Ramazan ay›nda ibadetlerimiz

kültür
surlar›n› birlefltirmek suretiyle iktâ
sistemini gelifltirmifl ve daha düzenli
bir yap›ya kavuflturmufltur.
Askerî iktâ sistemi onun gayretleriyle
Büyük Selçuklular’da ilk defa
uygulanmaya bafllanm›fl ve k›sa bir
sürede ülkenin her taraf›nda yayg›nlaflm›flt›r.
Nizâmülmülk’ün tar›m
topraklar›n› iktâ bölgelerine ay›rarak
gelirlerini askerlere tahsis etmesi
ülkenin refah düzeyinin yükselmesini
sa¤lam›flt›r. Sultan Alparslan
ve Melikflah zaman›nda
birçok savaflta önemli rol oynayan
Nizâmülmülk, orduya çok önem
vermifl, Büyük Selçuklu ordusunu
yaln›z o devrin de¤il Ortaça¤’›n en
güçlü ordusu haline getirmifltir. Sâmani
ve Gazneli devlet teflkilat›n›
esas alarak Büyük Selçuklular’›n
merkez (divan) ve saray teflkilat›n›
tesis etmifl ve ‹slâm geleneklerine
uygun biçimde mahkemeler kurmufltur.
Büyük Selçuklular’la Abbâsîler
aras›ndaki münasebetlerin
olumlu bir seyir takip etmesinde
önemli rol oynayan Nizâmülmülk,
Alparslan’la iktidar› boyunca ve
Sultan Melikflah ile son zamanlar›-
na kadar büyük bir âhenk içinde
çal›flm›fl, Büyük Selçuklu Devleti
Melikflah zaman›nda onun çabalar›yla
gücünün zirvesine ulaflm›flt›r.
Siyâsetnâme: Türkçe
Nizâmülmülk’ün ‹slâm e¤itim
tarihinde önemli bir yeri vard›r.
Baflta Ba¤dat olmak üzere çeflitli
flehirlerde tesis etti¤i ve kendi ad›-
na nisbetle “Nizâmiye medreseleri”
diye an›lan il resmi e¤itim kurumlar›yla
ilmin geliflmesi için gayret etmifl,
medreselere kitaplar ba¤›fllam›fl,
araziler vakfetmifltir. Tarihte
medrese yapt›ran ilk vezir olarak
bilinen Nizâmülmülk, hadis rivayetiyle
de meflgul olmufl, ayr›ca çeflitli
flehirlerde hadis yaz›lmas› amac›yla
toplant›lar düzenlemifltir.
Nizâmülmülk vezirli¤inin yan›
s›ra ‹slâm kültür ve medeniyeti, çeflitli
‹slâm devletleri ve özellikle Büyük
Selçuklu devlet teflkilat› hakk›nda
bilgi veren Siyâsetnâme adl›
eseriyle tan›n›r. Nizâmülmülk’ün,
eserinin bafl›nda belirtti¤ine göre
Sultan Melikflah devlet idaresine
dair kitap yaz›lmas› için kendi devlet
adamlar› aras›nda bir yar›flma
açm›flt›r. Sultan verdi¤i emirde eserin
çerçevesini çizmifl ve konusunu
belirtmifltir: “her biriniz memleketimiz
hakk›nda düflününüz ve zaman›m›zda
iyi olmayan›n ne oldu¤unu,
divan ve bârgâh›m›zda o flartlar›
yerine getirmeyenlere veya bizden
gizlenmifl olana, bizden önceki
padiflahlar›n flartlar›n› yerine getirdikleri
bizim tedbir almad›¤›m›z
hangi meflguliyetler bulundu¤una
bak›n›z. Selçuklu sultanlar› ve baflkalar›
devrinde geçmifl meliklerin
her ne kanun ve adetleri varsa, onlar
üzerine düflününüz, aç›k flekilde
yaz›n›z ve bize arz ediniz ki, biz onlar
üzerine düflünelim; bundan sonra
din ve dünya ifllerimizin yürümesi
için emir verelim; gerçeklefltirilmesi
gerekeni, gerçeklefltirelim ve
her meflguliyet kendi prensibine
göre yürüsün..” Anlafl›ld›¤›na göre
Sultan yaz›l›p, kendisine sunulan
eserler aras›nda Nizâmülmülk’ün
yazd›¤› eseri be¤enmifltir. Nizâmülmülk
yazd›¤› eseri kendisi de be-
¤enmektedir, zira o eserinde “Hiçbir
padiflah...Bu kitab› eline almamazl›k
edemez..‹nsanlar bu kitab›
ne kadar çok okurlarsa, din ve dünya
ifllerinde uyan›kl›klar› o kadar
Siyâsetnâme: ‹ngilizce
fazla artar…Onlara do¤ru tedbirler
alma yollar› aç›l›r..” der.
Siyâsetnâme’de verilen örneklerin
ve anlat›lan hikâyelerin bir k›sm›
‹slâm öncesine, büyük bir k›sm›
Selçuklu öncesine, bir bölümü de
Selçuklu dönemine aittir. Nizâmülmülk,
böylece çeflitli devirlerdeki
uygulamalar› karfl›laflt›rarak kendi
dönemi için en ideal olan› seçip tavsiye
etti¤ini vurgulamaktad›r. Siyâsetnâme
türünün en güzel örneklerinden
biri olarak kabul edilen eser,
erken tarihlerden itibaren tarihçilerin
ilgisini çekmifl, çeflitli neflir ve
tercümeleri yap›lm›flt›r. Nizâmülmülk,
Siyâsetnâme adl› eserinde
emrinde çal›flt›¤› Büyük Selçuklu
‹mparatorlu¤u’nun bafl düflman›
ilan etti¤i Hasan Sabbâh’›n Bât›nî
fedailerinden biri taraf›ndan hançerlenerek
öldürülmüfltür. Hasan
Sabbâh’›n öldürttü¤ü ilk devlet
adam› Nizâmülmülk’tür.
Kaynak:
• TDV ‹slam Ansiklopedisi, “Nizâmülmülk”
• Türk Tarih Kurumu Yay.(yay. haz.) Köymen,
Mehmet A., Siyâsetnâme
1
Hasan Sabbâh ile ilgili ayr›nt›l› bilgi için
bkz: IGMG Perspektive, fiubat 08
IGMG PERSPEKTIVE 31