Ramazan ay›nda ibadetlerimiz

toplum
tü’l-envâr” isimli eserindeki
ifadesine göre ilahi fiillerin ilki,
evrenin yarat›lmas›d›r ki
bu fiil de tarih bafllang›c› olarak
kabul edilmektedir. Çünkü
bu fiille birlikte “zaman”
bafllam›flt›r. O halde “evrenin
yarat›lmas›” tarihsel bir olayd›r
ve bu noktada hiç bir fikir
ayr›l›¤› yoktur. fiu halde tarihsellik,
evrenin yarat›l›fl› itibariyle
söz konusudur. Evrenin
yarat›lmas› sonras›na ait bütün
fiiller tarihsel olmaktad›r.
Di¤er bir ifadeyle burada tarihsellik,
zaman içerisinde
meydana gelme anlam›na gelmektedir.
‹lk ilahi fiil –evrenin
yarat›lmas›-, zaman› bafllatan
eylem oldu¤una göre, bu ilk fiilden
sonraki bütün fiiller, zaman
ve tarih içinde vuku bulduklar›
için, tarihsel fiiller olurlar.
Böylece “ilahi kudret” ile
“ilahî fiil” aras›nda iki düzeyde
bir ay›r›m gerçekleflmifl
olur: Birinci düzey: Kudretin ilahi
fiillere iliflkin potansiyeli ifade etmesi
buna ba¤l› olarak da sonsuz
olmas›na karfl›n fiillerin sonlu evrenle
ba¤lant›l› olmalar› hasebiyle
sonlu olmas›. Bu durumda ilahi
kudret “mümkün olma”y›, ilahi fiiller
ise “gerçekleflme”yi ifade etmektedir.
Her mümkün de gerçekleflecek
de¤ildir. ‹kinci düzey ise, kudretin,
kadîm ve ezelî Zât’tan ayr›lmayan
bir s›fat olmas› sebebiyle “ezelî” olmas›na
karfl›n ilahi fiillerin ezeli de-
¤il sonradan olma ve tarihsel olufludur.
Dolay›s›yla Ebû Zeyd imkan dahilinde
olma bak›m›ndan bir s›fatla
nitelenme ile s›fat›n “eyleme” dönüflmesi
aras›n› ay›rmakta, s›fat›n
fiilde görünüm kazanmas›n› tarihsel
gerçekleflme olarak de¤erlendirmektedir.
Buna göre kelâm-› ilâhî
meydana gelme itibar›yla bir “fiil”
oldu¤una göre, ilâhî kelâm›n görünümlerinden
biri olan Kur’ân-› Kerîm
de kaç›n›lmaz olarak kadîm ve
ezelî olamayacakt›r.
Ebû Zeyd bu çerçevede “kelâm”
s›fat›n›n ezeli olan ilim s›fat›yla irtibat›na
da de¤inmektedir. Zati bir
Ebû Zeyd, yorumlar› ile dikkatleri çekti
s›fat olan “ilim” s›fat›n›n kimi durumda
“kelam” gibi bir baflka fiil
tarz›nda tecelli etti¤ini ifade etmektedir.
Lakin burada “kelam” her ne
kadar ilm-i ilâhî’yi a盤a ç›karan bir
“fiil” olsa da bütünüyle ona karfl›l›k
gelmemekte, onunla bütünüyle örtüflmemektedir.
Ebû Zeyd’e göre kelâm-› ilâhî/Kur’ân’›n
ezeli olarak telakki
edilmesinin sebebi, onunla kudret
ve ilim s›fat› aras›ndaki iliflkinin hatal›
kurgulanmas›d›r. An›lan s›fatlar
kadim ve ezelî oldu¤undan, onlarla
irtibatl› olan kelam s›fat› da bu flekilde
kadim ve ezeli addedilmifltir.
Sözün özü kelâm-› ilâhî bir fiildir,
dolay›s›yla da tarihseldir. Çünkü
bütün ilâhî fiiller, muhdes ve
mahluk olmas› hasebiyle tarihsel
olan “evren”de tahakkuk eden fiillerdir.
‹lâhî kelam›n görünümlerinden
biri olmas› itibar›yla Kur’an da
ayn› flekilde tarihsel bir fenomendir.
Ebû Zeyd tarihsellik anlay›fl›n›n
Kur’an’›n delaletinin evrensel oldu-
¤u fleklindeki telakkiyi geçersiz k›laca¤›
fleklindeki itiraz› yersiz bulmaktad›r.
Ona göre böyle bir iddiay›
savunanlar farkl› delalet tiplerini
birbirine kar›flt›rmakta ve
dilsel delaletin di¤er delalet
tiplerinden farkl› kurallar› oldu¤unu
idrak edememektedirler.
Dilsel delalete has
özellikler sayesinde dilsel
metinler, ortaya konmalar›-
n›n üzerinden belli bir zaman
diliminin geçmesine ba¤l›
olarak iletiflim görevini yitirmezler,
anlamsal olarak muhataplarla
iletiflim iliflkilerini
sürdürürler. Befler ürünü sanatsal
metinler için dahi durum
böyle iken, dini metinlerin
delaletinin insana hitaba
ve onunla anlamsal olarak
iletiflimde bulunmaya muktedir
olmad›¤›n› düflünmek asla
mümkün de¤ildir.
Kaynaklar:
1
Tarihsellik kavram›n›n do¤uflu ve
geliflimi hakk›nda genifl bilgi için
bkz. Mehmet Paçac›, “Kur’ân ve
Tarihsellik Tart›flmas›”, Kur’an’›
Anlamada Tarihsellik Sorunu Sempozyumu,
‹stanbul 2000, s. 18; Yasin Aktay,
“Kur’ân Tarihselcili¤ine Bir Soykütü¤ü
(Geneology) Denemesi”, Kur’an’› Anlamada
Tarihsellik Sorunu Sempozyumu, ‹stanbul
2000, s. 31; Ahmet Nedim Serinsu,
Tarihsellik ve Esbâs-› Nüzûl, ‹stanbul
1996, s. 23-30; Do¤an Özlem, Tarih Felsefesi,
‹stanbul 1996, s. 151-160.
2
Örnek olarak bkz. Rudi Paret, Kur’ân
Üzerine Makaleler, çev. Ömer Özsoy, Ankara
1995, s. 17,18; Montgomery Watt,
Hz. Muhammed’in Mekkesi, çev. Mehmet
Akif Ersin, Ankara 1995, s. 62-69.
3
Genifl bilgi için bkz. Emin el-Hûlî, Kur’ân
Tefsirinde Yeni Bir Metod, çev. Mevlüt
Güngör, ‹stanbul 1995, s. 80; Câbirî,
“Ça¤dafl Dünyada ‘fieriat’›n Tatbiki’
Problemi”, ‹slâmiyât, I(1998/4), s. 44; Fazlurrahman,
‹slâm ve Ça¤dafll›k, çev. Alparslan
Aç›kgenç-M. Hayri K›rbaflo¤lu,
Ankara 1998, s. 25-26; Hasan Hanefî, et-
Turâs ve’t-tecdîd mevk›fünâ mine’t-türâsi’l-kadîm,
4. bs., Beyrut 1992/1412, s. 64;
Aflmâvî, s. 109-112.
4
Muhammed Arkoun, el-‹slâm, Avrubâ,
el-garb rihânâtü’l-ma’nâ ve irâdâtü’l-heymene,
çev. Hâflim Sâlih, Beyrut 1995, s.
171-172.
5
Nasr Hâmid Ebû Zeyd, “Soruflturma”,
‹slâmiyât, I(1998/4), s. 274.
14
IGMG
PERSPEKTIVE