13.07.2015 Views

¿ Por que; no te callas?: El alcance de una frase en el (des ...

¿ Por que; no te callas?: El alcance de una frase en el (des ...

¿ Por que; no te callas?: El alcance de una frase en el (des ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224-252226Adriana Bolívar,“¿<strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>”: Los <strong>alcance</strong>s <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>frase</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro___________________________________________________________Introducción<strong>El</strong> impacto mundial <strong>de</strong> la <strong>frase</strong> ¿por qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>?, <strong>que</strong> <strong>el</strong> rey <strong>de</strong> España,Juan Carlos <strong>de</strong> Borbón, dirigió a Hugo Chávez <strong>en</strong> la XVII Cumbre <strong>de</strong> lasAméricas, c<strong>el</strong>ebrado <strong>en</strong> Santiago <strong>de</strong> Chile <strong>el</strong> 10 <strong>de</strong> <strong>no</strong>viembre <strong>de</strong> 2007, fuetan gran<strong>de</strong> <strong>que</strong> se convirtió <strong>en</strong> un f<strong>en</strong>óme<strong>no</strong> mediático por lo insólito. Fuecalificado como “f<strong>en</strong>óme<strong>no</strong> social y “f<strong>en</strong>óme<strong>no</strong> <strong>de</strong> in<strong>te</strong>rnet” (Wikipedia,2008, 31/07). Nadie esperaba <strong>que</strong> un monarca perdiera la compostura <strong>de</strong> esaforma y agrediera verbalm<strong>en</strong><strong>te</strong> a un presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>. Tampoco nadie esperaba<strong>que</strong> un presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> lati<strong>no</strong>america<strong>no</strong> insultara públicam<strong>en</strong><strong>te</strong> y rei<strong>te</strong>radam<strong>en</strong><strong>te</strong>a un ex-presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> español (Aznar) con <strong>una</strong> palabra <strong>de</strong> gruesa con<strong>no</strong>taciónnegativa (“fascista”), particularm<strong>en</strong><strong>te</strong> para los europeos <strong>que</strong> sab<strong>en</strong> muy bi<strong>en</strong><strong>de</strong> qué se trata.<strong>El</strong> hecho <strong>de</strong> <strong>que</strong> la <strong>frase</strong> haya circulado ampliam<strong>en</strong><strong>te</strong> por In<strong>te</strong>rnet <strong>en</strong>un vi<strong>de</strong>o accesible <strong>de</strong>s<strong>de</strong> cualquier par<strong>te</strong> <strong>de</strong>l mundo, permitió in<strong>te</strong>rpretar lossignificados <strong>de</strong>l l<strong>en</strong>guaje verbal y <strong>de</strong> otros l<strong>en</strong>guajes, como <strong>el</strong> gestual (lasma<strong>no</strong>s <strong>de</strong>l presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> Zapa<strong>te</strong>ro y <strong>de</strong>l rey tratando <strong>de</strong> <strong>de</strong><strong>te</strong>ner lain<strong>te</strong>rrupciones <strong>de</strong> Chávez o <strong>de</strong> tomar la palabra), la dirección <strong>de</strong> las miradas(<strong>de</strong> los participan<strong>te</strong>s y observadores), la ubicación <strong>de</strong> Zapa<strong>te</strong>ro y <strong>el</strong> rey <strong>en</strong>un extremo y Chávez <strong>en</strong> otro, los aplausos <strong>de</strong> la audi<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> apoyo aZapa<strong>te</strong>ro, las ban<strong>de</strong>ras <strong>de</strong> todos los países pres<strong>en</strong><strong>te</strong>s. <strong>El</strong> esc<strong>en</strong>ario dio a<strong>te</strong>levi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>s e in<strong>te</strong>rnautas la oportunidad <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>ciar la política comoespectáculo (Mon<strong>te</strong>ro, 1998) y, a la vez, ejercer su participación comociudada<strong>no</strong>s <strong>de</strong>l mundo global (Pardo Abril, 2008). Los efectos semanifestaron <strong>en</strong> la pr<strong>en</strong>sa con opiniones favorables y <strong>de</strong>sfavorables tanto alrey como a Chávez e, igualm<strong>en</strong><strong>te</strong>, hubo manifestaciones <strong>que</strong> nada tuvieron<strong>que</strong> ver con la toma <strong>de</strong> posición política por<strong>que</strong> parecían más bi<strong>en</strong> <strong>una</strong>forma <strong>de</strong> <strong>en</strong>tre<strong>te</strong>nimi<strong>en</strong>to, tal como se vio <strong>en</strong> los to<strong>no</strong>s <strong>de</strong> <strong>te</strong>léfo<strong>no</strong>s c<strong>el</strong>ularesy canciones. También se <strong>de</strong>sarrollaron activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> mercado: se v<strong>en</strong>dieronfran<strong>el</strong>as con la <strong>frase</strong> impresa, y otros objetos <strong>de</strong> consumo.Aun<strong>que</strong> algu<strong>no</strong>s analistas han señalado <strong>que</strong> la <strong>frase</strong> perdió vig<strong>en</strong>ciamediática muy rápido (Poss<strong>en</strong>ti, 2008) sos<strong>te</strong>ndremos <strong>que</strong>, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> haber<strong>que</strong>dado grabada <strong>en</strong> los anales <strong>de</strong> la historia <strong>de</strong> YouTube como u<strong>no</strong> <strong>de</strong> losacon<strong>te</strong>cimi<strong>en</strong>tos más com<strong>en</strong>tados <strong>en</strong> la red <strong>en</strong> 2007, esta <strong>frase</strong> lleva <strong>en</strong> símisma un e<strong>no</strong>rme valor simbólico para los v<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong>s y lati<strong>no</strong>america<strong>no</strong>s<strong>de</strong>bido a <strong>que</strong> a) estuvo involucrado <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> <strong>de</strong> la república bolivariana<strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a, cuyo gobier<strong>no</strong>, según algu<strong>no</strong>s historiadores, podría llegar aincluirse “<strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> las tipologías <strong>de</strong> regím<strong>en</strong>es <strong>no</strong> <strong>de</strong>mocráticoscon<strong>te</strong>mporáneos” (Ar<strong>en</strong>as, 2007:24), b) es<strong>te</strong> presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> se ha asignado <strong>el</strong> rol<strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sor <strong>de</strong> los pueblos <strong>de</strong> América (Bolívar, 2008), y c) muyespecialm<strong>en</strong><strong>te</strong>, <strong>de</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> los pueblos indíg<strong>en</strong>as. <strong>Por</strong> consigui<strong>en</strong><strong>te</strong>, es

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!