Artea Historia I. Juan Plazaola - Etor-Ostoa

JUAN PLAZAOLA
TESTUINGURUA
ERROMATARRAK GURE HERRIAN
66 — EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I
3.
Erromatarren etorrera
Erromatarrak Iberiar penintsulan k. A. III. mendean sartuak ziren dagoeneko puniko gerratea zela eta.
Hurrengo hamarkadatan hispaniar lurraldeak hartze hau areagotzen joan zen eta I.ngo menderako Ebro
Erdi sakanera eta Baskoniara iritsi zen, modu bizian iritsi ere, Sertorio eta Ponpeioren arteko gerratea zela
eta.“Ebroren iparraldeko” herriei buruz antzinako geografoek, Estrabon, Pomponio Mela, Plinio eta Claudio
Ptolomeok eta Tito Livio, Salustio eta Julio Zesar bezalako historialariek, eta Silio Itálico poetak esaten
digutenetik atera liteke Ebro haranetik barrena edo Zeltiberia zeharkatuz, erromatar legioak, Baskonia
aldera hurbildu zirenean, lau tributan banatutako herri bat aurkitu zutela, Autrigoiak, Karistioak, Barduloak
eta Baskoiak izenez deitu zietenak; gure aroa baino lehenagoko azken milurtean zehar Penintsulan
sartuz joan ziren indoeuropar hizkuntzako jendeak aurreko mendeetan ekarritako eragina baldin bazuten
ere, berauen sustraiak guztiz definigarriak zirela.
BILAKAERA BATEN FASEAK
Euskal Herrian erromatarren barneratzeko lehen fasea Ekialdetik eta Hegoaldetik eman zen, K. a. II.
mendeko lehen bi hamarkadatan. Sempronio Graco, Ziteriorreko Gobernari (K.a. 180. urtean) izendatu
zutelarik, lurraldea “baketuz” Betikatik Zeltikara igo zen, Baskoniako mugetara iritsi eta Gracchurris (Alfaro)
sortu zuen, beranduago –inperio garaian– Baskoiekin bat egina izango zen hiria.
Bigarren fasea, Herriko urak zatitzen direneko hegoaldean eman zen, Hispania Ziteriorrean Sertorio eta
Ponpeioren arteko militar kanpaina bitartean, K. a. 76-72 aldian,Kantauria aldeko Iparralderantz erromatarren
balioen lehen foku hedapena sortu zelarik. Arerioen gudarosteari euste muga kokatzeko Ebro
haraneko bere erasoaldian, Sertoriok itunak sinatu zituen tribu batzuekin eta aurre egin zien beste batzuei;
Baskoien lurraldea zeharkatu zuen eta Beroiak eta Autrigoiak eraso zituen. Ponpeiok berriz, 76-75
eko negua Pirinioak eta Ebro artean pasa zuen Sertorioren joan etorriak zaintzen; hurrengo urtean bere
kuartela baskoien lurraldean kokatu eta Ponpaelo sortu zuen, lehendik bazen oppidum baten gainean,
estrategiaz garrantzizkoa zena, Pirinioetako igarobidea ziurtatzen baitzuen.
Barneratzeko hirugarren fasea Akitanian eman zen K. a. 56an P. Craso, Zesarren ordezkoak hegoaldeko
Galiarren eskualde hau menperatzeko zenbait kanpaina hasi zituenean, bertan Augustoren aldira
arte erreboltarien gotorlekuei eutsi egin zitzaien, Baskoniako Iparraldean (K. a. 27-26 ean) Mesala Corbinoren
eskuartzea eraginez eta baita gerora Augusto beraren etorrera (K. a. 26-24 ean) ere, atzerapenik
gabe Kantabriar gerrateak hasteko.
Hiru aldi hauek erromatarren barneratzearen faseak bezala hartu behar dira.Baina bistakoa da, gure
aroaren lehen mendeetan Erromatarren Inperioaren historiako gora beherek badutela eraginik Erromak
hartutako lurraldeetan eta aldaketak ematen dira beren aztarnategietan eta horren ondorioz baita
zenbatekoan, izaeran eta gure arkeologiari eragingo dieten datuen kalitatean ere.
ERAIKUNTZAK ETA KOMUNIKABIDEAK
Erromatarren garaiko arkeologia aztarnek diotenez, Augustoren Inperioaz geroztik jadanik, flabiar
dinastiaz geroztik batez ere, Erromak bereganatutako lurren balio geoestrategiko eta ekonomikoaren
ezaguera hartzen duela eta Hispaniaren Iparraldean kokatu eta bertatik giza eta material baliabideak
ateratzea erabakitzen duela. Horrela adierazten zaigu kostaldeko zenbait herrik, Galiarekin Erromak
izango zituen salerosketarako ainguratoki bezala, burutu zezakeen egitekoaren garrantzia: Flavióbriga
(Castro Urdiales), Foruan Gernikako itsasadarra, eta Bidasoako ugaltarana (Oiasso), Bizkaiko Somorrostro
eta Gipuzkoako Arditurri meatzeei irteera emanez.
Historialarien idatziak irakurriz eta arkeologia aztarnak begiratuz ondorio honetara berehala iristen
gara, alegia, erasotzaileen militar eta politiko presioei aurre gogor egin gabe, Baskoniak erraz eman zuela
amore, zati batetan bederen, urak zatikatze marraz azpialdeko hegoalde eta sortaldean, alegia, gainerako
hispainiar 1 geografian oso garatua zegoen erromanizatze ibilbidearekin elkartuz. Sortaldetik K. a. II.
mende ondoren, erromatarren baimenarekin (eta senatugintzako baskoien laguntzaren sari modura
seguruenik) Baskoien mugitze bat gertatu zen Suessetarren lurraldeetan barrena Jazetaniaren hegoaldean,
(Cinco Villas deritzan eskualdea gaur egun) gaur toponimiak adierazten digunez.
Okupatutako lurraldea kanpokoarekin lotzeko eta tropen eta beste edozein ondasunen ibilbidea
errazteko, komunikabideak sortuz joan ziren, eta bereziki Asturica Augusta (Astorga) Burdigalarekin (Burdeos)
iparraldetik eta Tarracorekin (Tarragona) sortaldetik elkartuko zituen galtzadak eraiki ziren. 2