Mikeleteak eta bidelapurrak Jakintza-arloa: Historia - Euskara

ditugun ongileen artean, oso ohikoa da baliabiderik gabeko senide pobreekiko ardura
emakumezkoengana zuzentzea; horrela, neska ezkongabe ezkon-merkatuan sartu ahal
izateko sariak egokitzen dira. Izan ere, gizartean txertatu eta toki bat betetzeko,
bikotea lortu eta etxe batera ezkontzea oso bide eraginkorra da, eta hau gauzateko
ezkonsaria funtsezkoa dugu.
123
Beren oinordekoek, hildakoen oroimenaren zaindariak eta Etxe bereko buruak
diren aldetik, zendu denak utzi duen dirua zentsoan mailegatu eta, sortutako etekinak
agindu bezala erabili behar zuten. Dirua kudeatzea, normalean elizako eta udaleko
ordezkari bat ere tartean direlarik, Etxe-barruan belaunaldiz-belaunaldi igarotzen den
ardura da 103.
Adibide bezala, Martin Etxenagusia erretoreak agindutakoa proposatzen dugu,
berari esker ezkondu ziren neska ugari baitago aipatutako protokoloetan. Lehenik eta
behin, bere senideen artean leudekeen neska pobre ezkongabe lehenesten dira; halere,
horrelakorik egongo ez balitz, ordezkoak zeintzuk izango liratekeen zehaztu du: “se
gasten y se enpleen en casar donzellas pobres que sean mis parientas, abiendo asi en la dicha
tierra de Verastegui como en el barrio de Eldua, e preferiendo las tales a otras. E no abiendo de
las parientas, sean de legitimo matrimonio... e para casar una donzella de las dichas calidades
señalo de dote çient ducados... ” 104.
103 Albizturgo Migel Larrañaga, Berastegiko Martin Etxenagusia, Tolosako San Frantzisko
komentua sortu zuen Pedro Mendizorrotz, Baltasar Iriarte, Lizartzako Domingo Ibarrondo,...
edota XVII. mendean zehar Berastegiko Madalena Inda, Elduaingo Ana Olaondo, Tolosako
Martin Igor, Alegiako Joan Irura, Anoetako Migel Ateaga,... ongile-zerrendan azaltzen
zaizkigu.
Usadio hau, esan bezala, Gipuzkoa osoan, eta garai hartako Europa osoan, ematen zen. Esate
baterako, Protokolo hauetan ere, Deba, Mendaro eta eskualde osoa aintzat hartzen zuen
Andres Arronaren berri izan dugu.
Ameriketan hiltzen zirenak ere, herriko pobreak eta hauen sendiak izaten zituzten gogoak:
Adibidez, Tolosako Diego Iurramendik Zacatecasen hil den bere osaba Pedro Frias-en saria
kudeatzen du; edota zerrendan aipatu dugun Martin Igor bera ere. Honek Liman 6000 dukat
utzi zituen: “para que receviesemos y cobrasemos y distribuiesemos en las obras pias y dotacion de
monjas y para en casamiento de doncellas pobres parientas...y dar a pobres vergonçantes, como todo ello y
otras cossas mas cumplidamente constaban por el dicho testamento”. Dirua Ameriketatik herriraino
iritsi eta aginduaren arabera erabiltzen zela bermatzeak, hildakoaren bazkide eta lagunen lana
izaten zen, bere hilburukoa betearazi behar zirenena, alegia. GAO: PT 2063, 183 (1653).
104 GAO: PT 56, 384. Etxenagusiaren oroimenaren zaindariek jarduera honen zilegitasuna
defendatu zuten XVII. mendean zehar, Apezpikutzak neske pobreen sariei buruz emandako
ebazpenaren aurrean: “y porque del modo que se a tenido asta aqui en la doctacion de las donzellas no
a avido reclamo de que aya avido perjuizio ninguno a las ynteresadas; y como patronos que somos de las