Artea Historia I. Juan Plazaola - Etor-Ostoa

JUAN PLAZAOLA
20 — EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I
nabarmenak diren pieza batzuk. Euskal Herriko kobazuloetan aurkitutako arte higikorreko
gauzen azaleko deskribapen eta zerrenda ikus daiteke, figuratibo motiboak eta apaingarritarako
soilik zirenak bereiziz, Ignazio Barandiaranek, 1965.eko Sinposiumean, Euskal Prehistoria eta
Etnologia Arazoei buruz oso irudi didaktikoekin aurkeztutako ikerlanean. 7 Harrezkero, arte
higikorraren emaria azaltzen eta nabarmenki handiagotzen joan da eta sailkapen lan bikainak
agin ahal izan dira. 8
Higikor artearen ondare handi honetan bereizi beharko lirateke:
- Berroberriako (Urdax) aztarnategian, zenbait grabatu dituen eta beroien artean orein buru bat
bere adar eta guzti landutako orein adarrezko zizel bat,
- orein grabatuzko harkoskor sail bat Aitzbitarten (Errenterian),
- kuartzitazko errekarri bat lau hankako (azeriak?) bi irudi erakutsiz Santimamiñen,
- adar zati bat “xehatutako” zenbait zaldien irudi dituena (euskarriaren bi alderdietan) eta zenbait
abelgorri buruekin Lumentxan (Lekeition),
- beste zaldien zirriborro irudiak Urtiaga eta Ermittia (Deban) eta Lumentxan, 9
- eta ahuntzak Bolinkoban (Abadino), elur-oreina izan litekeena Urtiagan.
* * *
Baina egiaz benetako artelan direnak, bi gauzaki higikor dira, gipuzkaldeko kobazuloetan
azaldutakoak.
DORRE KOBAZULOTXOKO HEZURRA. Oiartzungo Dorre kobazulotxoan zanga baten kubitoan
zazpi irudi bikain azaldu dira, nahiz eta osoak ez izan, bi lerrotan kokatuak: goialdean, orein bat,
zaldi bat eta ahuntz bat; behealdean, sarrio bat, uro bat, ahuntz bat eta antropomorfo bat.
Agerpen honen ondoan zeinu ugari azaltzen dira animali irudiekin antolatuz. Pieza hau bere
ingurune arkeologikotik kanpo azaldu da, kobazuloan prehistoriako aztarnategiren bat ba ote
zegoen jakiteko azaleko miaketa bat egitean. Eta Joxe Migel Barandiaranek eta Jesus Altunak
adierazi zuten bezala, bere azterketan, Azken Madeleine aldiari dagokiola omen dirudi eta iparpiriniar
eskolari hobeto uztartzen omen zaio Santander eta Asturiaskoari baino. Gainera pieza
honek Juan M. Apellanizi ideia bat eman dio, alegia, Isturitzeko azagaia baten egile berarena
izan litekeenarena. 10
EKAINGO XAFLA. Bigarren pieza bikainetako bat Ekaingo kobazuloan Azken Madeleine mailan
(K. a. 10.000) azaldutako xafla da, hiru irudi grabaturik zituela: basahuntz bat, trazu sakonean
landua; orein baten burua, lepoa eta adarra, trazu finago batez landua; eta zaldi bat, mutturra
eta gorputz aurrealdea besterik diseinatzen ez zaiona. Gaur ezagutzen ez den esanahi bat
duen “hirukoa” zalantzarik gabe. Grabatu hauek ere piriniar eskolarekin ere hobeto uztartzen
dira.
Kronologia ikuspegi batetatik, esan liteke Kantauri aldeko arte higikorraren ugaritasun handia
Goi Paleolitikoaren azken bost milurteko eta Mesolitiko alderako igarobidean kokatzen
dela, alegia, Madeleine III. alditik Aziliensera: K. a. 13.500etik 8.500era. 11
Isturitzeko altxor higikorra
Isturitzeko (Lapurdi) kobazuloko aurkikuntzak, euskal paleolitiko arte higikorreko aztarnategian
azaldutakoak, itzal handieneko eta enblematikoenak dira, eta europarren mailan ospetsuenetako
bat. Bestalde, Euskal Herriko beste aztarnategiekin homogeneotasun gutxienekoa
dugu.
Orain mende bat baino gehiago (1885) aurkitua da, Nafarroa Behereko Isturitze eta Arberoueko
San Martinen tartean. Indusketa nagusiak Emmanuel Passemardek egin zituen 1913 tik
1922 ra bitartean, eta 1928 tik 1956ra berriz Saint-Périer kondeek ere. Materialak zoritxarrez,
oso sakabanatuak daude museo eta bilduma partikularretan; eta zatirik txikiena, eta gainera ez
inola ere esanguratsuena, pasa da Baionako Museora.
Aurreago esan dugun bezala, Isturitzeko aztarnategiak oso kultur maila garrantzizkoen segidak
dauzka, musteriense mailetatik hasi eta, erromatar, Erdi Aroko eta baita geroagokoak ere.
Hauen artean, badira, Goi Paleolitiko aldiko hamar maila gutxienez, guztiak ere harrizko eta
hezurrezko ostilamendu pila ugari dutenak. 12