Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224-252241Adriana Bolívar,“¿<strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>”: Los <strong>alcance</strong>s <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>frase</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro___________________________________________________________(5) DO: Ayer nuestros herma<strong>no</strong>s españoles, pidieron <strong>una</strong> in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ción.Fueron in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ciones <strong>que</strong> coinci<strong>de</strong>n con <strong>de</strong><strong>te</strong>rminadas posiciones y sonin<strong>te</strong>rrumpidas las in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ciones, cuando <strong>no</strong> coinci<strong>de</strong>n con <strong>de</strong><strong>te</strong>rminadasposiciones. Hoy España ha <strong>te</strong>nido <strong>una</strong> segunda in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ción, y yo he<strong>te</strong>nido nada más <strong>una</strong> in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ción, así es <strong>que</strong> <strong>no</strong> me pue<strong>de</strong>n limitar a <strong>te</strong>nerotras in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ción (…) Ya si <strong>no</strong> <strong>no</strong>s dan <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> hablar…<strong>no</strong> ti<strong>en</strong>es<strong>en</strong>tido esta cumbre, así es <strong>que</strong> yo <strong>no</strong> me limito a tres minutosHCH: ¿Me das un minuto?DO: Claro <strong>que</strong> <strong>te</strong> lo doyHCH: Quizá me<strong>no</strong>s <strong>de</strong> un minuto, Dani<strong>el</strong>. Para respon<strong>de</strong>rle (con <strong>una</strong><strong>frase</strong> <strong>de</strong> un infinito hombre <strong>de</strong> esta tierra) al presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> Zapa<strong>te</strong>ro, contodo mi afecto, él lo sabe <strong>que</strong> se lo <strong>te</strong>ngo, me refiero a José GregorioArtigas cuando dijo: “Con la verdad ni of<strong>en</strong>do ni <strong>te</strong>mo”, <strong>el</strong> gobier<strong>no</strong> <strong>de</strong>V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a se reserva <strong>el</strong> <strong>de</strong>recho a respon<strong>de</strong>r cualquier agresión <strong>en</strong>cualquier lugar, <strong>en</strong> cualquier espacio y <strong>en</strong> cualquier to<strong>no</strong>Con la participación <strong>de</strong> Or<strong>te</strong>ga <strong>en</strong> <strong>el</strong> último extracto <strong>de</strong>l vi<strong>de</strong>o, se trae acolación la difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> manera explícita <strong>en</strong>tre <strong>el</strong>los, los españoles, y<strong>no</strong>sotros, los lati<strong>no</strong>america<strong>no</strong>s, como dos grupos i<strong>de</strong>ológicam<strong>en</strong><strong>te</strong><strong>en</strong>contrados. <strong>El</strong> “<strong>no</strong>sotros” es repres<strong>en</strong>tado como las víctimas <strong>de</strong>lv<strong>en</strong>tajismo <strong>que</strong> supuestam<strong>en</strong><strong>te</strong> exis<strong>te</strong> <strong>en</strong> la Cumbre a favor <strong>de</strong> los españoles.Se profundiza la difer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>el</strong> discurso. Chávez <strong>no</strong> se rin<strong>de</strong> <strong>en</strong> su ata<strong>que</strong> aAznar y <strong>en</strong> la <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> su visión <strong>de</strong> <strong>de</strong>mocracia. Irrespeta a la mo<strong>de</strong>radorapor<strong>que</strong> la ig<strong>no</strong>ra e irrespeta a Zapa<strong>te</strong>ro por<strong>que</strong> su llamado al respeto estambién ig<strong>no</strong>rado. En cambio, busca la alianza con un presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> amigo parapo<strong>de</strong>r seguir hablando. Sus palabras cierran <strong>el</strong> vi<strong>de</strong>o con los recursos <strong>de</strong>ldiscurso populista v<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong>: <strong>el</strong> ap<strong>el</strong>ativo a los afectos (“con todo miafecto”), <strong>el</strong> discurso directo (“Dani<strong>el</strong>”), y la construcción discursiva <strong>de</strong>lpueblo como víctima <strong>de</strong> agresiones injustificadas (“<strong>te</strong>ngo <strong>de</strong>recho a<strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r”). También aparece <strong>el</strong> pueblo ciclópeo, héroe <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s batallas,<strong>no</strong> solam<strong>en</strong><strong>te</strong> <strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a si<strong>no</strong> <strong>en</strong> otros países <strong>de</strong> América Latina <strong>que</strong> sein<strong>de</strong>p<strong>en</strong>dizaron <strong>de</strong> España, como se concreta <strong>en</strong> la refer<strong>en</strong>cia a Artigas, unprócer <strong>de</strong> la in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> Uruguay 6 . De esta forma, Chávez exti<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>alcance</strong> <strong>de</strong> su reclamo y da <strong>una</strong> muestra <strong>de</strong> su co<strong>no</strong>cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> la historia <strong>de</strong>la región.Las evaluaciones <strong>de</strong> la reunión e in<strong>te</strong>nsificación <strong>de</strong>l conflictoLa batalla discursiva pres<strong>en</strong>ciada y oída y repetidas veces <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundosuscitó variadas evaluaciones, tanto <strong>de</strong>l pueblo v<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong> como <strong>de</strong> losciudada<strong>no</strong>s <strong>de</strong>l mundo global, pero las <strong>que</strong> <strong>no</strong>s in<strong>te</strong>resan rescatar son las <strong>de</strong>Chávez por<strong>que</strong> reforzaron aún más la estra<strong>te</strong>gia <strong>de</strong>l ata<strong>que</strong> frontal <strong>que</strong> locarac<strong>te</strong>riza como lí<strong>de</strong>r. En lo <strong>que</strong> sigue vemos cómo evaluó la situación.
Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224-252242Adriana Bolívar,“¿<strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>”: Los <strong>alcance</strong>s <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>frase</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro___________________________________________________________Chávez <strong>de</strong>scalifica al rey y am<strong>en</strong>azaAl día sigui<strong>en</strong><strong>te</strong> <strong>de</strong>l ev<strong>en</strong>to, Chávez hizo <strong>una</strong> serie <strong>de</strong> <strong>de</strong>claraciones <strong>en</strong> las<strong>que</strong> evaluó la conducta <strong>de</strong>l rey. En estas <strong>de</strong>claraciones usó varias estra<strong>te</strong>giaspara con<strong>de</strong>nar al rey por haberlo mandado a callar y para explicar suconducta. A continuación las más <strong>de</strong>stacadas:a. Implica <strong>que</strong> <strong>el</strong> Rey apoyó <strong>el</strong> golpe <strong>de</strong>l 2002 y lo pone <strong>en</strong> <strong>el</strong> bando <strong>de</strong>Aznar. Lo in<strong>te</strong>rp<strong>el</strong>a directam<strong>en</strong><strong>te</strong>.6. ¿Sería <strong>que</strong> <strong>el</strong> Rey sabía <strong>de</strong>l golpe contra mí <strong>en</strong> 2002 y por eso se <strong>en</strong>furece cuandodigo <strong>que</strong> (José María) Aznar apoyó <strong>el</strong> golpe”? se preguntó <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>v<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong> an<strong>te</strong> periodistas (<strong>el</strong> universal.com 11 <strong>de</strong> <strong>no</strong>viembre <strong>de</strong> 2007).7. “¿Señor Rey sabía us<strong>te</strong>d <strong>de</strong>l golpe <strong>de</strong> estado contra <strong>el</strong> gobier<strong>no</strong> <strong>de</strong>mocrático ylegítimo <strong>de</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a <strong>en</strong> 2002?” (<strong>el</strong> universal.com 11 <strong>de</strong> <strong>no</strong>viembre <strong>de</strong> 2007).b. Ap<strong>el</strong>a a la igualdad <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos <strong>en</strong>tre jefes <strong>de</strong> estado. Recuerda <strong>que</strong>fue <strong>el</strong>egido <strong>de</strong>mocráticam<strong>en</strong><strong>te</strong>. Alu<strong>de</strong> al <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> los “indios”como presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong>s.8. Él es tan jefe <strong>de</strong> Estado como yo lo soy, con la difer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>que</strong> yo soy <strong>el</strong>ecto, hesido <strong>el</strong>ecto tres veces con 63%; son tan jefes <strong>de</strong> Estado <strong>el</strong> indio Evo Morales como<strong>el</strong> rey Juan Carlos <strong>de</strong> Borbón” (<strong>el</strong> periódico.com, 11 <strong>de</strong> <strong>no</strong>viembre <strong>de</strong> 2007)c. Resalta la <strong>de</strong>bilidad emocional <strong>de</strong>l Rey, alu<strong>de</strong> a la “furia imperial”, ycontrasta la dominación española con la nueva resis<strong>te</strong>ncia9. <strong>El</strong> <strong>que</strong> <strong>que</strong>dó muy mal fue él <strong>que</strong> pier<strong>de</strong> <strong>el</strong> control, y <strong>en</strong>tonces manda a callarp<strong>en</strong>sando <strong>que</strong> somos los súbditos <strong>de</strong>l siglo XVII, siglo XVIII. Nosotros somosindios alzados, reb<strong>el</strong><strong>de</strong>s, nadie <strong>no</strong>s va a callar, <strong>no</strong> <strong>no</strong>s vamos a callar. (<strong>el</strong>universal.com, 11 <strong>de</strong> <strong>no</strong>viembre <strong>de</strong> 2007)10. <strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong> es la misma furia imperial, la prepo<strong>te</strong>ncia imperial, dijoChávez. “Hay <strong>que</strong> recordarle al Rey <strong>de</strong> España <strong>que</strong> aquí somos libres” (<strong>El</strong>universal.com.mx ,13, 11.2007)d. Am<strong>en</strong>aza con <strong>el</strong> fin <strong>de</strong> inversiones españolas <strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a. Alu<strong>de</strong> alos recursos <strong>que</strong> posee <strong>el</strong> país.11. España ti<strong>en</strong>e aquí bastan<strong>te</strong>s inversiones, empresas privadas, y <strong>no</strong>sotros <strong>no</strong><strong>que</strong>remos dañar eso, ahora bi<strong>en</strong>, ahora si se daña <strong>no</strong> es imprescindible para<strong>no</strong>sotros la inversión española <strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a…<strong>no</strong> la necesitamos” dijo Chávez ym<strong>en</strong>cionó los bancos españoles Santan<strong>de</strong>r y Banco Bilbao Viscaya Arg<strong>en</strong>taria (<strong>El</strong>Universal.com.mx, 13.11.2007)
- Page 1 and 2: Copyright © 2009ISSN 1887-4606Vol.
- Page 3 and 4: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 5 and 6: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 7 and 8: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 9 and 10: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 11 and 12: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 13 and 14: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 15 and 16: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 17: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 21 and 22: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 23 and 24: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 25 and 26: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 27 and 28: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 29: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224