Artea Historia I. Juan Plazaola - Etor-Ostoa

6. EUSKAL ARTEA EUROPARTU ZENEKOA
dira, baina denboraren zaharkitzea dela eta ezagutu ezinezko gaiak dituzte. Teknikaz berriz,
esku zakar bat erakusten dute, nahiz eta beste alde batetik lan osoa, XII. mende bete betearen
aurrekoa ez den erromaniko arteari dagokiona izan.
SAN ROMAN. San Roman ermita, tontor atsegin batetan dago kokatua eta ohiko eliza-barne
bakarra eta burualde laukizuzen eskemari jarraikitzen zaio. Harri-horma xumekoa da, harlanduak
ertzetan dituena. Estua izateak, hasiera hasieratik beharbada, zurez estaltzen utziko
zuen. Hegoaldetik egiten da sarrera, zortzi dobela handiz burututako arkuaz zurkaiztutako
hutsarte batetatik. Dena lanketa latzeko inposta baten gainean dago kokatua. Sartaldeko paretan
bi hutsarte daude. Baina, beharbada deigarrienak bere absideko bi leiho bikiak dira,
maineldunak, kanpoalderako isuri nabarmena dutenak; xumeak diren arku zorrotzak dituena
estalgarri. Bitxia da baita ere, tinpanoa eta inguruan dituen arkuak harlandu bakar batetan
landuak izatea.
ZUMETXAGAKO SAN MIGEL. Zumetxagako San Migelen ermita, kokapen erosoa, ingurune
latza eta estetikazko kalitatearengatik Bizkaiko erromaniko artearen maitaleek gehien bisitatzen
eta estimatzen duten tokia da.
Akitekturaz ohiko eskemari jarraikitzen zaio: Oinazal laukizuzena, eliza-barne bakarra eta
absidea ere laukizuzena. Bere prestaera hormarri txikiz osatua da ermitaren ertzetan eta hutsarteetan
harlanduz tartekatua. Horma gizenetakoa izan arren, sendogarri horma-bular batzuk
jarri behar izan zaizkio bere eraikuntza ondorenean. Jarraian doan inposta batetatik abiatzen
den kanoi ganga bat du barruan. Absidea karratua eta estua da (4 m. baino gutxiago) eta
puntudun kanoi erdi batez estalia da.
Badu leihate zoragarri bat turuta antzerako joeratxoa duena, bi arkutakoa, landare eta
gurutzaketa tailak dituena bata. Bi arku hauek zutabe gainetan daude, bata fuste laua duena
eta bestea apaindua; geometria alderako kapitelak nahiz eta bakarren batetan giza bururen bat
ikus daitekeen.
Hiru sarbide ditu ermitak. Interesgarriena hegoaldekoa da. Bi arkibolta lau dituen turuta-antzerako
joera duen atea. Kanpo aldekoena horma gainean atsentzen da eta besteak atezango
gainetan. Deigarri egiten da apainketarik ez ikustea. Arkiboltak zutitzen direneko zutabeek
hainbat tankeretako fusteak dituzte. Hauen arteko bik, geometriazko eta landarezko
nahasketak dituzte; besteak zestozkoak dira. Hainbat tankeretakoak dira bere kapitelak ere,
izan ere, batak giza aurpegia dauka eta besteetan hostotzak eta pinaburuak nagusitzan dira,
akantoak eta aldaskak dituztela. Barrio Lozak, kanpotik ikusita, leihotxo honen edertasuna
azpimarratzen du, “bai apainduria ugariengatik, herri estetikan hain sustraitutako gaiengatik
eta hain ongi gordea egoteagatik”. 58 Herri usaia handia bada ere, bere fuste zestozkoetan Arabarekin
(Estibalitz eta Argandoña) zerikusia baduela eta honekin batera euskal hargin talde
ibiltariak izan zitezkeela ere pentsatzera behartzen gaitu.
BAKIOKO SAN PELAIO. Bakioko San Pelaio elizak, Bermeotik askatu zenetik Bakio deitzen
zaiolarik (1927), Gaztelugatxeko San Joanera igo eta jaitsi ibiltzera behartuak zeuden jendeei
liturgia zerbitzu erosoago bat eskaintzeko balio izan zuen monastegia, 1053. urtean San Joan
de la Peñari emana izan zitzaion.
Zumetxagatik gertu dagoen San Pelaio betiko eskematan sartzen da, eliza-barne bakarra
eta abside laukizuzena. Eliza-barnea teilatu-zurez estaltzen da, eta absidea gangaz. Prestaketa
hare-harrizkoa da ertzetako harlanduez tartekatuta. Hormak metro batetakoak dira zabalean,
eta azken zaharberritzearen ostean itxura bikaina erakusten du.
Barruan garaipen arku zorrotz batek hartzen du eliza-barnearen zabalera osoa. Zarpadun
harroin euskarrietan babestutako zutabe erditan eusten da. Bere fustak ahulak dira, kapitelak
ez bezala, hostodun zestozko oso handiak baitira. Zimazio lau eta ez oso lodi batek nazelatutako
inposta garbi bat bideratzen du. Zabal samarra den absidea (4 m. eta erdikoa) turuta
antzeko leihate atsegin bat du, zutabe txikietan kokatutako arkuak, alde banatan bana eta
zestozkerazkoak dituena.
Atea.Ermitako sarrera bakarra sartaldeko eliza aurrean dagoena da. Turuta antzekoa da;
atearen arku aldetik kanpoalderako hiru arkiboltak lauak ditu; inposten bitartez zutabe ukondotutako
zutabeen gainetan kokatuta daude, fuste lauetan, eta berezitasun batekin, plinto
kubiko batzuen gainean lurretik tarte bat utziz daudela kokatuta. Kapitelek itxura latza dute,
beren diseinu bakarra profil okerrezko barne-barneraturiko ildoak dituela, nekazari giroko
egileak zirela nabarmen utziz.
EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I — 173