Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224-252237Adriana Bolívar,“¿<strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>”: Los <strong>alcance</strong>s <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>frase</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro___________________________________________________________Chávez para referirse a Aznar <strong>en</strong> <strong>de</strong>claraciones <strong>de</strong>l día an<strong>te</strong>rior a la Cumbre,y <strong>en</strong> <strong>el</strong> uso rei<strong>te</strong>rado <strong>de</strong> la palabra <strong>en</strong> su in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> la reunión. Des<strong>de</strong><strong>el</strong> punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> Chávez, <strong>el</strong> reclamo lo llevaba retrospectivam<strong>en</strong><strong>te</strong> hasta<strong>el</strong> mes <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 2002, cuando Aznar hizo <strong>de</strong>claraciones aprobatorias sobre<strong>el</strong> golpe <strong>de</strong> estado <strong>que</strong> mantuvo a Chávez fuera <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r por 48 horas. Enambos casos había sufici<strong>en</strong><strong>te</strong>s motivos para solicitar la reparación <strong>de</strong> laof<strong>en</strong>sa.<strong>El</strong> inicio: <strong>el</strong> reclamo <strong>de</strong>l presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> <strong>de</strong> EspañaLa primera in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Zapa<strong>te</strong>ro trae al ruedo a todos los actoresinvolucrados, expresados a través <strong>de</strong> los pro<strong>no</strong>mbres “yo”, us<strong>te</strong>d”“<strong>no</strong>sotros” (los pres<strong>en</strong><strong>te</strong>s, los <strong>de</strong>mocráticos), “<strong>el</strong>los” (los españoles <strong>que</strong><strong>el</strong>igieron a Aznar), “us<strong>te</strong>d” (presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> <strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a, <strong>que</strong> <strong>no</strong> respeta). En<strong>una</strong> primera par<strong>te</strong> <strong>de</strong> la in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ción está <strong>el</strong> llamado al or<strong>de</strong>n con respecto ala forma (“<strong>una</strong> manifestación <strong>en</strong> tor<strong>no</strong> a las palabras pronunciadas por <strong>el</strong>presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> <strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a”), <strong>que</strong> va seguido por <strong>el</strong> reclamo por la falta <strong>de</strong>respeto a los presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>s <strong>de</strong>mocráticos repres<strong>en</strong>tan<strong>te</strong>s <strong>de</strong> “sus ciudada<strong>no</strong>s”.(1) Solam<strong>en</strong><strong>te</strong> <strong>que</strong>ría presi<strong>de</strong>nta Bach<strong>el</strong>et hacer <strong>una</strong> manifestación <strong>en</strong> tor<strong>no</strong> alas palabras pronunciadas por <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> <strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a, por <strong>el</strong>presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> Hugo Chávez <strong>en</strong> r<strong>el</strong>ación con <strong>el</strong> expresi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> <strong>de</strong>l gobier<strong>no</strong> <strong>de</strong>España, con <strong>el</strong> señor Aznar//, quiero expresar señor presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> HugoChávez <strong>que</strong> estamos <strong>en</strong> <strong>una</strong> mesa don<strong>de</strong> hay gobier<strong>no</strong>s <strong>de</strong>mocráticos, <strong>que</strong>repres<strong>en</strong>tan a sus ciudada<strong>no</strong>s <strong>en</strong> <strong>una</strong> comunidad iberoamericana <strong>que</strong>ti<strong>en</strong><strong>en</strong> como principios es<strong>en</strong>ciales <strong>el</strong> respeto. Se pue<strong>de</strong> estar <strong>en</strong> lasantípodas <strong>de</strong> <strong>una</strong> posición i<strong>de</strong>ológica, <strong>no</strong> seré yo <strong>el</strong> <strong>que</strong> esté cerca <strong>de</strong> lasi<strong>de</strong>as <strong>de</strong> Aznar, pero <strong>el</strong> expresi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> Aznar fue <strong>el</strong>egido por los españolesy exijo, exijo… (aquí es in<strong>te</strong>rrumpido por primera vez)<strong>El</strong> <strong>en</strong>unciado “estamos <strong>en</strong> <strong>una</strong> mesa don<strong>de</strong> hay gobier<strong>no</strong>s <strong>de</strong>mocráticos” <strong>no</strong>ti<strong>en</strong>e la función <strong>de</strong> informar sobre algo <strong>que</strong> todos sab<strong>en</strong>, por lo <strong>que</strong> estapar<strong>te</strong> <strong>de</strong> la in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ción adquiere <strong>el</strong> valor pragmático <strong>de</strong> recordatorio y <strong>de</strong>recriminación. Lo mismo suce<strong>de</strong> con los ciudada<strong>no</strong>s <strong>que</strong> “ti<strong>en</strong><strong>en</strong> comoprincipios es<strong>en</strong>ciales <strong>el</strong> respeto”, <strong>que</strong> constituye <strong>el</strong> motivo <strong>de</strong>l llamado <strong>de</strong>a<strong>te</strong>nción por<strong>que</strong> se implica “us<strong>te</strong>d <strong>no</strong> respeta <strong>el</strong> principio <strong>que</strong> todosrespetamos”, vale <strong>de</strong>cir, <strong>en</strong> esta oportunidad, respetar <strong>el</strong> protocolo y <strong>el</strong> tratoa colegas presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>s o expresi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>s.La in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ción lleva al final un to<strong>no</strong> aleccionador <strong>que</strong> implica <strong>que</strong> <strong>el</strong>respeto es necesario a pesar <strong>de</strong> las difer<strong>en</strong>cias, lo cual se valida con <strong>el</strong>ap<strong>el</strong>ativo retórico a la actuación personal como ejemplo (“<strong>no</strong> seré yo <strong>el</strong> <strong>que</strong>esté cerca <strong>de</strong> las i<strong>de</strong>as <strong>de</strong> Aznar”) puesto <strong>que</strong> es sabido <strong>que</strong> Aznar yZapa<strong>te</strong>ro per<strong>te</strong>nec<strong>en</strong> a toldas políticas difer<strong>en</strong><strong>te</strong>s. Nó<strong>te</strong>se <strong>que</strong> Zapa<strong>te</strong>ro ap<strong>el</strong>aal po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l pueblo español para <strong>el</strong>egir a sus presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>s.
Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224-252238Adriana Bolívar,“¿<strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>”: Los <strong>alcance</strong>s <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>frase</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro___________________________________________________________<strong>El</strong> seguimi<strong>en</strong>to: <strong>el</strong> contra-reclamo <strong>de</strong> Chávez y la in<strong>te</strong>nsificación <strong>de</strong>l ata<strong>que</strong>Zapa<strong>te</strong>ro <strong>no</strong> logra <strong>te</strong>rminar su in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ción por<strong>que</strong> Chávez la evalúanegativam<strong>en</strong><strong>te</strong>, <strong>no</strong> reco<strong>no</strong>ce <strong>el</strong> reclamo e in<strong>te</strong>rrumpe con un contra reclamo<strong>en</strong> forma <strong>de</strong> exhortación (“dígale a él <strong>que</strong> respe<strong>te</strong>”), <strong>que</strong> se in<strong>te</strong>nsifica connuevas in<strong>te</strong>rrupciones <strong>que</strong> <strong>no</strong> <strong>de</strong>jan hablar a Zapa<strong>te</strong>ro a pesar <strong>de</strong> sus in<strong>te</strong>ntospor <strong>de</strong><strong>te</strong>ner la in<strong>te</strong>rrupción <strong>de</strong> manera explícita (“un mom<strong>en</strong>tín”) y con losgestos <strong>de</strong> la ma<strong>no</strong>. Las repeticiones <strong>de</strong> la <strong>frase</strong> “dígale a él/ dígale lo mismoa él/ dígale lo mismo a él/dígale lo mismo a él” ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>el</strong> efecto <strong>de</strong> disparosverbales, u<strong>no</strong> tras otro, <strong>que</strong> pudieron oírse aun<strong>que</strong> su micrófo<strong>no</strong> estabaapagado ya <strong>que</strong> <strong>no</strong> <strong>te</strong>nía <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> palabra.(2) RZ: (…) <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> Aznar fue <strong>el</strong>egido por los españoles y exijo,exijo…HCH: dígale a él /<strong>que</strong> respe<strong>te</strong> la dignidad <strong>de</strong> nuestro pueblo (i.1)RZ: Exijo <strong>que</strong>…Rey: Tú!RZ: un mom<strong>en</strong>tínHCH: dígale lo mismo a él (i.2)RZ: exijo ese respeto, por <strong>una</strong> razón, a<strong>de</strong>más…HCH:dígale lo mismo a él, presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>(i.3)RZ: por supuestoHCH: dígale lo mismo a él (i.4)RZ: por supuestoHCH:… por<strong>que</strong> él anda irrespetando a V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a por todaspar<strong>te</strong>s/yo <strong>te</strong>ngo <strong>de</strong>recho a <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r (int.5)Rey: ¿por qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>?Es<strong>te</strong> segm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la in<strong>te</strong>racción muestra como Chávez fue ganando <strong>te</strong>rre<strong>no</strong>poco a poco, a pesar <strong>de</strong> los in<strong>te</strong>ntos <strong>de</strong> mitigación <strong>de</strong> Zapa<strong>te</strong>ro (“porsupuesto” dos veces seguidas). <strong>El</strong> extracto muestra como su in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ciónpasa <strong>de</strong>l contra reclamo a la acusación (“por<strong>que</strong> él anda irrespetando aV<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a por todas par<strong>te</strong>s”) y a la exig<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> su <strong>de</strong>recho como“<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor” <strong>de</strong> la dignidad <strong>de</strong>l pueblo (Yo <strong>te</strong>ngo <strong>de</strong>recho a <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r”), con lo<strong>que</strong> se auto-asigna simultáneam<strong>en</strong><strong>te</strong> los roles <strong>de</strong> víctima, atacado por Aznar,y <strong>de</strong> responsable por su pueblo. De esta manera, <strong>el</strong> primer regaño recibidoes aprovechado discursivam<strong>en</strong><strong>te</strong> por él para mover afectos y fortalecer su rol<strong>de</strong> lí<strong>de</strong>r pro<strong>te</strong>ctor.
- Page 1 and 2: Copyright © 2009ISSN 1887-4606Vol.
- Page 3 and 4: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 5 and 6: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 7 and 8: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 9 and 10: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 11 and 12: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 13: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 17 and 18: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 19 and 20: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 21 and 22: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 23 and 24: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 25 and 26: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 27 and 28: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 29: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224