Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224-252225Adriana Bolívar,“¿<strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>”: Los <strong>alcance</strong>s <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>frase</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro___________________________________________________________Resum<strong>en</strong>En es<strong>te</strong> artículo se analiza <strong>el</strong> <strong>alcance</strong> político <strong>de</strong> la <strong>frase</strong> “¿<strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>?”divulgada ampliam<strong>en</strong><strong>te</strong> <strong>en</strong> You Tube <strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> <strong>no</strong>viembre <strong>de</strong> 2007, cuando <strong>el</strong> rey <strong>de</strong> Españala dirigió al presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> <strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a <strong>en</strong> la última reunión <strong>de</strong> la XVII Cumbre <strong>de</strong> lasAméricas c<strong>el</strong>ebrada <strong>en</strong> Santiago <strong>de</strong> Chile. Des<strong>de</strong> <strong>una</strong> perspectiva in<strong>te</strong>raccional (Bolívar,2001, 2007, 2008), tomando <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta rasgos propios <strong>de</strong>l populismo v<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong>,sos<strong>te</strong>nemos <strong>que</strong>, aun<strong>que</strong> <strong>el</strong> foco <strong>de</strong> in<strong>te</strong>rés estuvo <strong>en</strong> la <strong>frase</strong> <strong>de</strong>l Monarca español, fue <strong>el</strong>presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> Chávez qui<strong>en</strong> obtuvo la mayor ganancia discursiva por<strong>que</strong> logró llamar laa<strong>te</strong>nción mundial lo cual, como hemos <strong>de</strong>mostrado <strong>en</strong> otras investigaciones, forma par<strong>te</strong> <strong>de</strong>la estra<strong>te</strong>gia comunicacional <strong>de</strong> la revolución bolivariana <strong>que</strong> él dirige. <strong>El</strong> estudio seconc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> dos problemas específicos. En las razones <strong>de</strong>l impacto <strong>de</strong> la <strong>frase</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong>mundo global a través <strong>de</strong> Google (Poss<strong>en</strong>ti, 2008) y <strong>en</strong> los pasos estratégicos dados por <strong>el</strong>presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> v<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong> para llamar la a<strong>te</strong>nción <strong>en</strong> la XVII Cumbre. Al igual <strong>que</strong> <strong>en</strong> estudiosan<strong>te</strong>riores, tomamos como ca<strong>te</strong>goría c<strong>en</strong>tral la evaluación, por<strong>que</strong> <strong>no</strong>s permi<strong>te</strong> explicar loscambios in<strong>te</strong>r<strong>no</strong>s <strong>en</strong> <strong>el</strong> <strong>te</strong>xto y los cambios <strong>en</strong> la dinámica social (Bolívar, 2008).Analizamos <strong>de</strong>talladam<strong>en</strong><strong>te</strong> <strong>el</strong> micro diálogo difundido por YouTube y <strong>el</strong> diálogo <strong>en</strong>mayor escala repres<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> las <strong>no</strong>ticias <strong>de</strong>l día <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l ev<strong>en</strong>to recogidas <strong>en</strong> in<strong>te</strong>rnety <strong>en</strong> la pr<strong>en</strong>sa local. <strong>El</strong> análisis llama la a<strong>te</strong>nción sobre las transgresiones <strong>de</strong> los lí<strong>de</strong>respolíticos <strong>en</strong> las r<strong>el</strong>aciones in<strong>te</strong>rnacionales, y evalúa los efectos para la polarización <strong>en</strong>España y V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a.Palabras clave: ¿por qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>?, España, V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a, transgresión, populismo,polarizaciónAbstractIn this paper we analyze the political scope of the ut<strong>te</strong>rance “¿Why don´t you shut up?”,which circula<strong>te</strong>d wi<strong>de</strong>ly in YouTube on the 10 th of November 2007 wh<strong>en</strong> the King of Spainaddressed it to the Presi<strong>de</strong>nt of V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a at the last meeting of the XVIIth Summit of theAmericas c<strong>el</strong>ebra<strong>te</strong>d in Santiago <strong>de</strong> Chile. Using an in<strong>te</strong>ractional perspective (Bolívar,2001, 2007, 2008), and having in mind the features of V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>an populist discourse, weclaim that , although the main focus of in<strong>te</strong>rest was on the King of Spain´s s<strong>en</strong><strong>te</strong>nce, it waspresi<strong>de</strong>nt Chávez who obtained the grea<strong>te</strong>st discursive b<strong>en</strong>efits because he managed to callthe world´s at<strong>te</strong>ntion which, as we have shown in other studies, forms part of thecommunicational stra<strong>te</strong>gy of the Bolivarian revolution that he leads. The study focuses ontwo main problems. First, on the reasons why the s<strong>en</strong><strong>te</strong>nce had such a big impact on theglobal world as se<strong>en</strong> in a Google search (Poss<strong>en</strong>ti, 2008) and, second, on the stra<strong>te</strong>gics<strong>te</strong>ps giv<strong>en</strong> by the V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>an presi<strong>de</strong>nt to call everbody´s at<strong>te</strong>ntion at the Summit. As wehave done in most of our research, we use evaluation as the c<strong>en</strong>tral ca<strong>te</strong>gory because itallows us to explain the in<strong>te</strong>rnal changes in the <strong>te</strong>xt as w<strong>el</strong>l as the changes in the social andpolitical dynamics (Bolívar, 2008).The micro-dialogue staged by You Tube is analysed in<strong>de</strong>tail and also the macro-dialogue repres<strong>en</strong><strong>te</strong>d by the news the day af<strong>te</strong>r the ev<strong>en</strong>tgathered through in<strong>te</strong>rnet and the local press. The analysis calls at<strong>te</strong>ntion on thetransgressions of political lea<strong>de</strong>rs in in<strong>te</strong>rnational r<strong>el</strong>ations and assesses the effects forpolarization in Spain and V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a.Keywords:¿por qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>? Spain, V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a, transgression, populism, polarization.
Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224-252226Adriana Bolívar,“¿<strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>”: Los <strong>alcance</strong>s <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>frase</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro___________________________________________________________Introducción<strong>El</strong> impacto mundial <strong>de</strong> la <strong>frase</strong> ¿por qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>?, <strong>que</strong> <strong>el</strong> rey <strong>de</strong> España,Juan Carlos <strong>de</strong> Borbón, dirigió a Hugo Chávez <strong>en</strong> la XVII Cumbre <strong>de</strong> lasAméricas, c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Santiago <strong>de</strong> Chile <strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> <strong>no</strong>viembre <strong>de</strong> 2007, fuetan gran<strong>de</strong> <strong>que</strong> se convirtió <strong>en</strong> un f<strong>en</strong>óme<strong>no</strong> mediático por lo insólito. Fuecalificado como “f<strong>en</strong>óme<strong>no</strong> social y “f<strong>en</strong>óme<strong>no</strong> <strong>de</strong> in<strong>te</strong>rnet” (Wikipedia,2008, 31/07). Nadie esperaba <strong>que</strong> un monarca perdiera la compostura <strong>de</strong> esaforma y agrediera verbalm<strong>en</strong><strong>te</strong> a un presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>. Tampoco nadie esperaba<strong>que</strong> un presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> lati<strong>no</strong>america<strong>no</strong> insultara públicam<strong>en</strong><strong>te</strong> y rei<strong>te</strong>radam<strong>en</strong><strong>te</strong>a un ex-presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> español (Aznar) con <strong>una</strong> palabra <strong>de</strong> gruesa con<strong>no</strong>taciónnegativa (“fascista”), particularm<strong>en</strong><strong>te</strong> para los europeos <strong>que</strong> sab<strong>en</strong> muy bi<strong>en</strong><strong>de</strong> qué se trata.<strong>El</strong> hecho <strong>de</strong> <strong>que</strong> la <strong>frase</strong> haya circulado ampliam<strong>en</strong><strong>te</strong> por In<strong>te</strong>rnet <strong>en</strong>un vi<strong>de</strong>o accesible <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cualquier par<strong>te</strong> <strong>de</strong>l mundo, permitió in<strong>te</strong>rpretar lossignificados <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guaje verbal y <strong>de</strong> otros l<strong>en</strong>guajes, como <strong>el</strong> gestual (lasma<strong>no</strong>s <strong>de</strong>l presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> Zapa<strong>te</strong>ro y <strong>de</strong>l rey tratando <strong>de</strong> <strong>de</strong><strong>te</strong>ner lain<strong>te</strong>rrupciones <strong>de</strong> Chávez o <strong>de</strong> tomar la palabra), la dirección <strong>de</strong> las miradas(<strong>de</strong> los participan<strong>te</strong>s y observadores), la ubicación <strong>de</strong> Zapa<strong>te</strong>ro y <strong>el</strong> rey <strong>en</strong>un extremo y Chávez <strong>en</strong> otro, los aplausos <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> apoyo aZapa<strong>te</strong>ro, las ban<strong>de</strong>ras <strong>de</strong> todos los países pres<strong>en</strong><strong>te</strong>s. <strong>El</strong> esc<strong>en</strong>ario dio a<strong>te</strong>levi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>s e in<strong>te</strong>rnautas la oportunidad <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>ciar la política comoespectáculo (Mon<strong>te</strong>ro, 1998) y, a la vez, ejercer su participación comociudada<strong>no</strong>s <strong>de</strong>l mundo global (Pardo Abril, 2008). Los efectos semanifestaron <strong>en</strong> la pr<strong>en</strong>sa con opiniones favorables y <strong>de</strong>sfavorables tanto alrey como a Chávez e, igualm<strong>en</strong><strong>te</strong>, hubo manifestaciones <strong>que</strong> nada tuvieron<strong>que</strong> ver con la toma <strong>de</strong> posición política por<strong>que</strong> parecían más bi<strong>en</strong> <strong>una</strong>forma <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre<strong>te</strong>nimi<strong>en</strong>to, tal como se vio <strong>en</strong> los to<strong>no</strong>s <strong>de</strong> <strong>te</strong>léfo<strong>no</strong>s c<strong>el</strong>ularesy canciones. También se <strong>de</strong>sarrollaron activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mercado: se v<strong>en</strong>dieronfran<strong>el</strong>as con la <strong>frase</strong> impresa, y otros objetos <strong>de</strong> consumo.Aun<strong>que</strong> algu<strong>no</strong>s analistas han señalado <strong>que</strong> la <strong>frase</strong> perdió vig<strong>en</strong>ciamediática muy rápido (Poss<strong>en</strong>ti, 2008) sos<strong>te</strong>ndremos <strong>que</strong>, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> haber<strong>que</strong>dado grabada <strong>en</strong> los anales <strong>de</strong> la historia <strong>de</strong> YouTube como u<strong>no</strong> <strong>de</strong> losacon<strong>te</strong>cimi<strong>en</strong>tos más com<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> la red <strong>en</strong> 2007, esta <strong>frase</strong> lleva <strong>en</strong> símisma un e<strong>no</strong>rme valor simbólico para los v<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong>s y lati<strong>no</strong>america<strong>no</strong>s<strong>de</strong>bido a <strong>que</strong> a) estuvo involucrado <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> <strong>de</strong> la república bolivariana<strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a, cuyo gobier<strong>no</strong>, según algu<strong>no</strong>s historiadores, podría llegar aincluirse “<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las tipologías <strong>de</strong> regím<strong>en</strong>es <strong>no</strong> <strong>de</strong>mocráticoscon<strong>te</strong>mporáneos” (Ar<strong>en</strong>as, 2007:24), b) es<strong>te</strong> presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> se ha asignado <strong>el</strong> rol<strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor <strong>de</strong> los pueblos <strong>de</strong> América (Bolívar, 2008), y c) muyespecialm<strong>en</strong><strong>te</strong>, <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> los pueblos indíg<strong>en</strong>as. <strong>Por</strong> consigui<strong>en</strong><strong>te</strong>, es
- Page 1: Copyright © 2009ISSN 1887-4606Vol.
- Page 5 and 6: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 7 and 8: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 9 and 10: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 11 and 12: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 13 and 14: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 15 and 16: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 17 and 18: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 19 and 20: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 21 and 22: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 23 and 24: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 25 and 26: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 27 and 28: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 29: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224