Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224-252247Adriana Bolívar,“¿<strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>”: Los <strong>alcance</strong>s <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>frase</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro___________________________________________________________<strong>no</strong>rmas <strong>de</strong> protocolo e irrespeto a la opinión <strong>de</strong> otros, Chávez logró hacerper<strong>de</strong>r <strong>el</strong> control al rey y ganar <strong>una</strong> posición apoyándose <strong>en</strong> la cooperación<strong>de</strong> sus aliados. <strong>El</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> las in<strong>te</strong>rv<strong>en</strong>ciones paso a paso muestra <strong>una</strong>táctica muy similar a la <strong>que</strong> se ha puesto <strong>en</strong> práctica <strong>en</strong> las r<strong>el</strong>acionesin<strong>te</strong>rnacionales <strong>en</strong> las <strong>que</strong> <strong>el</strong> presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> Chávez ataca primero, luego aduce<strong>que</strong> ha sido víctima, reclama <strong>una</strong> disculpa, am<strong>en</strong>aza con afectar o <strong>te</strong>rminarlos acuerdos comerciales, se hac<strong>en</strong> las paces y se fortalec<strong>en</strong> los acuerdos(Bolívar, 2008). Las of<strong>en</strong>sas son superables por<strong>que</strong>, apar<strong>en</strong><strong>te</strong>m<strong>en</strong><strong>te</strong>, losin<strong>te</strong>reses económicos están por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> los efectos <strong>de</strong>l discursotransgresor 8 .No hay duda <strong>de</strong> <strong>que</strong> tanto <strong>el</strong> rey como Chávez cruzaron la línea <strong>de</strong> lotolerable y aceptable <strong>en</strong> <strong>el</strong> discurso <strong>de</strong> las r<strong>el</strong>aciones in<strong>te</strong>rnacionales, pero<strong>no</strong> <strong>en</strong>contramos voces <strong>que</strong> criticaran <strong>el</strong> comportami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ambos lí<strong>de</strong>res ala vez. En <strong>el</strong> <strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro motivado por <strong>el</strong> ¿por qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>?,ciudada<strong>no</strong>s y gobernan<strong>te</strong>s dieron muestras <strong>de</strong> <strong>una</strong> mayor tolerancia aldiscurso transgresor <strong>de</strong> los lí<strong>de</strong>res políticos <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo global. Sinembargo, a medida <strong>que</strong> se profundizan las difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a,<strong>no</strong>tamos <strong>que</strong> surg<strong>en</strong> voces <strong>que</strong> dan evi<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> la reserva emocional <strong>de</strong>lpueblo v<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong> <strong>que</strong> se niega a ser “g<strong>en</strong>uflexo” y se abre a la esperanza<strong>de</strong> v<strong>en</strong>cer las pare<strong>de</strong>s asfixian<strong>te</strong>s <strong>de</strong> la polarización, como <strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> <strong>una</strong>rticulista <strong>que</strong> escribió reci<strong>en</strong><strong>te</strong>m<strong>en</strong><strong>te</strong>:<strong>El</strong> dignatario español <strong>de</strong>berá <strong>en</strong><strong>te</strong>n<strong>de</strong>r <strong>que</strong> haber callado al Presi<strong>de</strong>n<strong>te</strong> <strong>de</strong>V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a fue un acto inaceptable y <strong>que</strong> si <strong>el</strong> “comandan<strong>te</strong>” <strong>no</strong> supo salvaguardarla memoria honrosa <strong>de</strong> Lati<strong>no</strong>américa, otros sí sabremos hacerlo y lo haremos.(Tovar-Arroyo, 2009: 11)Es<strong>te</strong> estudio <strong>no</strong>s permitió mostrar <strong>que</strong>, cualquiera <strong>que</strong> sea <strong>el</strong> espacioescogido para <strong>el</strong> análisis, ya sea <strong>el</strong> diálogo micro o macro, se repi<strong>te</strong>n <strong>en</strong> <strong>el</strong>discurso político v<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong> las mismas estra<strong>te</strong>gias <strong>de</strong>l discurso populista<strong>que</strong> lo han carac<strong>te</strong>rizado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los inicios <strong>de</strong> su vida <strong>de</strong>mocrática. Ladifer<strong>en</strong>cia estriba <strong>en</strong> <strong>que</strong> <strong>el</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> la <strong>te</strong>c<strong>no</strong>logía permi<strong>te</strong> <strong>que</strong> las vocesy los gestos <strong>de</strong> los lí<strong>de</strong>res llegu<strong>en</strong> más lejos y a más g<strong>en</strong><strong>te</strong> y también, como<strong>en</strong> <strong>el</strong> caso <strong>de</strong> Chávez, <strong>en</strong> <strong>que</strong> exis<strong>te</strong>n otras estra<strong>te</strong>gias para conc<strong>en</strong>trar <strong>el</strong>po<strong>de</strong>r 9 . Queda la esperanza <strong>de</strong> <strong>que</strong> se fortalezcan las voces <strong>que</strong> llaman a lareflexión, tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> la aca<strong>de</strong>mia como <strong>de</strong> los ciudada<strong>no</strong>s mismos, para<strong>que</strong> los <strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tros se minimic<strong>en</strong> con la palabra respetuosa <strong>que</strong> pro<strong>te</strong>ge <strong>el</strong>diálogo y la paz <strong>en</strong> <strong>el</strong> mundo.
Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224-252248Adriana Bolívar,“¿<strong>Por</strong> qué <strong>no</strong> <strong>te</strong> <strong>callas</strong>”: Los <strong>alcance</strong>s <strong>de</strong> <strong>una</strong> <strong>frase</strong> <strong>en</strong> <strong>el</strong><strong>de</strong>s<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tro___________________________________________________________Refer<strong>en</strong>ciasAr<strong>en</strong>as, N. y Gómez Calcaño, L. (2006) ‘<strong>El</strong> régim<strong>en</strong> populista <strong>en</strong>V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a: ¿avance o p<strong>el</strong>igro para la <strong>de</strong>mocracia?, RevistaIn<strong>te</strong>rnacional <strong>de</strong> Filosofía política 28, 5-46.Ar<strong>en</strong>as, N. (2006) ‘<strong>El</strong> proyecto chavista: <strong>en</strong>tre <strong>el</strong> viejo y <strong>el</strong> nuevopopulismo’, Desacatos. Revista <strong>de</strong> antropología social, 22,septiembre-diciembre, 137-156.Ar<strong>en</strong>as, N. (2007) ‘Po<strong>de</strong>r reconc<strong>en</strong>trado: <strong>el</strong> populismo autoritario <strong>de</strong> HugoChávez’, Revista Poli<strong>te</strong>ia, 30 (39): 26-63.Bañón Hernán<strong>de</strong>z, A. (1997) La in<strong>te</strong>rrupción conversacional. Propuestaspara un análisis pragmalingüístico. Anejo XXII <strong>de</strong> AnalectaMalacitana. Málaga: Universidad <strong>de</strong> Málaga.Bobbio, N. Mat<strong>te</strong>ucci, N. y Pasqui<strong>no</strong>, G. (1983) Diccionario <strong>de</strong> política.México: Siglo XXI.Bolívar, A. (1999) ‘The linguistic pragmatics of political pro<strong>no</strong>uns inV<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>an Spanish’, <strong>en</strong> J. Vershuer<strong>en</strong> (ed.) Language andi<strong>de</strong>ology, vol 1, 56-69. Antwerp, B<strong>el</strong>gium: In<strong>te</strong>rnational PragmaticsAssociation.Bolívar, A. (2001a) ‘Changes in V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>an political dialogue: the role ofadvertising during <strong>el</strong>ectoral campaigns’, Discourse and Society 12 (1):103-134.Bolívar, A. (2001b) ‘The negotiation of evaluation in writ<strong>te</strong>n <strong>te</strong>xt’, <strong>en</strong> M.Scott y G. Thompson (eds.) Pat<strong>te</strong>rns of <strong>te</strong>xt. In ho<strong>no</strong>ur of Micha<strong>el</strong>Hoey, 130-158. London: John B<strong>en</strong>jamins.Bolívar, A. (2001c) ‘<strong>El</strong> insulto como estra<strong>te</strong>gia <strong>en</strong> <strong>el</strong> discurso políticov<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong>’, Oralia 4, 47-73.Bolívar, A. (2001d) ‘<strong>El</strong> acercami<strong>en</strong>to y <strong>el</strong> distanciami<strong>en</strong>to pro<strong>no</strong>minal <strong>en</strong> <strong>el</strong>discurso político v<strong>en</strong>ezola<strong>no</strong>, Boletín <strong>de</strong> lingüística 16, 86-146.Bolívar, A. (2002) ‘Los reclamos como actos <strong>de</strong> habla <strong>en</strong> <strong>el</strong> español <strong>de</strong>V<strong>en</strong>ezu<strong>el</strong>a’, <strong>en</strong> M.E. Plac<strong>en</strong>cia y D. Bravo (eds.) Actos <strong>de</strong> habla ycor<strong>te</strong>sía <strong>en</strong> español, 37-53. Munich. Lincom.Bolívar, A. (2003) ‘Nuevos géneros discursivos <strong>en</strong> la política’, <strong>en</strong> L.Berardi (ed.) Análisis crítico <strong>de</strong>l discurso. Perspectivaslati<strong>no</strong>americanas, 101-130. Santiago <strong>de</strong> Chile: Frasis editores.Bolívar, A. (2007a) ‘<strong>El</strong> análisis in<strong>te</strong>raccional <strong>de</strong>l discurso. D<strong>el</strong> <strong>te</strong>xto a ladinámica social’, <strong>en</strong> A. Bolívar (comp.) Análisis <strong>de</strong>l discurso. <strong>Por</strong> quéy para qué, 248-277. Caracas: Los Libros <strong>de</strong> <strong>El</strong> Nacional.Bolívar, A. (2007b) <strong>El</strong> discurso <strong>de</strong> transgresión <strong>en</strong> <strong>el</strong> diálogo político.Confer<strong>en</strong>cia pl<strong>en</strong>aria. III Congreso Arg<strong>en</strong>ti<strong>no</strong> <strong>de</strong> la IADA. La Plata,28 al 31 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 2007.
- Page 1 and 2: Copyright © 2009ISSN 1887-4606Vol.
- Page 3 and 4: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 5 and 6: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 7 and 8: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 9 and 10: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 11 and 12: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 13 and 14: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 15 and 16: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 17 and 18: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 19 and 20: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 21 and 22: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 23: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 27 and 28: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224
- Page 29: Discurso & Sociedad, 3(2) 2009, 224