Het vieren van vrijheid

• Vrijheid is een relationeel begrip dat voortdurend en door allen moet worden
geproduceerd: vrijheid wordt vaak als een toestand voorgesteld, ‘je bent
het of niet’. Dat kan voor het beoordelen van concrete situaties, maar
is van beperkte waarde voor het begrijpen van hoe vrijheid zich ontwikkelt
en in de samenleving een rol speelt. Het is daar juist een relationeel
begrip: je geeft en krijgt het. Vrijheid wordt geproduceerd en
in belangrijke mate door terughoudendheid. De vrijheid van de één
bestaat bij de mate waarin de ander hem of haar de ruimte gunt.
Die wederkerigheid van vrijheid staat onder druk zodra mensen de
vrijheid als recht claimen en de vrijheid onbeperkt willen consumeren.
Dat leidt onvermijdelijk tot conflicten, omdat het veronderstelde recht
botst met de reële ervaring van de begrenzingen door het vrijheidsbegrip
(en het handelen) van anderen.
Vooruitkijken naar Bevrijdingsdag
Hoewel Bevrijdingsdag een door het brede publiek ten diepste gedeeld
feest is, met een onomstreden historisch feit als aanleiding, staat de
viering op verschillende manieren onder druk. Die druk komt voort uit de
inherente spanningen in het vrijheidsbegrip en het vieren daarvan zelf, en
wordt versterkt doordat Bevrijdingsdag zich meer en meer zal ontwikkelen
tot een podium waar politieke doelen en belangen hun twisten proberen
te beslechten. Bevrijdingsdag zal mogelijk meer omstreden en meer politiek
worden. Dit essay heeft tot doel om de uiteenlopende spanningen
rondom de viering van Bevrijdingsdag uiteen te zetten en in onderlinge
verhouding tot elkaar te plaatsen.
Leeswijzer
In hoofdstuk 2 bespreken we de manier waarop in narratieve schema’s de
begrippen vrijheid, onvrijheid en bevrijding samenhangen en hoe er vergelijkbaarheid
ontstaat tussen allerlei vormen van onvrijheid. Hierin ligt
de basis voor de koppelingen tussen heden en verleden. We laten zien dat
die weliswaar als verhaallijn goed te maken zijn, maar tevens spanningen
impliceren tussen heden en verleden.
In hoofdstuk 3 duiden we de spanningen en dilemma’s en leiden we hieruit
vier verhaallijnen over de invulling van Bevrijdingsdag af. Vervolgens
vertalen we deze varianten naar concrete strategische vragen voor het
debat over de invulling van Bevrijdingsdag.
15