Artea Historia I. Juan Plazaola - Etor-Ostoa

JUAN PLAZAOLA
38 — EUSKAL ARTEAREN HISTORIA I
- Abstrakzioa. Azkenik, irudi abstraktuak dira Lizitin (Ardagoya) aurkitutako puntuak, marrak,
gurutzeak eta angeluak eta Urratxa IIIan (Orozko, Bizkaia) margotutako ertzekoak.
Artelanen esanahiak
Nolako zentzua eman behar zaie aldaketa estilistiko hauei? Francisco Jordá Cerdá-ren iritziz,
Neolitiko bitarteko eskematismoaren hedapena, kronologikoki megalitismoarekin uztartu behar
da. Idazle honek hipotesi bat kanporatzen du, alegia, Ekialdean ez bezala, non gizarte hiritartu
alderako garapen egiten den, Sartaldean, larrez larreko artzainen eta ehiztarien gizarte bat
azaltzen da, abeltzaintza eta hedadurazko nekazaritzan oinarritua. Komunitate zentzu bat gailentzen
da, bai taldekako ehorzketatan eta bai beren megalitoetan, elizarik ez dutela eta beren
sinismena, idoloetara –ehorzketakoa, inpertsonala eta eskematikoa– jotzen duen forma erlijiosoetan
sustraitua dago, gizakia eta harantzagokoaren arteko harremanetako elementu bezala hartuz.
16 Geldialdi bat egin dezagun, beraz, Baskonian megalitikoaren gertakaria ingurugiroaren
arloan deskribatzeko.
2. Habitat edo ingurugiroaren garapena
Bizimodua eta arkitektura
Bistakoa den bezala, prehistoriako gizakiaren ingurugiroak badu zerikusirik arkitekturaren
historiarekin. Gizakiak arkitekturarekiko izan zuen lehenengo bultzada, babeslekuaren premiagatik
sortua izan zen: bizi eta biziraun ahal izango zuen lekua, izadiaren indarren kontra,
animalia basatien eta beste gizonengandik babesteko lekua. Babesleku hau izadian bertan topatu
zuen: kobazuloak eta haizpeko babeslekuetan; baina, berehala bere buru-argitasuna helburu
horretan jarriko zuen, babes espazioak sortuz, berak funtsean menderatzen zituen material hauekin
(egur, buztin eta harriak).
Nahiz eta kobazulo eta haizpeko babeslekuetan bizitzen Epipaleolitoan eta Neolitoaren hasieran
oraindik ere jarraitu, zenbait milurtekotan, alegia, euskal lurraldeko zenbait gunetan aire
librerako joera nabari da jada neolitiko garaian bertan. Eta naturala da delako babes eta defentsarako
kokapenak, egitura korapilatsuetan garatzen joateko joera.
Demografia hazkundeak eta beste gora beherek etxearen –borda, etxola edo txabola– eraikuntzaren
beharra senti arazi zuten, pixkanaka, eraikuntza sendoagoen aldera garatuko zirelarik.
“Denboraren iragaiteak, egiturak berak eta erabilitako materialak berak gauzatu dute ia erabateko
desagertzea, onenean, zoruaren aztarna besterik ez geratuz”. 17 Epipaleolito eta Neolito
aldietan “eraikuntza” edo hirigintza modu horretan izandako guztia desagertu egin da, beren
material eta tekniken ahultasun eta hauskortasunagatik, zalantzarik gabe. Berri txiki batzuk, La
Renke, Berniolloko (Araba) aztarnategiak eman dituen aztarnetatik atera ahal izan dira, delako
herrixka multzoaren sorrera Neolitiko aldian eman eta Eneolitora arte iraungo zuelarik.
Euskal gizonak K.a. II. milurtekorako ikasia zuen metalak erabili eta urtzen. Brontze Aroa
zen (K.a. 1.600). Nafar-arabar lautadako gizona bereziki, izadiaren aldiak hobeto ezagutzen
hasia zen, denborarenak, urtearenak, alegia. Nekazari bihurtu zen: Erein egin zuen, uzta bildu
eta berriro erein egin zuen. Euria eta hotza iristen zen, baina dena berriro bero eta argitsu izaten
zen. Begiek ez zuten gosez bilatzen ehiza; zerura ere begiratzen zuten, uraren eta beroaren iturrietara.
Izarrak eta ilargia bizitzarako funtsezko gertakari, aurreikusi zitezkeen gertakarien zeinu
bezala balio zuten. Bizimodua egonkor bihurtu zen. Lehengo ehiztaria egoneko, sedentario
bihurtu zen. Garai honetakoak ziren, Burdin Aroa baino lehenago Euskal Herriko alderdi batzuetako
indusketek ezagutza nahiko zehatzak eman dizkigute, kokaleku apaletan antolaturiko
herrixkenak.