामोन मे भेल उसासकतेक यिथत ई बार<strong>ह</strong> मास!कतेक यिथत ई बार<strong>ह</strong> मास!!ने<strong>ह</strong>ाकांिक्षणीशैलसंतोषपुर कोलकाताप प<strong>ह</strong>ुँचनामाक सूचना अवय दी से आ<strong>ह</strong>।ई प वरीय लेखक लमण झा सागर क पी शैल झााक िलखल अिछ जे एकटागृि<strong>ह</strong>णीक संगे ब<strong>ह</strong>ुत तर<strong>ह</strong> स मैिथलीक सेवा करैत छिथ। इ <strong>ह</strong>मरा बाद मे ज्ञात भेल <strong>ह</strong>ुनक <strong>ह</strong>ृदयक िनछलउदगार एि<strong>ह</strong> मे सÂिि<strong>ह</strong>त अिछ। िकत-िकत कोनो घरेलू मि<strong>ह</strong>लाक अततल के पशर् कँ सकैत छैक ई<strong>ह</strong>मर थम अनुभूित ई <strong>िव</strong>क सभ सँ पैघ पुरकार <strong>ह</strong>मरा लेल अिछ आ िकत िकत लेखनक उेय केरसंपूणर्ता। <strong>ह</strong>म तँ िकछ नि<strong>ह</strong> छी-िकतु शैल जी वयं म<strong>ह</strong>ान छिथ ओि<strong>ह</strong> आवरण सँ <strong>ह</strong>मरा आच्छािदत क<strong>दे</strong>लिन-साि<strong>ह</strong>य समाजक दपर्ण <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ साि<strong>ह</strong>यकार ओि<strong>ह</strong> दपर्णक िशपी। िशपी जतेक41


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>लक्षण <strong>ह</strong>एत छाया ततेक सापफ। कोनो साि<strong>ह</strong>ियक अययनसँ रचनाकारक मनोवृि प <strong>ह</strong>ोइत अिछ।मैिथली साि<strong>ह</strong>ियक संग ई <strong>िव</strong>डंबना र<strong>ह</strong>ल जे एि<strong>ह</strong>मे वाल साि<strong>ह</strong>य अथर्नीित आ आमकथाक <strong>िव</strong>रल लेखनभेल। माा िकछु साि<strong>ह</strong>यकार एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>धामे अपन लेखनीक योग कएलिन। ओि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>रल साि<strong>ह</strong>कारक मुच्छमेएकटा नाम अिछ- डॉ शेफािलका वम। शेफािलका जीक रचना सभमे पारदखशता र<strong>ह</strong>ल ओ जे <strong>ह</strong>ृदएसँसोचैत छिथ ओकरा अपन कृित उतार िछैत छिथ। <strong>ह</strong>ुनक रचनामे अंतर्मनक विन प सुनल आ सकैतअिछ। कत<strong>ह</strong>ु अतर् नि<strong>ह</strong> कत<strong>ह</strong>ु पूव<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनक िकछु कृित- <strong>िव</strong>लध अथर्युग मृित रेखा यायावरीआ भावांजिल पढ़लाक बाद <strong>ह</strong>ुनक जीवनक वात<strong>िव</strong>क रूपक दशर्न कएल जा सकैत अिछ। अपन रचनासभकें एकसूामे स<strong>ह</strong>ेिज क अपन आमकथाक िलखलि<strong>ह</strong> िकत-िकत जीवन अयािशत मुदा ासंिगकनाम। जीवनक कतेक रूप <strong>ह</strong>ोइत अिछ। बाल वयक ौढ़ सुख-दुख काम िनकाम यए<strong>ह</strong> िथक एि<strong>ह</strong>रचनाक सार। अपन करूणामयी जीवनक बून-बूनकें आंजुरमे एकित क आमकथा िलखलि<strong>ह</strong>।आमुखसँ प <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे ओ िनत डायरी िलखैत छिथ तें अपन िकत-िकतअनुभवके वटोिर लेलिन। वाल-कालक गिणत <strong>िव</strong>षयक समया <strong>ह</strong>ो वा संगीत िशक्षक पंिडत वाजपेयी जीकयव<strong>ह</strong>ारक मूल <strong>िव</strong>लेषण सभ <strong>िव</strong>दुपर पोिथक पुफजल पÂा जकाँ प तुित। युवती वएसमे वेश करैतकाल कोनो अनिचन<strong>ह</strong>ार युवकक नजिर <strong>दे</strong>िख क अपन ााक थूक फेकवाक योग करैत छली<strong>ह</strong>। ओनाएि<strong>ह</strong> अाक िशकार <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>सँ पूवर् ललन बावू से<strong>ह</strong>ो भेल छला<strong>ह</strong> िजनका संग ओ दापय सूामे बा<strong>ह</strong>लगेली<strong>ह</strong>। नव कारक रक्षा सूाक <strong>िव</strong>षय मे पिढ़ अकचका गेल<strong>ह</strong>ुँ नीक नि<strong>ह</strong> लागल मुदा एि<strong>ह</strong>सँ रचनाकासंिगकता पर िच<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> लगाओल जा सकैत अिछ।िशव कुमार झािटलू- िकत िकत जीवन-शेफािलका वम समीक्षा<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका7शेफािलका जीअ<strong>ह</strong>ाँक कथा सभ मे तनाव त समााजक मूलभूत समयाक रोचक वणर्न <strong>ह</strong>ोइत अिछ। युवा पीढ़ी कोनापथ भ गलत बाट ध लैत अिछ नारीक शोषण कोन कारे <strong>ह</strong>ोइत अिछ सभ। िलिपब( केने छी अ<strong>ह</strong>ाँ।अ<strong>ह</strong>ाँक कथा सभकें बेर-बेर पढ़बाक मोन <strong>ह</strong>ोइत अिछगौरीशंकर राज<strong>ह</strong>ंस42


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भूतपूवर् संसद सदयलोकसभाआशीवदअिखल भारतीय मैिथली समेलन मे कवियाी शेफािलका की ितभा से पिरचय पाकर मैं िजतना स <strong>ह</strong>ूँउतना <strong>ह</strong>ी चिकत भी <strong>ह</strong>ूँ। इतनी छोटी अवथा मे उ<strong>ह</strong>ॲने जो साि<strong>ह</strong>य मे अतदृर्ि ात की <strong>ह</strong>ै व<strong>ह</strong> उनकेवखणम भ<strong>िव</strong>य की असूिचका <strong>ह</strong>ै। उनके कायसं<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>लधा का भावोकषर् आज के नवयुग के क<strong>िव</strong>यॲके िलए अनुकरणीय <strong>ह</strong>ै। समेलन के अिधवेशन मे उ<strong>ह</strong>ॲने एक सवकृ समान भी अखजत िकया। उ<strong>ह</strong>ेंडा उमेश िम मृित वणर्पदक से आभूिषत िकया गया। उनकी काय-ितभा भ<strong>िव</strong>य मे और भी अिधकसमान की अिधकािरणी <strong>ह</strong>ोगी इसमे कोई स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> न<strong>ह</strong>ॴ। मेरा उ<strong>ह</strong>ें <strong>ह</strong>ाखदक आशीवद <strong>ह</strong>ै िक वे भारतीयसाि<strong>ह</strong>य और संकृित मे योग <strong>दे</strong>कर और भी बड़े समान और अलंकरण ात करें और <strong>ह</strong>मारे <strong>दे</strong>श औरसाि<strong>ह</strong>य को उन पर अिभमान <strong>ह</strong>ो!डॉ राम कुमार वमसाकेतइला<strong>ह</strong>ाबाद-224 12 78सौ शेफािलका वम के ँ <strong>ह</strong>म ति<strong>ह</strong>ए सँ जनैत िछऐ<strong>ह</strong> जि<strong>ह</strong>या ओ दस-गयार<strong>ह</strong> बषर्क बािलका छली<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनकिपता बंधुवर ी जेर मिलक यदा कदा अपन रानीघाट िनवास मे िनमंण दैत र<strong>ह</strong>ैत छला<strong>ह</strong> जाि<strong>ह</strong> मेषस ओ नवरस दू<strong>ह</strong>ूक समावेश र<strong>ह</strong>ैत छलैक। साि<strong>ह</strong>यगोीक पिरसमाित मधुरेण <strong>ह</strong>ोईत छलैक। ओि<strong>ह</strong>माधुयर्मय वातावरण मे मेधा<strong>िव</strong>नी कयाक ितभा-संकार <strong>िव</strong>किसत <strong>ह</strong>ोइत गेलै<strong>ह</strong>। आइ ओ एक सुकुमार शद- िशिपनी कवियाी लेिखकाक रुप मे <strong>िव</strong>ख्यात छिथ। <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ुनक मृित रेखा मे ममर् पखशनी भावुकता<strong>दे</strong>िख शुभकामना कट केने रि<strong>ह</strong>ऐ<strong>ह</strong> जे ओ एक िदन मैिथलीक म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वी रुप मे िस <strong>ह</strong>ेती<strong>ह</strong>। आय <strong>ह</strong>ुनक<strong>िव</strong>लधा मे भावनाक कोमलता और करुण रसक पिरपाक <strong>दे</strong>िख ओ आशा पल<strong>िव</strong>त भ गेल अिछ।शेफािलका अपन नाम साथर्क करैत िनरंतर शृंगर<strong>ह</strong>ारक माला गाँिथ वाणी <strong>दे</strong>वीक मुकुट पर अखपत करैतर<strong>ह</strong>थु यै<strong>ह</strong> आशीवद दैत िछयै<strong>ह</strong>।<strong>ह</strong>िर मो<strong>ह</strong>न झािटिकया टोली पटना43


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िमित 17 12 77ीमती शेफािलका वमक <strong>ह</strong>ताक्षर मे मैिथलीक एकटा ए<strong>ह</strong>न कवियाीक उदय भेल अिछजे थोड़बे काल मे साि<strong>ह</strong>य-जगत पर अपना भाव जमा लेने अिछ। <strong>ह</strong>ुनक क<strong>िव</strong>ता-सं<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>लधता कें<strong>दे</strong>खबाक अवसर <strong>ह</strong>मरा <strong>ह</strong>तलेखे रूप मे भेटल छल जखन <strong>ह</strong>म कोनो क<strong>िव</strong>-गोी मे सिमिलत <strong>ह</strong>ोयबा लेलस<strong>ह</strong>रसा गेल छल<strong>ह</strong>ुँ। मंच परक भीड़-भाड़ एवं अतयतता रि<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>ुँ जे िकछु उनटा-पुनटा क <strong>दे</strong>खल आ पुनःकवियाीक मुँ<strong>ह</strong> सँ सुनल से मोन मुग्ध क लेलक। शेफािलका जीक क<strong>िव</strong>ता मे नीवनताक संग-संगमौिलकता अिछ। समाजक बदलल पिरवेश मे वतर्मान यिक्त केर मनोदशा भावना एवं अनुभूित जाि<strong>ह</strong> कारेंभा<strong>िव</strong>त भेल अिछ से <strong>िव</strong>लधा क कवियाीक ारा एकदम आधुािनक संदभर् मे वाणी पाओल अिछ। सेथक नाम <strong>िव</strong>लधा कोनो रीितकालीन अतीतकखा<strong>ह</strong>े जेतेक <strong>िव</strong>ज्ञापन करओ मुदा ओर येक रचना अपन एक-एक पांती मे युग-बोधक अदय वर झंकृतक र<strong>ह</strong>ल अिछ। की भाषा की भाव दु<strong>ह</strong>ू मे शेफािलका जीक परतिर नि<strong>ह</strong>! ेम-संग पर <strong>ह</strong>ुनक चुटकीयंग दापय जीवन सँ ेरणा <strong>ह</strong>ण किरत<strong>ह</strong>ुँ कतेक असंपृक्त भ जाइत अिछ-से केओ मम यिक्त स<strong>ह</strong>जेंबूिझ सकैत अिछ। कायक सरसता रखैत िकछु ए<strong>ह</strong>ेन बात कि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ब जे अजगुत लागय-एकाएक चॱका िदएसे शेफािलका वम सँ भ सकै। भरल पूरल पिरवार छ<strong>ह</strong> सतान कें जम <strong>दे</strong>िन<strong>ह</strong>ािर आ तें वाय सँदुबर्ल पेशा सँ वकील पित केँ सब तर<strong>ह</strong>ें सुखी करइत नगर आयुक्त क पद-भार <strong>ह</strong>ण करइत ओ कोनाकाय रचना क लैित छिथ कोन तर<strong>ह</strong>े गुनगुनयबाक लेल समय िनकािल लैित छिथ गृ<strong>ह</strong>थीक जाि<strong>ह</strong> मरूभूिममे कतेक क<strong>िव</strong>-कवियाीक रस ोत सूखी गेल ता<strong>ह</strong>ी पंच मे <strong>ह</strong>ुनक क<strong>िव</strong> <strong>ह</strong>ृदय कोना माा जी<strong>िव</strong>ते नि<strong>ह</strong>-सरसता एवं वचन-<strong>िव</strong>दग्धता क चार-सार क र<strong>ह</strong>ल अिछ से वातव मे अिभनदनीय बारबार वदनीयअिछ। <strong>ह</strong>ुनक नाम शेफािलका क उेरक सदभर्। तखन <strong>ह</strong>मर एकटा रचना शेफािलका शीषर्क कािशत भेलछलैक। आ लागले कवियाीक जम <strong>ह</strong>ोइत छिन। िपता साि<strong>ह</strong>य-ेमी। तें वाभा<strong>िव</strong>के जे अपना नवजातकया केर नाम <strong>ह</strong>मर ओि<strong>ह</strong> क<strong>िव</strong>ता पर शेफािलका रािख <strong>दे</strong>लिन। एके संग ओ क<strong>िव</strong>ताओं ई कया-दूनू साथर्कभ गेली। ता <strong>दे</strong>खू-सरवतीक कृपा। बािलका भ गेलीकवियाी भावुकता सँ भरल ममता सँ ओत-ोतऋ आ <strong>ह</strong>मर ओ क<strong>िव</strong>ता एक जीवंत काय ितमा मे रूपांतिरतभ गेल अिछ। ई केकर सौभाग्यआरसी साद िसं<strong>ह</strong>एरौतसमतीपुर9 7 7544


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ीमती शेफािलका वम वयं साकार <strong>िव</strong>लधा छिथ। भावनाक एकटा स<strong>ह</strong>ज िस<strong>ह</strong>की मे ि<strong>ह</strong>नक अु<strong>िव</strong>दु जे झ<strong>ह</strong>िर जाईत छिन त<strong>ह</strong>ी मुक्ता सँ सिजत आखर मे ई क<strong>िव</strong>ताक फूल अंिकत करैत छिथ। एकटाकलामयी मैथलानी एकटा िससकैत कवियाी आ एकटा भाविभजल यिक्तव <strong>ह</strong>मरा बंगलाक सुिस(कवियाी अरुद आ तरुदक झांकी भेटय लागैत अिछ ि<strong>ह</strong>नक पांती सभ मे।मिणपब<strong>ह</strong>ेड़ासतुआिन 14 4 78ीमती शेफािलका वम आधुिनक मैिथली क<strong>िव</strong>ताक पािरजात-प पर अंिकत एकटा िसदूरी <strong>ह</strong>ताक्षर छिथ।ीमती शेफािलका वमक पिरगणना ओि<strong>ह</strong> कूलक कलाकार मे <strong>ह</strong>ेतिन जकर <strong>िव</strong>चार-धारा ी र<strong>िव</strong>नाथ ठाकुरितपािदत करैत छिथ। ई क<strong>िव</strong>ता सभ शेफािलका क यिक्तवक िनर-पारदश रूप वेफँ <strong>ह</strong>मरा सभक समक्षसपूणर् चारुता आ मनोज्ञताक संगे तुत करवा मे सफल-समथर् िस भेल अिछ।मुक्त छंद मे रिचत अपन क<strong>िव</strong>ता मे जेना शेफािलका नव-अिभनव उपमान आ िचा-धमशद-<strong>िव</strong>तान सँ अपना भावक रूप-<strong>िव</strong>यास करवा से सफल िस( भेली<strong>ह</strong> अिछ ति<strong>ह</strong>ना अपन गीत सभ मे से<strong>ह</strong>ोओ एक <strong>िव</strong>लक्षण मादर्व आ सौकुमायर् तुत कयलिन अिछ। <strong>ह</strong>ुनक गीत मे नारी सुलभ भावनाक वच्छ-पफिटक अिभयिक्त भेल अिछ। ि<strong>ह</strong>नक ाणक अतलता मे सुकुमार भावक जे मधुिरमा आ कमनीयता अपनकाश <strong>िव</strong>कीणर् करैत अिछ तकरा तूपे रमणीय शदावली मे तुत करवा मे ई स<strong>ह</strong>ज समथर् छिथ।ई क<strong>ह</strong>ब आवयक नइ जे मैिथली कायक <strong>िव</strong>शाल यापक संसार मे अनेक कवियाीउप भेली<strong>ह</strong> िजनक काय-सुमन सँ ई संसार सुरिभत अिछ मुदा ीमती शेफािलका वम आन कवियाी सभसँ अपन सवर्था एकटा पृथक् पफराक <strong>िव</strong>लक्षण आ अनुपम थान बनौलिन अिछ।डॉ केदारनाथ लाभराजे कॉलेज छपरा10अितम साँस सँ पि<strong>ह</strong>ने आस र<strong>ह</strong>ैत छैक जे कोनो आसरा भेटय ओ साँस जे जा र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ो तँ रुिकजाय। ति<strong>ह</strong>ना मैिथलीक म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वी ो <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न बाबूक शद मे एि<strong>ह</strong> सँ<strong>ह</strong> सँ मैिथलीक डुबैत आस के ँिनय बचा लेलि<strong>ह</strong>। िच शेफाली मैिथली लेल आब केवल <strong>ह</strong>ताक्षरे नि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>वपूणर् दतावेज छिथ। <strong>ह</strong>ुनक45


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्क<strong>िव</strong>ता पढ़ी येक पाठक-पािठकाक आँिख नोरा जेति<strong>ह</strong>। शद के ँ पीड़ा के ँ मायम उोष करब ओ पीड़ाके ँ पुनः शद से आनब सोझ अिग्नपरीक्षा नि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मरा <strong>ह</strong>षर् अिछ जे शेफािलका एि<strong>ह</strong> परीक्षा मे सवा सोल<strong>ह</strong>आना खरा भेल छिथ।डॉ सुधाकात िममंाीमैिथली एकेडमी - इला<strong>ह</strong>ाबादिमित 13 7 77अ<strong>ह</strong>ाँक क<strong>िव</strong>ता सभ खास कय भावा×जिल भाव जगत् केर याा आमाक ल<strong>ह</strong>िर भिक आलोड़नओि<strong>ह</strong> अदृयक दृय सृजन की की क<strong>ह</strong>ू तकाल आओर पुनः िचरकाल अवगा<strong>ह</strong>नक वतु थीक। <strong>ह</strong>मबूझैत छी ई वात<strong>िव</strong>क क<strong>िव</strong>ता थीक ,<strong>ह</strong>म ओकर रस मे लुध भ जाइत छी ओकर रसावादन करय लगैतछी। तैं जेना थमि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>मरा आकृ केलक ति<strong>ह</strong>ना िनरतर ई आकृ करत - से<strong>ह</strong>ो पीरीत अनुराग बखािनय ितल ितल नूतन <strong>ह</strong>ोय।क्षणे क्षणे यवयमुपैित त<strong>दे</strong>व रूपं रमणीयतायाः। एके साँस मे पढ़बा योग्य आ साँस साँस मे अनुभव करबायोग्य जाि<strong>ह</strong> सँ पाठक मीरा बिन जाय- मैं तो गो<strong>िव</strong>द के गुराा गाऊँ। एकेक पाँित एकर भाव गुपफन भावल<strong>ह</strong>िरक ओि<strong>ह</strong> अरूपक जे शदगत अ<strong>ह</strong>ाँ आरती सजाओल रचाओल अिछ तकर आरती उतारल जायतः <strong>ह</strong>मकेवल अपन भावावेग िकछु यक्त कैल अिछ जे शदगत रोकने नि<strong>ह</strong> रुिक सकैत अिछ। अ<strong>ह</strong>ाँ अपन डुमरागामक मािटक नि<strong>ह</strong> भू माताक ओि<strong>ह</strong>ना भिफ पूरा पूजन कैल अिछ जेना अयोया के सीमा पार करैतकाल वयं ी राम मातृ भूिमक मािट अपना रथ मे रािख पुनः अयोयाक भूिम वेफँ णाम क तखन आगूदोसर राय वा <strong>दे</strong>शमे वेश कैलि<strong>ह</strong>जगदीश कणर्ल<strong>ह</strong>ेिरयासराय22 1097अनेक शुभकामनाओं सि<strong>ह</strong>त। शेफािलका जी आप साि<strong>ह</strong>य की दुिनया मे अपना अलग46


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अितव बनाएँ। राजे अवथी 1/6/83आयु. शेफािलका जीअिभमत मैिथली मे िकछु िदनसँ क<strong>िव</strong>ता के अथर् भए गेल अिछ अयथा-दुरवथा सपीिड़त-परािजत आमाक नपुंसक चीकार जेना <strong>िव</strong>पक्ष नेताक भाषण <strong>ह</strong>ोवा वा अखबारकअभाव-अिभयोग तभ <strong>ह</strong>ो। ए<strong>ह</strong>ना मे ई मधुगंधी बसात एक टा नबे वाद <strong>दे</strong>लक आ एकटा िभ वायुमंडल मेलए गेल। एि<strong>ह</strong> मे वर तँ ओए<strong>ह</strong> अिछ जे कािलदास-<strong>िव</strong>ापित-म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वी वम सँ लए आइ धिर गुंिजत <strong>ह</strong>ोइतआएल अिछऋ िकतु नव अिछ एकर अिभयिक्त जे युग-युग मे बदलैत र<strong>ह</strong>ल अिछ। एके मूल अनुभूितकेँअ<strong>ह</strong>ाँ जे नाना नव-नव रूप <strong>दे</strong>ल अिछ ताि<strong>ह</strong>सँ भवभूित मन पड़ैत छिथ आ <strong>ह</strong>ुनके नकल करैत कि<strong>ह</strong> सकैत छी- एका ा नामरि<strong>ह</strong>ता ग<strong>ह</strong>ना नुभूितिभर्ा पृथक्-पृथिगवायते <strong>िव</strong>वतन्। मैिथली क<strong>िव</strong>ता मे आधुिनक युगकअवतरण <strong>िव</strong>लबसँ भेलऋ ता ि<strong>ह</strong>दी तथा अय भाषासभ मे क<strong>िव</strong>ताक अनेक युग बीित चुकल छल। पिरणाम ई भेल जे मैिथली मे र<strong>ह</strong>यवादी छायावादी आरूमानी क<strong>िव</strong>ता नाम माो िलखाएल आ चिल पड़ल गितवाद यथाथर्वाद योगवाद अितववाद। एि<strong>ह</strong>सँमैिथलीक क<strong>िव</strong>ताक क्षेा मे जे एकटा खािध रि<strong>ह</strong> गेल छल तकरा भरबा मे शेफािलका अ<strong>ह</strong>ाँक ई सं<strong>ह</strong> ब<strong>ह</strong>ुतदूर धिर सफल भेल अिछ।गो<strong>िव</strong>द झासाि<strong>ह</strong>यकार: अनुवादक: भाषाशाी<strong>ह</strong>म 1961 क अगतक आरभ मे एम ए क परीक्षा द गाम चल अयल<strong>ह</strong>ुँ। परतु ओ<strong>ह</strong>ीमासक अितम सता<strong>ह</strong> मे िमिथला िमि<strong>ह</strong>र मे शेफािलका मिलक वम क नाम सँ पावस-तीक्षा शीषर्क क<strong>िव</strong>ताकािशत भेला। ई <strong>दे</strong>िख मोन मे अयत सता भेल। पुनः अक्टूबर मे शेफािलका मिलक वम क दोसरक<strong>िव</strong>ता <strong>िव</strong>मृत पुफलडाली से<strong>ह</strong>ो कािशत भेलिन। तकर बाद तँ शेफािलकाजी अया<strong>ह</strong>त रूप मे मैिथली मेअपन सजर्नामक क्षमताक योग कर लगली<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मर िमा ललन कुमार वम शेफािलका केँ <strong>ह</strong>मर आ<strong>ह</strong>ेँमैिथली मे साि<strong>ह</strong>य-सजर्नक आ<strong>ह</strong> कयलिथन। शेफािलका मैिथली मे रचना कर लगली<strong>ह</strong> आ आइ ओ मैिथलीसाि<strong>ह</strong>य-जगत मे शीषर् पंिक्त मे आसीन छिथ। ई <strong>ह</strong>मरा लेल अवये अ<strong>िव</strong>मरणीय बात अिछ।ी राम<strong>दे</strong>व झाशेफािलका क पदापर्ण मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे ओि<strong>ह</strong> समयमे भेल अिछ जखन मैिथली47


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्साि<strong>ह</strong>यमे मि<strong>ह</strong>ला-लेखक नाम पर सपतो खएबाक िथित नइ छल। अ<strong>ह</strong>ू दृिएं ि<strong>ह</strong>नकर सृजनक संज्ञान लेलजएबाक चा<strong>ह</strong>ी। एि<strong>ह</strong> मे संकिलत क<strong>िव</strong>ताक <strong>िव</strong>षय मुख्यतः ाी-जीवनक नाना<strong>िव</strong>ध अनुभव आ थोड़ेकसमाजपरक पिरिथितसं संब( अिछ। िपतृसामक समाजमे ाीक उपेक्षा नारी जाितकें िनतर बुझबाकवृि पर ि<strong>ह</strong>नकर क<strong>िव</strong>ता <strong>ह</strong>ंसैत अिछ द<strong>ह</strong>ेज थाकें िधारैत अिछ भारतक याियक यवथाक <strong>िव</strong>डबनाकेंदुकारैत अिछ। मुदा अपेक्षाकृत अपन ेम-क<strong>िव</strong>तामे कवियी अइ सभ संगसं बेसी सफल आ प छिथ।क<strong>ह</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी िक ेम-क<strong>िव</strong>ता मे ि<strong>ह</strong>नकर संवेदना बेसी घनीभूत <strong>दे</strong>खाइत अिछ।<strong>दे</strong>वशंकर नवीननेशनल बुक ट ए-5 ीन पाकर्नई िदली-110016मधुगंधी बसात सँ कथा िशपक दृि सँ ीमती शेफािलका वमक कथा पूणर्तः भावपूणर् <strong>ह</strong>ोइत अिछ। ि<strong>ह</strong>नकपचीसो कथा िमिथला िमि<strong>ह</strong>र अिग्नपंग तथा आखर आिद िकाक मायम मे पाठकक समक्ष उपिथत भयचुकल अिछ।ि<strong>ह</strong>नक कथा मे नारी <strong>ह</strong>ृदयक कोमलता औचयक िदगदशर्न सयक रूप मे <strong>ह</strong>ोइत छैक जाि<strong>ह</strong> मे र<strong>ह</strong>ैत अिछगितशील साँसक लय तथा जीवनक आकषर्ण िबदु के ित <strong>ह</strong>ृदयक अप मधुर आ गुंजायमान विन। इयुग युग सें आित र<strong>ह</strong>ल नारी सॱदयर्क ओि<strong>ह</strong> रूप कें नि<strong>ह</strong> वीकार करैत छिथ जकर लय <strong>िव</strong>लािसता केदशर्न माा <strong>ह</strong>ोय छैक। एकरा संगि<strong>ह</strong> ई ाी पुरुषक पारपिरक आकषर्ण केँ से<strong>ह</strong>ो अवीकारैत नि<strong>ह</strong> छिथवरण् ओि<strong>ह</strong> आकषर्ण केँ मयदाक सीमा रेखा मे आब( र<strong>ह</strong>ब वाथद मनैत छिथ। ाीक रूप मे आकखषतभ पुरुष िकछ क <strong>दे</strong>खेवाक अपूतर् सुदरताक शृंगार करैत अिछ- ि<strong>ह</strong>नक एकटा कथाक ई पंिक्त उच्छृंखलणयक ित <strong>िव</strong>रोध कट करैत अिछ। एि<strong>ह</strong> भौितकवादी युगक िजनगी आ नारीक कोमल भावुक <strong>ह</strong>ृदयकबीच <strong>ह</strong>ोइत संघषर् मे इ अनेक कथाक मायम से जेना नोरक साँस िमिथला दूत कथा <strong>ह</strong>िरयर कागजकएकटा मनःिथित सोनामाटी आिद कथाक मायम मे बड़ रोचक आ माखमक ढंग से अिभयक्त केने छिथ।ि<strong>ह</strong>नक कथा मे िनवयिक्तकता सेपफ िडटेचमेट अंेजीक लेिखका जेन ऑटेन जकाँ र<strong>ह</strong>ैत अिछ।ि<strong>ह</strong>नकइए<strong>ह</strong> ितभा ि<strong>ह</strong>नका मैिथली एकेडमी ारा म म उमेश िम मृित वणर् पदक <strong>दे</strong>आय 1974 क सवर्ेग लेिखका कयैलक। ि<strong>ह</strong>नक एकटा कथा सं<strong>ह</strong> शीे पाठकक समक्ष उपिथत <strong>ह</strong>ोयत। मैिथलीक पाठकबू<strong>ह</strong> ि<strong>ह</strong>नका सँ ब<strong>ह</strong>ुत िकछ आना रखेत अिछ। मैिथलीक आधुिनक लेिखका लोकिन जे कायक येक<strong>िव</strong>धाक मायम सँ अपन अपन ितभाक पिरचय <strong>दे</strong>लिन एि<strong>ह</strong> ेणी मे ीमती शेफािलका वम ीमती गौरी िमडॉ ीमती इलरानी।िमिथला िमि<strong>ह</strong>र48


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ले नीरजा रेणुर<strong>िव</strong>वार 7 िदसंबर 196513मूलतः कवियाी साि<strong>ह</strong>यकार शेफािलका वम मैिथली कथा साि<strong>ह</strong>य मे एकटा न¯<strong>ह</strong>िबसरयवाली मजगुत तभ छिथ। तेँ मैि<strong>ह</strong>ला कथाकारक रूप मे ओ अणी लेिखका छिथ <strong>ह</strong>ुनकर कथा परकपना अिरपन र<strong>ह</strong>ैत छि<strong>ह</strong>। छोट-छोट वाक्य सुदर भाव-बध आ कोमल कोइलीक वर सन वा<strong>ह</strong>।शेफािलका वमक कथा मे ेम के<strong>िव</strong>दु मे र<strong>ह</strong>त अिछ। ओ तीस वषर् सँ कथा लीिख र<strong>ह</strong>ल छिथ। <strong>ह</strong>ुनकरकथा मे तीस वषर्क अविध मे जीबैत जमैत युवा <strong>ह</strong>ोइत ौढ़ <strong>ह</strong>ोइत ेमक बानगी छि<strong>ह</strong>। सफल ेेमकउलास असफल ेमक <strong>ह</strong>ा<strong>ह</strong>ाकार <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>ेतु मूत ेमक भकजोगनी सँ चोि<strong>ह</strong>याइत नीरस िजनगीक आससभटा छि<strong>ह</strong> शेफािलका वमक कथा मे। पुफलपाँकी बला <strong>दे</strong>शकम<strong>ह</strong>ीन रसगर मािट केँ जॱ न¯<strong>ह</strong> िबसरबाक <strong>ह</strong>ोअय तँ शेफािलका वमक कथा सदित सँग राखी। ीमतीशेफािलका वम थम कथा झ<strong>ह</strong>रैत नोरः िबजुकैत डोर 1965 मे वै<strong>दे</strong><strong>ह</strong>ी मेकािशत भेल। ि<strong>ह</strong>नक ारंिभक कथा सभ जेना नोरक एकटा िनसाँस अिछ। ि<strong>ह</strong>नक पँफसड़ीक दू छोड़कथा मे ाी जीवनक पराधीनता <strong>दे</strong>खाओल गेल अिछ। भारतीय समाज मे ाीक थान सदैव नीचेँ र<strong>ह</strong>ल।अपन अितव रक्षाक लेल <strong>ह</strong>ुनका पित पित ओ पुाक अधीनथ र<strong>ह</strong>य पड़ैत छि<strong>ह</strong>।िपताक इच्छाक <strong>िव</strong>रोध नि<strong>ह</strong> कय शैली सौय सँ संबंध <strong>िव</strong>च्छेद क लैत छिथ। माय बेटीक <strong>ह</strong>ृदय केँ जिनतोपितक भय सँ मौन भ जायइत छैक। नारीक सामािजक िथितक आकलने एि<strong>ह</strong> कथा मे भेल अिछ।लेिखका अपन नाियकाक पक्ष लैत क<strong>ह</strong>ैत छिथ माय-बाप एक िदस तँ बेटी केँ संपूणर् पित भिक्तक उप<strong>दे</strong>शदैत छिथ आ दोसर िदस बेटीक दशर्नी लगाए ओकर बर वयं तकैत छिथ। फँसरीक दूनू छोर माय बापाक<strong>ह</strong>ाथ मे अिछ आ गरदिन पँफसल अिछ कुमािर कयाक। आ फँसरीक वै<strong>ह</strong> दूनू छोर पितक <strong>ह</strong>ािथ आिबजाइछ। एकात सेवा संपूणर् समपर्णाक बादो पितक घर मे ओ अक बोर सन राखल र<strong>ह</strong>ैछ आ पित आनजान घर मे मुँ<strong>ह</strong> दैत अिछ। ीमती वमक अय कथा अथर्युग मे एकटा जूिनयर इंजीिनयर ारा अनैितकढंगे योपाजर्न कय सुख शांित केँ ितलांजिल <strong>दे</strong>बाक कथा अिछ। आलोक बाबूक पी साड़ी ग<strong>ह</strong>ना आसुख सु<strong>िव</strong>धाक सभ वतुक उभोग करैत छिथ मुदा पित सुख सँ वंिचत <strong>ह</strong>ोइत छिथ। मानवमूयकउप<strong>ह</strong>ास करैत आलोक बाबू क<strong>ह</strong>ैत छिथ- मानव मूय <strong>ह</strong>ा-<strong>ह</strong>ा-<strong>ह</strong>ा। <strong>ह</strong>े उदय मानव मूय माा टाका रि<strong>ह</strong> गेलअिछ। टाका मे िकछु शिक्त छैक तखन ने दोत टाकाि<strong>ह</strong> धमर्ः टाकाि<strong>ह</strong> धमर्ः टाकाि<strong>ह</strong> वगर् क युग सिरप<strong>ह</strong>ुआिब गेल अिछ।49


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उषा िकरण खाँपटनाशेफािलका जीिना को जीवन का धमर् रखें। सफल एवं सुखी जीवन की कामना के साथ।शीला झुनझुनवाला 01 06 83समालोचनामक खुंडीशेफािलका जी !अ<strong>ह</strong>ाँक “उपेिक्षत” क<strong>िव</strong>ता <strong>ह</strong>मरा पर टोना कय <strong>दे</strong>लक अिछ। <strong>ह</strong>म ौत िबसिरये गेल र<strong>ह</strong>ी जे <strong>ह</strong>मरोबेिडंग अिछ। ई क<strong>िव</strong>ता पिढ़ कािये सँ <strong>ह</strong>म बेिडंग तािक र<strong>ह</strong>त छी आ भेिट नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल अिछ। भेिटते सूचना<strong>दे</strong>ब। अ<strong>ह</strong>ॴक शद-एि<strong>ह</strong> समालोचनाक खुंडीय् आदरणीय वकील सा<strong>ह</strong>बे कें <strong>दे</strong>खेबि<strong>ह</strong> जे कोना अपनेक िनछलसाि<strong>ह</strong>ियक <strong>ह</strong>ृदय-ने<strong>ह</strong> िनग्ध्-वेदना <strong>िव</strong>ल-असीम सँ संबंध् जोड़ने कोमलतम भावना <strong>ह</strong>मरा ऊपर िनिखलेशो सँबेशी <strong>ह</strong>ावी भै गेल - ईं बात अ<strong>ह</strong>ाँ सँ बेसी वकील सा<strong>ह</strong>ेब बुझिथ<strong>ह</strong> िकयेक त बार आ बेच भेने <strong>ह</strong>मरा लोकिनसमानम छी - िदयाद-गोितया छी। अनंत वषर् धिर अपनेक लेखनी साि<strong>ह</strong>य-ा पर शेफािलकाक वृि करयएतबेक माा <strong>ह</strong>मर शुभकामना।अतुमयदा पुरुषोम कें नाक मे बड़दवलाव रामनाथ झाडी सी एल आर स<strong>ह</strong>रसाशेफािलका वम के काय का मूल वर य<strong>ह</strong>ी वेदना <strong>ह</strong>ै जो काय का मूल उस <strong>ह</strong>ोता <strong>ह</strong>ै।वेदना कुंठा न<strong>ह</strong>ॴ दृि <strong>ह</strong>ै। वेदना जब दृि बन जाती <strong>ह</strong>ै तभी ससीम से असीम की ओरम<strong>ह</strong>ािभिनकमण <strong>ह</strong>ोता और साि<strong>ह</strong>य मे शात सय उािटत <strong>ह</strong>ोता <strong>ह</strong>ै। ेम की वेदना जब कृण की बाँसुरीकी रािगनी बन जाती <strong>ह</strong>ै तभी राधा की मूच्छर्ना मीरा का भजन बन पाती <strong>ह</strong>ै और इस मूच्छर्ना और रािगनीका संबंध सूा <strong>ह</strong>ै अटूट <strong>िव</strong>ास। म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वी जी अपने पिरचय मे क<strong>ह</strong>ती <strong>ह</strong>ैं- मैं नीर भी दुख की बदली और50


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्शेफािलका जी अपना पिरचय <strong>दे</strong>ती <strong>ह</strong>ैं- सांय गगन की मैं अकेली तािरका। क<strong>िव</strong> भी सामािजक ाणी <strong>ह</strong>ोता<strong>ह</strong>ै-युग की चेतना के शीषर् िबदु पर का जीव। अतः <strong>दे</strong>श काल पिरवेश और पिरथित से आँखें मूद लेनाउ<strong>ह</strong>ें झुठला <strong>दे</strong>ना सदा सभव न<strong>ह</strong>ॴ <strong>ह</strong>ोता। यदा-कदा <strong>ह</strong>ी स<strong>ह</strong>ी सामािजक <strong>िव</strong>संगितयॲ कुरूपताओं और बदलतेजीवन-मूयॲ के ित दृिक्षेप कवियाी की सामािजक चेतना के ित जागरूकता का मणा <strong>ह</strong>ै। इस युगकी सबसे बड़ी <strong>िव</strong>डंबना <strong>ह</strong>ै- <strong>िव</strong>चारॲ की संकीणर्ता और आचरण और अनैितकता। कभी क<strong>िव</strong> बच्चन ने गायाथा-युग बदलेगा िकतु न जीवनिकतु आज- आदमी।अब आदमी न<strong>ह</strong>ॴ र<strong>ह</strong>ा/उसमे सोचने-समझने की सारी शिक्तयाँ/अतमुर्खी<strong>ह</strong>ो गई <strong>ह</strong>ैं/उसकी सारी संवेदनाएँ/िसपर्फ अपने िलए र<strong>ह</strong> गई <strong>ह</strong>ैं/ व<strong>ह</strong> एक सुसंध<strong>ह</strong>ीन फूल की तर<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ै/जोअपने <strong>ह</strong>ी िखलने मे मत <strong>ह</strong>ै।शेफािलका जी की उपयुर्क्त पंिक्तयाँ सोसिलज़्ाम और कॉमिनज़्ाम पर सेिपफज़्ाम कीकरारी चोट <strong>ह</strong>ै।कवियाी डॉ शेफािलका वम की कायानुभूित का पफलक बड़ा <strong>ह</strong>ी <strong>िव</strong>तृत <strong>ह</strong>ै। वैयिक्तकपीड़ा और सामािजक उपीड़न के ित उनकी सजगता को <strong>दे</strong>खते <strong>ह</strong>ुए ि<strong>ह</strong>दी-जगत उनसे ब<strong>ह</strong>ुत-कुछअिधक की आशा करता <strong>ह</strong>ै।रामे कुमार यादव र<strong>िव</strong>सांसद कुलपितबी एन मंडल <strong>िव</strong> <strong>िव</strong> मधेपुरा।शेफािलकातू न अपनी छाँ<strong>ह</strong> को अपने िलए कारा बनाना जाग तुझको दूर जानाम<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वी वम 7851


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Presented with greatest of love to my dearest damsel darling photogenic wifein the last days of 1983 this book Rajyog is addition to Raj-Lalan Verma, 24 12 8316शेफािलका <strong>ह</strong>मर दृि मेनारीक रूप मे शेफािलका शिक्त वरूपा से<strong>ह</strong>ो छिथ जे मि<strong>ह</strong>षासुर रूपी द<strong>ह</strong>ेजदानव नारी शोषनक तीक शुभ िनशुभ आ ाी समाज के गतर् मे राखवाक यास करै वाला रक्तबीज केबध करवाक संकप नेने छिथ आ िनभक भ ए<strong>ह</strong>ी लेल सतत यतशील र<strong>ह</strong>ैत छिथ। <strong>ह</strong>ुनक ांितकारी <strong>ह</strong>ृदययात <strong>ह</strong>ुनक जम िदन 9aug (quit india movement)भारत छोड़ो आंदोलन से ेिरत छैक।एक िदिस ेम करुणा आ दया से स<strong>ह</strong>जे पिसजय वाली शेफािलका आ दोसर िदिस ांितकारीशेफािलका दुनू यिक्तव क रसाकसी मे बढ़ैत साि<strong>ह</strong>यधम शेफािलका वतः एक अुद यिक्तव वािमनीबिन गेल छिथ जे बुझवा मे कखन<strong>ह</strong>ु काल <strong>ह</strong>म से<strong>ह</strong>ो अपना के अक्षम पबैत छी ललन ठीके छैक ि<strong>ह</strong>नकरक<strong>ह</strong>ब <strong>ह</strong>मरा एकदम कमर्कांड मे <strong>िव</strong>ास नै अिछ। मृयु उपरांत जखन <strong>ह</strong>म बाबूजी बड़का बाबूजीकाकाजी सब<strong>ह</strong>क ा( कमर् <strong>दे</strong>खलॱ पंिडत सब<strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>ा<strong>ह</strong>ारो<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनका छाता <strong>दे</strong>वैक तखन ने वष जेता कतेकतर<strong>ह</strong>क पलंग सेज मच्छरदानी आिद आिद जे <strong>दे</strong>वैक से <strong>ह</strong>ुनका वगर् मे भेटतैक! परु<strong>ह</strong>ार मे डोिम छल पाइकअभाव मे इलाज माय के नि<strong>ह</strong> करा सकल मुदा जमीन बेिच <strong>ह</strong>ुनक ा( कइ भोज भात केलक एि<strong>ह</strong> सब से<strong>ह</strong>मरा मोने बड <strong>िव</strong>तृणा भ गेल <strong>ह</strong>म ि<strong>ह</strong>नका कि<strong>ह</strong>येंक <strong>ह</strong>मरा मरैक बाद अ<strong>ह</strong>ाँ िकछ नै करब बस िभखमंगासब के खुआ <strong>दे</strong>वैकई <strong>ह</strong>ँसैत बजैत छला<strong>ह</strong> बाप रे िभखमंगा <strong>ह</strong>म ते िबकैये जायब <strong>ह</strong>मरा तखन तामस उठे बाद मे ब<strong>ह</strong>ुतसोची <strong>िव</strong>चैर ि<strong>ह</strong>नका से सत लेलॲ एक सत दुई सत तीन सत 1 आयर् समाज रीित से <strong>ह</strong>मर संकारकरब-तीन िदन मे खतम 2 केओ केश नि<strong>ह</strong> कटाबे 3 बरखी नै <strong>ह</strong>ोई सब काज 3 िदन मे पूरा भ जायतखन ओ जाि<strong>ह</strong> दृि से <strong>ह</strong>मरा तकलैथ जेना <strong>ह</strong>मरा चीि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोइथ जेना अपना <strong>दे</strong> सोचैत <strong>ह</strong>म र<strong>ह</strong>बकी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ब िकतु <strong>ह</strong>म आय धिर <strong>ह</strong>ुनक ओ दृि आ तकर बाद मौन मूक <strong>ह</strong>मरा चुपचाप अपन करेजा सेसटौने र<strong>ह</strong>लैथ कतेक काल धिर आय जखन <strong>ह</strong>म अगसर छी ते जेना ओ मौन मुखर भ सब िकछ बािजर<strong>ह</strong>ल अिछ 26 मई 2008 कें <strong>ह</strong>मर आमकथा िकत िकत जीवनक <strong>िव</strong>मोचन-पटनाक <strong>िव</strong>ापित भवन मेमुख्य अितिथ जिटस मृदुला िमा ारा भेल छल! अयक्षता जीवकात केने छला<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong>मोचन समारो<strong>ह</strong> कसमत आयोजन शरिददु चौधरी मध्ुकांत झा एवं पंचानन िमक स<strong>ह</strong>योग सं केने छलैथ। सोचैत नि<strong>ह</strong> छलॱजे ई समारो<strong>ह</strong> एतेक भय <strong>ह</strong>ोयत। <strong>ह</strong>ाल मे लोग खचाखच भरल छल। मंच पर मृदुला जी जीवकांत जीक52


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्संगे <strong>िव</strong>जय नारायण िमा राजमो<strong>ह</strong>न झा मधुकात जी शरिददु आिद सभ उपिथत र<strong>ह</strong>ैथ। जिटस मृदुलािमा जखन बजली<strong>ह</strong>-ई पुतक <strong>ह</strong>म पढ़ लागलॱ तँ <strong>ह</strong>मरा लागल <strong>ह</strong>म अपने जीवन पिढ़ र<strong>ह</strong>ल छी- स<strong>ह</strong>रसा मे<strong>ह</strong>मर कूली जीवन बीतल अिछ- <strong>ह</strong>म घरक सभ काज <strong>ह</strong>ाथ मे पोथी नेने करैत र<strong>ह</strong>लॱ- <strong>ह</strong>मर अंगुर बुक माकर्बिन गेल- आँिख नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>टैत छल पोथी पर सँ।शेफािलका जी कें <strong>ह</strong>म पि<strong>ह</strong>ने सँ जनैत छल<strong>ह</strong>ुँ िकतु ई नि<strong>ह</strong> जनैत छलॱ जे ओ <strong>ह</strong>मर सुर व सतीश चझा चीफ जिटसक संगी जेर मिलकक बेटी छिथ। एतेक नीक आ माखमक ई पोथी छैक जकरबड़ाई लेल <strong>ह</strong>मरा शद नि<strong>ह</strong> भेटैत अिछ- आ <strong>ह</strong>ुनक वक्तय क एक एक पाती आ <strong>ह</strong>मरा ने<strong>ह</strong>-नात करैतगेल <strong>ह</strong>मर पुतके नि<strong>ह</strong> जेना <strong>ह</strong>म वयं साथर्क भ गेल<strong>ह</strong>ुँ- मुदा <strong>ह</strong>मर एि<strong>ह</strong> साथर्कताक सुख भोग लेल नि<strong>ह</strong>तँ पापा छला<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong>ते वम जी अपने-रामानंद रमण बासुकी नाथ झा सभ एि<strong>ह</strong> कृितवक पिरचय <strong>दे</strong>लिनिकतु पंचानन िम जखन यिक्तव आ कृितव पर बाज लगला<strong>ह</strong> तँ स<strong>ह</strong>रसा मे जखन <strong>ह</strong>म नगर आयुक्तछलॱ ओि<strong>ह</strong> संगक िकछ गप सुनाय <strong>ह</strong>मरा चमकृत क गेला<strong>ह</strong>। मो<strong>ह</strong>न भाराज क<strong>ह</strong>लिन- आमकथाक अंतनि<strong>ह</strong>- सिरपॲ <strong>ह</strong>ुनक एि<strong>ह</strong> बात पर आमकथा िकत-िकतक दोसर खंड प मे िछिरया र<strong>ह</strong>ल छी।उषा िकरण खाँ शीला चौधरी ेमलता ेम सिरता झा आिद मि<strong>ह</strong>ला सशिक्तकरणक बसात से<strong>ह</strong>ो संगे छल-वातव मे आमकथा िकत िकत माा आप बीती नि<strong>ह</strong> जीवनक म<strong>ह</strong>व पूणर् घटना सभक उलेखे नि<strong>ह</strong>अिछ मुदा कोनो घटना कें जीवन-म मे कोन उमाद मे कोन आवेग मे जीवल<strong>ह</strong>ुँ एकर लेखा जोखा से<strong>ह</strong>ोअिछ। िकत िकत मे <strong>ह</strong>म अपन मानस दृि अपन भाव बोध कें यक्त केने छी- लकीरक पफकीर जकाँआमकथा कें रूप नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लॱ नि<strong>ह</strong> तँ आमकथा कें पारपिरक तटबंध मे बा<strong>ह</strong>ने छी। भ सकैत छैक केओएकरा उपयास बुझैथ केओ एकटा भावुक नारीक संवेदनशील <strong>ह</strong>ृदय नगरीक दशर्न ई तँ पाठक जनैथ आयकाि जमाना एतेक तीवर् गित सँ भािग र<strong>ह</strong>ल छैक जे ककरो लेल ककरो पुफरसत नि<strong>ह</strong> छैक। िरतानाताक संबंध टूटनाय-यूिक्लयर पिरवारक सजर्न-ता<strong>ह</strong>ु मे पटान नि<strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>खलॱ एकर एकटा बड़ पैघ कारणअिछ सि<strong>ह</strong>णुताकअभाव। खास कय आजुक लड़की मे ाी मे स<strong>ह</strong>वाक शिक्त नि<strong>ह</strong> छैक। नीक बेजा िकछ क<strong>ह</strong>ु तुरत जबाबद <strong>दे</strong>त। तखन <strong>ह</strong>म चा<strong>ह</strong>लॱ अपन जीवन िलखवा लेल-यिद ओ पिढ़ सकैथ- बुिझ सकैथ आमकथाकपांडुिलिप तैयार करैत काल कतेक तर<strong>ह</strong>क मानिसक यवधान आयल आ तखन <strong>ह</strong>म पंचानन जी कें मोनपाड़लॱ। ओ सिदखन <strong>ह</strong>मरा ेिरत करैत र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>-इजोत बाँटैत र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>-आदरणीयाअ<strong>ह</strong>ाँ वथ-स <strong>ह</strong>ोएब करब ई अटूट <strong>िव</strong>ास एि<strong>ह</strong> ओज<strong>ह</strong> सँ अिछ जे मैिथली एखनअपना आकांक्षा अ<strong>ह</strong>ाँ लग अवशेष रखनि<strong>ह</strong> अिछ मैिथली केँ कोन<strong>ह</strong>ुँ लेिखकाक आमकथा सँ ीसप <strong>ह</strong>ोएवाकपि<strong>ह</strong>ल अनुभूितक तीक्षा िथकैक आ मैिथल समाज केँ ए<strong>ह</strong>न नारी रक मूयांकन करब बाँकी अिछ जकर53


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्योगदान पिरवार समाज आ रा लेल एकि<strong>ह</strong> काल-खड मे पारपिरक म<strong>ह</strong>ा रखैत अिछ। पिछला मासजमशेदपुरक सेिमनार मे बमुिकल दस िमनटक गप भेल आ ताि<strong>ह</strong>सँ पि<strong>ह</strong>ने 1993 मे राँचीक मैिथली समेलनमे भेंट भेल छल आ एकबेर पटनाक िमिथला िमि<strong>ह</strong>र कायलय मे कुशलक्षेम धिर। मुदा बौिक तर परअ<strong>ह</strong>ाँक कथा-क<strong>िव</strong>ताक पाठकीय तर पर अ<strong>ह</strong>ाँक समाज सेवाक यक्षदशक तर पर <strong>ह</strong>म कम सँ कमसाढ़े तीन दशक सँ अिधके अविध जुड़ल र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ अिछ आग<strong>ह</strong>ुँ जुड़ल र<strong>ह</strong>ी से इच्छा ते अिछये। िमि<strong>ह</strong>र अ<strong>ह</strong>ाँकेँकथा संसार मे वेश करबाकअवसर <strong>दे</strong>ने छल। पछाित एकटा आकास <strong>ह</strong>मर पाठकीयता केँ संपु कयने र<strong>ह</strong>य। ओना िमि<strong>ह</strong>रक पाठीकीयमंच मे कैक <strong>ह</strong>मर अिभमत अ<strong>ह</strong>ाँक कथा संग छपल अिछ से ने तँ क¯टग अिछ आ ने मरण। मुदा मोनअिछ अगवे कथाक पााक संवेदनाक <strong>दे</strong>खार <strong>ह</strong>ोइत पशर् अपन संकृित-पिरवेशक समािनत करैतकथाकारक दृि आ पिछला शतादीक सातम दशक धिर अपन कुंठा वेदना आ शोषण केँ खूँट मे ब<strong>ह</strong>ैतमानिसकता।मोन पड़ैत अिछ 1976 । कथा लेिखका गौरी िमक सपादकव मे साि<strong>ह</strong>य अका<strong>दे</strong>मी सँकािशत कथा सं<strong>ह</strong> पर उठल बबंडर आ िमि<strong>ह</strong>रक <strong>िव</strong>चार मंच छल अखाड़ा। अ<strong>ह</strong>ाँक कथा चयन केँ <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँताखकक िनणर्य मानने र<strong>ह</strong>ी। <strong>ह</strong>मरा 1965-70 ई क स<strong>ह</strong>रसा मोन पड़ैत अिछ। िजला मुख्यालय रि<strong>ह</strong>तोएकदम गमैया वातावरण आ ताि<strong>ह</strong> झांपल पिरवेशक बीच स<strong>ह</strong>रसा नगरपािलका आयुक्तक अ<strong>ह</strong>ाँक दस वषयसमाज सेवा। आ समाजक ित दाियव पालनक यतमतम अविधमे तँ अ<strong>ह</strong>ाँ मैिथलीक कथा ओ क<strong>िव</strong>ताकमूलाधार केँ लेिखकाक तर पर बिल बनौल<strong>ह</strong>ुँ। वरायक दू अढ़ाय दशकक उपरात जँ िनपक्ष अनुशीलन<strong>ह</strong>ोअय तँ कथा ओ काय दुनू <strong>िव</strong>धा मे अ<strong>ह</strong>ाँ छोिड़ क्यो नजिर नि<strong>ह</strong> अवैत अिछ। गौरी िम िचालेखा <strong>दे</strong>वीलीली रे आिद अगवे कथा िलखैत र<strong>ह</strong>िथ। जाि<strong>ह</strong> नीरूजा रेणु केँ साि<strong>ह</strong>य अका<strong>दे</strong>मी पछाित पुरकृतकयलकि<strong>ह</strong> तिनक तँ जमो नि<strong>ह</strong> भेल छल। कखन<strong>ह</strong>ुँ शरिददु चौधरी सपादक समय-सालक क<strong>ह</strong>ब 26 0307/दूरभाष सटीक लगैछ जे अ<strong>ह</strong>ाँक योगदानक तटथ मूयांकन लेल काय कृित <strong>िव</strong>लधा भावांजिलएकटा आकास कथा सं<strong>ह</strong> नागफाँस उपयास यायावरी याा वृतांत मृित रेखा संमरण क अितिरक्तशी काय अथर्युग अनाम अनुभूित रजनीगंधा आ बा<strong>ह</strong> टुिट गेलैक अितिरक्त कैक सं<strong>ह</strong> मे थान पओनेरचना पिका मे िछिड़आइल कथा क<strong>िव</strong>ता केँ से<strong>ह</strong>ो सोझा पथार लगबय पड़तैक। 1974 मे अ<strong>ह</strong>ाँक मृित-रेखा संमरण पोथी ब<strong>ह</strong>राएल। <strong>ह</strong>म मैिथलीक संमरण <strong>िव</strong>धा मे ओि<strong>ह</strong> काल खड मे लेिखका लोकिनक पोथीतकैत िछयि<strong>ह</strong> आर कोन-कोन कृित अिछ जेना िक पिछला खेप अ<strong>ह</strong>ाँ क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ िकत-िकत मे शी अ<strong>ह</strong>ाँकआमकथा कािशत <strong>ह</strong>ोमय जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। एकर काशन मैिथली केँ नवीनतम उपलिध <strong>ह</strong>ैत। कोन<strong>ह</strong>ुँलेिखकाक आमकथा पि<strong>ह</strong>ले-पि<strong>ह</strong>ले मैिथली <strong>दे</strong>िख पाओत। अिगला खाढ़ी अ<strong>ह</strong>ाँक संघषर् समपर्ण आ दृि सँनव भूिमका िथर क सकत। 1993 मे <strong>ह</strong>मर धान सपादकव मे <strong>ह</strong>जारीबाग सँ पि<strong>ह</strong>ल टेवलायड मैिथलीमािसक बागमती दोमोदर टाइस कािशत <strong>ह</strong>ोमय लगल। दोसरि<strong>ह</strong> अंक मे मैिथलीक म<strong>ह</strong><strong>दे</strong>वी: शेफािलका वमअलेख छपल। मौिखक आ िलिखत <strong>िव</strong>रोध भेल की गलत छपल छल <strong>ह</strong>म मानैत छी म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वी54


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कोिटक गीतमयता अ<strong>ह</strong>ाँक काय मे नि<strong>ह</strong> अिछ िबब आ तीकक <strong>िव</strong>शाल पिरिध अ<strong>ह</strong>ाँ नि<strong>ह</strong> अखजत कसकल<strong>ह</strong>ुँ मुदा म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वी तँ संवेदनामकता <strong>ह</strong>ृ<strong>िव</strong>लता आ पशर्जयता लेल िसि पओलिन। अ<strong>ह</strong>ाँक कायसंसार तँ इए<strong>ह</strong> अनुभूितजयता केँ ला<strong>िव</strong>त कयने अिछ।मैिथली काय मंचक कवियाीक रूप मे अ<strong>ह</strong>ाँ छोिड़पयय के बनल अपन ाते नि<strong>ह</strong> अया<strong>ह</strong>ुँ अ<strong>ह</strong>ॴने मैिथलीक ित आकषर्ण जगौल<strong>ह</strong>ुँ जतय धिर <strong>ह</strong>मरा बूझलअिछ काउबेट क एि<strong>ह</strong> पूव भाग मे िागणक सामाय आयु 69सँ 73 मानल गेल अिछ। अपन जीवनक साढ़े छः दशक बीतैबतो मैिथली लेल अ<strong>ह</strong>ाँक ऊज उसा<strong>ह</strong> आिना <strong>दे</strong>िख <strong>ह</strong>मरा झुपा लाि<strong>ह</strong>री नेमसेकक - लेिखका मोन पड़ैत छिथ।बंगला लेिखका तसलीमा नसरीनक <strong>ह</strong>ेविन मे एक साक्षाकार पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ यूरोपीयन <strong>दे</strong>शकनागिरकता ए<strong>ह</strong>ी कारणे नि<strong>ह</strong> लेली<strong>ह</strong> जे अपन भाषा बजिन<strong>ह</strong>ार क्यॲ नि<strong>ह</strong> भेटैत छलि<strong>ह</strong> आन भाषा मे िलखवाकअतरामा अनुमित नि<strong>ह</strong> दैत छि<strong>ह</strong>। अ<strong>ह</strong>ूँ आइ स<strong>ह</strong>रसा छोिड़ पटना-िदली र<strong>ह</strong>य लागल <strong>ह</strong>ुँ। भगवती अ<strong>ह</strong>ाँ केँि<strong>ह</strong>दीयो मे यशवी बनवाक अ<strong>ह</strong>र्ता दान कयने िथकीक मुदा अ<strong>ह</strong>ाँ आइयो तसलीमा बनल छी जकर माणअिछ शी काय िकत-िकत मे। िमिथला सभ िदन मीमांसक भूिम र<strong>ह</strong>ल अिछ। एतुका साि<strong>ह</strong>येाबुिजीवी आ पाठकक मनन-िचतन मय अ<strong>ह</strong>ाँक चािर दशकक मैिथली सेवा थायी पिरिचत <strong>दे</strong>तिनसाि<strong>ह</strong>यानुभूितक नवीनता।सादर।पंचानन िम(मसँ दोसर खेप अिगला अंकमे)२.िबिपन झाच<strong>ह</strong>कैत चौक आ कनैत दलानसंमण काल सँ गुजरैत अपन िमिथलांचल आइ अपन क्षीण <strong>ह</strong>ोइत मयदा, सयता एवं संकृित कऽ कारणिचतात अिछ। समत <strong>िव</strong>वेकशील बुिजीवी तध छिथ। मैिथल संकार अदरे अदर <strong>िव</strong>लाप कय र<strong>ह</strong>ल55


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिछ! एकर पैघ उदा<strong>ह</strong>रण थीक च<strong>ह</strong>कैत चौक, <strong>ह</strong>ँसैत मधुशाला आ कनैत दलान।कि<strong>ह</strong>यो िमिथला कऽ गामक दलान वु व अनुभवी बुजुगर्, उमशील आ <strong>िव</strong>वेकी युवा, संकारी िकशोर आबच्चा सभ सँ शोभायमान र<strong>ह</strong>ैत छल। आँगन मँ गोसाउिनक घर एकटा तीथर्वत् <strong>ह</strong>ोइत छल। चौक चौरा<strong>ह</strong>ासियता एवं मेलिमलापक अडा <strong>ह</strong>ोइत छलै मुदा आई ? नगर पलायन के कारण दलान सु भय गेल। जेयिक्त वचलो छिथ से दलान क वजाय अतःपुर में यत र<strong>ह</strong>ैत छिथ। वु यिक्त गाम में अपसंख्यकमय गेला<strong>ह</strong>। येक चाँक पर एकटा <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शी मधुशाला खूिज गेल जतय पैघघरक बच्चा यिक्त सम वच्चनसा<strong>ह</strong>ेबक थक अनुकरण कय र<strong>ह</strong>ल छिथ। संगि<strong>ह</strong> इशारा में िकछु पिड़या वला चीज सं<strong>ह</strong>ो सूंिघ र<strong>ह</strong>ल छिथ।इ सवर् यात वौिक आचार संबंधी दूषण ाम समाज के कलुिषत करैत-करैत िमिथलाचलक आमा नकरवाक उत अिछ। आई सबटा बौिक व आचारवान यिक्त ाम समाज में घुटन म<strong>ह</strong>सूस कय र<strong>ह</strong>ल छिथएकर िजमेदार के छिथ ? शायद समत समाज।एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ामारी कऽ उमूलनाथर् समत मैिथल समाज के आगा आबय पड़त िथित अखनो िनयंण में अिछ।यिद यास कयल जाय तखिन सब िकछु संभव अिछ अयथा सब सयानाशक इंतजार में तैयार र<strong>ह</strong>ी इभ<strong>िव</strong>यक चेतावनी अिछ।आशा अिछ से समत बौिक समाज एि<strong>ह</strong> समया पर िचतन करता<strong>ह</strong> आ िकछु सामूि<strong>ह</strong>क यासो अवय<strong>ह</strong>ोयत।१. डा. राजे <strong>िव</strong>मल- साि<strong>ह</strong>य–समगीतकार धीरे ेमिषर्क सुर–ताल २.ो. वीणा ठाकुरो. वीणा ठाकुर- िज नगीक जीत उप यासक समीक्षा-३. - जगदीश साद मंडल- कथाक शेष- अिग नी ४. - जगदीश साद मंडल- कथा-अत<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>१56


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्—डा. राजे <strong>िव</strong>मलसाि<strong>ह</strong>य–समगीतकार धीरे ेमिषर्क सुर–तालगीतकार धीरे ेमिषर् नेपालीय मैिथली गीत–संसारक ायः सभसँ मूयवान उपलिध िथका<strong>ह</strong>— <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धतामय<strong>िव</strong>षयक दृिएँ, संख्यामकताक दृिएँ, उच्च कायमूयक दृिएँ, <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध िशप–योगक दृिएँ, <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धअलार, गुण, रस, भािषक योगक दृिएँ, शैलीगत <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धताक दृिएँ, सामािजक सचेतताक दृिएँ आसभसँ बिढ़कऽ मितक आ <strong>ह</strong>ृदयक सुदर स<strong>ह</strong>यााक दृिएँ । ि<strong>ह</strong>नक गीतसर्<strong>ह</strong> ‘कोन सुर सजाबी ?’ कगीतसभमे ेमतव, यङ्ग्यतव, वेदनातव, नवरसतव, उोधनतव, आख्याियका–तव, सामािजक–तव,धािमर्क–तव, राजनीितक–तव, सांकृितक–तव आिद <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध तव िमलाकऽ जे कलामक रूपाकृित गढ़ल गेलअिछ से <strong>िव</strong>लक्षण िथक । <strong>ह</strong>मरा आन गीतकारक िकछु गीतक िकछु पंिक्त भीतरधिर छूबैत अिछ, मुदाधीरेक ब<strong>ह</strong>ुतो गीतक ायः सभ पंिक्त ममर्केँ बेिध जाइत अिछ । जीवन–जगतक यथाथर् शिक्त आसभावनाक ित अदय िना एवं सजगतासँ पोनगल आतिरक आ वा सौदयर् जखन सुरमे सजैत अिछ तँजेना चेतनाक ल<strong>ह</strong>िरकेँ लयब कऽ लैत अिछ । जीवनक िकयारीमे फुलाइछ सय आ सौदयर्क फूल जेयेक रूप–रमे मलकारी िथक । पिरवेशक यथाथर्बोध <strong>ह</strong>ेतु आवयक वैज्ञािनक दृिक <strong>िव</strong>रोधमे ठाढ़ भेलकुिठत सौदयर्बोधसँ बेसी तकर सा<strong>ह</strong>चयर्मे पिरमािजर्त आ <strong>िव</strong>किसत सौदयर्–चेतनाक कारणेँ गीतकारक स<strong>ह</strong>ज57


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ेमोच्छ्वासो कोनो अदृय चलोकसँ आएल नि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ृदय िकंवा धरतीसँ उपजल लगैछ ।क<strong>िव</strong>मे सौदयर्–चेतनाक इधनुषी र य–त–सवर् छलिक उठल अिछ से सय, मुदा सौदयर्क रसातािमिथलाक धरती आ संकृितक ित स<strong>ह</strong>ज संकारक रूपमे <strong>िव</strong>किसत मधुर अनुरागसँ अिभेिरत अिछ ।ब<strong>ह</strong>ुजन–रनक स ब<strong>ह</strong>ुजन–मलक भाव ि<strong>ह</strong>नक अनेक गीतक संवेदनाकेँ समसामियक आ सतत गितशीलसयक संवा<strong>ह</strong>क बना <strong>दे</strong>ने अिछ, मुदा तौँ ओ <strong>दे</strong>श–कालक अतसर्यसँ आब अिछ । प क<strong>ह</strong>ी तँ ि<strong>ह</strong>नकसमकालीनता पिरवेशजय अतर क्षणक अिभयिक्त िथक । ि<strong>ह</strong>नक भाषा, भिमा, भावबोध, छद, लयमेएतेक नवीनता आ ताजापन एि<strong>ह</strong> दोआरे बूिझ पड़ैछ जे ओ सःजात कमलक फूलसन टटका अिछ, जकरजिड़ भने परपरामे <strong>ह</strong>ोइक, मुदा फुटन िनतात मौिलक छैक ।धीरे ेमिषर्क गीतसभकेँ िनिलिखत कोिटमे वगकृत कएल जा सकैछ— १) म, सषर्, आथाक गीत २)मानवीय सबध आ संवेदनाक गीत ३) सौदयर्–चेतना आ ीितक गीत ४) िचतनपरक दाशर्िनक गीत ५)मािटपािन आ सामािजक राजनीितक सचेतताक गीत ।१. म, सषर्, आ आथाक गीत ः जीवनक अरयमे काँट छैक तँ फूलो छैक, पतझड़ छैक तँ बसतोछैक, ीम–दा<strong>ह</strong> छैक तँ छा<strong>ह</strong>िरक शीतलतो छैक । जीवनकेँ वीकार करबाक लेल ओकर सपूणर् यथाथर्केँवीकार कऽ उसा<strong>ह</strong>क स जीबऽ पड़तैक । <strong>िव</strong>डबनापूणर् जीवनक ई वीकृित आ िजजी<strong>िव</strong>षा गीतकारकेँकाँटक बीच फूल खोजबाक ेरणा आ उसा<strong>ह</strong> दैत छि<strong>ह</strong>—चािर िदनक ई जीवन–धाम<strong>ह</strong>रखक पल ता<strong>ह</strong>ूमे बामकिलका खोँिटकऽ फेकैत <strong>ह</strong>मतािक र<strong>ह</strong>ल छी फूलक गामई धरती, एकर उसव आ शोक, िमित–अु, जय–पराजय ाणवतताक माण िथकै, तेँ कोनो कपना–कु<strong>ह</strong>रमे भटकैत सय–सूयर्क खोज करब बत<strong>ह</strong>पनी छैक । सृिक गभर्सँ जनमल सय मा गीतकारकेँवीकार छि<strong>ह</strong>—सयक जननी सृि तमामकमर्क िसचन <strong>ह</strong>मर काम.....ेमिषर् म<strong>ह</strong>ीन जीवनकेँ िजनगीक म मानैत छिथ आ शोषणपर आधािरत जीवन–यवथाक <strong>िव</strong>रु छाती तािनठाढ़ भऽ जाइत छिथ । शोषणक <strong>िव</strong>रु के<strong>ह</strong>न घृणा छि<strong>ह</strong> ेमिषर्क मोनमे—गामक गाम उजािड़ बनाओलम<strong>ह</strong>ल–अटारी नइ चा<strong>ह</strong>ी<strong>दे</strong>शक खून आ गरीबक आ<strong>ह</strong>सँभरल बखाड़ी नइ चा<strong>ह</strong>ीलाखोक धूर िनलामीक जनमलएक िजमदारी नइ चा<strong>ह</strong>ी.....”ए<strong>ह</strong>न अवथामे ओ क<strong>ह</strong>ैत छिथ— <strong>ह</strong>मरा अपन गरीिबयो बरदान लगैए.....गरीबक िजनगीक के<strong>ह</strong>न मािमर्क शदिच तुत कएने छिथ ेमिषर्—58


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पीठकेँ झँपैत छी तँ माथा उघारमाथकेँ झँपैत छी तँ पीठि<strong>ह</strong> उघारचूिन–चूिन खढ़पात खोँता बनाबीचुिबते रि<strong>ह</strong> जाए तैयो िजनगीक चार......२. मानवीय सबध आ संवेदनाक गीत ः मनुक्ख अनेक तरपर एक–दोसराक रागततुसँ ब<strong>ह</strong>ाएल अिछ ।िनतात वैयिक्तक तरपर, पािरवािरक तरपर, सामािजक तरपर, रािय तरपर, अतरिय तरपर,ाडीय तरपर । राग–<strong>िव</strong>रागक ई खेल िचरतन िथक, सावर्भौम िथक । जाधिर मनुक्ख जी<strong>िव</strong>त अिछ,ने<strong>ह</strong>–छो<strong>ह</strong>क एि<strong>ह</strong> रेशमी बधनकेँ तोिड़ फेकब ओकरा <strong>ह</strong>ेतु दुःसाय िथकै । एि<strong>ह</strong> रागामकताकेँ ेमिषर् जीवनकपदन, ाणयोित, अपिर<strong>ह</strong>ायर् अ–र मानैत छिथ—बीस बरखा टेरिलिङया कुरतातैपर साटल चेफरी छैशीतल<strong>ह</strong>रीमे ओर ओढ़नापोतीक फेकल केथरी छैसोना गिढ़कऽ इए<strong>ह</strong> फल पौलकअपने बिन गेल ताम–सनवा<strong>ह</strong> बुढ़बा तैयो बाजैए<strong>ह</strong>मर बेटा राम–सन....अितीय !! ई सबध–बध अपराजेय आ अमर र<strong>ह</strong>ए, भगवान !!३. सौदयर्–चेतना आ ीितक गीत ः कोनो राजनीितक वादक झडातर बैिस गीतकेँ <strong>िव</strong>ज्ञापन वा चारकमायम बनबैत अथवा अनुभवशूय <strong>िव</strong>षयपर शदक कलाबाजी <strong>दे</strong>खबैत जीवानुभव वा जीवनसयक िदससँशुतुरमुग शैलीमे आँिख मुनिन<strong>ह</strong>ार गीतकार नि<strong>ह</strong> िथका<strong>ह</strong> ेमिषर् । तेँ ओजवी भावनाक <strong>ह</strong>थौड़ासँ शदकेँलो<strong>ह</strong>ारजकाँ पीिट–पीिट सषर्क <strong>ह</strong>ेतु फरसा आ गड़ाँस बनबैत ेमिषर् जखन छेनीसँ पदावलीकेँ तरासैतसोनारजकाँ रिच–रिचकऽ पे्रयसीक <strong>ह</strong>ेतु कोमल कठ<strong>ह</strong>ार बनबैत छिथ तँ <strong>ह</strong>मरा कृणक कुरुक्षेक योारूप आवृदावनक रासलीला रचबैत ेमीरूप एि<strong>ह</strong>बेर मोन पिड़ जाइत अिछ ।ृारक दुनू भेद— संयोग आ <strong>िव</strong>लभक मो<strong>ह</strong>क िचण ि<strong>ह</strong>नक गीतमे भेटैत अिछ—ेमक घटसँ जते िनकालीजलक <strong>ह</strong>ुअए ने अत<strong>ह</strong>मर अ<strong>ह</strong>ाँकेर ेमक िचिड़याभऽ गेल बेस उड़त.......४. िचतनपरक िकंवा दाशर्िनक मुाक गीत ः िचतन जखन भावनाक तलपर आिब गाबऽ लगैछ तँ उच्चकोिटक गीतक जम <strong>ह</strong>ोइत छैक । ेमिषर्क िकछु गीतमे िचतनक जे िचनगी द<strong>ह</strong>कैत अिछ से िजनगीकचरम सयधिर लऽ जाइत अिछ—जीवन िथक मेला दू िदनमाई ईर्या–ेष िकए ाणी59


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आिखरमे <strong>दे</strong><strong>ह</strong> गिलए जएत<strong>ह</strong>बस रि<strong>ह</strong> जएत<strong>ह</strong> अमृत वाणी.....वन–वन बौआइत अिछकतूरीक टो<strong>ह</strong>मे मृग जि<strong>ह</strong>नासिदखन औनाइत अिछमाया आ मो<strong>ह</strong>मे मन ति<strong>ह</strong>ना.....५. मािट–पािन आ सामािजक–राजनीितक सचेतताक गीत ः धीरे ेमिषर्क गीतमे जय<strong>दे</strong>वक कृिमकलामकता नि<strong>ह</strong>, <strong>िव</strong>ापित गीतक स<strong>ह</strong>ज कलामय तमयता अिछ । तेँ ई गीतसभ िमिथलाक सुगधसँ म<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>करैत अिछ । िमिथलाकेर यथा द<strong>ह</strong>ेज, नवका साल पुरने <strong>ह</strong>ाल, जनतक ब<strong>ह</strong>ाली, जय <strong>ह</strong>ो पेट धरमवीर, <strong>ह</strong>े<strong>दे</strong>िखयौ <strong>ह</strong>मर समाजमे, ओ बमभोला, साक माछ, <strong>दे</strong>शी मुग िबलाइती बोली, जागरण गीत एि<strong>ह</strong> कोिटक गीतिथक । एि<strong>ह</strong> गीतसभमे अयत तीण यङ्ग्य अिछ—बम भोलाछोडूÞ भङगोलाजँ िपयब अिछ अित आवयकपीबू कोकाकोला.....मुग <strong>दे</strong>लक बाङदुलिरया दारू ला......पि<strong>ह</strong>ने डबरा–खा घुमीभेटए बस गरचुीबाँटैत–चुटैत पबैत छिलयैएि<strong>ह</strong>–दूटा कुीएि<strong>ह</strong>बेर पोखिरक जीरा भेटलसिट गेल ठोरमेआब तँ मोन परिक गेल <strong>ह</strong>मरमाछक झोरमे...........दूगपूजा डी.पी. बिन गेलभरदुितया राखीतर दिब गेलजुड़शीतल शीतल<strong>ह</strong>रीक मारल<strong>ह</strong>ैपी यू इयर बस फिब गेलबम फटाक फुलझड़ीक बीचमेडूिब गेल <strong>ह</strong>ुा लोली<strong>दे</strong>शी मुग िबलायती बोली.....एि<strong>ह</strong> सभ गीतक उिचत मूयान मैिथल संकृितक गवाक्षसँ िनरिखकऽ करब बेसी उिचत <strong>ह</strong>ोएत । कारण<strong>ह</strong>ुनक गीत–संसार सोरसँ पोरधिर मैिथल संकृितक रमे सराबोर अिछ । एऽ धिर जे उपमोसभ खाँटी60


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मैिथल भूिम, जीवन, समाज वा संकृितसँ लेल गेल अिछ—भेल ेमक रौदी एि<strong>ह</strong> जगमेतेँ धधकए सभतिर दावानलजुड़शीतलक जल–थपकीसनबिरसाउ िये कने ेमक जल.......सुच्चा मैिथल गीत िथक— अिछल–सन प<strong>िव</strong> ! एकटा पाँती <strong>दे</strong>खल जाए—भौजीकेँ बस कोबरे भाबिनमुदा िदयरसभ आिब सताबिनभैया ब<strong>ह</strong>ाने काल भगाबिथबार<strong>ह</strong>मासा गािब सुनाबिथ.........गीतकार धीरे ेमिषर्क मा<strong>दे</strong> िटपणी दैत नेपाल राजकीय ज्ञा–ितानक उपकुलपित, नेपाली समीक्षाशाकयुगपुरुष, काड <strong>िव</strong>ान ा.डा. वासु<strong>दे</strong>व िपाठी उिचते िलखलैि<strong>ह</strong> अिछ— “करीब सैँतीसे वषर् (तकालीन) कल<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ाइत उमेरमे अनेक <strong>िव</strong>धा आ क्षेमे र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ुनक साधना आ तकर <strong>िव</strong>तृत आयामक अवलोकन कएलापर<strong>ह</strong>मरालोकिनक मोनमे स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong>ँ म<strong>ह</strong>ान नेपाली साि<strong>ह</strong>य–ा मोतीराम भक मरण भऽ अबैछ ।” मैिथलीकएि<strong>ह</strong> मोतीरामपर िमिथला–मैिथलीक इित<strong>ह</strong>ास सवर्दा गवर् करत से <strong>ह</strong>मर अटल धारणा िथक ।२.ो. वीणा ठाकुरअ यक्ष, मैिथ ली <strong>िव</strong> भागल.ना.िम .ि व व <strong>िव</strong> ालय दरभंगा।िज नगीक जीत उप यासक समीक्षा- ो. वीणा ठाकुर61


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ी जगदीश साद मंडलक उपन् यास ‘िज नगीक जीत’ पढ़वाक अवसर भेटल। उप यास पिढ़ बुझाएल जेई उप यास तँ वा तवमे िम िथ लाक सं कृित क जीत िथ क, जीवनक जीत िथ क, सं कारक जीत िथ क। जॱएक श दमे क<strong>ह</strong>ल जाए तँ यए<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ जे ई ‘लोक’क जीत िथ क। जखनि<strong>ह</strong> लोकक जीतिथ क तँ वभा<strong>िव</strong> क अिछ जे एि<strong>ह</strong> उप यासक म य लोक साि<strong>ह</strong> यक सुग ध चतुिदर्क पसरल <strong>ह</strong>एत।उप यासक कथा िम िथ लाक एकटा गाम क याणपुरक िथ क, जतए जी<strong>िव</strong> काक मुख् य साधन िथ क कृिष ,जतए आधुिन क वैज्ञािन क युगक काश नि<strong>ह</strong> प<strong>ह</strong>ुँचल अिछ । जतए उच् चतम िश क्षाक ल य िथ क बी.ए. पासकरब आओर जतए एकैसम शता दी एखन धिर नि<strong>ह</strong> आएल अिछ आओर नि<strong>ह</strong> आएल अिछ शाइिन ंग इंिड याककाश। उप यासकार मुख पा छिथ नायक बचेलाल, नािय का रूमा, मुख् य पा छिथ बचेलालक माएसुिम ा, अछेलाल, अछेलालक प नी मखनी इ यािद । कथा अिछ बचेलालक एवं सँ उपजलअवसादक एवं जीवन संघषर्क, सुिम ाक िम िथ लाक नारीक गिर माक अछेलालक कर् य िन ठताक, संगि<strong>ह</strong>मानवीय संघषर्क, क आओर भ<strong>िव</strong> यक आशा-आकांक्षाक। नायकक मानिस क जॱ जीवनक साथर्कतालेल अिछ तँ नायकक माए सुिम ताक दृि ट प ट मानवीय गिर मासँ युक् त अिछ । नायकसँ एक डेग आगाँ बिढ़ सँ मुिक् त क वाद <strong>दे</strong>खबैत काश पुंज म य अिछ । नायकक प नी रूमाक चिर पर काश नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल गेलअिछ , ताि<strong>ह</strong> कारणे रूमा उप यास म य गौण पा भऽ गेल छिथ ।कोन<strong>ह</strong>ुँ समाजक जातीय मनीषा, सामुदािय क चेतना, जातीय बोध मानवीय मू य आओर जीवन दशर्नक<strong>िव</strong> <strong>िव</strong> ध पक्षमे अवगत <strong>ह</strong>ोएवा लेल ओकर लोककेँ बुझब आव यक। उप यासकार एि<strong>ह</strong> उप यास म य अ य तइमानदारी पूवर्क अपन समाज, िम िथ लाक समाज, र<strong>ह</strong>न-स<strong>ह</strong>न, आशा-आकांक्षा एवं समयक स य िल खने छिथ ।समाजक िन न वगकर्, कृषक वगर्क जीवनक िच ण अ य त इमानदारी पूवर्क कएने छिथ । उप यासकारिम िथ लाक वा त<strong>िव</strong> क िच ण करवामे सफल भेल छिथ , िम िथ लाक ता कालीन दशाक िच ण कएने छिथ तँमा और मा अपन भाषा, <strong>दे</strong>श एवं सामाि जक दािय व समाजक ित ेम एवं ित बताक कारणे ि<strong>ह</strong> नकासँ ईउप यास िल खवा लेने अिछ । यिप कथाक वा<strong>ह</strong> अवरू अिछ तथािप कथा अपन अंकमे <strong>दे</strong>श-समाज,मानव, कृित , सं कृित , <strong>िव</strong> कृित आिद केँ समेिट अपन ल यपर प<strong>ह</strong>ुँचवामे सफल भऽ गेल छिथ । ि<strong>ह</strong> नकउप यासमे ि<strong>ह</strong> नक यिक् त व पाठकक समक्ष प ट तीत भेल अिछ ।जीवन दशर्न आओर आ या मसँ लऽ कऽ मनु यक सम त राग-<strong>िव</strong> राग ‘लोक’मे <strong>िव</strong> मान अिछ । िम िथ लाकलोक सं कृित संवा<strong>ह</strong>क उप यास ‘िज नगीक जीत’मे उप यासकार जीवनक ओि<strong>ह</strong> स यकेँ आ मसात् करबाकयास कएने छिथ जाि<strong>ह</strong> मे जीवनक सम त ‘सार’ नुकाएल अिछ । उप यासक म यमे उप यासकार मनु यजीवनक सम त राग-<strong>िव</strong> राग, आशा-आकांक्षा, दीनता-<strong>ह</strong>ीनता, उ कषर्-अपकषर्क िच ि त करैत व तुत: जीवनकशा वत त य- जीवाक इच् छाकेँ उजागर करवामे सफल भेल छिथ । व तुत: ई उप यास ई उप यास भाषाअथवा वोलीमे जातीय मृित क आ साि<strong>ह</strong> ि य क रूप िथ क जे <strong>ह</strong>मर जातीय चेतना अथवा जातीय वोधकेँसुरिक्ष त राखने अिछ । िम िथ लाक सूच् चा िच अंिक त करैत उप यासकार अपन जीवनानुभवसँ संिच त कएल‘सार’ आओर ‘स य’केँ अिभ यक् त कएने छिथ । व तुत: ई उप यास िम िथ लाक सं कृित क तीक िथ क आओर62


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एकर सार िथ क शा वत। उप यास म य कृित , पिर वेश, आ या म, समरसता आओर सम वयक छ<strong>िव</strong> आओरछटा सवर् दृि ट गोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ ।वतर्मान साि<strong>ह</strong> यमे ई वृित मुख अिछ - एक समाजो मुख दोसर यिक् त िन ठा तथा आ म केि त।उप यासकारक वृित समाजो मुख अिछ । स पूणर् उप यास म य िम िथ लाक गामक लोकक र<strong>ह</strong>न-स<strong>ह</strong>न, अचार-<strong>िव</strong> चारक िच ण एतेक सजीव अिछ जे पाठककेँ ओि<strong>ह</strong> लोकमे लऽ जाइत अिछ , िज नका गाम छुिट गेलछि <strong>ह</strong> । उप यास मध् य िम िथ लाक समाजक िच एतेक वा त<strong>िव</strong> क रूपमे िच ि भेल अिछ जे िम िथ लाकमाि ट-पािन क सुग धसँ पाठकक <strong>ह</strong>ृदय स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong> आ<strong>ह</strong>लािद त भऽ जाइत अिछ । वतर्मान समएमे गामक लोककपलायन श<strong>ह</strong>र िद िश भऽ गेल अिछ , गाम पाछाँ छूटल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ । मुदा पाठक उप यास पिढ़ पुन: गामघुि र जाइत अिछ , गामक मृित सँ पाठक बा <strong>ह</strong>ल रि<strong>ह</strong> जाइत अिछ ।सामािज क नक ती सजग उप यासकार अपन एि<strong>ह</strong> रचनामे सामािज क जीवनक अ तर्<strong>िव</strong> रोध, <strong>िव</strong> संगितएवं पिर वेशक िच ण करैत, सामािज क नक िन दान मूलत: यिक् त मे ताकवामे सफल भऽ गेल छिथ ।िम िथ लाक ामीण समाजक, िन न वगर्क एवं कृषक समुदायक मा यता एवं पर पराकेँ तुत करैतउप यासकार उप यासकेँ अ य त संवेदय बना <strong>दे</strong>ने छिथ संगि<strong>ह</strong> एकटा नव सं<strong>दे</strong>श- आशाक सं<strong>दे</strong>श, भ<strong>िव</strong> यिन मणक सं<strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>वाक से<strong>ह</strong>ो यास कएने छिथ । एि<strong>ह</strong> सं<strong>दे</strong>शकेँ उप यासकार लोकक भाषामे यक् त करैतसंकीणर् एवं अ यव<strong>ह</strong>ािर क पक्षकेँ मानवीय सरोकारसँ जोड़ैत क पनाशीलता एवं संवेदन शीलताकेँ के मे रािखअपन उ<strong>दे</strong> यकेँ िच ि त करवामे सफल भऽ गेल छिथ । ‘ब<strong>ह</strong>ुजन ि<strong>ह</strong> ताय ब<strong>ह</strong>ुजन सुखाय’क विन बुलंद करैतउप यासकार दया, ममता, आ था, याग, परोपकार सदृश मानवीय गुणक पक्षधर तीत <strong>ह</strong>ोइत छिथ । दोसरिद िश एि<strong>ह</strong> गुणकेँ ाि त क िद श िन दश से<strong>ह</strong>ो कएने छिथ । आधुिन क बुि जीवी मानवक कायर्, ज्ञान आओरइच् छाक बीच तालमेलक अभाव आधुिन क जीवनक <strong>िव</strong> ड बना िथ क। मुदा उप यासकार िम िथ लाक सरल,िन छल एवं स<strong>ह</strong>ज लोकक िच ण करैत व तुत: िम िथ ला शु, प<strong>िव</strong> एवं स य वायनक िच ण कएने छिथ ।उप यासक सभसँ पैघ <strong>िव</strong> शेषता िथ क समाजक िन नवगर्क बोलचालक भाषा, लोक संवाद एवं लोकोिक् त कयोगक संग समाजक <strong>िव</strong> षमता एवं <strong>िव</strong> संगित पर <strong>ह</strong>ार करव। अपन जीवनानुभवकेँ अलग शैली एवं िश पकमा यमसँ िन रूिप त करवामे उप यासकार सफल भऽ गेल छिथ । संगि<strong>ह</strong> इ<strong>ह</strong>ो स य जे उप यासकारक अ तर्मनअ य त कोमन त तुसँ िन िमर्त छि <strong>ह</strong> तेँ ि<strong>ह</strong> नक उप यास म य ‘िर से टी<strong>िव</strong> टीक’ तर ब<strong>ह</strong>ुत गाढ़ भऽ गेल छि <strong>ह</strong> ।उप यासकार मािण त कऽ <strong>दे</strong>ने छिथ जे स<strong>ह</strong>ज लोक भाषाक मा यमसँ नि<strong>ह</strong> मा अपन अ तपर्िर करण स भवअिछ अिप तु कारा तरसँ मानवीय दािय वक िन वर्<strong>ह</strong>न से<strong>ह</strong>ो।संवंधक अभावमे मनु य सुखा जाइत अिछ । मनु य अपनामे वंद <strong>ह</strong>ोएवा लेल नि<strong>ह</strong> बनल अिछ । मनु यमेजतेक जे अिछ , सभ ओकरा अ यसँ माने दोसरसँ जोड़ैत अिछ आ स नताकेँ बाँटैत अिछ । स भत: यए<strong>ह</strong>उप यासकारक इ ट छि <strong>ह</strong> । <strong>ह</strong>म ि<strong>ह</strong> नक मंगलमय भ<strong>िव</strong> यक कामना करैत अंतमे मैिथ ली साि<strong>ह</strong> यक भंडारकेँसमृ करवा <strong>ह</strong>ेतु साधुवाद दैत िछ यि <strong>ह</strong> ।63


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पोथीक नाम- िज नगीक जीत (उप यास)उप यासकार- जगदीश साद मंडलकाशक- ुित काशन, राजे नगर िद ली।मू य- २५० टाका मा।काशन वषर्- सन् २००९पोथी पाि त क थान- प लवी िड ी यूटसर्,वाडर् न.६, िन मर्ली, सुपौल, मोवाइल न. ९५७२४५०४०५३जगदीश साद मंडलकथाक शेष-64


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिग नी<strong>िव</strong> ालय भवनक सीढ़ी, जि<strong>ह</strong> ठाम ओसारपर चपरासी बैसैत। सीढ़ीसँ एक लग् गी पाछुए पढ़ुआकाका र<strong>ह</strong>िथ िकचपरासी उिठ कऽ आॅिफ स िद स <strong>िव</strong> दा भेल। जे को <strong>दे</strong>खिथ । सीढ़ी लग प<strong>ह</strong>ुँच आगू तकलिन जे चपरासीघुिर कऽ अबैए आिक नि<strong>ह</strong> । मुदा नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख काकामे पौरूष जगलिन । मनमे उठलिन अखन तँ सेवा िन वृोनि<strong>ह</strong> ये भेलॱ<strong>ह</strong>ेँ, त<strong>ह</strong>न िक अए अनकर सेवा लेवा लेल मुँ<strong>ह</strong> ताकब। सीढ़ीसँ उपर तँ चिढ़ गेला<strong>ह</strong> मुदा सीढ़ीक ओ न जे पछुएने अबै दलिन आगूसँ घेिर लेलकिन । जे (चपरासी) बाबा क<strong>ह</strong>ैए, आॅिफ सोक सभ भैये, काकाक<strong>ह</strong>ै छिथ मुदा िक से क<strong>ह</strong>ने शरीरक शिक् त यो घिट -बिढ़ सकैए। जँ से नि<strong>ह</strong> तँ पिर वारमे िक अए क<strong>ह</strong>लजाइए। नजिर ठनकलिन , अगर बीस बखर्क आधार बना <strong>दे</strong>खै छी तँ उ दोबराइत जाइए। उमरे तँ शरीरकशिक् त केँ घटबै-बढ़बैए। मन <strong>ह</strong> लुक भेलिन । मुदा चपरासीक बेव<strong>ह</strong>ारसँ मन खटाएले र<strong>ह</strong>लिन । <strong>ह</strong>वा उिठ चुकलछल जे आइ चािर बजे पढ़आ काकाकेँ सेवा-िन वृि क िच ी भेटतिन । <strong>िव</strong> ालयक वातावरणमे सोग पसिरचुकल छल। टाफ रूम प<strong>ह</strong>ुँचते एक नि<strong>ह</strong> अनेक तर<strong>ह</strong>क खटका खटकए लगलिन । आन िद नसँ बेव<strong>ह</strong>ारो बदलल। मुदाचपरासीबला बेव<strong>ह</strong>ार बेसी मनकेँ <strong>ह</strong>ॱड़ैत र<strong>ह</strong>िन । कुरसीपर बैसति<strong>ह</strong> मनमे उठलिन । मुदा त<strong>ह</strong> दैत मनसँ<strong>ह</strong>टौलिन । िश क्षक सब<strong>ह</strong>क बीच गप-स पक म से<strong>ह</strong>ो बदलल-बदलल बुिझ पड़िन । िक छु यंग् यबातसँ मकेँबदलौ चा<strong>ह</strong>िथ तँ ओ<strong>ह</strong>न बेव<strong>ह</strong>ारे नि<strong>ह</strong> छलिन । चािल सँ थाकल र<strong>ह</strong>बे करिथ आँिख झल-फलाए लगलिन । गमे-गम नीनो आिब गेलिन । अिल सा कऽ आँिख मूिन लेलिन । आँिख मूनल <strong>दे</strong>िख इशारामे उतरीक चच <strong>ह</strong>ुअएलगल। मुदा पढ़ुआ काकाक आँिख ब तेँ िक छु बुझवे ने करिथ ।दू बिज गेल। अढ़ाइ बजे ेन, तेँ टाफ सब<strong>ह</strong>क बीच िच ल-िम लक कुचकुची जकाँ, <strong>दे</strong><strong>ह</strong>-<strong>ह</strong>ाथ चुल-चुलाएलगलिन । कुरसीक पौआ सब<strong>ह</strong>क अवाजसँ पढ़ुआ काकाक भ खुजलिन । बैग लऽ संगी सभ िन कलैकउपम करए लगला<strong>ह</strong> िक आॅिफ सक बाड़ाबावू आ<strong>िव</strong> कऽ काकाकेँ क<strong>ह</strong>लकिन - “अपनेक प अिछ जे चािरबजेमे <strong>दे</strong>ल जाएत, तेँ अपने िच ी लेलाक बा<strong>दे</strong> थान करबै?” कि<strong>ह</strong> आॅिफ स िद स बिढ़ गेला<strong>ह</strong>। ठाढ़े णामकऽ कए संिग यो सभ िन किल गेलिन । िप जरामे ब सुुग् गा जकाँ पढ़ुआ काका असकरे कोठरीमे बैसल।बड़ाबावूक भाषापर नजिर गेलिन । आन िद नक जे बोली र<strong>ह</strong>ैत छलिन ओि<strong>ह</strong> मे िक छु कड़ुआ<strong>ह</strong>ट बुिझ पिड़ र<strong>ह</strong>लअिछ । भषे नि<strong>ह</strong> अखने िक <strong>दे</strong>खलॱ काि <strong>ह</strong> धिर स<strong>ह</strong>योगी सभ अिर आित कऽ पि<strong>ह</strong> ने <strong>िव</strong> दा कऽ दैत छला<strong>ह</strong>तेकर वा<strong>दे</strong> ि कयो जाइत छला<strong>ह</strong>। नौकरीक एससा<strong>ह</strong> भेलिन । जि<strong>ह</strong> या <strong>िव</strong> ालयमे सेवा करए एलॱ ति<strong>ह</strong> या बच् चा(<strong>िव</strong> ाथ) सभसँ िक संबंध छल। एकठाम खेनाइ, एकठाम र<strong>ह</strong>नाइ आ एकठाम बैिस पढ़ौनाइ। पािन पीवाकइच् छा <strong>ह</strong>ोइत छलए आ बजै छलॱ तँ पािन अनिन <strong>ह</strong>ारक <strong>ह</strong>ोड़ लिग जाइत छलए। जे पि<strong>ह</strong> ने लोटा पकिड़ पािनअनै छलै ओ अपनाकेँ कुशा बुझैत छलै। मुदा आइ िक <strong>दे</strong>खै छी िश क्षकक आगूमे छा िस गरेटक धुँआउड़बैत अिछ । कोना ए<strong>ह</strong>ेन रोगक वेश िश क्षण-सं थानमे भेल? जि<strong>ह</strong> येसँ <strong>िव</strong> ालय सरकारीकरण भेल ति<strong>ह</strong> येसँ<strong>िव</strong>ाथ पतराए लगल। ओना गाम-गाममे कूलो खुजल आ पढ़बैक रूप से<strong>ह</strong>ो बदलल। <strong>ह</strong>ोइत-<strong>ह</strong>बाइत छा-65


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong> <strong>ह</strong>ीन <strong>िव</strong> ालय भऽ गेल। ओना म<strong>ह</strong>ीनवारी बेतनो नीक बिन गेल। मुदा ओ<strong>ह</strong>ूमे कमी र<strong>ह</strong>ल। म<strong>ह</strong>ीने-म<strong>ह</strong>ीना नि<strong>ह</strong>भेट सालक चुकती सालमे <strong>ह</strong>ुअए लगल। अखन धिर नोकरीकेँ नोकरी नि<strong>ह</strong> अपन काज बुझै छलॱ मुदा आइबुिझ पिड़ र<strong>ह</strong>ल अिछ जे कतौ बंधनमे जरूर फँसल छी।चािर बिज ते आॅिफ सक बाड़ा बावू, आॅिफ सक टाफक संग, पढ़ुआ काका लग आिब <strong>ह</strong>ाथमे िच ी दैत<strong>ह</strong> ताक्षर करैले ब<strong>ह</strong>ी आगू बढ़ा <strong>दे</strong>लिख न। जि<strong>ह</strong> ना रिज ी आॅिफ समे <strong>ह</strong> ताक्षर केने पिर वारक स पि टुटैतति<strong>ह</strong> ना पढ़ुआ काकाकेँ नौकरी टुिट र<strong>ह</strong>लिन <strong>ह</strong>ेँ। <strong>ह</strong> ताक्षर किर ते पढ़आ काका <strong>ह</strong>तास भऽ गेला<strong>ह</strong>। मनमे उठलिनसब िक छु <strong>ह</strong>ड़ा गेल। जे पढ़ने छलॱ ओि<strong>ह</strong> मे सँ पि<strong>ह</strong> ने ओते <strong>ह</strong>ड़ाएल जेकर उपयोग नि<strong>ह</strong> भेल। जे<strong>ह</strong>ो िक छुबँचल ओ <strong>िव</strong> ाथ <strong>ह</strong>रेलासँ <strong>ह</strong>रा गेल। जे िक छु जीवैक आशा बँचल छल ओ<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ड़ा गेल। िक <strong>ह</strong>म एि<strong>ह</strong> ठामसँउिठ सोझे असमसाने जाएव आिक ......। मन पड़लिन अपना संग िक नको <strong>ह</strong>ाथो पकड़ने िछ अिन िक ने? दूाणीक िज नगी कोना चलत? क<strong>ह</strong>ैले पेंशन भेटत मुदा पेंशन पेबामे जे लेन-<strong>दे</strong>न छै ओ <strong>ह</strong>मरा बुते कएल <strong>ह</strong>एत।अखन धिर , जि<strong>ह</strong> यासँ सरकारी दरमा<strong>ह</strong>ा भेटए लगल ति<strong>ह</strong> यासँ आॅिफ सक बाड़ा बावू आिन कऽ <strong>ह</strong>ाथमे जे दइछला<strong>ह</strong> ओ चुपचाप जेबीमे रिख प नीक <strong>ह</strong>ाथमे दऽ दइ छिल एिन । मुदा जेना सुनै छी तेना <strong>ह</strong>मरा बुते कएल<strong>ह</strong>एत। िज नगीक एोटा त िन मा<strong>ह</strong>ै जोकर नइ छी। नमे छाती दलकए लगलिन । ति<strong>ह</strong> बीच चपरासी आिबक<strong>ह</strong>लकिन - “कोठरी ब करब, अपने थान किर यौक। ” अर्चेत अव थामे पढ़ुआ काका कोठरीसँ िन किलपताइत-पताइत ओसारपर एला<strong>ह</strong>। डेगे ने उठिन । क<strong>ह</strong>ुना-क<strong>ह</strong>ुना सीढ़ी लग आिब ओङिठ कऽ बैिस गेला<strong>ह</strong>।अर्चेत मनमे <strong>िव</strong> ालयक िच ी एलिन । जेबीसँ िन किल पढ़ए लगलिथ । सूचना <strong>दे</strong>ल जाइत अिछ तेसर मासकअंित म ित िथ सँ सेबा-मुक् त <strong>ह</strong>ोएब। िन चला पाँित पढ़ौ नि<strong>ह</strong> लगलिथ , मचोिड़ -सचोिड़ िच ीकेँ सीढ़ीक आगूमेफेिक ल<strong>ह</strong>रैत मने उिठ कऽ <strong>िव</strong> दा भेला<strong>ह</strong>। मुदा जि<strong>ह</strong> ना नदीक िक नछिड़ क पािन मे पैसैसँ बड़द पाछु पाएर करैतति<strong>ह</strong> ना पढ़ुओ काकाक पाएर आगू-पाछु <strong>ह</strong>ुअए लगलिन । मनक ल<strong>ह</strong>िर सँ पाएर तनेलिन । आगू बढ़ए लगला<strong>ह</strong>।<strong>िव</strong> ालयक फाटक (गेट) लग प<strong>ह</strong>ुँच पाछु धुिर तकलिन तँ बुिझ पड़लिन जे जना खंड<strong>ह</strong>र ठाढ़ अिछ । माईंटा-िस मटीक जोड़ल घर। मुदा ोध चढ़ले र<strong>ह</strong>िन । फुरेलिन , ज<strong>ह</strong>न जीवैक सभ रा ता ब भए र<strong>ह</strong>ल अिछत<strong>ह</strong>न मरैयोक तँ ढेरी उपाए अिछ , मुदा ओ तँ अपराधक ेणीमे औत। जीवैले अपराध कऽ कए िक यो मृ युा त करैत अिछ मुदा मृ युले अपराध.....।बीच र तापर आिब ोधक ल<strong>ह</strong>िर मे आरो ओझरा गेला<strong>ह</strong>। मुदा मनमे <strong>ह</strong>ुबा जगलिन । फुरेलिन , ज<strong>ह</strong>न<strong>िव</strong> ालय अकाजक ेणीक सिटर्िफ केट दइये <strong>दे</strong>लक त<strong>ह</strong>न एेटा उपाए अिछ जे ि जनकर <strong>ह</strong>ाथ पकिड़ भारनेने िछ अिन <strong>ह</strong>ुनक लग प<strong>ह</strong>ुँच कि<strong>ह</strong> एिन जे अखने दुनू ाणी <strong>ह</strong>िर ारक रा ता धड़ू। छोड़ू अइ घर-दुआरकेँ।ओतै कोनो मंिद रक पुजेगरी बिन जाएव आ िश वजीक शरणमे रि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुनको म<strong>ह</strong>ेशवाणी सुनब आ अपनो नचारीक<strong>ह</strong>बिन । डमड़ूओ बजाएब आ <strong>ह</strong>ुनके जकाँ नचवो करब। तखने एकटा छुछुनिर दि<strong>ह</strong> ना भागसँ बामा भागछुछुआित टपैत र<strong>ह</strong>ै िक भ खुजलिन । ताबे छुछुनिर ससिर कऽ बामा भाग प<strong>ह</strong>ुँच गेल। मनमे शंका भेलिनजे छुछुनिर पाएरमे कािट लेलक। झुिक कऽ तजर्नीक न<strong>ह</strong>सँ टोबए लगलिथ । छोटकी चुीक बीख जकाँिब स-िब सेलिन । मन मािन गेलिन जे छुछुनिर कािट लेलक। सोझ भऽ चारू भाग ि<strong>ह</strong> यौलिन । काजक बेिरर<strong>ह</strong>ने सभ िछ िड़ आएल र<strong>ह</strong>ए। रा ता खाली। <strong>िव</strong> ालय िद िश तकलिन । सभ चिल गेल छला<strong>ह</strong>। मनमे एलिन66


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छुछुनिर क बीख तँ अपनो झाड़ए अबैए। मनमे खुशी एलिन । मुदा लगले मन बदिल गेलिन । अपन बीखअपना बुते क<strong>ह</strong>ाँ झरैत अिछ । तँ िक एेठाम पाएर पटिक कऽ मिर जाएव जतऽ मनतिर या भेटत ओतऽ जाँचकरा लेब। ताधिर अपने मंसँ काज चलाएब। मं पढ़ैत... सैयाँ-िन नावे....दू एक।मंकेँ चािर चरणमे वाँिट , एक चरण पिढ़ मुँ<strong>ह</strong>सँ फुिक दिथ । अबैत-अबैत गामक सीमापर प<strong>ह</strong>ुँच गेला<strong>ह</strong>।पिर वारक पि<strong>ह</strong> ल पीढ़ीक <strong>िव</strong> शारद पढ़ुआ काका। िक सान पिर वार। दस बीघा खेती। लाल काकी से<strong>ह</strong>ोिक साने पिर वारक। खेतीक सभ लूिर माए-बाप िस खा <strong>दे</strong>ने र<strong>ह</strong>िन । िक साने पिर वार <strong>दे</strong>िख लाल काकीक िप ताकुटुमैती केलिन । ओना पढ़ल बर पािब दुनू ाणीक <strong>ह</strong>ृदए जुरा गेल र<strong>ह</strong>िन जे लछमीक संग सर वतीयो छिथ ।जि<strong>ह</strong> ना एकटा सीमा टपने एिस या-रूरोपक दू तर<strong>ह</strong>क सब कुछ भेटैत, ति<strong>ह</strong> ना पढ़ुआ काकाकेँ सीमा परअ<strong>िव</strong> ते बुिझ पड़लिन । साओनक मेघ जकाँ मनमे टोपर बाि <strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लकिन । पािन जकाँ बुि पसिर गेलिन ।जी<strong>िव</strong> त छी िक मुइल से <strong>ह</strong>ोशे ने र<strong>ह</strong>लिन । थुस दऽ बैिस र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>। मन पड़लिन अकाजक <strong>ह</strong>एव। दुिन या तँकाज करैबलाक छी। िक मृ यु सयापर सिज जाइ? जे<strong>ह</strong>ो कनी-मनी आशा पेंशनक <strong>ह</strong>ोइत से<strong>ह</strong>ो नि<strong>ह</strong> ये <strong>ह</strong>एत।िज नगीमे कि<strong>ह</strong> यो जइ <strong>ह</strong>ाथसँ घुस नै <strong>दे</strong>लॱ ओतनो नै िन मा<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>एत। मुदा त तँ िज नगीक पाशापर बैसलअिछ । मन राँइ-बाँइ भऽ फािट गेलिन । प<strong>ह</strong>ाड़क झरनासँ झ<strong>ह</strong>रैत पािन जकाँ नोर <strong>ह</strong>ृदए िद िश बि<strong>ह</strong> गेलिन ।<strong>ह</strong>ृदए पसीज गेलिन । मन पड़लिन अिग नी। पेइतालीस बखर्सँ संग र<strong>ह</strong>िन <strong>ह</strong>ािर , जे बृि अिछ , ओि<strong>ह</strong> सँ <strong>ह</strong>टलराखैमे ककर दोख भेल? िक <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ुनका साँझो-भोर पढ़ा नि<strong>ह</strong> सकै छिल एिन । जँ से केने रि<strong>ह</strong> तॱ तँ िज नगीवेलाइग िक अए <strong>ह</strong>ोइत िज नगीक सुख-दुख संगे भोिग त<strong>ह</strong>ुँ। दू िम िल करी काज <strong>ह</strong>ारने-जीतने कोनो ने लाज।मािट क मुरूत बना घरमे छोिड़ <strong>दे</strong>िल एिन । अपनो एते <strong>ह</strong>ोश नै केलॱ जे सए बखर्क िज नगीमे अधडरेड़ेपरकानून अकाजक घोिष त कऽ <strong>दे</strong>त। शेष िज नगी कोना चलत? अपनो नै छोटोटा कूल बनेलॱ जइमे िज नगीभिर सेवारत रि<strong>ह</strong> तॱ। िन राश मनमे सासुर मन पड़लिन । <strong>िव</strong> या<strong>ह</strong>मे जे जमाए रूसैए से कोन दादाक कमेल<strong>ह</strong>ालेरूसैए। मुदा सासु मन पिड़ ति<strong>ह</strong> मन मधुआ गेलिन । जँ लोक सासु लग नि<strong>ह</strong> रूिस अपन मनोकामना पूराकरत तँ कतऽ करत? आरो मन पिघ ल गेलिन । <strong>ह</strong>ुनके <strong>दे</strong>ल ने कामधेनु प नी छिथ । मुदा फेिर मनमे उठलिनजे रूसवो तँ कते रंगक <strong>ह</strong>ोइए। बचकानी आ िस यानी रूसव एे रंग कोना <strong>ह</strong>एत। तत्-मत् करैत <strong>िव</strong> चारलिनजे िस यानी रूसवसँ शुरू करब आ जते िन च् चाँ धिर सुतिर जाएत तते िन च् चाँ धिर आिब अटिक जाएव।फुड़फुड़ा कऽ उिठ घर िद स <strong>िव</strong> दा भेला<strong>ह</strong>। चारू भर चकोना <strong>ह</strong>ोइत जे िक यो <strong>दे</strong>खे नि<strong>ह</strong> । मुदा से सुतरलिन ।घरपर आिब <strong>ह</strong>ाँइ-<strong>ह</strong>ाँइ कऽ चौकीपर पिड़ गु <strong>ह</strong>िड़ कऽ बजला<strong>ह</strong>- “ई घर मनुक् खक र<strong>ह</strong>ैबला छी, ए <strong>ह</strong>र मकड़ाकझोल लटकल अिछ ते ओ <strong>ह</strong>र ि वढ़नी छा लगौने अिछ ।” कि<strong>ह</strong> रूिस कऽ िस र<strong>ह</strong>ौनीपर मूड़ी रिख आँिखतिक ते सुित र<strong>ह</strong>ला<strong>ह</strong>। बाड़ीमे काज करैत प नी अबैत <strong>दे</strong>िख नेने र<strong>ह</strong>िन । <strong>ह</strong>ँसुआ-खुरपी बािड़ येमे छोिड़ आङनि दस बढ़ली<strong>ह</strong> तँ िक छु अवाज बुिझ पड़लिन मुदा नीक न<strong>ह</strong>ाँित नि<strong>ह</strong> बुिझ सकली<strong>ह</strong>। ओना पढ़ुओ काका मुँ<strong>ह</strong>दािब ये कऽ, लोकक दुआरे बजैत र<strong>ह</strong>िथ । दो<strong>ह</strong>रा कऽ फेिड़ तरसँ गु <strong>ह</strong>रैत बजला<strong>ह</strong>- “ए<strong>ह</strong>ेन-ए<strong>ह</strong>ेन घरमे मिर तोर<strong>ह</strong>ब तँ िक यो खोजो-पुछािड़ करैबला अिछ ।”67


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पढ़ुआ काकाक बात लाल काकी बुिझ गेलिख न जे कतौ िक छु भेलिन <strong>ह</strong>ेँ। दू बीघा <strong>ह</strong>टल अबाजमे लालकाकीबजली<strong>ह</strong>- “एलॱ।”‘एलॱ’ सुि न पढ़ुआ काकाकेँ सबुर भेलिन । लाल काकी मने-मन सोचैत जे पुरूखक लटार भ िक धमनालटार भ कम <strong>ह</strong>ोइए जे लगले सोझराएत। अच् छा कनी बौस कऽ शा त कऽ <strong>दे</strong>विन । माल-जाल अबैक बेिरअिछ करजानमे उपव करत। सए<strong>ह</strong> केलिन ।प नीक अबाज सुि न पढ़ुआ काकाकेँ छाती द<strong>ह</strong>िल गेलिन । नाङिड़ सुरैर कऽ <strong>िव</strong> ालय घर धड़ौलक।कतौ के ने र<strong>ह</strong>लॱ। मन गरमेलिन बमिक कऽ बजला<strong>ह</strong>- “काि <strong>ह</strong> ये <strong>िव</strong> ालय जा कऽ िल िख कऽ दऽ <strong>दे</strong>बै जेआइयेसँ छुीमे जा र<strong>ह</strong>ल छी। मन <strong>ह</strong>ुअए तँ मिन आडर्र कऽ रूपैआ पठा िद अए नइ <strong>ह</strong>ोइ तँ नि<strong>ह</strong> पठबए। ”मुदा लगले मन थलथला गेलिन । जना मािट पािन मे िम िल भऽ जाइत। एना पाइयक खेल िक अए भऽ र<strong>ह</strong>लअिछ । <strong>िव</strong> ालयक िश क्षक <strong>ह</strong>ोइक नाते एि<strong>ह</strong> खेलकेँ िक अए ने बुिझ र<strong>ह</strong>लॱ<strong>ह</strong>ेँ। िक अथर्शा पढ़बक अभावर<strong>ह</strong>ल?लग अ<strong>िव</strong> ते लाल काकी बजली<strong>ह</strong>- “चूड़ा भूिज , नोन-तेल-मरीच िम ला कऽ रखने छी नेने आएव? ”लाल काकीक बात सुि न पढ़ुआ काकाक मन मचकी जकाँ झुलए लगलिन । मुदा आससँ दोसर िद स भऽगेलिन । िख िस या कऽ बजला<strong>ह</strong>- “<strong>ह</strong>ूँ। चूड़ा-तूड़ा नै खाएब। रक् खू अपन चूड़ा-तूड़ा। ”मु की दैत लाल काकी उर <strong>दे</strong>लिख न- “<strong>ह</strong>मरे छी अ<strong>ह</strong>ाँक नै छी? ”प नीक बात सुि न मन िस <strong>ह</strong>िर गेलिन । बेरूका सूजर्क रौद जकाँ पढ़ुआ काकाक गरमी कमलिन । बजला<strong>ह</strong>-“एकटा गप क<strong>ह</strong>ए चा<strong>ह</strong>ै छी? ”“ भिर -भिर राित तँ ग पे सुनलॱ। अखन <strong>ह</strong>ाथ धुराएल अिछ । <strong>ह</strong>ाथ-पाएर धोने अबै छी तखन अंडी तेलसँघुि यो ससािर <strong>दे</strong>ब आ िग र<strong>ह</strong>ो फोिड़ <strong>दे</strong>ब। मन <strong>ह</strong> लुक भऽ जाएत। सदित काल क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ै छी जे मोटरगाड़ी लऽ िल अ। अरामसँ जाएब-आएब। से <strong>ह</strong> मर गप थोड़े सुनब। तइकालमे क<strong>ह</strong>ब जे मौगी-मे<strong>ह</strong>रीक गपछी।”लाल काकीक गप सुिन पढ़ुआ काकाक मन आिग मे पकैत भा जकाँ असुआ गेलिन । लजबीजी जकाँ दुनूपीपनी सिट गेलिन । कल पड़ल रोगी जकाँ लाल काकी बुिझ स<strong>ह</strong>िट कऽ िन किल ठोकनो बाड़ी प<strong>ह</strong>ुँच गेली<strong>ह</strong>।अखन धिर पढ़ुआ काकाक िज नगीक <strong>दे</strong>ल दस बीघा जमीन अि <strong>ह</strong> । अपने जमीनकेँ सोल<strong>ह</strong>ी िब सिरगेला<strong>ह</strong>। खाली गाछी-बँसवािर टा िध यानमे र<strong>ह</strong>लिन । िक सानक बेटी लाल काकीकेँ खेतीक सोल<strong>ह</strong>ो आना लूिड़ ।अक खेती बटाइ लगा लेने छिथ , पाँच का चौमास आ गाछीक सेवा ट<strong>ह</strong>ल अपने करै छिथ । दूटा गाइयोपोिस ये लगौने िछ िथ । जि<strong>ह</strong> सँ सु य त भोजन भेटैत। पा घर बना सब बेवसथो केनि<strong>ह</strong> छिथ ।68


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>ँसुआ, खुरपी, कोदािर आङनमे रिख लाल काकी झाड़ू लऽ कऽ आङन ब<strong>ह</strong>ािर , कलपर पाएर-<strong>ह</strong>ाथ धोइपािन पी<strong>िव</strong> ति<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>िथ िक मन पड़लिन पित क रूसव। मन पड़लिन अपन िज नगी। जाधिर माए-बाप लग र<strong>ह</strong>लॱबच् चा र<strong>ह</strong>लॱ, तेँ दुनू गोटेक इच् छा सदित काल यए<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>िन जे िध या-पूता कखनो कानए नि<strong>ह</strong> । ति<strong>ह</strong> ना तँसासुर एलाक बादो भेल। बूढ़ी (सासु) सदित काल क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ै छली<strong>ह</strong> जे किन याँ आङनाक मािल क ीगणे<strong>ह</strong>ोइत छिथ । तेँ आङनकेँ <strong>िव</strong> वा<strong>ह</strong>क मड़वा जकाँ सतरंगा फुल लटकौने र<strong>ह</strong>ी। यए<strong>ह</strong> िम िथ लाक धरो<strong>ह</strong>र छी।ए<strong>ह</strong>ेन किन याँक कमी नि<strong>ह</strong> जे बेटा-बेटीसँ लऽ कऽ सासु-ससुर <strong>ह</strong>ोइत पित धिर क दुखकेँ अपन दुख बुिझ सतीधमर्क पालन करैत एली<strong>ह</strong>- सा<strong>िव</strong> ी, दमय ती। कड़ुआ कऽ िक छु क<strong>ह</strong>ब उिच त नि<strong>ह</strong> । ति<strong>ह</strong> बीच दरब जापरक अवाज सुनलिन । “<strong>ह</strong>े भगवान, जान<strong>ह</strong> तू। ”मने-मन पढ़ुआ काका संबंधमे सोचैत र<strong>ह</strong>ित । आमोक गाछी ते<strong>ह</strong>न अिछ जे एक तँ दू मासक भोजन, त<strong>ह</strong>ूमेसभ साल नि<strong>ह</strong> ये। गोटे साल मोजरबे ने करैत, तँ गोटे साल ि बजलोकेमे मोजर जिर जाइत। गोटे सालिब <strong>ह</strong>ािड़ येमे आमक कोन बात जे गाछो खिस पड़ैए। गोटे साल ते<strong>ह</strong>न दबाइ र<strong>ह</strong>ैए जे मोजरेकेँ जरा दैत अिछ ।मोटा-मोटी पाँच बखर्पर दू मास आम खा कऽ जीिब सकै छी, वाकी.....?दरब जापर लाल काकीकेँ अ<strong>िव</strong> ति<strong>ह</strong> पढ़ुआ काकाक टूटल मन कलिप उठलिन । गोरथारीमे बैिस लालकाकी बजली<strong>ह</strong>- “पाएर सोझ करू। ”लाल काकीक बात सुि न, जि<strong>ह</strong> ना तारक क पसँ वीणाक वर बनैत ति<strong>ह</strong> ना पढ़ुआ काकाक बोलिन कललिन - “ पाएर नै टटाइए, <strong>ह</strong>ृदयक यथा छी।”पित क बात सुि न फड़िक कऽ चौकीपर सँ उिठ लाल काकी मधुआएल वरमे बजली<strong>ह</strong>- “साँचे ीगणसँसुनै छी जे पुरूख नङर-कट <strong>ह</strong>ोइ छिथ । कुा जकाँ सदित काल नाङिर टेढ़े र<strong>ह</strong>ै छि <strong>ह</strong> ।”“जे बुझी। ”“तेँ िक ीगण अपन पित केँ मुइल कुकुड़ जकाँ िक टाँगमे डोरी बाि <strong>ह</strong> िघ िस या कऽ बँसबीीमे फेिकआओत। ”“चौकीपर सँ उठलॱ िक अए? डाँड़ सोझे बैसू। बामा <strong>ह</strong>ाथ तँ दुनू गोटेक एे वृ करैत तेँ बामा <strong>ह</strong>ाथपर<strong>ह</strong>ाथ रिख दि<strong>ह</strong> ना <strong>ह</strong>ाथसँ छाती स<strong>ह</strong>ला िद अ। ”पढ़ुआ काकाक यथा सुि न लाल काकीक मन कािन उठलिन । जाधिर ओछाइनोपर पड़ल र<strong>ह</strong>ता<strong>ह</strong> ताधिर .....सी सा वी तँ.....।चौकीपर बैिस ति<strong>ह</strong> पढ़ुआ काका आँिख मे आँिख िम ला क<strong>ह</strong>लिख न- “सब अंगक दूरी समान अिछ । <strong>िव</strong> धाताकबनाओल िज नगीक आधा भाग अ<strong>ह</strong>ाँ छी। ”69


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्“अ<strong>ह</strong>ाँ छी। ”पढ़ुआ काकाकेँ मन पड़लिन छिठ यारीक भार। आन द-मग् न <strong>ह</strong>ोइत प नीकेँ क<strong>ह</strong>लिख न- “भारी भूल भेल जेआ<strong>ह</strong>ाँसँ भिर मन कि<strong>ह</strong> यो िज नगीक गप नि<strong>ह</strong> केलॱ। जेकर ाि च त अ<strong>ह</strong>ाँ मुँ<strong>ह</strong>े सुनव। ”अवसर पा<strong>िव</strong> लाल काकी पुिछ <strong>दे</strong>लिख न- “अ<strong>ह</strong>ॴ क<strong>ह</strong>ू जे आइ धिर कि<strong>ह</strong> यो ई बात वुझा <strong>दे</strong>लॱ जे दुनू परानीकते िद न जीिब । जते िद न जीिब ओते िद न क<strong>ह</strong>ेन िज नगी जीिब । राजा-दै<strong>िव</strong> क कोनो ठेकान छै जे अ<strong>ह</strong>ॴकि<strong>ह</strong> या मरब आिक <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ॴ कि<strong>ह</strong> या मरब? अखन दुनू परानी जीवै छी मुदा इ<strong>ह</strong>ो तँ भऽ सकै-ए जे एक गोरेजीबी आ एक गोरे मिर जाइ। ”प नीक बात सुि न उछिल कऽ चौकीपर सँ ठढ़ <strong>ह</strong>ोइत बजला<strong>ह</strong>- “नोकरी छीिन िन <strong>ह</strong> था केलक मुदा तेँ िकमिर जाएव। जँ अ <strong>ह</strong>रा-नेंगरा सॱसे िज नगी बना गामक आिग सँ अपन रक्षा कऽ सकैए त<strong>ह</strong>न......। ”४जगदीश साद मंडलकथाअत<strong>ह</strong>त<strong>ह</strong>तीन बजे भोरे झामलाल बैग नेने गरजैत चौकपर प<strong>ह</strong>ुँचल। ओना एकादशीक चान डुिब गेल र<strong>ह</strong>ए मुदासुरूजक लालीसँ िद शा फिर च् छ <strong>ह</strong>ुअए लगल। झामलालकेँ चौकपर अबैसँ पि<strong>ह</strong> ने भुटुिक लाल ि डिब या बािरचा<strong>ह</strong>क चुि <strong>ह</strong> पजािर नेने र<strong>ह</strong>ए। पाँच बजे चुि <strong>ह</strong> मे आिग पजारैबला अढ़ाइये बजे पजारैक सुरसार करए लगलर<strong>ह</strong>ए। तेकर कारण भेल र<strong>ह</strong>ए जे पनर<strong>ह</strong> िद नसँ रा<strong>ह</strong>िड़ क दािल मे रोटी गुिड़ कऽ नि<strong>ह</strong> खेने र<strong>ह</strong>ए। तै खाित र70


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्खाइये काल दुनू परानीक बीच झगड़ा भऽ गेल र<strong>ह</strong>ए। नि<strong>ह</strong> खेने मािट येसँ चािर घु सा दाँतमे लगा, कुड़ुड़कऽ झामलाल दोकानपर प<strong>ह</strong>ुँच बाजल- “भुटुिक भाय, रौतुका सोिठ याएल िछ अ। खेवाक ि कछु नि<strong>ह</strong> रखनेछ<strong>ह</strong>? ”“ अच् छा पि<strong>ह</strong> ने अधा-अधा कप चा<strong>ह</strong> पी<strong>िव</strong> िल अ। जि<strong>ह</strong> ना अ<strong>ह</strong>ाँ सोिठ याएल छी ति<strong>ह</strong> ना <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ छी। आन चीजिक भेटत। िब कुट सबमे कोनो ल जैत र<strong>ह</strong>ै छै। मुदा छाल<strong>ह</strong>ी अिछ ।”“चल<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ु डे दाम कि<strong>ह</strong> द<strong>ह</strong>क? ”“सबटा अ<strong>ह</strong>ॴ लऽ लेबै आ अपने? ”“पाइ <strong>ह</strong> मर आ खाइमे दुनू गोटे अधा-अधी। ” अधा-अधी सुिन भुटुिक लाल उछिल कऽ बाजल- “अधािक लोसँ बेिस ये <strong>ह</strong>एत, मुदा अ<strong>ह</strong>ाँ एे पौआक पाइ िद अ। ”“ए<strong>ह</strong>नो बुिड़ बक जकाँ िक यो बजैए। बैग खोिल कऽ <strong>दे</strong>िख ल<strong>ह</strong>क। एक िक लोक पाइ आ सवा सौ रूपैयाउपरसँ <strong>दे</strong>व<strong>ह</strong>। खाली भिर िद न संग पुर<strong>ह</strong>। ”“ <strong>ह</strong>म तँ पेट-बोिन या आदमी छी भाय। जतऽ पेट भरत ततऽ र<strong>ह</strong>ब।”“चौकक खचर् <strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>िल य<strong>ह</strong> आ मािल क तू भेल<strong>ह</strong>। मुदा पि<strong>ह</strong> ने खा लाए िक एक तँ भिर िद न ब<strong>ह</strong>ऽ पड़त<strong>ह</strong>। ”अधा-अधा छाल<strong>ह</strong>ीमे सँ उठा-उठा मुँ<strong>ह</strong>ोमे दैत आ ग पो करैत “टटके छाल<strong>ह</strong>ी बुिझ पड़ै छ<strong>ह</strong>। ”“कौ <strong>ह</strong>ुके छी। ”“छाल<strong>ह</strong>ीक रस तँ तेसर िद नसँ बनव शुरू <strong>ह</strong>ोइ छै। मुदा टटकोक अपन रस छै। आइ गामक झंडा गािर<strong>दे</strong>िल य<strong>ह</strong>। ”“से की, से की? ” बगुला जकाँ मुँ<strong>ह</strong> उठा-उठा भुटुिक लाल झामलालसँ पुछलक। पािन पी<strong>िव</strong> झामलालबाजल- “<strong>ह</strong>मरा तँ बुिझ ते छ<strong>ह</strong> जे बैग आ मोटरे साइिकलमे कारोबार अिछ । मुदा क<strong>ह</strong>ुना-क<strong>ह</strong>ुना पाँच लाखपीिट ये दैत <strong>ह</strong>ेबइ। बा <strong>ह</strong>ल तँ अिछ नि<strong>ह</strong> । दसटा क पनीक एजेंसी रखने छी जेकर जाल सगरे <strong>दे</strong>शमे छै।एते प<strong>ह</strong>ुँच रखने छी। जि<strong>ह</strong> ना आइ खच् चरपुर बलाक खच् चरपनी झाँिड़ मुता-मुता भरेलॱ ति<strong>ह</strong> ना ओकर आिग -पािन कथा-कुटुमैित यो ढािठ <strong>दे</strong>बइ। तइले नअ पड़े िक छ<strong>ह</strong>। ”“ठीके क<strong>ह</strong>ै छी भाय, ए<strong>ह</strong>ेन-ए<strong>ह</strong>ेन अिग ल<strong>ह</strong> सभकेँ एि<strong>ह</strong> ना <strong>ह</strong>ुअए। ”71


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्चा<strong>ह</strong> पी<strong>िव</strong> झामलाल बाजल- “भाय, अइपर सँ जे पान सए न बर पी <strong>दे</strong>ल पान खइतॱ तँ आरो बुल दीआिब जइतै ।”“भाय, पान तँ ते<strong>ह</strong>न खुआ दैतॱ जे जे<strong>ह</strong>ेन बुल दी चा<strong>ह</strong>ी त<strong>ह</strong>ूसँ सातबर बेसी आिब जाइत। मुदा पानबलाछौड़बा अिछ मौिग या<strong>ह</strong>। बस ती नीन छोड़ी औत। सात बजेसँ पि<strong>ह</strong> ने थोड़े औत। ताबे सुपारी आ तमाकुलकपी दऽ काज चला िल अ। ”“तो<strong>ह</strong>ूँ भारी इसकी छ<strong>ह</strong>। आइ तोरे दरबारमे आसन जमे<strong>ह</strong>ब। जना-जना तू क<strong>ह</strong>ब<strong>ह</strong> तेना-तेना करब। मुदाएकटा बात अखने अइ दुआरे कि<strong>ह</strong> दइ िछ य<strong>ह</strong> जे िब रड़ोमे झंडा उिड़ या <strong>दे</strong>िल यै मुदा ओकरा तँ बाँसमे लगाजमीनमे गाड़ए पड़त की ने? ”“अ<strong>ह</strong>ाँ खाली बैगक ताला खोिल कऽ रखने र<strong>ह</strong>ू एे घंटामे चौकक चकचकी <strong>दे</strong>खा दइ छी। ”उतसाि<strong>ह</strong> त भऽ झामलाल- “भाय, तोरे सब<strong>ह</strong>क अिस रवादसँ दूपाइयो <strong>दे</strong>खै छी आ दूटा लोको लगमे र<strong>ह</strong>ै छी।मुदा कमेनाइये-खेनाइटा तँ िज नगी नइ ने िछ ऐ। फेिर दो<strong>ह</strong>रा कऽ सु दरपुरमे ज म लेब। तेँ जि<strong>ह</strong> ना गामकझंडा अकासमे उिड़ आएल ति<strong>ह</strong> ना बचबैले जे करए पड़त, से करब। ”“अच् छा छोड़ू अिग ला बात, अखैन की करब से <strong>िव</strong> चारू। ”“तो<strong>ह</strong>ॴ बाज<strong>ह</strong>? ”“दूटा चा<strong>ह</strong>बला छी। दूटा पानबला अिछ । तीनटा मजरूटी अिछ । भिर िद नक खचर् उठा िल अ। ”“मजरूटी की क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>क? ”“मैजिर टी , एक मजरूटी गाँजा पीआकक अिछ । दोसर ताड़ी-पोिल थीनबला अिछ आ तेसर इंग् लीस पीआककअिछ ।”“तीनूमे कते खचर् <strong>ह</strong>ेत<strong>ह</strong>? ”“अ<strong>ह</strong>ाँ खाली बैगक मुँ<strong>ह</strong>मे <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>ने ने रि<strong>ह</strong> औ। सब गप ने कऽ लेब। ”“सब तँ फुट-फुट बैसत तखन रौतुका बात क<strong>ह</strong>बै कना? ”“मामूली लोक सब<strong>ह</strong>क मजरूटी छी। सब कलाकार सब<strong>ह</strong>क छी। जखने चा<strong>ह</strong>क दोकानपर औत आ भिरिद नक मौज-म ती गिछ लेबइ तखने चौकक ताल <strong>दे</strong>िख लेबइ। ”72


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्“िक छु क<strong>ह</strong>ब<strong>ह</strong>क नइ? ”“क<strong>ह</strong>बै िक मं <strong>दे</strong>बइ। दुइयेटा मं दैक काज छै। अकासमे झंडा उिड़ गेल आ खच् चरपुरबलाकेँ सभखचड़पनी घॲसािर <strong>दे</strong>िल ऐ। मािट दइ िछ ऐ जे जतऽ फिड़ अबैक मन <strong>ह</strong>ोय फिड़ या िल अ <strong>ह</strong>मरा समाजसँ।”घंटे भिर क पछाित चौकक जुआनी आिब गेल।मश:१. दुग न द मंडल- बुिढ़ या फूिस २. िजते झा- नव <strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>ताक लेल नव उमंगलाबए ए<strong>ह</strong>न मधुाविण३. बेचन ठाकुरक नाटक- बेटीक अपमान आगॉं- ४. न द <strong>िव</strong> लास राय- कथा-चौठच क द<strong>ह</strong>ी ५.कथापर दू श ददुगन द मंडल- िश व कुमार झा िट लू जीक िल खल खॲइछक लेल साड़ी-१दुग न द मंडल73


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बुिढ़ या फूिसिक छु क<strong>ह</strong>ैत संकोच नि<strong>ह</strong> , लाजो नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेना िन लर् ज भऽ गेल छी। आँिख क पािन जेना सुिखपड़ल <strong>ह</strong>ो। ए<strong>ह</strong>न बुझना जाइत अिछ जेना ापरेसँ अथाथर् ६३ज म पि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> सँ फूिस क खेती करैत िआ व र<strong>ह</strong>लछी, िन तुकी बाप-पुरखा से<strong>ह</strong>ो ए<strong>ह</strong>ेने िस त खेित <strong>ह</strong>र <strong>ह</strong>ेता<strong>ह</strong>। मुदा उपजा ताि<strong>ह</strong> समएमे कम <strong>ह</strong>ोइत छल, आआइ बुझू जे बोड़े का फूिस सभठाँ उपिज र<strong>ह</strong>ल अिछ । आ सभ सभ िद न सभठाम फूिस ये फूिस बािज र<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ो। यथतोमे २६जनवरी <strong>ह</strong>ो या १५अग त, ए<strong>ह</strong>नो रा ीय पाविन क सुअवसरोपर बाजव <strong>ह</strong>मरा लोकिन अपनज म िस अिध कार बुझैत छी। सरकारी वा कोनो गैर सरकारी कायलय िक एक ने <strong>ह</strong>ो, रा क स मानकअढ़मे अपमान करब <strong>ह</strong>मरा लोकिन नि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong> सिर पवैत छी। ि सया लैत छी बेस न <strong>ह</strong>र-चािर मीटर खादीकएकटा डलगर कु, एक गोट पैजामा आ एकटा गाँधी टोपी। आध सेर सुतरी दू िज ता सभ रंगक कागतआ कागतेक बनल लेट। उ जर आ ईंटा रंगक बुकनी, पुरने झंडाकेँ साफ-सुथरा कऽ िक छु फूल लऽ सए-पचास झूठाक समक्ष झंडोतोलनक वाद छोड़ए लगैत छी, फूिस क गपौड़ी। अनेने यथर्- िक एक तँ आ मासँए<strong>ह</strong>ेन कोनो ग प नि<strong>ह</strong> जे वीकार करैत <strong>ह</strong>ो, मुदा अनेरे ठोर पटपटा-पटपटा अपनाकेँ सूच् चा <strong>दे</strong>श भक् त, कमर्ठ,सुयोग् य, इमानदार पदािध कारी वा कमर्चारी सा<strong>िव</strong> त करए लगैत छी- फूिस क बखारी खोिल दैत छी। एकसँबिढ़ कऽ एक फूिस बजैत छी झुा सभ थोपड़ी बजवैत अिछ । उ<strong>ह</strong>ो थपड़ी पारए लगैत अिछ । फूिस एच शेखर आजाद, गाँधी, ने<strong>ह</strong>रू, भगत िस ं<strong>ह</strong>, उधम िस ं<strong>ह</strong>, सुभाष आिद क नाम लऽ बच् चा सभकेँ फूसलाबएचा<strong>ह</strong>ैत छी। फूिस ये रा क <strong>िव</strong> कासक लेल िछ ाक-िछ ा स पत िक िर या खाइत छी। िक िर या खाइत-खाइत नेतँ पेट भरैत अिछ आ ने मुँ<strong>ह</strong> दुखाइत अिछ । एकरो एकटा कारण अिछ जे <strong>ह</strong>मरा लोकिन पु तैनी झुा छी।सालमे तीन-चािर टा ए<strong>ह</strong>ेन पाविन तँ जरूर अबैत अिछ जे भिर मन फूिस बजैत छी से कोनो की चोरा कऽ नैयौ ि चकिर -ि चकिर फूिस बजैत छी। आ फूिस या<strong>ह</strong>ी सभ सुनैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ ।मुदा जखन सेबै-बुिन याँ रूपी सादक तलक लगैत अिछ तखने फूिस क स पत खा <strong>िव</strong> राम लैत अिछ ।तप चात बुिन याँ-भुिज या खा तृि त क ढेकार लऽ उगरला<strong>ह</strong>ा बुिन याँ-भुिज या रूमालमे बाि <strong>ह</strong> अपन-अपन ज म थानपर अबैत छी।क<strong>ह</strong>ूँ जे ए<strong>ह</strong>ेन तर<strong>ह</strong>क जे यथर् बातक संभाषण करब क<strong>ह</strong>ाँ तक उिच त? रा केँ ठकब िक अपने ठकाएवनि<strong>ह</strong> िथ क। िक फूिस बािज अपने आपकेँ नि<strong>ह</strong> परतािर र<strong>ह</strong>ल छी? रा वजक समक्ष लेल यए<strong>ह</strong> सभटास पत साँच अिछ आिक बुिढ़ या फूिस ? से- ई िथ क बुिढ़ या फूिस ।२74


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िजते झानव <strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>ताक लेल नव उमंग लाबए ए<strong>ह</strong>न मधुाविणबिबता ठाकुर िदलीसँ मधुावणी पुजऽ अपन नै<strong>ह</strong>र जनकपुर आएल छिथ । भोरसँ साँझधिर पुजेमे अपयाँतबिबता िमिथलाक सँकृित आ परपरासँ िनकजकाँ िभजबाक अवसर भेटल क<strong>ह</strong>ैत खुशी यक्त करैत छिथ ।ति<strong>ह</strong>ना रीमा झा से<strong>ह</strong>ो काठमाडूसँ जनकपुरमेँ आ<strong>िव</strong>कऽ मधुावणी पुजलिन । एक िनजी च्यानलमेसमाचारवािचका रीमा एि<strong>ह</strong> पाविनसँ आमीयता जुडल बतबैत छिथ । ि<strong>ह</strong>नके सभजकाँ ब<strong>ह</strong>ुतो मैिथल ललनाअपन यत जीनगीक प<strong>ह</strong> िदनमे मधुावणीक आनद उठौलिन । पढाइ िलखाइ आ पािरवािरक झभिटकेकितयबैत नव<strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>तासभ गीत नाद आ िखसा िप<strong>ह</strong>ानीक आनद उठौलिन मधुावणी पाविनमे ।साओन मि<strong>ह</strong>नाक रीमिझम वष आ ताि<strong>ह</strong>मे सखी बि<strong>ह</strong>नपा सभक सँग फुल लोढबाक आनद शाय<strong>दे</strong> कोनो आनसंकृितमेँ <strong>ह</strong>ोइक ।नव<strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>ता मैिथल मि<strong>ह</strong>लासभक जीवनमेँ नव रोमाच लऽ कऽ आएल मधुावणी । लोककथा आधािरत ईमधुावणी वैवाि<strong>ह</strong>क जीवनके एकटा अदभुत आ <strong>ह</strong>ृदयपश शुरुवात बनल अिछ । नव<strong>िव</strong>वाि<strong>ह</strong>ता जोडीके एकदोसराके बुझबाक परखबाक अवसर से<strong>ह</strong>ो जुडा दैत अिछ ई पाबिन ।75


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्‘पाविन पूजू आज सो<strong>ह</strong>ािगन ाण नाथके संग <strong>ह</strong>े ।कारी कबल झािर गंगाजल काजर िसदुर <strong>ह</strong>ाथ <strong>ह</strong>े ।चानन घसू मे<strong>ह</strong>दी िपसू िलखू मैना पात मे ।पाविन साजी भिर भिर आनल जा<strong>ह</strong>ी जु<strong>ह</strong>ी पात मे ।कतेक सुदर साज सजल अिछ िलखल मैना पात मे । ’ (पाविनक गीत )ओना नोकिर<strong>ह</strong>ारा वरसभक लेल मधुावणी पाविन िफा र<strong>ह</strong>ल । किनञाक संगि<strong>ह</strong> को<strong>ह</strong>वर घरमेँ बैसकऽ कामद<strong>ह</strong>न आ गौरी म<strong>ह</strong>ा<strong>दे</strong>वक <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क कथा सुनबाक अवसर अमेिरकामे र<strong>ह</strong>ल मोद झाके नि<strong>ह</strong> भेटलिन ।जनकपुर िपरिडयामाइथानक मोद <strong>िव</strong>तला<strong>ह</strong>ा अषाढ मि<strong>ह</strong>नामे पिरणय सुमे बा<strong>ह</strong>ल छला<strong>ह</strong> । गामसँ कोशो दूरर<strong>ह</strong>ल किनञासभ भलेि<strong>ह</strong> पुजा पुजऽलेल नै<strong>ह</strong>र पँ<strong>ह</strong>ुच गेिल <strong>ह</strong>ोिथ मुदा वरसभके त मन मसोिसएकऽ र<strong>ह</strong>ऽ पडलिन।िमिथलामे पिडताइयक थाके <strong>िव</strong>परीत ई पाबिन मि<strong>ह</strong>लेारा पुजाओल जाइत अिछ । समाजक वा घरपिरवारक ौढ मि<strong>ह</strong>ला पवनैितके ई पाबिन पुजबैत छिथ ।ई पाबिन नवकिनञा अपन नै<strong>ह</strong>रमे पुजैत छिथ तेँ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क बाद सासुरक िजमेवारीव<strong>ह</strong>नके दाियवक बीचनै<strong>ह</strong>रक मनोरजन सुखदायी भऽ जाइत अिछ । पुजावाते योग <strong>ह</strong>ोबऽबला सभ समानसभ किनञाक सासुरेसँअबैत छैक, पुजा नै<strong>ह</strong>रमे मुदा पुजाक वतु सासुरक ।76


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मधुावणी पुजा को<strong>ह</strong>वर घरमेँ करबाक चलन अिछ । वर किनञाक िनतात यिक्तगत घर को<strong>ह</strong>वरकेमधुावणीलेल िनक जकाँ सजाओल जाइत अिछ । <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क बाद मधुावणीमे वर किनञा को<strong>ह</strong>वरके ृंगारबिन जाइत अिछ ।‘कोवर कोवर सुिनयै <strong>ह</strong>े भु कोवर कोना <strong>ह</strong>ोइ <strong>ह</strong>े ।िपसु िपठार िलखू जल पुर<strong>ह</strong>र कोबर ए<strong>ह</strong>न <strong>ह</strong>ोइ <strong>ह</strong>े ।ताि<strong>ह</strong> कोवर सासु पलंगा ओछाओल ओलरल धीया जमाय <strong>ह</strong>े ।घुिर सुतु िफिर सुतु ससुरक वेिटया अ<strong>ह</strong>ाँ घामे गरमी ब<strong>ह</strong>ुत <strong>ह</strong>े ।<strong>ह</strong>म नि<strong>ह</strong> घुरबै अ<strong>ह</strong>ाँक बोिलया पर घर बाज कुवोल <strong>ह</strong>े । ’ (कोबरक गीत )’साओन इजोिरया पक्षक तृतीया िदन िसदुरदान <strong>ह</strong>ोइत अिछ । ई िसदुरदान अि<strong>ह</strong>वातक तेसर िसदुरदान <strong>ह</strong>ोइतअिछ । एि<strong>ह</strong>सँ पि<strong>ह</strong>ने <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>क राित आ चतुथक भोरमेँे िसदुरदान भेल र<strong>ह</strong>ैत छै । मधुावणी <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>के पुणर्ता<strong>दे</strong>बऽबला पाबिन बिन गेल अिछ ।िमिथलामेँ <strong>िव</strong>वा<strong>ह</strong>पुवर् वर किनञा एक दोसरासँ <strong>िव</strong>कुल अिच<strong>ह</strong>ार र<strong>ह</strong>ैत अिछ ए<strong>ह</strong>न मे मधुावणी पाविन आसाओनक मि<strong>ह</strong>ना सामीयतालेल स<strong>ह</strong>ज अवसर जुटा दैत अिछ । कतबो यत जीवन <strong>ह</strong>ोइतो ायः नवदपिएि<strong>ह</strong>मेँ संगि<strong>ह</strong> कथा सुनैत छिथ एि<strong>ह</strong>सँ सामािजक आ पािरवािरक समरसता बढबामेँ मदित भेटैत अिछ ।मधुावणीमेँ सासुरसँ पठाओल गेल दीपक टेमी दगबाक चलन अिछ । एि<strong>ह</strong> चलनके सभ गोट अपने तर<strong>ह</strong>सँ<strong>दे</strong>खैत अिछ । टेमीक फोँका सौभाग्यक तीक मानैत अिछ मैिथल मि<strong>ह</strong>ला ।शीतल ब<strong>ह</strong>थु समीर, द<strong>ह</strong>ी िदश शीतल लेथु उसासे ।शीतल भानु ल<strong>ह</strong>ुक ल<strong>ह</strong>ु उगथु शीतल भरल अकासे ।शीतल सजिन गीत पुिन शीतल शीतल <strong>िव</strong>िध यव<strong>ह</strong>ारे ।शीतल मधुावणी <strong>िव</strong>िध <strong>ह</strong>ो शीतल वसन ृंगारे ।शीतल घृत शीतल वर वाती शीतल कािमनी आँगे ।शीतल अगर सुशीतल चानन शीतल आबथु माँगे ।शीतल कर लए नयन झपाव<strong>ह</strong> शीतल <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong> पाने ।शीतल <strong>ह</strong>ो अि<strong>ह</strong>वात कुमर संग शीतल जल अनाने । ’ (टेमी कालक गीत)संकृित<strong>िव</strong>सभ िमिथलामेँ मुगल शासकके आमणके बाद पितवर्ताक रक्षाके लेल ए<strong>ह</strong>न चलन शुरु भेल क<strong>ह</strong>ैतछिथ ।बदलैत समयक भाव मधुावणी पाविन पर से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खा र<strong>ह</strong>ल अिछ । फुल गुलसँ भरल गामघर आब सुनसानाय भऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ । ए<strong>ह</strong>नमेँ जा<strong>ह</strong>ी जु<strong>ह</strong>ी, अगर तगर, नीम दािडम आ मे<strong>ह</strong>दीक पातसभ सनके वतु भेटबकिठन भऽ जाइत अिछ । श<strong>ह</strong>र बजारमे र<strong>ह</strong>िन<strong>ह</strong>ार पवनैितन सभके ए<strong>ह</strong>न वतुक अभाव खटकल करैत छि<strong>ह</strong>। फुल लोढीलेल से<strong>ह</strong>ो आव फुलवारी सभ नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong> गेल अिछ जे रंग <strong>िव</strong>रंगक फुल तोिर सखी बि<strong>ह</strong>नपा डालासजेबाक ितपध कऽ सकिथ ।77


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३बेचन ठाकुरक नाटक-बेटीक अपमान आगॉं-अंक दोसरदृ य पि<strong>ह</strong> ल-( थान- म<strong>ह</strong>े पंिड तक आवास। म<strong>ह</strong>े पंिड त दीपक चौधरीक नङोिट या संगी। दीपक अपन संगी म<strong>ह</strong>े कओि<strong>ह</strong> ठाम जा र<strong>ह</strong>ला अिछ ।)दीपक-म<strong>ह</strong>े -म<strong>ह</strong>े बावू, यौ म<strong>ह</strong>े बाबू, म<strong>ह</strong>े बाबू।<strong>ह</strong>ँ, <strong>ह</strong>ँ आिब र<strong>ह</strong>ल छी। कने बरतन गढ़ैमे <strong>ह</strong>ाथ लागल अिछ । बैसू, तुरत अएल<strong>ह</strong>ुँ।(दीपक बैस जाइत छिथ । शी म<strong>ह</strong>े क वेश <strong>ह</strong>ोइत छि <strong>ह</strong> ।)म<strong>ह</strong>े -दीपक-म<strong>ह</strong>े -चाल।जय रामजी की दोस।जय रामजी की।क<strong>ह</strong>ु दोस, आइ के <strong>ह</strong>र सूयर् उगलैए, क<strong>ह</strong>ु किन या-ब<strong>ह</strong>ुिर या ओ िध या-पुताक <strong>ह</strong>ाल78


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दीपक- दोस, अ<strong>ह</strong>ाँ एखन धिर नि<strong>ह</strong> बुझलौ<strong>ह</strong>ुँ। किन या <strong>ह</strong>मर पौरे साल वगर्वास भए गेली।खूनी बेमारी भए गेल छलि <strong>ह</strong> । मुदा िध या-पुताक कुशल बिढ़ या अिछ ।म<strong>ह</strong>े -दीपक-म<strong>ह</strong>े -दीपक-म<strong>ह</strong>े -दीपक-म<strong>ह</strong>े -बेटा-बेटी कए गोट अिछ दोस?क<strong>ह</strong>ॉं कोनो बेसी अिछ । मा तीिन टा बेटे अिछ बेटी नि<strong>ह</strong> ।त<strong>ह</strong>न तँ जीतल छी दोस। अगबे चानीए अिछ ।दोस अ<strong>ह</strong>ॉंकेँ?<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुँ कोनो बेजाए नि<strong>ह</strong> छी। <strong>ह</strong>मरो चािर टा बेटे अिछ ।त<strong>ह</strong>न तँ अ<strong>ह</strong>ॉंकेँ सोने अिछ ।आब क<strong>ह</strong>ु दोस, केम<strong>ह</strong>र-केम<strong>ह</strong>र पधारल<strong>ह</strong>ुँ अिछ ।दीपक- यए<strong>ह</strong>, बड़का बेटा मो<strong>ह</strong>नक लिड़ कीक जोगारमे। अपने गाम-घरमे वा आस-पासमेकोनो नीक लड़कीक नि<strong>ह</strong> अिछ ?म<strong>ह</strong>े - यौ लिड़ कीऽ......, लिड़ कीक बड़ अभाव <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल िछ ऐक।<strong>ह</strong>मरा गाममे बेसी लिड़ के<strong>दे</strong>खाइत अिछ । चौधरी टोलमे एक िद न िक यो बजैत छला<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>मरा टोलमे नामो लए बेटी नि<strong>ह</strong>अिछ । िक नको एगो बेटा, िक नको दुगो, िक नको पाँच गोट।दीपक- ई तँ सम या बुझाए र<strong>ह</strong>ल अिछ दोस। खाइर <strong>दे</strong>खैत छी अपन मामा गाममे जाकऽ। बेस त<strong>ह</strong>न, जय राम जी की।म<strong>ह</strong>े -जय रामजी की।(दीपकक थान)पटाक्षेपदोसर दृ य-79


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्( थान- सुरेश कामतक मकान। सुरेश कामत दीपक चौधरीक मामा छिथ <strong>ह</strong>। दीपक सुरेशओि<strong>ह</strong> ठाम प<strong>ह</strong>ुँच र<strong>ह</strong>ला अिछ । दीपकक मिम औत भाए सोनू छिथ।दीपक-मामा, मामा, सोनू, सोनू, मामी, मामी।(दीपक सोर पाड़ैत-पाड़ैत अ दर घुसैत छिथ । फेिर शी मामाक संग वेश। दुनू कुसपरलिड़ का-लिड़ कीक संबंधमे गप-स प करैत छिथ ।)बैस कऽसुरेश-क<strong>ह</strong>ऽ भािग न, पि<strong>ह</strong> ने घरक <strong>ह</strong>ालचाल।दीपक- मॉं सर वतीक िक रपासँ आ अपने सब<strong>ह</strong>क चरणक दुआसँ सब ठीके अिछ मुदाएक गोट गड़बड़ अिछ ।सुरेश- से की भािग न?दीपक- से यए<strong>ह</strong> जे किन याक मूइलाक उपरा त <strong>ह</strong>मरा भनसा-भातमे, घर-गृ<strong>ह</strong> थीमे बड़क ट <strong>ह</strong>ोइत अिछ । कोन<strong>ह</strong>ुँ लिड़ कीक सुर-पता अिछ मामा ी अपन बड़का बौआलेल।सुरेश- <strong>ह</strong>ँ <strong>ह</strong>ँ, बलवीर चौधरी एक िद न बजैत छला<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>मरा एि<strong>ह</strong> बेर एक गोटक यादान केनाइ अिछ ।दीपक- त<strong>ह</strong>न बुिझ यौक ने मामीी। लिड़ कीकेँ भऽ गेलैक वा नि<strong>ह</strong> । लिड़ की अ<strong>ह</strong>ॉं <strong>दे</strong>खनेिद ऐक मामा?सुरेश-दीपक-<strong>ह</strong>ँ, <strong>ह</strong>ँ, जरूर <strong>दे</strong>खने िछ ऐक। लिड़ की तँ सएमे एक अिछ ।मामाी, कने <strong>ह</strong>ुनका एि<strong>ह</strong> ठाम जा कऽ बुिझ यौक।सुरेश- बेस भािग न, अ<strong>ह</strong>ॉं घर जाउ। जिद लिड़ कीकेँ नि<strong>ह</strong> भेल <strong>ह</strong>ोएति <strong>ह</strong> , त<strong>ह</strong>न ई कुटमैतीअव स कराए <strong>दे</strong>ब।दीपक-पाट के<strong>ह</strong>ेन अिछ मामा?80


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सुरेश-त<strong>ह</strong>न ने।दीपक-पाट गरीबे जकाँ अिछ । ओना पि<strong>ह</strong> ने <strong>ह</strong>मरा बलवीर चौधरी ओि<strong>ह</strong> ठाम जाए िद अबेस, जाउ मामाी।(सुरेशक थान)पटाक्षेप-मश:४न द <strong>िव</strong> लास रायकथा-चौठच क द<strong>ह</strong>ी-आइसँ चौठच पाविन चािर िद न अिछ । चािर म िद न तँ पाविन <strong>ह</strong>ेबे करत। तेँ ओइ िद न द<strong>ह</strong>ी नै पौरलजाएत। सोमनी ज मअ टमीसँ पि<strong>ह</strong> नि<strong>ह</strong> गुरकी <strong>ह</strong>टया बनगामासँ तीनटा छाँछी आ दूटा मटकुरी िक न कऽ अननेछिल । सोचलक जे पि<strong>ह</strong> ने कीनलासँ बासन स ता <strong>ह</strong>एत मुदा से नि<strong>ह</strong> भेल। पॉंचटा मािट क बासन पच् चीसटाकामे भेल। अपना ते नै मि<strong>ह</strong> से छल आने गाइये। सोमनी सोचलक अपना गाए-भैंस नि<strong>ह</strong> अिछ तँ की <strong>ह</strong>ेतै81


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सॱसे गाममे तँ गाइये-भैंस अिछ । की <strong>ह</strong>मरा दस गीलास दूध नै <strong>ह</strong>एत। जॱ दूओ-दू िग लास कऽ कए पॉंचगोटे दूध दऽ <strong>दे</strong>लक तैयो पॉंचटा बासनमे द<strong>ह</strong>ी भऽ जाएत। मरर लेल खीर रा <strong>ह</strong>ैले भजैत ओि<strong>ह</strong> ठामसँ एक् कोिग लास दूध लऽ आनव केनाि<strong>ह</strong> ओ कऽ पाविन कऽ लेब।सोमनी आ मंगल दू परानी। मंगल िद लीमे दािल िम लमे नौकरी करैत। सोमनी गाममे खेती-बाड़ीक काजकरित । सेामनी-मंगलक पिर वारमे पॉंच गोटे छल। सोमनी, मंगल, बेटा राधे आ बेटी फूिल या, गुलिब या। पॉंचोपरानीक नाओपर सोमनी पॉंचटा बासनमे द<strong>ह</strong>ी पौर चौठी चॉंद म<strong>ह</strong>राजकेँ <strong>ह</strong>ाथ उठबैत छिल । सोमनी एक बीघाखेत छल। एकटा बरद रखने छल। गामेमे बीतबासँ <strong>ह</strong>रक भॉंज लगौने र<strong>ह</strong>ए। नूनू बावूक दस का खेतोबटाइ करैत छिल । अपन खेतीक वाद <strong>ह</strong>र बेचीयो लैत छिल । जि<strong>ह</strong> सँ िक छु ढउआ से<strong>ह</strong>ो भऽ जाइत छलै।मंगल तँ िद लीएमे कमाइत छल तेँ बीतबा सोमनीओक खेतमे <strong>ह</strong>र जोित दैत छल। बीतबाकेँ अपन डेढ़ बीघाखेत छल आ एक बीघा बटाइ करैत छल। तँइ बीतबा सेामनीओक खेत जोित दैत छल। बीतबाकेँ <strong>ह</strong>रजोतैक बदलामे सोमनी बीतबाकेँ खेत रौिप दैत छिल । दुनू गोटेमे िम लानी खुब र<strong>ह</strong>ए।काि <strong>ह</strong> चौठच छी मुदा आइ सॉंझ धिर सोमनीकेँ िक यो एक् को िग लास दूध नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लक। जे ओ कोनोबासनमे दैत। ओकर मन घोर-घोर भऽ गेल। ओ बड खौझा गेिल । अपना आंगनमे खॱझाइत बजिल - “<strong>ह</strong>मरबेगरता लोककेँ नै <strong>ह</strong>ेतै। जँ गाममे र<strong>ह</strong>ब तँ आइ ने काि <strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरो बेगरता लोककेँ पड़बे करतै। ति<strong>ह</strong> या मनपािड़ दैबिन ।” माएकेँ खॱझाइत <strong>दे</strong>िख बेटा राधे बाजल- “माए गै चून चून बाबा जे मरल र<strong>ह</strong>थीन तँ <strong>ह</strong>ुनकरभोजमे <strong>दे</strong>खिल ऐ पाउडरक द<strong>ह</strong>ी पौरने। चौकोपर दैखै छीऐ जइ चा<strong>ह</strong>बलाकेँ दूध सिध जाइए तँ पाउडरेकेँ घोिड़कऽ चा<strong>ह</strong> बनबैत अिछ । क<strong>ह</strong> ने तँ चौकपर सँ आधा िक लो पाउडर आिन दै िछ ओ। ओकरा खूब कऽ औंटिल <strong>ह</strong>ेँ आ बासन सभमे द<strong>ह</strong>ी पौर िल <strong>ह</strong>ेँ। ”बेटाक बात सुिन सोमनी बाजिल - “पोडरबला दूधक द<strong>ह</strong>ीसँ पाविन कोना <strong>ह</strong>एत। ”राधे बाजल- “जँ गाए, भैंसक दूध नै भेटलौ तँ की करबी<strong>ह</strong>ी। पाउडर तँ गाइये मि<strong>ह</strong> िस क दूधकेँ बनैतअिछ ।”सोमनी गुन-धुन करैत बजली- “ठीक छै। जँ चौठी चॉंद म<strong>ह</strong>राज अपना गाए-भैंस नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ने छथीन तँपोडरेक दूधसँ पाविन करब। जो भुटकुनक दोकानसँ आसेर नीमनका पाेडर नेने आ। आ <strong>ह</strong>े दू टाकाकजोरनले द<strong>ह</strong>ीओ लए िल<strong>ह</strong>ेँ।”राधे चौकपर <strong>िव</strong> दा भेल। ओतएसँ पाउडर बला दूध नेने आएल। ओइ दूधकेँ औट द<strong>ह</strong>ी पोरलक।आइ चौठच छी। भोरे सोमनी राधेकेँ लोटा दऽ कऽ बीतबा ओि<strong>ह</strong> ठाम दूध आनेले पठौलक। बीतबा आइबैसले अिछ िक एक तँ पाविन छीऐ। राधेकेँ <strong>दे</strong>िख ते बाजल- “लोटा रािख द<strong>ह</strong>ी दूध खीर र <strong>ह</strong>ैले <strong>ह</strong>म तोरामाएकेँ गछने छेिल ओ मुदा अखन नै <strong>ह</strong>ेतौ। सॉंझमे लऽ जि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेँ। ”82


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पीढ़ीकेँ मैिथ लीक ित िस ने<strong>ह</strong> जगावए लेल ई पोथी ासंिग क अिछ । भाषा संपादन नीक लागल। ि चक तरबड़ सु नर आ यापक अिछ । ुि त काशन से<strong>ह</strong>ो ध यवादक पा छिथ । नीक कागतक योग कएलि <strong>ह</strong> आिच क रंग संयोजन से<strong>ह</strong>ो से<strong>ह</strong>ंित त लागल।अंतमे <strong>ह</strong>म ीित जीकेँ ध यवाद दैत िछ अिन जे <strong>ह</strong>मरा सब<strong>ह</strong>क बीच एकटा झॉंपल <strong>िव</strong> षएपर लेखनीक योगकएलिन । आगाँ से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>म आशा करैत ध यवाद ज्ञापन करैत छी।पोिथ क नाम- मैिथ ली िच कथाकाशन वषर्- २००९लेिख का- ीित ठाकुरकाशक- ुित काशन, राजे नगर- िद ली।दाम- १००टाका मापोथी ाि त थान- प लवी िड ी यूटसर् वाडर् न. ६ िन मर्ली, सुपौल, मोवाइल न. ०९५७२४५०४०५२िजते झा- नेपालक राजनीितक अबथासँ उपजल –ग्लािन86


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छिथ । ीचन िक सान <strong>ह</strong>ाटपर चार करवाक लेल आएल शंकर बीज कंपनीक लोभनमे आ<strong>िव</strong> टमाटरक<strong>िव</strong> <strong>दे</strong>शी बीआ खरीद लैत छिथ । टमाटर उपजाक कोन कथा जे लि ओ गिल गेल। ीचन संताप आ ोधकमारे आकुल छला<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong> कास जी <strong>ह</strong>ुनका सा वना दैत क<strong>ह</strong>लिन जे चारक चकाचॱधमे नि<strong>ह</strong> अएवाक चा<strong>ह</strong>ीअपन व<strong>दे</strong>शी व तु ओि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong> <strong>दे</strong>शी समानसँ सो<strong>ह</strong>नगर अिछ । <strong>िव</strong> कास जीक यासँ कमर्नाथक पुी च पाक<strong>िव</strong> या<strong>ह</strong> राम<strong>िव</strong> लास िम ीक पु मदनसँ तँए कएल गेल। एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong> या<strong>ह</strong>केँ के <strong>िव</strong> दु मािन एि<strong>ह</strong> पोथीक रचनाकएल गेल अिछ ।आव न उठैत अिछ जे एि<strong>ह</strong> पोथीमे नव की भेटल? िम िथ लाक बेटी नाक ‘कमर् धान <strong>िव</strong> व किरराखा’ िस ा तक आधारपर िल खल गेल अिछ । एकटा कमर्ठ आ इमानदार यिक् त केँ समाजमे की-की स<strong>ह</strong>यपड़ैत अिछ , ओि<strong>ह</strong> पिर पे यक मािमर् क िच ण कएल गेल अिछ । कथाक मूलमे कमर्नाथक <strong>िव</strong> या<strong>ह</strong> ममे आएलएकटा गरीब (चमेलीक िप ता) यिक् त क मनोदशाक तुित नीक अिछ । ओ यिक् त गरीब छिथ मुदा ‘चावकदशर्न’क पालक। ‘पेटमे खढ़ नि<strong>ह</strong> िस ं<strong>ह</strong>मे तेल’ जेवीमे कैंचा नि<strong>ह</strong> मुदा नौ <strong>ह</strong>ाक बटुआ जाि<strong>ह</strong> मे भोगक व तुछिल या सुपारी पान आ तमाकू। <strong>ह</strong>मरा सब<strong>ह</strong>क गाममे एि<strong>ह</strong> ना <strong>ह</strong>ोइत अिछ , भोजन नि<strong>ह</strong> मुदा, पान अव य। पग-पग पोखिर माछ मखान... मधुर बोल मु की मुख पान... नेना पढ़लक, नि<strong>ह</strong> पता, किन याकेँ प य भेटल नि<strong>ह</strong>जनै छी, बेटीक लेल दूध अिछ ... नि<strong>ह</strong> । मुदा! पान अित आव यक, <strong>ह</strong>ाथी मिर गेल, छान आ पग् घा लऽ कऽबौआ र<strong>ह</strong>ल छी। कमर्नाथक अपन प नी चमेलीक संग वातलापमे ‘खर ककाक तरंग’क दशर्न <strong>ह</strong>ोइत अिछ ।गाममे चिल त लोकोिक् त क <strong>ह</strong>ा य मुदा, स य तुित ।कमर्नाथ जीक पुक नाम फुलेसर शासिन क अिध कारी भऽ कऽ ए<strong>ह</strong>ेन नाम.....। एि<strong>ह</strong> सँ <strong>ह</strong>ुनक गामक ितिस ने<strong>ह</strong>क झॉंकी भेटैत अिछ । गाममे ए<strong>ह</strong>ने नाम सभ <strong>ह</strong>ोइत अिछ । अपन दुनू पुी आ पुकेँ छायावादी रूपमेजीवनक िश क्षा दैत छिथ ..... कमर्नाथ। एना करव आव यक िक ए तँ एि<strong>ह</strong> सँ िज ज्ञासा बढ़ैत अिछ । राम<strong>िव</strong> लास सेवा िन वृत िम ी छिथ । वा यकाल साधनक अभावमे, युवाव था संघषर्मे <strong>िव</strong> ता कऽ भौित क साधना त कएलिन । जीवनक अंित म पड़ावमे माधुरीसँ माने अपन प नीसँ अपन जीवन-यााक याख् यान करैतछिथ , आ चयर्मे पिड़ गेल<strong>ह</strong>ुँ। िज नका संग चालीस बखर्क याा कएलिन ओ ि<strong>ह</strong> नक जीवन दशर्न नि<strong>ह</strong> जनैतछली<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मरा सब<strong>ह</strong>क समाजमे एि<strong>ह</strong> कारक घटना <strong>ह</strong>ोइते अिछ । गरीव नेनपनक वाद सोझे ोढ़ भऽ जाइतछिथ । जे कमर्वादी छिथ <strong>ह</strong>ुनक अंित म अव था सुखमय नि<strong>ह</strong> तँ......। अपन कमर्क नावकेँ कलकामेमजवुत कऽ सोझे गाम आ<strong>िव</strong> जाइत छिथ । मातृभूिम क ित िस ने<strong>ह</strong>, गामेमे गैरेज खोलवाक योजना अिछ ।चौघारा घर बनाएव, दलान अव य र<strong>ह</strong>त, िक एक तँ दलान समाजक मयदा िथ क गामक जीवन श<strong>ह</strong>रसँसुखमयी अिछ । एि<strong>ह</strong> पोथीमे पलायनवादक <strong>िव</strong> रोध कएल गेल अिछ ।कमर्नाथक चिर पंिड त गो<strong>िव</strong> द झा िल िख त ‘वसात’ नाटकक नायक कृ णका तसँ िम लैत अिछ । राम<strong>िव</strong> लास जीवन संघषर्मे <strong>िव</strong> जयी भेला<strong>ह</strong> तेँ पुक <strong>िव</strong> या<strong>ह</strong> आदशर् करता<strong>ह</strong>। <strong>िव</strong> कास जीक चिर नाटकक लेखकजगदीश बावूसँ िम लैत अिछ । सा यवादी, ामीण स यताक िद ग् दशर्क। एि<strong>ह</strong> पोथी मे जाित वादी यव थाक <strong>िव</strong> रोधकएल गेल अिछ । आन गामक वजातीयकेँ भोजमे िन मंण <strong>दे</strong>वासँ अिन वायर् अिछ अपन गामक सभ जाित केँआमंि त करब। ि कएक तँ वेर-कुवेरमे पॉजिर लागल लोक काज दैत छिथ , चा<strong>ह</strong>े ओ कोनो जाित क <strong>ह</strong>ो।90


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्एि<strong>ह</strong> पोथीमे जीवनक सभ रूपक यापक दशर्न कएल गेल अिछ । कुलीन यिक् त जिन क पिर वार नीचॉंमुँ<strong>ह</strong>े जा र<strong>ह</strong>ल अिछ ओि<strong>ह</strong> पिर वारक क याक <strong>िव</strong> या<strong>ह</strong> उ वर्मुखी साधारण पिर वारक पु (जे आव स प छिथ )<strong>ह</strong>ुनकासँ भऽ सकैत अिछ । एि<strong>ह</strong> पोथीमे अ <strong>ह</strong>ारपर इजोतक <strong>िव</strong> जय <strong>दे</strong>खाओल गेल अिछ । भौित कतापरबौि कता आ स यक जीवनक जीत एि<strong>ह</strong> पोथीक के <strong>िव</strong> दुमे समेटल अिछ पुक <strong>िव</strong> या<strong>ह</strong>मे ित लक लेवासँवेसी अिछ कुलीन क याक चयन। स पूणर् पोथीमे <strong>दे</strong>शज श दक योग कएल गेल अिछ । पोथीक अंित मपृ ठपर ी गजे ठाकुरक कथन मैिथ ली साि<strong>ह</strong> यक इित <strong>ह</strong>ास (जगदीश साद मंडलसँ पूवर् आ जगदीश सादमंडलसँ) पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ पि<strong>ह</strong> ने तँ अनसो<strong>ह</strong>ॉंत लागल मुदा पोथीक अ ययन कएलाक प चात् <strong>ह</strong>मरा स<strong>ह</strong>ज लागल।भाषा अ य त सामा य मुदा रस, अलंकार आ छंदसँ पिर पूणर् अिछ । कला मक शैलीमे जगदीश जी अंक-अंकमेअपन दशर्नकेँ स<strong>ह</strong>ेिज लेने छिथ । ि<strong>ह</strong> नक ई रचना कोनो <strong>िव</strong> शेष कथाकार वा नाटक कारसँ भा<strong>िव</strong> त नि<strong>ह</strong> ।ि<strong>ह</strong> नक रचनामे राजकमल जी, पंिड त गो<strong>िव</strong> द झा, <strong>ह</strong>िर मो<strong>ह</strong>न बावू, धूमकेतु, गुलेरी जी, ल मीनारायण िम ,ललन ठाकुर सन रचनाकारक शैलीक िम ि त दशर्न <strong>ह</strong>ोइत अिछ । िम िथ लाक बेटी अथर्नीित सँ भा<strong>िव</strong> त अिछमुदा, स यक अथर्नीित सँ। अथर्पर मानवताक <strong>िव</strong> जय, जगदीश जीक <strong>िव</strong> वास नीक लागल।जेना कोनो यिक् त पूणर् नि<strong>ह</strong> भऽ सकैत अिछ ति<strong>ह</strong> ना कोनो रचनाक संग <strong>ह</strong>ोइत अिछ । ‘िम िथ लाकबेटी’पोथीमे िक छु ुिट क दशर्न से<strong>ह</strong>ो भेल। थमत: एि<strong>ह</strong> पोथीक शीषर्क अासंिग क लागल। बेटी तँ एि<strong>ह</strong>दशर्नक मा यम मा अिछ , ोत नि<strong>ह</strong> । एि<strong>ह</strong> मे मानवीयताक जीत <strong>दे</strong>खाओल गेल अिछ बेटीक जीवन तँ घटनामा िथ क।एि<strong>ह</strong> नाटकक भाषा सरल मुदा, शनै: शनै: गमनीय अिछ तेँ मंचन करवाक योग् य नि<strong>ह</strong> , मुदा एकरकला मक मंचन कएल जा कएल जा सकैत अिछ ।िन कषर्त: जगदीश साद मंडल जी <strong>ह</strong>मरा सब<strong>ह</strong>क बीच एकटा नव जीवनक आयाम लऽ कए आएलछिथ । ब<strong>ह</strong>ुरंगी जीवनक आयाम आ सकारा मक सोचक आयाम। मानवीय मू य एखनो धिर जी<strong>िव</strong> त अिछ ।एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क घटना किठ न अिछ मुदा असंभव नि<strong>ह</strong> । <strong>िव</strong> वास आ कमर्क संग जीवन जीवाक य न करवाकचा<strong>ह</strong>ी। एि<strong>ह</strong> पोथीक श द-श दमे झंकार अिछ । भाषा वा<strong>ह</strong>मयी लागल। काशन दलक यास नीक, श दसंयोजन आ संपादन अित उम। ध यवाद।पोथीक नाम- िम िथ लाक बेटीरचनाकार- जगदीश साद मंडलकाशक- ुित काशन राजे नगर िद ली।91


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मू य- १६० टाका मा।काशन वषर्- सन् २००९पोथी पाि त क थान- प लवी िड ी यूटसर्, वाडर् न.६, िन मर्ली, सुपौल, मोवाइलन. ९५७२४५०४०५१. मनोज झा मुिक्त -म<strong>ह</strong>ोरीक यूवाके <strong>दे</strong>शयापी अिभयान २. -सुशात झा- मैिथली, मैिथल संकृित आ िमिथला रायमनोज झा मुिक्त -म<strong>ह</strong>ोरीक यूवाके <strong>दे</strong>शयापी अिभयान‘अपना गामठामक <strong>िव</strong>कास करबाकलेल सरकारी पाई एन.िज.ओ. या आ.एन.िज.ओ.क आवयकता नि<strong>ह</strong>ंअिछ आवयकता अिछ त सकारामक दृिकोणकेँ आ अपना मािटितक आथा एवं आमबलकेँ’ यै<strong>ह</strong> नारालऽ कऽ म<strong>ह</strong>ोरी िजलाक यूवा शंखनाद कएने अिछ– <strong>दे</strong>शके सुदर बनएवाक अिभयानकेँ ।जौँ पाइयक बलपर <strong>िव</strong>कास भऽ सकैत त नेपालक सभ गाम वगर् भऽ गेल र<strong>ह</strong>ैत । नेपालक कोन<strong>ह</strong>ुँथान <strong>िव</strong>काससँ बिचत नईं र<strong>ह</strong>ैत । सरकार नेपालक येक गामें ितवषर् २० सँ ३० लाख अनुदान दैतअिछ िजला <strong>िव</strong>कास सिमितक मा<strong>दे</strong> अरबोक बजेट र<strong>ह</strong>ैत अिछ <strong>िव</strong>कासकलेल से अलग सँ । एकरा अितिरक्तसभासद सबके क्षे <strong>िव</strong>कासलेल बजेट भेटैत अिछ तकर बाते छोडु । ति<strong>ह</strong>ना समाज आ <strong>दे</strong>शक <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ेतुएन.िज.ओ. आ आ.एन.िज.ओ. माफर्त नेपालमे ित वषर् खरबो रुपैया अवैत अिछ ताइसँ कतऽके <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोइतअिछ भगवाने जानथु ।चा<strong>ह</strong>े गामक कोनो पाटक नेता <strong>ह</strong>ुए जे गामक <strong>िव</strong>कासकलेल गा.<strong>िव</strong>.स.के ितिनिध बनल करैत छिथ यािजला <strong>िव</strong>कास सिमितमे पाटक ितिनिध बनैत छिथ जँ ओसब अपना कतर्यित किनो सचेत रि<strong>ह</strong>तिथ तनेपालक गामसब पूणर् नि<strong>ह</strong> त ब<strong>ह</strong>ुत <strong>िव</strong>कसीत भऽगेल र<strong>ह</strong>ैत । अपना गामकलेल या िजलाक लेल आएलबजेटमेंसँ कमीशन खाकऽ कागजपर <strong>िव</strong>कासक काज गा.<strong>िव</strong>.स. सिचव आ िज.<strong>िव</strong>.स.क एल.िड.यो.सँ करौिन<strong>ह</strong>ारनेतेसबके एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क रवैया अिछ त<strong>ह</strong>न कोना भऽ सकत नेपालक <strong>िव</strong>कास ? आयर् त तखन लगैत अिछजखन <strong>दे</strong>श <strong>िव</strong>कासक लेल आएल बजेटके खएिन<strong>ह</strong>ार नेतासब अपनाके <strong>दे</strong>श आ जनताक ि<strong>ह</strong>तैषी आ अगुवाक<strong>ह</strong>ैत नईं थकैत अिछ । ईमादारी आ सयपर सँ आम जनताके <strong>िव</strong>ास उठाबऽमे नायकक भूिमकामे र<strong>ह</strong>ल92


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिधकांश किमशनखोर नेताक कारण िकछु ईमादार एवं नैितकवान राजनीितकमसब अनेरे बदनाम भेल करैतअिछ । ताँए जरुरी अिछ आम जनतामे आम <strong>िव</strong>ास जगएवाक आ सयपर भरोषा बढएवाक । आ एकरशुरुवात कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ म<strong>ह</strong>ोरी िजलाक िकछु यूवासब ।म<strong>ह</strong>ोरीमें अिभयानमे लागल यूवाक क<strong>ह</strong>ब छि<strong>ह</strong>– ‘अपना गामठामक <strong>िव</strong>कास करबाकलेल सरकारी पाईएन.िज.ओ. या आ.एन.िज.ओ.क आवयकता नि<strong>ह</strong>ं अिछ आवयकता अिछ त सकारामक दृिकोणकेँ आअपना मािटितक आथा एवं आमबलकेँ’ । ओसब अिभयानक शुरुवात कऽ र<strong>ह</strong>ल छिथ–वृक्षारोपणक काजसँ। जखन <strong>ह</strong>ुनकासबसँ िजज्ञासा राखल गेल िक वृक्षेरोपण िकया ? त <strong>ह</strong>ुनक क<strong>ह</strong>ब छि<strong>ह</strong>–‘ गामघर या िजलामेज–त यात ाचारके एि<strong>ह</strong>वेर कम नि<strong>ह</strong> कएल जा सकैय । कोनो गाममे जौँ कोनो <strong>िव</strong>कास िनमणककाज <strong>ह</strong>ोइत अिछ त थािनय नेता कायर्कत या यूवा ओि<strong>ह</strong> काजमे िनक जकाँ अिभरुिच लैत अिछ । मुदादुभग्यक बात <strong>ह</strong>ूनका सबमेंसँ ९८ ितशत लोकक अिभरुिचक अिभाय र<strong>ह</strong>ैत छि<strong>ह</strong>–किमशन लेवाक काजचा<strong>ह</strong>े कागजेपर िकए नई भऽ जाय । ताँए पि<strong>ह</strong>ने काज कएल जाए तकरा बाद कमर्चारी जनता आ नेताकेसचेत करबाक काज शुरु <strong>ह</strong>ुए ।’अपना अिभयानक शुरुवात ओसब नेपालक गाम–ठाममें वृक्षारोपण क कऽ करऽ चा<strong>ह</strong>ैत छिथ । <strong>ह</strong>ुनकसब<strong>ह</strong>कक<strong>ह</strong>ब छि<strong>ह</strong>–‘काज ककरो <strong>दे</strong>खयवाकलेल नि<strong>ह</strong>ं <strong>ह</strong>ोएवाक चा<strong>ह</strong>ी अपना आपसँ इमादािरता करैत काज करैत जाउलोक चा<strong>ह</strong>े जे क<strong>ह</strong>य । जँ नीक काज करबई त दुमनो के ई क<strong>ह</strong>ैएटा पडतैक जे–‘....ओना त छॱडाबदमाश अिछ मुदा काज नीक कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ ।’ एि<strong>ह</strong> उेय ल कऽ <strong>ह</strong>मसब जतबे सकब सब<strong>ह</strong>क स<strong>ह</strong>योगसँनेपालक कोना–कोनामें वृक्षारोपण करब आ कराएब । ओसब अपना वृक्षारोपणक अिभयानमें आम <strong>दे</strong>शवासी सँएि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क अनुरोध कएल करैत छिथ–‘ <strong>ह</strong>मरा सब<strong>ह</strong>क वृक्षारोपणक अिभयानमें जँ आँ<strong>ह</strong>ाँ स<strong>ह</strong>योग करऽ चा<strong>ह</strong>ैतछी त एकटा बाँस दऽ िदय नि<strong>ह</strong>ं त एकटा कोनो फूलक या फलक गाछ दऽ िदय । जँ से नि<strong>ह</strong> त एकिदनआिबकए पािन पटा िदय नि<strong>ह</strong>ं त सता<strong>ह</strong>मे आधा घटा आिबकऽ वृक्षारोपण थलमें बैिस जाऊ । जँ आँ<strong>ह</strong>ाँलगसमयक आभाव अिछ आँ<strong>ह</strong>ाँ कमर्चारी छी त अपना गाम गेल वेरमे अपना खेतमे या दरबजापर एि<strong>ह</strong>अिभयानक नामपर एकटा अपना नीक लागऽबला वृक्ष लगािलय आ नि<strong>ह</strong>ं त जँ आ<strong>ह</strong>ाँके ई अिभयान नीक लगैयत कम स कम <strong>ह</strong>मरा अिभयानी मीके <strong>ह</strong>ौसला बढािदय । <strong>ह</strong>मर वाथर् या<strong>ह</strong> अिछ जे केओ कतौ गाछ–वृक्षलगाओत या लगौने <strong>ह</strong>ायत त ओकर आिक्सजन <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ुँ लेब आ सबिकयो लेत बटो<strong>ह</strong>ीके रौदमे छा<strong>ह</strong>िर भेटतैकएवं ब<strong>ह</strong>ुतो गरीबकेँ घरक आँचकलेल ओकर पात काज औतैक । ताएँ सब गाम–श<strong>ह</strong>रकेँ फूल आ वृक्षसँसजाबी जतऽ िकछु<strong>दे</strong>र िकयो वैिसकऽ वच्छ <strong>ह</strong>ावा लऽ सकय ।’ति<strong>ह</strong>ना ओ सब क<strong>ह</strong>ैत छिथ जे जतेक नेताके <strong>दे</strong>खू सब <strong>दे</strong>शे <strong>िव</strong>कासके बात करत । आम पुिलस कमर्चारी<strong>दे</strong>शक या क<strong>ह</strong>ु मािटक सपथ खाइत र<strong>ह</strong>त । पकार या बुिजी<strong>िव</strong> िदन–राित <strong>दे</strong>शक उितक गप करैत नईंथाकत । जे अपनाके जनता क<strong>ह</strong>ैत छिथ ओ सब िदन–राित नेतासबके गािर पढैत नि<strong>ह</strong>ं थकैत छिथ जेनेतासब <strong>दे</strong>शके बेच <strong>दे</strong>लक । एकर मतलब जे गािर पढिन<strong>ह</strong>ारक भीतर से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>श या क<strong>ह</strong>ु मािटितक िसने<strong>ह</strong>छि<strong>ह</strong> ताईमें दू मत नि<strong>ह</strong> । एि<strong>ह</strong> बातक <strong>िव</strong>लेषण करैत अिभयानी यूवा सब सपूणर् नेपाली सँ एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>ेंअिभयानमे जुटवाक आ<strong>ह</strong> करवाक सॲच बनैने छिथ–‘सबिकयो अपन काज करैत अपना मािटकलेल िकछु कऽसकैत छी । जौँ आ<strong>ह</strong>ाँ िकसान छी सबिदन अपना खेतमे काज करु आ ४÷५ िदनमें एक घटाकलेल कोनोदोसर चौरी÷बाधमे ट<strong>ह</strong>िल जाऊ आ ककरो खेतक लगाओल बालीमे कोनो कारक रोग या गड़बड़ी <strong>दे</strong>खाइत93


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिछ त सबिधत िकसानकेँ सला<strong>ह</strong> दऽ िदयौक । जौँ आँ<strong>ह</strong>ाँ िशिक्षत छी आ अपना कोनो काजमे लागल छीया कमर्चारी छी त अपना यूटीक अितिरक्त ितिदन÷दूिदनक एक घटा िनयिमत रुपसँ ओतुा बच्चाके पढ़ा<strong>दे</strong>ल किरयौ । एि<strong>ह</strong>ं तर<strong>ह</strong>ें अपन काजके <strong>ह</strong>ज नि<strong>ह</strong>ं करैत अपन िनयिमत जेब खचर्मे कटौित ककऽ अपनाधतकलेल ब<strong>ह</strong>ुत िकछु कऽ सकैत छी । जँ <strong>ह</strong>मसब एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क काज करबैक त <strong>िव</strong>कासक नामपर पाइ<strong>ह</strong>जम करऽबला सबके आँिखमे अवय लाज लगतैक आ एकिदन <strong>ह</strong>मरो धत <strong>ह</strong>ँसबेटा करतैक ।’म<strong>ह</strong>ोरीक यूवाक अिभयानक आ<strong>ह</strong>ाँके नीक लगैय जॱ अ<strong>ह</strong>ुँ एि<strong>ह</strong> अिभयानक स<strong>ह</strong>याी बनऽ चा<strong>ह</strong>ैतछी त जुिटजाऊ आइए सँ आ अ<strong>ह</strong>ुँ शंकनाद कऽ िदय अपना गाममे वृक्षारोपणक अिभयानक संग।२. सुशात झामैिथली, मैिथल संकृित आ िमिथला रायसमाद पर िमिथला आ िब<strong>ह</strong>ार सं संबंिधत लेख पिढ कय ओतय चलै बला <strong>िव</strong>कासपरक गित<strong>िव</strong>िध के अंदाजलािग पाबैये। इ<strong>ह</strong>र <strong>ह</strong>मर ए<strong>ह</strong>ेन मैिथल िम के संख्या मे बड तेजी सं बृि भेलय जे िब<strong>ह</strong>ार या िमिथला के<strong>िव</strong>कास के बारे मे जानय त चा<strong>ह</strong>ैत छिथ लेिकन जखन समाद पर मैिथली मे लेख पढ़य क<strong>ह</strong>बिन त िदतभय जाय छि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका मैिथली बाजय त अबै छि<strong>ह</strong> लेिकन पढ़य नि<strong>ह</strong> आबै छि<strong>ह</strong>। ओ ि<strong>ह</strong>ंदी बड आराम संपढ़ लैत छिथ लेिकन मैिथली पढ़य मे िदत के वज<strong>ह</strong> सं ओ मैिथली साईट पिढ़ते नि<strong>ह</strong> छिथ। ई बड पैघसमया अिछ।<strong>दे</strong>खल जाय त अमूमन जे कोनो भाषा के अपन िलिप जी<strong>िव</strong>त छैक ओकरा पढ़ैबला के कोनो िदत नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोईत छैक-कारण जे ओ बच्चे सं ओि<strong>ह</strong> भाषा के ओि<strong>ह</strong> िलिप मे पढ़ै के अयत <strong>ह</strong>ोईत अिछ। जेना तिमल,तिमल मे िलखल जाईत अिछ, त एकटा औसत अंेजीदां तिमलभाषीयो के ओकरा पढ़ै मे कोनो िदत नि<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ोईत छैक। लेिकन कपना करु िक अगर तिमल के <strong>दे</strong>वनागरी मे िलखल जाई त की <strong>ह</strong>ोयत ? ओ आदमीतिमल त बािज लेत-चूंिक ओ ओकरा अपन माय या पिरवार के अय सदय के मुं<strong>ह</strong> सं सूिन क िसखलकअिछ-लेिकिन ओकरा पढ़ै मे बड िदत <strong>ह</strong>ेतैक। ओकरा <strong>दे</strong>वनागरी िलिप से<strong>ह</strong>ो िसखय पड़तै। <strong>ह</strong>मर भाषा संगेये<strong>ह</strong> िदत अिछ। मैिथली के अपन िलिप त छैक, लेिकन ओ <strong>दे</strong>वनागरी मे िलखल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ-जाि<strong>ह</strong>94


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्िलिप मे <strong>ह</strong>म सब िसफर् ि<strong>ह</strong>ंदी पढ़ै के आदी छी। अिधकांश मैिथली बजै बला के मैिथली त आबै छि<strong>ह</strong>-िकयेकत ओ सुिन कय िसखने छिथ लेिकन ओ पिढ़ नै सकै छिथ, िकयेक त पढ़ैके आदत <strong>ह</strong>ुनका ि<strong>ह</strong>ंदी के छि<strong>ह</strong>।ई बात वीकार करय मे <strong>ह</strong>मरा कोनो संकोच नि<strong>ह</strong> जे <strong>ह</strong>मर भाषा ि<strong>ह</strong>ंदी के भाषाई साायवाद के िशकार भेलअिछ। ई संकट मैिथिलये टा संग नि<strong>ह</strong>, बिक ि<strong>ह</strong>ंदी क्षे के तमाम भाषा जेना अवधी, भोजपुरी, ज,राजथानी सबके संगे छै। <strong>दे</strong>खल जाय त भोजपुरी कनी नीक अवथा मे अिछ कारण जे एकरा बाजारसे<strong>ह</strong>ो स<strong>ह</strong>यता कय र<strong>ह</strong>ल छैक। लेिकन जेना-जेना श<strong>ह</strong>रीकरण बिढ़ र<strong>ह</strong>ल अिछ <strong>दे</strong>श मे छोट-छोट भाषा आबोली के पेश खम भय र<strong>ह</strong>ल अिछ। <strong>दे</strong>श के एकामक वरुप के <strong>िव</strong>कास के लेल ि<strong>ह</strong>ंदी आ अंेजीअिनवायर् बनल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। <strong>ह</strong>लांिक दिक्षण के ांत आ उर मे बंगाल या उड़ीसा अि<strong>ह</strong> स ब<strong>ह</strong>ुत <strong>ह</strong>दतक मुक्त अिछ-ओना संकट ओत<strong>ह</strong>ु कम नि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>मर भाषा मैिथली जनसंख्या के आकार, भौगोिलक िथित,ाचीनता आ याकरण के दृिकोण सं कोनो भाषा सं कम नि<strong>ह</strong> लेिकन तैयो <strong>ह</strong>म सब अस<strong>ह</strong>ाय िकये छी-ईएकटा <strong>िव</strong>चारणीय अिछ।<strong>ह</strong>मर दोत सब िजनकर जम पटना या िदली मे भेलि<strong>ह</strong> ओ ि<strong>ह</strong>ंदी मे बात करैत छिथ। <strong>ह</strong>लांिक ओ अपनमां-बाबूजी सं मैिथली बािज लैत छिथ लेिकन अय मैिथल भाषी सं ओ ि<strong>ह</strong>ंदीये मे संवाद करैत छिथ। एकरपाछू कोन मानिसकता अिछ, कोन कारक एकरा भा<strong>िव</strong>त कय र<strong>ह</strong>ल अिछ, ताि<strong>ह</strong> पर <strong>िव</strong>वेचना आवयक।दोसर बात <strong>ह</strong>ीन मानिसकता के से<strong>ह</strong>ो। <strong>ह</strong>म सब अपन संकृित के जेना िबसिर गेल<strong>ह</strong>ुं अिछ। <strong>ह</strong>मरा सब ज्ञानके मतलब अंेजी के जानकारी मािन लेने छी, आ संकािरत <strong>ह</strong>ोई के मतलब ि<strong>ह</strong>ंदी के नीक ज्ञान यानी खड़ीि<strong>ह</strong>ंदी के िदली या टीवी के टोन मे बाजै के ज्ञान मािन लेने छी। <strong>ह</strong>मरा अपन ाचीन परंपरा के ज्ञान सं यात वंिचत कयल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ या <strong>ह</strong>म सब खुद अनिभज्ञ भेल जा र<strong>ह</strong>ल छी या केयक टा आिथर्क वज<strong>ह</strong><strong>ह</strong>मरा सबसं अमूय समय छीन र<strong>ह</strong>ल अिछ जे <strong>ह</strong>म सब अपन भाषा या संकृित के बारे मे सोची। <strong>ह</strong>मरकैयकटा मैिथल िम के ई ज्ञान नि<strong>ह</strong> छि<strong>ह</strong> जे सर गंगानाथ झा या अमर नाथ झा के छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनकाउमेश िम के बारे मे नि<strong>ह</strong> बूझल छि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका सिरसव पा<strong>ह</strong>ी या बनगाम मि<strong>ह</strong>सी के भौगोिलक जानकारीतक नि<strong>ह</strong> छि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनका मंडन िम या जनक या िमिथला के ाचीन <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>ी <strong>िव</strong>ो<strong>ह</strong>ी परंपरा के बारे मेिबकुले पता नि<strong>ह</strong> छि<strong>ह</strong>। लोिरक या सल<strong>ह</strong>ेस एखन तक यादवे या दुसाध के <strong>दे</strong>वता िकयेक छिथ ? आमैिथल के मतलब मैिथल ाणे िकयेक <strong>ह</strong>ोईत छैक ? की <strong>ह</strong>म एकाम मैिथल के रुप मे कोनो केसोचैत छी? अ<strong>ह</strong>ू सवाल सं टकरेनाई आवयक।95


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्इंटरनेट अि<strong>ह</strong> िदसा मे नीक काज कय र<strong>ह</strong>ल अिछ। ए<strong>ह</strong>र कयकटा वेबसाईट पर मैिथली या िमिथला केबारे मे नीक जानकारी आिब र<strong>ह</strong>ल अिछ। लेिकन की एतब काफी अिछ ?एकटा िमिथला राय के िनमण सं से<strong>ह</strong>ो जुड़ल अिछ। िमिथला के इलाका अपन दिरता, <strong>िव</strong>शालता,भाषाई <strong>िव</strong>िशता के वज<strong>ह</strong> सं राय के दज पाबै के पूरा <strong>ह</strong>कदार अिछ, लेिकन की िसफर् िमिथला राय बिनगेला सं <strong>ह</strong>मर भाषा के पूरा <strong>िव</strong>कास भय पाओत? <strong>ह</strong>म एतय राय बिन गेला के बाद आिथर्क <strong>िव</strong>कास केउमीद त कय सकै छी लेिकन की भाषाई आ सांकृितक <strong>िव</strong>कास भय पाओत ? उराखंड या छीसगढ़बिन गेला के बादो ओतय के थानीय भाषा के की <strong>ह</strong>ाल अिछ, ई एकटा शोध के <strong>िव</strong>षय भय सकैत अिछ।दोसक गप, मैिथली के एकरुपता सं जुड़ल अिछ। एतय मैिथल भाषी आ ओकर साि<strong>ह</strong>यकार खुद एकरिजमेवार छिथ। दरभंगा-मधुबनी के मैिथली के मानक बना कय <strong>ह</strong>म केना पूरा िमिथला के ठीका उठबै केदावा कय सकैत छी ? एखनो दरभंगा-मधुबनी के भाषाई अ<strong>ह</strong>ं, स<strong>ह</strong>रसा-पूिणर्या आ मधेपुरा बला के अि<strong>ह</strong>आदोलन के शंका के दृि सं <strong>दे</strong>खै पर मजबूर कय र<strong>ह</strong>ल अिछ। <strong>ह</strong>मर ई माननाई अिछ जे मैिथली कतौके <strong>ह</strong>ुए, ओकर मूल रुप मे जाबे तक ओकरा वीकार नि<strong>ह</strong> कयल जाओत, िमिथला आ मैिथली आदोलन केब<strong>ह</strong>ुत फायदा नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुअ बला।दोसर बात फेर िलिप के अिछ। की <strong>ह</strong>म िमिथला राय बिन गेला के बादो मैिथली के िमिथलाक्षर मे िलिखसकब ? की <strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>वनागरी सं मुक्त भय सकब ? की <strong>ह</strong>म रा के मुख्यधारा सं टकराई के सा<strong>ह</strong>स कयसकब...आ दरभंगा-स<strong>ह</strong>रसा के श<strong>ह</strong>री वगर् के मैिथली बाजै आ िलखै के लेल मना या ेिरत कय सकब-ईलाख टका के । <strong>दे</strong>खल जाए त सांकृितक रुप सं <strong>ह</strong>मर िमिथला, बंगाल के बेसी नजदीक अिछ, लेिकन<strong>ह</strong>मर राजनीतीक जुड़ाव ि<strong>ह</strong>ंदी पी सं थािपत कय <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। इित<strong>ह</strong>ास के अि<strong>ह</strong> आघात सं मुिक्तकोना भेटत, राय िनमण एकटा कदम त भय सकैत अिछ, लेिकन ि<strong>ह</strong>ंदी के इाक्चर <strong>ह</strong>मर जनता केमजबूर कय <strong>दे</strong>ने अिछ जे <strong>ह</strong>म अपन लेखन या पाठन ि<strong>ह</strong>ंदी मे करी। <strong>ह</strong>मरा ओकर लत लािग गेल अिछ आ<strong>ह</strong>मर भाषा िसफर् बाजै के भाषा बिन कय रि<strong>ह</strong> गेल अिछ। तखन उपाय की अिछ ?मैिथली के बारे मे िकछु <strong>िव</strong>ज्ञ लोक सं जखन चच <strong>ह</strong>ोईत अिछ त क<strong>ह</strong>ैत छिथ जे 50 या 60 के दशक मेजते मैिथली के आदोलन मजबूत छल ओते आब नि<strong>ह</strong>। सर गंगानाथ झा, या अमरनाथ झा या उमेश िम96


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्या <strong>ह</strong>िरमो<strong>ह</strong>न बाबू घनघोर मैिथलवादी छला<strong>ह</strong>। ओ या त अंेजी मे संवाद करैत छला<strong>ह</strong> या फेर मैिथली मे।ओ ि<strong>ह</strong>ंदी के भाषाई साायवाद के ची<strong>ह</strong> गेल छला<strong>ह</strong>- ओ उज एखन क<strong>ह</strong>ां <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छी ?<strong>ह</strong>मर बि<strong>ह</strong>न कैिलफोिनर्या मे र<strong>ह</strong>ैत अिछ। ओकरा ओतय कयकटा मैिथल टकराईत छिथ<strong>ह</strong> जे मैिथलीये मेगप करैत छिथ। लेिकन ई चेतना भारत मे क<strong>ह</strong>ां अिछ ? एतय ओ ि<strong>ह</strong>ंदी िकयेक बाजय लगैत छिथ ? जेअपनापन ओ अमेिरका मे ताकय चा<strong>ह</strong>ैत छिथ ओ भारत मे िकयेक नि<strong>ह</strong> करैत छिथ-एकर कोनो जवाब <strong>ह</strong>मरानि<strong>ह</strong> सुझाईत अिछ।ए<strong>ह</strong>र िकछु लोग ब<strong>ह</strong>ुत एलीट भेला के बाद फेर सं अपन रुट सं जुड़ै के कोिशश कय र<strong>ह</strong>ल छिथ। शायदओ <strong>ह</strong>ॉलीवुड टार सबसं ेरणा ल र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ोईिथ। ओरकुट या फेसबुक पर िमिथला के गामक तवीर फेर संजािग र<strong>ह</strong>ल अिछ। एकटा म<strong>ह</strong>वपूणर् भूिमका िमिथला पेंिटंग के से<strong>ह</strong>ो अिछ। लेिकन लेखन या पठन के तरपर एखनो लोग मैिथली सं क<strong>ह</strong>ां जुिड़ पेला अिछ? जाि<strong>ह</strong> भाषा-भाषी के जनसंख्या 2 करोड़ सं ऊपर <strong>ह</strong>ुएओतय कोनो नीक अखबार या पिका क<strong>ह</strong>ां <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छी। तखन त इंटरनेट के धयवाद <strong>दे</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी जेओ एि<strong>ह</strong> िदसा मे नीक काज कय र<strong>ह</strong>ल अिछ-कारण जे अि<strong>ह</strong> मे पूंजी कम लगैत छैक।एकटा उमीद ऑिडयो-<strong>िव</strong>जुअल माम सं अिछ लेिकन <strong>ह</strong>मर भाषा ओ<strong>ह</strong>ू मोच पर भोजपुरी जकां दशर्न नि<strong>ह</strong>कय र<strong>ह</strong>ल अिछ। <strong>ह</strong>लांिक भोजपुरी के <strong>िव</strong>शाल आबादी आ अंतराीय बाजार ओकरा स<strong>ह</strong>योग कय र<strong>ह</strong>ल छैकलेिकन ओ<strong>ह</strong>ू सं बेसी म<strong>ह</strong>वपूणर् <strong>ह</strong>मरा जनैत ई जे <strong>ह</strong>मर भाषा बेसी क्लािसकल <strong>ह</strong>ोई के वज<strong>ह</strong> सं अि<strong>ह</strong> मोचपर िपछिड़ र<strong>ह</strong>ल अिछ। मैिथली भाषा लेखन के परंपरा सं <strong>िव</strong>किसत भेल अिछ आ बेसी मयिदत अिछ,जखन की भोजपुरी मे लेखन के परंपरा सं बेसी बाचन के परंपरा छैक। ई क्लािसकल भेनाई <strong>ह</strong>मर भाषा केपोपुलर कचर सं कािट कय रािख <strong>दे</strong>ने अिछ। िमिथला मे संात वगर् के मैिथली अलग आ आम जन केमैिथली अलग भय गेल छैक। एकर अलावा लेखन के परंपरा <strong>ह</strong>ोईके कारण एकर लोकगीत आ नाय मेएक कारक अलीलता या बेवाकपन के बड कमी छैक जे भोजपुरी मे चुर रुप सं छै। ताि<strong>ह</strong> कारणें<strong>ह</strong>मर भाषा मे <strong>ह</strong>ा<strong>ह</strong>ाकारी रुप सं ि<strong>ह</strong>ट लोकगीत के कैसेट या िफम नि<strong>ह</strong> बिन पबैत अिछ। पिरणाम ई जेमैिथिलयॲ के दशर्क भोजपुिरये गीत या िफम के आनंद बेसी लैत छिथ-जे बाजार ारा <strong>ह</strong>ुनकर बेडरुम तकप<strong>ह</strong>ुंचा <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। लोक ‘म<strong>ह</strong>ुआ’ चैनल त <strong>दे</strong>खैत छिथ लेिकन ‘सौभाग्य िमिथला’ के बारे मे कतेक लोकके पता छि<strong>ह</strong> ? मैिथली के बाजार नि<strong>ह</strong> बिन पायल अिछ। इ<strong>ह</strong>ो <strong>िव</strong>चारणीय।97


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्तखन <strong>ह</strong>मर भाषा के उमीद कतय अिछ ? की िसफर् ‘<strong>िव</strong>ल पावर’ आ गािजर्यन सबके अितशय जागरुकताये<strong>ह</strong>मर उमीद अिछ जे ओ अपन बच्चा सबके कम सं मैिथली जरुर िसखाबथु या आओर िकछु ?लगैये <strong>ह</strong>म बेसी िनराश भय र<strong>ह</strong>ल छी। शायद <strong>ह</strong>मरा एतेक िनराश नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ुअक चा<strong>ह</strong>ी। जे भाषा <strong>ह</strong>जार साल संलेखन आ वािचक परंपरा सं जी<strong>िव</strong>त अिछ ओ आगूओ जीवैत र<strong>ह</strong>त। एकर ाता ओ िकछु <strong>ह</strong>जार या लाखलोग नि<strong>ह</strong> छिथ जे दरभंगा-पटना या िदली मे आिब क कॉरपोरेट भय गेल छिथ-बिक ई भाषा करोड़ककरोड़ मैिथल भाषी के <strong>ह</strong>ृदय मे जी<strong>िव</strong>त अिछ जे एखनो कोसी के बािढ़ आ जयनगर रेलवे लाईन के कात मेपसरल <strong>ह</strong>जारो गाम मे र<strong>ह</strong>ैत छिथ। <strong>ह</strong>मर ई <strong>िव</strong>वशता अिछ जे <strong>ह</strong>मर युवा आबादी, जवान <strong>ह</strong>ोईते <strong>दे</strong>री िदली-बंबैभािग जाईत अिछ। अबै बला समय मे जखन आिथर्क गित<strong>िव</strong>िध <strong>ह</strong>मरा इलाका मे पसरत त लोक के पलायननि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेतै, लोक अपन भाषा मे संवाद करैत र<strong>ह</strong>त। अि<strong>ह</strong> शुभेच्छा के िजयबैक लेल <strong>ह</strong>मरा आिथर्क लड़ाईलड़य पड़त। िदली आ पटना के सरकार सं अपन <strong>ह</strong>क मांगय पड़त, इाक्चर मजबूत करय पड़त।शायद िमिथला राय ओि<strong>ह</strong> िदसा मे एकटा पैघ कदम सािबत <strong>ह</strong>ुए। कमसं कम िमिथला राय के िनमण केअि<strong>ह</strong> आधार पर जरुर समथर्न करक चा<strong>ह</strong>ी। आ मैिथल बुिजीवी सबके के अि<strong>ह</strong> आदोलन मे अ<strong>ह</strong>म भूिमकाके िनव<strong>ह</strong> करैय पड़ति<strong>ह</strong>।३. प३.१. कालीकांत झा "बुच"1934-2009-आगाँ३.२. राज<strong>दे</strong>व मंडलक ६टा क<strong>िव</strong> ता३.३. योित सुनीत चौधरीवतंता िदवस98


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.४. काश ेमी, जनकपुर-गीत३.५.िकशन कारीग़र-।वतंता िदवस पर एकटा <strong>िव</strong>शेष।-बीर जबान३.६. गजे ठाकुर- चािरटा प३.७. राजेश मो<strong>ह</strong>न झा३.८. िशव कुमार झा‘‘िटलू‘‘ी कालीकात झा "बुच"99


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कालीकांत झा "बुच" 1934-2009ि<strong>ह</strong>नक जम, म<strong>ह</strong>ान दाशर्िनक उदयनाचायर्क कमर्भूिम समतीपुर िजलाक किरयन ाममे 1934 ई. मे भेलिन । िपता व. पंिडत राजिकशोरझा गामक मय <strong>िव</strong>ालयकथम धानायापक छला<strong>ह</strong>। माता व. कला <strong>दे</strong>वी गृि<strong>ह</strong>णी छली<strong>ह</strong>। अंतरनातक समतीपुर कॉलेज, समतीपुरसँ कयलाक पात िब<strong>ह</strong>ारसरकारक खंड कमर्चारीक रूपमे सेवा ारंभ कयलिन। बालि<strong>ह</strong>ं कालसँ क<strong>िव</strong>ता लेखनमे <strong>िव</strong>शेष रूिच छल । मैिथली पिका-िमिथला िमि<strong>ह</strong>र, मािट- पािन,भाखा तथा मैिथली अकादमी पटना ारा कािशत पिकामे समय - समयपर ि<strong>ह</strong>नक रचना कािशत <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>लिन।जीवनक <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ध <strong>िव</strong>धाकेँ अपन क<strong>िव</strong>ता एवं गीत तुत कयलिन।साि<strong>ह</strong>य अकादमी िदली ारा कािशत मैिथली कथाक इित<strong>ह</strong>ास (संपादकडा. बासुकीनाथ झा )मे <strong>ह</strong>ाय कथाकारक सूची मे, डा. <strong>िव</strong>ापित झा ि<strong>ह</strong>नक रचना ‘‘धमर् शााचायर्"क उलेख कयलिन । मैिथलीएकादमी पटना एवं िमिथला िमि<strong>ह</strong>र ारा समय-समयपर ि<strong>ह</strong>नका शंसा प भेजल जाइत छल । ृंगार रस एवं <strong>ह</strong>ाय रसक संग-संग <strong>िव</strong>चारमूलक क<strong>िव</strong>ताक रचना से<strong>ह</strong>ो कयलिन । डा. दुगनाथ झा ीश संकिलत मैिथली साि<strong>ह</strong>यक इित<strong>ह</strong>ासमे क<strong>िव</strong>करूपमे ि<strong>ह</strong>नक उलेख कएल गेल अिछ |!! <strong>ह</strong>े तात !!ई कातर ाण, चतुरथीचान -धरक धिर यान र<strong>ह</strong>य अनुखन ।ई बेलक गात सजय नवपातपड़य <strong>ह</strong>े तात, अ<strong>ह</strong>ॴक चरण ।। 1 ।।मनक सभबात बनय जलजातिक भऽ बरू जाउ एकातक आकफड़य सभ मौन मनोरथ फूलर<strong>ह</strong>य अथबा बिनकऽ मरू खाक ।करी सभदान, िलयऽ भगवान100


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्उपिथत दीन धथूर क मन ।।ई कातर ाण, चतुरथीचान -धरक धिर यान र<strong>ह</strong>य अनुखन ।। 2 ।।<strong>ह</strong>े िपुरािर, अ<strong>ह</strong>ॉक दुआिर,सुनी िदन राित िभखािर िभखािरसुनू अबधून ई दास अभूतने माड़त आब क<strong>ह</strong>ी पर चािर ।<strong>ह</strong>रू सभ दोष, भरू संतोषकरू उोष - ‘‘ई <strong>ह</strong>मर जन’’ ।।ई कातर ाण, चतुरथीचान -धरक धिर यान र<strong>ह</strong>य अनुखन ।। 3 ।।वः काली कात झा ‘‘बूच‘‘!! झूला !!झुलबिथ का<strong>ह</strong>, झुलै छिथ राधा ।।डूिब डूिब यामल नीरद मे -चान उगै छिथ आधा ।।झुलबिथ का<strong>ह</strong>, झुलै छिथ राधा ।।कािलदी कूलक कदंब सॅ -रेशम डोरी लाधा ।।झूिल र<strong>ह</strong>ल मिण खिचत मनो<strong>ह</strong>रझूला एक अबाधा ।।झुलबिथ का<strong>ह</strong>, झुलै छिथ राधा ।।कंकण ताल खनन खन बँसुरी -बर कमाल, वर साधाखसली याम क कोर उछिलकऽ101


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्स<strong>ह</strong>रिथ स<strong>ह</strong>रिथ जा जा ।।झुलबिथ का<strong>ह</strong>, झुलै छिथ राधा ।।<strong>दे</strong>िख <strong>दे</strong>िख नाँचल ‘‘बुचबा’’ताथैया - िधक् - िधक् - धा धा ।।<strong>िव</strong>र<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>कल मन <strong>िव</strong><strong>ह</strong>ग लेल ई -याद भेल अिछ याधा ।।झुलबिथ का<strong>ह</strong>, झुलै छिथ राधा ।।१. राज<strong>दे</strong>व मंडलक ६टा क<strong>िव</strong> ताराज<strong>दे</strong>व मंडलक 6टा क<strong>िव</strong> ता-1 िश ट-अिश टभीड़ म य दसो अँगुरी जोड़ैतटेढ़ भऽ गेल <strong>ह</strong>मर <strong>ह</strong>डीिक यो दैत अिछ - आशवादिक यो नम कारिक नको मुँ<strong>ह</strong>सँ िन कलैत अिछ“नि<strong>ह</strong> ची <strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ.... ”तब िब धुआ जाइत अिछ<strong>ह</strong>मर मुँ<strong>ह</strong>102


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पर तु गोटेक तँघुिर यो नि<strong>ह</strong> तकैत अिछ<strong>ह</strong>मरा जुटल <strong>ह</strong>ाथ िद िशमन अनोन भऽ जाइत अिछलागैत अिछ जेना-नङटे ठाढ़ छीआ लोक सभ चला र<strong>ह</strong>ल अिछआँिख क तीरताि<strong>ह</strong> कारणे छोिड़ <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ<strong>ह</strong>थजोरी करब आ िस र झुकाएबअाब चिल <strong>दे</strong>ने छी- सोझि<strong>ह</strong> ंगु मा बिन ।2 ढ<strong>ह</strong>ैत म<strong>ह</strong>लनि<strong>ह</strong> जोरगर िब <strong>ह</strong>ािड़नि<strong>ह</strong> िझ ित क प भेलशायद आधार छल103


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कमजोर भेलतेँ ई <strong>िव</strong> वासक म<strong>ह</strong>लढनमना कऽ िग र पड़लख ड-ख ड भऽ गेल- रँगीन िद वारजेकरा ठाढ़ करबामेकतेक अमू य काल-छल न ट भेलउतुंग िग िर सन-जजर्र भवनकेँखसलाक भयंकर श दसँिच ड़इ-चुनमुनी उिड़ गेलिब <strong>ह</strong>ािड़ सन लगैछउड़ैत धूराम य बिन र<strong>ह</strong>ल-नव आकृितओ सभटा वृितजेकरा बिर सॲ पि<strong>ह</strong> लेछोिड़ -छोिड़मातल छल<strong>ह</strong>ुँ िन मे।3 अुधार104


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>ह</strong>मरा ेयसीक नैनसँब<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ैत अिछ<strong>ह</strong>रक्षण नोरक- नदीआ ओि<strong>ह</strong> अुजलमेलोक करैत अिछ - अवगा<strong>ह</strong>नकेकरो ठ ढ़ा आर केकरो <strong>ह</strong>ोइत अिछगमनुभूितिक यो क<strong>ह</strong>ैत छिथ - वा<strong>ह</strong>-वा<strong>ह</strong>िक यो क<strong>ह</strong>ैत छिथ - बड अधला<strong>ह</strong>िक तु आ <strong>ह</strong>र-ब<strong>ह</strong>ीर <strong>ह</strong>मरा संिग नीकेँनि<strong>ह</strong> छैि <strong>ह</strong> परवा<strong>ह</strong><strong>ह</strong>ुनक नोर िन :सृत<strong>ह</strong>ोइते र<strong>ह</strong>ैत अिछिक तु िक छु िद नसँ ई लादने अिछ - चु पीशाइत सिध गेलि <strong>ह</strong> -नोरवा कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछअक्षय अु सं<strong>ह</strong>।105


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्4 नाचैत भूतकतेक िद नसँ ई भूतनािच र<strong>ह</strong>ल अिछ<strong>ह</strong>मरा माथपरचूिस र<strong>ह</strong>ल अिछ<strong>ह</strong>मरा शोिण तकेँभऽ गेल<strong>ह</strong>ुँ भूतचूतइयो नि<strong>ह</strong> छोड़ैत अिछ ई िन खूबड़का-बड़का ओझा-गुणीकएलक यासिक तु ई नि<strong>ह</strong> पड़ाइत अिछके<strong>ह</strong>ेन बेसुरा अिछ - एकर नाचबराग-ताल <strong>िव</strong> <strong>ह</strong>ीनलगैत अिछ -जेनापीट र<strong>ह</strong>ल अिछ -िक योफूटल टीनकेँ106


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्“झन-झनाक-झन”कुनमुना उठैत अिछ <strong>ह</strong>मर मनएि<strong>ह</strong> भंयकर श दसँकरैत अिछ दरदकएकबेर कएल<strong>ह</strong>ुँ य नभूतकेँ खसेबाकपर तु खिस पड़ैत छी- अपनि<strong>ह</strong>ई धऽ लेने अिछ गि<strong>ह</strong> या कऽ<strong>ह</strong>मरा कपारक केशकेँकसने अिछ सवारीतेँ आब <strong>ह</strong>म कऽ र<strong>ह</strong>ल छीशीषसनजँ नि<strong>ह</strong> उतरता ई भूततँ कऽ <strong>दे</strong>बैक थकचुाअपनि<strong>ह</strong> शरीरक भारसँ।5 माय5(क)107


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दोसरोक मायअिछ <strong>ह</strong>मरे मायतँ िक यौ भायअपना मायकेँ िब सिर जाइजे करौलक अमृत-पानभेल<strong>ह</strong>ुँ जवान <strong>दे</strong>शक शानओि<strong>ह</strong> ठामसँ ससिर जाइमायक िस ने<strong>ह</strong>केँ िब सिर जाइिक यौ भाय।(ख)मैिथ लीक अिछ असीम भंडारएि<strong>ह</strong> बातकेँ <strong>ह</strong>म सोिच लीघर भरल <strong>ह</strong>ो जखनदोसरासँ िक एक पैंच लीरािख संतोष करी उपायिक यौ भाय।(ग)108


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइ िख नि<strong>ह</strong> िल अ पड़ए ऋृणकरू कोनो उपाय<strong>ह</strong>े मैिथ ली मायभऽ जाए <strong>ह</strong>मरो अ युदयिक यौ भाय।6 य न<strong>ह</strong>िर यर पातक म य पीयर फल<strong>दे</strong>खति<strong>ह</strong>ं मन ललचागेलओकर सरस वादक अनुभवजगा <strong>दे</strong>लक- तृ णाक िआ गमारय लगल<strong>ह</strong>ुँ- छड़पिन यॉंकरए लगल<strong>ह</strong>ुँ- उछल-पूछलतोड़बाक <strong>ह</strong>ेतुिक तु डािर मे <strong>ह</strong>ाथ पशर् भेलासँ पूवखैंच लैत अिछ -नीचॉं109


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्टॉंग पकिर - धरतीठाँि<strong>ह</strong> दऽ लगैत अिछ - चोटऍंड़ीमेय नपर य न कऽ र<strong>ह</strong>ल छीपर तु फल नि<strong>ह</strong> तोिड़ पाबैत छीलगैत अिछ जेनाभुकुर-भुकुर तकैत<strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong> फलतापरचला र<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>ो- यंग् य-बाण ई वृक्षलाज नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत छि <strong>ह</strong> - ि<strong>ह</strong>नका<strong>ह</strong>मरे रोपल-पैघ भेलापर<strong>दे</strong>खा र<strong>ह</strong>ल अिछ - <strong>ह</strong>मरे ठेसीिक तु बसात अिछ िन श द मारनेदऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ - पूवभासउठल जोरगर-आ <strong>ह</strong>ड़-िब <strong>ह</strong>ािड़िन चय टूटत-ई फल।110


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्. योित सुनीत चौधरीजम ितिथ -३० िदसबर १९७८; जम थान -बेवार, मधुबनी ; िशक्षा- वामी <strong>िव</strong>वेकानद िम िडल कूल़ िटको साकची गसर्<strong>ह</strong>ाई कूल़, िमसेज के एम पी एम इटर कालेज़, इिदरा गाधी ओपन यूिनविसर्टी, आइ सी डबयू ए आइ (कॉट एकाउटेसी);िनवास थान- लदन, यू.के.; िपता- ी शुभंकर झा, ज़मशेदपुर; माता- ीमती सुधा झा, िशवीपी।योितकेँwww.poetry.comसँ संपादकक चॉयस अवाडर् (अंेजी पक <strong>ह</strong>ेतु) भेटल छि<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>ुनकर अंेजी प िकछु िदन धिरwww.poetrysoup.com केर मुख्य पृ पर से<strong>ह</strong>ो र<strong>ह</strong>ल अिछ। योित िमिथला िचकलामे से<strong>ह</strong>ो पारंगत छिथ आ ि<strong>ह</strong>नकरिमिथला िचकलाक दशर्नी ईिलंग आटर् ुप केर अंतगर्त ईिलंग ॊडवे, लंडनमे दिशर्त कएल गेल अिछ। क<strong>िव</strong>ता सं<strong>ह</strong> ’अिचर्स्’कािशत।वतंता िदवसवतंता िदवस आयल छल<strong>दे</strong>शभिक् तक अिभयिक् तक िदन<strong>दे</strong>शक श<strong>ह</strong>ीदकेँ ांजली <strong>दे</strong>बकजकर ऋणी <strong>ह</strong>मसब ितिदनएक सदीक यासक बाद सफलसाढ़े तीन सए साल र<strong>ह</strong>ल पराधीनवीर वीरांगणा पुरूष ीक बिलदानकेलक िफरंगीकेँ शिक् त<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीनएक वतं जातंक िनमण भेलएक-एक ितनकासँ िबन-िबनसब जनि<strong>ह</strong>तक कानून बनल मुदाज्ञाता वै<strong>ह</strong> जे छिथ उच्चपद पर आसीन111


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>दे</strong>शक आिथर्क स<strong>ह</strong>ायताकेँ भोगैतउोगपित अपन ितजोरी भरैमे लीनसाक ताकत लेब’ लेल यासरतनेता केने ेत वदकेँ मयदा <strong>ह</strong>ीनवयंके शिक् तशाली बनेनाइ ाथिमकरा<strong>िव</strong>कासक थान जेना <strong>ह</strong>ोय सबसँ अंितमकाश ेमी, जनकपुरगीतसुनैत छी फुलबारीमे ेम रस ब<strong>ह</strong>ैछैिनयौ<strong>ह</strong> कली संग भमरा नचैछै ।चुिम नचै छै भमरा कली के कोमलतामुकै छै कली आ िनखरै छै सुदरता ।।िसनेि<strong>ह</strong>याकें बाट <strong>ह</strong>म सैदखन तकै छीेम रस िपबएला कछमछ करै छीआउ िसनेि<strong>ह</strong>या जुडा िदय मनकेंपरती अिछ अंग िभजा िदय तनकेंवसतक व<strong>ह</strong>ार <strong>ह</strong>मर मन तरसाबेकोईलीकें कु<strong>ह</strong>की िजया ललचाबेमधुयायल मजर नै िटकुला बुमmुकोषा भेल आम <strong>ह</strong>म डमरस लगै छी112


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ेम रस िपबएला कछमछ करै छीसाउन सरधुवा अगन लगाबेिरमिझम बदरीया <strong>ह</strong>मरा सताबेयसक उमंग आब र<strong>ह</strong>लो नै जाइयेमक अगन आब स<strong>ह</strong>लो नै जाइयभमरा <strong>ह</strong>मर अ<strong>ह</strong>ाँ कत बैसल छीेम रस िपबएला कछमछ करै छीेम राग रस सँ गगरी भरल अिछबांटलाए सैदखन िजया तरसल अिछआिब घनयाम ित सँ न<strong>ह</strong>ा िदयतृत <strong>ह</strong>ोइ से रस <strong>ह</strong>मर िपया िदययाकुलता स<strong>ह</strong>ेजने िपपि<strong>ह</strong>या बनल िछेम रस िपबएला कछमछ करै छीिकशन कारीग़रसंवाददाता, आकाशवाणी िदलीपिरचय:- जम- 1983ई0 कलकता में ,मूल नाम-कृण कुमार राय ‘िकशन’। मूल िनवासी-ाम-मंगरौना भाया-अंधराठाढ़ी, िजला-मधुबनी िब<strong>ह</strong>ार। ि<strong>ह</strong>ंदीमे िकशन नादान आओर मैिथलीमे िकशन कारीग़रक नामसॕ लेखन।ि<strong>ह</strong>ंदी आ मैिथलीमे िलखल नाटक, आकाशवाणीसॕ सािरत एवं लघु कथा, क<strong>िव</strong>ता, राजनीितक लेख कािशत।113


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्वतर्मानमे आकशवाणी िदलीमे संवाददाता स<strong>ह</strong> समाचार वाचक पद पर कायर्रत।िशक्षाः-एम िफल पकािरताएवं बी एड कुरूक्षे़ <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय कुरूक्षे सॕ।।वतंता िदवस पर एकटा <strong>िव</strong>शेष।बीर जबानमातृभूमीक रक्षा लेलश<strong>ह</strong>ीद भऽ जाइत छिथ बीर जबानसम<strong>ह</strong>ारने छिथ ओ <strong>दे</strong>शक सीमाननमन करैत अछी ‘कशन ,अ<strong>ह</strong>ॉ छी बीर जबान।मरब की जीयबतेकर नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ैत छिन <strong>ह</strong>ुनका िधयानमुदा, <strong>दे</strong>शक रक्षा लेल ओ सदखिनयोछाबर करैत छिथ अपन जान।सैिनक छिथ ओ इसान<strong>दे</strong>शक दुशमन पर रखैत छिथ िधयानआतंकवादीक छा छोड़ा दैत छैकपरमवीर छिथ, ि<strong>ह</strong>दुतानक बीर जबान।म<strong>ह</strong>ान छिथ ओ बीर जबान, <strong>दे</strong>शक खाितरजे <strong>ह</strong>ॕसैत-<strong>ह</strong>ॕसैत <strong>दे</strong>लिथि<strong>ह</strong>न अपन बिलदानभारतवासी गवर् करैत अिछ अ<strong>ह</strong>ॉ परनि<strong>ह</strong> िबसरत कि<strong>ह</strong>यो अ<strong>ह</strong>ॉक याग आओर बिलदान।सीमा पार सॕ, केलक आतंकी <strong>ह</strong>मलाकऽ <strong>दे</strong>िलयै आतंक के मिटयामेट अ<strong>ह</strong>ॉंभऽ गेल<strong>ह</strong>ुॅं अपने ल<strong>ह</strong>ु-लु<strong>ह</strong>ान मुदाआतंक सॕ बचेल<strong>ह</strong>ुॅं सभ<strong>ह</strong>क जान114


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्कारगील सॅ कूपवाड़ा तकआतंकवादी सॕ लैत छी अ<strong>ह</strong>ॉं टरअ<strong>ह</strong>ॉंक बीरता <strong>दे</strong>खी कऽअबैत छैक ओकरा चर।बीर जबान यौ बीर जबानसम<strong>ह</strong>ारने छी अ<strong>ह</strong>ॉं <strong>दे</strong>शक सीमानकोना कऽ <strong>ह</strong>ेतै <strong>दे</strong>शक रक्षासदखिन अ<strong>ह</strong>ॉ र<strong>ह</strong>ैत छी <strong>ह</strong>रान।गजे ठाकुरिपता-वगय कृपानद ठाकुर, माता-ीमती लमी ठाकुर, जम-थान-भागलपुर ३० माचर् १९७१ ई., मूल-गाम-में<strong>ह</strong>थ, भाया-झंझारपुर,िजला-मधुबनी।लेखन: कुरुक्षेम् अतमर्नक सात खड- खड-१ बध-िनबध-समालोचना, खड-२ उपयास-(स<strong>ह</strong>बाढ़िन), खड-३ प-सं<strong>ह</strong>-(स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), खड-४ कथा-गप सं<strong>ह</strong> (गप गुच्छ), खड-५ नाटक-(संकषर्ण), खड-६ म<strong>ह</strong>ाकाय- (१. वचा<strong>ह</strong>च आ२. असाित मन ), खड-७ बालमंडली िकशोर-जगत कुरुक्षेम् अंतमर्नक नामसँ।मैिथली-अंेजी आ अंेजी-मैिथली शदकोशक ऑन लाइन आ िंट संकरणक सिमिलत रूपेँ िनमण। पी-बधक सिमिलत रूपेँलेखन-शोध-सपादन आ िमिथलाक्षरसँ <strong>दे</strong>वनागरी िलयंतरण "जीनोम मैिपंग (४५० ए.डी. सँ २००९ ए.डी.)-िमिथलाक पी बध"नामसँ।मैिथलीसँ अंेजीमे कएक टा कथा-क<strong>िव</strong>ताक अनुवाद आ कड़, तेलुगु, गुजराती आ ओिड़यासँ अंेजीक मायमसँ कएक टा कथा-क<strong>िव</strong>ताक मैिथलीमे अनुवाद।उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) क अनुवाद १.अंेजी ( द कॉमेट नामसँ), २.कॲकणी, ३.कड़ आ ४.संकृतमे कएल गेल अिछ; आ एि<strong>ह</strong>उपयासक अनुवाद ५.मराठी आ ६.तुलुमे कएल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ, संगि<strong>ह</strong> एि<strong>ह</strong> उपयास स<strong>ह</strong>बाढ़िनक मूल मैिथलीक ेल संकरण(मैिथलीक पि<strong>ह</strong>ल ेल पुतक) से<strong>ह</strong>ो उपलध अिछ।कथा-सं<strong>ह</strong>(गप-गुच्छ) क अनुवाद संकृतमे।अंतजल लेल ितर<strong>ह</strong>ुता आ कैथी यूनीकोडक <strong>िव</strong>कासमे योगदान आ मैिथलीभाषामे अंतजल आ संगणकक शदावलीक <strong>िव</strong>कास।115


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्शी काय रचना सभ:-१.कुरुक्षेम् अतमर्नक सात खडक बाद गजे ठाकुरक कुरुक्षेम् अतमर्नक-२ खड-८ (बध-िनबध-समालोचना-२) क संग, २.स<strong>ह</strong>बाढ़िन क बाद गजे ठाकुरक दोसर उपयास स॒<strong>ह</strong>॑ शीष॒ , ३.स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर क बादगजे ठाकुरक दोसर प-सं<strong>ह</strong> स॑<strong>ह</strong>िजत् ,४.गप गुच्छ क बाद गजे ठाकुरक दोसर कथा-गप सं<strong>ह</strong> शदशाम् ,५.संकषर्णक बाद गजे ठाकुरक दोसर नाटक उकामुख ,६. वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन क बाद गजे ठाकुरक तेसर गीत-बधनाराश ं॒सी , ७. नेना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरक तीनटा नाटक- जलोदीप, ८.नेना-भुटका आ िकशोरक लेल गजेठाकुरक प सं<strong>ह</strong>- बाङक बङौरा , ९.नेना-भुटका आ िकशोरक लेल गजे ठाकुरक िखसा-िप<strong>ह</strong>ानी सं<strong>ह</strong>- अक्षरमुिका ।सपादन: अतजलपर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका “<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>” ई-पिका http://www.videha.co.in/ क सपादक जे आब िंटमे (<strong>दे</strong>वनागरीआ ितर<strong>ह</strong>ुतामे) से<strong>ह</strong>ो मैिथली साि<strong>ह</strong>य आदोलनक ारभ कएने अिछ- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१:२:३:४ (<strong>दे</strong>वनागरी आ ितर<strong>ह</strong>ुता)।ई-प संकेत- ggajendra@gmail.com१.नजिर लािग जाइ छैमाए क<strong>ह</strong>ै छिथजे नजिर लािग जाइ छैबेटाकेँ <strong>दे</strong>िख जे लागैए ओ आइ सुदरसाँझमे छा<strong>ह</strong> पिड़ जाइ छै ओकर मुँ<strong>ह</strong>परसे तँ से! <strong>ह</strong>मरा सन ककर बेटामुदा मोनमे ई अिबते नजिर लािग जाइ छैकोनो काज शुरू करैएमािरते रास काज एे बेरखतम <strong>ह</strong>ोएबा धिर सुिध नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ै छैिकयो क<strong>ह</strong>ैए जे कतेक नीक अिछ अ<strong>ह</strong>ाँक बेटातँ माएक करेज धकसँ रि<strong>ह</strong> जाइत छै116


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्करेज बैसऽ लगै छैकी करै छै?कोन सुदर छै?मुदा क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ै छिथ माएजे नजिर लािग जाइ छैबाते-बातपर <strong>ह</strong>मर बेटाकेँकिनञा क<strong>ह</strong>ैत छिथ सासुकेँमाँ अ<strong>ह</strong>ाँक बेटा घबराइ बला नि<strong>ह</strong> अिछदुक नजिर नि<strong>ह</strong> लगै छै अ<strong>ह</strong>ाँक बेटाकेँमाए मुदा शिन िदन, सिरसौ-तोरी आ मेरचाइ जड़बैत छिथसुरसुरी लािग जेतै ओकरा तँ बुझब जे नजिर निञ लागल छैआ सुरसुरी जे निञ लागतै तँ बुझब जे नजिर लािग जाइ छैकनेक काल सुरसुरी निञ लगलापर माए <strong>ह</strong>ोइत छिथ िचितत<strong>दे</strong>िखयौ ने <strong>ह</strong>मरा बेटाकेँ नजिर लािग छै छोटो-छोट गपपर..नजिर लािग जाइ छै...बाते-बातपर <strong>ह</strong>मर बेटाकेँ...मुदा तखने िछकैत छि<strong>ह</strong> बेटा, ओकरा सुरसुरी लािग जाइ छैमाएक मुँ<strong>ह</strong>पर अबै छि<strong>ह</strong> मुकी117


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सिरसौ-तोरी आ मेरचाइ सरबामे कनेक आर दऽ दै छिथ...क<strong>ह</strong>िलयि<strong>ह</strong> ने माँ दुक नजिर नि<strong>ह</strong> लगै छै अ<strong>ह</strong>ाँक बेटाकेँ२.ठाढ़ लीकेँ पढ़ैत छीपानक जिड़ लग गारल खर<strong>ह</strong>ी <strong>दे</strong>खैत छीआ ओि<strong>ह</strong>पर ठाढ़ लीकेँ पढ़ैत छीराड़ी घासक टुकड़ी आ काइससँ बा<strong>ह</strong>ल <strong>ह</strong>मर उलाससरपत घासक टुकड़ीपर चिढ़ गेल ली जेकाँली जेकाँ <strong>ह</strong>म अपनाकेँ पबैत छीब<strong>ह</strong>कासँ बा<strong>ह</strong>ल पानक ढोल बिन गेल छीमोड़ल पानकेँ सीकीसँ,बाँसक पातर शलाकासँ गाँथल अिछबेल िनकलल शाखा कनार,इकरीसँ गछउठौनीपानक छर ली, गीर<strong>ह</strong>सँ युक्त छर बेल बिन गेल छीलीक छीपकेँ काटब, छपटा करबजिड़ लगक चािर-पाँचटा पानक पात माने घासन जेकाँ118


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ऊपर चािर-पाँचटा पानक पात माने कूट-खूट कचलेवािर <strong>ह</strong>ोइतछीप परक पात मुड़वािर भऽ गेल छीपात तोड़बाकाल कूटक एक-दूटा पात तजीबला कठोर पातिकछु काल लेल छोिड़ <strong>दे</strong>लजिड़सँ छीप धिर दुपा आ लेवार सभझलमा बीमारी भेने पान कड़ू भेलफुा बीमारी भेने गलल पात सन <strong>ह</strong>म असकरे घुमैत छीतुबैत, तेलगगरा भेने आ झरकैत; बढ़ती भेने अभाग झरैतपातकेँ फेरफार कऽ मृयुकेँ टारैत छी िकछु काल धिर, ब<strong>ह</strong>ुती!चौठैया, ढोली, लेसो, भीड़ा बिन गेल छीपातमे बा<strong>ह</strong>ल भीड़ी, से पतौरा जेकाँ तैयार भेल कलामे जएबा लेल धड़फड़ाइतडंटी लागल सौँस छुा पान सन पूजा लेल िन<strong>ह</strong>ुछलतबक सन चमकैत पीमे ठूसल बजारक समान बिन गेल छीआ तखनपानक जिड़ लग गारल खर<strong>ह</strong>ी <strong>दे</strong>खैत छीआ ओि<strong>ह</strong>पर ठाढ़ लीकेँ पढ़ैत छी119


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३.<strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्नआँचब आ विलत राखब, <strong>ह</strong><strong>ह</strong>रब आिगकेँखोरनाठब मुदा, तखन आिग खसत पातक ढेरीपरआ पसा<strong>ह</strong>ी लागत<strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्नकेँमखान उठबैत छल<strong>ह</strong>ुँ पेलनीसँगूड़ीसँ चॲइटा <strong>ह</strong>टबैत छल<strong>ह</strong>ुँबाङक बङौरा, सुखाएल अिछ के<strong>ह</strong>न ई बङठीऔंिट कऽ िनकाली बङोर,तुमब आ फा<strong>ह</strong>ाक पृथक <strong>ह</strong>ोएब, धुनकीसँ धूनैत छल<strong>ह</strong>ुँलारिनसँ ताँितपर कऽ आघात, मखान उठबैत र<strong>ह</strong>ी पेलनीसँगूड़ीसँ चॲइटा <strong>ह</strong>टबैत र<strong>ह</strong>ी, र<strong>ह</strong>ी टकुरी कटैत, मिड़एबैत िछाकेँपागैत सूत, छल ई <strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्नननिगलाट पि<strong>ह</strong>रने बूढ़ी, सोझाँ न<strong>ह</strong>सुतमे मलिकनीकलबू पइसा कऽ गाँथैत आभूषण मोन अिछिकरिमची चानीक पािन चढ़ल, मुदा वै<strong>ह</strong> तामआब <strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्न माँगैत अिछ120


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पाग नि<strong>ह</strong> चा<strong>ह</strong>ी <strong>ह</strong>मरा मौड़शंकुक आकारक पैघ,कोिढ़लायुक्त पागक अभागक पेंच नि<strong>ह</strong>आब <strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्न माँगैत अिछिचरतन, िठकरी, ल<strong>ह</strong>ेिरया आ जंगलाती छापआब <strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्न माँगैत अिछपटोर, गुलबदना, नीलाबरी, सोइरीक नूआकलफ लगा कए कड़गर कए, भेलासँ दऽ चे<strong>ह</strong>ासीतूरक फा<strong>ह</strong>ा, पोखिरया, ल<strong>ह</strong>ेिरया, बदामी, चानपंखाबेराएब आ सुइया पैसाएब अ<strong>ह</strong>ाँ<strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्नकेँलिखया भेड़ जेकाँ आगाँ-आगाँबथिनञाक बथनाएब अबैत काल, आ खभाएब जाइत कालबीसटा भेड़क ले<strong>ह</strong>ड़, एक सए भेड़क बागचािर-पाँच सए भेड़क गँ<strong>ह</strong>ेड़,भेड़केँ खउरब, गुलिठआइत तूरिसऐन अधला<strong>ह</strong>, खुिटया िमरजइ ओछ<strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्न करतई पुरान लो<strong>ह</strong>झाम, लो<strong>ह</strong>रकेँभाथीमे पैसैत वायु जखन आएत तखन121


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्भाथी सालब आ विलत करब अिग्नलऽ कलम छेनी, चकरसानपर िपजबैत सरौता<strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्न सुनैत अिछकिबरा<strong>ह</strong>ाक कनसीपर उठैत धुन<strong>दे</strong>खैत अिछ, िछलुआ प<strong>ह</strong>लदार बासनआ तखन <strong>ह</strong>मआघातसँ मठारब िपिर, कलगैञा लोटािनरंजनीक दीप, जलधरीफेर दीयिठमे रािख दीपपि<strong>ह</strong>िर टुमटाम ग<strong>ह</strong>ना, गोबिरयाव सोन, जोकठी आ दसकलमचाँपकली पि<strong>ह</strong>रने ओ लेने छिल <strong>ह</strong>लुमानी नातीक लेलपथरौटी पि<strong>ह</strong>िर <strong>ह</strong>म, प<strong>िव</strong>ी जनउमे बाि<strong>ह</strong>ाक काचनपुरुष जेकाँआकांक्षाक अिग्न <strong>ह</strong>ृदयमे लऽकनसारीक भुजा जेकाँदाबापर उझकुन ओि<strong>ह</strong>पर राखल बासनमेचुाक पौरी कूरामे िधपाओल बालु दऽभुजनाठीसँ लाड़ैत छीअपन आकांक्षाक अिग्नमकइक मखानी122


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सो<strong>ह</strong>गर आ झूर नीक वादमुदा आब अितखाइन <strong>ह</strong>ोइत अिछ<strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्नअद<strong>ह</strong>न <strong>दे</strong>ल पािन आँच दए तारबउसीनब कूिट कऽ मुर<strong>ह</strong>ीक चाउर बनाएबनोन-पािनसँ मोअब कोड़ाइ, दािलक खॲइचािबनु जमल गुड़ छाीक पातर ममुरीपरतपरसँ कािछ कऽ िनकालब मलीदातेबािस नीक , मुदा बिसयािनमोटगर भैसाठ आ पातर तुर द<strong>ह</strong>ीआकांक्षाक अिग्नकेँ जरैत र<strong>ह</strong>ए <strong>दे</strong>बओि<strong>ह</strong>ना जेना कोइयासँ तेल िनकालैत छी।मो<strong>ह</strong>ब आ दऽ आएब तेिल<strong>ह</strong>ानीतेलीकेँ दऽ ब<strong>ह</strong>तौनी, घानी लगाएब आ िनकलब धेनुआर घानीघानी िनघरब, तेल<strong>ह</strong>नक अवशेष खरीउजर रंगक रे<strong>ह</strong>नोनथरा, कोठीसँ िनकललपनारसँ चुबैत पािन, अविश िसी ढेर नोनफर123


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्काछल फेन खारीसँ खिरआ नोन<strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्न सुच्चाफेर अविश पछाड़ी, दोसर खेपमे का<strong>ह</strong>ी शोराआ पकवा नोन, तेसर खेप तेल<strong>ह</strong>ा शोराआ नीमक अविश जराठीजराठी आ िसीक िमणबेचुआ, रौदमे सुखा कऽ जरुआ शोरा-आबी शोराकच्चा शोरा पिरशु भऽ कलमी शोरानोन- रामरस, कम नोनगर- मधनोनकिटयामे मधु रािखिचड़ै मारबा लेल नर-सरनाल गुआमे पैसल, नरक उपरका िसर आ नीचाँ भारूसरमे कमची सभ, पकड़बा लेल िचड़ै कपामतुर पिढ़ छा लग जाएब,तुनकारी दऽ िबजीक करैत अिछ िशकारई <strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्नआँचब आ विलत राखबमुदा <strong>ह</strong><strong>ह</strong>रब आिगकेँखोरनाठब मुदाआिगक खसब पातक ढेरीपर124


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्आ पसा<strong>ह</strong>ी लागतमुदा ई<strong>ह</strong>मर आकांक्षाक अिग्नकेँ तँ जरैत र<strong>ह</strong>ए <strong>दे</strong>त४. उजाि<strong>ह</strong>मे उपलाइत <strong>ह</strong>म आ माँछ१ई नमाधग्गीिबड़इमे <strong>ह</strong>ोइत मछ<strong>ह</strong>रडक<strong>ह</strong>ी पोखिरमे भऽ गेल ब,डक<strong>ह</strong>ी पोखिर मखानक पातसँ छाड़ल अिछ आबमुदा एतऽ िबड़इमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ मछ<strong>ह</strong>रकच्छाछोप, <strong>ह</strong>ेलैत कबइका<strong>ह</strong>ी घुमैतकौआठुी गाछक फड़ लग <strong>ह</strong>म ठाढ़कबइजला लगआ <strong>ह</strong>म आिब जाइत छीखॴिच िफरचइ पकिड़ कऽछी जाल िखरबैतआ फेर <strong>ह</strong>म घुरमऽ लगै छी125


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्फेर टापी छािप,ठाढ़ भऽ जाइ छीछै उजाि<strong>ह</strong>मे उपलाइत माँछआ फेर <strong>ह</strong>म जाल छोिड़ दैत छीस<strong>ह</strong>दसँ माछक करै छी िशकारआ आबअिछ इछाइन चारू कात२जाल िखरबैतघुरमा लािग जाइत अिछसोचनी पैिस जाइत अिछइछाइन गध बिन जाइत अिछ िनयितजीवनक वृिमाँछ संगे उपलाय लगैत छीलगैए जाल िखरबैत <strong>ह</strong>मरा बाि<strong>ह</strong> िकयो र<strong>ह</strong>ल अिछलगैए श<strong>ह</strong>द लेने छातीमे िकयो ढुकल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ।सोचनी पैिस जाइत अिछइछाइन गध बिन जाएत की <strong>ह</strong>मर िनयित<strong>ह</strong>मर जीवनक वृिई नमाधग्गी126


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्राजेश मो<strong>ह</strong>न झा!! आजुक लोक !!मानव छिथ मानवता नि<strong>ह</strong> छिन,कोना चलत जगतक दु<strong>ह</strong>ू चा ?बूिझ नि<strong>ह</strong> पडैए कखनो - कखनो,घीचै छिथ वा दै छिथ धा ।।झूठ पंचक खेल सगरो िदन,अपराधक भाभट बढ़ा र<strong>ह</strong>ल छिथ ।अपने <strong>ह</strong>ाथे तमयता सॅ,ियंजनक चचरी सजा र<strong>ह</strong>ल छिथ ।ंिचड़ै िचत छिथ िचलका उिड़ क,कृित केॅ ललकािर र<strong>ह</strong>ल छिथ ।मुदा मनुक्ख िनेतन भ,<strong>िव</strong>नाश लीला केॅ <strong>ह</strong>कािर र<strong>ह</strong>ल छिथ ।।कनैत आमा कोने - कोने मे,अचला अवला विन िससिक र<strong>ह</strong>ल छिथ ।127


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्क<strong>ह</strong>ै छिथ ुतगामी विन गेलॱ,जुिन पुछू सभ घुसिक र<strong>ह</strong>ल छिथ ।।आव<strong>ह</strong>ु जागू सचेतन विन क,नि<strong>ह</strong> भेल <strong>िव</strong>लव एि<strong>ह</strong> सय केॅ जानू ।बढ़ू कने चमकार करू औ,वसुधैव कुटुब छिथ एकरा मानू ।।िशव कुमार झा‘‘िटलू‘‘,नाम : िशव कुमार झा, िपताक नाम: व0 काली कात झा ‘‘बूच‘‘, माताक नाम: व. चकला <strong>दे</strong>वी, जम ितिथ : 11-12-1973, िशक्षा : नातक (िता), जम थान ः मातृक ः मालीपुर मोड़तर, िज0 - बेगूसराय,मूलाम ः ाम + पालय -किरयन,िजला - समतीपुर, िपन: 848101, संित : बंधक, सं<strong>ह</strong>ण, जे. एम. ए. टोसर् िल., मेन रोड, िबटुपुर, जमशेदपुर -831 001, अय गित<strong>िव</strong>िध : वषर् 1996 सॅ वषर् 2002 धिर <strong>िव</strong>ापित पिरषद समतीपुरक सांकृितक गितविध एवं मैिथलीकचार- सार <strong>ह</strong>ेतु डा. नरेश कुमार <strong>िव</strong>कल आ ी उदय नारायण चौधरी (रापित पुरकार ात िशक्षक) क नेतृवमे संलग्न।!! गीत !!िपया िनम<strong>ह</strong>ी खनिक गेल कंगना,<strong>िव</strong>पुल मृगी नयना,िकएक अ<strong>ह</strong>ॉ बनलौ औ -वासी सजना ।।आिग भेल शीतल उिधया र<strong>ह</strong>ल पािन,सुवािसत जीवन मे उफिन गेल ग्लािन,सु ेयसीक िसने<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ृदय अंगना,<strong>िव</strong>पुल मृगी नयना ...................... ।।उमिड़ र<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>र<strong>ह</strong> खर आतप समान,मुरूझायल शुक अधर मरूघट मे ाण,धॅसल बा<strong>ह</strong> मयदाक सजना,128


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>िव</strong>पुल मृगी नयना ............................ ।।क्षणि<strong>ह</strong> मे जीवन अिभशािपत वनल,सूिख गेल ने<strong>ह</strong> पुप नोर सॅ भरल,आव कि<strong>ह</strong> ने सकव <strong>ह</strong>म सजना<strong>िव</strong>पुल मृगी नयना .............................. ।।ेता झा चौधरीगाम सिरसव-पा<strong>ह</strong>ी, लिलत कला आ गृ<strong>ह</strong><strong>िव</strong>ज्ञानमे नातक। िमिथला िचकलामे सिटर्िफकेट कोसर्।कला दिशर्नी: एक्स.एल.आर.आइ., जमशेदपुरक सांकृितक कायर्म, ाम-ी मेला जमशेदपुर, कला मिदरजमशेदपुर ( एक्जीवीशन आ वकर्शॉप)।कला सबधी कायर्: एन.आइ.टी. जमशेदपुरमे कला ितयोिगतामे िनणयकक रूपमे स<strong>ह</strong>भािगता, २००२-०७धिर बसेरा, जमशेदपुरमे कला-िशक्षक (िमिथला िचकला), वूमेन कॉलेज पुतकालय आ <strong>ह</strong>ॉटेल बूलेवाडर् लेलवाल-पेंिटंग।ितित पॉसर: कॉरपोरेट कयुिनकेशस, िटको; टी.एस.आर.डी.एस, िटको; ए.आइ.ए.डी.ए., टेट बैंकऑफ इिडया, जमशेदपुर; <strong>िव</strong>िभ यिक्त, <strong>ह</strong>ॉटेल, संगठन आ यिक्तगत कला संा<strong>ह</strong>क।<strong>ह</strong>ॉबी: िमिथला िचकला, लिलत कला, संगीत आ भानस-भात।129


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्सावन मासमे बरखाक फू<strong>ह</strong>ीसँ भीजल मािटक सुगध लैत झूला झुलैक आनदक कोनो सीमा नि<strong>ह</strong> ..।बालानां कृते130


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्डॉ. शेफािलका वम<strong>दे</strong>श<strong>ह</strong>े बौआ !की बाबा ?सुनैत छी गाँधी िफिलम लागल ऐछबड़ नीक, बड़ दीब अिछचलू ने <strong>दे</strong>खी अबैत छी ....जेनालुी लािग गेल बौआ के<strong>ह</strong>ुं<strong>ह</strong> ..आंधी लागल छल बाबाजा<strong>ह</strong>ी में <strong>ह</strong>ीरो ि<strong>ह</strong>रोइन दुनू छलसे <strong>ह</strong>म <strong>दे</strong>खवे नै केलॲआ ओि<strong>ह</strong> बुडवा के <strong>दे</strong>खै लेलपाई आ समय बबद करी ..<strong>ह</strong>े ऐना नै बाजु बावूआय ई <strong>दे</strong>श वतं भेल गाँधी के कारन<strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ाँ <strong>दे</strong>शभिक्त क वाद मेंडूबल र<strong>ह</strong>ैत छी गाँधी क कारन131


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्<strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>श <strong>दे</strong>श ----ओ कूली बच्चा िचिचया उठलजेना कुनैन गर में आबी गेलैक --बाबा, <strong>ह</strong>म ते कतो <strong>दे</strong>श नै <strong>दे</strong>खैत छीन<strong>ह</strong>ी ते <strong>दे</strong>भािक्तक कोनो गीत कतोसुनैत छी<strong>दे</strong>श शद पढैत छी िकताब में<strong>दे</strong>भािक्तक शदाथर् बूझैत छी िकताब सेअ<strong>ह</strong>ाँ िकदन क<strong>ह</strong>ाँ बजैत छी.....बाबाक आंिख पिनआय गेल ,सून में तकैतपीठ पर मारल गोराक कोड़ा क ददर्फेर शुरू भ गेल.....बच्चा लोकिन ारा मरणीय लोक१.ातः काल मु<strong>ह</strong>ूर् (सूयदयक एक घंटा पि<strong>ह</strong>ने) सवर्थम अपन दुनू <strong>ह</strong>ाथ <strong>दे</strong>खबाक चा<strong>ह</strong>ी, आ’ ई लोक बजबाक चा<strong>ह</strong>ी।कराे वसते लमीः करमये सरवती।करमूले िथतो ा भाते करदशर्नम्॥करक आगाँ लमी बसैत छिथ, करक मयमे सरवती, करक मूलमे ा िथत छिथ। भोरमे ताि<strong>ह</strong> ारे करक दशर्न करबाकथीक।२.संया काल दीप लेसबाक काल-दीपमूले िथतो ा दीपमये जनादर्नः।132


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्दीपाे शरः ोक्ः सयायोितनर्मोऽतुते॥दीपक मूल भागमे ा, दीपक मयभागमे जनादर्न (<strong>िव</strong>णु) आऽ दीपक अ भागमे शर िथत छिथ। <strong>ह</strong>े संयायोित! अ<strong>ह</strong>ाँकेँनमकार।३.सुतबाक काल-रामं कदं <strong>ह</strong>नूमतं वैनतेयं वृकोदरम्।शयने यः मरेियं दुःवतय नयित॥जे सभ िदन सुतबासँ पि<strong>ह</strong>ने राम, कुमारवामी, <strong>ह</strong>नूमान्, गरुड़ आऽ भीमक मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर दुःव न भऽ जाइत छि<strong>ह</strong>।४. न<strong>ह</strong>ेबाक समय-गे च यमुने चैव गोदाविर सरवित।नमर्<strong>दे</strong> िसधु कावेिर जलेऽिमन् सििधं कुरू॥<strong>ह</strong>े गंगा, यमुना, गोदावरी, सरवती, नमर्दा, िसधु आऽ कावेरी धार। एि<strong>ह</strong> जलमे अपन सािय िदअ।५.उरं यसमुय ि<strong>ह</strong>माेैव दिक्षणम्।वषर्ं तत् भारतं नाम भारती य सतितः॥समुक उरमे आऽ ि<strong>ह</strong>मालयक दिक्षणमे भारत अिछ आऽ ओतुका सतित भारती क<strong>ह</strong>बैत छिथ।६.अ<strong>ह</strong>या ौपदी सीता तारा मडोदरी तथा।पचकं ना मरेियं म<strong>ह</strong>ापातकनाशकम्॥जे सभ िदन अ<strong>ह</strong>या, ौपदी, सीता, तारा आऽ मदोदरी, एि<strong>ह</strong> पाँच सावी-ीक मरण करैत छिथ, <strong>ह</strong>ुनकर सभ पाप न भऽ जाइतछि<strong>ह</strong>।७.अथामा बिलयसो <strong>ह</strong>नूमां <strong>िव</strong>भीषणः।कृपः परशुराम सतैते िचरी<strong>िव</strong>नः॥अथामा, बिल, यास, <strong>ह</strong>नूमान्, <strong>िव</strong>भीषण, कृपाचायर् आऽ परशुराम- ई सात टा िचरीवी क<strong>ह</strong>बैत छिथ।८.साते भवतु सुीता <strong>दे</strong>वी िशखर वािसनीउेन तपसा लधो यया पशुपितः पितः।िसिः साये सतामतु सादातय धूजर्टेःजावीफेनलेखेव ययूिध शिशनः कला॥133


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Output: (पिरणाम <strong>दे</strong>वनागरी, िमिथलाक्षर आ फोनेिटक-रोमन/ रोमनमे। Result in Devanagari, Mithilakshara andPhonetic-Roman/ Roman.)इंिग्लश-मैिथली-कोष / मैिथली-इंिग्लश-कोष ोजेक्टकेँ आगू बढ़ाऊ, अपन सुझाव आ योगदानई-मेलारा ggajendra@videha.com पर पठाऊ।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस. एस.क्यू.एल. सवर्र आधािरत -Basedon ms-sql server Maithili-English and English-Maithili Dictionary.मैिथलीमे भाषा सपादन पायमनीचाँक सूचीमे <strong>दे</strong>ल <strong>िव</strong>कपमेसँ लैंगुएज एडीटर ारा कोन रूप चुनल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी:वडर् फाइलमे बोड कएल रूप:1.<strong>ह</strong>ोयबला/ <strong>ह</strong>ोबयबला/ <strong>ह</strong>ोमयबला/ <strong>ह</strong>ेब’बला, <strong>ह</strong>ेम’बला/ <strong>ह</strong>ोयबाक/<strong>ह</strong>ोबएबला /<strong>ह</strong>ोएबाक2. आ’/आऽ आ3. क’ लेने/कऽ लेने/कए लेने/कय लेने/ल’/लऽ/लय/लए4. भ’ गेल/भऽ गेल/भय गेल/भए गेल5. कर’ गेला<strong>ह</strong>/करऽ गेल<strong>ह</strong>/करए गेला<strong>ह</strong>/करय गेला<strong>ह</strong>6. िलअ/िदअ िलय’,िदय’,िलअ’,िदय’/7. कर’ बला/करऽ बला/ करय बला करै बला/क’र’ बला / करए बला8. बला वला9. आङ्ल आंग्ल10. ायः ाय<strong>ह</strong>11. दुःख दुख12. चिल गेल चल गेल/चैल गेल13. <strong>दे</strong>लिख<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>लिक<strong>ह</strong>, <strong>दे</strong>लिखन14. <strong>दे</strong>खलि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खलिन/ <strong>दे</strong>खलै<strong>ह</strong>15. छिथ<strong>ह</strong>/ छलि<strong>ह</strong> छिथन/ छलैन/ छलिन16. चलैत/दैत चलित/दैित17. एखनो अखनो18. बढ़ि<strong>ह</strong> बढि<strong>ह</strong>19. ओ’/ओऽ(सवर्नाम) ओ20. ओ (संयोजक) ओ’/ओऽ21. फाँिग/फाि फाइंग/फाइङ22. जे जे’/जेऽ23. ना-नुकुर ना-नुकर24. केलि<strong>ह</strong>/कएलि<strong>ह</strong>/कयलि<strong>ह</strong>25. तखन तँ/ तखन तँ26. जा’ र<strong>ह</strong>ल/जाय र<strong>ह</strong>ल/जाए र<strong>ह</strong>ल27. िनकलय/िनकलए लागल ब<strong>ह</strong>राय/ ब<strong>ह</strong>राए लागल िनकल’/ब<strong>ह</strong>रै लागल136


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्28. ओतय/जतय जत’/ओत’/ जतए/ ओतए29. की फूरल जे िक फूरल जे30. जे जे’/जेऽ31. कूिद/यािद(मोन पारब) कूइद/याइद/कूद/याद/ यािद (मोन)32. इ<strong>ह</strong>ो/ ओ<strong>ह</strong>ो33. <strong>ह</strong>ँसए/ <strong>ह</strong>ँसय <strong>ह</strong>ँसऽ34. नौ आिक दस/नौ िकंवा दस/ नौ वा दस35. सासु-ससुर सास-ससुर36. छ<strong>ह</strong>/ सात छ/छः/सात37. की की’/कीऽ (दीघकारातमे ऽ विजर्त)38. जबाब जवाब39. करएता<strong>ह</strong>/ करयता<strong>ह</strong> करेता<strong>ह</strong>40. दलान िदिश दलान िदश/दलान िदस41. गेला<strong>ह</strong> गएला<strong>ह</strong>/गयला<strong>ह</strong>42. िकछु आर/ िकछु और43. जाइत छल जाित छल/जैत छल44. प<strong>ह</strong>ुँिच/ भेिट जाइत छल प<strong>ह</strong>ुँच/भेट जाइत छल45. जबान (युवा)/ जवान(फौजी)46. लय/लए क’/कऽ/लए कए/ लऽ कऽ/ लऽ कए47. ल’/लऽ कय/ कए48. एखन/अखने अखन/एखने49. अ<strong>ह</strong>ॴकेँ अ<strong>ह</strong>ीँकेँ50. ग<strong>ह</strong>ॴर ग<strong>ह</strong>ीँर51. धार पार केनाइ धार पार केनाय/केनाए52. जेकाँ जेँकाँ/ जकाँ53. ति<strong>ह</strong>ना तेि<strong>ह</strong>ना54. एकर अकर55. बि<strong>ह</strong>नउ ब<strong>ह</strong>नोइ56. बि<strong>ह</strong>न बि<strong>ह</strong>िन57. बि<strong>ह</strong>न-बि<strong>ह</strong>नोइ बि<strong>ह</strong>न-ब<strong>ह</strong>नउ58. नि<strong>ह</strong>/ नै59. करबा / करबाय/ करबाए60. तँ/ त ऽ तय/तए61. भाय भै/भाए62. भाँय63. यावत जावत64. माय मै / माए65. <strong>दे</strong>ि<strong>ह</strong>/दएि<strong>ह</strong>/ दयि<strong>ह</strong> दि<strong>ह</strong>/ दैि<strong>ह</strong>66. द’/ दऽ/ दए67. ओ (संयोजक) ओऽ (सवर्नाम)137


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्68. तका कए तकाय तकाए69. पैरे (on foot) पएरे70. ता<strong>ह</strong>ुमे ता<strong>ह</strong>ूमे71. पुीक72. बजा कय/ कए73. बननाय/बननाइ74. कोला75. िदनुका िदनका76. तति<strong>ह</strong>सँ77. गरबओलि<strong>ह</strong> गरबेलि<strong>ह</strong>78. बालु बालू79. चे<strong>ह</strong> िच<strong>ह</strong>(अशु)80. जे जे’81. से/ के से’/के’82. एखुनका अखनुका83. भुिम<strong>ह</strong>ार भूिम<strong>ह</strong>ार84. सुगर सूगर85. झठ<strong>ह</strong>ाक झट<strong>ह</strong>ाक86. छूिब87. करइयो/ओ करैयो/किरऔ-करइयौ88. पुबािर पुबाइ89. झगड़ा-झाँटी झगड़ा-झाँिट90. पएरे-पएरे पैरे-पैरे91. खेलएबाक92. खेलेबाक93. लगा94. <strong>ह</strong>ोए- <strong>ह</strong>ो95. बुझल बूझल96. बूझल (संबोधन अथर्मे)97. यै<strong>ह</strong> यए<strong>ह</strong> / इए<strong>ह</strong>98. ताितल99. अयनाय- अयनाइ/ अएनाइ100. िन- िनद101. िबनु िबन102. जाए जाइ103. जाइ (in different sense)-last word of sentence104. छत पर आिब जाइ105. ने106. खेलाए (play) –खेलाइ138


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्107. िशकाइत- िशकायत108. ढप- ढ़प109. पढ़- पढ110. किनए/ किनये किनञे111. राकस- राकश112. <strong>ह</strong>ोए/ <strong>ह</strong>ोय <strong>ह</strong>ोइ113. अउरदा- औरदा114. बुझेलि<strong>ह</strong> (different meaning- got understand)115. बुझएलि<strong>ह</strong>/ बुझयलि<strong>ह</strong> (understood himself)116. चिल- चल117. खधाइ- खधाय118. मोन पाड़लिख<strong>ह</strong> मोन पारलिख<strong>ह</strong>119. कैक- कएक- कइएक120. लग ल’ग121. जरेनाइ122. जरओनाइ- जरएनाइ/जरयनाइ123. <strong>ह</strong>ोइत124. गरबेलि<strong>ह</strong>/ गरबओलि<strong>ह</strong>125. िचखैत- (to test)िचखइत126. करइयो (willing to do) करैयो127. जेकरा- जकरा128. तकरा- तेकरा129. िब<strong>दे</strong>सर थानेमे/ िब<strong>दे</strong>सरे थानमे130. करबयल<strong>ह</strong>ुँ/ करबएल<strong>ह</strong>ुँ/ करबेल<strong>ह</strong>ुँ131. <strong>ह</strong>ािरक (उच्चारण <strong>ह</strong>ाइरक)132. ओजन वजन133. आधे भाग/ आध-भागे134. िपचा / िपचाय/िपचाए135. नञ/ ने136. बच्चा नञ (ने) िपचा जाय137. तखन ने (नञ) क<strong>ह</strong>ैत अिछ।138. कतेक गोटे/ कताक गोटे139. कमाइ- धमाइ कमाई- धमाई140. लग ल’ग141. खेलाइ (for playing)142. छिथ<strong>ह</strong> छिथन143. <strong>ह</strong>ोइत <strong>ह</strong>ोइ144. क्यो िकयो / केओ145. केश (hair)146. केस (court-case)147. बननाइ/ बननाय/ बननाए139


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्148. जरेनाइ149. कुरसी कुस150. चरचा चच151. कमर् करम152. डुबाबए/ डुमाबय/ डुमाबए153. एखुनका/ अखुनका154. लय (वाक्यक अितम शद)- लऽ155. कएलक केलक156. गरमी गम157. बरदी वद158. सुना गेला<strong>ह</strong> सुना’/सुनाऽ159. एनाइ-गेनाइ160. तेना ने घेरलि<strong>ह</strong>161. निञ162. डरो ड’रो163. कत<strong>ह</strong>ु- क<strong>ह</strong>ॴ164. उमिरगर- उमरगर165. भिरगर166. धोल/धोअल धोएल167. गप/गप168. के के’169. दरबजा/ दरबजा170. ठाम171. धिर तक172. घूिर लौिट173. थोरबेक174. बड175. तोँ/ तूँ176. तोँि<strong>ह</strong>( पमे ा)177. तोँ<strong>ह</strong>ी / तोँि<strong>ह</strong>178. करबाइए करबाइये179. एकेटा180. किरतिथ करतिथ181. प<strong>ह</strong>ुँिच प<strong>ह</strong>ुँच182. राखलि<strong>ह</strong> रखलि<strong>ह</strong>183. लगलि<strong>ह</strong> लागलि<strong>ह</strong>184. सुिन (उच्चारण सुइन)185. अिछ (उच्चारण अइछ)186. एलिथ गेलिथ187. िबतओने िबतेने140


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्188. करबओलि<strong>ह</strong>/ करेलिख<strong>ह</strong>189. करएलि<strong>ह</strong>190. आिक िक191. प<strong>ह</strong>ुँिच प<strong>ह</strong>ुँच192. जराय/ जराए जरा (आिग लगा)193. से से’194. <strong>ह</strong>ाँ मे <strong>ह</strong>ाँ (<strong>ह</strong>ाँमे <strong>ह</strong>ाँ <strong>िव</strong>भिक्मे <strong>ह</strong>टा कए)195. फेल फैल196. फइल(spacious) फैल197. <strong>ह</strong>ोयति<strong>ह</strong>/ <strong>ह</strong>ोएति<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ेति<strong>ह</strong>198. <strong>ह</strong>ाथ मिटआयब/ <strong>ह</strong>ाथ मिटयाबय/<strong>ह</strong>ाथ मिटआएब199. फेका फेंका200. <strong>दे</strong>खाए <strong>दे</strong>खा201. <strong>दे</strong>खाबए202. सिर सर203. सा<strong>ह</strong>ेब सा<strong>ह</strong>ब204.गेलै<strong>ह</strong>/ गेलि<strong>ह</strong>205.<strong>ह</strong>ेबाक/ <strong>ह</strong>ोएबाक206.केलो/ कएल<strong>ह</strong>ुँ207. िकछु न िकछु/ िकछु ने िकछु208.घुमेल<strong>ह</strong>ुँ/ घुमओल<strong>ह</strong>ुँ209. एलाक/ अएलाक210. अः/ अ<strong>ह</strong>211.लय/ लए (अथर्-पिरवर्न)212.कनीक/ कनेक213.सब<strong>ह</strong>क/ सभक214.िमलाऽ/ िमला215.कऽ/ क216.जाऽ/ जा217.आऽ/ आ218.भऽ/भ’ (’ फॉटक कमीक ोतक)219.िनअम/ िनयम220.<strong>ह</strong>ेक्टेअर/ <strong>ह</strong>ेक्टेयर221.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर ढ/ बादक/बीचक ढ़222.ति<strong>ह</strong>ं/ति<strong>ह</strong>ँ/ तिञ/ तैं223.कि<strong>ह</strong>ं/ क<strong>ह</strong>ॴ224.तँइ/ तइँ225.नँइ/ नइँ/ निञ/ नि<strong>ह</strong>226.<strong>ह</strong>ै/ <strong>ह</strong>ए227.छिञ/ छै/ छैक/छइ141


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्228.दृिएँ/ दृियेँ229.आ (come)/ आऽ(conjunction)230. आ (conjunction)/ आऽ(come)231.कुनो/ कोनो२३२.गेलै<strong>ह</strong>-गेलि<strong>ह</strong>२३३.<strong>ह</strong>ेबाक- <strong>ह</strong>ोएबाक२३४.केलौँ- कएलौँ- कएल<strong>ह</strong>ुँ२३५.िकछु न िकछ- िकछु ने िकछु२३६.के<strong>ह</strong>ेन- के<strong>ह</strong>न२३७.आऽ (come)-आ (conjunction-and)/आ२३८. <strong>ह</strong>एत-<strong>ह</strong>ैत२३९.घुमेल<strong>ह</strong>ुँ-घुमएल<strong>ह</strong>ुँ२४०.एलाक- अएलाक२४१.<strong>ह</strong>ोिन- <strong>ह</strong>ोइन/<strong>ह</strong>ोि<strong>ह</strong>२४२.ओ-राम ओ यामक बीच(conjunction), ओऽ क<strong>ह</strong>लक (he said)/ओ२४३.की <strong>ह</strong>ए/ कोसी अएली <strong>ह</strong>ए/ की <strong>ह</strong>ै। की <strong>ह</strong>इ२४४.दृिएँ/ दृियेँ२४५.शािमल/ सामेल२४६.तैँ / तँए/ तिञ/ ति<strong>ह</strong>ं२४७.जौँ/ योँ२४८.सभ/ सब२४९.सभक/ सब<strong>ह</strong>क२५०.कि<strong>ह</strong>ं/ क<strong>ह</strong>ॴ142


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२५१.कुनो/ कोनो२५२.फारकती भऽ गेल/ भए गेल/ भय गेल२५३.कुनो/ कोनो२५४.अः/ अ<strong>ह</strong>२५५.जनै/ जनञ२५६.गेलि<strong>ह</strong>/ गेला<strong>ह</strong> (अथर् पिरवतर्न)२५७.केलि<strong>ह</strong>/ कएलि<strong>ह</strong>२५८.लय/ लए (अथर् पिरवतर्न)२५९.कनीक/ कनेक२६०.पठेलि<strong>ह</strong>/ पठओलि<strong>ह</strong>२६१.िनअम/ िनयम२६२.<strong>ह</strong>ेक्टेअर/ <strong>ह</strong>ेक्टेयर२६३.पि<strong>ह</strong>ल अक्षर र<strong>ह</strong>ने ढ/ बीचमे र<strong>ह</strong>ने ढ़२६४.आकारातमे िबकारीक योग उिचत नि<strong>ह</strong>/ अपोोफीक योग फाटक तकनीकी यूनताक पिरचायक ओकर बदला अव<strong>ह</strong>(िबकारी) क योग उिचत२६५.केर/-क/ कऽ/ के२६६.छैि<strong>ह</strong>- छि<strong>ह</strong>२६७.लगैए/ लगैये२६८.<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एत२६९.जाएत/ जएत२७०.आएत/ अएत/ आओत२७१.खाएत/ खएत/ खैत143


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२७२.िपअएबाक/ िपएबाक२७३.शुरु/ शुरु<strong>ह</strong>२७४.शुरु<strong>ह</strong>े/ शुरुए२७५.अएता<strong>ह</strong>/अओता<strong>ह</strong>/ एता<strong>ह</strong>२७६.जाि<strong>ह</strong>/ जाइ/ जै२७७.जाइत/ जैतए/ जइतए२७८.आएल/ अएल२७९.कैक/ कएक२८०.आयल/ अएल/ आएल२८१. जाए/ जै/ जए२८२. नुकएल/ नुकाएल२८३. कठुआएल/ कठुअएल२८४. ताि<strong>ह</strong>/ तै२८५. गायब/ गाएब/ गएब२८६. सकै/ सकए/ सकय२८७.सेरा/सरा/ सराए (भात सेरा गेल)२८८.क<strong>ह</strong>ैत र<strong>ह</strong>ी/<strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ी/ क<strong>ह</strong>ैत छल<strong>ह</strong>ुँ/ क<strong>ह</strong>ै छल<strong>ह</strong>ुँ- एि<strong>ह</strong>ना चलैत/ पढ़ैत (पढ़ै-पढ़ैत अथर् कखनो काल पिरवितर्त)-आर बुझै/ बुझैत(बुझै/ बुझैत छी, मुदा बुझैत-बुझैत)/ सकैत/ सकै। करैत/ करै। दै/ दैत। छैक/ छै। बचलै/ बचलैक। रखबा/ रखबाक । िबनु/िबन। राितक/ रातुक२८९. दुआरे/ ारे२९०.भेिट/ भेट२९१. खन/ खुना (भोर खन/ भोर खुना)२९२.तक/ धिर144


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२९३.गऽ/गै (meaning different-जनबै गऽ)२९४.सऽ/ सँ (मुदा दऽ, लऽ)२९५.व,(तीन अक्षरक मेल बदला पुनरुिक्तक एक आ एकटा दोसरक उपयोग) आिदक बदला व आिद। म<strong>ह</strong>व/ म<strong>ह</strong>व/ कत/क आिदमे संयुक्तक कोनो आवयकता मैिथलीमे नि<strong>ह</strong> अिछ। वक्तय२९६.बेसी/ बेशी२९७.बाला/वाला बला/ वला (र<strong>ह</strong>ैबला)२९८.वाली/ (बदलएवाली)२९९.वा/ वात300. अतरिय/ अतरीय३०१. लेमए/ लेबए३०२.लमछुरका, नमछुरका३०२.लागै/ लगै (भेटैत/ भेटै)३०३.लागल/ लगल३०४.<strong>ह</strong>बा/ <strong>ह</strong>वा३०५.राखलक/ रखलक३०६.आ (come)/ आ (and)३०७. पाताप/ पााप३०८. ऽ केर यव<strong>ह</strong>ार शदक अतमे मा, यथासंभव बीचमे नि<strong>ह</strong>।३०९.क<strong>ह</strong>ैत/ क<strong>ह</strong>ै३१०. र<strong>ह</strong>ए (छल)/ र<strong>ह</strong>ै (छलै) (meaning different)३११.तागित/ ताकित३१२.खराप/ खराब३१३.बोइन/ बोिन/ बोइिन३१४.जािठ/ जाइठ145


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्३१५.कागज/ कागच३१६.िगरै (meaning different- swallow)/ िगरए (खसए)३१७.रािय/ राीयउच्चारण िनदश:दत न क उच्चारणमे दाँतमे जी<strong>ह</strong> सटत- जेना बाजू नाम , मुदा ण क उच्चारणमे जी<strong>ह</strong> मूधमे सटत (नि<strong>ह</strong> सटैए तँ उच्चारण दोषअिछ)- जेना बाजू गणेश। तालय शमे जी<strong>ह</strong> तालुसँ , षमे मूधसँ आ दत समे दाँतसँ सटत। िनशाँ, सभ आ शोषण बािज कऽ<strong>दे</strong>खू। मैिथलीमे ष केँ वैिदक संकृत जेकाँ ख से<strong>ह</strong>ो उच्चिरत कएल जाइत अिछ, जेना वष, दोष। य अनेको थानपर ज जेकाँउच्चिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ण ड़ जेकाँ (यथा संयोग आ गणेश संजोग आ गड़ेस उच्चिरत <strong>ह</strong>ोइत अिछ)। मैिथलीमे व क उच्चारण ब,श क उच्चारण स आ य क उच्चारण ज से<strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ोइत अिछ।ओि<strong>ह</strong>ना व इ बेशीकाल मैिथलीमे पि<strong>ह</strong>ने बाजल जाइत अिछ कारण <strong>दे</strong>वनागरीमे आ िमिथलाक्षरमे व इ अक्षरक पि<strong>ह</strong>ने िलखलोजाइत आ बाजलो जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। कारण जे ि<strong>ह</strong>दीमे एकर दोषपूणर् उच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ (िलखल तँ पि<strong>ह</strong>ने जाइत अिछ मुदा बाजलबादमे जाइत अिछ), से िशक्षा पितक दोषक कारण <strong>ह</strong>म सभ ओकर उच्चारण दोषपूणर् ढंगसँ कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।अिछ- अ इ छ ऐछछिथ- छ इ थ – छैथप<strong>ह</strong>ुँिच- प <strong>ह</strong>ुँ इ चआब अ आ इ ई ए ऐ ओ औ अं अः ऋ एि<strong>ह</strong> सभ लेल माा से<strong>ह</strong>ो अिछ, मुदा एि<strong>ह</strong>मे ई ऐ ओ औ अं अः ऋ केँ संयुक्ताक्षररूपमे गलत रूपमे युक्त आ उच्चिरत कएल जाइत अिछ। जेना ऋ केँ री रूपमे उच्चिरत करब। आ <strong>दे</strong>िखयौ- एि<strong>ह</strong> लेल <strong>दे</strong>िखऔक योग अनुिचत। मुदा <strong>दे</strong>िखऐ लेल <strong>दे</strong>िखयै अनुिचत। क् सँ <strong>ह</strong>् धिर अ सिमिलत भेलासँ क सँ <strong>ह</strong> बनैत अिछ, मुदा उच्चारणकाल <strong>ह</strong>लत युक्त शदक अतक उच्चारणक वृि बढ़ल अिछ, मुदा <strong>ह</strong>म जखन मनोजमे ज् अतमे बजैत छी, तखनो पुरनकालोककेँ बजैत सुनबि<strong>ह</strong>- मनोजऽ, वातवमे ओ अ युक्त ज् = ज बजै छिथ।फेर ज्ञ अिछ ज् आ ञ क संयुक्त मुदा गलत उच्चारण <strong>ह</strong>ोइत अिछ- ग्य। ओि<strong>ह</strong>ना क्ष अिछ क् आ ष क संयुक्त मुदा उच्चारण<strong>ह</strong>ोइत अिछ छ। फेर श् आ र क संयुक्त अिछ ( जेना िमक) आ स् आ र क संयुक्त अिछ (जेना िम)। भेल त+र।उच्चारणक ऑिडयो फाइल <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आकइव http://www.videha.co.in/ पर उपलध अिछ। फेर केँ / सँ / पर पूवर् अक्षरसँसटा कऽ िलखू मुदा तँ/ के/ कऽ <strong>ह</strong>टा कऽ। एि<strong>ह</strong>मे सँ मे पि<strong>ह</strong>ल सटा कऽ िलखू आ बादबला <strong>ह</strong>टा कऽ। अंकक बाद टा िलखूसटा कऽ मुदा अय ठाम टा िलखू <strong>ह</strong>टा कऽ– जेना छ<strong>ह</strong>टा मुदा सभ टा। फेर ६अ म सातम िलखू- छठम सातम नि<strong>ह</strong>। घरबलामेबला मुदा घरवालीमे वाली युक्त करू।र<strong>ह</strong>ए- र<strong>ह</strong>ै मुदा सकैए (उच्चारण सकै-ए)।146


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मुदा कखनो काल र<strong>ह</strong>ए आ र<strong>ह</strong>ै मे अथर् िभता से<strong>ह</strong>ो, जेना से कमो जग<strong>ह</strong>मे पािकर्ंग करबाक अयास र<strong>ह</strong>ै ओकरा। पुछलापर पतालागल जे ढुनढुन नाा ई ाइवर कनाट लेसक पािकर्ंगमे काज करैत र<strong>ह</strong>ए।छलै, छलए मे से<strong>ह</strong>ो एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क भेल। छलए क उच्चारण छल-ए से<strong>ह</strong>ो।संयोगने- (उच्चारण संजोगने)केँ/ के / कऽकेर- क (केर क योग नि<strong>ह</strong> करू )क (जेना रामक) –रामक आ संगे (उच्चारण राम के / राम कऽ से<strong>ह</strong>ो)सँ- सऽचिबदु आ अनुवार- अनुवारमे कंठ धिरक योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ मुदा चिबदुमे नि<strong>ह</strong>। चिबदुमे कनेक एकारक से<strong>ह</strong>ो उच्चारण<strong>ह</strong>ोइत अिछ- जेना रामसँ- (उच्चारण राम सऽ) रामकेँ- (उच्चारण राम कऽ/ राम के से<strong>ह</strong>ो)।केँ जेना रामकेँ भेल ि<strong>ह</strong>दीक को (राम को)- राम को= रामकेँक जेना रामक भेल ि<strong>ह</strong>दीक का ( राम का) राम का= रामककऽ जेना जा कऽ भेल ि<strong>ह</strong>दीक कर ( जा कर) जा कर= जा कऽसँ भेल ि<strong>ह</strong>दीक से (राम से) राम से= रामसँसऽ तऽ त केर एि<strong>ह</strong> सभक योग अवांिछत।के दोसर अथँ युक्त भऽ सकैए- जेना के क<strong>ह</strong>लक?निञ, नि<strong>ह</strong>, नै, नइ, नँइ, नइँ एि<strong>ह</strong> सभक उच्चारण- नैव क बदलामे व जेना म<strong>ह</strong>वपूणर् (म<strong>ह</strong>वपूणर् नि<strong>ह</strong>) जतए अथर् बदिल जाए ओति<strong>ह</strong> मा तीन अक्षरक संयुक्ताक्षरक योग उिचत।सपित- उच्चारण स प इ त (सपि नि<strong>ह</strong>- कारण स<strong>ह</strong>ी उच्चारण आसानीसँ सभव नि<strong>ह</strong>)। मुदा सवम (सवतम नि<strong>ह</strong>)।रािय (राीय नि<strong>ह</strong>)सकैए/ सकै (अथर् पिरवतर्न)147


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पोछैले/पोछैए/ पोछए/ (अथर् पिरवतर्न)पोछए/ पोछैओ लोकिन ( <strong>ह</strong>टा कऽ, ओ मे िबकारी नि<strong>ह</strong>)ओइ/ ओि<strong>ह</strong>ओि<strong>ह</strong>ले/ ओि<strong>ह</strong> लेलजएबेँ/ बैसबेँपँचभइयाँ<strong>दे</strong>िखयौक (<strong>दे</strong>िखऔक बि<strong>ह</strong>- ति<strong>ह</strong>ना अ मे व आ दीघर्क मााक योग अनुिचत)जकाँ/ जेकाँतँइ/ तैँ<strong>ह</strong>ोएत/ <strong>ह</strong>एतनिञ/ नि<strong>ह</strong>/ नँइ/ नइँसौँसेबड़/ बड़ी (झोराओल)गाए (गाइ नि<strong>ह</strong>)र<strong>ह</strong>लेँ/ पि<strong>ह</strong>रतैँ<strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ॴ/ अ<strong>ह</strong>ॴसब - सभसब<strong>ह</strong>क - सभ<strong>ह</strong>कधिर - तकगप- बात148


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्बूझब - समझबबुझल<strong>ह</strong>ुँ - समझल<strong>ह</strong>ुँ<strong>ह</strong>मरा आर - <strong>ह</strong>म सभआिक- आ िकसकैछ/ करैछ (गमे योगक आवयकता नि<strong>ह</strong>)मे केँ सँ पर (शदसँ सटा कऽ) तँ कऽ धऽ दऽ (शदसँ <strong>ह</strong>टा कऽ) मुदा दूटा वा बेशी <strong>िव</strong>भिक्त संग र<strong>ह</strong>लापर पि<strong>ह</strong>ल <strong>िव</strong>भिक्त टाकेँसटाऊ।एकटा दूटा (मुदा कैक टा)िबकारीक योग शदक अतमे, बीचमे अनावयक रूपेँ नि<strong>ह</strong>। आकारात आ अतमे अ क बाद िबकारीक योग नि<strong>ह</strong> (जेना िदअ,आ )अपोोफीक योग िबकारीक बदलामे करब अनुिचत आ मा फॉटक तकनीकी यूनताक पिरचायक)- ओना िबकारीक संकृत रूपऽ अव<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जाइत अिछ आ वतर्नी आ उच्चारण दुनू ठाम एकर लोप र<strong>ह</strong>ैत अिछ/ रि<strong>ह</strong> सकैत अिछ (उच्चारणमे लोप रि<strong>ह</strong>तेअिछ)। मुदा अपोोफी से<strong>ह</strong>ो अंेजीमे पसेिसव केसमे <strong>ह</strong>ोइत अिछ आ ेंचमे शदमे जतए एकर योग <strong>ह</strong>ोइत अिछ जेना raisond’etre एतए से<strong>ह</strong>ो एकर उच्चारण रैजौन डेटर <strong>ह</strong>ोइत अिछ, माने अपोॉफी अवकाश नि<strong>ह</strong> दैत अिछ वरन जोड़ैत अिछ, से एकरयोग िबकारीक बदला <strong>दे</strong>नाइ तकनीकी रूपेँ से<strong>ह</strong>ो अनुिचत)।अइमे, एि<strong>ह</strong>मेजइमे, जाि<strong>ह</strong>मेएखन/ अखन/ अइखनकेँ (के नि<strong>ह</strong>) मे (अनुवार रि<strong>ह</strong>त)भऽमेदऽतँ (तऽ त नि<strong>ह</strong>)सँ ( सऽ स नि<strong>ह</strong>)149


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्गाछ तरगाछ लगसाँझ खनजो (जो go, करै जो do)३.नेपाल आ भारतक मैिथली भाषा-वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक शैली1.नेपालक मैिथली भाषा वैज्ञािनक लोकिन ारा बनाओल मानक उच्चारण आ लेखन शैली(भाषाशाी डा. रामावतार यादवक धारणाकेँ पूणर् रूपसँ स लऽ िनधिरत)मैिथलीमे उच्चारण तथा लेखन१.पचमाक्षर आ अनुवार: पचमाक्षरातगर्त ङ, ञ, ण, न एवं म अबैत अिछ। संकृत भाषाक अनुसार शदक अतमे जाि<strong>ह</strong>वगर्क अक्षर र<strong>ह</strong>ैत अिछ ओ<strong>ह</strong>ी वगर्क पचमाक्षर अबैत अिछ। जेना-अ (क वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ङ् आएल अिछ।)पच (च वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ञ् आएल अिछ।)खड (ट वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे ण् आएल अिछ।)सिध (त वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे न् आएल अिछ।)खभ (प वगर्क र<strong>ह</strong>बाक कारणे अतमे म् आएल अिछ।)उपयुर्क्त बात मैिथलीमे कम <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। पचमाक्षरक बदलामे अिधकांश जग<strong>ह</strong>पर अनुवारक योग <strong>दे</strong>खल जाइछ। जेना-अंक, पंच, खंड, संिध, खंभ आिद। याकरण<strong>िव</strong>द पिडत गो<strong>िव</strong>द झाक क<strong>ह</strong>ब छिन जे कवगर्, चवगर् आ टवगर्सँ पूवर् अनुवारिलखल जाए तथा तवगर् आ पवगर्सँ पूवर् पचमाक्षरे िलखल जाए। जेना- अंक, चंचल, अंडा, अत तथा कपन। मुदा ि<strong>ह</strong>दीकिनकट र<strong>ह</strong>ल आधुिनक लेखक एि<strong>ह</strong> बातकेँ नि<strong>ह</strong> मानैत छिथ। ओ लोकिन अत आ कपनक जग<strong>ह</strong>पर से<strong>ह</strong>ो अंत आ कंपन िलखैत<strong>दे</strong>खल जाइत छिथ।नवीन पित िकछु सु<strong>िव</strong>धाजनक अवय छैक। िकएक तँ एि<strong>ह</strong>मे समय आ थानक बचत <strong>ह</strong>ोइत छैक। मुदा कतोक बेर <strong>ह</strong>तलेखनवा मुणमे अनुवारक छोट सन िबदु प नि<strong>ह</strong> भेलासँ अथर्क अनथर् <strong>ह</strong>ोइत से<strong>ह</strong>ो <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। अनुवारक योगमेउच्चारण-दोषक सभावना से<strong>ह</strong>ो ततबए <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। एतदथर् कसँ लऽ कऽ पवगर् धिर पचमाक्षरेक योग करब उिचतअिछ। यसँ लऽ कऽ ज्ञ धिरक अक्षरक स अनुवारक योग करबामे कत<strong>ह</strong>ु कोनो <strong>िव</strong>वाद नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाइछ।150


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२.ढ आ ढ़ : ढ़क उच्चारण “र् <strong>ह</strong>”जकाँ <strong>ह</strong>ोइत अिछ। अतः जतऽ “र् <strong>ह</strong>”क उच्चारण <strong>ह</strong>ो ओतऽ मा ढ़ िलखल जाए। आन ठामखाली ढ िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना-ढ = ढाकी, ढेकी, ढीठ, ढेउआ, ढ, ढेरी, ढाकिन, ढाठ आिद।ढ़ = पढ़ाइ, बढ़ब, गढ़ब, मढ़ब, बुढ़बा, साँढ़, गाढ़, रीढ़, चाँढ़, सीढ़ी, पीढ़ी आिद।उपयुर्क्त शद सभकेँ <strong>दे</strong>खलासँ ई प <strong>ह</strong>ोइत अिछ जे साधारणतया शदक शुरूमे ढ आ मय तथा अतमे ढ़ अबैत अिछ। इए<strong>ह</strong>िनयम ड आ ड़क सदभर् से<strong>ह</strong>ो लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ।३.व आ ब : मैिथलीमे “व”क उच्चारण ब कएल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ब रूपमे नि<strong>ह</strong> िलखल जएबाक चा<strong>ह</strong>ी। जेना- उच्चारण: बैनाथ, िबा, नब, <strong>दे</strong>बता, िबणु, बंश, बदना आिद। एि<strong>ह</strong> सभक थानपर मशः वैनाथ, <strong>िव</strong>ा, नव, <strong>दे</strong>वता, <strong>िव</strong>णु, वंश,वदना िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी। सामायतया व उच्चारणक लेल ओ योग कएल जाइत अिछ। जेना- ओकील, ओज<strong>ह</strong> आिद।४.य आ ज : कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु “य”क उच्चारण “ज”जकाँ करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ, मुदा ओकरा ज नि<strong>ह</strong> िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी।उच्चारणमे यज्ञ, जिद, जमुना, जुग, जाबत, जोगी, जदु, जम आिद क<strong>ह</strong>ल जाएबला शद सभकेँ मशः यज्ञ, यिद, यमुना, युग,यावत, योगी, यदु, यम िलखबाक चा<strong>ह</strong>ी।५.ए आ य : मैिथलीक वतर्नीमे ए आ य दुनू िलखल जाइत अिछ।ाचीन वतर्नी- कएल, जाए, <strong>ह</strong>ोएत, माए, भाए, गाए आिद।नवीन वतर्नी- कयल, जाय, <strong>ह</strong>ोयत, माय, भाय, गाय आिद।सामायतया शदक शुरूमे ए मा अबैत अिछ। जेना एि<strong>ह</strong>, एना, एकर, ए<strong>ह</strong>न आिद। एि<strong>ह</strong> शद सभक थानपर यि<strong>ह</strong>, यना, यकर,य<strong>ह</strong>न आिदक योग नि<strong>ह</strong> करबाक चा<strong>ह</strong>ी। यिप मैिथलीभाषी थारू सि<strong>ह</strong>त िकछु जाितमे शदक आरभोमे “ए”केँ य कि<strong>ह</strong> उच्चारणकएल जाइत अिछ।ए आ “य”क योगक सदभर्मे ाचीने पितक अनुसरण करब उपयुक्त मािन एि<strong>ह</strong> पुतकमे ओकरे योग कएल गेल अिछ। िकएकतँ दुनूक लेखनमे कोनो स<strong>ह</strong>जता आ दुरू<strong>ह</strong>ताक बात नि<strong>ह</strong> अिछ। आ मैिथलीक सवर्साधारणक उच्चारण-शैली यक अपेक्षा एसँ बेसीिनकट छैक। खास कऽ कएल, <strong>ह</strong>एब आिद कितपय शदकेँ कैल, <strong>ह</strong>ैब आिद रूपमे कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु िलखल जाएब से<strong>ह</strong>ो “ए”क योगकेँबेसी समीचीन मािणत करैत अिछ।151


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्६.ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा एकार, ओकार : मैिथलीक ाचीन लेखन-परपरामे कोनो बातपर बल दैत काल शदक पाछाँ ि<strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु लगाओल जाइतछैक। जेना- <strong>ह</strong>ुनकि<strong>ह</strong>, अपन<strong>ह</strong>ु, ओकर<strong>ह</strong>ु, तकालि<strong>ह</strong>, चोि<strong>ह</strong>, आन<strong>ह</strong>ु आिद। मुदा आधुिनक लेखनमे ि<strong>ह</strong>क थानपर एकार एवं <strong>ह</strong>ुकथानपर ओकारक योग करैत <strong>दे</strong>खल जाइत अिछ। जेना- <strong>ह</strong>ुनके, अपनो, तकाले, चोे, आनो आिद।७.ष तथा ख : मैिथली भाषामे अिधकांशतः षक उच्चारण ख <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- षय (खड़य), षोडशी (खोड़शी), षकोण(खटकोण), वृषेश (वृखेश), सतोष (सतोख) आिद।८.विन-लोप : िनिलिखत अवथामे शदसँ विन-लोप भऽ जाइत अिछ:(क) ियावयी यय अयमे य वा ए लुत भऽ जाइत अिछ। ओि<strong>ह</strong>मे सँ पि<strong>ह</strong>ने अक उच्चारण दीघर् भऽ जाइत अिछ। ओकर आगाँलोप-सूचक िच वा <strong>िव</strong>कारी (’ / ऽ) लगाओल जाइछ। जेना-पूणर् रूप : पढ़ए (पढ़य) गेला<strong>ह</strong>, कए (कय) लेल, उठए (उठय) पड़तौक।अपूणर् रूप : पढ़’ गेला<strong>ह</strong>, क’ लेल, उठ’ पड़तौक।पढ़ऽ गेला<strong>ह</strong>, कऽ लेल, उठऽ पड़तौक।(ख) पूवर्कािलक कृत आय (आए) ययमे य (ए) लुत भऽ जाइछ, मुदा लोप-सूचक <strong>िव</strong>कारी नि<strong>ह</strong> लगाओल जाइछ। जेना-पूणर् रूप : खाए (य) गेल, पठाय (ए) <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ाए (य) अएला<strong>ह</strong>।अपूणर् रूप : खा गेल, पठा <strong>दे</strong>ब, न<strong>ह</strong>ा अएला<strong>ह</strong>।(ग) ी यय इक उच्चारण ियापद, संज्ञा, ओ <strong>िव</strong>शेषण तीनूमे लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप : दोसिर मािलिन चिल गेिल।अपूणर् रूप : दोसर मािलन चिल गेल।(घ) वतर्मान कृदतक अितम त लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप : पढ़ैत अिछ, बजैत अिछ, गबैत अिछ।अपूणर् रूप : पढ़ै अिछ, बजै अिछ, गबै अिछ।(ङ) ियापदक अवसान इक, उक, ऐक तथा <strong>ह</strong>ीकमे लुत भऽ जाइत अिछ। जेना-पूणर् रूप: िछयौक, िछयैक, छ<strong>ह</strong>ीक, छौक, छैक, अिबतैक, <strong>ह</strong>ोइक।152


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अपूणर् रूप : िछयौ, िछयै, छ<strong>ह</strong>ी, छौ, छै, अिबतै, <strong>ह</strong>ोइ।(च) ियापदीय यय <strong>ह</strong>, <strong>ह</strong>ु तथा <strong>ह</strong>कारक लोप भऽ जाइछ। जेना-पूणर् रूप : छि<strong>ह</strong>, क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong>, क<strong>ह</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, गेल<strong>ह</strong>, नि<strong>ह</strong>।अपूणर् रूप : छिन, क<strong>ह</strong>लिन, क<strong>ह</strong>लौँ, गेलऽ, नइ, निञ, नै।९.विन थानातरण : कोनो-कोनो वर-विन अपना जग<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>िट कऽ दोसर ठाम चिल जाइत अिछ। खास कऽ व इ आ उकसबधमे ई बात लागू <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मैिथलीकरण भऽ गेल शदक मय वा अतमे जँ व इ वा उ आबए तँ ओकर विनथानातिरत भऽ एक अक्षर आगाँ आिब जाइत अिछ। जेना- शिन (शइन), पािन (पाइन), दािल ( दाइल), मािट (माइट), काछु(काउछ), मासु (माउस) आिद। मुदा तसम शद सभमे ई िनअम लागू नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। जेना- रिमकेँ रइम आ सुधांशुकेँसुधाउंस नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>ल जा सकैत अिछ।१०.<strong>ह</strong>लत(्)क योग : मैिथली भाषामे सामायतया <strong>ह</strong>लत (्)क आवयकता नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। कारण जे शदक अतमे अउच्चारण नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत अिछ। मुदा संकृत भाषासँ जि<strong>ह</strong>नाक ति<strong>ह</strong>ना मैिथलीमे आएल (तसम) शद सभमे <strong>ह</strong>लत योग कएल जाइतअिछ। एि<strong>ह</strong> पोथीमे सामायतया सपूणर् शदकेँ मैिथली भाषा सबधी िनअम अनुसार <strong>ह</strong>लत<strong>िव</strong><strong>ह</strong>ीन राखल गेल अिछ। मुदा याकरणसबधी योजनक लेल अयावयक थानपर कत<strong>ह</strong>ु-कत<strong>ह</strong>ु <strong>ह</strong>लत <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। तुत पोथीमे मिथली लेखनक ाचीन आ नवीनदुनू शैलीक सरल आ समीचीन पक्ष सभकेँ समेिट कऽ वणर्-<strong>िव</strong>यास कएल गेल अिछ। थान आ समयमे बचतक सि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>त-लेखनतथा तकनीकी दृिसँ से<strong>ह</strong>ो सरल <strong>ह</strong>ोबऽबला ि<strong>ह</strong>साबसँ वणर्-<strong>िव</strong>यास िमलाओल गेल अिछ। वतर्मान समयमे मैिथली मातृभाषी पयर्तकेँआन भाषाक मायमसँ मैिथलीक ज्ञान लेबऽ पिड़ र<strong>ह</strong>ल पिरेयमे लेखनमे स<strong>ह</strong>जता तथा एकरूपतापर यान <strong>दे</strong>ल गेल अिछ। तखनमैिथली भाषाक मूल <strong>िव</strong>शेषता सभ कुिठत नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइक, ता<strong>ह</strong>ू िदस लेखक-मडल सचेत अिछ। िस भाषाशाी डा. रामावतारयादवक क<strong>ह</strong>ब छिन जे सरलताक अनुसधानमे ए<strong>ह</strong>न अवथा िक<strong>ह</strong>ु ने आबऽ <strong>दे</strong>बाक चा<strong>ह</strong>ी जे भाषाक <strong>िव</strong>शेषता छाँ<strong>ह</strong>मे पिड जाए।-(भाषाशाी डा. रामावतार यादवक धारणाकेँ पूणर् रूपसँ स लऽ िनधिरत)2. मैिथली अकादमी, पटना ारा िनधिरत मैिथली लेखन-शैली1. जे शद मैिथली-साि<strong>ह</strong>यक ाचीन कालसँ आइ धिर जाि<strong>ह</strong> वर्नीमे चिलत अिछ, से सामायतः ताि<strong>ह</strong> वर्नीमे िलखल जाय-उदा<strong>ह</strong>रणाथर्-ाएखनठामजकर, तकरतिनकर153


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अिछअाअखन, अखिन, एखेन, अखनीिठमा, िठना, ठमाजेकर, तेकरितनकर। (वैकिपक रूपेँ ा)ऐछ, अि<strong>ह</strong>, ए।2. िनिलिखत तीन कारक रूप वैकिपकतया अपनाओल जाय: भऽ गेल, भय गेल वा भए गेल। जा र<strong>ह</strong>ल अिछ, जाय र<strong>ह</strong>लअिछ, जाए र<strong>ह</strong>ल अिछ। कर’ गेला<strong>ह</strong>, वा करय गेला<strong>ह</strong> वा करए गेला<strong>ह</strong>।3. ाचीन मैिथलीक ‘<strong>ह</strong>’ विनक थानमे ‘न’ िलखल जाय सकैत अिछ यथा क<strong>ह</strong>लिन वा क<strong>ह</strong>लि<strong>ह</strong>।4. ‘ऐ’ तथा ‘औ’ ततय िलखल जाय जत’ पतः ‘अइ’ तथा ‘अउ’ सदृश उच्चारण इ <strong>ह</strong>ो। यथा- <strong>दे</strong>खैत, छलैक, बौआ, छौकइयािद।5. मैिथलीक िनिलिखत शद एि<strong>ह</strong> रूपे युक्त <strong>ह</strong>ोयत: जै<strong>ह</strong>, सै<strong>ह</strong>, इए<strong>ह</strong>, ओऐ<strong>ह</strong>, लै<strong>ह</strong> तथा दै<strong>ह</strong>।6. र्व इकारांत शदमे ‘इ’ के लुत करब सामायतः अा िथक। यथा- ा <strong>दे</strong>िख आब<strong>ह</strong>, मािलिन गेिल (मनुय मामे)।7. वतं व ‘ए’ वा ‘य’ ाचीन मैिथलीक उरण आिदमे तँ यथावत राखल जाय, िकंतु आधुिनक योगमे वैकिपक रूपेँ ‘ए’ वा‘य’ िलखल जाय। यथा:- कयल वा कएल, अयला<strong>ह</strong> वा अएला<strong>ह</strong>, जाय वा जाए इयािद।8. उच्चारणमे दू वरक बीच जे ‘य’ विन वतः आिब जाइत अिछ तकरा लेखमे थान वैकिपक रूपेँ <strong>दे</strong>ल जाय। यथा- धीआ,अढ़ैआ, <strong>िव</strong>आ<strong>ह</strong>, वा धीया, अढ़ैया, िबया<strong>ह</strong>।9. सानुनािसक वतं वरक थान यथासंभव ‘ञ’ िलखल जाय वा सानुनािसक वर। यथा:- मैञा, किनञा, िकरतिनञा वा मैआँ,किनआँ, िकरतिनआँ।10. कारकक <strong>िव</strong>भिक्क िनिलिखत रूप ा:- <strong>ह</strong>ाथकेँ, <strong>ह</strong>ाथसँ, <strong>ह</strong>ाथेँ, <strong>ह</strong>ाथक, <strong>ह</strong>ाथमे। ’मे’ मे अनुवार सवर्था याय िथक।‘क’ क वैकिपक रूप ‘केर’ राखल जा सकैत अिछ।11. पूवर्कािलक ियापदक बाद ‘कय’ वा ‘कए’ अयय वैकिपक रूपेँ लगाओल जा सकैत अिछ। यथा:- <strong>दे</strong>िख कय वा <strong>दे</strong>िखकए।12. माँग, भाँग आिदक थानमे माङ, भाङ इयािद िलखल जाय।13. अर् ‘न’ ओ अर् ‘म’ क बदला अनुसार नि<strong>ह</strong> िलखल जाय, िकंतु छापाक सु<strong>िव</strong>धाथर् अर् ‘ङ’ , ‘ञ’, तथा ‘ण’ क बदलाअनुवारो िलखल जा सकैत अिछ। यथा:- अ, वा अंक, अचल वा अंचल, कठ वा कंठ।154


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्14. <strong>ह</strong>लंत िच िनअमतः लगाओल जाय, िकंतु <strong>िव</strong>भिक्तक संग अकारांत योग कएल जाय। यथा:- ीमान्, िकंतु ीमानक।15. सभ एकल कारक िच शदमे सटा क’ िलखल जाय, <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>, संयुक्त <strong>िव</strong>भिक्तक <strong>ह</strong>ेतु फराक िलखल जाय, यथा घरपरक।16. अनुनािसककेँ चिबदु ारा यक्त कयल जाय। परंतु मुणक सु<strong>िव</strong>धाथर् ि<strong>ह</strong> समान जिटल माापर अनुवारक योगचिबदुक बदला कयल जा सकैत अिछ। यथा- ि<strong>ह</strong>ँ केर बदला ि<strong>ह</strong>ं।17. पूणर् <strong>िव</strong>राम पासीसँ ( । ) सूिचत कयल जाय।18. समत पद सटा क’ िलखल जाय, वा <strong>ह</strong>ाइफेनसँ जोिड़ क’ , <strong>ह</strong>टा क’ नि<strong>ह</strong>।19. िलअ तथा िदअ शदमे िबकारी (ऽ) नि<strong>ह</strong> लगाओल जाय।20. अंक <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे राखल जाय।21.िकछु विनक लेल नवीन िच<strong>ह</strong> बनबाओल जाय। जा' ई नि<strong>ह</strong> बनल अिछ ताबत एि<strong>ह</strong> दुनू विनक बदला पूवर्वत् अय/ आय/अए/ आए/ आओ/ अओ िलखल जाय। आिक ऎ वा ऒ सँ यक्त कएल जाय।<strong>ह</strong>./- गो<strong>िव</strong>द झा ११/८/७६ ीकात ठाकुर ११/८/७६ सुरे झा "सुमन" ११/०८/७६8.VIDEHA FOR NON RESIDENTS8.1.NAAGPHAANS-PART_XIII-Maithili novel written byDr.Shefalika Verma-Translated by Dr.Rajiv Kumar Verma and Dr.Jaya Verma, AssociateProfessors, Delhi University, Delhi8.2.Original Poem in Maithili byGajendra Thakur Translated into English byJyoti Jha Chaudhary -Delhi is far away155


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्DATE-LIST (year- 2010-11)(१४१८ साल)Marriage Days:Nov.2010- 19Dec.2010- 3,8January 2011- 17, 21, 23, 24, 26, 27, 28 31Feb.2011- 3, 4, 7, 9, 18, 20, 24, 25, 27, 28March 2011- 2, 7May 2011- 11, 12, 13, 18, 19, 20, 22, 23, 29, 30June 2011- 1, 2, 3, 8, 9, 10, 12, 13, 19, 20, 26, 29Upanayana Days:February 2011- 8March 2011- 7May 2011- 12, 13June 2011- 6, 12Dviragaman Din:November 2010- 19, 22, 25, 26December 2010- 6, 8, 9, 10, 12156


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्February 2011- 20, 21March 2011- 6, 7, 9, 13April 2011- 17, 18, 22May 2011- 5, 6, 8, 13Mundan Din:November 2010- 24, 26December 2010- 10, 17February 2011- 4, 16, 21March 2011- 7, 9April 2011- 22May 2011- 6, 9, 19June 2011- 3, 6, 10, 20FESTIVALS OF MITHILAMauna Panchami-31 JulySomavati Amavasya Vrat- 1 AugustMadhushravani-12 AugustNag Panchami- 14 AugustRaksha Bandhan- 24 AugKrishnastami- 01 SeptemberKushi Amavasya- 08 SeptemberHartalika Teej- 11 September157


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्ChauthChandra-11 SeptemberVishwakarma Pooja- 17 SeptemberKarma Dharma Ekadashi-19 SeptemberIndra Pooja Aarambh- 20 SeptemberAnant Caturdashi- 22 SepAgastyarghadaan- 23 SepPitri Paksha begins- 24 SepJimootavahan Vrata/ Jitia-30 SepMatri Navami- 02 OctoberKalashsthapan- 08 OctoberBelnauti- 13 OctoberPatrika Pravesh- 14 OctoberMahastami- 15 OctoberMaha Navami - 16-17 OctoberVijaya Dashami- 18 OctoberKojagara- 22 OctDhanteras- 3 NovemberDiyabati, shyama pooja- 5 NovemberAnnakoota/ Govardhana Pooja-07 NovemberBhratridwitiya/ Chitragupta Pooja-08 NovemberChhathi- -12 NovemberAkshyay Navami- 15 November158


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Devotthan Ekadashi- 17 NovemberKartik Poornima/ Sama Bisarjan- 21 NovShaa. ravivratarambh- 21 NovemberNavanna parvan- 24 -26 NovemberVivaha Panchmi- 10 DecemberNaraknivaran chaturdashi- 01 FebruaryMakara/ Teela Sankranti-15 JanBasant Panchami/ Saraswati Pooja- 08 FebruaqryAchla Saptmi- 10 FebruaryMahashivaratri-03 MarchHolikadahan-Fagua-19 MarchHoli-20 MarVaruni Yoga- 31 Marchva.navaratrarambh- 4 Aprilvaa. Chhathi vrata- 9 AprilRam Navami- 12 AprilMesha Sankranti-Satuani-14 AprilJurishital-15 AprilSomavati Amavasya Vrata- 02 MayRavi Brat Ant- 08 MayAkshaya Tritiya-06 MayJanaki Navami- 12 May159


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Vat Savitri-barasait- 01 JuneGanga Dashhara-11 JuneJagannath Rath Yatra- 3 JulyHari Sayan Ekadashi- 11 JulAashadhi Guru Poornima-15 JulNAAGPHAANS- Maithili novel written byDr. Shefalika Verma in 2004- ArushiAditi Sanskriti Publication, Patna- Translated byDr. Rajiv Kumar Verma andDr. Jaya Verma- Associate Professors, Delhi University, Delhi.NAAGPHAANSXIIIThat day with Simant – Dhara’s head rested on his chest --------160


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Dhara, do you notice sunrise? Sun’s bright rays remove darkness slowly andgradually leading to ushering of tomorrow. Each sunrise results into tomorrowwhich converts into today.Dhara, we just need light of knowledge to remove darkness. Light comes anddarkness disappears. Even a small candle light braves the darkness, finallyemerging victorious. We only need strong will and desire to achieve.Dhara took a deep breathe in Simant’s heavenly embrace. Her eyes closed butlooking through the entire universe – complete silence – Dhara was able tocount her heart beat – initially she confused it with Simant’s heart beat – sheultimately realized the heart beat represented the bliss of togetherness, thezenith of happiness. Dhara stared at Simant’s face –My love has never made you captive. I never obstructed your path – yoursuccess is my happiness. I want you to scale the heights of success – Dharaclung to Simant like Deepshikha – wherever you go, you will find me therestanding firmly as a lamp post, as a beacon. I will always light your path.Simant softly kissed Dhara – it appeared to be a divine bliss for Dhara.That was Simant’s last touch – Dhara still feels imbued with that soft, lovingand caring touch and she has kept that touch as a treasure-trove.Ma- Ma161


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Kadamba’s voice brought Dhara back to present.Yes .. BetaAs if Simant has come back as a light to remove the darkness.2Ma, you will be happy to see this.I always become happy to see your face.Ma, please do not lie-Kadamba’s voice was shaking with joy – besides me and Papa, there issomebody else who gives you unlimited happiness.Dhara trembled – Manjul’s face flashed before her eyes – what .. what?Yes Ma – Manjul .. Ma … Manjul Vikalpa – my sister Ma .. my sister. Pleasego through this letter Ma.162


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Dhara started going through that letter with shivering hand.MaPranam,I am thrilled while writing this letter. Right now I am with your pahun Vikalpaji.You must be happy to read this.I am unable to explain where I had reached with the passage of time. I wasalso at fault. I was in job – earning a lot which made me arrogant.Due to this arrogance I failed to get love from a great mother like youalso failed to protect the honour and prestige of Papa.-- II despised others – never tolerated counter- views – always justified mymistakes.Now I realize Ma, my main demerit was the fact that I was not able to toleratecriticism of my naiher. Vikalpa’s mother used to console me – do not take itotherwise, teasing of kaniya in sasur is a normal practice.163


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्You had also enlightened me on several occasions – do not retaliate. But I wasnot able to cultivate patience.I also alienated my god like in-laws. I devastated their feelings throughcontinuous praise of naiher.3Ma, why girls lack tolerance and patience these days? Why they are rigid intheir approach and attitude? People say – they have inherited these samskarfrom their parents, but my parents are neither rigid nor arrogant. Papa hadyearning for money but that was also for our betterment. How modest andhumble you are. How cultured Kadamba Bhaiya is. Why I am so rigid andobstinate?I feel guilty whenever I see relationship of love-respect between Sas-Bahu inany family.One day I had visited Shubha. I became enchanted to see the mellifluousrelationship which she had with her mother-in-law.164


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Such a well educated Shubha telling her illiterate mother-in-law – Ma, I do notknow anything. I learn everything from you. How can I attain so much amountof knowledge .No kaniya, you are so well-educated. You do not lack anything – Sas repliedlaughlingly.Ma, mere degree and bookish knowledge do not make you knowledgeable. Yourexperience with life will certainly enrich my knowledge. It is you who havetaught me how to behave with others .. how to interact Whatever I am today ismainly because of you.Sas became overwhelmed with joy to hear these words of daughter-in-law.Ma, I have expressed the truth. My eyes are laden with tears …. drops startedrolling over shubha’s cheeks.Shubha keeps on telling me – If mother-in-law scolds me I accept my mistakeeven if I have not committed the same. I never retaliate. Whenever she tellsme to cook something I never say I know the recipe but I request her for thesame.Ma, how different Shubha is from me.165


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Ma, thereafter I broke my arrogant isolation – gaining first hand informationthrough interacting with the world.I realized the family rested on love and faith. Even if a single brick isdisplaced the house will break down, so is the family. I will not break my sweetnest. Life faces many questions but all of them are not answered.Pearl always glitters in oyster … in the same manner woman sparkles in theworld of love and faith. Ma, woman is the centre of family, the beacon offamily.4Ma, woman is not exploited but she lets her to be exploited. If you realize, youalso observe the opposite i.e. men are also exploited. In order to givehappiness to family men also work as drudge or a plodder.Ma, relationship between wife-husband is neither contractual nor compromise –there is no place for any doubt in it.Now I realize the meaning of perennial love – it is within, it accepts bothqualities and weaknesses, it takes you beyond your limit, connects your soul todivine soul.166


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्I have wasted six years of my precious life – my irrational past hovers aroundmy eyes as a bad drama and dream –One day I was returning from office at a late hour – it was raining heavily. Iwas not able to get any bus, auto or taxi. I was wet and shivering.What is the matter Bhabhi? – I became relieved to see Sirish, a close friend ofVikalpa who appeared as angel in this hour of crisis. Sirish left me home byhis car.Ma, from this moment onwards, my life took a nosedive – a period ofmisfortune and woe began.TO BE CONTINUEDOriginal Poem in Maithili by Gajendra Thakur Translated into English by JyotiJha ChaudharyJyoti Jha Chaudhary, Date of Birth: December 30 1978,Place of Birth- Belhvar(Madhubani District), Education: Swami Vivekananda Middle School, Tisco Sakchi Girls HighSchool, Mrs KMPM Inter College, IGNOU, ICWAI (COST ACCOUNTANCY); Residence-LONDON, UK; Father- Sh. Shubhankar Jha, Jamshedpur; Mother- Smt. Sudha Jha- Shivipatti.Jyoti received editor's choice award from www.poetry.comand her poems were featured in frontpage of www.poetrysoup.com for some period.She learnt Mithila Painting under Ms. Shveta Jha,167


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्Basera Institute, Jamshedpur and Fine Arts from Toolika, Sakchi, Jamshedpur (India). Her MithilaPaintings have been displayed by Ealing Art Group at Ealing Broadway, London.Gajendra Thakur (b. 1971) is the editor of Maithili ejournal“<strong>Videha</strong>” that can be viewed at http://www.videha.co.in/ . His poem, story, novel,research articles, epic – all in Maithili language are lying scattered and is inprint in single volume by the title “KurukShetram.” He can be reached at hisemail: ggajendra@airtelmail.inDelhi is far awayHow to go to DelhiTo get admitted in the hospital’s wardTrain is lateI reached Delhi anyhowBut doctor is busy hereDelhi’s government doctorsTold to come today, tomorrow, next day168


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्I am exhaustedDelhi is far awayEra changed, republic bornBut train to Delhi is lateAnd doctors escapedDelhi is still far away..VIDEHA MAITHILI SANSKRIT TUTOR- XXXसंकृत िशक्षा च मैिथली िशक्षा च- ३०(मैिथली भाषा जगजननी सीतायाः भाषा आसीत् - <strong>ह</strong>नुमतः उक्तवान- मानुषीिम<strong>ह</strong> संकृताम्)-गजे ठुरः(आगाँ)ACKNOWLEDGEMENTS: chamu krishna shashtry, janardan hegde, vinayakhegde, sudhishtha kumar mishra, shravan kumar, kailashpati jha,H.N.VISHWAS AND other TEACHERS.िंशमः पाठःअ संभाषणय अयासम् कुमर्ः वा अतु कुमर्ः–इदानीम् दीघर्म् वाक्यम् रचयामः आरंभम् अ<strong>ह</strong>म् करोिम–अनंतरम् भवंतः वदनु–ेिषतवान्–अयम् शदम् योजियवा वाक्यम् वदंतु–कः वदतु–वदतु गोपालः ेिषतवान्मुकुदः पािण <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शम् ेिषतवान्169


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मुकुदः पािण <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शम् कदा ेिषतवान्मुकुदः पािण <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शम् सायंकाले/ातः ेिषतवान्मुकुदः पािण <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शम् ः ेिषतवानमुकुदः पािण <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शम् कथम् ेिषतवानमुकुदः पािण <strong>िव</strong><strong>दे</strong>शम् <strong>ह</strong>तेन/शीम/<strong>िव</strong>मानेन ेिषतवान्- यः अंते उप<strong>िव</strong>वान् सः िबिपनः य आरंभे उप<strong>िव</strong>वान् सः मूनाथ- यः कुभम् करोित सः कुभकारः- यः कृिषम् करोित सः कृिषकः- यः िशपम् करोित सः िशपकारः- यः वािणयम् करोित सः विणकः- यः सः एतय अयासं पुनः कुमर्ः- यः िचम् करोित सः िचकारः अ<strong>ह</strong>म् वदािम- यः िचम् करोित सः िचकारः भवंतः वदंतु- <strong>िव</strong>नोदम् करोित <strong>िव</strong>दूषकः- कायम् िलखित क<strong>िव</strong>ः- गायित गायकः- यः िलखित सः लेखकः- <strong>िव</strong>ाजर्नम् करोित <strong>िव</strong>ाथ- पाकम् करोित पाचकः- िभक्षाम् याचते िभक्षुकः170


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्- <strong>िव</strong>तरित <strong>िव</strong>तारकः- अिभनयम् करोित अिभनेता- सेवाम् करोित सेवकः- िचिकसाम् करोित िचिकसकः- कमर् करोित कमर्कारः- वं क्षालयित रजकः- लो<strong>ह</strong>म् करोित लो<strong>ह</strong>कारः- वादयित वादकः- युम् करोित योा- अचर्कं करोित अचर्कः- संशोधनं करोित <strong>िव</strong>ज्ञानी- ीडित ीडालुः- सीवनं करोित शोिचकः- तक्षित तक्षकःआरंभे या उप<strong>िव</strong>ती अित सा गौतमीअंते या उप<strong>िव</strong>ा अित सा शािलनीअंते या उप<strong>िव</strong>वती अित सा शािलनी- या मालाम् करोित सा मालाकारी- या िभक्षाम् याचते सा िभक्षुकी- या गायित सा गाियका171


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्- या िशक्षयित सा िशिक्षका- या वा<strong>ह</strong>नम चालयित सा चािलका- या वाम वादयित सा वािदका- या अिभनयम् करोित सा अिभनेी- या िलखित सा लेिखकापुतकय पा यत् अित तत् फलम् पेिटकायाः उपिर यत् अित तत् करवािणअ<strong>ह</strong>म् यत् वदािम तत् ुणतंतुअ<strong>ह</strong>म् यत् वदािम तत् पयमेवअ<strong>ह</strong>म् यत् पठािम तत् संकृतमेवइदानीम् अ<strong>ह</strong>म् एकाम् <strong>ह</strong>ेिलकाम् वदािमअपदो दूरगामी चसाक्षरो न य पिडतः।अमुखः फुटवका ययो जानित स पिडतः॥एकः अित–तय अपदो–तय पादः नित सः दूरम् गच्छित, साक्षरो सः तय भुखम् नाित, फुटवक्तासयक् वदित यः एतम् जानाित सः पिडतः, कः जानाित अ–समपम्–पोटकाडर्1. त नागे पाडयः कः2. यः पूजाम् कुवर्न अित सः नागे पाडयः3. लोखन पाडयेः कः1. यः सोपाना नाम् उपिर िथतवान् अित सः लोखन पाडयः172


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्2. िनमर्लाः का1. या पीतवणम् शाितकाम् कृतवती अित सा एव िनमर्लासुभािषतम्गच्छन् िपपीलको याित योजनानाम् शतायिप अगच्छन् वैनतोयोिप पदमेकम् आगच्छित–तय अथर्ः एवम् अित। िपपीलकः नाम् लघुः जंतुः–सः यदा यशीलः भवित सः शतम् योजनािन अिपगंतुम् शोित–वैनतैयः सः बलवान् करूड़ः सः यं यदा न करोित सः बलवान् अिप एकम् पदम अिपअे गंतुम् न शोित। अतः अमािभः सवर्दा यनः करणीयः एव।कथाकन् ामः। त एकिमन् पिरवारे सतसोदराः आसन्। ते सव अलसाः। िकमिप कायर्म् न कुवर्न्म। कदािचत् तेषाम् इच्छां अभवत्। पायसम् खादनीयम् इित। ते कथिचत् पायसम् अिप कृतवंतः िकंतुशकर्रा एव गृ<strong>ह</strong>े नाित इित ति<strong>ह</strong>र् अनंतरम ज्ञातम। इदानीम् कः आपणम् गवा शकर्रां आनयित इित तेषु,मये <strong>िव</strong>वादः संजातः–तदािनम् तेषु अयतमः उपायमेकम सोिचतवान् वयम् थािलकाषु पायसम् पूरयामः–ताषाम् थािलकानाम् पुरतः उप<strong>िव</strong>ामः यः थमम् एकम् शदम् उच्चारयित सः <strong>िव</strong>पिणम गच्छित इित। तेसविप एतत् उपायम अंगीकृय तथा एव थािलकानाम् पुरतः उप<strong>िव</strong>वंतः। ते म<strong>ह</strong>ा अलसा खलु। अतःएव एक शदं अिप ते न उसािदतवंतः। अांतरे त केचन् शनुकाः आगताः िनलम् उप<strong>िव</strong>वान् तान्अलसान् दृवा एते मृताः इित मा सवर्म् पायसम् खािदतवंतः परपरम् अिभनंदिदतवंतः च। तपात्एकः शनुकः अललेषु अयतमय तय ले<strong>ह</strong>नम् कृतवान। तदा सः ोधेन् रे दु! एतावतं पयर्ंतम् सवर्म्पायसम् खािदतवान् आगतवान् वा। इित ोधेन् सः अनुोशन उियतवान्। तदा अये सविप उयाय एककंथेन एलः संभाषणं कृतवान्–एषः संभाषणम् कृतवान् इित किथतवंतः–तदािनमेव पार्–कोे सुतःतेतम् िपता जागिरतः–सः कोला<strong>ह</strong>लम् ुवा बिदः आगतवान् तदािनम् सः ज्ञातवान–तत् येय पुयकपाले चप<strong>दे</strong>काम दवा–रे मूखर्–भवान् येः खलु–भवता शकर्रा आने तया असीत्। भवताम् आलयकारणात् एव अ शुनकाः सवर्म् पायसम् खािदवा गतवंतः इित। आलयम् ि<strong>ह</strong> मनुयाणान परम शुः।तत् येः क्षमाम् वािचतवान्। अये अिप तम अनुुतवंतः इित उक्तवान् येः पुः तु क्षमाम्यािचतवान्। अये अिप तम अनुुतवंतः इित उक्तवान् येः पुः तु क्षमाम ािथतवान्–अये अिप तमअनुुतवंतः–तदारय सव सोदराः पिरमेण कायर्म् कुवर्न् म।संकृत अनुवाद मैिथली अनुवाद अंेजी अनुवाद173


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अ कःअपा<strong>ह</strong>ारः/ातराशः?पुनः सुिपिकं मातुभोः।अ अपा<strong>ह</strong>ाराथर्म्उपमा अित।अब, बुभुक्षा भवित।आगच्छतु, पिरवेषणंकरोिम।पाकः िसः िकम्?मम तु अतीव–बुभुक्षा।<strong>ह</strong>मरासब आइखननातामेकीखाएब।कृया,ेडदोबारासँनि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>ब।आइ खनउपमानातामेअिछ।माए, <strong>ह</strong>मब<strong>ह</strong>ुतभुखलछी।आबेछल<strong>ह</strong>ुँ,<strong>ह</strong>मअ<strong>ह</strong>ाँक <strong>दे</strong>छलौ।की खानातैयारभऽ गेलये।<strong>ह</strong>मराबडजोरसँभूखलागलWhat do we have forbreakfast today?Please, not breadagain.Today there s Upamafor breakfast.Mother, I am hungry.Come, I’ll serve you.Is the food ready?I am very muchhungry.174


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्याघरणं कृतं चेत् पाकःिसः एव।पाकः तदा एव िसः।थािलकाः थािपताःिकम्?सव िमिलवा एव भोजनंकुमर्ः।एकं चषकम् आनयतु।<strong>ह</strong>तौ क्षिलतवान्िकम्?पिरवेषणं कृतं, शीम्आगच्छतु।िकयान् <strong>िव</strong>लबः भोः,शीम् आगच्छतु।अिछ।खानाक्तेक<strong>दे</strong>िरसँतैयारअिछ।थालीसबरािख<strong>दे</strong>लौिक?सभ गोटेिमल कऽखानाकरू।कृयाएकटािगलासआनब।की अ<strong>ह</strong>ाँअपन<strong>ह</strong>ाथ धोएलेलो।खानाकनीसनतेजीसँपरोसु।िकऐक<strong>िव</strong>लंबभऽ र<strong>ह</strong>लअिछ,The food is ready, butfor seasoning.Food is ready sincelong.Have the plates beenkept?Let us all dinetogether.Please bring a glass.Did you wash yourhands?Food has been servedcome quickly.How long will youtake? Come quickly.175


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्पाकः शीतलः भवित।आगच्छतु, भोजनंकुमर्ः।इदिमदानॴ भोजनंसमातम्।आगच्छतु, अमािभः स<strong>ह</strong>भोजनं करोतु।मम भोजनम् अभवत्।अतु, ति<strong>ह</strong>र् केवलंपायसं वा वीकरोतु।पायसं मं ब<strong>ह</strong>ुअरोचत।अब, मम् इतोऽिपआवशकम्।मम िपपासा अित।कनेकजदीकरू।खानाठंडा भऽजाएत।आबू –आबूखानाखाएकलेल।<strong>ह</strong>मरखानातुरंतसमातभऽगेल।<strong>ह</strong>म आबेछलौ,सब गोटेसाथमेभोजनकरब।<strong>ह</strong>म बडिपयासलThe food is gettingcold.Come let’s eat.Just now I had food.I come, have food withus.I have had food.Okey. At least youhave payasam(porridge).I liked payasam verymuch.Mother, I want somemore.I am thirsty.176


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्छी।चषके जलं पूरयतु। कृयािगलासमेपानीडािल<strong>दे</strong>ब।अं ब<strong>ह</strong>ु उणम् अित। भातबडगरमअिछ।‘छोले’ यनं रूिचकरम्अित।यने लवणं यूनम्अित।अ िकमिप रूिचकरंनाित।रोिटका आवयकी अ<strong>ह</strong>ाँकेँिकम्?रोटीचा<strong>ह</strong>ीकी?आम्, पिरवेषयतु। <strong>ह</strong>ँ, कृयाकिरकऽ।मम् अम् इतोऽिपपिरवेषयतु।तत् मरीिचकायाःउपसेचनं पुनःपिरवेषयतु।आय अवले<strong>ह</strong>ः ब<strong>ह</strong>ुकटु अित।सूपः अित िकम्?अ<strong>ह</strong>ं सारं न इच्छािम।Please, fill water in theglass.The rice is very hot.‘Chole’ is very tasty.There is less salt inthe curry.Nothing is tasty today.Do you want roti?Yes, please.Please give me somemore rice.Please serve thatchilly–chutney again.The mango pickle isvery pungent.Do you’ve some ‘daal’?I don’t like ‘saar’(soup).177


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्मधुररोिटकां पुनःवीकरोतु।वलपं पिरवेषयतु, तावत्न आवयकम्।ब<strong>ह</strong>ु पिरवेषयतवती।अिधकं नाित भोः।िकं भोः सोचम्अनुभवित िकम्?िनःसोचं भोजनंकरोतु।सोचः मातु यत्आवयकं तत् पृच्छतु।न रोचते िकम्?िकं भोः, भवान् तुिकमिप न खादित।अ<strong>ह</strong>ं मधुरं न खादािम।दयं पिरवेषयािमिकम्?तम् इच्छित िकम्?आरसः ब<strong>ह</strong>ु मधुरः।भवता वक्तयम् आसीत्खलु।घृतं न पिरवेिषतवती।एतय रूिचं पयतु।िकिचत् शकर्रां योयतुसयक् भवेत्।एतत् ितक्तम् अित।Have sweet roti again.Serve a little please,that much is notnecessary.You’ve served toomuch.It’s not much.Hey, do you feel shy?Please help yourself,no formality.Don’t feel shy askwhatever you want.Don’t you like it?Hey, you are noteating anything.I don’t eat sweets.Shall I serve curd–rice?Do you want butter–milk?Mango–juice is verysweet.You did not serveghee.You should have toldme.Please taste this.Add a little sugar, it’llbe alright.This is bitter.178


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अब, मम एतत् मातु।भोजनं सयक् करोितचेत् मधुरं ददािम।थािलकायां यत् अिततत् सवर्ं समापनीयम्।एतत् मं न रोचते।सयक् चवर्णं करोतु।िकिचत् वीकरोतु।मातु, एतावत्पयतम्।अ मम याभोजनं<strong>िव</strong>लबेन अभवत्।अ पाकः रूिचकरःअित।अ भूिरभोजनम्आसीत्।कः जलम् आवयकम्इित उक्तवान्?भोजनम् अरोचत् िकम्?आम्, ब<strong>ह</strong>ु अरोचत्।Mother, I don’t wantthis.I’ll give you a sweet ifyou eat well.You’ve to finisheverything that is onthe plate.I don’t like this.Chew well.Have a little.No, this is enough.Today I had very late.Food is tasty today.Today there was agrand feast.Who asked for thefood?Did you like the food?Yes, I liked it verymuch.१.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिकाक सभटा पुरान अंक ेल, ितर<strong>ह</strong>ुता आ <strong>दे</strong>वनागरी रूपमे <strong>Videha</strong> e journal's all old issues in BrailleTirhuta and Devanagari versions२.मैिथली पोथी डाउनलोड Maithili Books Download,३.मैिथली ऑिडयो संकलन Maithili Audio Downloads,179


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्४.मैिथली वीिडयोक संकलन Maithili Videos५.िमिथला िचकला/ आधुिनक िचकला आ िच Mithila Painting/ Modern Art and Photos"<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क एि<strong>ह</strong> सभ स<strong>ह</strong>योगी िलंकपर से<strong>ह</strong>ो एक बेर जाऊ।६.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली िक्वज :http://videhaquiz.blogspot.com/७.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली जालवृ एीगेटर :http://videha-aggregator.blogspot.com/८.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> मैिथली साि<strong>ह</strong>य अंेजीमे अनूिदत :http://madhubani-art.blogspot.com/९.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क पूवर्-रूप "भालसिरक गाछ" :http://gajendrathakur.blogspot.com/१०.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> इंडेक्स :http://videha123.blogspot.com/११.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> फाइल :180


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्http://videha123.wordpress.com/१२. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : पि<strong>ह</strong>ल ितर<strong>ह</strong>ुता (िमिथला़क्षर) जालवृ (लॉग)http://videha-sadeha.blogspot.com/१३. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:ेल: मैिथली ेलमे: पि<strong>ह</strong>ल बेर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ाराhttp://videha-braille.blogspot.com/१४.V I D E H A " I S T M A I T H I L I F O R T N I G H T L YE J O U R N A L A R C H I V Ehttp://videha-archive.blogspot.com/१५. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का मै िथ ली पो थी क आ क इ वhttp://videha-pothi.blogspot.com/१६. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का ऑ िड यो आ क इ वhttp://videha-audio.blogspot.com/१७. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का वी िड यो आ क इ वhttp://videha-video.blogspot.com/१८. ' <strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> ' थ म मै िथ ली पा िक्ष क ई प ि का िम िथ ला िच क ला ,आ धु िन क क ला आ िच क लाhttp://videha-paintings-photos.blogspot.com/१९. मैिथल आर िमिथला (मैिथलीक सभसँ लोकिय जालवृ)http://maithilaurmithila.blogspot.com/२०.ुित काशन181


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्http://www.shruti-publication.com/२१.http://groups.google.com/group/videha२२.http://groups.yahoo.com/group/VIDEHA/२३.गजे ठाकुर इ डेक्सhttp://gajendrathakur123.blogspot.com२४.<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> रेिडयो:मैिथली कथा-क<strong>िव</strong>ता आिदक पि<strong>ह</strong>ल पोडकाट साइटhttp://videha123radio.wordpress.com/२५. नेना भुटकाhttp://mangan-khabas.blogspot.com/म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना:(१) '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ारा धारावाि<strong>ह</strong>क रूपे ई-कािशत कएल गेल गजे ठाकुरक िनबध-बध-समीक्षा, उपयास(स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप-गुच्छ), नाटक(संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाितमन) आ बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong>य <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िंट फॉमर्मे। कुरुक्षेम्–अतमर्नक खड-१ सँ ७ CombinedISBN No.978-81-907729-7-6 <strong>िव</strong>वरण एि<strong>ह</strong> पृपर नीचाँमे आ काशकक साइट http://www.shruti-publication.com/पर ।म<strong>ह</strong>वपूणर् सूचना (२):सूचना: <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मैिथली-अंेजी आ अंेजी मैिथली कोष (इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल बेर सचर्-िडक्शनरी) एम.एस.एस.क्यू.एल. सवर्र आधािरत -Based on ms-sql server Maithili-English and English-MaithiliDictionary. <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क भाषापाक- रचनालेखन तंभमे।कुरुक्षेम् अतमर्नक- गजे ठाकुरगजे ठाकुरक िनबध-बध-समीक्षा, उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ),नाटक(संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन) आ बालमंडली-िकशोरजगत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िंट फॉमर्मे।कुरुक्षेम्–अतमर्नक, खड-१ सँ ७Ist edition 2009 of Gajendra Thakur’s KuruKshetram-Antarmanak (Vol. I to VII)- essay-papercriticism,novel, poems, story, play, epics and Children-grown-ups literature in single binding:Language:Maithili६९२ पृ : मूय भा. रु. 100/-(for individual buyers inside india)(add courier charges Rs.50/-per copy for Delhi/NCR and Rs.100/- per copy for outside Delhi)182


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्For Libraries and overseas buyers $40 US (including postage)The book is AVAILABLE FOR PDF DOWNLOAD AThttps://sites.google.com/a/videha.com/videha/http://videha123.wordpress.com/Details for purchase available at print-version publishers's sitewebsite: http://www.shruti-publication.com/or you may write toe-mail:shruti.publication@shruti-publication.com<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>: स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> : १: २: ३: ४ ितर<strong>ह</strong>ुता : <strong>दे</strong>वनागरी "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क, िंट संकरण :<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-ई-पिका (http://www.videha.co.in/) कचुनल रचना सिमिलत।<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong>:१: २: ३: ४सपादक: गजे ठाकुर; स<strong>ह</strong>ायक-सपादक: ीमती रिम रेखा िस<strong>ह</strong>ा, उमेश मंडलभाषा-सपादन: नागे कुमार झा आ पीकार <strong>िव</strong>ानद झाDetails for purchase available at print-version publishers's site http://www.shruti-publication.comor you may write to shruti.publication@shruti-publication.com२. सं<strong>दे</strong>श-183


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्[ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वनागरी आ गजे ठाकुरक सात खडक- िनबध-बध-समीक्षा,उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong>(स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ), नाटक (संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन) आ बाल-मंडली-िकशोर जगत-सं<strong>ह</strong> कुरुक्षेम् अंतमर्नक मा<strong>दे</strong>ँ। ]१.ी गो<strong>िव</strong>द झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ तरंगजालपर उतािर <strong>िव</strong>भिरमे मातृभाषा मैिथलीक ल<strong>ह</strong>िर जगाओल, खेद जे अपनेक एि<strong>ह</strong> म<strong>ह</strong>ािभयानमे <strong>ह</strong>मएखन धिर संग नि<strong>ह</strong> दए सकल<strong>ह</strong>ुँ। सुनैत छी अपनेकेँ सुझाओ आ रचनामक आलोचना िय लगैत अिछ तेँ िकछु िलखक मोनभेल। <strong>ह</strong>मर स<strong>ह</strong>ायता आ स<strong>ह</strong>योग अपनेकेँ सदा उपलध र<strong>ह</strong>त।२.ी रमानद रेणु- मैिथलीमे ई-पिका पािक्षक रूपेँ चला कऽ जे अपन मातृभाषाक चार कऽ र<strong>ह</strong>ल छी, से धयवाद । आगाँअपनेक समत मैिथलीक कायर्क <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>म <strong>ह</strong>ृदयसँ शुभकामना दऽ र<strong>ह</strong>ल छी।३.ी <strong>िव</strong>ानाथ झा "<strong>िव</strong>िदत"- संचार आ ौोिगकीक एि<strong>ह</strong> ितपध ग्लोबल युगमे अपन मि<strong>ह</strong>मामय "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"केँ अपना <strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कट<strong>दे</strong>िख जतबा सता आ संतोष भेल, तकरा कोनो उपलध "मीटर"सँ नि<strong>ह</strong> नापल जा सकैछ? ..एकर ऐित<strong>ह</strong>ािसक मूयांकन आसांकृितक ितफलन एि<strong>ह</strong> शतादीक अंत धिर लोकक नजिरमे आयर्जनक रूपसँ कट <strong>ह</strong>ैत।४. ो. उदय नारायण िसं<strong>ह</strong> "निचकेता"- जे काज अ<strong>ह</strong>ाँ कए र<strong>ह</strong>ल छी तकर चरचा एक िदन मैिथली भाषाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>ह</strong>ोएत।आनद भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, ई जािन कए जे एतेक गोट मैिथल "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई जनर्लकेँ पिढ़ र<strong>ह</strong>ल छिथ।...<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क चालीसम अंक पुरबाकलेल अिभनदन।५. डॉ. गंगेश गुंजन- एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>-कमर्मे लािग र<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँक सवेदनशील मन, मैिथलीक ित समिपर्त मे<strong>ह</strong>नितक अमृत रंग, इित<strong>ह</strong>ासमे एक टा <strong>िव</strong>िश फराक अयाय आरंभ करत, <strong>ह</strong>मरा <strong>िव</strong>ास अिछ। अशेष शुभकामना आ बधाइक स, सने<strong>ह</strong>...अ<strong>ह</strong>ाँक पोथीकुरुक्षेम् अंतमर्नक थम दृया ब<strong>ह</strong>ुत भय तथा उपयोगी बुझाइछ। मैिथलीमे तँ अपना वरूपक ायः ई पि<strong>ह</strong>ले ए<strong>ह</strong>न भयअवतारक पोथी िथक। <strong>ह</strong>षर्पूणर् <strong>ह</strong>मर <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई वीकार करी।६. ी रामाय झा "रामरंग"(आब वगय)- "अपना" िमिथलासँ संबंिधत...<strong>िव</strong>षय वतुसँ अवगत भेल<strong>ह</strong>ुँ।...शेष सभ कुशल अिछ।७. ी जे िपाठी- साि<strong>ह</strong>य अकादमी- इंटरनेट पर थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर लेल बधाई आ शुभकामनावीकार करू।८. ी फुलकुमार िसं<strong>ह</strong> "मौन"- थम मैिथली पािक्षक पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क काशनक समाचार जािन कनेक चिकत मुदा बेसीआािदत भेल<strong>ह</strong>ुँ। कालचकेँ पकिड़ जाि<strong>ह</strong> दूरदृिक पिरचय <strong>दे</strong>ल<strong>ह</strong>ुँ, ओि<strong>ह</strong> लेल <strong>ह</strong>मर मंगलकामना।९.डॉ. िशवसाद यादव- ई जािन अपार <strong>ह</strong>षर् भए र<strong>ह</strong>ल अिछ, जे नव सूचना-ाितक क्षेमे मैिथली पकािरताकेँ वेश िदअएबाकसा<strong>ह</strong>िसक कदम उठाओल अिछ। पकािरतामे एि<strong>ह</strong> कारक नव योगक <strong>ह</strong>म वागत करैत छी, संगि<strong>ह</strong> "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क सफलताकशुभकामना।१०. ी आाचरण झा- कोनो प-पिकाक काशन- ता<strong>ह</strong>ूमे मैिथली पिकाक काशनमे के कतेक स<strong>ह</strong>योग करता<strong>ह</strong>- ई तऽ भ<strong>िव</strong>यक<strong>ह</strong>त। ई <strong>ह</strong>मर ८८ वषर्मे ७५ वषर्क अनुभव र<strong>ह</strong>ल। एतेक पैघ म<strong>ह</strong>ान यज्ञमे <strong>ह</strong>मर ापूणर् आ<strong>ह</strong>ुित ात <strong>ह</strong>ोयत- यावत ठीक-ठाकछी/ र<strong>ह</strong>ब।११. ी <strong>िव</strong>जय ठाकुर- िमिशगन <strong>िव</strong><strong>िव</strong>ालय- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" पिकाक अंक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ, सपूणर् टीम बधाईक पा अिछ। पिकाक मंगलभ<strong>िव</strong>य <strong>ह</strong>ेतु <strong>ह</strong>मर शुभकामना वीकार कएल जाओ।184


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्१२. ी सुभाषच यादव- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" क बारेमे जािन सता भेल। ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’ िनरतर पल<strong>िव</strong>त-पुिपत <strong>ह</strong>ो आ चतुिदर्क अपनसुगंध पसारय से कामना अिछ।१३. ी मैिथलीपु दीप- ई-पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" केर सफलताक भगवतीसँ कामना। <strong>ह</strong>मर पूणर् स<strong>ह</strong>योग र<strong>ह</strong>त।१४. डॉ. ी भीमनाथ झा- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" इटरनेट पर अिछ तेँ "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" नाम उिचत आर कतेक रूपेँ एकर <strong>िव</strong>वरण भए सकैत अिछ।आइ-काि मोनमे उेग र<strong>ह</strong>ैत अिछ, मुदा शी पूणर् स<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>िख अित सता भेल। मैिथलीक लेल ईघटना छी।१५. ी रामभरोस कापिड़ "मर"- जनकपुरधाम- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ऑनलाइन <strong>दे</strong>िख र<strong>ह</strong>ल छी। मैिथलीकेँ अतरीय जगतमे प<strong>ह</strong>ुँचेल<strong>ह</strong>ुँ तकरालेल <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई। िमिथला र सभक संकलन अपूवर्। नेपालोक स<strong>ह</strong>योग भेटत, से <strong>िव</strong>ास करी।१६. ी राजनदन लालदास- "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" ई-पिकाक मायमसँ बड़ नीक काज कए र<strong>ह</strong>ल छी, नाितक अि<strong>ह</strong>ठाम <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ। एकर वािषर्कअ ंक जखन िं ट िनकालब तँ <strong>ह</strong>मरा पठायब। कलकामे ब<strong>ह</strong>ुत गोटेकेँ <strong>ह</strong>म साइटक पता िलखाए <strong>दे</strong>ने िछयि<strong>ह</strong>। मोन तँ <strong>ह</strong>ोइत अिछजे िदली आिब कए आशीवद दैत<strong>ह</strong>ुँ, मुदा उमर आब बेशी भए गेल। शुभकामना <strong>दे</strong>श-<strong>िव</strong><strong>दे</strong>शक मैिथलकेँ जोड़बाक लेल।.. उकृकाशन कुरुक्षेम् अंतमर्नक लेल बधाइ। अुत काज कएल अिछ, नीक तुित अिछ सात खडमे। मुदा अ<strong>ह</strong>ाँक सेवा आ सेिनःवाथर् तखन बूझल जाइत जँ अ<strong>ह</strong>ाँ ारा कािशत पोथी सभपर दाम िलखल नि<strong>ह</strong> रि<strong>ह</strong>तैक। ओि<strong>ह</strong>ना सभकेँ <strong>िव</strong>लि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>ल जइतैक।(पीकरण- ीमान्, अ<strong>ह</strong>ाँक सूचनाथर् <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ारा ई-कािशत कएल सभटा सामी आकइवमेhttps://sites.google.com/a/videha.com/videha-pothi/ पर िबना मूयक डाउनलोड लेल उपलध छै आ भ<strong>िव</strong>यमे से<strong>ह</strong>ोर<strong>ह</strong>तैक। एि<strong>ह</strong> आकइवकेँ जे िकयो काशक अनुमित लऽ कऽ िंट रूपमे कािशत कएने छिथ आ तकर ओ दाम रखने छिथताि<strong>ह</strong>पर <strong>ह</strong>मर कोनो िनयंण नि<strong>ह</strong> अिछ।- गजे ठाकुर)... अ<strong>ह</strong>ाँक ित अशेष शुभकामनाक संग।१७. डॉ. ेमशंकर िसं<strong>ह</strong>- अ<strong>ह</strong>ाँ मैिथलीमे इंटरनेटपर पि<strong>ह</strong>ल पिका "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>" कािशत कए अपन अुत मातृभाषानुरागक पिरचय <strong>दे</strong>लअिछ, अ<strong>ह</strong>ाँक िनःवाथर् मातृभाषानुरागसँ ेिरत छी, एकर िनिम जे <strong>ह</strong>मर सेवाक योजन <strong>ह</strong>ो, तँ सूिचत करी। इंटरनेटपर आोपांतपिका <strong>दे</strong>खल, मन फुिलत भऽ गेल।१८.ीमती शेफािलका वम- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> ई-पिका <strong>दे</strong>िख मोन उलाससँ भिर गेल। <strong>िव</strong>ज्ञान कतेक गित कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ...अ<strong>ह</strong>ाँ सभअनत आकाशकेँ भेिद िदयौ, समत <strong>िव</strong>तारक र<strong>ह</strong>यकेँ तार-तार कऽ िदयौक...। अपनेक अुत पुतक कुरुक्षेम् अंतमर्नक<strong>िव</strong>षयवतुक दृिसँ गागरमे सागर अिछ। बधाई।१९.ी <strong>ह</strong>ेतुकर झा, पटना-जाि<strong>ह</strong> समपर्ण भावसँ अपने िमिथला-मैिथलीक सेवामे तपर छी से तुय अिछ। <strong>दे</strong>शक राजधानीसँ भयर<strong>ह</strong>ल मैिथलीक शंखनाद िमिथलाक गाम-गाममे मैिथली चेतनाक <strong>िव</strong>कास अवय करत।२०. ी योगानद झा, किबलपुर, ल<strong>ह</strong>ेिरयासराय- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पोथीकेँ िनकटसँ <strong>दे</strong>खबाक अवसर भेटल अिछ आ मैिथलीजगतक एकटा उट ओ समसामियक दृिसप <strong>ह</strong>ताक्षरक कलमबद पिरचयसँ आािदत छी। "<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>"क <strong>दे</strong>वनागरी सँकरणपटनामे रु. 80/- मे उपलध भऽ सकल जे <strong>िव</strong>िभ लेखक लोकिनक छायािच, पिरचय पक ओ रचनावलीक सयक काशनसँऐित<strong>ह</strong>ािसक क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ।२१. ी िकशोरीकात िम- कोलकाता- जय मैिथली, <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे ब<strong>ह</strong>ुत रास क<strong>िव</strong>ता, कथा, िरपोटर् आिदक सिच सं<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख आ आरअिधक सता िमिथलाक्षर <strong>दे</strong>िख- बधाई वीकार कएल जाओ।२२.ी जीवकात- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क मुित अंक पढ़ल- अुत मे<strong>ह</strong>नित। चाबस-चाबस। िकछु समालोचना मरखा<strong>ह</strong>..मुदा सय।185


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्२३. ी भालच झा- अपनेक कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>दे</strong>िख बुझाएल जेना <strong>ह</strong>म अपने छपल<strong>ह</strong>ुँ अिछ। एकर <strong>िव</strong>शालकाय आकृितअपनेक सवर्समावेशताक पिरचायक अिछ। अपनेक रचना सामयर्मे उरोर वृि <strong>ह</strong>ो, एि<strong>ह</strong> शुभकामनाक संग <strong>ह</strong>ािदर्क बधाई।२४.ीमती डॉ नीता झा- अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। योितरीर शदावली, कृिष मय शदावली आ सीत बसत आसभ कथा, क<strong>िव</strong>ता, उपयास, बाल-िकशोर साि<strong>ह</strong>य सभ उम छल। मैिथलीक उरोर <strong>िव</strong>कासक लय दृिगोचर <strong>ह</strong>ोइत अिछ।२५.ी मायानद िम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मे <strong>ह</strong>मर उपयास ीधनक जे <strong>िव</strong>रोध कएल गेल अिछ तकर <strong>ह</strong>म <strong>िव</strong>रोध करैत छी।...कुरुक्षेम् अंतमर्नक पोथीक लेल शुभकामना।(ीमान् समालोचनाकेँ <strong>िव</strong>रोधक रूपमे नि<strong>ह</strong> लेल जाए।-गजे ठाकुर)२६.ी म<strong>ह</strong>े <strong>ह</strong>जारी- सपादक ीिमिथला- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ मोन <strong>ह</strong>िषर्त भऽ गेल..एखन पूरा पढ़यमे ब<strong>ह</strong>ुत समय लागत,मुदा जतेक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ से आािदत कएलक।२७.ी केदारनाथ चौधरी- कुरुक्षेम् अंतमर्नक अुत लागल, मैिथली साि<strong>ह</strong>य लेल ई पोथी एकटा ितमान बनत।२८.ी सयानद पाठक- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क <strong>ह</strong>म िनयिमत पाठक छी। ओकर वरूपक शंसक छल<strong>ह</strong>ुँ। ए<strong>ह</strong>र अ<strong>ह</strong>ाँक िलखल - कुरुक्षेम्अंतमर्नक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ुँ। मोन आािदत भऽ उठल। कोनो रचना तरा-उपरी।२९.ीमती रमा झा-सपादक िमिथला दपर्ण। कुरुक्षेम् अंतमर्नक िंट फॉमर् पिढ़ आ एकर गुणवा <strong>दे</strong>िख मोन स भऽ गेल,अुत शद एकरा लेल युक्त कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क उरोर गितक शुभकामना।३०.ी नरे झा, पटना- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> िनयिमत <strong>दे</strong>खैत र<strong>ह</strong>ैत छी। मैिथली लेल अुत काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी।३१.ी रामलोचन ठाकुर- कोलकाता- िमिथलाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख मोन सतासँ भिर उठल, अंकक <strong>िव</strong>शाल पिरदृय आवतकारीअिछ।३२.ी तारानद <strong>िव</strong>योगी- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> आ कुरुक्षेम् अंतमर्नक <strong>दे</strong>िख चकिबदोर लािग गेल। आयर्। शुभकामना आ बधाई।३३.ीमती ेमलता िम “ेम”- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। सभ रचना उच्चकोिटक लागल। बधाई।३४.ी कीितर्नारायण िम- बेगूसराय- कुरुक्षेम् अंतमर्नक बड नीक लागल, आगांक सभ काज लेल बधाई।३५.ी म<strong>ह</strong>ाकाश-स<strong>ह</strong>रसा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक नीक लागल, <strong>िव</strong>शालकाय संगि<strong>ह</strong> उमकोिटक।३६.ी अिग्नपुप- िमिथलाक्षर आ <strong>दे</strong>वाक्षर <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ल..ई थम तँ अिछ एकरा शंसामे मुदा <strong>ह</strong>म एकरा दुसा<strong>ह</strong>िसक क<strong>ह</strong>ब। िमिथलािचकलाक तभकेँ मुदा अिगला अंकमे आर <strong>िव</strong>तृत बनाऊ।३७.ी मंजर सुलेमान-दरभंगा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क जतेक शंसा कएल जाए कम <strong>ह</strong>ोएत। सभ चीज उम।३८.ीमती ोफेसर वीणा ठाकुर- कुरुक्षेम् अंतमर्नक उम, पठनीय, <strong>िव</strong>चारनीय। जे क्यो <strong>दे</strong>खैत छिथ पोथी ात करबाक उपायपुछैत छिथ। शुभकामना।३९.ी छानद िसं<strong>ह</strong> झा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ, बड नीक सभ तर<strong>ह</strong>ेँ।186


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्४०.ी ताराकात झा- सपादक मैिथली दैिनक िमिथला समाद- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> तँ कटेट ोवाइडरक काज कऽ र<strong>ह</strong>ल अिछ। कुरुक्षेम्अंतमर्नक अुत लागल।४१.डॉ रवी कुमार चौधरी- कुरुक्षेम् अंतमर्नक ब<strong>ह</strong>ुत नीक, ब<strong>ह</strong>ुत मे<strong>ह</strong>नितक पिरणाम। बधाई।४२.ी अमरनाथ- कुरुक्षेम् अंतमर्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> दुनू मरणीय घटना अिछ, मैिथली साि<strong>ह</strong>य मय।४३.ी पंचानन िम- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क वै<strong>िव</strong>य आ िनरतरता भा<strong>िव</strong>त करैत अिछ, शुभकामना।४४.ी केदार कानन- कुरुक्षेम् अतमर्नक लेल अनेक धयवाद, शुभकामना आ बधाइ वीकार करी। आ निचकेताक भूिमकापढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। शुरूमे तँ लागल जेना कोनो उपयास अ<strong>ह</strong>ाँ ारा सृिजत भेल अिछ मुदा पोथी उनटौला पर ज्ञात भेल जे एि<strong>ह</strong>मे तँ सभ<strong>िव</strong>धा समाि<strong>ह</strong>त अिछ।४५.ी धनाकर ठाकुर- अ<strong>ह</strong>ाँ नीक काज कऽ र<strong>ह</strong>ल छी। फोटो गैलरीमे िच एि<strong>ह</strong> शतादीक जमितिथक अनुसार र<strong>ह</strong>ैत तऽ नीक।४६.ी आशीष झा- अ<strong>ह</strong>ाँक पुतकक संबंधमे एतबा िलखबा सँ अपना कए नि<strong>ह</strong> रोिक सकल<strong>ह</strong>ुँ जे ई िकताब मा िकताब नि<strong>ह</strong>थीक, ई एकटा उमीद छी जे मैिथली अ<strong>ह</strong>ाँ सन पुक सेवा सँ िनरंतर समृ <strong>ह</strong>ोइत िचरजीवन कए ात करत।४७.ी शभु कुमार िसं<strong>ह</strong>- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क तपरता आ ियाशीलता <strong>दे</strong>िख आािदत भऽ र<strong>ह</strong>ल छी। िनितरूपेण क<strong>ह</strong>ल जा सकैछ जेसमकालीन मैिथली पिकाक इित<strong>ह</strong>ासमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क नाम वणक्षरमे िलखल जाएत। ओि<strong>ह</strong> कुरुक्षेक घटना सभ तँ अठार<strong>ह</strong>े िदनमेखतम भऽ गेल र<strong>ह</strong>ए मुदा अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् तँ अशेष अिछ।४८.डॉ. अजीत िम- अपनेक यासक कतबो श ंसा कएल जाए कमे <strong>ह</strong>ोएतैक। मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे अ<strong>ह</strong>ाँ ारा कएल गेल काजयुग-युगातर धिर पूजनीय र<strong>ह</strong>त।४९.ी बीरे मिलक- अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् अतमर्नक आ <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पिढ़ अित सता भेल। अ<strong>ह</strong>ाँक वाय ठीक र<strong>ह</strong>ए आउसा<strong>ह</strong> बनल र<strong>ह</strong>ए से कामना।५०.ी कुमार राधारमण- अ<strong>ह</strong>ाँक िदशा-िनदशमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पि<strong>ह</strong>ल मैिथली ई-जनर्ल <strong>दे</strong>िख अित सता भेल। <strong>ह</strong>मर शुभकामना।५१.ी फूलच झा वीण-<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ने र<strong>ह</strong>ी मुदा कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>िख बढ़ाई <strong>दे</strong>बा लेल बाय भऽ गेल<strong>ह</strong>ुँ। आब <strong>िव</strong>ासभऽ गेल जे मैिथली नि<strong>ह</strong> मरत। अशेष शुभकामना।५२.ी <strong>िव</strong>भूित आनद- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>:स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िख, ओकर <strong>िव</strong>तार <strong>दे</strong>िख अित सता भेल।५३.ी मानेर मनुज-कुरुक्षेम् अतमर्नक एकर भयता <strong>दे</strong>िख अित सता भेल, एतेक <strong>िव</strong>शाल थ मैिथलीमे आइ धिर नि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>खने र<strong>ह</strong>ी। एि<strong>ह</strong>ना भ<strong>िव</strong>यमे काज करैत र<strong>ह</strong>ी, शुभकामना।५४.ी <strong>िव</strong>ानद झा- आइ.आइ.एम.कोलकाता- कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>िव</strong>तार, छपाईक संग गुणवा <strong>दे</strong>िख अित सता भेल।५५.ी अर<strong>िव</strong>द ठाकुर-कुरुक्षेम् अतमर्नक मैिथली साि<strong>ह</strong>यमे कएल गेल एि<strong>ह</strong> तर<strong>ह</strong>क पि<strong>ह</strong>ल योग अिछ, शुभकामना।५६.ी कुमार पवन-कुरुक्षेम् अतमर्नक पिढ़ र<strong>ह</strong>ल छी। िकछु लघुकथा पढ़ल अिछ, ब<strong>ह</strong>ुत मािमर्क छल।187


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्५७. ी दीप िब<strong>ह</strong>ारी-कुरुक्षेम् अतमर्नक <strong>दे</strong>खल, बधाई।५८.डॉ मिणकात ठाकुर-कैिलफोिनर्या- अपन <strong>िव</strong>लक्षण िनयिमत सेवासँ <strong>ह</strong>मरा लोकिनक <strong>ह</strong>ृदयमे <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> स<strong>दे</strong><strong>ह</strong> भऽ गेल अिछ।५९.ी धीरे ेमिषर्- अ<strong>ह</strong>ाँक समत यास सरा<strong>ह</strong>नीय। दुख <strong>ह</strong>ोइत अिछ जखन अ<strong>ह</strong>ाँक यासमे अपेिक्षत स<strong>ह</strong>योग नि<strong>ह</strong> कऽ पबैतछी।६०.ी <strong>दे</strong>वशंकर नवीन- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>क िनरतरता आ <strong>िव</strong>शाल वरूप- <strong>िव</strong>शाल पाठक वगर्, एकरा ऐित<strong>ह</strong>ािसक बनबैत अिछ।६१.ी मो<strong>ह</strong>न भाराज- अ<strong>ह</strong>ाँक समत कायर् <strong>दे</strong>खल, ब<strong>ह</strong>ुत नीक। एखन िकछु परेशानीमे छी, मुदा शी स<strong>ह</strong>योग <strong>दे</strong>ब।६२.ी फजलुर र<strong>ह</strong>मान <strong>ह</strong>ाशमी-कुरुक्षेम् अतमर्नक मे एतेक मे<strong>ह</strong>नतक लेल अ<strong>ह</strong>ाँ साधुवादक अिधकारी छी।६३.ी लमण झा "सागर"- मैिथलीमे चमकािरक रूपेँ अ<strong>ह</strong>ाँक वेश आादकारी अिछ।..अ<strong>ह</strong>ाँकेँ एखन आर..दूर..ब<strong>ह</strong>ुत दूरधिरजेबाक अिछ। वथ आ स र<strong>ह</strong>ी।६४.ी जगदीश साद मंडल-कुरुक्षेम् अतमर्नक पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ । कथा सभ आ उपयास स<strong>ह</strong>बाढ़िन पूणर्रूपेँ पिढ़ गेल छी। गाम-घरकभौगोिलक <strong>िव</strong>वरणक जे सूम वणर्न स<strong>ह</strong>बाढ़िनमे अिछ, से चिकत कएलक, एि<strong>ह</strong> सं<strong>ह</strong>क कथा-उपयास मैिथली लेखनमे <strong>िव</strong><strong>िव</strong>धताअनलक अिछ। समालोचना शामे अ<strong>ह</strong>ाँक दृि वैयिक्तक नि<strong>ह</strong> वरन् सामािजक आ कयाणकारी अिछ, से शंसनीय।६५.ी अशोक झा-अयक्ष िमिथला <strong>िव</strong>कास पिरषद- कुरुक्षेम् अतमर्नक लेल बधाई आ आगाँ लेल शुभकामना।६६.ी ठाकुर साद मुमुर्- अुत यास। धयवादक संग ाथर्ना जे अपन मािट-पािनकेँ यानमे रािख अंकक समायोजन कएलजाए। नव अंक धिर यास सरा<strong>ह</strong>नीय। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>केँ ब<strong>ह</strong>ुत-ब<strong>ह</strong>ुत धयवाद जे ए<strong>ह</strong>ेन सुदर-सुदर सचार (आलेख) लगा र<strong>ह</strong>ल छिथ।सभटा <strong>ह</strong>णीय- पठनीय।६७.बुिनाथ िम- िय गजे जी,अ<strong>ह</strong>ाँक सपादन मे कािशत ‘<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>’आ ‘कुरुक्षेम् अंतमर्नक’ <strong>िव</strong>लक्षण पिका आ <strong>िव</strong>लक्षण पोथी!की नि<strong>ह</strong> अिछ अ<strong>ह</strong>ाँक सपादनमे? एि<strong>ह</strong> य सँ मैिथली क <strong>िव</strong>कास <strong>ह</strong>ोयत,िनसं<strong>दे</strong><strong>ह</strong>।६८.ी बृखेश च लाल- गजेजी, अपनेक पुतक कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ मोन गदगद भय गेल , <strong>ह</strong>ृदयसँ अनुगृि<strong>ह</strong>त छी ।<strong>ह</strong>ािदर्क शुभकामना ।६९.ी परमेर कापिड़ - ी गजे जी । कुरुक्षेम् अंतमर्नक पिढ़ गदगद आ ने<strong>ह</strong>ाल भेल<strong>ह</strong>ुँ।७०.ी रवीनाथ ठाकुर- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ैत र<strong>ह</strong>ैत छी। धीरे ेमिषर्क मैिथली गजलपर आलेख पढ़ल<strong>ह</strong>ुँ। मैिथली गजल कऽ सँ कऽचिल गेलैक आ ओ अपन आलेखमे मा अपन जानल-पि<strong>ह</strong>चानल लोकक चचर् कएने छिथ। जेना मैिथलीमे मठक परपरा र<strong>ह</strong>लअिछ। (पीकरण- ीमान्, ेमिषर् जी ओि<strong>ह</strong> आलेखमे ई प िलखने छिथ जे िकनको नाम जे छुिट गेल छि<strong>ह</strong> तँ से माआलेखक लेखकक जानकारी नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>बाक ारे, एि<strong>ह</strong>मे आन कोनो कारण नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>खल जाय। अ<strong>ह</strong>ाँसँ एि<strong>ह</strong> <strong>िव</strong>षयपर <strong>िव</strong>तृत आलेखसादर आमंित अिछ।-सपादक)७१.ी मंेर झा- <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> पढ़ल आ संगि<strong>ह</strong> अ<strong>ह</strong>ाँक मैगनम ओपस कुरुक्षेम् अंतमर्नक से<strong>ह</strong>ो, अित उम। मैिथलीक लेल कएल जार<strong>ह</strong>ल अ<strong>ह</strong>ाँक समत कायर् अतुलनीय अिछ।188


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्७२. ी <strong>ह</strong>रेकृण झा- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मैिथलीमे अपन तर<strong>ह</strong>क एकमा थ अिछ, एि<strong>ह</strong>मे लेखकक सम दृि आ रचनाकौशल <strong>दे</strong>खबामे आएल जे लेखकक फीडवकर्सँ जुड़ल र<strong>ह</strong>बाक कारणसँ अिछ।७३.ी सुकात सोम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक मे समाजक इित<strong>ह</strong>ास आ वतर्मानसँ अ<strong>ह</strong>ाँक जुड़ाव बड नीक लागल, अ<strong>ह</strong>ाँ एि<strong>ह</strong> क्षेमेआर आगाँ काज करब से आशा अिछ।७४.ोफेसर मदन िम- कुरुक्षेम् अंतमर्नक सन िकताब मैिथलीमे पि<strong>ह</strong>ले अिछ आ एतेक <strong>िव</strong>शाल सं<strong>ह</strong>पर शोध कएल जा सकैतअिछ। भ<strong>िव</strong>यक लेल शुभकामना।७५.ोफेसर कमला चौधरी- मैिथलीमे कुरुक्षेम् अंतमर्नक सन पोथी आबए जे गुण आ रूप दुनूमे िनसन <strong>ह</strong>ोअए, से ब<strong>ह</strong>ुत िदनसँआकांक्षा छल, ओ आब जा कऽ पूणर् भेल। पोथी एक <strong>ह</strong>ाथसँ दोसर <strong>ह</strong>ाथ घुिम र<strong>ह</strong>ल अिछ, एि<strong>ह</strong>ना आगाँ से<strong>ह</strong>ो अ<strong>ह</strong>ाँसँ आशा अिछ।७६.ी उदय च झा "<strong>िव</strong>नोद": गजेजी, अ<strong>ह</strong>ाँ जतेक काज कएल<strong>ह</strong>ुँ अिछ से मैिथलीमे आइ धिर िकयो नि<strong>ह</strong> कएने छल।शुभकामना। अ<strong>ह</strong>ाँकेँ एखन ब<strong>ह</strong>ुत काज आर करबाक अिछ।७७.ी कृण कुमार कयप: गजे ठाकुरजी, अ<strong>ह</strong>ाँसँ भेँट एकटा मरणीय क्षण बिन गेल। अ<strong>ह</strong>ाँ जतेक काज एि<strong>ह</strong> बएसमे कऽ गेलछी ताि<strong>ह</strong>सँ <strong>ह</strong>जार गुणा आर बेशीक आशा अिछ।७८.ी मिणकात दास: अ<strong>ह</strong>ाँक मैिथलीक कायर्क शंसा लेल शद नि<strong>ह</strong> भेटैत अिछ। अ<strong>ह</strong>ाँक कुरुक्षेम् अतमर्नक सपूणर् रूपेँ पिढ़गेल<strong>ह</strong>ुँ। वचा<strong>ह</strong>च बड नीक लागल।कुरुक्षेम् अंतमर्नक- गजे ठाकुरगजे ठाकुरक िनबध-बध-समीक्षा, उपयास (स<strong>ह</strong>बाढ़िन) , प-सं<strong>ह</strong> (स<strong>ह</strong>ादीक चौपड़पर), कथा-गप (गप गुच्छ),नाटक(संकषर्ण), म<strong>ह</strong>ाकाय (वचा<strong>ह</strong>च आ असाित मन) आ बालमंडली-िकशोरजगत <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे संपूणर् ई-काशनक बाद िंट फॉमर्मे।कुरुक्षेम्–अतमर्नक, खड-१ सँ ७Ist edition 2009 of Gajendra Thakur’s KuruKshetram-Antarmanak (Vol. I to VII)- essay-papercriticism,novel, poems, story, play, epics and Children-grown-ups literature in single binding:Language:Maithili189


<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ६४ म अंक १५ अगस्त २०१० (वषर् ३ मास ३२ अंक ६४)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्(Details for purchase available at print-version publishers's site http://www.shruti-publication.comor you may write to shruti.publication@shruti-publication.com )<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मैिथली साि<strong>ह</strong>य आदोलन(c)२००४-१०. सविधकार लेखकाधीन आ जतय लेखकक नाम नि<strong>ह</strong> अिछ ततय संपादकाधीन। सपादक: गजे ठाकुर। स<strong>ह</strong>-सपादक: उमेश मंडल। स<strong>ह</strong>ायक सपादक: िशव कुमार झा आ रिम रेखा िस<strong>ह</strong>ा। भाषा-सपादन: नागे कुमार झा आ पीकार<strong>िव</strong>ानद झा। कला-सपादन: योित सुनीत चौधरी।रचनाकार अपन मौिलक आ अकािशत रचना (जकर मौिलकताक संपूणर् उरदाियव लेखक गणक मय छि<strong>ह</strong>)ggajendra@videha.com केँ मेल अटैचमेटक रूपमेँ .doc, .docx, .rtf वा .txt फॉमटमे पठा सकैत छिथ। रचनाक संगरचनाकार अपन संिक्षत पिरचय आ अपन कैन कएल गेल फोटो पठेता<strong>ह</strong>, से आशा करैत छी। रचनाक अंतमे टाइप र<strong>ह</strong>य, जे ईरचना मौिलक अिछ, आ पि<strong>ह</strong>ल काशनक <strong>ह</strong>ेतु <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> (पािक्षक) ई पिकाकेँ <strong>दे</strong>ल जा र<strong>ह</strong>ल अिछ। मेल ात <strong>ह</strong>ोयबाक बादयथासंभव शी ( सात िदनक भीतर) एकर काशनक अंकक सूचना <strong>दे</strong>ल जायत। ’<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' थम मैिथली पािक्षक ई पिका अिछआ एि<strong>ह</strong>मे मैिथली, संकृत आ अंेजीमे िमिथला आ मैिथलीसँ संबंिधत रचना कािशत कएल जाइत अिछ। एि<strong>ह</strong> ई पिकाकेँ ीमितलमी ठाकुर ारा मासक ०१ आ १५ ितिथकेँ ई कािशत कएल जाइत अिछ।(c) 2004-10 सविधकार सुरिक्षत। <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>मे कािशत सभटा रचना आ आकइवक सविधकार रचनाकार आ सं<strong>ह</strong>कक लगमेछि<strong>ह</strong>। रचनाक अनुवाद आ पुनः काशन िकंवा आकइवक उपयोगक अिधकार िकनबाक <strong>ह</strong>ेतु ggajendra@videha.co.in परसंपकर् करू। एि<strong>ह</strong> साइटकेँ ीित झा ठाकुर, मधूिलका चौधरी आ रिम िया ारा िडजाइन कएल गेल।िसिरतु190

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!