Venez à Mons, la pierre bleue Vous y accueillera KoM naar bergen ...

TECHnIqUE / TECHnIEk
La pierre de Massangis connaît depuis le 20ème siècle des applications
très larges en Belgique, aussi bien dans les nouvelles constructions que
dans le secteur de la rénovation et de la restauration. Ses caractéristiques
techniques impeccables sont aussi à l’origine de la popularité de cette
pierre calcaire. Toutefois, doit-on supposer que toutes les variétés de
pierres de Massangis se caractérisent par un comportement technique
favorable ? En effet, la variété ‘roche jaune’ de Massangis témoigne
d’excellentes propriétés. La Note d’Information Technique 80 du CSTC
démontre explicitement que la pierre de Massangis, ‘roche jaune’ peut
être utilisée pour des applications en façade verticale, mais aussi pour
des zones fortement exposées (combinaison de pluie et gel) comme les
soubassements, les escaliers, les recouvrements de sols ou des parties
sollicitées des façades.
Ces intéressantes caractéristiques techniques ont fait de la Massangis ‘roche
jaune’ une pierre largement répandue comme matériau de remplacement
pour les pierres blanches dans les monuments historiques de Belgique, une
mode dans la construction qui remonte aux années 1930. Un des exemples
les plus connus est la façade d’entrée de l’église bruxelloise Saint-Nicolas,
qui en 1950 fut pratiquement entièrement remplacée en Massangis ‘roche
jaune’. Cette façade est aujourd’hui encore en parfait état.
Avec le temps, on observe une modification dans l’utilisation de cette
pierre de Massangis. Bien qu’après quelques années, la Massangis ‘roche
jaune’ prend une agréable patine blanche, elle fut bien souvent considérée
encore comme ‘trop jaune’. A cause de cela, on a de plus en plus utilisé
les variétés plus claires de ces gisements, comme la ‘roche jaune clair’ et la
‘roche claire’, ou encore le ‘Liais blanc’. Dans les carrières, ces couches se
trouvent au-dessus de la couche ‘roche jaune’ et elles sont caractérisées par
une durabilité moindre (surtout en ce qui concerne le gel). La variété ‘roche
jaune clair’ n’est déjà plus conseillée pour les recouvrements de sols, pour
les soubassements ni pour des escaliers… Les variétés encore plus claires
sont prescrites uniquement pour les parties de façades protégées, qui ne
subissent que très peu ou pas l’humidité. Les raisons de cette variation des
caractéristiques techniques sont connues, mais cet article n’est pas le lieu
où les traiter en détail. De façon globale, on peut dire que les propriétés
techniques s’améliorent à mesure que la roche devient plus ‘jaune’.
Sous prétexte que ‘Massangis’ = ‘Massangis’, on a trop souvent utilisé une
pierre claire et par là-même une variété moins durable pour une façade
extérieure. Les exemples ci-après illustrent ce propos.
8 pierre & marbre - steen & marmer - 2011 / 3
Cas / geval 1
pierre de Massangis :
affectation uniVerselle ?
steen Van Massangis :
uniVerseel inzetbaar ?
De steen van Massangis kent sinds de 20e eeuw een ruime toepassing in
België, zowel in de nieuwbouw als in de restauratiesector. De uitstekende
technische eigenschappen liggen dan ook aan de basis van de populariteit
van deze kalksteen. Alhoewel: kenmerkt elke variant van de Massangis
steen zich door een technisch gunstig gedrag? Inderdaad, de steen van
Massangis, variëteit ‘roche jaune’, vertoont uitmuntende eigenschappen.
Technische Voorlichting 80 van het WTCB geeft expliciet aan dat de
Massangis ‘roche jaune’ toegepast kan worden in verticaal gevelwerk,
maar eveneens in zwaar belaste zones (de combinatie van regen en vorst)
zoals plinten, trappen, vloerbetegeling en uitkragende geveldelen.
Deze prima technische eigenschappen hebben ertoe geleid dat de
Massangis ‘roche jaune’ wijdverspreid is geraakt als vervangsteen voor
witte natuursteen in Belgische historische monumenten, een bouwtrend
die teruggaat tot in de jaren 1930. Een bekend voorbeeld is de
voorgevel van de Brusselse Sint-Niklaaskerk, die in 1950 bijna volledig
werd vervangen door Massangis ‘roche jaune’. In dit artikel wordt de
deontologie van massale steenvervanging niet behandeld. Maar op
technisch vlak kan men, 60 jaar na de restauratie, vaststellen dat, net
zoals bij zoveel andere gebouwen met Massangis ‘roche jaune’, deze
voorgevel zich in een uitstekende toestand bevindt.
We merken dat in de loop van de jaren er een verschuiving in het gebruik
van Massangis heeft plaatsgevonden. Ondanks het feit dat de Massangis
‘roche jaune’ in de loop der jaren een witte patina vormt, wordt deze
alsnog gepercipieerd als zijnde ‘te geel’, waardoor meer en meer werd
overgestapt op het gebruik van de lichtere variëteiten ‘roche jaune claire’
en ‘roche claire’ of ‘liais blanc’. In de steengroeve bevinden deze lagen zich
bovenop de laag ‘roche jaune’ en worden gekarakteriseerd door een steeds
afnemende duurzaamheid (vooral inzake vorst). De variëteit ‘roche jaune
claire’ wordt al niet meer aangeraden als vloerbetegeling, plint, trappen
etc. De nog lichtere variëteiten zijn eigenlijk enkel te verantwoorden voor
beschutte geveldelen die weinig tot niet door vocht worden belast. De
redenen voor deze variatie in eigenschappen zijn gekend, maar het zou
ons hier te ver leiden om dit in detail te behandelen. Veralgemenend kan
gesteld worden dat de technische eigenschappen verbeteren naarmate
de steen geler wordt.
Onder het mom van “Massangis = Massangis” wordt evenwel té vaak een
blekere, en daardoor minder duurzame variant in buitengevels gebruikt.
Een aantal voorbeelden hiervan worden geïllustreerd.
Geval 1:
Gebruik van Massangis ‘roche claire’ in een deels gebeeldhouwd
monument waarvoor evenwel geen enkel bescherming voor regenwater
is voorzien (kroonlijsten,druiplijsten, afdekkingen met lood of zink).
Hier dient aangestipt dat deze intense schade pas is opgetreden na
het aanbrengen van een antigraffiti bescherming op polyurethaanbasis
(zeer weinig doorlatend voor waterdamp). De antigraffiti laag heeft
overduidelijk een nefaste invloed gehad op de intensiteit en de snelheid
van het schadeproces, maar de basis van de schade ligt wel in de
toepassing van een onvoldoende vorstbestendige steen.
Geval 2:
Gebruik van Massangis ‘roche claire’ op zeer blootgestelde geveldelen
van een kerktoren. Het ontbreken van een dakgoot, waardoor alle
water dat van de torenspits afloopt automatisch ook op de hoger
liggende uitkragingen in Massangis terechtkomt, zorgt voor een uiterst
hoge vochtbelasting. In geval van een vorstgevoelige natuursteen geeft
dit aanleiding tot vorstschade. De hier getoonde schade verscheen
minder dan tien jaar na de restauratie, en treedt algemeen op bij alle
steenvervangingen in de hoger gelegen delen van de toren.